%

f ' '«?■■ ■■■%■ *\.v ;_jgsr

■ ■'-••■ ' - ' • -V - -.;" ■. - •■''■••̂ -\̂ s' -ŝ ^

■;;¡>,V;; '̂ • *'** , ■•*’ ..-■.t''" -S:".

■:/

'A.. „ *VT-:'C.

, ' . V V . ’ - ' . . v ‘ , -

i:̂ Á̂ it\- -■ ' •

. 1̂ •♦ ■•••■• "•■ 'î•J .A

ifTf

m:-ït'iÇ

-í:

>v , - - k*' - 4 d ^ V -:i ':Í

i?% ' 1 '''" '

-:^v-,."■ - . 4 -.

''■ŝ

c

••V

■r,

PHILOSOPHIAEPROPOSITIONES,

QUASIN P E T IT IO N E M A G IS T E R II

! D E F E K ! D E T

D. J A C O B U S GASÒ,E T ALBALAT , EJU SD EM FACULT. BACCAL.

in Excel. Urb. Valent. Colleg. Alumnus.

P R A E S I D E

JOACHIMO M A S , m C T O ^ THEOLOGO^ fhilofofhlae Trofejfore , atque in Col-

Ugio Corporis Chrifli olim Alumno^

IN SCHOLA VALENTINA.D ie I . M e n s is J u l ii A n n i m . d c c . l x x i h ,

F J L E J ^ I J E :In Officina Salvatoris Fauli, è regione Collega Regali®

Corporis Chriftí.

D E O OPT. MAX

M A G N IF IC O D O M IN O

D. D. PETRO RODRIGUEZDE LA VEGA,

E X C E L L E N T ISSIM A E C IV IT A T ISValentiae Collegii Inftitutori

Piifslmo.

Um primum has Philo- fophiae Thefes publicae palaeftrae prodeundas duxi; nihil juftius, quam

Tuo nomini dicandas eiTe , exiftimavi* Enim vero nihil aliud molior , Magnifice Domine 9 cum Tuum nomen his Philofopliicis penfis infcripfi , nifi ut publicè fatear: Te duce curriculum feci y me fofpite vela con- traxi , T« aufpice pro Philofophiae laurea decerto. Etenim cum fuer im in Tuum Col

le-

legìum' ̂èvocatus Vnefàs i5utàvi, Moecenatem querere , Pat r̂onuip adire , fed in grati animi pignus boccine munufculum Tuo nomini confecrare. Non enim opus eft aliud ambire patrocinium ; fed T ib i, quod Tuum «ft , reddere integrum. Quid ergo ? Maxime doleo , non poife , me vel minimam Tua- rum laudum pari orationis copia profequi. Plurima namque praeclara gefta adducete debebam. Verum ut alia taceam^unum prae- terire non poiTum. Cui enim , Piifsime jux- ta ac Munificentifsime Domine , hoc Semi- narium inftitutionem , doftrinam , fapien- tiam , aequitatem, ni Tuae pierati debere, fatetur ? Tu etenim bonis abdicatus tuis hujus Collegii fundamenta jecifti. Tu illud erexifti. Tu ipfum redditibus ditafti. Et ut Tutorem magnanimum, integerrimum , ac generofum fibi polliceri poilet , Excellentif- iìmum Civitatis Valentinae Senatum uti Pa- tronum, ac optimum Moecenatem itidem reliquifti. Quidni ? Ut ftudiofifsimum hoc SapientiaeTyrocinium verum do6trinae fon- tem hauriret, ut ad Sacrum Palladium au-

fu-

fugere poíTet , hoc Collegium Virginis Mariae Purification! dicaili, vovifti, atque con- fecrafti. Taniis ergo Patronis munitum,hoc- que Divino fubfidio fultum , mirari licebit nemini , tot adolefcentulos Tuls aufpiciis ■enutriios hujus Collegii gloriam reddereim- mortalem. Quot enim , quantofque ex Tuis Doótores , ProfeíTores, Cenfores , Praepo- fiios Schola Valentina, quot Forum Judices, quot Ecclefia Canonicos inter fuos numero recenfijit? Nec ceflabit in dies , imo & hac noftra luce, ob admirabilem eorum in legibus explanandis fcientiam , in jure redte dicendo folertiam , in rebus Theologicis eru- ditionem, ac fapientiam praeclariísimam Forum Barcinonenfe Judices , Ecclefia Sego- bricenfis Canonicos , Metropolis Valentina Praebendatos recenfet. Sed quid Canonicos dixi Ì Dicam & Epifcopos ; quomodo enim filentio praetereundus eft , Docitiisimus, atque Illuftrifsimus Dominus D . D . Gafparus i uf ter , iftius Collegii Moderator , ac Re- ¿tor folertifsimus, Saceritanae Ecclefiae Ar- chiepifcopali dignitate donatus > Haec cum

ita

ita fint , qui rem bene noverlnt, hanc eiTe Tuam , veram , folidamque gloriam , Tuis virtutibus jure meritam , fatentur omnes. Et quoniam Deus immortalis me abs te fejun- xit , animum animo compleéter-e licet, meque Tui proprium fore confirmo hac dexte- ra , qua grati animi fidem configno.

Tuus ille deviiliisimus Alumnus

Z). Jacobus G asòy Albalat.

J O A ^

‘4* ' 4 *̂'*11*̂ ^ ^ ■‘t*'$* •4* 4* * ÍJÍJ I % ^ ^ M « ^ A w v U l^ lU > v V k ^ A A '1 i^ > ^ • ^ # ^ % ^ # ln ,V ^ > ^ ^ f^ lU % • .A # ^ ^ ,U ‘vV v,A Zlw U ^-^A #l^Z#»>JV vU Í^ J Í a %j^ ) V

JOJCHIMUS MASLECTORI PHILOSOPHO

s y t A |^ ^ Hilofophiae rudimcnta Adolefcentibus ex mû ̂tS T Í^ nere tradidimus. Res his temporibus fum-

S | I È diffidlis. Sed mellora probavimus? è toe ^ l l i¿i=r- diflentlentibus fententiis veriora felegimus? #V¥-íí¥iris efl-Q Judicium , Le£lor humanifsime;etenim , verum loquor, id animo femper intendimus. An cxitus voluntati refpondear, aliorum eft judicare. OUm gradum figentes in iis feu Scholae noftrae Statuta ; fea communis opinio, res erat plane confeda, nec ab ullo improbara , fi praedeccflbrum didata verbis totidem tra- dercntur. A t nunc, pro bono veritatis, facultare jam permiiTa ad optimam Phylofophiam viam fternere juven- tu t i , quemadmodum Magifterli dignitas hoc fado illu- ilrius inclarcfcit, fíe e'tiam erro ri, atque cenfurae magis fubjeda manet. Qualis autem meus jite deledus fuerit, fequentes propofitiones monftrabunt. Sed quaedam hie prius praemonere neceíTarium ducimus, ut illis forte oc- curram us, quae primo oculorum intuitu aut infolita , auc minus rede tradita tibi vídebuntur»

Igitur , quod partem Logicae fp ed a t, cujus munus eft mentem^ dirigere , feu exercefe ad veritatis cognitio- nem , his mihi prorfus utile vifum non fuit conquiefcere, quae lejune nimis ante ex more Scholae pueros doceban- tur. Nihiii cquidem faciendum dogma illud adverfus Py-

A 2 rrhum

rrhum ftabillrc : vere nos poflTe verítatem certo cognofce- re ? & alterum adverfus Carneadem : exiftere etiam cer- tum veritatis logìcae criterium? Ba(ìs ifta fun t, fupra quam totum humanl ftudii edificium inniti oportet. Eftue veritas quandoque pofslbis adeptu ? nullum ergo non mo- veas lapìdem ut tam precìofum pignus animo reponas. Eft adeptu impofsibilis? at ñeque feftucam , ñeque paleam. Ad quid etiam modicus labor, fi inglorius femper abibis?

Sed veritati acquirendae plurima obftant , quae adaperiat Logica opus e f t, fimulque ea nos doceat, qui- bus occurrere ppfsimus; vias etiam oftendat, quibus ad €am felici eventu pervenire valeamus ; hujufmodi funt: accurata experientia, demonftratio optima , proba fides, methodus exafta. Quibus, fi accodar fufa fatis idearum ex- poíltio , quarum acquifitione , & combinatione omnis humana cruditio, & fcientia comp!e£titur, quidquidá capite ad calcem Logica noftra comprehendit, facili ne- gotio dignofces.

Nec propterea p luribus, quam quibus opus funt, ipfam cumulavimus Loglcam , quae eft Syllogifmi tantum fcientia. Nam , etiam fi id non diffiteamur, cum fic cam antiquis cultoribus inftltuere placuerit ; Recentiores tamen proprius intuentes ea , quibus Incumbere follicite debemus , ut debite ratio munus fuum exfequatur , plurima adjunxerut, quibus ifta pars Philofophiae et ornata magis , & utilior vifa eft. Enim argun-^entatio petitur ab experientia , aut ratione, vel authoritate ; conftat ipfa definitionibus , propofitionibus, divifionibus j in expe- iien tia , quis fenfuum ufus? in authoritate , quando fcrip- turis non utimur ? omnia tandem ideis repraefentantur. A t nifi haec omnia debito ordine inftiruamus , quam non erir longum ad veri cognitionem tandem devenire? En methodi utiUtatem ; igitur convenienter Logicam his omnibus cumulavimus , etiamfi ratiocinationis tantum , feu fyllogifmi fcientiam cum antiquis nuncupari exiftimemus. Nomen idearum , quantumvis ut novum , & intrufum loco pervetufti fpecierum reputent nonnulU, eo tamem

non

non incongrue ufi fumtis , rebus magis, quam nominìbus intenti ; cum praefertim Logici tanquam fibi proprium jam vindlcaverinr. Ñeque hoc infolitum eft , fed peranti- quum , & ufiratum in omni genere fcientiarum.

In Metaphyfica , fecundum quatuor, quas continet, partes, plurima ordinavlmus , quorum nonnulla noftris olim Logicis defiderabanrur ; alia alibi fparfa tradeban- tur. Non mihi difficile fo re t, omnia tyronibus perne- ceflaria eiTe oftendere , & tamquam propria fede pofita. In Pfycologia brutorum animas immateriales efíe mon- rtravimus. Sed vidimus, quofdam in hoc aflertum ab aliis , quorum veftigia fequimur , propofitum , ram vehementer infurrexilTe , ut il male fonantem , ut fi haereti- cam propofitionem difputationi ablatam audiviíTent, im- memores , fe pejora tueri ; Leges naturae notifsimas con- culcant, aditumque praecludunt rationibus, quibus ra- tionalis anima immaterialis omnibus proba tur. Cogno- fcunt bruta ? pafsionibus aguntur Ì qui de iis dubitar, dubitet quoque feipfum cognofcere , dubitet feipfum effe ; fed vidimus unquam materiam cogitantem Ì pafsionibus actam ? quin & inertia legibus direde contrariis obftat.

Sed ignorare no^, ínquíes, hodíedum omnes proprietäres materlae, forte & ignotarum illarum proprie- tatum una eft, quod pofsit cogitare 5 fruftra materlae dem itur, quod ignoratur : cur etiam Deo derogemus po- leftatem producendi materiam cognofcentem ? Eftne aliud quod opponas ? Sed fi materia cognitionis eft capax , cur non & intelledionis ? cur etiam Deo denegemus potefta- tem producendi materiam intelligentem Ì Ecce ipfum Volterii materialiftarum Coriphaei argumentum potifsi- mum, quo animam rationalem materialem tue tu r, & tamquam ovans exultare oftentat. Atqui , repones , fi brutorum anima immaterialis eft, erit fpiritus, n fpiritus intelli- gens, fi intelligens immortalis , fi immortalis , quod illi manebit fatum poft mortalem vitam ? Sed apage nugas iftas. N o s , quod materialis non eft certo fcimus ; quid

au-

autem îlla fît folus îlle cui nulla latent omnîno.In Theologîa quaedam Deo attributa convenire dcri

monftravimus ; reliqua doftrinae revelatae commifsimus, ubi eadem fufius examinî fubjicîunt Theologî.

Sed ecce in tradenda Phyiîca , cui omnis humana Phí- lofophia infervît, quantum negotii non eft per devia fe commitere ! Cum primum florete coepit, quot étant Phi- lofophî, tot Seftae numetabantur. Sed poftea errore, aut pìgritia torpentes co unice omnium ftudia fpedabant, ut unius Magiftri dogmata , feu vera , feu filfa pervîcaci- ter tuerentur. Qiio faftum eft , ut per tot faecula nullum prorfus haec pene divina fcientia incrementum fusciperet; quin potius jurgiîs, atque acrioribus difputationibus demulcentes utiliorapraeteribant, ut non jam naturae , fed rlxarum potius fcientiam vocare potuiifemus. Hunc erro- lem poftea dedofti reftam philofophandi methodum am- plexati funt Recentiores phyficas veritates propriis fonti« bus perquirentes. Sed , fi pauca excipias , quae omnibus probata fu n t, caeteris omnibus maxima eft inter ipfos diifentio. Quifque Ariftotells faftum immitari ftudens: praedefteiTorum primum fyftemata è fundamentis ejicit ut fuum poftea edificet. In unius autem Magiftri verba ju- rabimus? at hoc obliteratum jam eft tamquam dogma veritati phyficae acquirendae maxime contrarium. In quemcumque praeterea eorum infuigere , qui aiferta fua è fontibus exhaurivit, audacia eft infolens nobis, qui ipfa ex aliorum narratione tantum comparavimus. Nec fas crit inter fapientifsimos judLris arbitri jura facete.

Verum nonnulla tamen funt , quae non ab experien tia , & ratione, fed ex phantafia, ingenii facundia aut conjedura Philofophi decreverunr. Haec pretermítete conceíTum nobis eric quandoque. Quid ? licebit nobis poft accuratam meditationem Cartefii vortices, di- ftinda ex iis elem enta, globorumque mundanorum for- mationem ferio ftabilire? quam adeo fjcilem ipfe exi- ftimavit, ut non immerito quidam haud infacetus fcrip- tor ipfum illudens egregio penicillo defcribcret tam

quam

quam propriís manìbus mundum alter um 'componentem. Nec magis verofim’lìa effacus eft GaÌlcndus , qui fola ea- rundem atomorum textura , & combihatione , & rerum naturalium varletatem petivit 5 & proprietäres, & naturas diftinxit. Concedamus haec mixtis , quae continuo generari , & corrumpi videmus 5 at fimplicibus , quae nunquam alterati , neque mutati patiuntur , quibus mo- mentis oftendetur ? Terra femper eft terra , aurum fem- per aurum , fales femper funt fales, quantumvis pulvere contrita in auras abeant.

Verum haec, ni falor , ex praeconcepto his Phllo- fophis principio haud phyÌlco examinl fatis idoneo , provenire exiftimo 5 videlicet : nihil in rernm natura exi- f ìe re , de quo rationem reddere non teneatur Philofo- phus. Hinc non jam ab ovo , ut proloquium invaluit, fed ab ovi rudimentis res exponere Incipiunt 5 à ru d i, fci- lic e t, illa indigeftaque atomorum materia , ex qua re- rum naturas , ex his proprietates ; ex quibus tandem naturae phaenomena mirabili artificio exponere nitun- tur. At finiftre nimis. Sane Deus naturas rerum compo- f u i t , atque diftìndis proprietatibus ornavir. Alias ho- xum caufas , intimamque eÌTentiam perquirere fuperva- caneum ducimus : exiftentiam, proprietates dignofcere, ex iifque rationem reddere phaenomenorum , Phìlofophi ofnciuoi effe tantum fentimus. Afcendit mercurius in barometro , hujus caufam inquiramus , agnofcimus aerem: gravitar ergo , & praemit aer ; hucufque Philofophus; ultra vero procedere , gravitatis caufam inveftìgare, te- merarium , poftquam legem effe naturae jam omnibus probatum eft. Perquirantur , aequum eft , eclipfium cau- fa e , conjunttionis aftrorum , afpeduum 5 at non folum ifta ; verumetiam quare moveantur, cur per zodiacum quare hunc locum teneant? nefcio quam rationì diiTo- num. Nonne Deus e ft, qui folus ipfe naturam unlver- fam legibus aequifsimis fubjecit? qui folus fecit luminaria in figna , & tempora , & dies , & annos ? Neque fcimus, quis inde in Philofophia progreiTus. Quid de

gra-

gravitati« caufa probabile minus tot variantibus fenten- tiis nunc ufque detedum eft ? quid elafticitatìs ? motus vibratorii ignis ? & aftrorum per fuas órbitas ? Haec igi- tur , & fexcenta alia proprietates à Deo naturae autho« re rebus immediate conceiTas dicere potius exiftima- tnus.

Neutonii autem in Phllofophia dignitas ea eft , ut nullus eum unquam certis laudibus aequaret. Certo: Sa- gacifsimum iUius ingenium ( inquit. Q . Keiil Profeflbr Salvianus ) plura , & obftruCIora patefeciiTe naturae my- fteria , quam fperare morcalibus fas erat j & quaecum- que Patres noftri ab omni temporum memoria de Phi- lofophia medianica nobis tradiderunt, ea nec ad deci- mam eorum aÌTurgete partem , quae proprio marte per fummam in Geometria peritiam adinvenit Neutonus. Ñ eque alia magis quam ejus dodrina his temporibus in hac noftra Univeriìtate vifa eft inclarefcere. Sed ecce fyfte- ma de attadione, quod Neutonianifmi caput, & iniìg- ne e f t , cum primum vulgati coepit, quia plurima in- geniofe fatis plana fierent, quae antea omnibus impervia erant , fecum omnes confentire vifi funt. Ea vero poftea adeo abufi fnerunt ejus difcipuli , ut ncque Neu- toni fenfa retinuerint 5 & plura invicem attrahi conten- d e rin t, quam quae ipfa nobis experientia commonftrat. Vix ullus eft in natura effèdus , cujus attradio caufa non fit : feu gravitas, feu elafticitas , feu durities, feu congelarlo, feu refradio lucis , feu affenfus fluidi in capillaribus , feu Planetarum motus , feu totius mundl machinae ftabilitas, omnia attradione fiu n t, ut non im- merito adivam mundi animam earn vocare pofsimus, quae omnes nature mutationes fe fola ipfa perficiat ; quin & ea etiam attrahi contendunt , in quibus nec veftigium attradionis relucet , tamquam fi omnia attrahi conftituen- dum fit ex generali, quam fupponunt, attradionis legej & non fecus : attradionis legem generalem decernen- dam ex attradione corporibus omnibus communi, quod eft à phllofophandi munece procul abire.

Hunc

Hunc attraft'onis abufum probare non poiTumus, ncque leges illas omnes , fecundum quas Ipfam agere con- ftituunt. Undenam probabitur majora corpora fefe mutuo attrahl in ratione inverfa quadratorum diftantiae; minima vero in ratione cnborum etiam inverfa ? Nec Id fatis confcquenter ; magnam valde dlftantiarum difcre- pantiam eíFcdum infenilbilem caufare in cafu corporuin gravium ; minimamque, grandem fatis ei¥e£tum habere in marinis aeftibus fateti tenentur. Ig itu r, donee clarius nobis demonftrentur attraftionis exiftentia, legefque , quibus ipfam agere Neutoniani praefumunt, iyftema iftud miíTum facere non incongruum exiftimamus.

Philofophiam Moralem pro dignitate tradere , quod, mihi prae caeteris neceíTarium agere Temper eft vifum, quia rellquis omnibus & utilitate, & jucunditate prae- flat j brevitas temporis impedivit : ex quo pauca atti- gimus , & per fumma tantum capita , n e , cum Magi- uri dedecore , qui philofophiae ftudiis fe manciparunt,; partis praecipuae omnino viderentur ignari.

Ex iis , il e a , de quibus fufe fatis hic diiTeruimus^ paucis compledere mavis, dignofces : nos ita de philofophiae rudi mentis eglíTe : ut ea tradiderimus, quae neceflaria maxime mihi vifa funt , caeteris plane o- mifsis ; nullius Authoris fyftemati addiftos fuifle , fed quae ratione tantum , aut experientia vifa funt proba- biUora > non unica rerum omnium effe principia tue- m u r, ex quibus caetera omrtia fiant ; fed plurima ad- huc entia fimplicia à Deo naturae conditore tantum pro- manaviíTe , quorum elementa perquirere fupervacaneum, & fine eventu fentimus : Idem videtur dicendum dc eo- rundem proprietatibus, attributls , viribus , quarum ratio poftulanda phllofopho ulterius non eft i fed per ifta alia funt exponenda. Syftema demum de attrazione, quantumvis maxime hoc tempore invaluerit, non ampledi- mur ; quia neque generalem attraftlonem fatis demonftra- t-am reperimus j neque ea, quae attrazione peragl conce- dunt Neutoniani,ftatutis leglbus agi experientiae fatis con- fonum videmus. B PP.

PP. A D U N I V E R S A MPhilofophiam fped:antes.

I. Hilofophia eft : cognitio certa , & evidens^ 1 rerum omnium per caufas , quatenus eas«i J r \% naturae lumlne confequi poteft.

II. Ex admiratlone ortamfuiiTejPlato- w^yTVirw nicorum fuit fententia ; quapropter om

ni tempore cultam effe , nuUus infìciabitur.III. Dividitur in Rationalem , & Realem ; haec ite-

rum in Mctaphyiicam , Phyficam , & Moralem. Quar rum omnium notlones exhibebo.

PP. E X L O G I C A .

I Osica eft : fcientia, quae mentem , feu ra-,in /'rvfrnifir»n

VI. Sí ídearum origínem pcrfcrutamur omncs funt vel adventitiae, vel fattitiae, nullae innatae.

VIL S í , ut in fe funt , aut ipfarum naturam con- ílderemus, ín fimplices & compofitas dividuntur.

VIIL Ex modo , quo menti abjeda pracfentant, allac clarac , aliae obfcurae , aliae diftindae confufae, cet. dicuntur.

IX. Ex relationcm demum ad objeda , eífe poíTunt univerfales, particulares 5 ideae fubftantiae , accidentís relatlonis.

X. Porphyrius quinqué diftínxit univerfales ideas. Genus , Speciem , Differentiam , Proprium , & Accidens. Quae tamen in rebus non funt > fed celeri tantum mentis perceptìone confufe exhibente quod commune eft ñn- gularibus à proprìetatibus indivldualibus abftradum.

XL Omnis idea à perceptione etiam eft dlftinda»XII. U t,q u ae intus in animo fcimus, caeteris dare

monftremus , vocibus frequenter utimur. Eft vox : fìg- num arbitrarium ideae , ad quam ilgnificandam inftitu- ta eft.

XIIL Id ìgitur cavere tenemur , ne vocibus ambi-, guis , obfcuris, translatis utamur.

XIV. Exprefsio judicii eft Propoiltio 5 quae definir! poteft : oratio affirmans, vel negans aiiquid de aliquo. Et multiplex diftingultnr.

XV. In ájente , verbum fum fignificat tantum , prae- dicatum includi in fubjedo ;& In negante , praedicatum in fubjedo non continerl.

XVI. Definitionis ufus is e f t , ut ideas complexas ídeis d iftindis, & clarioribus proponamus. Eft propte- rea : oratio d iftin d e , & adaequate naturam definiti ex- ponens.

XVII DIvifio totum in fuas partes refolvit. Quaprop- ter divifum nec p lus, nec minus debet habere , quam membra dividentìa.

XViII. Ratiocinationis exprefsio vocatur Argumen- tatio > id eft : quaedam propoiìtionum difpofitio, in qua

B 2 unum

unum ex altero Ìnfertur. Plures riumerantur fpecles ; omnium praecipua SyllogifmuSjad quem caeterae revocanrur.

XIX. VIs ratiocinationis ajenris hoc nititur principio : quae conveniunt in uno te rtio , tamquam regula, conveniunt Inter fe 5 negarftis vero ,in hoc altero : quae non conveniunt in uno tertio, tamquam regula, non conveniunt Inter fe.

XX. Definitio , Divido , Ratìocinatio adjumentofunt ra tion i, ut veras rerum ideas, feu ut veritatem alTe- quatur.

XXL Eft veritas Logica : convenlentia jud icli, aut propofitionls cum r e , ut revera eft.

XXII. Fuerunt Philofophl, Pyrrhonlcos Intelligo , qui nimium , quam par eft , de felpils diffidentes , nuUum ipfos , neque ullum ex hominibus certum habere poiTe un- quam de rebus judiclum , decreverunt. AHI temperatlo- res veritatem quidem dati concedebant ; at ejufdem criterium certum non agnoverunt. Nos autem & judicium verum dari, & ejufdem certum criterium fatemur.

XXIII. Eft veritatis logìcae criterium , Ipfa evldentia, accedentibus, tamquam judlclbus, intima confcientia, & communi optlmorum confenfu.

XXIIII. Eadem frequenter veritati obftant , quìbus ipfam comparamus ; ut fenfus, voluntas , mens 5 adhibl- tis tamen cautionibus non femper nos fallunt.

XXV. Poclfslmum medium , quo uri tenetur Philo- fophus ad phyficas veritates comparandas , eft experientia. Haec vocatur : cognitio adquifita ex conftantl obfer- ̂vatìone eorum , quae fenfibus obvia fiunt.

XXVI. Qiiae experientiae fubjeZa non fu n t, forte demonftratìone ab experientia detegimus.

XXVII. Utraque haec cognitio , & experientiae , & demonftratlonis vocatur cognitio fclentiae 5 quae adeo cognition! fide! 5 & cognition! dubiae eft inimica, ut nun- quam cum ipfis foclari poterit.

XXVIII. Sclentiae cognitlone deficiente, curandum iiobis maxime eft de probabili. Eft cognitio probabilis;

quae

q u a e i r a rei aíTcntltur, ut nonnihil dubitationls relìnquat.XXIX. Hanc cognìtionem habemus , in ter alia, quo-

ties in eorum teftimonio acquiefcìmiis , qui rem , quam narrant, propriis fenfibus experti funt. Solicite tamen nobis curandum eft de qualirate teftis ; de re , & modo, quo res ipfa narratur.

XXX. Et quoniam atteftationes iftas frequenter fcrip- tas reperimus, non minori diligentia difquirendum eft, an fincera fit , an integra fcriptura. Ego , & mendorum caufas , & rationes , guibus occurrendum eft , rogatus pro- ponam.

XXXI. Omnia , quae dìfcenda fun t, methodo nobis fòciliora fiunt. Eftmethodus : apta idearum, reflexionum, & argumentorum difpofitio, qua breviter , dare , & facile veritatem commonftramus. Leges autem , quibus In- ftrudus eife debet, qui cum debita metliodo in veritatis acquiiìtionem incedere praefum it, in medium proferam.

PP. E X M E T A P H Y S IC A .

I. Etaphvfica de rebus fupra fenfum , & ^ materiam pofitìs fola mentis acfcione J M . ig; perceptis naturali lumine differir. Et j Ip in quatuor partes diftribuìtur : in On-

tologiam, Cofmologiam ¡ Pfyeologiam,òc Theologiam.

È X O N T O L O G I A .II. y ^ N to lo g ia m hìc fumimus quatenus de notio-

ne en tis, hujus affeftionibus, variis cau- farum , axiomatumque generibus agit.

III. Notiones en tis, pofsibilis, fu tu r i , fubftantiae, accidentis , horumque fpecies trademus.

mi. Futurum ejufmodl denominatur , & eft per Di- ylnum Dccretum.

y-

V. Pívina Omnîpotentîa non eft tota, & adequata en- tium pofsibilìtas 5 fed extrìnfeca folum.

VI. EiTentia creata aliud revera eft à rei ejuidem exiftentia.

VII. Subfiftentia ex q u a , & ex fubftantia fuppofitum aiTurgit, res eft poiìtiva.

. V ili. Tres funt entis proprietates praecìpuae : unì- ta s , veritas , bonitas 5 quas omnes enodabo.

IX. Entis cujufque diftindio realis in ipfa ejus tota individua eifentia pofita eft.

X. Diftin£tionem formalem ex natura rei non agnof- dmus j fed virtualem intrinfecam folum.

XI. Relatio eft o rdo , five refpedus entis unius ad aliud ens j multiplex numeratur j nulla tamen per termì- fium intrinfece conftituitur, fed per fubjedum folum, & fundamentum.

XII. Omnia entia, feu fibi fuccedentia , feu fimul exiftentia, mirum Inter fe ordínem fervant, proportio- nem habent 5 indeque mira pulchritudo in rebus refultat. Connexa funt etiam ad invicem ; plurlmaque inter fe oppofita reperiuntur. Quae oppoiUio multiplex dici foler.

XIII. Alla entia manant ex aliis : hinc ratio caufae, & eifedus. Eft caufa, quod rationem in fe continet rei alterius. Et eft quintuplex : efficiens , materialis, forma- lis , finalis , & exemplaris.

XIV. Caufae fecundae vere funtadivae quldquld reclament Cartefiani, qui folum primae caufae vim agen- di externa concedunt.

XV. In diftans tamen nulla agit caufa fecunda quin virtutem , faltem per medium , dittundat. Ncque ex nlhilo ens nuUum creare poteft.

XVI. Utitur caufa adione fua ad agendum : haec adio in earum motu pofita eft.

XVII. Sed caufa efficiens, fecunda faltem , dum ope- ra tu r, ex praefupofita materia effedum producir ; ipfum nova forma exornat ; atque , fi agens cognofcitivus f i t , ob finem agere confuefcit ì fimulquc forte exemplar fibi imi

tan-

tandum proponit. Quae nominîbus caufae materîalîs, formalis, finalis , & exemplaris diftinguuntur. Omncs iftae cum efficiente in eundem efFeZum influunt, fed ratione cuique propria, ut notifsimum eft.

XVIII. Sed quaenam , inquies, è caufis fecundis, funt propriae effeitrices caufae ? Sunt equidem A ngeli, & anima rationalis etiam aZuum tranfeuntlum ; caufae veto pure materiales proprie non agunt î non propterea funt mere occafionales, fed vere inftrumentales.

XIX. Eft quoddam principiorum genus , quae cognî- tionis vocamus. Eft princlpium cognltionis , id , ex quo mutuamur cognitionem alterius.

XX. Inter haec numerantur Axiomataj fententiae, fci- lic e t, five propofitiones generales cuilibet attendenti no- tae. Ex his quaedam ad eifentiam , & exiftentiam rerum pertinent » quaedam ad entis affeZiones $ & quaedam ad caufas. De quibus rogare poteris.

E X COSMOLOGIA,

XXI. K Git ifta pars Metaphyficae de MundÌ natu- x \ , r a , origine , perfezione , caeterifque re*-

rum mundanarum afFeftionibus.XXII. Mundus eft : compages ex Coelo, terraquc

coagmentata > iifque naturis , quibus haec continentur.XXIII. Conditus à Deo fuit In tempore, ex nihilo : non

jgitur ex materia aeterna, feu im produda, ut erronee Plato , D em ocritus, & Epicurus docuerunt.

XXIV. Unicus eft 5 magnitudine etiam finitus 5 figura ad fenfum fphaerica, perfedus ; atque vitali ipfius anima deftitutus.

XXV. Eft ne unica tantummodo indivifibilis fubftan- tia à Deo non diftinda ? Sed apage ifthaec Spinofae deci- pientis commenta.

XXVI. Eft rebus mundanis mobilibus immobilis dif- pofitio , per quam Divina Providentia fuis quaeque nedit ordinibus. Quod vocamus Fatum. Hunc admittimus, re-

jedis caeterîs, fdlicet, D e m o a îtî, Stoîcorum, SpínoJ fa e , & Aftrologîcum.

XXVÍI. Durare mundum videmus. Eft durarlo : reí, quae durare didrur , ,conrinuata exiftenria. Et dividitur in aeternitatem , aevum , & tempus. A eternitas, duratio eft Divinorum, quae nec principium , neque finem ha- bent. Aevum , Angelorum , rationalis animae , cer. qui inltium habuerunt, at fine fine fiint duraturi.

XXVIII. Tempus internum ac proprium eft : duratio principium habens , & fine fiao carens i feu, ipfa rei tem- poraneae continuata exiftenria. Externum vero : fuccef- Ilo illa aequabiliter , & indefmenter fluens , qua quanti- tatem durationis temporaneae metimur.

XXIX. Ambitus ifte , quem mundus viilbilis occupar , fpacium dicitur. Eft fpaclum : extenfio negativa> penetrabllis, indiferptibilis, interminata, penitufque im- mobllis, cet.

XXX. Locum vocamus illud, qiiod quodvis fingulare corpus in fe continet. Maxime diiTentiunt de natura loci opiniones Ariftotelis , Carrefii, Wolfii ,& Gaifendi, quas referam rogatus. Verior ea nobis videtur, quae partem rpacii locum effe deccrnit.

XXXI. Adeo corpus quodcumque proprio commen- furatur loco j ut neque duo corpora in eodem loco ; neque unum in duobus virtute naturae iimul exiftere pof- funr. Divinitus tamen duo corpora in eodem loco exiftere , repugnare non videtur.

XXXII. Si fpatium omni omnino corpore deftitutum eft , vacuum ipftim vocamus. Diffeminatum , feu minimum exiftere lubentes annuimus ; coafervatum autem , feu magnum , non , nifi fupernaturali virtute agente, pofsibile ju- di camus.

XXXIII. EfFedus porro, quos quotidie in hoc mundò fieri videm us, aut Natura , aut Arte diriguntur. Oici- tur Natura : Complexio caufarum fecundarum fecundum legem ordinariae Divinae Providentìae eiFedus , ac mu- tationes in hoc univerfo,vi fibi à iJeoconceira,effidentium.

XXXIV.

XXXIV. Vires naturae fu n t, ejus potentíae movendí, aut refiftendi, quibus ipfa finem fibi ab Autore ftatu- tum adímplet. ! ividitur vis , iii adivam , & pafsivam; feu Inertiae; adiva iterum, in vivam & mortuam. Quarura no- tlones enodabo. í..

XXXV. Leges naturae fu n t, normae fecundum quas motlones in hoc univerfo fieri ejus Autor Deusvoluit; quapropter metaphyfice mutabíles funt.

XXXVI. Ars eft : quidpiam rede efficiendi peritíaw. Sitaque eft in complexione praeceptorum, five ab alio acceptorum, five ufu , & exercítatione propria alicujus inventorum, ad perfedíonem operis efficiendi dlrígen- tlum. Hinc haud difficile erlt nobis afignare, quae Naturae , quae Artis opera dicenda fint.

E X PSTCOLOGIA.

XXXVIL A Git Pfycología, de natura, origine , do ̂_ t\ . tlbus , ac facultatibus animae ratio-

Balis 5 ejufque cum corpore commertio.XXXVIII. Non minus imple quam erronee,Hobbe-

f iu s , Tolandus , Cowardus , alilque hummanam mentem materialem fenfuerunr. Qaae inde confecutlones? Quis fenfns de immortalltate animae? Nos ipfis aflentlemur? abfit. Eft anima fpiritus, fimplex , omnis compofitíonis expers, immortali?.

XXXIX. Attamen fcintilla non eft ex ipfa Dei fubftantia , ficut voluit Pythagoras 5 ñeque pars animae mundi , ut fenfuit Plato 5 ncque corporibus fuis funt anti- quiores animae, ut docent Orìgeniftae > ncque propa- gantur per traducem , ut vult Tertulianus. Sed à Deo creantur , fuoque fingulae corpufculo organico infun- duntur tunc , cum ad eum ftatum in matris utero per- venerin t, in quo vitae fundlones mens ilU copulata exer- ccre valer.

XL. Sed, anima exiftente in corpore , conftanri experientia nobis ccrtum eft, mirum eflc confenfum , &

C har-

harmoniam inter certos motus corporis, & certas mentis aíFediones. H oc, commertii nomen fortitum eft inter Philofophos 5 quod , exoccafione o rir i, exiftimavit Male- branchius j &, ex harmonia praeftabilita, Leubnitius ; nobis verius p lacet, ex influxu phyfico animae in corpus, & corporis in animam id ipfum repetere.

XLI. Non per totum corpus anima veluti extenfa eft; fed in parte cerebri callofa, tamquam propria fede , po- ilta videtur.

XLII. Facultares plurimas, etiam unitam corporî, exer- cere videmus animam. Vis ineft ipii fentiendi,imaginan* d i , intelligendi, reminifcendi, volendi, cet. quas omnes enodabimus.

XLIII. Plurimae , & non vulgares operationes bruto- rum fimillimae funt operationibus hominum. Igitur bru- torum animae materiales non funt : ergo minus confcquenter bruta pura automata effe fibi finxit Cartefius.

E X TH EO W GIA N A tU R A L L

XLIV. A Git Theologia , caeteris Philofophiae par- tibus longe praeftantifsima , de Deo, re-

bufque divinis, quatenus naturali ratione attingere va- lemus.

XLV, Deum mundi hujus Architedum exiftere , facile ex vifibilium ordine ,& concentu demonftrare po- fumus.

XLVI. Quin etiam ; quod eft ens à fe , fumme per- fedus , immutabilis , immenfus , aeternus , omnipotens.

XLVII. Quid quod, omni fcientia praeditus eft; feu iimplicis Intelligentiae, qua cognofcit ea , quae nec funt, neque e ru n t, nec fuerunt î feu vifionis , qua comprehendit ea , quae aut funt , aut fuerunt, aut erunt.

XLVIII. Non modo omnia , quae fu n t, è nîhilo ducere ipil placuit Î verum & fua volúntate confervatj atque mirabili Providentia gubernat.

XLIX. Demum, pro fupremo,quo in res omnes crearaspo-

po titu r, dominio , nulla, nequeadioncs ipfaecreatura- rum , à Deo non caufantur.

p p . E X P H Y S IC A G E N E R A L I.

I. jjfcAAayfejbjg Hyfica eft : fcientla naturae corporeae. ^ Natura autem eft , vis à Deo pro fua fa-J I £ pientia mundo crealo data , & confer- 3 vara , qua unumquodque , pro fui con-

ititutìone j convenienter ad fuum finem a g it , aut agirur. Vis haec fcirl nequ it, nifi & res ip- fae fenfibìlem hanc mundi machinam componentes , ha- rum principia, attributa,afFe£tiones,vires,effedus, & harum caufas , caufarumque agendi rationes fimul cognofcantur.

IL Objedum Phyficae funt omnia corpora naturalia coeli, terraeque ambitu conclufa. Quae tamen corpora, diverfa admodum funt inter fe 5 diveria eft in unoquo- que partium minimarum textura, organorum apparatus, motus , firus , figura , proprietates ; & hinc varia fen- fibus noftris phaenomena oftentant,

III. Tantae diverfitatis in rebus naturalibus occur- rentis caufa * eft Uberrima voluntas Dei conditorìs , qui variis corporibus varias leges conftituit, fecundum quas rerum vicifsitudines conftantifsime evolverentur. Has porro leges dicimus leges naturae ; non quod neceÌTa- rio à natura profluxerint ; fed quod D. O, M. in crea- tione rerum has ipfasobtinere ,& non alias voluerit.

IV. Nulli fane licet to t , tamque caufas , vires , leges certa quadam cognìtlone compiedi 5 de multis nonnifi conjedare;de aliis nonnifi verofimìlia dicere conceifum eft hominibus.

V. Neque tamen idcirco, Phyficam fclcntìam effe ne- gablmus ; ad hoc enìm fufficit , ut ad multa , ex certis, & evidentibus principiis cognofcenda , nos manuducat.

VI. Duplici ratione in rerum iftarum cognìtionemC 2 Phy-

Fhyficus-íncedit ï primo, quatenus generali quadam no- tiene omnia expendit 5 fecundo , quatenus peculiares corporum fpecies ferio examini fubjicit : illud Phyfica generalis 5 hoc Particularìs docent.

VII. Eft igitur fcopus , feu finis Phyficae praecipuus, univerfum hoc fublimiore quadam mente in tueri, incre- dibilem admìrari rerum varietatem , & ordinem, atque infinitas Dei artificis in operando vires.

V ili. Ut hanc icientiam naturae pertingamus , duplici potifsimum via progrediendum eft , fenfu , atque ra- tiocinio. Senfu , ut naturae phaenomena , & experimenta accurate obfervemus. Ratiocìnio , ut ex phae- romenis folicitè obfervatis, & experimentis ritè infti- tu tis , in efFeduum , & phaenomenorum caufas , caufa- rum vires , agendi rationes, rerumque omnium natu- ralium principia ìnquiramus.

IX. Phaenomenon dicimus , qnod nullo artis , aut ìnduftriae humanae fubfidio interveniente , fed à natura fibi re lid a , fenfibus perclpimus.

X. Experimentum autem , quod in rebus naturali- bus fieri fenfibus percipimus , ad caufas naturales humana induftrîa accedente.

XI. Experientia eft ; notitía per obfervationes phaenomenorum , & experimentorum comparata. Si certa dc conftans eft , princîpium maximi ponderis apud Phyfi- cos habetur.

XII. Ratio naturam inveftigandi Neutoniana , feu tres regulae, quas Neutonus ipfe fervandas eife confti- tu i t , maximi ufus in phyficis funt. Prima eft: caufae return naturalium non plures funt admittendae, cet. Secunda, cffeduum naturalium ejufdem generis, eaedem funt caufae. T ertia , qualitates corporum, quae in tendi, & re- mitti nequeunt, cet.

XIII. Moderatus hypothefium ufus utilis quoque în phyfica eft 5 nec propterea à Philofopho dcfpiciendus.

DE

D E NATURA , E T PRTNCIPIIS CORPORIS phyJicK

XIV. y ^ O rp o ra phyfica intellìgimus ea , aut quaeV j jam initio mundi à Deo cerca in fpecie

creata , aut fubinde , ex iis effe£ta , partem naturae crea- tae conftituunt , fumptaquc cum aliis naturam creatam corpoream abfolvunt.

XV. Atfributa cuiviscorpori phyilco communia funt, impenetrabilitas, extenfio, trina menfurabilitas j com- pofitio , divifibilitas , figura , fitiis , mobilitas.

XVI. EiTentia corporis phyfici in nullo ex hucufque notis attributis videtur confiftere. Irredè igitur Cartefius in trina dimenfione, & GaiTendus in impenetrabi- litate eam pofuerunt.

XVII. Principia corporis interna dicuntur illa , per quae corpus tamquam in partes faam ad eiTentiam per- tlnentes , conftituirur. Quorum alia fenfibilia , alia In- fenfibilia 5 ifta autem feu metaphyfica , feu medianica dici poiTunr.

XVIII. MetaphyÌlca principia , quae Ariftoteles fta- tuit nomine materiae primae , & formae fubftantialis, praeterquamquod , phyficae corporum compoiltloni ex- ponendae , minus funt idonea f parum confona funt ideis, quas de omni ente nos comparare poiTumus.

XIX. Chymicorum quinque principia , fa i, fulphur, mercurius , phlegma , & terra , reZè habentur prò rerum principiis fenfibilibus fecundariis.

XX. Principia fenfibilia prima corporum phyfico- rum funt , quatuor elementa : ignis , aer , aqua , terra.

XXI. Ignis elementaris eft : corpus fubtiliftimum, fluidum , per omnia difFufum , ab aethere probabiliter di- fìindum , cujus praefentis argumenta funt , combuftio, & lux. Vulgaris vero ; congeries particularum fulphu- rearum , falinarum cet.

XXII. Aèr eft : corpus admodum fluidum, fubtile,con-

conftanter elaftícum , multum porofum, fumme pellu- cens , grave.

XXIII. Aqua : corpus fluidum , grave , humedans, diaphanum , infipidum, inodorum, exiguo calore volatile , in igne non ardens, fed potius, ilium cxtinguens, frigore in glaciem concrefcens.

XXIV. Terra eft: corpus iimplex, grave, aridum, fixum , infipidum, inodorum , quod neque in igne fluit, neque in humidis diifolvitur.

XXV. Verum , quaecumque demum fm t, rerum naturalium , feu fenfibilium , feu infeniibilium principiai duo- rum preterea generum alia in quovis compoilto confi- derari debent, quorum alterum materia , alterum forma vocari oponer.

XXVI. Hinc Chymlcorum quinqué principia ; & etiam quotuor dementa vocantur principia materialia, feu materia 5 forma autem , praeter quam In viventibus corporibus , horum principiorum textura , & combinatio.

XXVII. Principia demum infenlibilia prima corporum naturalium funt > corpufcula exilifsima, impenetrabili- ter extenfa , inaequalis magnitudinis, & diverfae figu- rae , cet.

D E COMMUNIBUS AFFECTIONIBUS CORPORUMPbyjicorum,

XXVIII. / ^ U a e ad internam corporum conftitu-tionem fequuntur, corum aftediones vocantur. Ex iis quaedam certo om

nibus phyficis communes funt s ut impenetrabilitas, ex- tenfio , divifibllitas , compofitio figura , fitus , mobili- tas. De quibufdam > num tales fint, ambigitur , ut, de po- rofitate, vi inertiae, vi attradionis, gravitate, elaftici- ta te , tranfpiratione.

XXIX. Impenetrabilitas eft : afFedio ilia vi cujus corpus aliis undequaque pracmentibus refiftit > nec patitur^ plura corpora eodem in loco exiftere.

XXX. Quantítas corporum non e f t, accídens abfolu- turn ab eorum materia fecundum fuam entítatem diftln- dum 5 fed ipfa ejus adualis partium exteníioin ordine ad f e , ab eo non nifi modaliter diftinda. Haec autem extenfio in ordine ad fe in hoc pofita eft » quod una pars corporis extra aheram fita fir.

XXXI. Figura eft : modificarlo refultans ex fuperfi- ciebus vokimcn corporis terminantibus.

XXXII. Divifibilitas phyfica eft : capacitas vi cujus magnitudo refolutionem fuarum partium fuftinere valer. Adeo mira eft , ut pene incomprehenfibilis videatur 5 in infinitum tamen excurere non pofle exiftimamus.

XXXIII. Compofitio eft : affedio illa, qua corpora è partibus fuis integratur. Qiiomodo autem à natura per- ficlatur nullus definire poteft j ex principiis tam en, quibus innitimur , haud incongrue nobis conjedare licer.

XXXIV. Per poros corporum , fpatiola quaedam in- telligimiis inter partes ipfa componentes , nec prorfus undlque fuis fuperficìebus fe contingentes , emergentia.

XXXV. Corpora firma omnia , quae fub fenfum no- ftrum veniunt , porofa funt ; five fint illa è regno ani- malium , aut vegetabilium , five fofilium. Quorum tamen multìtudine , magnitudine, figura multum diii;runt. Atque inde petenda videtur diverfa eorundem denfiras , & raritas.

XXXVI. Nomine vis inertiae , virtus illa venir Phi- lofophis , qua corpus, rum in ftatu motus , aut quietis confervatur ; turn caufis externis rcfiftit illud è fuo ftatu deturbare nitentìbus.

XXXVII. Neque in indifferentia ad m otum ,& quie- tem j ncque in agendi imp otentia confiftit i neque eft peculiare corporis attribucum ab alio quocumque di- ftindum ; fed , fi in quiete eftpofitum corpus , fola gravitate , aut forte etìam aliqua caufaextrinfeca, mutation! refiftit ; fin autem in motu , fola motricis caufae adione in motu perfeverat 5 viribufque ex motus quantitate emergentibus, obftantibus caufis refiftit.

XXXVIII.

XXXVIII. Attradíonis nomine íntellígí vult Neutonus , qui primus eam in Pliylofophiam ínvexit, vim aliqnam , qua corpora ad fe miuuo tendunt > cuicumque demum caufae vis ilia attribuenda fir.

XXXIX. Leges porro , quibus actraftionem agere Neutoniani decreverunt 5 potius quam quod experimen- tis compertum f i t , fequentibus indicantur : i .A ttra d io proportionalis eft quantirati materiae. 2. MaíTa, quae particúlis proprius fe attrahentibus accrefcit , ipfarum attraftionem non auger. 3. Corpora majora vires attra- divas exercent in ratione inverfa quadratorum diftantiae ; minorum vero, in receíTu magis decrefcunt, quam in ratione quadrata. 4. Hinc , minorum attradio in contad a eft infinite forcior quam in quovis dato intervallo. 5. Tendentia corporis ex attradione verfus planum eft huic perpendicularis.

XL, Verum , eft attradio in Natura? R. fi attradio fumatur in fenfu , quo eam Neutonus ftabilivit, & prop. XXXVIII. retulimus , eam In pluribus dari, negare non poiTumus.

XLI. Similiter , fi attradio praecife fumatur pro phaenomenis acceíTus , & cohaefionis corporum , cujus accelTas , & cohaefsionis caufa externa certo cognita nobis non e f t, quamvis illam fufpicemur, pariter , attra- dlonem dari in dubium revocar! non poteft.

XL I. Verum fi attradio fumatur pro adione pro- feda à corporibus , qua ilia prius diftantia , velut principia hujus adionis , fe mutuo attrahunt fecundum omnes omnino leges quas prop. XXXIX. indicavimus 5 ac, per quam fibi applicata fortius cohaereant, quam pon- dus ipforum exigeret, illam in rerum natura non dari mihi dicendum videtur.

XLIII. Gravitas corporum nobis eft ,v is , qua corpora aliquem ex globis mundi totalibus componentia , ab ejus fuperficie elevata , & fibi poftmodum relida , verfus ejus centrum linea ad horizontem perpendiculari fe- runtur.

XLIV

XLIV. Hypothciès de gravitate , Perîpatetîcorum, GaíTendiftarum , Carteíianorum, Neutonianorum profc' ram , & refutabo.

XLV. Vera de gravitate fententia nobís videtur ea, quae ftatuít, gravi'atem eíTe impetum ab Autliore na- naturae gravibus impreíTum , quo ipfe facit, partes globi totalis verfus centrum commune ferri.

XLVI. Corpora omnia tellurem noftram , ejufque atmofphaeram componentia gravia funt.

XL VIL Quemadmodum corpora omnia ex aliìs ml- noribus componuntur, ita etiam & partes eorum plus, minufve inter fe cohaerent. Cohaefsio haec , nomine lecepto , unio , aut etiam, unÌo continuativa, feu cohae- iìva appellatur.

XLVIIL Eft ergo cohaefsio : unio continuativa par- tìu m , qua totum integrum eformatur. A t in entitate modali Perìpateticorum poiita eft ? in particulis hama- tis , & uncinatis Epicuri ? in attradione Neuroni ? in partium juxta fe pofitarum tantum quiete? Neutiquam in his ; fed in contadu immediato In majufculis fuper- ficiebus molecularuin varie inter fe permixtarum, ira- plexarum corpus firmum componentium , & aetheris, feu fubtilis materiae in eas jugi prefsione.

XLIX. Elafticitas, aut vis elaftica, ea eft corporum affedio , qua ipfa comprefla , aut tenfa, ablaca poten- tia tendente , aut comprimente, priftino fitu i, & figu- rae reftituuntur.

L. Nobis earn repetere minime placet ab attradio^ ne , aut qualitate occulta , aut natura atomorum , aut externo aere in compreiTas partes agente ; feu interno, & compreifo ì fed cohaefsionis caufam , quaecumque ìftafit,eandem,quae & elafticitatìsagnofcimus.Et,quoniam probabiliter cohaefsionis caufam prop. XLVIIL aether- eam aut fubtilem materìam eife decrevimus ì & hanc elafticitatìs caufam ftatuimus.

LI. Tranfpiratio e ft: motus ille corporum , quo ex eorum poris fubtilifslma quaedam corpufcula infenfibi- lia auferuntur. D LIL

LII. Hac omne corpus, five animale, five vegeta^ b ile , five minerale perpetuo gaudet.

D E M O r U C O R P O R U M .

LUI. IV yTOtus, quo nihil magìs Phyficum atten- _ _VX poftulat, utpote, fine quo, nec ullus

in natura eí¥e¿tus, neque ulla caufarum adio in natura eveniret, eft corporis de loco in locum fluxu quo- dam continuo fada migratio.

LIV. Dividitur in abfolutum , & relativum ; fimpU- cem , 6c compofitum ; in diredum , reflexum , & refra- dum j in retrogradum , aequabllem , & retardatum cer. quorum definitiones proferam , & explanabo.

LV. Caufa motus inchoati in corporibus, fpiritus ne- ceflario eft. Non enim corpus fua’ fponre ad motum fe determinati poteft ; motus vero continuati caufa , eft ille ipfe impulfus, qui illa primo ad motum certae celerità- tis determinavir.

LVI. Affediones, quas In omni motu , quicum- que ille fit , reperire licet, fun t: diredio , velocitai, quantìtas ; quae vero quorundam tantum funt propriae, numerantur refradio , reflexio , communicatio.

LVIÍ. D iredio motus eft : determinatio e jus, quod m ovetur, ad certam mundi plagam. Cujus caufa idem impulfus exiftit , qui corpus ipfum ad motum deter-; minat.

LVIII. Dum corpus diredionibus oppofitis movetur, haec fequuntur neceifario, i. fi à duabus viribus aequa- libus direde oppofitis ad motum corpus urgetur neu- trlus impulfui abfequltur. 2. fi à viribus inaequalibus & direde oppofitis , illud movetur exceifu , & dlredio- ne praepollentis.

LIX. Velocitas eft , affedio motus variabllis inde emergens, quod is certum fpatium determinato tempore perficiat.

LX. Quanticatem velocitatis abfolutae, ex fpatio per*.cur-

curfo, 8¿ tempore > quo percurrìtur determìnandam ne- ceiTario dudmus.

LXI. Pro velocitate autem refpedìva in corporibus determinanda, fequentes leges infervire exiftimamus. i . fi tempora , quibiis duo corpora moventur , fint aequa- l ia , velocitates eorum erunt inter f é , ut fpatìa ab iis percurfa. 2. fi fpatia , quae duo corpora decurrunt, fiint aequalia, erunt eorum velocitates, ut tempora , fed in- verfe. 3. fi duo corpora inaequalibus temporibus inae- qualia fpatìa percurrunt, eorum velocitates erunt inter f e , ut fpatia per tempus divifa.

LXII. Motus quantitas eft id, quo motus quilibet cum altero comparatus illi vel aequalis , vel inaequalis eft 5 feu, u t alii loqui am ant, vis qua corpus motum alia fibì occurrentia m ovet, aut aliis motis refiftit. Seu abfolu- ta , feu refpediva fit ,ex malfa in quantitatem duZa exì- ftimanda eft,

LXIII. Sequentibus ergo legìbus haec ìpfa motua quantitas determinanda videtur. i.fi duo corpora pondere Inaequalia acquali motus celeritate feruntur, eorum motus quatitates funt inter fe,ut pondera.2.fi duo corpora p5 derc aequalia inacquali motus celeritate feruntur , eorum motus quantitates funt inter fe , ut velocitates. 3. fi duo corpora Inaequalia inacquali velocitate feruntur , eorum quantitates motuum erunt in ratione compofita ex pondere , & velocitate.

LXIV. Dum corpus à duabus, pluribufve potentiis fecundum dìverfas dirediones, non tamen è diametro oppofitas, ipfum compellentibus urgetur, habetur motus compofitus. Tunc enim neutrius diredionis viam fe- quetur. Quam autem ? Si duae dirediones ita fe com* ponant, ut angulum redum efforment, corpus tunc parallelogrammi diagonalcm defcribet 5 fin autem obtuf- fum , vel acutum rom bi, vel romboidis diagonalcm de- curret : idque femper eodem tem pore, quo latus altc- rutrum fimpUci diredione conficeret.

LXV. Refradio motus eft ; inflexio , qua corpus,.ob'D 2 inae-

inaequalem medií refiftentíam , à fua , qua ferebatur, direzione obliqua abfcedit,

LXVI. Refradio motus ( luminis fi exciplas ) ea lege conftanter fit , ut fi corpus è medio rariori in den- fius oblique incidat , à perpendiculari declinet 5 fi vero è denilori in rarlus pertranfeat, ad perpendicularem accedat.

LXVIL Reflexio motus eft : moti corporis regreÌTus ob infuperabilem alterius corporis refiftentiam. Hac femper ratione contingit ; ut angulus reflexionis aequalis fit ángulo incidentiae.

LXVIII. Motus communicatio eft : corporis à corpo re , cum fui motus aliquo dlfpendio, ad motum determinatio; cujus caufa eft^amborum occurrentium im- penetrabilitas.

LXIX. Corpus igitur unum non plus motus alteri communicare poteft, quam quantum fufficit, ne ab eo ad motum impediatur.

LXX. Leges autem , quibus motus communicatio perficitur in corporibus , non elafticis funt : i . dum unum corpus in aliud quìefcens impinglt, poft impadum, duo feruntur motu communi velocitate , q u a m impingens ha- b e b a t, juxta maflae communis proportionem in utrum- que divifa. 2. Dum unum corpus alterum minore velocitate latum aiTequitur, poft impadum utrumque fertur motu communi velociore ilio , quem habebat corpus prius minore velocitate latum; & minus veloci ilio, quem habuit prìus velocius motum. 3. Dum duo corpora ea- dem motus quantitate praedita diredione è diametro oppofita in fe incurrunt, poft impadum , complanatio- ne fada in loco Impadus , conquiefcunt > dum autem motus quantitate inacquali ita concurrunt , poft impa- dum moventur fimul d iredione, & exceifu motus quantitate praepollentis.

LXXI. Leges autem communicationis motus in ela- fìicis corporibus iftae feruntur : 1. dum duo corpora pari motus quantitate praedita in fe invicem incurrunt,

poft

poft conflidum parí utrum que, ut incurrerat , velocitate recurrìt. z. Dum unum in aliud ejufdem maÌTae quiefcens incurrit, p jft conflì£tum , illud quod quieve- r a t , pari velocitate m ovetur, ac illud , quod in ipfum incurrerat j hoc vero ad quietem redigitur, 3. Dum duo corpora inacquali motus quantitate in fe mutuo incur- runt j permuratis velocitatibus recurrunt. 4. Dum unum corpus in aliud maiTae minoris quiefcens incu rrit, poft conflidum , ad normam non elafticorum , utrumque movetur diredione majoris incurrentis 5 verum maiTae mi- noris , tanto majore velocitate non elaftico movetur, quanto minus maiTae altero obtinet 5 & hoc tanto len- tius non elaftico fertur , quanto plus maffae obtinet, quam illud minus obcineat. 5. Dum autem corpus in aliud maifac majoris quiefcens in cu rrit, hoc poft impa- ftum movetur diredione impellentis ; Illud vero in op- poiltam partem fleditur pro ratione motus ab elaftici- tate acqniilti , nec per priorem velocitatem deftrudi*

LXXII. Motus à gravitate efFedus linea reda in centrum commune gravium dirigìtur.

LXXIII. Ea corpora aliis funt fpecificè graviora, quae illis funt ponderoflora 5 id eft , quae fortius defcen- fus obftaculum premunt. Ea autem funt aliis pondero- fiora , quae plus maiTae continent*

LXXIV. Corpora omnia gravia magna, vel parva, firma , aut fluida (Cjufdem , aut inaequalis ponderis , in vacuo , acquali velocitate decidunt.

LXXV» Corpora gravia paris voluminis, malTae vero & ponderis difparis , in aere libero ex magna altitudine labentia , ut plurimum , inacquali velocitate ferun- tur 5 non tamen cum proportione ad fuam maiTam.

LXXVI. Si corpus diredioneexadè parallela, ex quadam altitudine projiciatur, non tardius in terram deci- d e t , quam , fi ex eadem altitudine vi folius fuae gravx- tatis delabi fineretur.

LXXVII, Gravia in defcenfu motum fuum continuo accelerant fecundum progrefsionem num. imp; i . 5. 5..

cet.

cet. E t , fi ex maxima altitudine labuntur, motus tunc ex accelerato fit acquabilìs.

LXXVIII. PenduU nomine apud Phyilcos venit, pon- dus de filo aut vìrga metallica pendcns, & clrcum fu t penfionis punftum arcus defcribens.

LXXIX. Pendulorum ofcillationcs, à gravitate ipforum provenire , indubium eft.

LXXX. Ejufdem penduli ofcillationcs , acquidiurnae fu n t; quo vero pendulum magis prolongatur, eo pau- ciores ofcillationcs eodem tempore perficìt.

LXXXI. Vires centrales Iliac dicuntur , quae corpus vel repellunt à centro m otus, dum illud circa hoc giratur , vel ad illud compellunt. V is , quae corpus à centro repellit, centrifuga j quae vero ad illud compcl- l i t , centripeta vocatur.

LXXXII. Vis centrifuga corporum circum centrum rotantlum, habetur à motus quantitate ipfis à potentia movente verfus certam plagam communicata ; vis vero centripeta ab obice , qui corpus cam In plagam ferri prohibet. Igitur >

LXXXIIÍ. Pro acftlmanda vi centrifuga corporum, fequentes leges Infervire polTunt. i . fi corporum circa centrum gyratorum tempora periodica funt aequalia , & diftantlae à centro utique aequales , vires eorum cen- trlfugae funt ut malTae. 2. fi maiTae illorum funt acqua- ics , & tempora periodica Itidem aequalia,vires eorum centclfiigac e ru n t, ut diftantiae à centro. 3. fi tempora periodica funt aequalia 5 diftantiae vero à centro , & maiTae Inaequales , vires centrlfugae erunt in ratione compofita malTarum, & dlftantiarum. 4. fi tempora periodica fuerint aequalia , & maifae in ratione inveria dlftantiarum à centro , vires centrlfugae erunt aequa- ies.

LXXXÌV. Motus corporum juvarl maxime poteft per Machinas. Eft Machina : quldquid vim ad motum com- pendlofum producendum potentem reddit. C u j u s plures funt fpecies Í de quibus omnibus aglt ea pars Phyficae,

quae

quae Mechanica Hícítur ; fcíentía, videlicet, vel virium, vel temporis compendio , aliquid movendi.

LXXXV, Temporis, vel virium compendio aliquid movere non poflumus, niil corpora pondere aequalia, & inaequalia redé inter fe comparare ; atque vim inter, & corpus movendum, aequilibtium procurare noverimus. Quod nos pars altera Phyilcae , quae Statica dicitur, docet. Haec , fi de aequilibrio foUdorum a g it, Geofta- tica ; fin fluidorum , Hydroftatica nuncupatur.

LXXXVI. Quid Jugum , Centrum motus,Pun£tum fuf- penfionis , Aequiponderantia , Machina fimplex, & Com- pofita fint 5 utpotè Mechanicae fervientes, audies.

LXXXVII. Machinae porro Mechanicae funt: Vedis, A- xis in peritrochio , Gloífocomum, Trochlea , Planum inclinatum , Cochlea. Ex quibus etiam petitur & ratio inftrumentorum Staticae , Librae , videlicet, State- rae 5 quorum omnium rationem rogatus aperiam,

LXXXVIIL Propofitionesaurem,quibus Mechanica niti- tu r , funt : I. fi duo pondera aequalia ex eodem jugo ae- qualibus à centro motus diftantìis fufpendantur, in aequilibrio erunt. 2. fin inaequalibus à centro motus di- ftantis appendantur , quod longius eft praeponderabir.3. Si in aequali à centro diftaniia pondera inaequalia appendantur , majus minus fuperabit. 4. verum , fi maflae ad diftantiam funt reciprocae , erunt in aequilibrio.

LXXXIX. Prefsio Fluidorum hac ratione f i t , ut etiam partes fiiperiores in fubjedas fib! inferiores deorfum praemant ; non modo deorfiim, verum furfum quoque aeque ac ad latera.

XC. Prefsio fluidorum homogencorum , fecundum has leges perpetuo obfervatur i . Bafis uniformis vafis ho- rizonti ad perpendiculum infiftentis , premitur tota fimul à toro fluido ponderofo in fe contento ; pars vero bafis , ab ea tantum columna fluidi, quae illi d irede incumbir. 2. Bafis uniformis vafis ad horizontem inclinati, tantum premìtur à fluido in fe contento, quantum premi- tur bafis alterius vafis uniformis verticalis ejuidem , cum

prio-^

priore, diam etri, modo in utroque eadem ile fluidi ho^ mogenci alcicudo. 3. In cylindris ejufdem bails pref- fio fluidi habet rationem altitudinum. 4. Si altitudo eft eadem , & bafes diverfae habebunt rationem baiìum. 5. Si bafes , & altitudines funt inaequales prefslones erunt in ratione compofita bailum , & alticudinum. 6 . Bafis feu di- vergentis , feu convergentis vails, tantum praedfe premi- tur à fluido in fe contento, quantum premeretur, fi eiTet bails cylindrì ejufdem altitudinis.

X C Fluidorum vero lieterogeneorum prefsio fecundum has alias leges exercetur. i . Si aequalis eft altitudo fluidi, & bafis cylindrì,prefsiones bailum funt direde ut fpecìficae illorum gravitates. 2. Aequales cylindrorum bafes aequaliterà fluidis hecerogeneis premuntur , il altitudines fusrint reciproce ut fpecìficae eorum gravitates.

XCI. In tubis communicantibus, feu aequalis, feu inaequalis perimetri, fluida ad aequilìbrium fe compo- n u n t, feu tubi illi horizonti ad perpendiculum infiftant; ilve illorum alteruter ad horizontem fit inclinatus.

XCII. Verum in tubis capillaribus, aliter res fe habet : In his enim fluidum fupra libellam fufpenfum frequenter confiftit. Cujus phaenomeni caufam agnofco, ad- haefionem fluidi ad tubuli latera.

x e n i . Sì tubi communicantes ejufdem , aut inaequalis perimetri, fluidis heterogeneis adimpleantur , tunc ae- quilibrabuntur, cum altitudines erunt reciproce , ut fpe- cificae eorum gravitates.

XCIV. Mercurius in Barometro frequenter fufpenfus obfervatur ad altitudinem, quae neque minor eftay.polllc. neque major 30. Aqua autem ad altitudinem 32. circiter pedum. Quam fufpenfionem repetimus ab aequilibrìo fluidi cum aerea columna ad fuperficiem ufque atmofphaerac protenfa , & in tubi bafim prefsionem exercente.

XCV. Corpora folìda demerfa in fluidum fe fpecìficc gravius, fuo genio relida, componunt fe ad aequilibrium cum e o , dum partem fluidi ejufdem fecum gravitatis verfus fuperficiem extrudunt.

XCVI.

XCVI. Sin autem, folida ejufdem iint fpecificae gravi- tatis cum fluido , tunc aequUibrabuntur, cum tota in ilio immergentur.

XCVII. Solidum, demum, cum fluido fpeclfice leviori nunquam aequilibrabitur , fed in ilio demerfum, ad fun- dum ufque defcendit.

XCVIII. Plurimi adhuc motus inteftini notantur in corporibus, ut : rarefadio, condenfatio , putrefadio , fer- mentatlo , efFervefcentia, folutio , praecipitatio chimica^ fufsio, codio 5 Inflammatio , incineratio , coagulatio, chryftallifatio , vegetarlo chimica j quorum omnium no- tiones, quia maxime amatorem Phyficae decen t, in medium rogati proferemus.

D E CORPORUM QUALITATIBUS.

XCIX. /^ U a l i t a s ,generali nomine, Idfuo ambitu con- tinet, per quod refpondetur ad quaeftlo- nem fadara : quails fit res: feu ,omne id,

quo res neceifario, aut contingenter tails eft. Qualitatum quaedam, aliae prlmitlvae , allae derivativae dicuntur. E derivativis funt fequentes.

C. Calor , cujus notio , fenfu magls quam definitio- ne allqua percipitur, pofitus e ft, quatenus In corporibus confideratur, In motu celeri in omnem partem vibratorio , ac expanfivo partlum exillfslmarum , ac feorfim infenfibillum corporis calidl.

Cl. Frlgus vero confiftit, in quiete refpediva partlum earundem. Ut fluidi congelarlo fiat, Ingreffu falluni fubtilium non eft opus, fed fola ipfa quiete refpediva partium corporis infenfibllium.

CII. Caloris, & frigoris criterium aptum,non agnofci- mus fenfum noftrum tadus 5 fed folum Thermometrum:

CHI. Sapor , quatenus In objedo , fitus eft , in particularum praecipue falinarum corpus fapidum conftltuen- tium , humore fallvae folublUum motu 5 cujus plurìmae funt fpecies, quas repetere facile poftumus à particularum

E fa-

falinarum magnitudine, figura, rigiditate, cer.CiV. Odor pofitus eft in efiiiiviis fubtilifsimis, prae-

dpue fulphureo-mercurialibus ,aéris alluvione à corporibus ablatis ; quae ubi cum e o , tamqua m vehiculo , fub aftu infpirationis narium cavernas fubeunt, harum fibriU las nerveas variis modis impellunt, & commovent. Odo- ris fpecies fupremae funt : fuavis, & moleftus 5 quorum aliae plurimae infimae numerari poifunt.

CV. Sonus alius eft primitivus, alius derivativus. Pri- initivus, feu quatenus in corpore fonoro exiftit, eft illa ejus affedio percufslone excitata, ratione cujus f i t , ut immutetur auditus organum, & foni fenfatio in mente contingat.

evi. Hic autem fonus fitus eft, Ìn motu tremulo exi- lifsimarum partium corporis fonori.

CVII. Verum , fonus ifte primitivus, ad aurem pervenire non poteft, nifi per medium propagetur ; & hunc vocamus motum derivativum, quem propterea in motu etiam trem ulo, & ofcillatorio aeris analogo motui tremulo corporis fonori pofitum eiTe exiftimamus.

CVIII. Soni propagarlo , fuccefsiva, etfi celerrima eft; quam ventus fecundus promovet ; adverfarius retardat.

CIX. Sonus , magnus habetur , fi plures aeris parti- culae , aut majoribus ofdllationibus moventur ; parvus v e ro , fi pauciores , aut minoribus ofdllationibus agi- tantur.

e x . A cuti, & gravis foni ratio , in hoc pofsita vi- 'detur ; quod acu ti, crebriores fint ofcillationes , & bre* viore temporis fpatio perficiantur ; gravis autem in eo, quod tardiores f in t , & longiore tempore perfedae.

CXI. Confonantia , five concentus eft : compofitio quaedam foni gravis , & acu ti, qua auditus organum fuaviter afficitur j cujus fpecies nonnullas referam.

CXII. Echo eft : fonus ab obftaculo , eadem modlfi- catione fervata reflexus , auditus organum tunc verbe- rans, cum diredus , nullam amplius in eo facit impre- fsionem; atque multiplex eft.

CXIII.

CXIII. Lux vulgo , lux primitiva, feu primaria : ea eft lucidi corporis aíFe¿tío, à qua habet ut lucidum, feu luminofum fit corpus.

CXIV. Lum en, alio nomine lux derivativa , feu fecundarla eft : id ‘, quod à corporibus lucidis ufque ad oculum prorrigitur , quod per corpora diaphana tranfit, & refringitur, ab opacis refleditur , cujufque medio corpus lucidum efficit , ut circumjeda corpora, fecus non vifibilia, à nobis videri pofsint,

CXV. Lux qualitas non e f t, fed fubftantia & corpus corpora lucida conftituens 5 ejufque naturae, ut partes minimae, quibus coalefcit, motu concitatifsimo» & rapldlfsimo moveantur.

CXVL GaiTendi opinio fuit j lucem derivativam , five lumen,profluvium eiTe corporeum à lucido corpore celerrime emiiTum, cujus incidentia in oculum viiibllia fiant, cum lucidum ipfum , tum corpus quodlibet ex quo in oculum refleftitur. Hanc fententiam amplexus fuit Neutonus 5 cui & nos libenter fubfcribimus , contra quod Cartefius fentir , lumen , fcilicer , confiftere ìn prefsione, feu agitatlone fecundi fui elementi ad ocu- los ufque noftros delati fa£ta à materia primi elementi , ex qua ignea , feu lucida corpora componuntur.

CXVIL Si lumen à lucido corpore emiiTum in corpus opacum perpoUtum incurrat, refleditur. Corpora autem reflexioni luminis maxime accomoda vocantur fpecula , quae triplicis funt generis , aut plana, aut concava , aut convexa.

CXVIIL In omnibus autem , reflexio luminis fecundum has perpetuo leges contigit. i . radii perpendicula- riter incidentes ad ángulos reaos refleduntur. 2. radius oblique in fpeculum incidens, refleditur ad partem an- guli obtufi. 3. radii paralleli ab axe fpeculi concavi ae- què dìftantes in fuperficiem concavam incidentes , in uno communi axis pun£to poft reflexionem uniuntur.4. lucido corpore in foco fpeculi concavi fphaerici exiftente , radii paralleli poft reflexionem refiliunt. y. ra-

E z dii

dii vero paralleli incidentes in convexam fpeculí fphac- rici fuperficiem, poft reflexionem divergentes fiunt.

CXIX. Dum lumen oblique per media diverfae den- iitatis tra n fit, refradionem patitur frequenter,-hac con- ftanti lege 5 ut dum ex rariore In denfius incidir , ad perpendicularem accedit ; dum autem c denfiore in ra- l iu s , à perpendiculari recedit.

CXX. Hujus refradionis luminis caufam agnofclmus rotationem globulorum luminis ad ingreíTum , feu egref- fum medii denfioris.

CXXI. Quoniam vero frequenter refradio ifta ob- fervaturln traniltu luminis ex aere in vitrum , & è contrario ex vitro in a' rem 5 vitraque feu plana , aut convexo-convexa , aut plano-convexa 5 concavo-concava, feu plano-concava fiant 5 hac ratione luminis inflexio In his peragitur : ut radii paralleli in planis ,poft refradionem para leli peifeverent j In convexo convexis, & plano-con- vexls convergentes fiant 5 in concavo, demum , conca- yis , & plano-concavis divergentes profequantur.

CXXII. Color , ut In objedo colorato deprehendi- t u r , eft : ilia ejus aíFedlo , ratione cujus corpus tale e f t , ut fi lumine perfufum fu erit, coloratum nobis ap- pareat ; color autem , ut in medio , id î quo corpus coloratum eam In vifus organo motlonem excitât, quant fenfatio coloris in anima comltatur. A tque multiplex nobis diftingultur.

CXXIII. Situs eft co lor, in ipfis luminis radiis he- terogeneis ; feptem , fcllicet , generum 5 quot colores prim^rli diftinguntur ; ex quorum combinatione caeteri omnes efFormantur. Poftulant tamen ex parte objedl certam partium fuperficiel texturam, qua & radii ipfi fe- parentur, coadunentur , cet. Et ita tam varii colores nobis confpicui fiunt.

PP.

PP. E X P H Y S I C APartlculari.

y u j Hyilca particularis fpecies quafdam cor- I c porum in examen vocat. Atque in hunc

J finem prius de Mundi fyftematibus, cor- -Jigr poribufque caeleftibus doftrinam ordi-

pg exhibet.II. Syftema Mundi definir! ut plurimum aflblet : or

do , five difpoficio partium univerfi , telluris praefertim, & Planetarum.

III. Qaid Stellae fixae , quid Planetae , ejufque o:- bitae fin t, audies, cum rogaveris.

IV. Quilìbet Pianeta propriam orbitam h ab e t, quam motu fuo periodico decurrit. Quem autem fitnm inter fe habeant planetarum orbitae ; fequentia tibi monftra- bunt. 1. Lunae orbita Tellurem , non item Solem ambit. Í . orbita Veneris , & Mercurii Solem , non item Tellu- rem ampleditur. 3. orbita Saturni, Jovis , & Martìs tam Tellurem , quam Solem cingit. 4. orbita Martis proprior eft T e llu ri, quam orbita Jovis ; & hujus orbita proprior orbita Saturni ; Lunae autem omnium eft proprifsima.

Nullius Planetae orbita eft circulus telluri concentci- cus.

V. Haec omnia , caeteraque phaenomena caeleftia optimè explicantur in Syftemate Copernicano , annuen- tibus etiam Aftronomis praeftantifsimis 5 quod, cum prae- terealegibus phyficae non adverfetur ; neque , quod maxime curandum eft , Sacrae Scripturae teftimoniis, neque Ecclefiae Univerfalis judicio, caeteris omnibus aequo animo praeponimus.

VL Planetae numerantur 16. aut 17. Luna, Terra, Mercurius , Venus , Mars , Jovis , Saturnus , quatuor Satellites Jovis , quinqué Saturni, & forcafsis unicusVe-

ne-

nerís. Omnes ad fenfum flint figurae fphaericac. Quorum omnium centrum Sol obtinet.

VII. Sol eft , globus eonftans partibus heterogeneis potifsimum tamen ignels. Maculas , & faculas in ipfo de- prehendimus j illas ex vaporibus, nubium inftar adenfa- tis ,prognari videtlfr.

V ili. Luna eft , corpus denfum , opacum , lumen à Sole mutuans , fuperficie multum inacquali j alicubi plana , alibi montibus , vallibus , fofsis dehifcente, terminata. Phafes nobis diverfas exhibet ex diverfa poiìtione ad folare corpus.

IX. Caeteri Planetae natura Lunae fimiles cenfendi fu n t, fcilicet, ad fenfum globofa , denfa , opaca , & à Sole illuminata.

X. Maculae, quae in Planetis obfervantur , fi perennes funt , illas exìftimamus effe globi ejufdem partes, feu planiores, feu fcabrae , feu alia ex caufa lumini re- fledendo minus idoneae 5 variabiles autem , non aliud effe fentimus, quam montium umbrae.

XI. Omnes Planetae fua conftant atmofphaera.XII. Planetarum eclipfis eft , luminis in illis defedio;

quae in Sole apparenter tantum contingit ; in reliquis vero planetis, realis & phyfica eft.

XIII. Eclipfis Solis habetur ex diametrali interpofitio- ne globi lunaris inter Solem , & Tellurem.

XIV. Lunae vero eclipfis per hoc , quod ipfa in um- bram à tellure noftra projedam incurrat.

XV. Olim antiqui Philofophi , referente Plutarcho, Planetas fuos íncolas habere tettati funt. A t quìa , nec fatis efficaciter oftendi poteft ipfos íncolas habere 5 ñeque ipfis effe deftìtutos ; neque negandum , neque affirman- dum id nos probabilius exiftimamus.

XVL Stellae fixae corpora funt immania propria luce , Solis inftar , fulgentia.

XVII. Cometac fu n t, Stellae quaedam novae fpedato motu proprio, & lumine,Planetarum aemulae, quae crine, five coma , aut cauda ut plurimum donatae, fubito quan

do-

doque in Coelo apparent.XVIIL Non funt exhalatlones, neque plures ftellae,

quae, dum In fe Invícem concurrunt, apparent > dum vero feparantur , vlfum noftrum eíFuglunt. Sed funt corpora opaca Planetarum corporibus fimllla , quae motum perlodicum ÍIbi proprium per elllptlcae órbitas ha- bent.

XIX. Cauda Cometae e f t, fubtills quaedam exhala- tío ex ejus nucleo per Soils radios incalefcente erumpens atque in partem ejus à Sole averfam propulfa 5 lumenque Solis in nos refledens,

XX. Aftra In fublunarla Influere , certum omnino ju- dlcamus. An autem viribus etiam alils occultis, praeter- quam adionem lucís ? cum fundamento affirmare non va- lemus. Vana ergo pcnitus rejiclendaeft Aftrologla judi- ciarla , quae Infiuxu folum per virtutem occultam tota quanta eft innítltur.

XXI. Motus Aftrorum caufas plurimas afsignarunt Phylofophi, ut pene nullus f i t , qui propriam non ag- noverít, Nobis , cum , illum mechanicis leglbus pcragi, perfuaderl adhuc non pofsit, caufam unicam omniuni Naturae Autorum tantum fatemur.

E X M E T E O R I S .

XXII. Ti TEteoruni nomine ea ÍÍgnÍficantur, quae _ _V 1 atmosphaera aerea fufpenfa, natantia,

mota , propulfa , Incenfa, cet. nobis confpichmtur.XXIII. Ventus alio nomine , meteoron fpirans eft:

aèr Ímpetu fluens.XXIV. Ventorum caufa immediata eft , turbatum ae-

ris aequilibrium ; mediatae autem tot funt ventorum caufae , quot aequilibrium iftud turbare poftlint : ut Sol, nlvium llquatlo, eíFervefcentlae, nubes, Incendia.

XXV. Turbo omnium ventorum vehementlfslmus, & periculofifsimus oritur ex duobus ventis Impetu acquali , non tamen diredé , in fe incurrentibus ; aut ex

uno

uno obícem Inveniente Infupecabilem, qui Illam In gy*J rum detorqnet.

XXVI. E Meteoris aqueis , Nebula eft : congeries halituum , potifsimum vaporum , frigore moderato in tranquillo acre terrac propinquo ita condenfatorum, ut ejus pelluciditatem tollant.

XXVII. Nubes eft : halitunm praefertim vaporum fpecifice leviorum his , qui nebulam conftituunt.

XXVIII. Pluviae oriuntur , ex diffradis nubìum buUu- lis , cujtis diiFradlonis caufae plurimae effe poffunt, calor Solis, comprefsio nubis àventis, cet.

XXIX. Aura ferotina eft : humor fubtilifsimae inflar pluviae prorfus infenfibilìter, ingruente nodle , ex aere decidens difFradis vaporum bullulìs, cet.

XXX. Ros triplex dignofcitur : unus , qui, dííFra- £tis per frigus nocturnum vaporum bullulìs in aere fub- latis , in terram delabitur ; a lte r, qui aÌTenfu è terra corpora irrorati tertius , qui è plancis, herbis, arbo- ribus node fubfrigida exfudatur.

XXXI. Pruina eft : Ros frigídíore aere conge- latus.

XXXII. Nix eft : congeries tenuifslmarum p ttu la - rum aquae , quae frigore correptae , primo : inter fe fìlorum inftar uniuntur j tum : diverfa ratione fibi mutuo in defcenfu implicantur.

XXXIII. E Meteoris ign is, Fulmen eft : fiamma lu- cidifsima repente accenfa , cet. Generantur fulmina , ex fulphureis , & falìnis potifsimum molecuUs per effec- vefcentiam , quae contingit dum nubes his halitibus praegnantes ínter fe colUduntur.

XXXIV. Fulgur à fulmine non differt, nifi in eo, quod rariot eft fulguris materia.

XXXV. Jad a ta , & difrupta nube ob inflammatio- nem fulguris, & fulminis , caufatur fonus ille vehemens, qui dicitur Tonitru.

XXXVI. Aurora Borealis vocatur fulgor ille , qui node illuni in feptentrionali Coeli plaga ita nobis in-,

ter-

terdum apparet, ut coelum Ipfum ea in parte quodatn- modo ardere videatur.

XXXVII. Mirum eft quantum Philofophi diíTentiant in Aurorae borealis caufa deiignanda. N obis, caeteris aliis opinionibus rejedis , probabilius videtiir , Auroram oriri in nube parum fplifa ex tenuioribus, & rarioribus exhaiationibuS efFervefcentia inflammabilibiis , illis fimili- bus , ex quibus fulmina , & fulgura procreati diximus? quae eft ipfa Volffii fententia.

XXXVIII. Alia numerantur ignea meteora , ut : globi ignei, ftellae cadentes, cet. quae omnia exhalatio- nes funt in aerea regione condenfatae , & eiFervefcen- tia inflammabiles.

XXXIX. E Meteoris emphaticis, omnium praeftantif- ilmum , vifuque jucundlfsimum eft Iris j arcus fcilicet, colorum pryfmatlcoruni in nube rofcida à nobis conf- pici folitus tu n c , cum inter nubem talem , & Solem à tergo lucentem , poiiti fumus,

XL. Duplex diftinguitur : primaria , quae inferiore loco, & vivìdioribus coioribus confpicirur 5 in huncque modum colores refert, ut ruber fupremum , infra hunc flavus , tum viridis, poftea ceruleus, ac demum viola- ceus infimum locum teneat. Secundaria eft : quae fupe- riore loco minus vividos colores, & ordine inverfo potito s ita depingit ; ut ruber in ea imum , violaceus fum- mum obtinear.

XLI. Iris primaria fic exprimitur , quatenus Solis radii duplici refradione, & una reflexione in aquae gut- tulis nubis rorantis ad fpedatoris oculum perveniunt, ut angulum effingant cum linea à Sole per fpedatoris oculum duda , qui neque major lìt grad. 42. min. 2. neque minor grad. 40. min, 17. Iris autem fecundarlas quando Solis radii in pluvlae labentis guttulas ita inci- d u n t , ut poft duas refradiones, & totidem reflexiones fub ángulo nec majore 54. grad. 7. min. nec minore grad. 50. min. 59. ad oculum fpedatoris veniant.

XLÍI. Parhelium , qui & Sol fpurlus j & Parafcele-F ne.

ne , quae & Luna fpuria vocantur ,cx radlorum lumínis • lefieftione in rube planiforme exprimuntur.

E X TELLÜRE , EJUSQUE CONSTITiíTlONE.

XLIII. “̂T^Ellus, ad fenfum noftrum figura rotunda, dua- J_ bus praecípuis partibus in fuperficie confpicuis

coalefcit : terra una, altera aqua 5 quarum quaelibet plures alias in fe continct , in quas, ut examini fubjiciatur, dìfpefci folet.

XLIV. -Terra quandoque hue , atque illue vicibus aìternis trem it, aut etlam in la tera , navigli more nu- tar. Qui motus ex fubitanea magna Inflammatione bi-̂ tuminofae , atque fulphureae materiae in cavernls fub* terraneis, non nimis multum à terrae fuperficie difsitis, oritur.

XLV. Inter fuccos, qui in terrea parte telluris re- periuntur > eft fuccinum, feu eledrum , quoddam ole! genus, cujus vis corpora alia ad fe attrahendi, & re- pellendi, veteribus parum cognita j iub initium .hujus faeculi jam inclarefcere coepit, adeo , ut nunc vulgatum jam f i t , omnibus prope corporibus communicarl poife. Vis haec vocatur E ledricitas, quae in quìbufdam corporibus eft originaria , de per affridum excitatur 5 in aliis derivativa , in quibus tantum per communicatlonem promovetur. Utraque in fluido ignis elementaris mole- culis fulphureis permixto confiftit, quatenus hoc in omnem partem per fafciculos quofdam divergentes efñuit, atque ad illud per convergentes refluir.

XLVL De fofsilìum genere funt lapides , & metalla; horum quaedam quamquam progreiTu temporìs forte generata videantur à natura, pleraque jam inde à principio orbis conditi f^int produca. Ars tamen nulla inventa eft hucufque, quae verum aurum conficere doceat,

XLVn. Inter rariores lapides numeratur Magnes,’ cujus nobifsimas proprietates & effedus in medio adfe;̂

rer

remus. S ed , u t omnium caufam , quod & muneris no- ftrì eft j afsìgnemus , fequentia ftatuimus. i , Datur fluì* dum quoddam Magneticum in natura 3. Struttura pe- culiaris Magnetis, comparate ad efFcdus magnéticos, in certa pororum configuratione eft fita. 3. globus terra- queus magni Magnetis inftar jure à nobis habetur. 4. materia magnetica telluris, unum ejus polum ingreifa, ita per alterum egreditur, ut ab eo, fa£to vortice circa emìf- phaeriumterreftre, per polum alterum iterum ingredia^ tur , motumque hunc fuum vortìcofum continuo prd- fequatur 5. in Magnetibus quoque particularibus ma-ì teria magnetica motu vorticofo ab uno eorum polo iti alterum movetur 5 hique vortices vortici telluris fuam debent origìnem.

XLVIII. Aquae globo terráqueo comprehenfae , feu marium , feu fontium variis funt praeditae qualitatibus à particularum , quibus impraegnatae funt permixtione. Ab eademque caufa maris falfedo, de amaritudo repe- tendae videntur.

XLIX. Fontes temporáneos à pluviis, & nivibus ori-' ginem habere, indubium judlcamus j perennes vero forte etiam ex mari per meatus fubterraneos.

E. Motuum aquarum praeftantifsimus eft, Aeftus ma-*’ ris reciprocus 5 cujus caufae inquiiltìo maxime vexavit Philofophos. Neutonus ingeniofam fatis invenit j fed mihi haud infufficientem 5 probablliorem exiftimo : ingur- gitationem, & regurgitationem aquarum in voraginibus maris.

S X PLANT/S , E t ANIM ATIS.

LI. “p L a n ta eft , corpus organicum vario partium X fapientifsime coordinatarum apparatu con-

ftans, cet. cujus fpecies infimae ferè’innumerae funt.LIL. Omnes generantur ex Temine fuae fpeciei ; fe-’

men autem in ìpfis plantis exprimitur.LUI. Animaras dicimus fubftantìas, corpore organico

vìvente, & principio fentiendi, appecendi , & motusF 2 cor-

corporis efficiendi poteftate praeditas. Quarum aliae ratione funt ornatae 5 aliae ipfa deftltutae.

LIV. Nullum animal, utut vile & exiguum f i t , naf- citur ex putri j fed omnia ex ovis fecundatis fuae fpe- clei animalium.

LV. Strudura corporis human!, admodum mira efts in qua tamen , quae fcientiae phyficae infervire maxime polTunt , eft quinqué fenfuum noritia. Quorum vi- fus eft in retina i Auditns in tym pano, feu labyrintho; Olfadtus in membrana tenui per nafi interiora fparfaj Guftus in papillis nerveis ; Tadus demmn , in cuti totum corpus tegcnte , fibris, tendineis tenacifsimis mire-, que inter fe implexis conftans , pofitus eft.

PP. E X P H I L O S O P H I AMorali.

I» Philofophia Moralis : ipia morumá I n C ? Í i^ fcientia , quae regulas bene, redeque

^ vivendi tradit , quo nihil praeftantius, i)§- atque utilius in fcientiis efle poteft.

Objedum igitur iliius funt mores hum ani, quatenus ipfi poifunt quandam bo n i, aut mali rationem induere , quod vocatur Moralitas.

III. Omnis aftio humana necefíario in bonum aliquod tendit , quod ratio ei tamquam finem , & centrum mon- f tra t, in quod dirigitur.

IV. Finem hunc , fi ultimus eft , unicum tantum, non plures , fibi conftituere homo poteft pro quacum- que ex aftionibus fuis.

V. F ine vero ultimo adepto jam felices fumus. Eja vero age die mihi : quae res erit ifta , quae nos beare poterit ? Divitiae ? honores ? gloria ? fama ?• principatus? voluptates ? Apage. Virtus?Deus? Sifte : Virtus ad feli- citatem quidem pertinet $ vera, .tamen felicitas in folo

Deo

Deo confiftit ; ipfe folus eft , qui omnia nobis e f t , qui& beare nos poteft.

VI. Num felicitas in hac vita nobis pofsibills ob- tentu eft ? Perfeda , etiam naturalis , in hac vita obtineri non poteft , fed imperfeda folum ; ilia autem vitae meliori refervatur.

VII. Atque , cum in intelligibilibus bonis eonfiftat, foli animae convenire poteft ; non corpori.

VIII. Beati , & felices fumus intelledu , & volúntate , quibus Deum beantem pofsidere valemus. Verum fi ad Scholae fubtilitatem Ifta devolvi poftulas ; Id fentimus , eifentiam beatitudinis in adu Intelledus , non vero voluntatis , poiltam eife.

IX. Ad ultimum finem , adibus voluntariis & liberls tendimus. Eft voluntarius adus : motus à propria cu- jufque incllnatione procedens cum cognitlone finis.

X. Rationem voluntarii to llit , i . violentla. 2. igno- rantla antecedens. 3. metus gravis, eam m inult, non tol- iit omninò.

XL A dus , ut liber f i t , non modo à violentla exem- ptus eife debet , verum & à principio Intrlnfeco ad unum naturaliter determinante , & reftringente. Eft ergo indiiferentia de ratione libertatis arbitril ■; non ea quidem , quam contrarletatis dicere amant > fed contra- didlonis tantummodo.

XII. Pafsio eft motus appetitívae vlrtutls fenfibllis ex Imaglnatlone boni , vel mali , cet. Aliae funt paf- fiones partis irafcibills , aliae concuplfcibilis, de quibus in Palaeftra.

XIII. A dus dicitur moralis ex ordine, quem ratio ponit in ipfo conformlter ad regulas morum ; ex quo omnis adus indivlduus , aut bonus , aut malus necef- fario eft.

' XIV. Prima , & remota humanorum aduum regula, eft lex aeterna. Próxima , & immediata, ratio didans vo- lu n ta ti, quid fit bonum , quidve malum. Sub quibus aliae comprehenduntur ; ut confcientia , leges civiles, cet, XV.

XV. Vírtus eft, bona qualítas mentis ̂ qua redè vi- v ìtu r , & nemo male utitur. Plurimae numerantur, de quibus rogabis.

JOJCHIMI MASM O N IT Ü M O P P U G N A T O R I.

equldem , quantum adjumenti fucrit Phi- lofophiae moderatus ufus Matliefis ; ut ex

^ jjg quo hae duae Scientiae , alias loneb difsi- , fraterna quail conjundìone devindae

^bi refponderìnt, divinum pene ìncrementum phyfica accepiifet. Verum quia adhuc Scholae noftrae forìbus epigraphen illud PlatonÌs infcriptum non eft: Geometrìae tgnarus nemo ìngredìatur ; fed omnibus fìne difcrimine adolefcentibus liber ad philofophiam patet ingreiTus 5 nec Phllofophiae Profeiforibus tempus etiam modicum deiìgnatur , quo Matheiis dementa tradere pofsint 5 nec ipfum commodè patirne vigens adhuc hic inethodus omnia fcripto docendi : plurima naturae phaenomena , quae mathematicis legibus planiora fiunt in phyfica, quae praefertim motu peraguntur ? hac via demonftrare abftinuimus , conquiefcentes tantum iis mo- mentis ipfa ftabllire , quae ratione, ut a ,un t, feu more Scholae , ab experientia producete potuimus. Quapropter , dum quamvis ex infcriptis phyficae propofi- tionibus impetas , ne Refpondentem certamini accinftum exiftìmes , fi lis armis coUudare praefumis , quae Geometria , Arithmetica , feu Algebra minlftrant ; fed quae ipfa Philofophia , ratio fcilicet , & experientia. Quae vero aliunde protius in Mathefim comparavit f ib i , hac unica prop, refolvendaconfecrat.

PRO-

P R O PO SIT IO PR IN C E PS.

Omnia Problemata , Theoremata , De- finltiones, 8¿ Corollaria , Arithmeticae, & Geometriae, quae Cl. Chriilianus Wolffius in fuo Matheiis Compendio adfert typis Lau- iannae & Genevae, edito an.M D C C LV IH . refolvam , ac demonftrabo.

Jhs. Imprimatur.D. Emmanuel Sahadory Fernandez de Gatica

Dec. Univ. ReSior. Cenf. Reg.

•^íV ‘T. . ' %'V.- ' '■'■

i'.:\ ■ i)W; lO.'Ur --' íií .̂'fí l̂gUWÍK:, ' . ■

fH Î. J.^Trf'íistu". ^

t i a * ; ■’ :: i î : , i f S i î f 5j £ f e ; ' : , ! ^ Î s â i a M ̂' ? . '* '•Vv*?'.-. .•.■Ha' J‘\.««.'*t-< .--v.wKJH

i y « » ' - ; -Vj*.#*. . ' ' • fc* *'.‘ • •* • • _ »i > •

■ ' ‘ i»V‘X* Já5íPíi£.-i^»í»'TÍ{

. * *■ * • V *■ _ . «

l a'*'’-.’' ■• : ' ■ ''iiU ijài^ààië^^

\

..ï

î ;. ̂r". ,* •-

■ ,

, ¿ « i i p f e i l

-ÍV .

ij*’’*." • ■ .'-i.''' ■’ '

r . , i . lïînb’

V

•¡e^.

V

•r •

-i26^

-,c- .'•1 - 1

»? •

'.»'S1 t*A

. \

----- lì

" - ' ■ :î' 1< '■■■ ■•;

■,:î;’Î\ *3

- if - -,

'• .'h-

.V

:. U'ti . v;'

■:f 4 .' :,.» ,..-4 C

. ‘f .

'• * (

'*• ■

-

• t• J

.ft

;U'

• \r- *» '

/

i o l o o ^ C u i ^ c i v