berri - osakidetza.euskadi.eus · toimmunea dira, eta gizonezkoen artean hemofilia, biriketako fibrosi idio - patikoa eta larruazaleko porfiria berantiarra. Pertsona helduen artean,

38. zenbakia 2018ko otsaila

Osasun mentaleko arretagogoetagai GasteizkoErizaintza EskolarenJardunaldietan

osatuberri

2 agenda / aurkibidea

3 arestian

4-5 berrikuntza«Baietz erronkari! Zita eman pazienteari»

6-7 jardunaldiak«Funtsezko beharra, osasun mentala»

8-9 osasunez eta osasuntsu biziBeatriz Nuin

10-11 bidegileakMarivi Calleja

12-13 atzera begiraIgnaz Semmelweiss (1818-1865)

14-15 adituakBeatriz Noarbe

16-17 unibertsitatetikMarta Arrue

18-19 ja(ki)teaCristina Perez, zuntzaren balioaz

20-21 euskara osakidetzan2. Euskara Planaren lehen ebaluazioaren emaitzak

22 bizitza lanetik kanpoBorja Arietaaraunabeña

23 denbora-pasak

agendaAPIRILA

2018-2019 ikasturtean urritik aurreraeuskara ikasteko ikastaroakIzena emateko epeak:Lanorduetako ikastaroetarako: apirilaren 13tik30era, biak barne.Lanorduz kanpoko ikastaroetarako: apirilaren13tik maiatzaren 22ra, biak barne.

2018ko udako euskara-ikastaroakIzena emateko epea: apirilaren 24tik maiatzaren9ra, biak barne.

Giza Eskubideen 16. ZinemaldiaApirilaren 20tik apirilaren 27ra.

MAIATZA

Hizkuntza-eskakizunak egiaztatzekoprobetarako 2018ko lehenengo deialdiaIdatzizko probak maiatzaren 5ean egingo dira,Barakaldon (BEC), eta ahozkoak, aurreikusitadagoenez, ekainaren bigarren hamabostaldian,EAEko hiru lurraldeetan.

OEE Osasungoa EuskalduntzekoErakundearen 28. Osasun Biltzarra«KOMUNIKAZIOA - INKOMUNIKAZIOA».

Maiatzaren 18an eta 19an, Arantzazun(Gipuzkoa).

Pazientearen Segurtasunari Buruzko VI.JardunaldiaaApirilaren 19an, Bilbon, Euskalduna Jauregian.

SEMFYCen 38. BiltzarraMaiatzaren 10etik 12ra, Bartzelonan

Zeladoreen 18. JardunaldiakMaiatzaren 9tik 11ra, Vigon (Galizia).

Espainiako Kardiologia Pediatrikoko etaSortzetiko Kardiopatien Elkartearen XII.Biltzarra eta Kardiologia Pediatrikoko etaHelduen Sortzetiko Kardiopatien SailarenIII. JardunaldiaMaiatzaren 17tik 19ra, Donostian.

EKAINA

Mintza Eguna 2018Aurreikusita dagoenez, aurten Hondarribianizango da Euskal Herri osoko mintzalagunen jaia,ekainaren 2an, larunbata.

Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.: 943 00 73 [email protected]: Xabier Arauzo, Mikel MaiozEuskara-zuzentzaileak:Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)Koordinatzailea:Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea) • Tirada: 5.000 aleLege-gordailua: SS 1472-2011 • ISSN 2254-450XDiseinua eta maketazioa:Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)Inprimategia: Leitzaran Grafikak

2018ko otsaila/ OSATUBERRI 38 / 3

arestian

GAIXOTASUN ARRAROENERREGISTROAK 3.094 KASUIDENTIFIKATU ZITUEN 2017ANEusko Jaurlaritzako Osasun Sailak 2015. urtean sortu zuen EAEko Gaixota-sun Arraroen Erregistroa, zeinak datuak bitarteko telematikoz biltzen di-tuen askotariko iturrietatik: ospitale publikoetako zein pribatuetako erre-gistroetatik, Osasun Sailetik eta Osakidetzatik nahiz gaixoen eta senitarte-koen elkarteetatik. Iaz erregistratutako kasuen artean, % 53 inguru emakumeak dira. Adinari

dagokionez, 16 urtetik gorakoak dira gaixotasunek eragindako 10 pertsona-tik 8, eta gainerakoak adin pediatrikokoak. Bi ratioak bat datoz sexuari etaadinari dagozkien portzentaje demografikoekin. Gaixotasun motari dagokionez, erregistratutako kasuak 481 patologia ez-

berdinetan sailkatzen dira. Emakumeen artean gehien nagusitzen diren gai-xotasun arraroak behazun-kolangitis primarioa eta hepatitis kroniko au-toimmunea dira, eta gizonezkoen artean hemofilia, biriketako fibrosi idio-patikoa eta larruazaleko porfiria berantiarra.Pertsona helduen artean, orokorrean, ezaugarri genetiko argirik gabeko endekapenezko gaixotasunek dute pisu handiena, esaterako,

behazun-kolangitis primarioak, hepatitis kroniko autoimmuneak edo alboko esklerosi amiotrofikoak, eta horiek ez dira adin pediatrikokopazienteetan ageri. Azken horien kasuan, aldiz, gehien nagusitzen diren patologien artean daude izaera genetikoa dutenak, hala nola Kawa-saki-ren gaixotasuna, Sotos-en sindromea edo Duchenne-ren muskulu-distrofia, eta horiek ez dira pertsona helduetan ageri. Ikerketari dagokionez, Euskal Osasun Sistemak, egun, gaixotasun arraroak ikertzeko 20 proiektutan parte hartzen du Biocruces, Biodo-

nostia eta Bioaraba osasun-ikerketa institutuetan eta Bilbo-Basurtu eta Barrualde-Galdakao ESIetan.

SINADURA BIOMETRIKOA,BANKETXEETAN BEZALAOSAKIDETZAN EREGailu digitalean eskuz egindako sinadura edukitzeko siste-ma hau urtarrilean jarri zen abian Osakidetzako erakundesanitario guztietan. Horrek eraginkortasun eta segurtasunhandiagoa ematen die pazienteen sinadura behar dutenosasun-dokumentuei, esaterako, baimen informatuari.Sistema urtarrilean ezarriz geroztik, bi hilean 11.901 bai-

men informatu izenpetu dira sinadura biometrikoaren bi-tartez. Sistemak modu seguruan jasotzen du sinadura, ebi-dentzia biometrikoak bilduta: posizioa, abiadura, presio-azelerazioa eta lapitzaren makurdura. Sinadura, horrelaeginda, izenpetutako dokumentuari baino ez dago lotuta.

Galdakao-Usansolo Ospitaleko sarrera nagusian megafonia-sistema batinstalatu da bezeroei ospitale-esparru osoan erretzea debekatuta dagoe-la gogorarazteko. Kea detektatzean pizten da gailua, eta, debekua oroita-razteaz gain, erretzeari uzten saiatzeko eskatzen zaie erretzaileei. Horre-tarako, euren osasun-zentroetan laguntza izango dutela esaten zaie. Sis-tema eraginkorra dela frogatuz gero, zentroko beste zenbait puntukritikotan ere ezarriko da.

GALDAKAO-USANSOLOOSPITALEAN MEGAFONIA

ERABILIKO DA TABAKOARENKONTSUMOA MURRIZTEKO

4/ OSATUBERRI 38 / 2018ko otsaila

Hizkuntza-irizpideak zabaltzeko eta kalitatezko arretabermatzeko, Baietz erronkari! Eman zita pazienteariaplikazio ludikoa garatu dute OsakidetzakoEzkerraldea-Enkarterri-Cruces ESIko hainbatzerbitzuren artean.« Gurpil zoroa da: arretakolangile askok euskaraz egin dezakete,baina, lehen hitza gaztelaniaz eginezgero, pazienteek, euskaldunak izanarren, normalean gaztelerara jotzendute, arretako langileak euskaraz ezdakielakoan», azaldu digu Iratxe Sus-tatxa Ezkerraldea-Enkarterri-Gurutze-ta ESIko Euskara Zerbitzuko teknika-riak. Arazo berari erreparatu dio JabiGomez zerbitzu bereko beste lankidebatek ere; haren ustean, kosta egitenda ohiturak aldatzea, eta egoera horrikonponbide eman nahian dabiltza,langileek hizkuntza-protokoloa bar-nera dezaten. «Hasiera batean, pa-ziente euskaldunei gutxieneko arretaerraztu behar zaie; lehen hitzek euska-raz izan behar dute, eta, gainera, pa-zientearen hizkuntz hautua errespeta-tu beharra dago», gaineratu du. Erron-ka horri aurre egiteko sortu dute Baietzerronkari! Eman zita pazienteari apli-kazio ludikoa. Euskara Batzordean otuzitzaien ideia, eta, ondoren, Osakide-tzako hainbat zerbitzuren artean gara-tu dute proiektua: Euskara Zerbitzuabera, Berrikuntza, Prestakuntza... «Az-ken finean, kalitatearekin oso lotutadagoen irizpidea da euskararen erabi-lera: zerbitzu ona ematea, arreta eus-karaz bermatuz, hala eskatzen dute-nei», ondorioztatu du Gomezek.«Hasieran, ohiko triptikoa egin ge-

nuen, baina konturatu ginen ez zelalortzen euskara-irizpideak betetzea,

eta, beraz, beste modu batean plante-atzen saiatu behar genuela», azaldudu Sustatxak. Berrikuntzakoek propo-satu zieten gamifikazioaren ideia;hots, eduki serioa formatu ludiko edojostagarrian ematea. Prozesua oraindela urte bat abiatu zuten, eta pixka-naka eta eguneroko lanaren bidezgauzatu dute. Proba-fasea egin dutelehenik. Aste Santuaren bueltan ESIanabian jarriko dute, eta, ondoren, emai-tzak ikusita, espero dute proiektua za-baltzen jarraitzea.Formatu asko baloratu zituzten;

besteak beste, errealitate birtuala era-biltzea. Hala ere, azkenean, egiazkoirudiak erabili dituzte, langileak «iden-tifikatuta sentitzeko», baina betiereludikoa dela bermatuz. Gauzak horre-la, prozesuarekin oso gustura geratudirela adierazi du Gomezek, guztienartean elkarlana sortu dutelako: «Guz-tiok ikusi dugu irizpideak zabaltzearenbeharra, eta proiektuaren alde eraku-tsitako inplikazio-maila oso handiaizan da».

Hamaika egoera, erronka bakarraAplikazioa, bere horretan, jolas bat da;bertan paziente bat ageri da zita eska-tu nahian, eta harrerako langilearenrolean dabilen jokalariak hainbat au-kera ditu erantzuteko, batzuk euska-raz eta besteak gaztelaniaz. Langileakhautatutako erantzunaren arabera,egoera aldatuz doa, eta langileak bere

Euskarazko arreta;Baietz erronkari!

«ZUZENEAN GAZTELANIAZZABALTZEN BAZAIE ATEA,SEGURUENIK EZ DUTEEUSKARAZ EGINGO,PENTSATUKO DUTELAKOLANGILEAK EZ DAKIELAEUSKARAZ» Iratxe Sustatxa,Ezkerraldea-Enkarterri-Cruces ESIko EuskaraZerbitzuko teknikaria

BERRIKUNTZA


tzeko baliabideak, eta profesionalen-tzat erabilgarri diren lau elkarrizketa-eredu islatzen dituzten bideoak.«Egoera komunikatibo guztiak

planteatzen ahalegindu gara, eta elka-rrizketen zuhaitza oso lan zaila suerta-tu da: egoera ezberdinak pentsatzea,haien arteko loturak egitea… Hama-zazpi bide daude guztira, baina elka-rrekin lotuta daude asko, eta, egiaesan, ez da lan makala izan egoera ho-riek guztiak asmatzea», adierazi duGomezek. Hala, espero du horrek go-goeta eragingo diela langileei, «hitzekedo hizkuntza-hautuak dituen ondo-rioez jabetu daitezen, eta ikus dezatenzer-nolako erabakiak hartu behar di-tuen euskaldun batek bere egunerokobizitzan». Azaldu duenez, «euskaraerabiltzea ez da kapritxo bat». Bi tekni-karion ustez, ezinbestekoa da langile-ek protokoloa barneratzea, eta lehenhitza beti euskaraz izatea, pazienteaelebiduna zein elebakarra izan. «Gero,berak egingo du aukera, baina zuzene-an gaztelaniaz zabaltzen bazaie atea,

seguruenik ez dute euskaraz egingo,pentsatuko dutelako langileak ez da-kiela euskaraz», azaldu du Sustatxak.Haren esanetan, profesional asko etaasko euskaldunak dira, eta trebakun-tza eskaintzen zaie euskaraz kalitatez-ko zerbitzua emateko; «jakin badakitebaina ez dugu lortzen praktikara era-matea; hortik dator proiektu osoa».

Langileak aktoreArgi izan zuten hasieratik langileenparte hartzea zela proiektuaren oina-rrietako bat, eta, beraz, ez dute aktoreprofesionalik erabili. Langilea pazien-tearen lekuan jartzea lortu dute eta,horrela, enpatia ere landu dute: «Osopolita iruditu zitzaigun langilea pa-zientearen lekuan jartzearen ideia,haiek ere uler dezaten nola sentitzenden euskaraz artatzea nahi duen per-tsona bat, eta zer-nolako erreakzioakdituen, profesionalak euskaraz har-tzen badu edo, aitzitik, gaztelaniazegiten badio.Birritan pentsatu gabe, erronka

onartu eta oholtzara igo ziren Patxi Eu-ba Mugika eta Carmen Pampin San-chez, Kabiezesko Osasun Zentrokolangileak. Biak ala biak oso gusturaageri dira esperientziarekin; egindakolanaz harro eta aplikazioa zabaltzekoirrikan. Eubak aitortu duenez, ez da le-henengo aldia halako zerbait egitenduela, eta argi utzi du beti egongo delaprest euskararen alde lan egiteko,egunero bere osasun-zentroan egitenduen bezala. Pampinek, ordea, lehe-nengo aldia zuen, eta jakin-minak bul-tzatuta eskaini zuen bere burua. Gra-baketan ondo baino hobeto moldatuzirela aitortu dute, formatuagatik zai-la bazen ere: «Esaldika grabatu beharbazen ere, ez zen batere erraza, aldibakoitzean egoera bat islatu beharnuelako, hau da, haserrea, poza, tris-tura…».Aplikazio berritzaile, ludiko eta era-

bilerraz honen bitartez, espero dutehurrengo pazienteari zita bikain ema-teko baliabideak langileen eskura jar-tzea.

bidea egiten du erantzun ahala. Azke-nean, protokoloaren arabera zelanegin duen adierazten zaio langileari,kontuan izanda helburua dela ahaliketa arreta onena ematea. Pazientea-ren pentsamenduak, gainera, ozen en-tzuten dira; euskaraz artatzen badute,poztu egiten da; gaztelaniaz artatzenbadute, berriz, duda sortzen zaio. Ho-rrez gain, beste tresna batzuk ere badi-tu aplikazioak. Alde batetik, tribial mo-duko bat, baliabide gramatikalak lan-tzeko. Bestetik, ohiko zalantzak argi-

«OSO POLITA IRUDITUZITZAIGUN LANGILEAPAZIENTEAREN LEKUANJARTZEAREN IDEIA, HAIEKERE ULER DEZATEN NOLASENTITZEN DENEUSKARAZ ARTATZEA NAHIDUEN PERTSONA BAT, ETAZER-NOLAKOERREAKZIOAK DITUEN,PROFESIONALAKEUSKARAZ HARTZENBADU EDO, AITZITIK,GAZTELANIAZ EGITENBADIO» Jabi Gomez,Ezkerraldea-Enkarterri-Cruces ESIko EuskaraZerbitzuko teknikaria


Flora Murua Navarroren hitzaldia-rekin hasi ziren jardunaldi zientifiko-ak ostegun goizez. Erizaintzako gra-dua du eta Osasun Mentalekoespezialista da bera, baita ArabakoOsasun Mentaleko Sareko Erizaintza-ko zuzendaria ere. Buruko gaitzakpairatu dituzten pazienteei nolakozainketak eman izan zaizkien izanzuen hizpide, eta zainketa horienbilakaera historikoa nolakoa izanden. Horrez gain, osasun mentalarenalorrari dagokionez, etorkizuneko bierronka nagusiak azaleratu zituen.Batetik, osasun mentala sustatuzburuko gaitzak saihestu ahal izatea.

Eta, bestetik, estigmaren aurkakoborroka.

Erdi Arotik, gaur arteJardunaldietako lehenengo hitzaldiaizanik, gai nagusia testuinguruan ko-katu zuen Muruak, eta osasun menta-laren eta buruko gaitzen aitzindariakaurkeztu. Hori horrela, mendeetanatzera egiteko ariketa proposatu zienentzuleei, eta Erdi Aroan jarri zuenabiapuntua. Muruaren esanetan, ErdiAroan buruko gaitzak zituztenak ezziren pazientetzat hartzen, eta hile-koaren erretentzioarekin lotzen zu-ten osasun mentala. Errenazimen-

Garuna eta burua, eskutikhelduta elkarri lotuta

JARDUNALDIAK

O tsailaren 15ean eta16an, Gasteizko Europa Jauregiko hi-tzaldi-aretoa leporaino bete zen, osa-sun mentalean espezialistak direnadituen hitzaldi eta mahai-inguruakentzuteko. Batik bat Erizaintzakoikasleentzat ziren jardunaldi horiek,eta, ikasleez gain, irakasleak, erizai-nak eta osasun-arloko bestelako es-pezialistak bertaratu ziren. Antola-tzaileen esanetan, Jardunaldiak osa-sun mentalaren arloan pertsoneiematen zaien arreta integrala azter-tzeko eta osasun mentaleko nahas-menduak dituztenen beharrez gogo-eta egiteko egin dituzte.

Beste urte batez, jardunaldi zientifikoak antolatu ditu Gasteizko ErizaintzakoUnibertsitate Eskolak. 29. aldi honetan, osasun mentala eta buruko gaitzak izandituzte hizpide, «Funtsezko beharra, osasun mentala» lelopean. Erizainprofesionalen esperientziak entzuteko aukera izan dute bertaratutakoek. Denak batetorri dira: erronka nagusia pazienteen estigmatizazioaren aurkako borroka da.

Flora Murua Navarro.


duan, berriz, buruko gaitzak zituztenpazienteen eldarnioak eta haluzina-zioak deabrutze-kasuekin lotzen zi-ren. «Garai horretan sortu zen lehenospitale psikiatrikoa, eta, XVII. men-dera arte, osasun mentaleko pazien-teek tratamendu anker eta krudelakjasan behar izaten zituzten», gainera-tu zuen.Jarraian, historian zehar izandako

lau iraultza psikiatrikoak aipatu zi-tuen Flora Muruak. Lehena, XIX. men-dearen hasieran, Philippe Pinel sen-dagile frantsesaren eskutik etorrizen. Pazienteenganako tratua nabar-men aldatu zen urte horietan. Gaixoeihiltzean autopsia egiten zieten, garu-nean lesio fisikorik ba ote zuten ikus-teko. «Garuneko lesioak zituzten per-tsonak zeuden, haiek, gaur egun, gai-xotasun neurologikoak dituztenakizango lirateke. Lesiorik ez zuten pa-zienteek, aldiz, arimako gaixotasu-nak zituztela esaten zuten», azalduzuen Muruak. Bigarren iraultza psi-kiatrikoari dagokionez, bi eskolakmarkatu zuten garai hura. Batetik,Emil Kraepelin psikiatra alemania-rrak pazientea behatu behar zela era-kutsi zuen, eta buruko gaitzen jato-rria kausa fisikoetan jarri zuen. Sig-mund Freud neurologo austriarrak,berriz, behatzeaz gain pazienteei en-tzun egin behar zaiela defendatzenzuen. «Bi eskolen arteko dikotomiazela medio, denbora galdu zen buru-ko gaitzen ikerketan, medikuntzarenbeste adar batzuetan gertatu ezzena», nabarmendu zuen Muruak.Hirugarren iraultza psikiatrikoa

psikofarmakoen aurkikuntzarekin iri-tsi zen. Garai horretan, Europa osoan,

baina nagusiki Italian, antipsikiatriajaio zen. Buruko gaitzen kontzeptuaeta praktika psikiatriko tradizionalakzalantzan jartzen zituen mugimendukritikoa izan zen Muruaren esanetan:«Ospitale asko itxi zituzten eta pa-zienteak kalean geratu ziren». Garaihorretan, neurozientzia garatuz joanzen, eta pazienteak ulertzeko beste-lako erak atera ziren. Azkenik, lauga-rren iraultza psikiatrikoan, 80ko ha-markadan, pazienteen desinstituzio-nalizazioa gertatu, eta psikiatriakomunitarioa hasi zen.Gaur egun arte gertatutako guztia

berriro errepika ez dadin, Muruakdioenez, buruko gaitzak dituzten pa-zienteen arazoei konponbidea ema-teko, hala prozesu fisikoak nola psiki-koak hartu behar dira kontuan.

Etorkizuneko erronkakMuruaren arabera, osasun mentalaez da soilik gaixotasuna edo arazo-gabezia. Baizik eta kontzientzia har-tzea eta onartzea arazoak izan ditza-kegula eta horiek konpondu edo gu-txiagotzen saiatu behar dugula.Horregatik, hitzaldian hainbatetanerrepikatu zuen aurrerantzean osa-sun mentala sustatuz buruko gaitzaksaihesteko erronka dagoela. «Pertso-na guztiak berdinak eta askeak izandaitezen, ezinbestekoa da gizarteak

haien garapena baimentzea», azpi-marratu zuen.Bigarren erronka, erronka ahal-

tsuagoa, akaso, estigmatizazioarenaurkako borroka litzateke. «Jendeakestigma pairatzen du soilik besteen

aldean desberdina izateagatik», go-gorarazi zuen Muruak. Bi estigma-mota nagusitzen dira, gizarteak taldezehatz bati egiten diona eta autoes-tigma. Azken urteotan, estigmarenaurkako ikerketak ugaritu egin dira.Horrez gain, kanpaina jendetsu etajarraituak behar direla aldarrikatuzuen, pertsonen arteko berdintasunasustatuko duten aldaketa hezigarri,politiko eta juridikoak sortu ahal iza-teko. Ideia horri tiraka, ikuspuntu as-kotatik jorratuz jarraitu zuten Jardu-naldiek.

BURUKO GAITZAKDITUZTEN PAZIENTEENARAZOEI KONPONBIDEAEMATEKO, GARUNA ZEINBURUA HARTU BEHARDIRA KONTUAN, HOTS,PROZESU FISIKOAK ETAPSIKIKOAK

PERTSONA GUZTIAKBERDINAK ETA ASKEAKIZAN DAITEZEN,EZINBESTEKOA DAGIZARTEAK HAIENGARAPENA BAIMENTZEA


OSASUNEZ ETA OSASUNTSU

Zeri esaten zaio osasuna?Osasun terminoa ez da erlazionatubehar gaixotasun-faltarekin. Osasu-na bizitzak sor ditzakeen erronkeierantzuteko pertsonek duten gaita-suna da. Eta, besteak beste, bizitzanolakoa den ulertzen saiatu, onartu,esanahia bilatu eta gidatzen ahale-gintzea. Hots, pertsona bati gaixota-sun bat diagnostika diezaiokete, bai-na, era berean, ondo senti daiteke.Eta, alderantziz, diagnostikorik edogaixotasunik ez duen norbait, gaizkisenti daiteke. Zer faktorek eragiten duteosasunean?Gaur egun jakina da erlazio estuandaudela baldintza sozialak, ekono-mikoak, inguratzen gaituen inguru-ne fisikoa, portaera indibidualak etaosasuna. Azken finean, faktore ho-riek guztiek eragiten diote bata bes-teari, eta baldintza genetiko eta bio-logikoekin bat egiten dute norbera-ren osasunean.

Bizimodu osasungarria izatea ez aldago jendearen baitan, orduan?Pertsonek gure bizitzaren kontroladugunean, etorkizunera begira osa-sunari aurre egiteko gaitasuna han-ditu egiten zaigu. Jendearen osa-sun-baldintzak baliabideen,diruaren eta boterea banatzearenmenpe daude, bai toki-tokian, baimaila nazionalean eta bai munduosoan. Gauza jakina da pertsonaorok ez dituela aukera berak baliabi-de horietara iristeko. Batzuek bestebatzuek baino baliabide gehiagodituzte eta, azken finean, horrek era-gina du bakoitzaren osasunean.Hots, horren ondorioz sortzen diraosasun-desberdintasunak.Zertan datza osasuna sustatzea?Pertsona garen heinean, osasunasustatzea ez dago bakarrik gure ohi-turekin lotuta; inguruneak eta politi-kek eragina dute, eta horiek aldatubehar dira, hain zuzen ere. Hortaz,baldintza onuragarriagoak sortzea

«Eskaileretan, erdian gelditu eta gora edo beherabegiratzea bezala da». Horrela azaltzen du BeatrizNuinek zertan diren desberdinak gaixotasunei aurreahartzea eta osasuna sustatzea. Sustapenak duengarrantziaz dihardu, eta, horretarako, osasuna sortubehar dela dio. Horrez gain, osasun komunitarioak,auzo eta elkarteetan, gero eta eragin handiagoaduela azpimarratzen du.

«Bizitzeko baldintzaegokiak sortzen saiatzeada osasuna sustatzea»

Beatriz Nuin Gonzalez Eusko Jaurlaritzako osasun-sustapenekoarduraduna


da kontua. Hau da, helburu nagusiada aukera errazenak osasungarrie-nak izatea. Adibidez, oinez joateaerrazagoa izatea autoz joatea baino,jendearentzat lanera autoz joateazailagoa izatea lortuz eta garraiopublikoa erraztuz. Bakarkako jokabi-deek ere eragina dute, baina, horrengainetik, inguruneko baldintzek era-giten dute. Osasuna sustatzeko,ingurune osasungarriak sortu behardira, eta, horretarako, aukera erraze-nak osasungarrienak izateko politi-kak sustatu behar dira. Osasuna sor-tzea da kontua. Zertan dira desberdinakgaixotasunei aurrea hartzea etaosasuna sustatzea?Gaixotasunei aurrea hartzekoorduan, gaixotasun bat azaldu aurre-ko arriskuei erreparatzen zaie. Ondo-rioz, sarritan, pertsonei errua egozte-ko joera dago. Arrisku-faktoreetansoilik zentratuta, biktima bihurtzengara. Horrez gain, gaixotasuna ikus-teko era horrek osasun-sistemarenmendeko bihurtzen gaitu, eta, eraberean, botika gehiegi hartzekoarriskuan gaude. Gaixotasun batenarrisku-faktoreetan pentsatzeak gai-xotasunean jartzen du begia, gauzaezkor batean, hain zuzen.Osasuna sustatzean, berriz, osasu-

nari begiratzen diogu, osasunazehazten duten faktoreei. Bizitzekobaldintza egokiak sortzen saiatzeada kontua. Jendea osasuntsu egote-tik abiatu behar dugu.

Eskailera batean kokatu eta goraedo behera begiratzearekin alderadaiteke gaixotasunei aurrea hartzeaeta osasuna sustatzea. Zertan datza osasun komunitarioa?Jendea gaixorik dagoenean edo gaiz-ki sentitzen denean, osasun-zentrorajotzen du ondoezaren zergatiak aur-kitzeko. Baina kausa horiek era asko-tako jatorria izan dezakete, eta sarri,botika batek ezin ditu horiek ezaba-tu. Bakardadea, esaterako, arrisku-faktore garrantzitsua da gaur egun,eta ez dago sendatuko duen botika-rik. Hala ere, askotan, behar dugunageure inguruan topa dezakegu; bizigaren auzoetan, gure ongizateanonuragarriak izan daitezkeen pertso-na, talde, ekintza edo toki ugari topaditzakegu, arazoei eta bizitzari aurreegiten laguntzen digutenak. Horrikomunitateko aberastasun edo osa-sun aktibo deitu ohi zaio. Komunitatean edo auzo batean

pertsonek elkar ezagutzen dutenean,euren bizitza, arazoak eta beharrakpartekatzen dituztenean, eta auzoa-ren egoera hobetzeko parte hartzendutenean, osasuna sortzen ari dira,bai maila indibidualean eta bai auzo-an ere.Zeinek hartzen dute partekomunitate-prozesuetan? Zein daeuren funtzioa?Nabarmena da auzo bat ez dutelapertsonek (banaka zein taldean)bakarrik osatzen; auzoa, udalak...gobernuak eta beraiek eskaintzendituzten beste zerbitzuek ere osa-tzen dute, besteak beste, ikastetxe-ek, gizarte-zerbitzuek, kirol-zerbi-tzuek edo dendek, etaosasun-zentroa bera ere komunitate-ko eragile bat gehiago da. Osasun-zentroko langileek kanpoan zerdagoen ezagutu behar dute, nolakoaden komunitateko jendea eta zeinden euren bizitza-egoera. Horrela,hobeto ulertuko dituzte euren arazo-ak eta farmakoak ez diren eta komu-nitatean dauden beste aukera batzukeskaini ahal izango dizkiete.

OSASUNA SUSTATZEKO,INGURUNEOSASUNGARRIAK SORTUBEHAR DIRA,ETA, HORRETARAKO,AUKERA ERRAZENAKAUKERA OSASUNGARRIENAKIZATEKO POLITIKAKSUSTATU BEHAR DIRA.

EUSKARARENSUSTAPENABULEGOETATIK ATERABEHAR DA; JENDEAREKINEGONEZ GAUZA GEHIAGOLORTZEN DIRA.


Lankideak euskaraz. Noiz zuretxanda? hitzaldi-zikloan partehartzeko aukera izan zenuen. Nolasortu zen ekimena?Barakaldon eta Sestaon, oro har, eus-kara-maila ez da oso handia. Gehie-nak euskaldun berriak gara, eta lotsaematen digu euskaraz aritzeak. Horre-gatik, euskara-teknikariak ikusi zuenhizkuntza lan-esparrura zabaldu be-har zela, alor tekniko eta sanitarioeta-ra, hain zuzen. Barakaldon eta Sesta-on ere euskaraz hitzaldi profesionalbat ematea posible dela erakutsi nahigenuen. Hori horrela, hilean behin, hi-tzaldiak izaten ditugu, asteazkenez.

Zein da hitzaldion helburu nagusia?Euskara praktikatzeko edo sustatze-ko ekimen bat baino areago dira. Hi-tzaldion helburuak dira euskaraz lanegitea posible dela erakustea etaeuskaldunon topagunea izatea, eta,horrez gain, informazioa euskarazeman ahal izatea eta euskara egune-roko tresna arrunt gisa erabiltzea. i-botikaz aritu zinen zure hitzaldian.Zer da i-botika?i-botika webgune bat da, herritarren-tzat medikamentuei buruzko infor-mazioa ematen duena. Medikamen-tuen inguruko informazio orokorrakzein aholkuak irakur daitezke hor.

Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailaksortu du eta berak finantzatzen du.Tresna fidagarria eta serioa da pa-zienteek izan ditzaketen zalantzakera errazean argitzeko, eta zientifiko-ki egiaztatuta dago. Hitzaldian, me-dikamentuen kutxak aztertu zituztenbertaratutakoek; ikur bakoitzak zeradierazten duen ikasi zuten, besteakbeste. Gehienek ez zuten webgunea-ren berririk, eta aipatu nituen kon-tuak baliagarriak eta laguntzazkoakegin zitzaizkien askori.Nolako esperientzia izan zen?Guillermo ESIko euskara-teknikariakproposatu zidanean, erronka handiairuditu zitzaidan, zer esanik ez, lehe-

Barakaldo-Sestao ESIan ekimen bat jarri zutenmartxan iaz, euskararen erabilera bultzatzeko. Hileanbehin, esparru askotako langileek hitzaldiak ematendituzte euskaraz beren eguneroko jardunareninguruan. Marivi Calleja (Barakaldo, 1969) izan zenhitzaldia ematen lehena. Harekin jardun gara, bereesperientziaz eta lantokian euskara nola ikustenduen, hizketan.

BIDEGILEAK

«Euskara praktikatu etasustatzetik harago,euskara egunerokotresna bilakatu nahidugu»

Marivi Calleja Dominguez Barakaldo-Sestao ESIko Farmaziako erizaina


nengoa izatea. Gure artean asko lo-tsatzen gara euskaraz jardun behardugunean; are gehiago, gai teknikobat azaldu behar dugunean. Hitzal-dia bukatuta, oso kritika onak jasonituen, eta lankide askok zorionduninduten. Jendea aretotik pozik ate-ra izanak eta aitzindari izateak askoharrotu ninduen. Halaber, ohorehandia izan da, niretzat, beste ba-tzuek ere parte hartzeko eredu izateaeta neure ekarpena egin izana euska-raz hitz egiteko egoerak sortzeko.Maila pertsonalean ere asko balio

izan dit esperientziak. Euskaraz hi-tzaldi bat emateko kapaza naizelakonturatzeak poz handia ematen dit.Hitzaldiaz geroztik, zer aldaketanabaritu dituzu zeure egunerokojardunean?Orain farmazia-zerbitzuan sartu etaberehala euskaraz egiten diogu elka-rri, eta, lehen, ezinezkoa zen hori. Ko-rridoreetan ere, beste espezialitatebatzuetako langileek orain euskarazhitz egiten didate, eta lehen gaztele-raz egiten zidaten. Sarritan gertatzen

da, urte luzez pertsona batekin lane-an egon ondoren, ez dakigula euskal-duna denik, eta hitzaldiek asko la-gundu dute horretan.Espero gabeko harrera izan duekimenak, hortaz.Hitzaldi guztietan betetzen da gela;bakoitzean, 30-40 lagun batzen dira.Esan daiteke, modan jarri dugula hi-tzaldiak euskaraz ematea. Jendeahurrengoaren esperoan egoten da,eta nabari da giro berezia sortu dela.Hasieran ez ziguten kasu handirik

egin, eta, orain, egitasmo bera gazte-leraz egiteko eskakizunak jaso ditueuskara-teknikariak. Kontrako erre-akzio hori, guretzat, albiste ona da.Horrez gain, hitzaldi-zikloak izanda-ko oihartzuna urrutira iritsi da; ESIkozuzendaritzak hizlari batzuk «fitxa-tu» ditu gaztelerazko bertsioa egite-ko. Orain arteko hitzaldi guztiak gure

ESIko Intranetean ikus daitezke.Bidegile izanik, zer eman diozu zukegitasmoari?Iraultza txiki bat izan dela esango

nuke. Nolabait esan, badaude indarbatzuk, betiko ohiturak, betiko iner-tziak, eta horiek apurtzea oso zailada, baina lortu dugu jendeak euskaraentzutea, ikustea gure inguruan eus-karaz gauza asko egin daitezkeela.Hitzaldiak euskaraz egin ahal izateahorren erakusle da.Nola dago euskararen gaiaBarakaldo-Sestao ESIan?Gero eta gehiago entzuten da. Itxaro-pentsua dela esango nuke. Agian ezdugu maila handirik, baina ahal du-gun guztietan erabiltzen dugu. Azke-neko bi urteetan antolaturiko ekime-nei esker, aldaketa handia nabaridut. Gure ESIko langileen % 30 eus-kalduna da, eta heren bat asko daBarakaldo-Sestao herrietarako. Eus-kara-planak helburu eta kopuru ba-tzuk ditu; kopuru horiek aspaldi gain-ditu genituen. Erronka ez da euskal-dunak erakartzea, baizik eta daudeneuskaldun horiek euskara erabiltzeraanimatzea.Antolatzaileek ba al dute hitzaldigehiago antolatzeko asmorik?Oraingoz, uda arteko hitzaldiak hi-tzartuta daudela uste dut, eta udaosterako ere beste pare bat omendaude prest. Arrakasta ikusita, eus-kara-teknikariaren asmoa da beste-lako ekintzak ere prestatzea. Etorki-zuneko helburuetako bat zera da, es-pezialistek saio klinikoak euskarazegitea. Langileok Barakaldon zeinSestaon euskaraz bizitzeko aukeraizan nahi dugu. Euskara-sarea osatunahi dugu langileen artean, euskaraerrutinan sartzeko. Euskararen sus-tapena bulegoetatik atera behar delauste dugu; jendearekin egonez gauzagehiago lortzen dira. Bidea hasidugu, bidean gaude.

ORAIN EUSKARAZ HITZEGITEN DIDATE LEHENGAZTELERAZ EGITENZIDATENEK.


Osasun-estatistikako azterketek eta antisepsiarengarapenak Medikuntza Prebentiboaren oinarria jarrizuten XIX. mendean. Joseph Lister eta Louis Pasteur-en izenak ezagunak dira, baina esku-higienearenbultzatzailearen biografia, ordea, ahazturik egon da.Semmelweissen jaiotzaren 200. urteurrenean harenhistoria berreskuratu dugu.

eta horietariko bat, kloroaren erabile-ra, izango zen Semmelweissek sukarpuerperalaren aurka eta horren jatorriinfekzioa frogatzeko erabiliko zuen ba-liabidea.Vienako klinikak emakume haurdu-

nentzako bi atal zituen. Lehenengoan,irakasleek eta medikuntzako ikasleekartatzen zituzten, eta bigarrengoan,berriz, emaginek. Gure protagonistakbi atal horietan sukar puerperalak era-gindako heriotza-tasak aztertu zituen1841-1846 urte bitartean. Lehenengo-an 2.000 hildako izan ziren 20.000 erdi-tzeren ostean; bigarrengoan, aldiz, 700heriotza 18.000 pazienteren artean.Semmelweissek ezin izan zion azal-

penik aurkitu arazo horri, harik eta1847an beraren lagun patologo batseptizemiaz, alegia, odoleko pozoidu-ragatik, hil zen arte, hain zuzen ere, au-topsia batean eskalpeloarekin eginda-ko zauri baten ondorioz. Lagunaren au-topsia egitean, sukar puerperalez hil-dako emakumeen gorpuetan ikusitakoaldaketa berberak aurkitu zituen hare-nean ere. Azkar ondorioztatu zuen berelagunaren heriotza eragin zuen ‘pozoihilgarri’ berbera eramaten zutela me-dikuek eta ikasleek euren eskuetan er-

Adrian HugoAginagalde LlorenteMedikuntza eta Zientzia Historiaren Euskal Museokoikerlaria (UPV/EHU)Medikuntza Prebentiboko etaOsasun Publikoko BAMEaGurutzetako UnibertsitateOspitalean.

ATZERA BEGIRA

Ignaz Semmelweiss: esku-higienea sukar puerperalaren aurka

Ignaz Semmelweiss (1818-1865)Hungarian jaio zen. Vienako Unibertsi-tatean ikasi zuen eta bere lehen lan-postua Allgemeines Krankenhaus kli-nika obstetrikoan lortu zuen. Bertanhasi zituen bere lehenengo azterlanak

1840ko hamarkadan eta ziurrenik ber-tan irakurri zuen Robert Collins-enEmagintzaren tratatu praktikoa. Lanhorretan, ospitaleetan hain ohikoa zenerdiondoko sukarra ekidin ahal izate-ko erreforma ugari deskribatzen ziren,


«dozente» (pribatu) gisa jarraitzekoahaleginak egin zituen, kontratukoazken egunera arte. Haren eskaera,ordea, Kleinn doktorearen azpijokoakzirela medio, ez zen onartu bigarren-goz 1850ean aurkeztu zuen arte. Izen-dapenean, irakaskuntzarako larruzkomanikiak bakarrik erabili ahal izangozituela ohartarazten zitzaion; alegia,ezin izango zituen fakultateko gizagorputzak erabili irakaskuntza eta az-terlanetarako. Hain iruditu zitzaizkioniraingarriak baldintza horiek, nonizendapena jaso zuen egun bereanHungariara itzultzeko erabakia hartubaitzuen.Kaleratze horren ostean Pest-eko

Unibertsitateko Obstetriziaren Teoriaeta Praktikako katedra eskaini zioteneta bertan idatzi zuen 1861ean berelan bakarra «Sukar puerperalaren etio-logia, kontzeptua eta profilaxia». Zori-txarrez, 1865eko ekainean Vienakosendategi batean ospitaleratu egin be-har izan zuten: adimen-narriaduraprogresiboa omen zuen, eta baita psi-kosi-gertakariak ere. Handik hilabetegutxira, abuztuaren 13an, 47 urte bes-terik ez zituela, gangrena eta sepsiazhil zen, eskuineko hatz luzean zeukanzauria infektatu zela eta, zeina ziurre-nik ebakuntzaren batean egina izangozen. Gure mediku hungariarra hil eta hu-

rrengo egunean, Joseph Lister inge-lesaren ‘antisepsiari buruzko lehen la-na’ kaleratu zen. Hurrengo hamarka-detan, ahazturik egon zen Semmel 15urte lehenago antiseptikoaren eta es-ku-higienearen erabilgarritasuna fro-

gatu zuela erdiondoko sukar-epide-mien aurka egiteko, baita gaixotasunhorren jatorri infekziosoaren teoria.Orain dela gutxi arte, medikuntzako

liburu askotan esan ohi zen 1879.eraarte ez zela hipotesi hori ezagutzen.Urte hartan, Hervieux doktoreak su-kar-mota honi buruzko hitzaldi bateman zuen Parisko Zientzien Akade-mian. Garai hartan miasmak ziren in-fekzio guztien eragile, eta, hori azal-tzen ari zela, akademiko baten ahotsozenak bat-batean eten zuen:

«Azalpen horiek ez dute sukar puer-peralaren jatorria azaltzen: erizainaeta medikua dira mikrobioak infekta-turiko gaixoetatik osasuntsuetara eu-ren eskuetan daramatzatenak» esanomen zuen Louis Pasteurkimikariak. Herviux doktoreak azalpen hori po-

sible zela erantzun zion, baina ezinez-kotzat jotzen zuela inoiz mikrobioeragilea aurkitzea, eta, ondorioz, teo-ria hura frogatzea. Antza denez, fakto-re askok baldintzatzen zutelako sukarberezi hori gaixoengan agertaraztea.Momentu hartan, Pasteur eserlekutikaltxatu, eta arbelean txirikorda mo-duko diagrama bat marraztu zuen.

«Hor duzu zeure mikrobioa» esanomen zuen aretotik atera aurretik.Urte hartan, Louis Pasteurrek sukar

puerperalaren mikrobio eragilea txi-rikordaturiko ale-itxurako kokoa zelafrogatu zuen –estreptokokoa, ale-gia–, gaixotasun infekziosoen pre-bentzio-neurrien aro berri bati hasie-ra emanez eta Semmelweiss medi-kuntzaren historiako ahazturiko pa-sarte batera alboratuz.

Sukar puerperalez lehen eta bigarren klinika-ataletan hildakopazienteen portzentajea (1841-1846)

Sukar puerperalez hilean hildako pazienteen portzentajea (1841-1849)

diberrien artera, anatomiako prakti-kak egin ostean.Hala, bada, urte berean, bere langi-

leen errezeloak gaindituz, laguntzai-leek eta medikuntzako ikasle guztiekemakumeak ukitu aurretik euren es-kuak ur bero, xaboi eta eskuilaz garbi-tu behar zituztela agindu zuen, eta,ondoren, kloro-disoluzio batean sar-tzeko. Emaitzak erabat esangura-tsuak ziren arren –heriotza-tasa %18tik (1842an) % 1,2ra (1848an) jaitsizen–, Semmelweissen aurkarien uste-tan erditze osteko sukarren jatorria ai-reztapen-eza zen, eta haren higiene-neurriak debekatzera ere iritsi zen be-raren ordezko izan zen Braun dokto-rea. Erreforma horietan sinetsi zutenlankide gutxiek emaitzak ezagutaraz-tera bultzatu zuten Semmelweiss,baina ez zituen edo ezin izan zituen ar-gitaratu, ez dakigu zehazki zer delaeta, agian alemanera ez zuelako be-har bezainbeste menderatzen edo.Gauzak horrela, 1848. urtean, gizar-

te-asalduraz josita zegoen Europaosoa, baita Austriar Inperioa ere, Hun-gariako iraultza zela medio. Geureprotagonistaren kontratua amaitzearzegoen, eta hala Semmelweissek nolaBraun doktoreak euren hautagaitzaaurkeztu zuten lanpostu horretarako.Fakultateko kideen gehiengoa bere al-de jartzea lortu arren, haren nagusiak,Johan Kleinn austriar doktore kon-tserbadoreak, ez zuen hungariar me-dikua kontratatu, Carl Braun vienarrabaizik.Hala ere, dirudienez, Ignaz Sem-

melweissek obstetriziako irakasle


ADITUAK

Beatriz Noarbe De La Casa Zabalganeko Osasun Zentroko erizaina.Larrialdi eta emergentzietako unibertsitate-aditua

Nola sortu zen Ume Sorosleenprograma?Etxean egoera traumatikoren bat izanduten haurren albisteak gero eta sa-rriago irakurtzen nituen egunkarie-tan. Bestalde, Bizkaiko Erizainen El-kargora joan nintzen behin zazpi urte-ko alabarekin, bertan Emergentzieta-ko erizain batek haurrekin lehen so-rospenak landuko zituela eta. Alabariizugarri gustatu zitzaion ekimena.Esan daiteke arrazoi horiek eramannindutela programa hau Zabalganekoosasun-zentroan egitera. Gainera,ezinbestekoa izan da zentroak osasunkomunitarioari ematen dion garran-tzia ere.Zein dira tailerraren helburunagusiak?Batez ere haurrek beren osasuneanparte aktiboa hartzea. Hau da, nola-baiteko autonomia izan dezatela be-

ren zainketan eta istripuen preben-tzioan. Bestalde, osasun-zentroa au-zoan gehiago integratzea zen gurenahia, eta, era berean, bertako langi-leok haurrak hobeto ezagutu ahal iza-tea, beste ikuspuntu batetik.Adin guztietako haurrentzat al da?Zenbat haurrek hartu dute parte? Tailerra Lehen Hezkuntzako 3. mailandaudenentzat da. Zortzi-bederatzi ur-teko haurrentzat, hain zuzen ere. Guz-tira, bi ikasturtetan, 300 bat ikaslekhartu dute parte eta tailer guztiakeuskaraz izan dira.Haurrek beldurrak uxatu eta osasun-langileekin harremanak estutzealortzen al da tailerretan?Bai, hala da. Kontsultan, normalean,erizainek, pediatrek edo administra-riek gurasoekin hitz egiten dugu, etahaurra bigarren mailan gelditzen da.Programa honetan, aldiz, haurrak di-

Ekimen aitzindari bat abiatu dute Zabalganekoosasun-zentroan (Gasteiz): haurrak lehensorospenetan trebatzeko tailerrak antolatu dituzte.Beatriz Noarbe (Madril, 1973) izan zen programarenbultzatzailea. Graduondoko baten ostean sortuzitzaion ideia, eta, tailerrei esker, dagoeneko, 300 bathaurrek ikasi dute zer egin behar duten beren osasunazaintzeko eta nola jokatu istripu bat gertatzean.Haurrek emergentzia batean erreakzionatzeko askigaitasun dutela azpimarratu nahi izan du.

«Pertsonak lehensorospenetan hezteakosasunean ahalduntzenditu»


ra protagonistak. Gurasoek haurrakbabestu nahi izaten dituzte sarri, eta,ondorioz, saioetan nabaritu duguhaurrek ez dutela lekurik izaten berenegunerokoan osasun-kontuez hitz egi-teko. Hortaz, saioak irauten duen biorduetan bizipenak trukatzen dituzte.Rol-jokoen bidez, biktimak zein soros-leak izaten dira, eta osasunaren ingu-ruko erabakiak hartu behar izaten di-tuzte laguntzarik gabe.Rolen bidez, era askotako arriskuaklantzen dira tailerrean. Nolakoarriskuak izaten dira haurretan?Istripuz gertatzen diren erredurak etazauriak izaten dira arruntenak eta ohi-koenak. Adin horretan, normalean, ezdute arrisku handirik. Hala ere, badau-de hain arruntak ez direnak baina ga-rrantzitsuak direnak, eta haurrek, no-labait, zerbait egin dezakete egoerahobetzeko. Norbait konortea galdutaaurkitzean edo sute batean, zer eginbehar duten ere erakusten diegu.Haurrak gai al dira jakiteko zer eginemergentzia bat izaten denean? Zerneurritan?Ezetz badirudi ere, guztiz gai dira. Nor-malean, adin honetan, gai dira orde-nagailuko joko konplexuak ebazteko;badute gaitasuna, baita emergentziabat izaten denean erreakzionatzekoere. Zerbait gertatzean, ez dute arazo-rik izaten zer egin ikusteko, edo lagun-tza eskatu edo jokabide jakin bat har-tzeko.Nolako balorazioa egiten duzue?Oso ona. Tailerretan parte hartu dutenhogei bat profesionalek esperientziaerrepikatuko lukete, eta esker onekosentitzen gara guztiok horregatik. Horihorrela, tailerrak antolatzen jarraitze-ko asmoa dugu.Zabalganan errepikatzeaz gain,

posible al da esperientzia besteosasun-zentro batzuetara zabaltzea?Bai horixe. Eskariak jaso ditugu dago-eneko, eta gu prest gaude beste zen-tro batzuetako lankideei laguntzeko.Hasieran elkarrekin arituko gara, bai-na gero euren kabuz moldatu beharkodute. Guk nahikoa dugu Zabalganekoosasun-zentroan dugun lanarekin,ume asko baitaude auzo honetan.Prebentziorako neurriez jabetzeaoinarrizko zerbait izanik, nahiko lanegiten al da alde horretatik haurrenheziketan?Ikusi dudanaren arabera, ez da norma-lizatuta dagoen zerbait. Eskola ba-tzuetan egiten da, baina ez guztietan.Europako herrialde askotan, adibidez,nahitaezko zerbait da haurren hezike-tan lehen sorospenez jabetzea. He-men badaude ekimen batzuk, baina ezdago araututa, eta ezinbestekoa irudi-tzen zait eskoletan lantzea. Funtsezkozerbait da pertsonari, haurra denetik,autonomia ematea bere osasuna etasegurtasuna zaintzeko, eta baliabide-ak behar bezala erabiltzen jakitea.Horren harira, pertsonak lehen so-

rospenetan hezteak osasunean ahal-duntzen ditu. Oso garrantzitsua danorbere osasuna zaintzea; pertsonaasebete ez ezik, osasun-baliabideakegoki erabiltzen laguntzen du.Larrialdien eta emergentzieninguruko graduondokoa eginzenuen. Nolako esperientzia izanzen?Oso aberasgarria eta polita. Asko ikasinuen. Denetarik landu genuen etapraktikak emergentzietako lurralde-unitatean egin nituen, hau da, hemen-go anbulantzietan. Hala ere, iruditzenzait lehen sorospenetan trebatzeare-na, larrialdietara ez ezik, lan-munduosora ere heda daitekeela. Momentujakin batean jarduten jakiteak autono-mia handia ematen dizu. Era berean,nola jardun jakiteko, ezinbestekoa datrebakuntza, eta ez da zaila, edonoreneskura dago eta. Nire kasuan, asko la-gundu dit lanerako; programa hauprestatzeko, besteak beste.

HAURREK BERENOSASUNEAN PARTEAKTIBOA HARTZEA DAGURE HELBURU NAGUSIA


Marta Arrue (1971, Donostia) ira-kaslea da Euskal Herriko Unibertsi-tateko Erizaintza graduan. Hizpideizan ditu zenbait metodologiarenonurak –hala nola problemetan oi-narritutako metodoa, kasuarenaeta DUG Eztabaida UnibertsitarioGidatuarena–, irakaskuntza tradi-zionalaren gabeziak eta irakaskun-tzaren erronkak.Metodologia aktiboak aztertu dituzu.Zer gabezia ikusi dituzu horretarako?

Eskolak ematen hasi nintzenean, iku-si nuen ikasleek ez zutela kritikokipentsatzeko gaitasunik. Hori aldatuegin nahi nuen eta hainbat metodo-logia aztertzen hasi nintzen. Hama-bost urte daramatzat horretan lane-an eta ikusi dugu tresna pedagogikokonkretu batzuekin posible dela ikas-leek, memoriaz gain, beste konpe-tentzia batzuk lantzea, eta batez ere,kritikotasuna lantzea, erabakiak har-tzea eta arazoak konpontzea.

Problemetan oinarritutakometodoa, kasuaren metodoa etaDUG metodologiak aztertu dituzu.Azaldu al ditzakezu banan-banan?Hiru metodologien oinarria ikasleada: ikasleak bere ezagutza sakontzendu pixkanaka-pixkanaka, eta irakas-leak gidariak dira. Hiruretan, egoerabat planteatzen zaie, egiazko egoerabat; ahal izanez gero, kitzikagarriaeta gatazkak sortzen dituena. Ikasle-ek ebatzi egin behar dute egoera ho-ri. Kasuaren eta problemetan oinarri-tutako metodologiei dagokienez, ka-su bat ematen diegu ikasleei, eta eri-zaina da protagonista. Ikasleek jarribehar dute protagonistaren rolean,eta erabaki zehatz bat hartu, ebiden-

Marta Arrue irakasle eta ikerlariak metodologiaaktiboak ikertu ditu erizaintzako ikasleekin.Metodologia horien oinarria ikasleak dira, etagaitasunak garatzea da helburua.

UNIBERTSITATETIK

«Ez diot zentzurik hartzen eskolakazalpenezko metodologia tradizionalarenbidez bakarrik emateari»

Marta Arrue MauleonUPV/EHUren Bizkaiko Campuseko ErizaintzakoGraduko irakaslea eta ikerlaria


tzia zientifikoetan oinarrituta. Gero,erabaki hori landu egin behar dute,irakurri, sintetizatu, ebaluatu etaabar. Taldeetan adostasunera iristendira, eta erantzun bateratua ematendute. Egoera edo kasu horietan, ikas-leek ez dute gaiari buruzko informa-ziorik, eta ikertu egin behar dute. Debateari dagokionez, galdera bat

egiten zaie ikasleei, eta galdera horrierantzuteko bi edo hiru pertsonakotaldeak sortzen dira. Talde bakoitzakgaldera horren aldeko eta aurkakoargumentuak prestatu behar ditu.Eskolan argudioak lantzen dituzte,eta amaieran talde bakoitzak berepostura defendatu behar du eztabai-da-saio batean.Zer erronka dituzue?Ikerketa-taldearen helburua da ikus-tea metodologia horiek azalpenezkometodologia tradizionala baino era-ginkorragoak ote diren. Nik ez dutesaten irakaskuntza tradizionala be-harrezkoa ez denik, baina ez da oina-rria. Guk pentsatzen dugu beste tek-nika horiekin osatu behar dela irakas-kuntza hori. Baina zer gertatzen da?Debatearen metodologia, adibidez,ez dago ikertuta. Ez dakigu irakaskun-tza tradizionala baino hobea den edoez. Eta, metodologia horietan,zeinkonpetentzia garatzen dituzte ikasle-ek? Orduan, horixe ikertu nahi dugu,zein diren metodologia aktiboak egi-ten dituztenen eta egiten ez dituzte-nen arteko aldeak. Hori izango da hu-rrengo lau urteetako erronka.Zein konpetentzia landu nahidituzue?

Idazteko gaitasuna, kasuak ebaztekogaitasuna, erabakiak hartzeko gaita-suna, ikasgaiak elkarrekin erlaziona-tzeko gaitasuna. Kasuak ezartzen diz-kiegunean, aurreko urteetan ikasita-ko guztia hartu behar dute kontuan,eta kasuetako protagonistak bereosotasunean tratatu behar dituzte.Zailtasun handiak dituzte taldean

lan egiteko, baita kritikoki pentsatze-ko ere. Behar dute gaitasuna aztertze-ko, pentsatzeko, eta hartutako eraba-kiarenoinarri zientifikoak aurkitzeko.Horretarako, bibliografia begiratu be-har dute, eta lehenengo mailan horizer den ere ez dakite. Zailtasunak di-tuzte artikuluak ulertzeko eta guk ustedugu ez dutela irakurtzeko ohiturarik.Irakurtzen dutenean, arazoa ez dagaia; arazoa da irakurketa-maila. Aur-kezpenak egiteko gaitasuna eta iri-tziak emateko gaitasuna ere oso ga-rrantzitsuak dira, eta, adibidez, eri-zaintzan, garrantzia handia dute eti-kak eta legediak. Erizain batek ezin duegin ondo iruditzen zaiona, eta legee-

tan oinarritu behar du. Ikasle bakoi-tzak bere pentsamendu kritikoa azter-tu behar du: «Benetan arrazoitzen du-dan moduan, ondo arrazoitzen otedut?». Hori ere bada gure xedea.Interesa eta motibazioa areagotzekobalio al dute metodologiok?Ikasle bat ez badago motibatuta, etaesaten dioguna ez bazaio interesga-rria iruditzen, ez du ikasiko. Buruzikas dezake azterketa egin arte, bainaez da konprometituko. Nola motiba-tzen ditugu? Egiazko eszenak erabili-ta; egoera irakurtzen dutenean, pen-tsatzen dute: «Horrelako zerbait ger-tatuko zait hemendik bi urtera. Mo-

mentu honetan ez badakit ebazten,zer gertatuko zait hemendik bi urte-ra?». Motibatuta daudenean, askozere errazago ikasten dute, eta erraza-go aurkitzen dituzte erantzunak. Ka-suak kitzikagarriak eta gatazkatsuakdirenez, ikasleek egia bilatu nahi du-te, baina zein da erantzun zuzena? Ezdago erantzun zuzen bakarrik. Ahaliketa irtenbiderik egokiena bilatu be-har dute, etikan, moralean eta oinarrizientifikoan oinarrituta.Zer ondorio nagusi atera dituzu?Nik ez diot zentzurik hartzen modumagistral batean bakarrik klaseakemateari. Gaur egun, oso erraza da in-formazioa aurkitzea, eta ni ez nautebehar horretarako. Gero eta garbiagodaukat aipatu dizkizudan konpeten-tzia horiek oso garrantzitsuak direlabizitzeko, gizartearekin konprometi-tzeko, bizitzan jokabide eta jarrerabatzuk hartzeko. Egia da, ordea, siste-mak ez duela asko errazten. Nik, adi-bidez, 3. mailan 95 ikasle izan ditutgela bakoitzeko, eta oso zaila da ho-rrela lan egitea. Hala ere, lanean ja-rraituko dugu.Zer neurri hartu beharko liratekehorri aurre egiteko?EHUk badauzka oso pertsona etatalde inplikatuak, metodologiaaktiboetan sinesten dutenak horriguztiari bultzada bat emateko, bainaUnibertsitateak inbertsio handiagoaegin beharko luke: talde txikiagoaksortu behar dituzte. Horiaurrerapauso handia izangolitzateke. Metodologia horietanezinbestekoa da feedbacka: ikasleariesan behar diogu zer egiten duenondo eta zer gaizki. Demagun ikaslebakoitzari hiru lan hartu nahidizkiogula lauhileko bakoitzean, eta95 ikasle ditugula gela bakoitzean,edo 200... Ez da jasangarria.Metodologia horietan sinestendugunok gure denboratik ateratzendugu horretarako astia, baina orekaere aurkitu behar dugudaukagunaren eta eskaintzendigutenaren artean.

KONPETENTZIA HORIEKOSO GARRANTZITSUAKDIRA BIZITZEKO,GIZARTEAREKINKONPROMETITZEKO,BIZITZAN JOKABIDE ETAJARRERA BATZUKHARTZEKO

METODOLOGIA HORIETANSINESTEN DUGUNOKGURE DENBORATIKATERATZEN DUGUHORRETARAKO ASTIA


Funtzio fisiologiko garrantzitsuak betetzen dituzuntzak gure organismoan. Onura asko eragiten dituzuntzaren kontsumoak, esaterako, gaixotasun ugarisaihesten laguntzen du. Hala ere, zuntz gehiegikontsumitzeak hainbat kalte eragin ditzake, etaneurrian jatea komeni da.

Heste lodian, aldiz, zuntzak hartzi-dura partziala edo totala jasotzendu.Heste mehean ez daude zuntza

digeritzeko behar diren entzimak,baina heste lodian dagoen bakterio-florek zuntza hartzitzen dute, etaaskotariko substantziatan txikitzendute, hala nola gasetan eta katelaburreko gantz azidoetan.Zuntz dietetikoa begetaletan

dago bakarrik, eta ez dute findurikegon behar; bestela, zuntza galduegiten da.

Zuntz disolbagarria eta zuntzdisolbaezinaEzaugarri kimikoak eta organis-moan dituen funtzioak kontuan har-tzen baditugu, zuntza bi talde nagu-sitan bereizten da.Zuntz disolbagarria ura hartzeko

JA(KI)TEA

I kuspuntu nutrizionala kon-tuan izanda, zuntza ez da mantenu-gai bat, metabolismorik ez duelako.Halere, funtzio fisiologiko garrantzi-tsuak egiten ditu organismoan,esate baterako, hesteen mugi-mendu peristaltikoen estimulua.Zuntz dietetikoa begetaletan

dago. Gizakiaren heste meheak ezdu digeritzen, ez dituelako zuntzadigeritzeko behar diren entzimak.

Zuntzaren balioa

Cristina PerezDietista eta nutrizionistawww.nusannutricion.com


ahalmena duten substantziaz osa-turik dago. Horiek ur asko xur-gatzen dute. Horri esker, zuntza gelmoduan puztu egiten da. Hestelodian dauden mikroorganismoekahalmen handia dute gel hori har-tzitzeko. Horrek mikrofloraren osa-ketari mesede egiten dio, etamikroflorak gorotzei bolumenaeman eta biguntasuna ematen die.Gainera murriztu egiten du gantzeta azukreen xurgatzea; hala, odo-lean dagoen kolesterolaren eta glu-kosaren kantitateak kontrolatzenlaguntzen du. Zuntz mota hori leka-leetan, frutetan eta barazkietandago batez ere, eta haren eraginanabaritzeko ezinbestekoa da urnahikoa hartzea.Zuntz disolbaezina ur gutxi har-

tzeko ahalmena duten substan-tziek osatzen dute. Beraz, ez daukaura hartzeko ahalmen handirik.Gainera, ez da hartzigarria, etamikroflorak ez dio efekturik egiten.Zuntz horren funtzioa arrastekoa

da. Hesteen paretak garbitzen ditu,han dauden hondakinak askatuz.Gainera, hesteen mugimenduperistaltikoak estimulatzen ditu.Horrela, gorotzen iragaitza areago-tzen da. Horri guztiari esker, zuntzdisolbaezinak idorreriaren aurkalan egiten du. Zereal integraletaneta barazki batzuetan dago.Zuntzak dituen onurak asko dira.

Ezagunena idorreriaren aurka lanegitea da, baina beste gaixota-sunak ere eragozten ditu, esatera-ko, dibertikulitisa, gizentasuna,hiperkolesterolemia eta diabetesa.Koloneko minbiziaren prebentzio-an ere parte hartzen du zuntzak.Halere, alde txarra ere badauka

zuntz gehiegi kontsumitzeak. Dis-tentzio-abdominala, tripako minaeta haizeak sor ditzake.Beraz, zuntza neurrian hartu

behar da, eta gehiago behar dene-an, apurka-apurka handitu beharda kantitatea, organismoa ohi-tzeko.Zuntz disolbagarria zein disol-

baezina beharrezkoak dira. Pro-portzio egokian hartu behar dira.Bimila kilokaloriako dieta mota batek35 gramo zuntz izan behar ditu:horietatik 12 gramo disolbaezinakizan behar dute; 23 gramo, aldiz,disolbagarriak. Hau da, 3/1eko pro-portzioan izan behar da. Zuntzahainbat iturritatik hartzea da hobe-rena.Komeni da egunero barazkiak

jatea —gordinik ahal bada—, zuritugabeko fruta —irasagarra, pome-loa, banana, sagar ehoa eta limoiaizan ezik, astringenteak dira eta—eta ogi eta labore integralak —oloa,zekalea, arroza, garia...—. Komenida astean hirutan hauek jatea:lekaleak, dilistak, garbantzuak,babarrunak, babak eta ilarrak.Likido ugari edan behar da, egu-

neko gutxienez 1,5-2 litro. Ura,salda, infusioak, eta zuku natura-lak. Horrela zuntzaren onurakgehiago aprobetxatzen dira.

PISTATXOA

Z untz gehien daukan fruitu lehorretakobat da pistatxoa. Gainera, kaloriagehien duena da, intxaurra eta pinazia-rekin batera.Lipidoak dira pistatxoaren edukiaren

erdia baino gehiago (gantzak), eta, ho-rietan, gantz azido asegabeak dira na-gusi: azido oleikoa eta azido olinolei-koa.Giza organismoak ezin sintetiza di-

tzakeen arren, zelula- mintzak (nerbio-zeluletan, bereziki) osatzeko ezinbeste-koak diren funtsezko gantz azido askodauzkate.Bestelako frutek eta fruituek baino

mineral gehiago daukate. Hainbatetan,balio nabarmenak erakusten dituzte,hala nola magnesioan, fosforoan, pota-sioan, kaltzioan eta burdinan, baitahainbat oligoelementutan, zink eta se-lenioa kasu (biak ere desoxidatzaileeraginkorrak).Bitaminei dagokienez, oro har C bita-

minarik ez badaukate ere, B1 edo tiami-na, niazina edo B3 eta folato ugari-uga-riak dituzte. Horrez gain, E bitaminarenlandare-iturri oparoenetako bat da. De-na den, B1 eta E bitaminen parte batsuntsitu egiten du txigortze-prozesuak.Bukatzeko, proteina- eta zuntz-kopu-

ru oso handiak eskaintzen dizkigute.


EUSKARA OSAKIDETZAN

2 017an 2. Euskara Planaibilbidearen erdira heldu zenez gero,apirilean Osakidetzak tarteko eba-luazioari ekin zion Euskara ZerbitzuKorporatiboaren eskutik, eta jardun-bide horretan Elhuyar hizkuntza-aholkularitza izan du lagun.Ebaluazioa Osakidetzako zerbitzu-

erakunde guztietan egin da, banan-banan, prozedura eta metodologiaberbera erabiliz. Planean ezarritadauden hizkuntza-irizpideen etanormalizazio-neurrien garapen-maila neurtu da orotan, planarenbost esparru nagusietan banaturik:irudia eta komunikazioa, kanpo-ha-rremanak, barne-harremanak, hiz-kuntza-kudeaketa eta hizkuntza-es-kakizunak. Neurketa egiteko, bate-tik, informazio kuantitatiboa bilduda (ebidentziak, behaketak, entzu-ketak...), eta, bestetik, profesionaleta pazienteen informazioa, espe-rientziak eta iritziak jasoaz, elkarriz-keta eta inkesta bidez (guztira, 756profesional eta 460 pazienterekinhitz egin da). Zerbitzu-erakunde ba-koitzak bere ebaluazio-txostena izandu, eta, ondoren, txosten orokorraosatu da.

Ebaluazioren ondorio nagusiakEbaluazioren ondorioen arabera,hiru urte hauetan Osakidetzan au-rrera egin da oro har Euskara Plana-ren garapenean; gainera, ondo erro-tu dira 1. plangintzaldiko lorpen na-gusiak.Ebaluazio-esparruen azterketa

eginez gero, zerbitzu-erakundegehienek garapen-maila altua era-kutsi dute bi eremutan: irudi eta ko-munikazioan eta hizkuntza-eskaki-zunetan. Hirugarren urterako, bi es-parru hauetan neurri handianbetetzen ari dira plangintzaldi osora-ko ezarritako helburuak. Kanpo-ha-rremanen eta hizkuntza-kudeaketa-ren esparruetan ere hobekuntza su-matzen da, baina maila txikiagoan,helburuen lorpen-maila tartekoaizan baita. Bestalde, barne-harrema-netan lehen hiru urteetako bilakaeraespero baino apalagoa izan da, oina-rrizko garapen-maila besterik ez bai-ta erdietsi.Zerbitzu-erakundeei erreparatuz

gero, helburuen betetze-maila ego-kia izan da kasu gehienetan. Bedera-tzi zerbitzu-erakundek garapen-mai-la aurreratua dute; hamarrek, erdi-

mailakoa; eta bik, berriz, ez dituzteitxarondako emaitzak lortu.Lurraldeka, Gipuzkoako erakunde-

ek bilakaera hobea dute, 1. plangin-tzaldian gertatu bezala. Eremu sozio-linguistiko euskaldunagoetan dau-den zerbitzu-erakundeek baldintzasozial hobeak dituzte dinamikak ak-tibatu eta helburuak arinago lortzealdera. Dena dela, oraingoan, herri-tar elebidun gutxiagoko zerbitzu-erakunde batzuek modu proaktibo-an jokatu eta besteen emaitzetatikhurbil geratu dira; hala gertatu da,adibidez, Uribeko eta Arabako ESIe-tan, Bizkaiko Osasun Mentaleko Sa-rean edo Santa Marina Ospitalean.Zerbitzu-erakunde motaren ara-

bera, orokorrean erakunde sanitariointegratuek izan dute aurrerapenikhandiena. Emaitza logikoa da, zerenEuskara Planaren lehentasunak le-hen mailako arretan eta ospitaleeta-ko zerbitzurik orokorrenetan jarritabaitaude.

Indarguneak eta palankakEbaluazioan hainbat indarguneidentifikatu dira. Abian jarritakoneurri batzuk garrantzi handikotzat

Osakidetzaren 2. Euskara Planaren lehen ebaluazioa amaitu daabenduan, eta ebaluazio-txostenetan, egungo egoerarendeskribapenarekin eta helburuen betetze-mailaren portzentajeekinbatera, zenbait gako azaltzen zaizkigu euskararen presentzia hobetueta normalizazio-prozesuan aurrera egiteko.

Euskara aurrera doa Osakidetzan


jo dira Euskara Pla-naren helburuak beharbezala betetzeko, eta aurre-rantzean neurri horiek zaintzeneta sendotzen jarraitu behar dugu.Erabiltzaileei begira, esaterako, aipa-garriak dira lehentasunezko hizkun-tzaren erregistroa, profesional etazerbitzu elebidunen identifikazioa,irudi korporatiboaren elementuetaneuskarak duen trataera, edo pazienteeuskaldunen gogobetetze-mailaneurtzea. Eta hizkuntza-kudeaketa-ren arloan, positiboki eragin dute hiz-kuntza-eskakizunen egiaztapen-ko-puruak, zerbitzu-erakundeetako zu-zendaritza eta buruzagitza batzueninplikazioak, euskara-zerbitzuak fin-katu eta handitzeko ahaleginek, hiz-kuntza-politika kalitate-parametroe-tan ebaluatzeak, instituzio eta gizar-

eta betearazteko, bai enplegatu eus-kaldunak euskaraz egitera motiba-tzeko. Horri lotuta, estrategia berriak

asmatu behar dira hizkuntza-ohiturak aldatzen hasi eta

hizkuntza-eskakizunaegiaztatuta dauka-

ten langile

te -erakun-deekin lankidetzan

aritzeak, eta terminologiaeta estandar klinikoak euskarara

egokitzeko proiektuek.Bestalde, txostenean aparteko ai-

pamena egin da garapen onik izan ezbaina, bultzada irmo batez, jauzi kua-litatibo handia eragin dezaketen nor-malizazio-neurriez. Palanka horieta-ko bat izan daiteke, adibidez, zuzen-daritza eta erdi-mailako arduradunguztien konpromiso eta parte-har-tzea sendotzea. Zuzendari guztiakplanaren liderrak izan behar dira eu-ren aginpide-eremuetan, eta, horre-kin batera, unitate eta zerbitzuetakoarduradunek rol garrantzitsua jokatubehar dute bai planaren irizpide etaneurriak euren lantaldeei transmititu

guztiak euskarazera eroso eta naturalean

aritu daitezen. Alde horretatik,euskaraz lan egiteko formazioa indar-tzea gomendatzen da: gai profesiona-lei buruzko etengabeko prestakuntzaareagotzea, zerbitzu bakoitzeko zere-gin eta egoera komunikatiboetan oi-narritutako hizkuntza-trebakuntzazabaltzea, baita egoiliar eta praktike-tako ikasle euskaldunei euskarazkoprestakuntza eskaintzea ere.Erabiltzaileei dagokienez, ebalua-

zioan inkestatutako paziente euskal-dunek 6,4ko gogobetetasun-mailaadierazi dute. Arlo horretan hobe-kuntza nabarmena ekar lezakete le-hentasunezko hizkuntzaren erregis-troa osatzeak eta, horrekin batera,euskara lehenesten dutenei euska-razko zerbitzuak eskaintzen hasteak. Ebaluazioko emaitzak eta gomen-

dioak datozen urteotan kontuan har-tzen badira, euskarak badu abagune-rik Osakidetzan.


LANETIK HARAGO

Zer lan egiten duzue laborategian?Medikuen analitika-eskariak jaso, etaanalizatu egiten ditugu, pazienteenodola, gernua eta abar, eta horrekdiagnostikoa egiten laguntzen die.Aisialdian, zikloturista. Noiztikdatorkizu zaletasuna?Aspalditik; niri beti gustatu izan zaitmendia, bidaiatzea ere bai... Ez naiztxirrindularia; lekuak ikusteko erabil-tzen dut bizikleta. Horretarako, en-trenatu egin behar izaten dut, bainaerrepidean aspertu egiten naiz.Zein leku bisitatu dituzu?Kuba, Islandia, Eskozia, Bretainia,Herbehereak, Alemaniako hegoal-dea... Bidaia laburrak egin izan ditutbeti, bi edo hiru astekoak.Zer ematen dizu bidaiatzeko moduhorrek?Autoz bidaiatuz gero, betiko lekuakbesterik ez dugu ezagutzen. Kubarajoan ginenean, esaterako, bizikletazjoaten ginen herri batetik bestera,eta horrela ezagutu genuen beneta-ko Kuba. Bertakoen etxeetan egitengenuen lo, herri txikietan, eta ikusigenuen nola bizi zen hango jendea.Islandiako hegoaldea, bestalde, gla-ziarrez beteta dago, eta bizikletaz

joanda egun osoan ikusten genituen;autoz, ordea, ordubetean ikusikogenituzkeen. Baditu alde txarrak ere.Bat-batean halako lekua gustura iku-siko zenukeela bururatzen zaizu,baina, 100 kilometrora badago,mugatu beharra daukazu. Bidaiatze-ko onena da bizikletaz joatea etadenbora izatea.Anekdotarik izango duzue…Bai. Eskoziara ilobekin eta semeekinjoan nintzen; guztira, hamar lagun.Zazpi bizikleta bidali genituen, etabost ailegatu zitzaizkigun. Ez gene-kien ia ingelesez, eta arazoak izan ge-nituen.Orduan semeek ere gogoko dutezure zaletasuna?Haurrekin ezin duzu egin oso gogo-rra den ezer. Diziplina eskatzen duenkirola da, baina haurrek jolastu eginnahi dute, eta saiatzen gara, adibi-dez, lakuren batean gelditzen etatxalupetan jolasten edo. Momentubatean jakin behar duzu ibilbideaeteten ere. Alemanian, esaterako, ezgenuen kanpinik aurkitzen, eta 70kilometro egin genituen egun bate-an. Haurrek badute indarra, badutegaitasuna; uste dut gehiegi babesten

ditugula. Amaitzen dutenean, osoharro sentitzen dira; neurtzea dagakoa.Egunerokoan ibiltzen al zarabizikletaz?Euskal Herrian mendian ibiltzen naiz;ez zait gustatzen errepidean ibiltzea.Larhunera joan naiteke bi edo hiru al-diz, baina aspertu egiten naiz lauga-rren aldian. Leku berriak ezagutu be-har ditut. Wikiloc webgunean sartu,ibilbidea aukeratu, furgoneta hartueta abiatu egiten naiz. Oso txirrindu-lari txarra naiz; aspertu egiten naizentrenatzen.Zer nahiago duzu, mendia alabizikleta?Biak. Mendian ere ibil zaitezke 60 ki-lometro bizikletaz, eta lekuak ikuste-ko aukera gehiago ematen du.Zein da zure ametsetako bidaia?Zeelanda Berrira joango nintzateke:ez dago jende askorik, eta oso herripolitak omen daude. Urte sabatikoaere hartuko nuke: abiatu hemendik,Iranera heldu...

«Autoz bidaiatuzgero, betiko lekuakbesterik ez duguezagutzen»

Borja Arietaaraunabeña IbañezLaborategiko teknikaria

Bidasoko ospitalean lan egiten du Borjak (Portugalete, 1969).Aisialdian bizikletan ibiltzea gustatzen zaio leku berriakezagutzeko. Kuba, Islandia, Eskozia eta Herbehereak bisitatuditu bizikletaz, besteak beste.

BIZIKLETAZ BISITATU DITUKUBA, ISLANDIA, ESKOZIA,BRETAINIA,HERBEHEREAK ETAALEMANIAKO HEGOALDEA

2018ko xxxx/ OSATUBERRI xx / 23

DENBORA-PASAK

Documents

berri - osakidetza.euskadi.eus · toimmunea dira, eta gizonezkoen artean hemofilia, biriketako fibrosi idio - patikoa eta larruazaleko porfiria berantiarra. Pertsona helduen artean,