ERROMATARREN HISTORIOA

Mikel. B

ERROMA: HIRITIK INPERIORA

Erromako zibilizazioa Mediterraneo itsasoaren gertu garatu zen. Antzinan Erromatarrek Mare Nostrum esaten zuten, hau da, gure itsasoa .

ERROMAKO HIRIA

• Erroma hiria izan zen zibilizazio horren sorlekua. Tiber ibaiaren ertzean dago hiria, Italiar penintsulan. Penintsula Mediterraneo itsasoaren erdian dago; beraz gune estrategikoa da.

ERROMAKO INPERIOA

• Erromatar inperioaren eraketa prozesu luzea izan zen. K.a 500. urtetik K.a 250. urtera. Bitartean, Erroma Italiar penintsulako lurralde guztiak mendean hartuz joan ziren. Italia osoa hartu eta gero Mediterraneoan hedatzen hasi ziren.

ERROMAKO ARMADA

• Erromak, hein handi batean, armadari zor izan zion inperioa. Erromako armada legioz osatuta zegoen, eta legionarioak ziren soldaduak.

LEGATUA Legio baten buru zeuden. Diapositiva 6

TRIBUNOA Sei ziren eta legiatuari laguntzen zieten. Diapositiva 7

ZENTURIOIA 100 legionarioen buru zeuden. Diapositiva 8

ESTANDERTEDUNA Arranoa, estandarte nagusia, gordetzen zuen. Diapositiva 9

TRONPETA Ofizialek aginduak jakinarazten zituen. Diapositiva 10

TAKTIKAK ETA MAKINAK Diapositiva 10

ERROMAKO ARMADA

ERROMAKO ARMADA

ERROMAKO ARMADA

ERROMAKO ARMADA

ERROMAKO ARMADA

ERROMAKO ARMADA

TAKTIKAK ETA MAKINAK

DORDOKA IZENEKO TAKTIKA SETIATZEKO MAKINKA

ERROMAKO HISTORIAREN ALDIAK

• K.a 753

Monarkia

• K.a 509

Errepublika• K.A

476

Inperioa

• Amaiera

K.o 476

MONARKIA (k.a 753-509)

• Erromaren historiaren lehenengo mendetan, hiriko familia garrantzitsuenek (patrizioek) hautaturiko errege batek gobernatzen zuen.

• Errege horrek senatuaren laguntza zuen.

ERRAPUBIKA ETA ERREPUBLIKAREN KRISIA (K.a 509-27)

ERREPUPLIKA• Errepublikan 3 erakunde

nagusi zituen: Komizioak, Magistratuak eta Senatua

ERREPUBLIKAREN KRISIA

• K.a 1 . Mendean, ustelkeria eta barne-borrokak eta istiluak izan ziren Erromako errepublikan

• Lehen tribunatua Julio Zesarrek, Kraskok eta Ponpeiok osatu zuten.

• Zesar hil ondoren bigarren tribunatua egin zen: Marko Antoniok, Lepidok eta Oktaviok.

• Azkenean Oktaviok kontrola eskuratu zuen K.a 27an.

MAGISTRATUAK

INPERIOA (K.a 27.- K.o235)

MAGISTRATUAK

ERRAPUBIKA ETA ERREPUBLIKAREN KRISIA (

K.a 509-27)

IZENA KOPURUA ESKUMENAK

Kontsulatak

Zentsoreak

Pretoreak

Edilak

IZENA KOPURUA ESKUMENAK

Kontsulak 2 Armada zuzentzen zuten.

Zentsoreak 2 Herritarren errolda-zerrendak egiten zituzten

Pretoreak Hasieran, pretor bat zegoen baina gero 16 izan ziren

Justizia-auzitegien buru zeuden

Edilak 4 Hiriko bizitza zuzentzen ziren

Kuestoreak Hasieran, bi ziren, baina gero 16

Finantzez arduratzen ziren.

INPERIOA (K.a 27.- K.o235)K.A 27.an, Oktaviok Augusto Erromako lehen enperadorea izan zen.K.O I eta K.o II mendean Erromatar zibilizazioa goren unea lortu zuen: Augusto Klaudio, Vespasiano, Trajano eta Marco Aurelio.Aldi horri pax romana esaten zaio.

ERROMATAR INPERIOAREN AMAIERAInperioaren bi zatien bilakaera oso desberdina izan zen. Ondorioz, zibilizazio bereko estatu bakarra izandako bi eremu oso desberdinetan zatitu zen: Mendebaldekoa eta Ekialdekoa.Mendebaldean enperadoreak oso ahulak ziren eta ez ziren gauza izan germaniarrak geldiarazteko. (476)Ekialdean, berriz, inperioak beste mila urte iraun zuen. Garai horretatik aurrerako Ekialdeko inperioari Bizantziar Inperioa esaten zaio. (1453)

ERROMATARREN BIZIMODUA

ERROMAKO GIZARTEA

HERRITARRAK• Herritarrak hauxe egin

zitzaketen: politikan parte hartu, apaiz izan, auzi penalak abiarazi, jabe izan eta ezkondu.

EZ-HERRITARRAK• Ez-herritarrek ez zeuzkaten

eskubide horiek. Esklaboak edo askeak izan zitezkeen.

• Esklaboak beste pertsona baten jabetzakoak ziren, baina askatasuna berreskuratu ahal zuten.

EMAKUMEAK

• Emakumeak, aberastasuna edonolokoa eta jaioterria edozein izanda ere, ez zituzten inoiz herritartzat hartu; beraz, ez zituzten eskubide gehienak.

ERROMAKO EKONOMIA

ESKULANGILEAK

MEATZARITZAK

NEKAZARI TXIKIAKLUR-JABE HANDIAK

Urrea, zilarra, burdina. Eztainua, kobrea, beruna…

Garia, mahatsondoa eta

olibondoa

HIRIAK• Erroma inperioaren

hiriburua izan zen eta milioi bat pertsona edukitzera ailegatu zen.

• Erromatar hiriburuek ia egitura berbera zeuzkaten.

HIRIEN EGITURA

• Erromako egitura berdina zen: oinplano erregularra zuten eta kale paraleloak, bi ardatz nagusiren inguruan antolatuak. Ardatz horiek cardusa (iparra eta hegoaldea) eta decumanusa(ekialdea eta mendebaldea)

ERROMA, INPERIOAREN HIRIBURUA

• Erroma sekulako hiria zen. Nonahi, etxe eta jauregi ederrak, arkuak, tenpluak, liburutegiak… Hain zen handia foro bat baino gehiago zituen.

• K.o 64 urtean, Neron enperadorearen garaian, sute larria egon zen. Horri ezker Erromako kaleak zabalagoak egin ziren eta eraikinak berriz, sendoagoak.

KOLISEOA, munduko anfiteatrorik handiena izan zen. 50.000 pertsona inguruan sartzen ziren. Koliseoa egiteko bakarrik 8 urte erabili zituzten: Vespasiano hasi zen K.o 72-an eta K.o 80 Titok inaguratu zuen.

TITOREN ARKUA, Erromako foroak eraiki zuten K.o 81-ean, Vespasiano eta Tito enperadoreek Judean lortutako garaipen omenez.

AGRIPAREN PANTEOIA, jainko-jainkosa guztien omenez eginiko eraikina zen. K.o 80-an Sute handi batek suntsitu zuen eta Hadriano enperadorea, agindua eman zuen Pantenoi berri bat egiteko.

BERRIKUNTZA TEKNIKOAK

• Erromatarrek eraikitzaile bikainak ziren. Horren adierazgarri da hainbat lanek gaur egun arte iraun izana.

• Erromatar eraikinak oso sendoak ziren zementua eta hormigoia erabiltzen zutelako.

• Erromatarren hormak margolanez dekoratzen zituzten eta zorua berriz mosaikoz. Mosaikoak egiteko pieza txikiak igeltsu freskoan txertatzen zituzten. Pieza horien bidez (teselak), txoriak, landareak eta abar egin ahal zen.

ERAIKIN NAGUSIAKEraikin nagusiak foroan izaten ziren, harietariko plaza nagusian. Foroan, tenpluak eta basilika nabarmentzen ziren. Aisialdirako eraikin ugari zegoen. Anfiteatroetan gladiadoreek elkarrekin aurka edo piztien aurka borrokatzen zuten. Antzokietan berriz komediak eta tragediak antzezten zituzten eta zirkuetan zaldi-koadriga …Oroipen monumentuak gertaera nagusi eta handiak gogoratzen ziren. Oroipen-monumentu nagusiak arkuak eta zutabeak ziren.Inperiorako komunikabideak oso garrantzitsuak ziren. Esaterako, galtzadak eta zubiak. Akueduktuak ere bazituzten, hiriak urez hornitzeko.

JANTZIAKJantziak, tunika ziren, belaunetarainokoa eta mahuka motzekoa. Tunika gerrian estutzen zuten eta horretarako larruzko edo kalamuzko gerrikoa erabiltzen zuten.Erromatar herritarrek bakarrik jantz zezaketen toga, tunika gainean eramateko jantzi handi bat.Emakumeak asko zaintzen zuten orrazkera; emakumeen egoera ekonomikoa zenbat eta hobea, orduan eta korapilatsuagoak ziren orrazkerak

LANA ETA AISIALDIA

LANA• Erromatarrak goiz jaikitzen

ziren. Gosaldu eta gero lanari ekiten zioten. Lanaldia eguerdian amaitzen zen eta bazkaldu ondoren aisialdiaz gozatzen zuten.

AISIALDIA• Batez ere, termetan bainua

hartzera eta ikuskizun publikoetara joaten ziren (antzokietara, zirku-zaldi lasterketara, anfiteatroko gladiadore-borroketara…)

• Termak bi esparru zituzten: palestra, kirol-ariketak egiteko; eta bainu publikoak.

ERROMAKO ETXE MOTAK

• DOMUSA, familia aberatsenak banakako etxebizitzetan bizi ziren. Domus esaten zieten, eta oro, har, solairu bakarrekoak ziren. Domusak ez zuten lehiorik kalera begira; patiorantz begiratzen zuen.

• INTSULAK. Hirietako biztanle gehienak intsuletan bizi ziren. Intsulak zenbait solairuko eraikinak ziren, ia leihorik gabeko etxebizitza txikiz osatuta. Intsula zurez eta adreiluz eraikita zeuden, eta oso kalitate txarrekoak ziren. Intsula gehienak jabetza baten buruan zeuden.

• VILLAK, landetan eraikin zituzten. Pertsona baten jabetzako nekazaritza-ustiategi handiak ziren. Villa barruan etxe handi bat egoten zen, jabearen familiaren bizilekua. Halaber, biltegiak, upeltegiak, eskortak,zalditegi bat eta abar zeuden.

SINESMENAK• Erlijioa oso

garrantsitzua zen erromatarrentzat. Erromatarrak politeistak ziren. Jupiter, Juno, eta Minerva jainko nagusiak.

• Erromatarrek tenpluak eraiki zituzten, erlijio-errituak egiteko.

KRISTAUTASUNA

KRISTAUTASUNA• K.o I.mendean, erlijio berri bat

sortu zen: kristautasuna, Jesus Nazaretekoa sortua. 30 urterekin, Jesusek dizipulu talde bat osau zuen. Jesus mesu hauek zabaltzen hasi zen: Janko bakar bat dagoela eta gizakiek elkar maite eta barkatu beha dugula. Pontzio Pilatori mesu horiek keskagarriak iruditu egin zitzaizkion eta orduan gurtzean kondenatu zuen.

KRISTUTASUNA, ERLIJIO OFIZIALA

• 313an kristauen egoera aldatu egin zen: Konstantino enperadoreak, kristau-familiakoa izanik, erlijio-askatasuna eman eta beren errituak agerian egiten utzi zien. Ordutik, kristautasuna hedatu egin zen.

ERROMATARRAK IBERIAR PENINTSULAN

ERROMATARRAK HISPANIAN

• K.a. I. Mendean Iberiar penintsulan zenbait herri zeuden, oraindik metal aroan bizi zienak. Erromatarrek heldu eta gero Erromako kultura berenganatu zuten: Latina, erlijioa, hiriak eta arteak.

K.a VII. mendean, Kartagotarrek mendean hartu zituzten feniziar koloniak. Iberiar penintsulan, kolonia berriak ere sortu zituzten; esaterako Kartago Nova (Cartagena) eta Ebyssos (Elvissa) K.a III. mendean kartagorren hedapenak talka egin zuen erromatarren boterearekin, haiek ere Mediterraneoa menderatu nahi baitzuten. Erromatarrek eta Kartagotarrek elkarren aurka egin zuten Gerra Punikoetan. Bigarren Gerra Punikoaren zati bat Iberiar penintsulan izan zen.

KARTAGOTARRAK ETA ERROMATARRAK

ERROMANIZAZIOAErromatarrek Iberiar penintsula konkistatu baino lehen bertan bizi ziren herriek erromatar kultura berenganatu zuten. Prozesu horri erromanizazioa esaten zaio.

LATINA bertako hizkuntzaren gainetik nagusitu zen; haien hitz gutxi batzuek baino ez zuten iraun.

ERLIJIOA ere aldatu zen. Bertako gurtza askok iraun bazuten ere, ia Hispania osoan erromatarren jainko-jainkosak gurtzen zituzten. II. mendetik aurrera, kristautasuna hasi zen hedatzen.

HIRIAK erromatarren bizimodua eta kultura hedatzeko guneak izan ziren. Erromatarrak etorri aurretik, penintsulan bazeuden hiriak, baina erromatarrak izan ziren hirien garapena bultzatu zutenak. Gainera galtzada pilo bat egin zuten, beste herriekin komunikatzeko.

ARTEA gora egin zuen. Horren adibide ditugu: Meridako, Sagunt-eko edo Tarragonako antzokiak; Meridako eta Italikako anfiteatroak; eta Segoviako akueduktua.

MERIDAKO ANTZOKIA

• Erromatarrek greziar antzokien egitura hartu zuten eredutzat.

• Emerita Augustako (Meridako)antzokiak sei mila lagunentzako lekua zuen. Jendea gizarte-klasearen arabera banatzen zen harmailetan.

• Arkupe bat dago, korintoar zutabez eta eskulturez dago.

ERROMATARRAK E.H• Erromatarrak iritsi baino

lehen tribu hauek zeuden: Autrigoiak, Karistiarrak, Barduliarrak, Baskoiak, Akitaniarrak eta Beroiak.

• Euskal lurraldearen konkista militarra K.a I. mendean gertatu zen. Erromatarrek Ebroren haranetik aurrera egin zuten eta iparralderantz hedatu ziren, kostalderaino.