estatuko zuzenbide eliztarra, 2. partziala

http://defero.webcindario.com

ESTATUKO ZUZENBIDE ELIZTARRAII. PARTZIALA

XV - XVI. ESTATUA ETA ELIZAREN ARTEKO LANKIDETZA

XVII. ASISTENTZIA ERLIJIOSOA ZENTRU PUBLIKOETAN

XVIII. ASKATASUN ERLIJIOSOAREN BABESA LAN ARLOAN ETA ARLO PENALEAN

XIX. EZKONTZEKO ESKUBIDEA

XX. EZKONTZA NEGOZIO JURIDIKO GISA

XXII. EZKONTZEKO EGOKITASUNA

XXIII. EZKON - ADOSTASUNA EMATEKO GAITASUNA

XXIV. EZKON ADOSTASUNA BALIOZKOA IZATEKO BETEBEHARRAK

XXV. EZKON ADOSTASUNAREN BIZIO EDO AKATSAK: ERRAKUNTZA ETA BELDURRA

XXVI. EZKON ADOSTASUNAREN ADIERAZPENA. FORMA OROKORREAN (ZIBILA ETA KANONIKOA)

XXVII. EZKONTZAREN BALIOZKOTZEA

XXVIII. EZKON-BANANTZEA ETA EZKONTZAREN DESEGINTZA

XXIX. EZKONTZA FORMA ERLIJIOSO EZ KATOLIKOAN

*. ERANSKINA

1


XV - XVI. ESTATUA ETA ELIZAREN ARTEKO LANKIDETZA

0. SARRERA. Askatasun erlijiosoa eta lankidetza (K. 16 + 9.2)

1. LANKIDETZA EKONOMIKO ZUZENA: KONFESIOEN FINANTZAKETA1

1.1. Aurrekin historikoak1.2. Indarrean dagoen sistema

a) Eliza katolikoaren finantzaketa- AAE/GEA2 II. artikulua, finantzaketa publikoa progresiboki murriztuko duen sistema bat arautzen da

* Aurrekontuzko asignazioa (“asignación presupuestaria”)* Sistema mistoa: aurrekontuzko asignazioa eta zergazko asignazioa (“asignación tributaria”)* Esklusiboki zergazko asignazioa* Elizaren auto-finantzaketa

b) Bestelako konfesio erlijiosoen finantzaketa- Lankidetzako akordioak, 1992, errenuntziatu egiten da zergazko asignazioa- Gaur egun, negoziaketak daude zergazko asignazio hori lortzeko

1.3. Sistemaren balorazioa

2. ZEHARKAKO LANKIDETZA EKONOMIKOA: KONFESIOEN ERAENTZA FISKALA ETA TRIBUTARIOA3

2.1. Akordioak sinatu dituzten konfesio erlijiosoen eraentzaa) Inolako zergen menpe ez dauden iharduerak (“supuestos de no sujección”)

- AAE 3. art.- Lankidetzako akordioak, 11.2 art.

b) Zergen ordainketatik salbuetsita dauden iharduerak (“supuestos de exención”)

- AAE 4. art.- Lankidetzako akordioak, 11.3 art.

2.2. Akordiorik sinatu ez duten konfesioen eraentza

1 D. LLAMAZARES FERNÁNDEZ, Derecho de la libertad de conciencia, vol. II, pp. 470-4832 AAE: Acuerdo sobre Asuntos Económicos; GEA: Gai Ekonomikoei buruzko Akordioa, 1979, Estatu espainiarra eta Sede Santuaren artekoa (Eranskina #10)LEY 54/1999, de 29 de diciembre, de Presupuestos Generales del Estado para el año 2000; Disposiciones adicionales 20ª, 21ª y 22ª (Eranskina #2)

3 D. LLAMAZARES FERNÁNDEZ, Derecho de la libertad de conciencia, vol. II, pp. 483-529

2


0. SARRERA

Estatua eta elizaren arteko lankidetza printzipioaren oinarria K. 16.3 artikuluan aurkitzen da, askatasun erlijioso eta ideologikoa bermatzearren lankidetza harremana eman beharko delarik bien artean. Bestalde, K. 9.2 artikuluan esaten da ere Estatuak bideak jarri beharko dituela konstituzioan bertan arrezagututako eskubideak efektiboak izan daitezen (klausula soziala), eta Askatasun Erlijiosoaren Lege Organikoaren 7. artikuluan ( 7/1980 LO) esaten da lankidetza hori gauzatzeko bidea akordioa izan daitekeela.

Honela, 1979an lau akordio sinatu ziren eliza katolikoarekin: AAJ (Acuerdo sobre Asuntos Jurídicos), AAE (Acuerdo sobre Asuntos Económicos), AAC (Acuerdo sobre Asuntos Culturales), eta elizgizonen zerbitzu militarrari buruzkoa. 1992an beste hiru akordio sinatu ziren, oraingoan FEREDE-rekin (Federación de Entidades Religiosas Evangélicas de España), FCI-rekin (Federación de Comunidades Israelitas) eta CIE-rekin (Comisión Islámica de España). Akordio hauetan guztietan lankidetzaren gauzatzea konkretatzen da.

Konfesio erlijiosoek baliabide ekonomikoak behar dituzte beren lana egiteko eta iraupena bermatzeko. Honela, beraien finantzaketa jatorri pribatukoa (fededunen dohantzak, kolektak,...) zein publikokoa (botere publikoek emandako dirua) izan daiteke, lankidetza ekonomikoa gauzatuz. Estatuak lankidetza ekonomiko hau zuzenean zein zeharka burutu dezake: zuzenean Estatuak konfesioari diru kopuru bat ematen dionean, eta zeharka aldeko tratu fiskal baten bitartez, hau da, zerga gutxiago kobratuz. Honek gure buruari galdera bat planteatzea eragiten du: Estatu laikoa bateragarria al da konfesio erlijiosoen finantzaketa publikoarekin?

1. LANKIDETZA EKONOMIKO ZUZENA: KONFESIOEN FINANTZAKETA1.1. Aurrekin historikoak

XV. mendetik aurrera konfesio erlijioso ofizial bakarra egon da Espainian, eliza katolikoa. Honek desamortizazioetan bere ondarearen parte handi bat galdu baino lehen autofinantzatutako erakundea zen. XIX. mendean elizak zituen diru sarreretatik bat galdu zuen, zergak ezartzeko ahalmena (hamarrena –diezmo-); mende horretan ere desamortizazioa eman zen, eta horren ordainketan Estatuak bere gain hartu zuen elizaren mantenua. Urteroko aurrekontuetan partida berezia aurrikusten zen eliza finantzatzeko, “dotación del culto y del clero”.

XX. mendean bi eredu politiko oso ezberdinak aurkitzen ditugu: II. Errepublika, estatu laizistaren zenbait ezaugarri izanik elizaren dotazioa desagertarazten duena; eta Frankismoa, estatu konfesionala izanik elizaren dotazioa eta finantzaketa berrezartzen duena, desamortizazioen ordainetan (1952ko konkordatuan aipatzen zenez).

3


1.2. Indarrean dagoen sistema

Gaur egun konfesio erlijiosoek finantzabide ezberdinak dituzte: pribatua zein publikoa (azken hau katolikoek bakarrik). Aurreko garaietan bezala, posiblea da konfesio erlijiosoek diru publikoa jasotzea, baina oraingoan kontzeptu edo arrazoi ezberdinengatik jasotzen dute, beren ihardueraren arabera: iharduera hertsiki ez erlijiosoak direnean (hezkuntza, sanitatea, benefizentzia, ...), diru publikoa jasoko dute aktibitate hauengatik, eta ez da laikotasuna urratuko, izan ere botere publikoei laguntzen dietelako iharduera hauekin; iharduera hertsiki erlijiosoen kasuan, hauek diru publikoarekin finantzatzeak laikotasuna urratu dezake (“finantzaketak” hertsiki erlijiosoak diren iharduerak ordaintzeko diru publikoa erabiltzea esan nahi du). Finantzaketaren gauzatzea akordioetan agertzen da.

- Eliza katolikoaren finantzaketa (AAE/GEA 2. Art.)

Estatua konfesionala zen bitartean, 1953ko konkordatua indarrean zegoen. Horretan esaten zen Estatuak eliza katolikoaren finantzaketa bere gain hartzen zuela, urtero aurrekontuetan dotazio bat aurrikusiz. Estatu konfesionala izanik, erlijio ofiziala zegoen, eta Estatuaren zeregintzat jotzen zen konfesio hori mantentzea, bi arrazoirengatik: desamortizazioaren ordainetan, eta elizak estatu frankistaren eraikuntzan izandako partehartzearen ordainetan.

1978ko Konstituzioaren 16.3 artikuluan zehazten da Estatuaren laikotasuna. Honek agerian uzten du konkordatuaren konstituzio-kontrakotasuna, eta beraz aldatu beharra. Honela, 1979ko akordioak (AAE) elizaren finantzaketa arautzen du. Honetan elizak auto-finantzaketara iristeko konpromezua hartzen du, baina Estatua konturatzen da ezin dela automatikoki auto-finantzaketa lortu, eta bitartean eliza ekonomikoki laguntzeko konpromezua hartzen du.

Konpromezu honekin batera sistema progresibo bat aurrikusten da auto-finantzaketa lortzeko; Estatuak emandako laguntza ekonomikoa progresiboki murrizten joango da, eta honen bitartez katolikoak kontzientziatu nahiko dira, beraiek finantzatu dezaten eliza katolikoa (AAE 2. Art.). Sistema progresibo honek lau etapa ditu:

1.- Aurrekontuzko asignazioa (“asignación presupuestaria”). Eliza katolikoari aurrekontu orokorretatik 3 urtetan zehar parte bat asignatzea aurrikusi zen, baina praktikan 1988ra arte luzatu zen.

2.- Sistema mistoa. Beste 3 urtetan zehar aurrekontuzko asignazioa eta zergazko asignazioa emango dira batera. Zergazko asignazioa: IRPF/PFEZa ordaintzean, hiritar bakoitzari aukera ematen zaio bere zergaren portzentai baten helburua aukeratzeko (%0’52): eliza katolikoa (bere egitura erlijiosoa mantentzeko), edo bestelako helburu sozialak. Honela, aurrekontuzko asignazioa murriztuz joango da zergazko asignazioaren bitartez lortzen dena igotzen doan neurrian. Beti ere erreferentzia bezala diru kopuru jakin bat hartzen da (20.000,000.000 pta.), derrigorrez lortuko dena (adibidez, zergazko asignazioan 10.000,000.000 pta lortzen badira, aurrekontuzko asignazioan falta diren 10.000,000.000 pta emango zaizkio; zergazko asignazioa 5.000,000.000 pezetara jaisten bada, aurrekontuzko asignazioa 15.000,000.000 pezetara igoko da).

3.- Esklusiboki zergazko asignazioa. Aurrikusten da %0’52ko portzentaia aldatu ahal izatea beharrezkoa balitz, honela elizak bere “dotazioa” osoa mantentzeko.

4


4.- Auto-finantzaketa lortzea. Suposatzen da iritsiko dela une bat non katolikoak konbentzitu diren beren eliza mantendu behar dutela, eta horrela Estatuak utziko dio eliza mantentzeari.

- Bestelako konfesio erlijiosoen finantzaketa

1992an ebanjeliko, judutar eta islamiarrekin sinatutako akordioetan ez da aurrikusten finantzaketa publikorik. Bere garaian ebanjeliko eta judutarrek zergazko asignazioari ezezkoa eman zioten, eta islamiarrek interesa erakutsi zuten, baina garai hartan Estatuaren nahia zen konfesioek auto-finantzaketa lortzea.

Gaur egun 2. etapan gaude oraindik eliza katolikoaren kasuan (sistema mistoa), eta badirudi hau egonkortzen ari dela. Gobernua beste konfesioekin negoziatzen ari da hauek asignazioa jasotzeko, berdintasun printzipioa bermatzeko nahian, baina laikotasuna zalantzan jarriaz.

1.3. Sistemaren balorazioa (Llamazares)

Eliza katolikoaren asignazio tributarioaren sistema mantendu eta egonkortzeak (bestalde, aurrekontuzko asignazioa jasotzen du) eta beste konfesioei asignazio hau luzatzeak Konstituzioko printzipio batzuk urratzen ditu:

- Laikotasuna. Diru publikoaren bitartez konfesioak finantzatzen direlako.

- Berdintasun tributarioa (K. 31). Pertsona batek bere askatasun erlijiosoa dela eta erabakitzen duenean bere PFEZaren %0’52a eliza katolikoari ematea, Estatuari egiten dion aportazioa %99’48koa izango da (100-0’52). Ordea, beste batek erabakitzen badu portzentai hori bestelako helburu sozialetara destinatzea, kasu horretan badakigu kopuru hori administrazioak berak kudeatuko duela, %100 aportatuz.

Ezin dugu esan zerga erlijioso baten aurrean gaudenik. Sistema hori Alemanian existitzen da, eta bertan konfesio batzuek aukera dute zerga propio bat jasotzeko (konfesioko fededunek zerga orokorretaz gain beste kopuru bat ordainduko dute). Estatuak bere zergak kobratzen dituenean, bide batez zerga erlijioso hori jasoko du ere. Kobratutakoa emango die, gestio-gastuak kenduta. Llamazares-en ustez honek modu egokiagoan bermatzen du laikotasuna eta berdintasuna (pentsa eliza elkarte pribatu baten antzera funtzionatzen duela, bere kideek –fededunek- finantzatu behar dutelarik –Athletikeko kideek beren kluba finantzatzen duten bezala-, eta Estatuak egiten duen bakarra gestio lana da, horrengatik kobratuz).

5


2. ZEHARKAKO LANKIDETZA EKONOMIKOA: KONFESIOEN ERAENTZA FISKALA ETA TRIBUTARIOA

Indarrean dagoen sisteman akordioak sinatu dituzten kofesio erlijiosoei aldeko eraentza fiskal eta tributario berezia aplikatzen zaie. Aldeko tratu horren oinarria konstituzioko 16.3 artikuluan aurrikusten den lankidetza printzipioan egon daiteke. Baita konstituzioko 9.2an jasotzen den botere publikoen obligazioan, alegia, Oinarrizko Eskubideak egikaritzeko dauden trabak gainditzeko obligazioa.

Honen baitan kontsideratzen da konfesio erlijiosoek izan dezaketen zama fiskala arintzea izan daitekeela zeharkako lankidetza ekonomikoa gauzatzeko bide bat. Modu horretan bideratu ahal izango da konfesio erlijiosoen zeregina, eta honen bidez hiritarren askatasun erlijiosoa. Akordioetan jasotzen dira eraentza berezi honen ildo nagusiak. Orokorrean, erregimen fiskal berezi bat aurrikusten da, konfesioen iharduerek eta ondasunek helburu erlijiosoa duten kasuetarako. Gainontzeko kasuetan erregimen orokorra aplikatuko zaie. Erregimen berezi hori honela laburtu daiteke:

a) Badaude iharduera ekonomiko batzuk inolako zergen menpe ez daudenak, supuestos de no sujeción deitzen direnak. AAEko 3. artikuluan eta lankidetzako akordioen 11.2 artikuluan jasotzen dira. Iharduera horiek burutzeagatik konfesioek ez dute inolako zergarik ordaindu behar.

b) Badaude iharduera ekonomiko batzuk zergen ordainketatik salbuetsita daudenak, supuestos de exención deitzen direnak. Printzipioz iharduera horiek zergen menpe daude, baina salbuetsita geratu daitezke. Horretarako konfesio erlijiosoek dagokion Ogasunari salbuespen hau eskatu beharko diote, eskatzen den dokumentazioa aurkeztuz, salbuespenerako eskatzen diren betebeharrak betetzen dituztela frogatuz. Hauek AAEko 4. artikuluan eta lankidetza akordioetako 11.3 artikuluan jasotzen dira.

Estatuarekin akordioak burutu dituzten konfesioen eraentzak antzekoak dira, baina ez guztiz berdinak. Konkretuki, eliza katolikoak IVA/BEZaren inguruko bi suposamenduetan jasotzen duten tratua onuragarriagoa da. Honek berdintasun printzipioa urratu dezake, bere oinarria arrazoi historiko-soziologikoetan egon daitekeelarik.

Konfesioentzako jasotzen den eraentza edo erregimena interes jenerala eta lukro asmorik gabeko entitateentzako aurrikusitakoa baino onuragarriagoa da zenbait kasutan. Llamazaresek hau kritikatu egiten du, bere ustez tratu berbera jaso beharko bailukete, izan ere denek aldeko tratu fiskala jasotzen dutelako beren iharduerak hiritarren partaidetza bideratu egiten duelako eremu guztietan (K. 9.2), bereziki iharduera solidario eta altruistetan, hala nola konstituzioko 16. artikuluko Kontzientzia Askatasunaren eremu ezberdinen gauzatzean.

Akordiorik gabeko konfesioekiko ez da ezer berezirik aurrikusten, orokorrean aldeko eraentza aplikatzeko akordioak egotea eskatzen delako. Dena den, zenbait kasutan zerga bakoitza arautzen duen legearen bitartez ere bideratu daiteke konfesioen arteko tratu berdintasuna.

6


XVII. ASISTENTZIA ERLIJIOSOA ZENTRU PUBLIKOETAN 4

0. SARRERA- Oinarri juridikoa: K. 9.2 + 16.3, AELO 2b, 2.3 - Asistentzia erlijiosoa bideratzeko eredu gertagarriak:

a) Integrazio organikoaren eredua* formula purua* formula leuna: harreman kontraktuala

b) Sarrera librearen eredua (“libertad de acceso”) eredu desberdinak finantziaketaren baitan:

* soilik gastu materialak ordaindu* gastu material eta pertsonalak ordaindu

c) Irteera libreko eredua (“libertad de salida”)

1. INDARREAN DAGOEN ASISTENTZIA ERLIJIOSOAREN ERAENTZA- indarrean dagoen araudia:

* K 16 + 9.2* AELO, 2.1.b, 2.3* Akordioak:

+ Eliza Katolikoarekin, gai juridikoei buruz, IV art+ Lankídetzako Akordioa, 9.art.

- oinarrizko ideiak: eskubidearen titularrak; Estatuaren lankidetzako obligazioa; mugak

2. ASISTENTZIA ERLIJIOSOA OSPITALE ETA ESPETXETAN2.1. Katolikoak ez diren Konfesioen eraentza:

- Sarrera libreko eredua- Lankidetzako Akordioetako 9. Art. (ministroen aukeraketa eta baimena; eskaria; sarrera librea; mugak; gastuak: materialak eta pertsonalarenak)

2.2. Eliza Katolikoaren eraentza- sarrera libreko eredua, berezitasunen batekin- Asistentzia erlijioso katolikoa ospitaleetan:

* Araudia: AAJ IV.2 art; 1985-XII-20 Ordena, 1986-1V-23 Konbenioa (INSALUD- Konferentzia Episkopala); 1987-II-4 Instrukzioa* Oinarrizko ideiak* Sarrera libreko eredua, batzuetan integrazio organiko leuna

- Asistentzia erlijioso katolikoa espetxetan:* Araudia:

+ orokorrean: LOGP art. 54; RP art. 230.+ asistentzia Katolikoa: Ordena 1993-XI-24

* ospitaleetako eraentzaren antzekoa* desberdintasun nagusia: sarrera libreko eredua, lan kontratuzko harremana ezarri ezinik* Administrazio penitentziarioaren kontura: gastu pertsonalak eta materialak.

4 D. LLAMAZARES FERNÁDNEZ, Derecho de la libertad de conciencia, vol II, pp. 532-556.

7


0. SARRERA

Askatasun erlijiosoaren oinarrizko edukiaren (“contenido esencial”) parte da pertsona orok duen eskubidea bere konfesioaren asistentzia erlijiosoa jasotzeko, hala nola bere uste sendoen (“convicciones”) kontrako asistentzia erlijiosoa jasotzera derrigortua ez izatea (AELO 2b).

Arau orokor bezala, Estatu laiko baten eremuan, Konfesio bakoitzak asistentzia erlijiosoa eskainiko die bere kideei Konfesioaren kultu tokietan, eta horrek dakartzan gastu ekonomikoak Konfesioaren kontura joango dira. Baina egoera berezi batzuetan zaila izaten da aipaturiko eskubidea modu efektiboan egikaritzea, besterik beste ospitale edo presondegi batetan daudenen kasuan. Egoera horietan, botere publikoek lankidetzako printzipioaren baitan (K. 9.2 + 16.3, AELO 2.3) dagozkien neurriak hartuko dituzte asistentzia erlijiosoa egoera berezi horietan modu egokian bideratzeko, dauden trabak desagertuaraziz eta baldintza egokiak sustatuz (“promover”). Beti ere neurri horien mugak hiritarren arteko berdintasuna eta Estatuaren laikotasuna izango dira.

- Asistentzia erlijiosoa bideratzeko eredu gertagarriak.

Asistentzia erlijiosoa zentru publikoetan5 edo hauetatik kanpo egikaritu daiteke. Gai honetan aztertuko dugu soilik zentru publikoen barnean garatzen dena, batez ere egoera berezi batzuetan dauden hiritarrei dagokiena: presondegi edo ospitaleetan daudenak. Egoera hauetan pertsonak zailtasuna izaten du askatasunez asistentzia erlijiosoa jasotzeko bertatik irteteko. Horregatik da hain garrantzitsua botere publikoen zeregina.

Zentru publikoetan gauzatzen den asistentzia erlijiosoa modu edo eredu desberdinetan antolatu daiteke. Aipatuko ditugun ereduak erabat lotuta daude Estatu ereduarekin; Estatu ereduaren baitan egongo dira Estatuaren harremanak Konfesio erlijiosoekin. Asistentzia ereduak aztertzeko kontutan izango dugun irizpidea Estatua eta Kofesioen arteko lotura mota izango da

a) Integrazio organikoaren eredua

Eredu honetan datu nagusia da kultu ministroa Administrazioaren egituran barneratuta agertuko dela. Integrazio hau bi modutakoa izan daiteke:

* Formula purua. Honetan kultu ministroek Estatuarekin izango duten harremana funtzionariala izango da. alegia, ministro hauek Administrazioaren barnean funtzionari gorputz berezi bat osatuko dute. Eredu hau Estatu Konfesional baten adierazgarri da. Estatu Konfesionalean konfesio ofizialak lotura estua izango du Estatuarekin, zenbait kasutan bien iharduerak hertsiki erlazionaturik egongo direlarik; iharduera erlijiosoak eta estatalak desberdintzea ezda beti erraza izango.

Eredu horietan, Estatuak beregain hartzen du ofiziala den erlijioaren asistentzia eskaintzea, funtzio publiko kontsideratuko da. Horren ondorioz, ministro erlijiosoak funtzionari kontsideratzen dira. Eredu hau ez da Estatu laiko batekin bateragarria. Eredu asistentzial bat bateragarria izan dadin Estatu laiko batekin, argi gelditu behar da Estatua mugatu behar dela asistentzia hori bideratzera, ahalmentzera, eta ez berak bere pertsonalaren bitartez eskaintzea; asistentzia eskaintzea Konfesioen zeregina izango da. Estatu laiko batek ezin du kontsideratu asistentzia erlijiosoa ematea zeregin publiko bezala.

5 Zentru publikoei aipamena egiten diegunean, hala ulertu behar dira ikastetxe publikoak, ospitaleak, presondegiak, umezurztegiak, establezimendu militarrak e. a.

8


* Formula leuna. Honetan kultu ministro eta Estatuaren arteko harremana leunagoa izango da, kontraktuala izango dena. Estatuak ministro hauekin izaera desberdineko kontratuak sinatuko ditu: laboralak, administratiboak edo zibilak.Honetan ere funtzio publiko eta erlijiosoak bereiztea ez da beti erraza. Asistentzia erlijiosoa ez du Administrazioak berak eskaintzen, Konfesio bakoitzeko kultu ministroek baizik; hauen lotura Administrazioarekin leunagoa da, kontratu horrek ez baitu suposatzen ministro horiek Administrazioaren parte direnik. Planteatzen da ere laikotasunaren Printzipioaren urrapena, baina lotura ez da hain sakona. Nolabait eredu honek Konfesionaltasun leunago bat adierazten du.

b) Sarrera libreko eredua (“de libre acceso”)

Eredu honetan ez da inolako lotura juridiko zuzenik egongo kultu ministro eta Estatuaren artean, ez funtzionariala ez eta kontraktuala. Asistentzia eredu hau dugu hobekien egokitzen dena Estatu laiko edo neutral batekin. Konfesioak eskainiko du asistentzia bere pertsonalaren bitartez, eta Estatuak asistentzia hori bideratzen eta ahalmentzen arituko da; nagusiki kultu ministroe¡ aukera emango zaie zentru publikoetan libreki sartzeko dagokien asistentzia eskaintzeko. Dena den, Estatuaren lankidetza zenbait kasutan dirulaguntzetara luzatzen da ere. Sarrera libreko eredu honetan, asistentziaren kostu finantzieroa kontutan hartuta bi kasu bereizi daitezke:

* Batzuetan Konfesio bakoitzak ordainduko ditu asistentziak dakartzan gastu pertsonalak, nagusiki ministroen soldata. Estatuak ordainduko ditu asistentziak sortarazi ditzakeen gastu (lokalen mantenua e.a.).

* Beste batzuetan, gerta daiteke Estatua eta Konfesioaren arteko lankidetza gastuen eremuan sakonagoa izatea; horrela Estatuak berak ordainduko ditu gastu pertsonalak eta materialak. Alegia, gastu materialez aparte, Estatuak diru kantitate bat ordainduko dio Konfesioari eskaintzen duen asistentzia erlijiosoagatik, hain zuzen zentru publiko batzuetan internaturik dauden hiritar batzuen askatasun erlijiosoa posible egingo duen asistentzia erlijiosoa. Hori sarritan konbenio administratibo baten bitartez bideratuko da.

Llamazaresen ustetan modu honetako konbenioak edo hitzarmenak bateragarriak dira laikotasun Printzipioarekin, baita kontzientzia askatasuna eta lankidetzarekin. Azken finean, oinarrizko eskubide bat efektiboa izan dadin Estatuak diru kopuru bat ordaintzen dio hau eskaintzen duen Konfesioari. Berarentzako berdintasun Printzipioarekin bateragarria izan daiteke ere, Konfesio guztiei zabaldu dakiekeelako aukera hori.

e) Irteera libreko eredua (de libertad de salida)

Zenbait zertru publikoetan posible izango da asistentzia erlijiosoa bermatzea bertako kideei irteteko aukera emanez, honela zentruetatik kanpo jaso ahal izango dute dagokien asistentzia erlijiosoa. Hau ere eredu egokia dugu Estatu laiko eta neutral batetan, baina zenbait zentru publikoetan eredu honek ez du asistentzia erlijiosoa bermatzen, bertan barneratuak dauden pertsonak ezin baitira kanpora irten; hori da hain zuzen ospitale edo presondegietako adibidea.

1. INDARREAN DAGOEN ASISTENTZIA ERLIJIOSOAREN ERAENTZA

- Asistentzia erlijiosoa indarrean dagoen araudian

9


Hau aztertu ahal izateko kontutan izan behar ditugu honako arauak: K 16 + 9.2 artikuluak; AELO 2.1.b (askatasun erlijiosoaren edukia) eta 2.3 artikuluak6 (Estatuaren obligazioa neurriak hartzeko asistentzia erlijiosoa efektiboa izan dadin) ; 1979an Eliza Katolikoarekin sinatutako Gai Juridikoei buruzko Akordioaren 4.1 art7; eta 1992ko Lankidetza Akordioen 9. art8. Araudi honetatik honako ideiak ondorioztatu ditzakegu:

1.- Eskubidearen titularra hiritarra da, alegia, zentru publiko batzuetan barneratua dauden titularrak. Konfesioek duten eskubidea da asistentzia erlijiosoa eskaintzea, hiritarren eskakizunatik ondorioztatuko dena; hau da, konfesioen eskubidea deribatua da, hiritarrena, ordea, jatorrizkoa.

2.-Estatuaren lankidetzako obligazioak ez du esan nahi Estatuak berak bere pertsonalaren bitartez asistentzia hau eskaini behar duenik. Estatuak eskubidea aitortu egiten du, hala nola bermatu, neurri egokiak hartuz bere egikaritza bideratzeko.

3-Asistentzia erlijiosoa jasotzeko eskubidea askatasun erlijiosotik ondorioztatzen da (AELO 2.1.b). Ondorioz bere limite edo muga berberak ditu: AELO 3.art; Eliza Katolikoarekin sinaturiko Gai Juridikoei buruzko Akordioko IV.2 art9; 1992ko Lankidetza Akordioetako 9.2 art10.

2. ASISTENTZIA ERLIJIOSOA OSPITALE ETA ESPETXETAN

Zentru publiko hauei dagokien eraentza aztertzeko kontutan hartu behar da desberdina dela Eliza Katolikoa eta gainontzeko Konfesioen egoera.

2.1. Katolikoak ez diren Konfesioen eraentza

Indarrean dagoen araudiak (1992ko Lankidetza Akordioen 9. art) sarrera libreko eredua aurrikusten du. Honela Konfesioak berak eskainiko du asistentzia erlijiosoa. Honen adierazgarri izango dira:

- Konfesioak aukeratuko ditu kultu ministroak. Hauek bide batez asistentzia eskaintzeko zentru publikoaren baimena beharko dute.

-Zentru publikoko Zuzendaritza derrigortuta dago dagokion Konfesioari aditzera ematera noiz eskatzen den berari dagokion asistentzia erlijiosoa. Eskaria egin dezake zentru horien barnean dagoen batek edo bere ahaideek.

6 Ley Orgánica de la Libertad Religiosa, LO 7/1980 (Eranskina #1)7 Acuerdo sobre Asuntos Jurídicos entre el Estado Español y la Santa Sede (Eranskina #9)8 - Acuerdo de Cooperación entre el Estado Español y la Federación de Entidades Religiosas Evangélicas de España (FEREDE), Art. 9. (Eranskina #6) - Acuerdo de Cooperación entre el Estado Español y la Federación de Comunidades Israelitas, Art. 9. (Eranskina #7) - Acuerdo de Cooperación entre el Estado Español y la Comisión Islámica, Art. 9. (Eranskina #8)9 En todo caso quedará salvaguardado el derecho de libertad religiosa de las personas y el debido respeto a sus principios religiosos y éticos.

10 En todo caso la asistencia religiosa se prestará con el debido respeto al principio de libertad religiosa y con observancia de las normas de organización y régimen interno de los centros, en especial a lo dispuesto en la Legislación penitenciaria

10


- Ministro hauen sarrera librea izango da, ordutegi mugapenik gabe.

- Asistentzia erlijioso honek askatasun erlijiosoa eta zentruko barne arauak errespetatu beharko ditu.

- Asistentzia erlijioso honen gastuak Konfesio erlijiosoaren kontura joango dira FEREDE eta Komunitate Israeliten Federazioaren kasuan (badirudi hauek uko egin ziotela Administrazioak gastu hauek ordaintzeari Akordioak sinatzerakoan). Komisio Islamiarraren kasuan ordea, Akordioek adierazten dute gastuak ordainduko direla Konfesioak eta dagokion Zentru publikoko Zuzendaritzak erabakitzen duten moduan.Hiru Konfesio hauen kasuan asistentziak sortaraziko dituen gastu materialak Zentru publikoaren kontura joango dira.

Llamazaresen iritziz, eraentza hau luzatu daiteke ere Akordiorik sinatu ez duten Konfesioei, berdintasunaren Printzipioaren aplikazioz, efektiboa izan dadin beren jarraitzaileen askatasun erlijiosoa.

2.2. Eliza Katolikoaren eraentza

Kasu honetan ere nagusiki aplikatu nahi den eredua sarrera librearen eredua da, baina badu berezitasunen bat. Ospitaleetako eta espetxeetako eraentzak bereiziko ditugu.

11


- Asistentzia erlijioso katolikoa ospitaleetan

Kontutan izan beharreko araudia da Gai Juridikoei buruzko Akordioaren IV.2 art. Arau hau konkretatuz badaude mailaz beheragoko arauak: 1985eko abenduak 20ko Ordena11, 1986ko apirilak 23ko Konbenioa12, eta 1987ko otsailak 4ko Instrukzioa. Guzti hauetatik ondorioztatu dezakegu, batez ere 1985ko abenduak 23ko ordenatik:

1.- Estatuak bermatu egiten du katolikoen asistentzia erlijiosoaren eskubidea ospitale publikoetan (Ordena 1. art).

2.- Asistentzia horrek muga bezala izango du gainontzekoen erlijio eta kontzientzia askatasuna (Ordena 1.2 art).

3.- Ospitale publiko bakoitzean asistentzia erlijioso katolikoko zerbitzu bat egongo da, ospitaleko zuzendaritzarekin lotuta egongo dena modu egokiagoan antolatzeko (Ordena 2. art).

4.- Zerbitzu erlijioso horrek lokal egokiak izango digu: Kapila, despatxua, ministroa bizitzeko edo lo egiteko tokia e.a. (Ordena art 3).

5.- Zerbitzua Kaperau (“capellán”) edo bestelako pertsona egokien esku egongo da, Tokiko Ordinarioak aukeratuko ditu eta ospitaleak izendatuko ditu. Bi erakundeen borondate akordioa beharko da (Ordena 4.art).

6.- Kaperau eta ospitalearen arteko harreman juridikoa gauzatzeko bi aukera daude (Ordena 7.art): lan kontratu bat egitea Administrazioa eta asistentzia ematen duenaren artean, edo konbenio bat egitea Administrazio eta Tokiko Ordinarioaren artean

7.- Kaperauek beren kargua utziko dute (“cesar”) beren erabaki propioz, ospitaleko titularraren erabakiz edo Elizako agintaritzaren erabakiz. Kasu guztietan aurretiazko komunikazío bat egon beharko da (4. art.).

8.- Estatuak asistentzia erlijioso katolikoa finantzatuko du aurrekontuzko dotazio baten bitartez, horretarako Estatuak dagozkion diru transferentziak Sanitateko Administrazioari eginez (Ordena 6. art eta anexo II,III).

Llamazaresen iritziz, finantzaketa honen helburua kasu berezi batzutan dauden hiritarrei askatasun erlijiosoaren edukia bermatzea da. Eredu orokorra sarrera librekoa da, baina hau urratuta geratzen da Administrazioa eta ministro sakratuaren artean lan harremana mantentzen den kasuetan; kasu honetan eredua integrazio organikoarena izango da, nahiz eta bere forma leunean izan.

- Asistentzia erlijioso katolikoa espetxetan.

11 Honetan zenbait ministrarien (Justiziakoa, eta Osasun eta Kontsumokoa) eta Konferentzia Episkopaleko lehendakariaren arteko akordioa jasotzen da, ospitaletako asistentzia erlijiosoari buruzkoa (Eranskina #11). Honen egikaritza zehazteko badago Konbenio bat.12 INSALUDeko Zuzendariaren eta Konferentzia Episkopaleko Komisio bateko Lehendakariaren arteko konbenioa. Hau Instrukzio batean konkretatzen da.

12


Presondegietako eraentza arautzen duen lege organikoak13 nahiz erregelamenduak14 aurrikusten dute presoek duten aukera beren erlijioaren araberako asistentzia erlijiosoa jasotzeko. Eliza Katolikoaren kasuan, 1993. urtera arte indarrean zegoen eraentza integrazio organikoaren eredua zen bere forma puruan. Funtzionari talde bat zegoen, Presondegietako Kaperauena (“Cuerpo de los Capellanes de Instituciones Penitenciarias”); nahiz eta gaur egungo eraentza desberdina izan, oraindik badaude kaperauak presondegietan (kontutan izan 1993ko Ordenaren Xedapen gehigarria), eta hauen statusa mantendu egiten da. Kaperau hauek menpekotasun bikoitza dute: batetik funtzionari diren neurrian presondegiko zuzendaritzapean daude, bestalde beren izaera erlijiosoa dela eta dagokien parrokoaren menpe egongo dira.

1993. urtean eredu hau ordeztu egiten da azaroak 24ko Ordenaren bitartez15. Honetan arautzen den eraentza ospitaleetan adierazten zenaren antzekoa da, baina badu desberdintasun bat: ez da aurrikusten kultu ministroen eta Administrazioaren artean zuzeneko lan harremanak ezartzeko aukera. Aurrikusten den harremana Administrazioa eta Diozesiaren artekoa izango da. Asistentzia ez du espetxe berak eskaintzen duen zerbitzu bat, berak soilik bideratu egingo du asistentzia hori, hau ordainduz. Horrela Instituzio Penitentziarioen Zuzendaritza Orokorrak espetxeak dauden Diozesiei dagokion asistentzia erlijiosoaren gastu pertsonalak ordainduko dizkio (Anexo I,II). Gastu materialak ere espetxe bakoitzak ordainduko ditu (5. art.)Kasu honetan adierazgarria da ez dagoela lotura organikorik (ez funtzionariala ez kontraktuala) asistentzia eskaintzen duen pertsonala eta Administrazioaren artean.

Ministroak Tokiko Ordinarioak izendatuko ditu, eta Administrazioaren baimena beharko dute (Art. 4). Ministro hauen karguaren uztea eman daiteke norberaren erabakiz, Administrazioaren erabakiz edo Elizako agintaritzaren erabakiz. Beti ere elkarren artean komunikatu beharko dute (art. 4.).

Asistentzia hau gauzatzeko, espetxe bakoitzak bere kapila eta despatxu edo lokal egoki bat izango du (Art. 7.). Asistentzia honek beti errespetatuko du pertsonen askatasun erlijiosoa (art 1.2), hala nola AELOko 3. artikuluko mugak (Art. 1.). Asistentzia erlijioso hori gauzatuko da 2. artikuluak aurrikusten duen ihardueretan, beti ere espetxeko Administrazioarekin kolaboratuz. Asistentzia hau eskainiko duten apaizek boluntario kristauen laguntza jaso dezakete, beti ere dohainik. Hauek Ordinarioak proposatuko ditu eta Administrazio penitentziarioak izendatuko ditu. Beren iharduerek Espetxeetako Erreglamendua errespetatu beharko dute (Art. 6.).

13 Ley Orgánica General Penitenciaria, 1979 (Eranskina #13)14 Reglamento penitenciario, 1996. art. 230 (Eranskina #14)15 Acuerdo sobre Asistencia Religiosa Católica en los Establecimientos Penitenciarios (Eranskina #12)

13


XVIII. ASKATASUN ERLIJIOSOAREN BABESA LAN ARLOAN ETA ARLO PENALEAN 16

1. BABESA LAN ARLOAN: lan egutegia (“calendario laboral”) eta jaiegun erlijiosoak

1.1. Oinarri juridikoa- AELO/LOLR 2.1.b, norberaren jaiegunen oroitzapena egiteko eskubidea- K. 9.2 eta 16.3, lankidetzaren printzipioa- Akordioak: 1979ko AAJ 3. artikulua; 1992ko Lankidetza Akordioen 12. artikulua- Langileen Estatutuaren legearen 37. artikulua (“Estatuto de los Trabajadores”)

1.2. Lan-atsedenaldiari buruz (“descanso laboral”)- Igandea lan eremuko instituzio sekular bezala, AAJ 3. art., STC 19/1985- Ostirala eta larunbata atseden egun bezala, Lankidetza Akordioen 12. artikulua; alderdien arteko akordioaren beharra

1.3. Jaiegunei buruz (“fiestas laborales”)- Langileen Estatutuko 37.2 artikulua- 1346/1989 Errege Dekretua, azaroak 3koa, AAJ 3. artikulua garatuz- Urteroko Errege Dekretua lan-egutegia jasoaz- 1992ko Lankidetza Akordioak, jaiegun propioak- !992ko akordioetan, 12.3-12.4 artikuluak, neurri bereziak ikasle eta oposizioentzat

2. BABESA ARLO PENALEAN

- Lotura Estatu-eredua eta Kode Penalaren artean- 1978ko konstituzioa, printzipio berriek (K. 1.1, 9.2, 10.1, 16 artikuluak) kode penal berria dakarte (1982 eta 1995eko kodeak)- Indarrengo Kode Penala (1995ekoa)

* XXI. Titulua. Konstituzioaren kontrako delituak+ IV. Kapitulua. “De los delitos relativos al ejercicio de los derechos fundamentales y libertades públicas y al deber de cumplimiento de la prestación social sustitutoria”

# 1. Sekzioa. “De los delitos cometidos con ocasión del ejercicio de los derechos fundamentales y de las libertades públicas garantizados por la Constitución”

a) Babesa talde edo elkarteei: K.P. 510.1, 510.2, 511.2b) Bertako kide diren gizabanakoen babesa: K.P. 511.1, 512.1, 511.3.a, 515.5· K.P. 22.4 artikuluko astungarria

# 2. Sekzioa. “De los delitos contra la libertad de conciencia, los sentimientos religiosos y el respeto a los difuntos”

· K.P. 522.1, 522.2 artikuluak eta 172ko koakzioen delitua· K.P. 523 artikulua eta bilera, manifestaldi edo adierazpen askatasunaren babesa· 524 eta 208ko injuria (irainen) delitua· 525 eta 208-210 bitarteko injuria/irainen delitua· 526

16 D. LLAMAZARES FERNÁNDEZ, Derecho Eclesiástico del Estado, 1045 eta hurrengoak D. LLAMAZARES FERNÁNDEZ, Derecho de la libertad de conciencia , vol. II, 589 eta hurrengoak

14


1. BABESA LAN ARLOAN: lan egutegia (“calendario laboral”) eta jaiegun erlijiosoak

1.1. Oinarri juridikoa

AELO/LOLR 2. 1.b artikuluak17 askatasun erlijiosoaren edukien artean jasotzen du “el derecho a conmemorar sus festividades”, alegia, bakoitzak duen eskubidea norberaren jaiegunen oroitzapena egiteko. Oroitzapen (“conmemoración”) hau bitan gauzatu daiteke:

1.-Oroitzapen horrek suposatzen dituen egintza liturgiko eta erlijiosoetan parte hartzeko eskubidea, horretarako behar den denbora librea edukiz.

2.- Jaiegunetan lan-atsedenaldia (“descanso laboral”) izateko eskubidea.

Botere publikoek K. 9.2 eta 16.3 artikuluetan aurrikusitakoa kontutan hartuz, konfesio erlijiosoekin lankidetzako harremanak izango dituzte, hiritarren askatasun erlijiosoa efektiboa izan dadin jaiegunen oroitzapenari dagokionez. Lankidetza hau Akordioetan gauzatzen da, AAJ 1979. urtean Sede Santuarekin sinaturiko akordioaren III. artikuluan18 eta Lankidetzako Akordioen 12. artikuluan19, 1992. urtean FEREDE, Komunitate Israeliten Federazioarekin (FCI) eta Espainiako Komisio Islamiarrarekin (CIE) sinaturikoak.

Gai honen inguruan ere kontutan hartu behar da Langileen Estatutuaren legearen (“Estatuto de los Trabajadores”) 37. artikulua, bertan arautzen baitira lan-atsedenaldia nahiz festa eta permisoen inguruko gaiak.

1.2. Lan-atsedenaldiari buruz (“descanso laboral”)

Lan-atsedenaldiari buruz, adierazten da langileek eskubidea dutela astero atsedenaldi bat izateko, hau gutxienez egun eta erdikoa izango delarik, etenik gabe. Arau orokor bezala, atsedenaldia emango da larunbateko arratsaldean edo astelehen goizean eta igandeko egun osoan.

Arau orokor bezala igandea atseden eguna ezartzea ez da kontsideratzen laikotasun printzipioaren urrapena, ezta Estatuaren neutraltasunarena. Auzitegi Konstituzionalak adierazten duenez asteroko atsedenaldia (“descanso semanal”) lanaren eremuko erakunde sekularra da, egun hori igandea izateak ez du gaur egun arrazoi erlijiosorik, nahiz eta bere jatorrian arrazoi historiko eta tradiziozkoak hor egon.

17 Ley Orgánica 7/1980, de 3 de julio, de Libertad Religiosa Art. 2.1. (Eranskina #1)18 Acuerdo sobre Asuntos Jurídicos entre el Estado Español y la Santa Sede, Art. 3. (Eranskina #9)19 - Acuerdo de Cooperación entre el Estado Español y la Federación de Entidades Religiosas Evangélicas de España (FEREDE), Art. 12. (Eranskina #6) - Acuerdo de Cooperación entre el Estado Español y la Federación de Comunidades Israelitas, Art. 12. (Eranskina #7) - Acuerdo de Cooperación entre el Estado Español y la Comisión Islámica, Art. 12. (Eranskina #8)

15


STC 19/1985 de 13-11

"el descanso semanal es una institución secular y laboral, con independencia de que haya tenido orígenes religiosos; que el descanso semanal corresponda en España como en los pueblos de civilización cristiana, al domingo, obedece a que tal día es al que por mandato religioso y por tradición se han acogido estos pueblos; esto no puede llevar a la creencia de que se trata del mantenimiento de una institución con origen causal único religioso, pues aunque la cuestión se haya debatido y se haya destacado el origen o la motivación religiosa del descanso semanal, recayendo en un período que comprende el domingo, (... ) que el descanso semanal es una institución secular y laboral, que si comprende el domingo como regla general de descanso semanal es porque este día de la semana es el consagrado por la tradición".

Dena den, arau orokor hori aldatu daiteke alderdien borondatez. AAJ III. artikuluak dio Estatuak igandea jaiegun bezala arrezagutzen duela. Katolikoentzat, eta orokorrean Kristauentzak, beren Konfesioek ezarritako jaieguna igandea da, horregatik hauentzako ez da inolako arazorik emango. Baina badaude Konfesio batzuk, 1992an Lankidetzako Akordioak sinatu zituztenak, asteko lan-atsedenaldi eguntzat igandea ez dutenak, beren erlijioarentzat ostirala edo larunbata direlako jaiegunak. Egoera honetan daude:

a) FEREDE, Lankidetzako Akordioa, 12 art.: “El descanso laboral semanal, para los fieles de la Unión de Iglesias Adventistas del Séptimo Día y de otras Iglesias evangélicas, pertenecientes a la FEREDE, cuyo día de precepto sea el sábado, podrá comprender, siempre que medie acuerdo entre las partes, la tarde del viernes y día completo del sábado, en sustitución de que establece el art. 37.1 del Estatuto de Trabajadores como regla general”.

b) Komunitate Islamiarren Federazioa, Lankidetzako Akordioa, 12 art.: “El descanso laboral semanal, para los fieles de Comunidades Israelitas pertenecientes a la FCI, podrá comprender, siempre que medie acuerdo entre las partes, la tarde del viernes y el día completo del sábado, en sustitución del que establece el art. 37.1 del ET como regla general”.

c) Komisio Islamiarra, Lankidetzako Akordioa, 12 art.: “Los miembros de las Comunidades Islámicas pertenecientes a la <Comisión Islámica de España> que lo deseen, podrán solicitar la interrupción de su trabajo los viernes de cada semana, día de rezo colectivo obligatorio y solemne de los musulmanes, desde las trece hasta las dieciséis treinta horas, así como la conclusión de la jornada laboral una hora antes de la puesta del sol, durante el mes de ayuno (Ramadán)”; “En ambos casos, será necesario el previo acuerdo entre las partes. Las horas dejadas de trabajar deberán ser recuperadas sin compensación alguna”.

1992ko Akordio guztietan argi geratzen da asteroko lan-atsedenaldi eguna igandea ez den beste egun batean ezartzeko alderdien arteko akordioa behar dela. Askatasun erlijiosoaren oinarrizko edukien (“contenido esencial”) artean aurkitzen bada arrazoi erlijiosoengatik asteroko lan-atsedenaldi eguna finkatzeko eskubidea, oinarrizko eskubide baten aurrean gaude; beraz botere publikoek neurriak hartu beharko dituzte hau efektiboa izan dadin (K. 9.2). Baina oinarrizko eskubideek ez dituzte bakarrik botere publikoak derrigortzen; K. 9. 1. artikuluaren arabera, hiritarrak ere konstituzioaren menpe dauden neurrian, bertako oinarrizko eskubideak errespetatu behar dituzte.

Dena den, askatasun erlijiosoa ez da mugagabeko eskubide bat. Baina horrek ez du esan nahi lan harreman pribatuen eremuan soilik irizpide kontraktuala hartu behar dela kontutan, alegia, subjektuak lotuta daudela kontratuan ezarritakoaren arabera. Kontutan hartu beharrezko irizpidea ere bada, oinarrizko

16


eskubide baten egikaritza efektiboa ahalmentzea, beti ere kontutan hartuz berdintasun printzipioa eta diskriminazio eza, hala nola konstituzioko enpresa askatasuna eta honen funtzionamendu egokiaren printzipioa.

1.3. Jaiegunei buruz

Estatuto de los Trabajadores, art. 37.2.: “tendrán carácter retribuido y no recuperable, no podrán exceder de catorce al año, de las cuales dos serán locales. En cualquier caso se respetarán como fiestas de ámbito nacional las de Natividad del Señor, Año Nuevo, 1 de Mayo, como Fiesta del Trabajo, y 12 de octubre, como FiestaNacional de España” (Irakurri artikulu osoa)20

Beraz urteko gehienez 14 izango dira ordainduak eta errekuperatu beharrik ez dauden jaiegunak. Horietatik badaude batzuk derrigorrez Estatu guztirako direnak: Eguarri eguna, Urte berri eguna, maiatzak 1a eta urriak 12a, aipaturiko moduan. Horietaz gain, 14 bete arte beste jaiegun batzuk gehiago ezarri daitezke. Badago Errege Dekretu21 bat Lanaldiak eta Atsedenaldiak arautzen dituena (“Jornadas y Descansos”), AAJ III. artikulua kontutan hartuta Langileen Estatutuaren 37.2 artikulua garatzen duena. (irakurri)

Urtero Gobernuak Errege Dekretu bitartez ezartzen du lan-egutegia, bertan jasotzen direlarik lan-efektuei dagokienez ez-habilak diren jaiegunak, igandeak kenduta. Bestalde, Komunitate Autonomoek eskuduntza dute zenbait jaiegun propio ezartzeko, jaiegun orokor batzuk ordeztuz. Aipaturiko jaiegunez aparte, 1992ko Lankidetzako Akordioek ezartzen dituzte propioak diren bestelako jaiegun batzuk.

a) Komunitate Islamiarren Federazioa, 12.2 art.: “Las festividades que a continuación se expresan (ikus Akordioa), que según la Ley y la tradición judías, tienen el carácter de religiosas, podrán sustituir a las establecidas con carácter general por el ET en su art. 37.2, con el mismo carácter de retribuidas y no recuperables”. Beraz Konfesio hauetako fededunen eskariz, jaiegun batzuk aldatu daitezke Akordioetan jasotzen diren jaiegun propio horiekin.

20 Estatuto de los Trabajadores Art. 37 (Eranskina #15)21 Real Decreto 1346/1989, de 3 de noviembre, por el que se modifica el RD 2001/1983, de 28 de julio, sobre Regulación de Jornadas y Descansos (Eranskina #16)

17


b) Komisio Islamiarra, 12.2. art.: “Las festividades y conmemoraciones que a continuación se expresan (ikus Akordioa), que según la Ley Islámica tienen el carácter de religiosas, podrán sustituir, siempre que medie acuerdo entre las partes, a las establecidas con carácter general por el ET, en su art. 37.2, con el mismo carácter de retribuidas y no recuperables, a petición de los fieles de las Comunidades Islámicas pertenecientes a la CIE”.

Bi Akordio hauek irakurriz, FEREDEkin sinaturiko Akordioan ez dira jasotzen jaiegun propioak; kontutan hartu behar da hauek ere Kristauak izanik, ET eta Errege Dekretuko datak ere propioak dituztela; honako ondorioak atera daitezke:

1.- Aipaturiko eskubidea egikaritu daiteke nahiz enpresa publikoetan, nahiz pribatuetan.

2.- Eskubide hau egikarituko da interesatuen eskariz.

3.- Islamiarrekin sinaturiko Akordioak espreski jasotzen du; Israelitekin sinaturikoak ez ordea, baino suposatzen da adostasuna egon beharko dela enpresaria eta langilearen artean. Akordiorik ez balego, eskubide gatazka bat edukiko genuke. Gatazka hori gainditzeko adierazgarria izango litzateke, kontutan hartzea nahiz jaiegun berezia, nahiz asteko lan-atsedenaldiko eguna aldatzea bateragarria den edo ez pertsona hori lanean dagoen enpresaren antolaketarekin.

1992ko Akordioen 12.3 eta 12.4 artikuluetan neurri bereziak jasotzen dira Konfesio horietako fededunak diren ikasleentzat, zentru publiko edo pribatu kontzertatuetan badabiltza, hala nola Administrazio publikoan sartzeko azterketa, oposizio edo froga selektiboak egin behar dituztenentzat. Klaseak, azterketak edo aipaturiko konbokatoriak Akordioetan jasotako jaiegun edo asteko lan-atsedenaldi egunean finkatzen badira, hauek beste egun batetan egin ahal izango dira, interesatuek edo hauen gurasoek hala eskatuko balute, hori eragozten duen arrazoirik ez baldin badago behintzat.

Administrazio publikorako Oposaketak edo antzeko froga selektiboen inguruan, Llamazaresek zera dio, data alternatibo bat jartzea posible izango dela soilik frogak indibidualak badira, komunak diren frogetan aukera hori emateak arriskuan jarriko lukeelako aukera berdintasunaren (“igualdad de oportunidades”) printzipioa. Hain zuzen ere froga batzuk komunak dira aurkezten diren guztien berdintasuna bermatzeko. Honetan ere eskubide gatazka ematen da: askatasun erlijioso indibiduala, froga komun horietan eman behar den aukera berdintasunaren printzipioarekin. Llamazaresek dio aukera berdintasunaren printzipioa errespetatzeak nolabaiteko interes orokorra duela, botere publikoentzat betebehar nagusia (“deber general”) dela berdintasuna errespetatzea; kontzientzia eragozpeneko suposamenduren bat planteatuko balitz, askatasun erlijiosoa bigarren mailan geratuko litzateke, nagusi izanez aurkezten diren guztiek duten aukera berdintasuna. Askatasun erlijiosoa aitortzen da, baina bateratu beharko da, kasu honetan, berdintasunarekin. Tratu desberdin oro justifikatuta egon behar da, bestela oposaketen oinarri den aukera berdintasuna urratuta geratuko da.

18


2. BABESA ARLO PENALEAN

Estatu bakoitzak Askatasun erlijiosoa babesteko duen modua oso erlazionatuta dago duen Estatu ereduarekin. Arau orokor bezala, Estatu konfesional baten eremuan, penalki babestuko da konfesionaltasun hori. Printzipio instituzionalistak lehentasuna izango du printzipio pertsonalistarekiko, eta beraz ez zaio aipamenik egingo gizabanakoari eta honen askatasun erlijiosoari, Estatuaren konfesionaltasunari baizik, sistemaren oinarrizko elementu den neurrian. Horren adibide dira 1822, 1848 eta 1928ko Kode Penalak; bertan babestutako ondasun juridikoa (“bien jurídico protegido”) Estatuaren konfesionaltasuna zen.

Horrekin batera, kode penal batzuk (1848 eta 1928koak) bestelako kultuen tolerantzia pribatua onartzen dute. XIX. mendeko Konstituzioek konfesionaltasuna gainditzen zihoazen neurrian, garai horietan onesten diren kode penalek bestelako ondasun juridikoak babesten dituzte, konfesionaltasuna bigarren mailan geratuz; hain zuzen, 1870ko kode penala, 1869ko Konstituzioaren babespean onartutakoa, non kultu guztien egikaritza publiko eta pribatua onartzen den; kultu egikaritza librea berdintasuneko egoeran babesten zen. Juridikoki babesten den ondasuna, beraz, pertsonaren askatasuna izango da nagusiki. Ildo horretan aurkitzen da 1932ko kode penala, 1931ko Konstituzio errepublikarraren garaian onetsitakoa.

Konstituzio honek sistema laizista bat ezarri zuen, eta kode penalak babesten zuen kontzientzia askatasuna eta kultuen egikaritza librea, nahiz eta garai honetan askatasun erlijiosoak jaso zuen tratua askotan negatiboa izan, garai hartarako testuinguru soziologiko eta historikoa kontutan hartuz. Dena den kode penalean modu egokian babesten zen ondasun juridikoa gizabanakoen kontzientzia askatasuna zen.

Gerra Zibila eta gero eman zen erregimen diktatorialarekin Estatua konfesionaltasun sakoneko egoerara bueltatu zen. Horren ondorio bezala 1944ko kode penalak Estatuaren erlijioa (“la religión del Estado”) babestuko du, konfesionaltasuna alegia, eta ez zaio inolako aipamenik egingo gizabanakoaren kontzientzia askatasunari.

1978ko Konstituzioaz geroztik, indarrean daude askatasun ideologiko eta erlijiosoa (kontzientzia askatasuna), Estatuaren laikotasuna, berdintasuna eta diskriminazio eza(K. 14, 16.1, 16.3). Bide batez botere publikoak derrigortuak daude neurriak hartzera oinarrizko eskubideak efektiboak izan daitezen, eta eremu erlijiosoko lankidetza edo kontzientzia askatasunaren eremua horren konkrezio bat da (K. 9.2, 16.3). Arau horiek guztiak kontutan hartuta, Zuzenbide penalak ezingo du babestu Estatuarena den erlijioa, Konfesionaltasunean bezala, hau ez baita posible. Ezingo du ere babestu erlijiotasunari nagusitasuna ematen dioten baloreak; horrela gertatuz gero, erlijiotasunak lehentasuna izango luke agnostizismoarekiko, eta hori ez litzateke bat etorriko K. 1.1 artikuluko pluraltasun eta berdintasunarekin, sistemaren balore nagusiak direnak. Gainera, pertsonaltasun printzipioarekin bat etorriz (K 10.1), garai bateko printzipio instituzionalista gainditu beharko da, eta beraz hiritarrak izan beharko dira Kode Penalak eskaintzen duen babesaren hartzaile nagusiak.

Llamazaresen ustetan, Estatuak ezin du fenomeno erlijosoa bere baitan baloratu, ez positiboki ez negatiboki, neutral izan behar du. Beraz, eremu penalean arau orokorra izan beharko litzateke manifestazio erlijiosoen kontrako iharduerek Zuzenbide komunaren (“Derecho común”) menpe egon beharko luketela. Dena den, horrek ez du kentzen salbuespenak egotea eta zenbait kasutan, arrazoi bereziak daudelako, askatasun erlijiosoari babes berezi bat ematea, Zuzenbide berezi bat aplikatuz22.

22 Askatasun erlijiosoak tradizionalki tratamendu penal berezia izan du, alegia, askatasun erlijiosoa babesten duen Zuzenbide berezi bat. Autore batzuentzat tratu berezi honek ez du

19


Eremu juridiko konstituzional honetan bi kode penal egon dira, 1983koa eta 1995ekoa. Indarrean dagoen Kode Penala sekularizazio prozesu baten emaitza da. Nabari da askatasun erlijiosoa babesteko Zuzenbide berezia murrizteko saiakera, ahal den neurrian Zuzenbide komuna edo orokorra aplikatuz. Modu horretan posible izango da babes penal berbera ematea erlijiosoak diren eta erlijiosoak ez diren sinesteei (“creencias”). Lehen mailan hiritarren eskubide indibidualak hartu beharko lirateke kontutan, eta soilik modu deribatuan, bigarren mailan, hauen eskubideak bideratzeko egoki diren neurrian, taldeen edo Konfesioen eskubideak. 1995ko Kode Penalak bere XXI. Tituluan Konstituzioaren kontrako delituak jasotzen ditu (“delitos contra la Constitución”), eta bertakoIV. Kapituluaren izena da “de los delitos relativos al ejercicio de los derechos fundamentales y libertades públicas y al deber de cumplimiento de la prestación social sustitutoria”. Kapitulu honetako bi Sekzio aztertuko ditugu:

- I. Sekzioa: "De los delitos cometidos con ocasión del ejercicio de los derechos fundamentales y de las libertades públicas garantizados por la Constitución".

- II. Sekzioa: "De los delitos contra la libertad de conciencia, los sentimientos religiosos y el respeto a los difuntos".

Lehenengo Sekzioan modu bateratuan babesten dira talde edo elkarteak, hala nola bertako kide diren gizabanakoak, erasoak jasaten dituztenean arrazoi ideologiko, erlijioso, arraza edo etniagatik, jatorri nazionalagatik, sexua, orientazio sexuala, gaixotasuna edo minusbalia eta abarrengatik. Sekzio hau honela sistematizatu daiteke:

a) Babesa talde edo elkarteei: Ondorengo tipo deliktiboak jasotzen dira:1.- Talde horiekiko gorrotoa, diskriminazioa edo biolentzia probokatu edo eragiten denean (K.P. 510.1)2.- Talde horiei buruz informazio iraingarria (“injuriosa”) zabaltzea (K.P. 510.2)3.- Eskubidea duten zerbitzu publiko bat ezezten zaienean diskriminazio negatiboa dela eta, aipaturiko berezitasunen bat izateagatik (511.2)

b) Bertako partaide diren gizabanakoen babesa:1.- Pertsona indibidualei ezezten zaienean prestazio bat jasotzeko eskubidea, beti ere diskriminazioaren arrazoia denean bere ideologia, erlijioa, etnia, sexua edo orientazio sexuala etb. Denegazioaren egilea zerbitzu publikoaren arduradun partikularra denean K.P. 511.1.a da aplikagarri; profesional edo enpresaria denean bere despatxu edo enpresaren eremuan, K.P. 512.a da aplikagarri; funtzionari bat denean, K.P. 511.3.a.

oinarririk, oinarrizko eskubide honen kontrako erasoak babestu beharko liratekeelako, tipo penal orokorrak aplikatuz, kalumniak, injuriak eta koakzioak diren bezala, tipo penal berezirik egon gabe.

20


2.- Elkarte batzuk ilizito edo ez-zilegiak bezala tipifikatzen dira, hain zuzen pertsona, talde edo elkarte batzuen kontrako diskriminazioa, gorrotoa edo biolentzia eragiten dutenean, arrazoi ideologiko, erlijioso, edo sinesteengatik, edo bertako kide batzuen kontrakoa etnia, nazio, sexu edo orientazio sexual zehatz batekoak izateagatik (K.P. 515.5).

Kausa astungarri bezala (“causa agravante”) tipifikatzen da (K.P. 22.4) delitu egitea arrazoi arrazista, antisemita edo biktimaren ideologia, erlijio edo sinesteengatik, bere arraza, nazio, sexu edo orientazio sexuala edo honen gaixotasuna edo minusbaliagatik.

Bigarren Sekzioan arreta berezia eskaintzen zaie kontzientzia askatasuna, sentimendu erlijiosoak eta hildakoen errespetuaren kontrako delituei. Nabari da Zuzenbide bereziaren menpe jartzen direla jadanik Zuzenbide komun edo orokorretik bideratu daitezkeen zenbait iharduera. Horregatik zenbait autorek kritikatu egiten dute tipo hauek kode penalean agertzea.

a) K.P. 522

- 522.1: zigortu egiten da Konfesio bateko kide direnei eragoztea dituzten sinesteekin bat datozen ekintza propioak egitea edo hauetara asistitzea, biolentzia, intimidazioa, indarra edo bestelako bitarteko ilegitimoen bitartez.

- 522.2: zigortu egiten da pertsona bat behartzea, aipaturiko bitartekoen bidez, kultuzko ekintzak edo errituak praktikatzera, erlijio bat profesatzen duela edo ez duela adierazten duten ekintzen bat egitera, edo duen fedea aldatzera.

Nabari da artikulu honetan kontzientzia askatasuna soilik babesten dela askatasun erlijiosoari dagokion aldetik. Ez da inolako aipamenik egiten sineste ez erlijiosoei. Doktrinaren atal batek dio artikulu hau desagertu beharko litzatekeela, sineste erlijiosoen erasoei ematen zaien tratu berezi hori ez baita justifikatzen. Beti ere posible da iharduera horien zigorra bideratzea koakzioen delitua kontutan hartuz (K.P. 172). Gainera koakzioen delitu honek astungarri bat jasotzen du (K.P. 172.2) koakzioen objektua oinarrizko eskubide baten iharduera eragoztea denerako.

b) K.P. 523. Zigortu egiten da inskribaturik dauden Konfesio erlijiosoen ekintzak, funtzioak, zeremoniak edo manifestaldiak eragoztea, etetea/moztea edo aztoratzea, horretarako biolentzia, mehatxuak, matxinada edo egitatezko bitartekoak (“vías de hecho”) erabiliz. Zigorra larrituko da egitatea kulturako zuzenduta dauden lekuetan ematen bada.

Artikulu honek zuzenean babesten ditu inskribaturik dauden konfesioak, eta zeharka bertako kideak. Kasu honetan ere ez da kontzientzia askatasuna babesten bere globaltasunean, mugatzen da inskribaturik dauden Konfesioak babestera; honek urratu dezake hiritar guztiek duten eskubidea beren askatasun erlijiosoa modu berdinean babestua izateko. Batzuentzat artikulu hau soberan dago, egoera hauek bideratu daitezkeelako legedi penal orokorraren bitartez, hain zuzen bilera, manifestaldi edo adierazpen askatasuna babesten duena.

21


c) K.P. 524. Zigortu egiten da tenpluan edo kulturako zuzenduta dagoen lekuan, edo zeremonia erlijiosoetan, profanazio ekintzak egitea, legalki babestuta daudensentimendu erlijiosoak irainduz.

Artikulu honetan aipatzen dira legalki babesturiko sentimendu erlijiosoak. Badirudi espresio hau beste garai batekoa dela, hain zuzen legalki sentimendu erlijioso konkretu batzuk babesten zirenean, ez beste batzuk. Garai konfesional bateko hondarra dela dirudi. Artikulu hau interpretatzen bada indarrean dagoen araudia kontutan izanik, babestu beharko lituzke edozein sentimendu erlijioso profanaziozko ekintzetatik.

Doktrinaren atal batentzat, artikulu honek Estatuaren laikotasuna eta berdintasun printzipioak urratu ditzake. Gainera ekintza hauek bideratu daitezke Kode Penaleko beste tipo orokor batetik: K.P. 208ko injuria/irain delituaren bidetik. Badirudi ekintzak kulturako lekuan egiteak ez duela justifikatzen tratamendu berezi bat iharduera horiei, hain zuzen hurrengo artikuluak sentimendu erlijiosoen ofentsa edo iraina lantzen du.

d) K.P. 525

- 525.1: Zigortu egiten da konfesio erlijioso bateko kideen sentimendu erlijiosoak iraintzeko/ofendatzeko, publikoki, hitzez, idatziz edo bestelako dokumentu baten bitartez, bere dogmen, sinesmen, erritu edo zeremonien iseka, burla (“escarnio”) egiten bada, hala nola iraindu, burla egiten bazaie (“vejar”) fede honen jarraitzaileei. Paragrafo honetan askatasun erlijiosoa babesten da, aipamena egiten zaielako konfesio erlijioso bateko kideei.

- 525.2. Zigortu egiten da publikoki hitzez edo idatziz inolako erlijio edo sinesmenik ez dutenei egindako burla edo iraina (“escarnio”). Kasu honetan kontzientzia askatasuna bere eremu ez erlijiosoan babesten da, babesten baitira sineste erlijiosoak ez dituztenen kontrako erasoak. Doktrinarentzat mota honetako zigorrak ez dira beharrezkoak, iharduera hauek bideratu daitezkelako jadanik badauden beste tipo penal batzuetatik, alegia, injuria edo irain larriak (KP 208-210).

e) K.P. 526. Honetan babesten den ondasun juridikoa hildakoen memoria da, eta horrekin batera bakoitzaren sineste eta kontzientziazko sentimenduak, kontzientzia erlijioso edo ez erlijiosoak. Guzti hauek pertsona bakoitzaren ondare izpiritualaren parte dira, hala nola bere familiarenak eta gizartearen memoria kolektibo guztiarenak. Artikulu honek leundu egiten du irain edo injurien tipo orokorrerako aurrikusten den zigorra (K.P. 208). Bere alde doktrinak dio zaila dela aipaturiko 208.artikulutik bideratzea aipaturiko kasuak. Beraz bere presentzia Kode Penalean arrazoitua dago.

22


XIX. EZKONTZEKO ESKUBIDEA

1. EZKONTZEKO EDO FAMILIA SORTZEKO ESKUBIDEA- Legezko ezkontza tipikoa- “More uxorio” elkarbizitza- Homosexual eta transexualen elkartzeak

2. EZKONTZA SISTEMAK- Kontzeptua- Sailkapena

+ Tipo bakarreko ezkontza sistema* Derrigorrezko ezkontza erlijiosoa* Derrigorrezko ezkontza zibila* Ezkontza zibila forma aniztasunarekin

+ Tipo anitzeko sistema* Ezkontza zibil fakultatiboa* Ezkontza zibil subsidiarioa

3. ESPAINIAR SISTEMA3.1. Aurrekin historikoak3.2. Indarrean dagoen ezkontza sistema3.3. Baliozkotasun ukanbeharrak3.4. Inskripzioaren efektuak3.5. Ezkontza nulitate kanonikoak, eta ezkontza “rato” eta kontsumatu gabekoei buruzko erabaki pontifizioak: hauen efikazia zibila3.6. Arazo prozesalak3.7. Laburpena

----------------------------------------------

1. EZKONTZEKO EDO FAMILIA SORTZEKO ESKUBIDEA

K. 32.1. art.: “Gizonak eta emakumeak eskubidea dute ezkontzeko, Zuzenbidezko berdintasun osoarekin.”

Adiera honek bi ezaugarri ditu: Gizona eta emakumea berdintasun osoarekin ezkontzen dira, eta bikote heterosexualetan pentsatzen ari da (nahiz eta espreski ez esan, eta honela zehaztu du legegileak K.Z. 44.art. eta hurrengoetan).

K. 32.2. art.: “Legeak erregulatuko ditu ezkontzeko forma, adina eta gaitasuna, senar emazteen eskubide eta obligazioak, ezkontza banaketa, eta desegintza kausak, eta horien ondorioak.” Ezkontzaren erregulazioan Lege-erreserba azaltzen da hemen.

23


Bikotean bizitzeko eskubidea konstituzioak babesten du, izan ere pertsonaren duintasuna eta bere nortasuna garatzeko eskubidean oinarritzen da (K. 10.1.):

- Bikotean bizitzeko edo ez bizitzeko eskubidea.- Ezkontzeko edo ez ezkontzeko eskubidea.- Ezkontza erlijiosoa edo zibila aukeratzeko eskubidea.

Konstituzioak ez du agintzen ez debekatzen bikotean bizitzea, ez du behartzen ezkonduta bizitzera, eta beste ereduak ez ditu debekatzen. 32. Art.an ezkontza ereduak arautzen ditu, baina egiten du betidanik normalena izan delako.

Konstituzioak zuzenean aipatzen ditu familiak 29.1. art.an: “Botere publikoek familiaren babes sozial, juridiko eta ekonomikoa segurtatzen dute”. Printzipio honek informatuko ditu legegintza positiboa, praktika judiziala eta botere publikoen iharduera, K.53.3. art.ak dioenez.

Konstituzioak familia babesteko agintzerakoan, tutela horretan hartzen ditu ere egitatezko familiak. Bikote normalena heterosexuala da, baina horrek ez du esan nahi homosexualak kanpoan geratzen direnik. Auzitegi Konstituzionalak onartu du Konstituzioak ez duela bakarrik babesten ezkontzaren bitartez eratzen den familia, familiaren errealitate soziala baizik, hemen sartuz egitatezko familia egonkorra baldin bada.

80’en hamarkadan hasi bazen egitatezko bikoteak edo “More uxoriu” kontutan hartzen, 90’en hamarkadan legean eta jurisprudentzian hasi zen kontutan hartzen ere bikote homosexualak.

Auzitegi Konstituzionalaren jurisprudentzian bi arazo agertzen dira honen inguruan:

a) Egitatezko bikoteek ezkondutakoen eskubide berdinak dituzten edo ez. Auzitegi konstituzionalak bi jarrera ezberdin izan ditu arazo honekiko:

* Egitatezko bikoteari ematen dizkio ezkondutakoak dituen eskubide berdinak, baina ukatuz eskubide konkretu batzuk: alarguntzaren pentsioa...

* Berdintasun partziala onartzen du soilik, sektore jakin batzuetan: arrendamenduetan,...

* * Bestalde, Auzitegi Gorena saiatzen ari da egitatezko bikoteei ezkondutakoek dituzten efektu berdintsuak ematen: ganantzialen erregimena aplikatuz...

b) Konstituzioaren arabera ea posible den homosexualak ezkontzea, edo behintzat familiaren babesean sartzea. K. 32. artikuluaren arabera, homosexualen artean ez da posible ezkontza. Hala ere, posible da elkarbizitza hau instituzionalizatzea. Nahiz eta Konstituzioak ez duen onartzen, ez du debekatzen ere.

Giza Eskubideen Auzitegi Europarrak ulertu du homosexualei ezkontzeko eskubidea ukatzean ez dela urratzen Giza Eskubideen Europar Hitzarmenaren 12. Art. (Ezkontzeko eta familia hedatzeko eskubidea).

24


Gure ordenamenduan, Erregistro eta Notaritzaren Zuzendaritza Orokorrean, 1988ko Urtarrilak 21eko ebazpenak erabaki du ez dela posible ezkontza sexu berdineko bi pertsonen artean. Arrazoia: Konstituzioak (32. Art.) eta Kode Zibilak (44. art. eta hurrengoak) ezkontza mugatzen dutelako gizonen eta emakumeen artean egindako ezkontzara.

Esaten da Zuzenbideak maitasunaren heriotza dakarrela; bikote batzuek beren harremanak benetakoak izateko ez dute nahi Zuzenbideak erregulatzea; Kontzientzia Askatasuna errespetatuz, ezin zaio erabaki honi oztoporik jarri, eta berdintasunaren printzipioaren arabera, aukera hori hartu duena ezin da zigortu. Hala ere bikote guztiei K.39. artikuluko familiaren kontzeptua aplikatu zaie, eta beraz babes sozial, ekonomiko eta juridikoa ematen zaie. Familiaren kontzeptua ez zaie ezkondutakoei bakarrik aplikatu, baita egitatezko bikoteei ere.

Llamazares autorearen arabera, diskriminazioa baztertzeko bi bide daude:

- Egitatezko bikoteen erregulazioa ezkondutakoenarekin berdindu.- Egitatezko bikoteetatik ondorioztatutako efektuei ezkontzatik

ondorioztatutakoen trataera berdina ematea.

1. formula aplikatuko litzaieke ezkontza bezalako egoerei, “more uxoriu” elkarbizitzarako, baldintza batzuk betetzen dituztenean: egonkorra izatea, sexu ezberdineko pertsonen artekoa, eta ezkondu ahal direnen artekoa.

2. formula aplikatuko litzaieke ezkondu ezin diren sexu ezberdineko bikoteei eta homosexualen arteko bikoteei, beti ere bikote egonkorrak direnean.

Berezia da Transexualen arazoa. Transexuala sexuz aldatzeko nahi obsesiboa duena da; beste sexuko pertsona sentitzen da, eta bere organu sexualak zapuzten ditu. Gaur egun posible da gizon batek ebakuntza bitartez emakumearen itxura hartzea eta hauek saiatu ziren emakume-izena hartzen; honek suposatzen zuen erregistro zibila zuzendu beharra, jaiotzaren inskripzioaren sexuaren datuak hain zuzen ere. Kasu hauetan Erregistro eta Notaritzaren Zuzendaritza Orokorraren doktrinak dio (1994-12-29) espediente gubernatiboaren bidez ezin dela zuzendu sexuaren datua jaiotzaren inskripzioan, bide judizial arrunta jarraitu behar dela.

Beraz, Auzitegi Zibilen eskuetan geratu zen arazoa. 1987ko Uztailak 2ko Auzitegi Goreneko epaian erabaki zen transexualak baduela bere izena aldatzeko eskubidea, hau da, baduela emakume-izena izateko eskubidea, baina horrek ez du esan nahi emakumearen berdintasun osoa errekonozitzea, izan ere negozio juridiko konkretu bakoitzarentzat gaitasun osoa exigitzen da; nahiz eta espreski ez esan, Auzitegi Gorena ezkontzari buruz ari da hitz egiten.

Auzitegi Gorenak 1988, 1989 eta 1994ko epaietan irizpide hau baieztatu du, onartuz sexuaren aldaketa, baina garbi utziz transexualak ezkontzen badira ezkontza horiek deusezak izango direla.

Erregistro eta Notaritzaren Zuzendaritza Orokorrak ez du onartzen transexual operatu baten ezkontza zibila. Transexualitatearen arazoa ezkontza zibilaren ingurukoa izan da, ezkontza kanonikoaren helburua umeak izatea baita (1055.1. Kanon-a)

25


2. EZKONTZA SISTEMAK

Ezkontza erlijioso ezberdinak eta ezkontza zibila, normalean, elkarrekin bizi izan dira. Horregatik zehaztu behar da ezkontza erlijiosoak Estatuko ordenamendu juridikoaren barruan zein baliozkotasun duen, zein irizpide jarraitu behar duen ezkontza zibila arautzean, hiritarren sinesmenak kontutan hartuz.

2.1. Tipo bakarreko ezkontza sistema.

A) Derrigorrezko ezkontza erlijiosoa. Vatikanoan, adibidez, ordenamendu katolikoa bakarrik aplikatzen zaio ezkontzari, eta honek efektu zibilak izateko, derrigorrez forma erlijiosoa aukeratu behar da. Kritika bezala, esan dezakegu absurdua dela erlijio hau profesatzen ez dutenei era honetan ezkontzera behartzea.

Ordenamenduak eraginkortasun osoa ematen dio elizaren erregimen juridikoari (baliozkotasuna, eragozpenak, dispensak... elizak zehazten ditu), eta konpetentzia jurisdikzionalak ere elizarenak dira, Estatua nulitatezko epai kanonikoak betetzera mugatzen delarik.

B) Derrigorrezko ezkontza zibila. Estatuak zuzenean proposatzen du ezkontza sistema. Sistema honi zentsuratzen zaio ez duela kontutan hartzen aurretiazko errealitate soziala, hau da, hiritarren sinesmen erlijiosoak. Konfesio bakoitzaren arauen arabera egindako ezkontzak ez du baliozkotasunik zuzenbide zibilarentzat.

Dena dela, eredu honetan adibide ezberdinak ditugu. Batzuetan gerta daiteke ezkontza erlijiosoa debekatua egotea (adibidez, estatu marxistan); bestetan uzten da bakoitzaren erlijioaren arabera ezkontzea, baina efektu zibilik gabe (adibidez, Frantzian).

C) Ezkontza zibila forma aniztasunarekin. Tipo bakarreko ezkontza dago: ezkontza zibila. Ezkontza forma zibilean edota erlijiosoan egin, ordenamendu zibilak eskuduntza osoa du ezkontzaren baliozkotasun baldintzak eta efektu zibilak arautzeko, eta baita kontrol jurisdikzionala egiteko. Ezkontzeko forma erlijiosoari efikazia zibila errekonozitzen dio (anglosaxoi sistema).

Formalki “strictu sensu” egindako ezkontzaren errekonozimendua da, baina erregimenari dagokionez balidoki eta subsistitzeko, Estatuko Zuzenbidearen eta jurisdikzio zibilaren menpean dago.

2.2. Tipo anitzeko sistema

Ordenamendu konfesionala ez da mugatzen ezkontza-forma erregulatzera, ezkontzeko baliozkotasun ukanbeharrak eta efektuak arautzen ditu, eta epaile zibilak eliztar epaileen sententziak onartzera behartzen dira.

A) Ezkontza zibil fakultatiboa. Erlijioa profesatzen duenak aukeratu ahal du modu erlijiosoan edo zibilean ezkontzea, efektu berdinekin.

B) Ezkontza zibil subsidiarioa. Erlijio ofiziala profesatzen ez dutenek bakarrik egikaritu dezakete ezkontza zibila.

3. ESPAINIAR SISTEMA

3.1. Aurrekin historikoak

Erdi Aroan, ezkontzeko forma eta erregimen ezberdinak zeuden penintsulan, komunitate bakoitzaren ezkontza onartzen zelarik (adibidez, musulmanek

26


judutarren ezkontza onartzen zuten). Egoera hau 1564ean aldatu zen Támetsi dekretuarekin, ezkontza kanonikoa eredu posible bakartzat hartuaz.

1869ko konstituzioaren ondorioz, 1870eko ekainaren 18ko ezkontza zibilari buruzko legeak ezkontza modu zibila eraginkor bakartzat ezarri zuen Estaturako. Inguruabar politikoak aldatu zirenean, 1875eko otsailaren 9ko dekretuak berriro ezarri zuen ezkontza kanonikoaren errekonozimendu zibila. Ezkontza zibila, berriz, salbuespenezko izaerarekin kontsakratu egin zen, espreski eskatzen zuten ezkongaientzat, hauek udal epailearen aurrean deklaratzen zutenean ez zutela konfesio katolikoa profesatzen, honela ezkontza zibil subsidiarioaren sistema eraikiaz.

1888ko Oinarri-Legearen 2. Oinarrian zehaztu zen kodean bi ezkontza formak eman zitezkela: kanonikoa erlijioa katolikoa profesatzen duten guztiek eginbeharrekoa, eta zibila kodeak berak erabakitzen zuen moduan egin beharrekoa. Formula hori ia hitzez hitz hartu zuen K.Z. 42. Art.ak, esanez legeak ezkontzeko bi forma arrezagutzen dituela: kanonikoa katolikoentzat, eta zibila kodeak berak erabakitzen duen moduan egingo dena. Beraz, Kode Zibileko sistematikak ezkontza zibil subsidiarioaren sistemari erantzungo zion.

3. Oinarriak aurrera segitzen zuen xedatzen, esanez ezkontza kanonikoak efektu zibil guztiak sortuko zituela ezkontideen eta hauen ondorengoengan (efektu pertsonalak eta ondasunezkoak), ezkontza hori erreinuan onartuak dauden eliza katolikoaren xedapenen arabera egiten denean. Kode Zibilak honela erantzun zion: ordenamendu kanonikoari konpetentzia legegilea errekonozituz (75. Art.), konpetentzia jurisdikzionala arrezagutuz (80-82. Art.), ezkontza kanonikoari efektu zibilak errekonozituz (76. Art.), eta hura erregistro zibilean inskribatuz (76-79. art.).

II. Errepublikan, 1932ko ekainaren 28ko legeak ezkontza formula zibila inposatu zuen zibilki eraginkorra bezala. 1938ko martxoaren 12ko legeak formula hori deseman, eta lehenengo sistema berrezarri zuen. 1941eko martxoko agindu batek zorrotz interpretatu zuen K.Z. 42. Art., esanez ez zela aski deklaratzea ez zela profesatzen erlijio katolikoa, demostratu egin behar zela ezkontideak eliza katolikotik kanpo zeudela, zin eginez bataiatuak ez zeudela...

1958an K.Z. 42, 75 eta hurrengo artikuluak erreformatu ziren, jatorrizko bertsioan baino teknika hobea eta terminologia egokiagoa erabiliz, ezkontza zibil subsidiarioaren sistema mantenduz: 42. Art.ak azpimarratu zuen ezkontza zibilaren izaera subsidiarioa, baina esanez legeak errekonozitzen zituela bi ezkontza mota edo klase ( forma): kanonikoa eta zibila. Ezkontza kanonikoa izan behar zuen ezkontidetako batek erlijio katolikoa profesatzen bazuen. 75 eta 76. Art.ek ezkontza kanonikoari efektuz zibil osoak errekonozitu zizkioten. 80. Art.ak garbi utzi zuen ezkontza kanonikoaren ondoren sortzen ziren arazo guztiak (deuseztapena, banaketa, dispentsa,...) elizaren jurisdikziopean geratzen zirela.

Ezkontza zibil subsidiarioaren sistema krisian sartu zen erregistro zibilaren erregelamendu 1969ko dekretuak aldatu zuenean. Aldaketa honek “de facto” ezkontza zibil fakultatiboa ezarri zuen, nahikoa baitzen apaizari erlijio katolikoa ez zela profesatzen esatea, edota zertifikatu bat aurkeztea beste konfesioan zegoela frogatuz. 1977ko errege dekretuarekin, nahikoa zen deklarazio soil bat, erlijioa katolikoa ez zela profesatzen esanez.

1978ko konstituzioarekin (14-16. art.), argi zegoen Kode Zibilaren ezkontzaren artikuluak aldatu behar zirela. Erregistro Zibilaren Notaritza Orokorrak esan zuen handik aurrera hiritar guztiak ezkondu ahal zirela modu zibilean, beren ideia erlijiosoei buruz inongo adierazpenik egin gabe. Horrela, argi geratu zen estatu espainiarrak sistema fakultatiboa zuela.

3.2. Indarrean dagoen ezkontza sistema.

27


1981ean Kode Zibila erreformatu baino lehen, doktrina ez zegoen ados bi gai hauen inguruan:

A) Zein zen Espainiako ezkontza sistemaB) Zer esan nahi zuen 1979an Sede Santuak eta Espainiako estatuaren

arteko akordioaren 6. Art.ak: “.... Estatuko Zuzenbidearen araberakoak direla deklaratzen bada”.

Zuzenbide Kanonikoko autoreek defenditzen zuten bi ezkontza tipo bazirela, eta ez forma soilak (kanonikoa eta zibila). Hauen ustez, ezkontza kanonikoaren berezitasun guztiak (legegintzazkoak eta jurisdikzionalak) organo kanonikoen esku geratu behar ziren. Ordenamendu zibilaren egiteko bakarra izango litzateke ezkontza kanonikoak erregistro zibilean jasotzea, eta epai kanonikoak zuzenean betetzea.

Zuzenbide zibileko autoreentzat tipo bakarreko sistema zen, zibilekoa alegia, baina ezkontzeko forma aniztasunarekin: zibila eta erlijiosoa. Hau da, ezkontza kanonikoaren efikazia zibila Zuzenbide Zibilak ezartzen duen ezkontzeko formari bakarrik onartzen zaion baliozkotasuna du.

1981eko Uztailak 7an Kode Zibileko sistema aldatu zen (dibortzioa barnehartu zuen...). Aldaketa honen ondorioz, argi geratu zen ezkontza tipo bakarra dagoela (ikus K.Z. 63.2. eta 73. Art.). Tipo bakarreko ezkontza zibila da, baina forma aniztasunarekin. Formari buruzko arauak salbu, beste guztiak zibilak dira, berdinak ezkontza guztientzat. Gaur egun arazo bakarra da jakitea zer esan nahi duen klausula honek: “... Estatuko Zuzenbidearen araberakoak direla deklaratzen bada”.

Konstituzioak onartzen du Estatuaren akonfesionaltasuna (K. 16.3.) eta erlijio askatasuna (K. 16.1.); 16.2. art.ak xedatzen du ezingo dela inor bere ideologia, erlijioa edo sinesteak deklaratzera behartu, eta 14. Art.ak dio legearen berdintasunaz ezin dela inolako diskriminaziorik egin erlijioa dela medio. AELOren 2.1.b. art.an jasotzen da zein den askatasun erlijiosoaren edukia, eta honen barruan jasotzen da pertsonek eskubidea dutela ezkontza beren erritoen arabera egiteko.

K.Z. 29. artikuluak dio edozein espainiarrek badutela eskubidea epailearen, alkatearen edo funtzionariaren aurrean edota legez aurrikusitako forma erlijiosoan ezkontza adostasuna emateko, inskribatutako konfesio erlijioso batek aurrikusita duen forman, Estatuarekin akordatutako terminoetan, edo horren faltan Estatuaren legediak haizutzen (“autoriza”) dituen terminoetan.

Konstituzioaren 32.art.an oinarrituta, Kode Zibilak aukera ematen du aukeratzeko nola ezkondu: forma erlijiosoan edo forma zibilean, eta denei efektu zibilak ematen dizkie. Horretarako bi baldintza bete behar dira:

- Konfesio erlijiosoak erakunde erlijiosoen erregistroan inskribatuta egon behar du.

- Ezkontza adostasuna konfesio erlijiosoak aurrikusten duen forman eman behar da: Estatuarekin akordatutako terminoetan, edo Estatuaren legediak haizutzen dituen terminoetan.

Estatuak zuzenean ez du legerik promulgatu honen inguruan, baina akordioak sinatu ditu lau konfesio erlijiosoekin: 1979an erlijio katolikoarekin, eta 1992an islamiarrekin, judutarrekin eta eliza ebanjelikoarekin. Beraz efektu zibilak sor ditzaketen forma erlijiosoak aipatutakoak dira. Hala ere, errekonozimendua ez da berdina lau kasuetan.

28


Denei aplikatzen zaie K.Z. 59.2 eta 73.art.etan ezarritakoa. Honek esan nahi du baliozkotasunaren ukanbeharrak (ukanbehar formalak kanpo utziz) eta ezkontza hauen efektuak Estatuaren legedian ezarriak daudela.

Ezkontzeko formen inguruan, eliza ebanjelikoaren kasuan, 1992ko akordioaren 7.art.ak bakarrik uzten dio aukeratzen zein ministro konfesional egon ahal den ezkontzerakoan; beste kasuetan, berriz, formaren ukanbeharrak eurek osoki arautzen dituzte. Ezkontza guztiak derrigorrez inskribatu behar dira erregistro zibilean, nahiz eta forma erlijiosoan egindakoa izan (K.Z. 63).

3.3. Baliozkotasun ukanbeharrak

K.Z. 63.2 art.ak agintzen du erregistro zibilean ez dela idazpenik egingo aurkeztutako dokumentuetatik edo erregistroko idazkarietatik garbi ondoriozta daitekeenean ezkontzak ez dituela betetzen baliozko izateko titulu horretan galdatzen diren ukanbeharrak, alegia, K.Z. 45-28 art.ak eta K.Z. 73-78 art.etakoak. Beraz, kalifikazioa arau zibilekin bakarrik egiten da. Adibidez, 14 urteko neska baten ezkontza kanonikoa erregistro zibileko funtzionariak ez du inskribatuko, baliozko izateko K.Z. 46.1 art.ak eskatzen duen ukanbeharra betetzen ez delako. Ondorioz, ukatu egingo zaio efektu zibilen errekonozimendua.

Judutar eta ebanjelikoen kasuan, ezkondu baino lehen erregistro zibileko funtzionariaren aurrean espedientea abiatu behar da derrigorrez (akordioen 7. Art.); ziurtagiri hau gabe, erlijio judutar eta eliza ebanjelikoen araberako forman ezin da ezkondu. Ezkontza forma islamiarrean, ezkontza egin baino lehen ez da ziurtagiririk eskatzen. Hala ere, Llamazaresek ulertzen du kasu honetan ere ezkondu baino lehen ziurtagiri hori aurkeztu egin beharko dela. Eliza katolikoaren kasuan, aldiz, ez da beharrezkoa ezkontideen ezkontzeko gaitasuna frogatzen duen ziurtagiria aurkeztea.

3.4. Inskripzioaren efektuak

K.Z. 61.art.ak dio ezkontzak egiten den unetik bertatik sortzen dituela efektu zibilak, baina bigarren paragrafoak gaineratzen du horiek osoki errekonozitzeko beharrezkoa izango dela ezkontza erregistro zibilean inskribatzea.

A) Eliza ebanjeliko eta judutarren kasuan inskripzioa egiten da kontutan hartuta ezkontza ondoren kultu ministroak igortzen duen ziurtagiria (akordioen 7. Art.).

B) Islamiarren kasuan, erregistro zibilean ezkontza inskribatu nahi duenak frogatu egin behar du ezkontzeko gaitasuna baduela, eta horretarako erregistro zibileko funtzionariaren ziurtagiria behar du. Ezkontza islamiarren kasuan ez da exigitzen kultu ministroaren aurrean aurkeztea ziurtagiri hori, eta horregatik erregistro zibilean bere ezkontza inskribatu baino lehen funtzionari zibilaren aurrean gaitasun hori egiaztatu egin behar du (Erregistro eta Notaritzaren Zuzendaritza Orokorraren 1993ko otsaileko instrukzioa). Ezkontza judutar edo ebanjelikoen forman egiten bada, ezkondu baino lehen aurkeztu behar da ziurtagiria, erregistro zibileko funtzionariak egiten duen, esanez kode zibileko gaitasun ukanbeharrak betetzen direla. Hala ere, Llamazaresen ustez ezkondu aurretik aurkezten den ziurtagiri hau islamiarren kasuan ere aurkeztu egin behar da, izan ere bestela posible baita musulman batek bigarren ezkontza bat egitea eta hau aurrekoa baino lehen erregistro zibilean inskribatzea.

C) Ezkontza kanonikoaren kasuan, erregulazioa osoa da. Formazko arauak ezezik, Zuzenbide Kanonikoak aurreko formalitateak ere arautzen ditu; gainera ez da beharrezkoa aurretiazko espediente zibila, hau bakarrik exigitzen delarik elizak ziurtagiria ez duenean espeditu. Ezkontza

29


inskribatzeko orduan, K.Z. 60, 61 eta 63 art.ak aplikatzen dira. 1979ko akordioaren azken protokoloaren arabera, ezkontza kanonikoa egin eta berehala ezkontza eskuetsi zuen apaizak eliz-ziurtagiria emango die ezkonberriei; ezkontza erregistro zibilean inskribatuko da datu guztiekin, eta edonola ere ezkontza egin zen parrokia-lurretako parrokoak bost eguneko epean tokatzen den erregistro zibileko arduradunari bidaliko dio ezkontza kanonikoaren akta behar bezala inskribatu dadin, baldin eta hau alderdi interesatuek eskaturik egin ez bada.

Ikusten den bezala, inskripzioa egiteko nahikoa da eliz-ziurtagiria, esanez ezkontza egin dela, baina K.Z. 63.art.ak xedatzen du ez dela idazpenik egingo aurkeztutako dokumentuetatik edo erregistroko idazpenetatik ondorioztatzen bada ezkontzak ez dituela betetzen baliozko izateko titulu honetan bertan galdatzen diren ukanbeharrak. Beraz, Kode Zibilak ez du akordioa errespetatu, izan ere funtzionari zibilak badu kalifikatzeko boterea, ezkontzaren baliozkotasuna kalifikatzen duelako arau zibilen arabera, eta inskripzioa ez delako zuzenean egiten.

Kode Zibileko 1981eko erreformak 1979ko akordioarenganako leialtasun eskasa erakutsiaz, aldebakarki aldatu du sistemaren norabidea. Inskripzioari lehen ez zuen funtzio kalifikatzailea edo kontrolezkoa ematen dio.

Inskripzioa da beti ezkontza kanonikoari errekonozitzen zaion efikazia zibilaren “conditio iuris”, baina horrekin batera bide ematen du arduradunak nolabaiteko funtzio kalifikatzailea egikaritu dezan, eta legezkotasun zibilik gabeko ezkontza kanonikoa uka dezan; arduradunak ukatu egingo du inskripzioa argi dagoenean ezkontzak ez dituela betetzen baliozko izateko lege zibilak berak ezartzen dituen ukanbeharrak.

Gai orokorrera itzuliz, badirudi badagoela kontraesan bat Kode Zibileko 61. art.ko 1. eta 2. paragrafoen artean; 1.ak dio ezkontzak egiten den unetik bertatik sortzen dituela efektu zibilak, eta 2.ak dio horiek betaro errekonozitzeko (pleno reconocimiento) beharrezkoa izango dela ezkontza erregistro zibilean inskribatzea. Gainera, ez da idazpenik egingo aurkeztutako dokumentuetatik edo erregistroko idazpenetatik garbi dagoenean ezkontzak ez dituela betetzen baliozko izateko Kode Zibileko titulu honetan (K.Z. 23.2.) galdatzen dituen ukanbeharrak.

Kode Zibilak hau esan nahi du: Zuzenbide Kanonikoaren arabera edo inskribatutako konfesio erlijioso batean aurrikusitako forman egindako ezkontzek ez dutela inongo efektu zibilik sortzen, baldin eta horiei ezkontza baliozkoa izateko kodeak eskatzen dituen ukanbeharrak betetzen ez dituztelako. Baina aitzitik, han inskribatzen badira, ezkontzeko egintzak sortutakotzat jotzen dira, eta ezkontza eguneraino atzeratzen dira efektuak. Ez dago inolako apartekotasunik efektu zibilak forma erlijiosoan egindako ezkontzari aitortze honetan. Azken finean, ezkontza egiteagatik eta egin zenetik sortutako efektu zibilen ihardunak inskripzioa eskatzen du, eta beraz horrekin ezkontzeko momenturaino atzera eramaten dira efektuak. Kontutan hartu behar da 61. art.ko 1. eta 2. paragrafoak ezkontza guztiei aplikatzen zaizkiola, baita ezkontza zibilari ere.

3.5. Ezkontza nulitate kanonikoak, eta ezkontza “rato” eta kontsumatu gabekoei buruzko erabaki pontifizioak: hauen efikazia zibila.

Erabaki hauek nahiz eta eremu kanonikoak eratu, izan ditzakete efektuak eremu zibilean, ordenamendu zibilak hala ikusten duelako. Hain zuzen ere aukera hau aurrikusten dute K.Z. 80. art.ak eta Estatu espainiar eta Sede Santuaren arteko arazo juridikoei buruzko akordioak, 6. art.an.

30


Dena dela, erabaki kanoniko hauek arlo zibilean efektuak izateko Estatuko Zuzenbidearekin ajustatuak izan behar dute; ordenamendu zibilak ajuste hori bideratzeko prozedura bat aurrikusten zuen 30/1981 Legearen 2. xedapen gehigarrian, eta gaur egun judiziamendu zibileko legean, 778. art.an, zeina Homologazio prozedura deitzen den.

Dakigunez, Espainiako sistema tipo bakarreko ezkontza zibila da, baina forma aniztasunarekin. Honek bi gauza esan nahi ditu:

1.- Ezkontzeko forma librea dela, erlijiosoa edo zibila, eta beraz ezkontzeko formari buruzko erregulazioa Kode Zibileko edo Konfesioen modukoa izan daiteke. Formaren kasuan epaile zibilak arau konfesionalak arau zibilak balira bezala aplikatzen ditu.

2.- Ezkontzaren baliozkotasuna eta efikaziari buruzko ukanbeharrak Kode Zibilaren arabera bakarrik erregulatzen dira; epaile zibilak arau zibilak bakarrik aplikatu ditzake.

1979-1-3ko Sede Santuaren eta Espainiar Estatuaren arteko akordioak bere 6. artikuluan hau xedatzen du: “Ezkontideek, Zuzenbide Kanonikoko xedapenek diotenez, eskua izango dute eliz-auzitegietara jotzeko deuseztasun deklarazioa eskatzera, edo erabaki aita-santuarra eskatzera. Ezkontza egin baino kontsumatu gabekoari buruz, alderdietako edozeinek eskaturik eliz-erabaki horiek efikazia izango dute arlo zibilean, Estatuko Zuzenbidearen araberakoak direla deklaratzen bada auzitegi zibil eskudunak emandako erabakietan.

Akordioaren betetze unilaterala K.Z. 80.art.ren bidez egin da, bertan xedatzen baita ezkontza kanonikoaren deuseztapenari buruz eliz-auzitegiek emandako erabakiek edo ezkontza egin baina kontsumatu gabekoei buruz emandako erabaki Aita-santuarrek efikazia izango dutela eremu zibilean alderdietako edozeinek eskaturik ematen badira, eta ebazpen batean Estatuko Zuzenbidearen araberakoak direla deklaratzen badu epaile zibil eskudun batek judiziamendu zibileko legearen 954. art.ak begiztatzen dituen baldintzak jarraituz.

Homologazio prozesua ezkontza kanonikoaren kasuan bakarrik gertatzen da; 1992ko akordioetan honi buruz ez dago ezer. Arazorik larriena da jakitea zer esan nahi duen “Estatuko Zuzenbidearen araberakoa” izatea. Kontutan hartu behar da 1881eko Judiziamendu Zibileko Legearen 954. art. lege berriak ez duela derogatzen. Batzuentzat ajusteak artikulu honen baldintzak betetzea esan nahi du; beste batzuentzat gainera erabakiak Estatuaren ordenu publikoa ez du urratu behar.

Llamazares-en ustez formari buruzko arau kanonikoek bakarrik dute efikazia zibila zuzena; beste gauza guztietan epaile zibilak arau zibilekin aztertu behar du kasua, eremu kanonikoan frogatu diren egitateak juridikoki kalifikatu behar ditu tipo zibilak kontutan hartuz. Tipo zibilak aplikatuz nulitate zibila ematen bada, orduan bakarrik emango da ajustea.

Gaur egun bi gauza daude garbi:

1.- “Estatuko Zuzenbidearen araberakoak” klausula betetzeko 1881eko Judiziamendu Zibileko Legearen 954. art.ren baldintzak betetzea ez dela nahikoa (Auzitegi Gorenaren 1995-11-23ko epaia).

2.- Garbi dago Judiziamendu Zibileko Legearen 954. art.ak begiztatzen dituen baldintzak bete behar direla, hau da:

A) Erabaki kanonikoak akzio pertsonal baten ondorioa izatea, ezkontza kasuetan gertatzen den bezala.

31


B) Erabakia “rebeldía” egoeran ez ematea. Baldintza hau betetzen da alderdia modu egokian epatua (enplazatua) izan baldin bada. Epaiketara agertzen den edo ez, ez du garrantzirik.

C) Erabakia estatu espainiarrean “lizitoa” (zilegia) izatea. Baldintza honek gure kasuan esan nahi du Estatuko Zuzenbidearen araberakoa izatea.

D) Erabakia “autentikoa” izatea, hau da, Auzitegi Gorenak 1994ko uztailaren 1eko epaian esaten duen bezala, erabaki eliztarra ez dadila falsifikatua izan.

Baldintza hauek betetzen badira, gero epaile zibilak erabaki kanonikoa Estatuko Zuzenbidearen araberakoa dela deklaratu egin behar du, eta hemen sortzen dira arazoak, alegia, zer esan nahi duen klausula horrek. Bi supostu ezberdin berezi egin behar dira:

A) Ezkontza kanonikoaren deuseztasunari buruz eliz-auzitegiek emandako erabakien homologazioa. Deuseztasuna formaren akatsen batengatik gertatu baldin bada, nola formari buruzko arauak ordenamendu zibilak beretzat hartzen dituen, epaile zibilak bakarrik ikusi behar du Judiziamendu Zibileko Legearen 954. art.ko baldintzak betetzen diren. Beste kasuetan deuseztasuna gertatu baldin bada (gaitasun akatsen bat dagoelako, adostasun eza, eragozpenen bat egotea...) epaile zibilak ajustea egin behar du.

Esan dugun bezala, Llamazares-en ustez, egitateak juridikoki kalifikatu egin behar dira tipo zibila kontutan hartuz, eta nulitatea lortzen bada ajustea emango da, bestela ez. Díez Picazo eta Gullón-en ustez ezin da eskatu nulitate kausa berdina izatea, hori ez baita inoiz existitu. Nahikoa da bi ordenamenduetan nulitateari buruzko printzipio nagusiak berdinak izatea.

Badirudi Auzitegi Gorena 1994-7-1eko sententzian Llamazares-en tesira hurbiltzen dela, nahiz eta “a contrario sensu” izan. Auzitegi Gorenak dio epai kanonikoak Estatuko Zuzenbidearen kontzeptu eta arau berdinen kontra ez duela joan behar, hiritarren askatasun publiko eta oinarrizko eskubideak urratu gabe. Hala ere, autore batzuek epaiaren azken zatian erreparatzen dute, “hiritarren askatasun publiko eta oinarrizko eskubideak urratu gabe”, esanez nahikoa dela homologazioa egiteko epaiak ordenu publikoaren kontra ez joatearekin.

B) “Rato” eta kontsumatu gabeko erabaki pontifizioen homologazioa. Zuzenbide Zibilean ez da aurkitzen honelako ahalmenik. Kasu honetan ere Llamazares-ek eusten dio bere tesiari. Bere ustez ezkontza ez konsumatzea ezkontza desegitearen baldintza bat besterik ez da, baina kausak desberdinak dira (adibidez, eritasun kutsakor bat, inpotentzia,...). Horregatik autore honek dio epaile zibilak homologazioa emateko ikusi behar duela supostu hori dibortzio kausaren baten barruan sartzen den. Orduan bakarrik eman behar da homologazioa.

Auzitegi Gorenak bestelako jarrera agertzen du 1995-11-23ko epaian:

a) Ajusteak ez du eskatzen disoluzio kanonikoaren eta disoluzio zibilaren kausak berdinak izatea.

32


b) Epaile zibilak bi gauza egin behar ditu:

* Judiziamendu Zibileko Legearen 954. art.ak eskatzen dituen baldintzak betetzen diren ikusi.

* Erabaki kanonikoak ez du Estatuaren ordenu publikoa urratu behar. Auzitegi Gorenak 1996-6-17an dio ezkontza “rato” eta kontsumatu gabeko erabaki pontifizioak ez duela K. 14. art. urratzen (berdintasun printzipioa).

3.6. Arazo prozesalak

Erabaki kanonikoak “irmo” behar du izan. Horretarako normalean bi epai behar dira nulitatearen alde. Homologazioaren konpetentzia normalean ezkontideak bizi diren lekuko epaile zibilak dauka, lehen instantziako epaileak hain zuzen ere.

2000. urteko Judiziamendu Zibileko Legea baino lehen jarraitu beharreko prozedura 30/1981 Legearen 2. xedapen gehigarrian zegoen. Oposaketarik edo aurkapenik ez egotea zen garrantzitsuena prozedura honetan. Erabaki kanonikoa homologatzeko prozedura bat gauzatu behar zen, eta hori ezkontide baten eskariaz egingo zen, baina derrigorrezkoa zen beste ezkontidea edo ministeritza fiskala ez oposatzea, hau da, aurkapenik ez izatea. Bi hauetako bat homologazioaren aurka bazegoen edo epaileak ezezkoa ematen baldin bazuen, alderdi interesatuak edo ministeritza fiskalak eska zezakeen epaia homologatzea beste prozedura baten bitartez, munta txikikoa (menor cuantía).

Gaur egun, 2000.eko Judiziamendu Zibileko Legeak ez du desematen 1881ekoaren 954. art. Honek eskatzen dituen baldintzak betetzen badira, lege berrian homologaziorako jarraitu beharreko prozedura 778. art.an dago, hau da, ezkontzaren prozeduraren barruan. Bi aukera daude:

A) Demandan ez bada eskatzen ezkontza neurriak hartzea edo aldatzea, lehen instantziako epaileak beste ezkontideari eta ministeritza fiskalari 10 egun ematen dizkie beren alegazioak egiteko. Geroago autoz erabakiko du eliztar erabakiak baduen edo ez efikazia zibilik.

B) Demandan eskatzen bada ere ezkontza neurriak hartzea edo aldatzea, efikazia zibilaren eskakizunak neurrien eskakizunarekin batera tramitatzen da, Judiziamendu Zibileko Legearen 770. art. eta hurrengoak jarraituz. Artikulu honetan hutsune inportanteak agertzen dira. Izan ere, epaile zibilak efikazia zibila ukatzen badu ez du ezer esaten errekurtsoei buruz, edo bestela prozesu berria hasi behar den, kasu horretan zein prozesu, zer gertatzen den aurkapenik baldin bada,... Zehaztasun falta hau salatua izan zen Estatu kontseiluak aurreproiektuari emandako eritzian, eta baita Botere Judizialaren Kontseilu Orokorrak (CGPJ) emandako txostenean, baina hala ere akats hauek ez ziren zuzendu eta horrela gelditu ziren legean.

33


3.7. Laburpena.

Ukanbehar prozesalak betetzen badira, epaile zibilak errespetatu behar ditu eremu kanonikoan frogatu diren egitateak. Epaile zibilak zuzenean bakarrik homologatu ditzake akats batengatik nulitate deuseztasuna deklaratzen duten epaiak. Beste kasuetan eragozpen, gaitasun edo adostasun akatsetan, epaia aztertu egin behar da ikusi dugun moduan. Erabaki kanonikoak baldintza batzuk bete behar ditu arlo zibilean homologatua izateko:

1.- 1881eko Judiziamendu Zibileko Legearen 954. art.ren ukanbeharrak

2.- Llamazares-en ustez, Zuzenbide Zibilaren aldetik ez du egon behar beste soluzio bat erabaki kanonikoaren kontra dagoena (adibidez, epai zibil bat deuseztapenaren kontra egiten duena).

3.- Erabaki kanonikoak ezin du ordenu publikoa urratu. Kontzeptu hau, Auzitegi Gorenak 1995-11-22ko epaian dioenez, aldakorra da inguruabar sozialen arabera. Izan ere kontzeptu honetan printzipio juridikoak ezezik, printzipio politikoak, ekonomikoak, moralak, erlijiosoak eta abar sartzen dira ere.

4.- Ezkontzaren deuseztasuna deklaratzen duen eliz-epaiaren kasuan, Llamazares-ek dioen bezala, deuseztasun kausak konforme egon behar du kausa zibilarekin, edo Auzitegi Gorenak 1994-7-1eko epaian dioen bezala, epai kanonikoak Estatuko Zuzenbidearen kontzeptu eta araudien kontra ez du joan behar.

Ezkontza kontsumatu gabeko erabaki pontifizioen kasuan, Llamazares-ek uste du homologazioa posible izateko kasu konkretu horretan epaile zibilak posible izan beharko lukela dibortzio zibila eman. Auzitegi Gorenak, berriz, 1995-11-23ko epaian dio erabaki pontifizioak ez duela ordenu publikoa urratu behar.

34


XX. EZKONTZA NEGOZIO JURIDIKO GISA.

1. EZKONTZAREN IZAERA JURIDIKOA.1.1. Zuzenbide zibilean bi eztabaida egon dira:

A) Ezkontza zibila erakundea (instituzioa) edo kontratua den.B) Ezkontzaren erregulazioa Zuzenbide Pribatua edo Publikoari dagokion.

1.2. Ezkontza kanonikoaren eraentza juridikoa.

2. EZKONTZAREN OINARRIZKO ELEMENTUAK.2.1. Adostasuna.2.2. Objektua2.3. Kausa2.4. Forma

3. BALIOGABEZI MOTAK.3.1. Arlo zibilean

a) Deuseztasunezko (nulitate) supostuakb) Deuseztagarritasunezko (“anulabilidad”) supostuak: errakuntza, hertsapena edo beldurrac) Supostu mixtoa, adin txikikoak

3.2. Arlo kanonikoan- Ezkontza kanonikoaren printzipio instituzionalak

----------------------------------------------

1. EZKONTZAREN IZAERA JURIDIKOA.1.1. Zuzenbide zibilean bi eztabaida egon dira:

A) Ezkontza zibila erakundea (instituzioa) edo kontratua den.

Tesi zahar batek ezkontza kalifikatu zuen bere kausa kontutan hartuta. Honen arabera, ezkontza kontratua zen. Defenditu zen ezkontzak ez zuela bere iturria legean, borondate pribatuan baizik. Tesi honek bi zuzenketa izan zituen:

Alde batetik atentzioa ez zen jarri ezkontzaren iturrian, bere eraketan baizik. Honen arabera, ezkontza ez zen kontratua, erakundea baizik; hau da, ezkontzagileek ezarritako lotura efektuak ez dira eratortzen autonomia pribatutik, erakundetik baizik.

2. zuzenketa kontratuaren kontzeptuan gertatu zen. Autoreak konturatu ziren kontzeptu hau ez zela nahikoa ezkontzari aplikatzeko. Kontratuaren kategoria ondareen eremuan aurkitzen da, eta eremu honetan interes kontrajarriak daude. Ezkontza Zuzenbidea, berriz, eskubide eta betebehar berdinak eratzen saiatzen da. Horregatik beste termino juridiko bat erabiltzen hasi zen, negozio juridikoarena, alegia.

Gaur egun, nahiz eta ezkontza erregulatua egon, nahiz eta erakunde bat izan, pertsonen arteko harreman berezi bat da, adostasuna ematean manifestatzen dena. Beraz, tesi instituzionalak ez du lortu kontratuaren edo negozio juridikoaren garrantzia ezabatzea. Ordenamendu Zibilean ezkontzak funtzio soziala betetzen du. Horregatik legegileak borondatearen autonomia mugatzen du. Azken finean, legegilea horretara behartua dago, K. 32. art.ak (ezkontza eskubidea) hori agintzen baitio. Hala ere, printzipio instituzionala

35


adostasun printzipioaren eta autonomia pribatuaren eraginez ahuldua agertzen da. Adibidez, ezkontideak ados badaude erabaki dezakete non bizi (K.Z. 70.art.).

B) Ezkontzaren erregulazioa Zuzenbide Pribatua edo Publikoari dagokion.

Eztabaida izan da ea ezkontza Zuzenbide Pribatuaren edo Zuzenbide Publikoaren eremuan sartzen den. Egia esan, ezkontzak badu eragina bai Zuzenbide Pribatuan bai Zuzenbide Publikoan.

Batzuen ustez ezkontza Zuzenbide Pribatuko erakunde bat da, tesi hau bi momentutan oinarrituz: ezkontza sortzen den unea, bertan autonomia pribatuak garrantzia duelako; eta ezkontza iraungitzen den unea, ilustrazio garaian ezkontidearen borondateak garrantzi handia zuelako une horretan.

Bestalde, ezkontzaren izaera publikoa defenditzen hasten da agintaritza parte hartzen hasten denean adostasuna emateko momentuan, eta ezkontideen banakako interesak eta umeen interesak familiaren interesen menpean gelditzen direnean. Korronte honen defendatzaile garrantzitsuena “Cicu” izan zen. Autore honek zioen ezkontza ez zela autonomia pribatuaren egintza, Estatuarena baizik. Honek azpimarratu zuen ezkontza sortzen dela aurrean Estatuaren idazkari bat dagoelako, ezkontzagilearen adostasuna baldintza bat besterik ez delarik.

1.2. Ezkontza kanonikoaren eraentza juridikoa.

Gaur egun garbi dago ezkontza kanonikoa kontratu bat dela, baina kontratu berezia: solemnea, bilaterala eta pertsonala. Hori bai, ezkontza araututako kontratua da, baliozkoa eta lizitoa izateko lege kanonikoak eskatzen dituen baldintzak bete behar ditu; autonomia pribatua, beraz, mugatua dago.

Ezkontza kanonikoan ezin dira berezi kontratua eta sakramentua, kontratuaren baliozkotasuna erabat lotuta dago sakramentuarekin, eta alderantziz. Horregatik ezkontzerakoan zuzenean eta espreski sakramentua baztertzen bada, kontratua deuseza da.

Alde batetik, adostasuna ematerakoan exijitzen da bi ezkontideak bataiatuak egotea, eta bestetik ezkontza baliozkoa izatea. Bataiatuen artean egindako ezkontza sakramentua da, ezin da egon ezkontza-kontratu baliozkorik ez bada sakramentua (1055.2. kanon-a: “Por tanto, entre bautizados no puede haber contrato matrimonial válido que no sea por eso mismo sacramento”).

36


Bereizten da ezkontza kontsumatua dagoen edo ez:

a) Ezkontza ez kontsumatua, ezkontza egin ondoren ez bada kopularik izan.

b) Ezkontza kontsumatua, ezkontideek ezkontza ondoren kopula egin baldin badute, beti ere kopula umeak izateko moduan egin bada.

Bereizten da ere baliogabezia kategoria, adibidez eragozpena ez delako dispentsatua izan, eta ezkontza ilizitoa. Azken hau gertatzen da ezkontza debeku legal edo agintaritza baten debekuaren kontra egin delako; nahiz eta ezkontza ilizitoa izan baliozkoa da. Kasu honetan zehapenak (santzioak) ematen dira soilik.

Bereizten dira ere “In fieri” eta “In facto esse” ezkontzak:

a) “In fieri” ezkontza lotura sortzen den momentua da, ezkontza adostasuna, hau da, ezkontza kontratua.

b) “In facto esse” ezkontza, berriz, erreferentzi egiten dio egindako ezkontzatik ondorioztatzen den egoerari, ezkontza loturaren ondoren sortzen den erregimenari. Hauek ezkontza beraren bi fase ezberdin dira.

2. EZKONTZAREN OINARRIZKO ELEMENTUAK.2.1. Adostasuna.

Ezkontzak duen elementurik garrantzitsuena da. Ordenamendu kanonikoaren arabera, ezkontza alderdien arteko adostasunak eragiten du. Adostasun hau ezin dute gurasoek, tutoreek, autoritate publikoek edo ordenamendu juridikoak ordezkatu.

K.Z. 45.art.ren arabera, adostasunik gabe ez dago ezkontzarik, eta hau gabe egindako ezkontza deuseza da (K.Z. 73.1.).

2.2. Objektua

Ezkontza negozio juridiko berezia da, izan ere ezkontzaren objetua ezkontzagileak berak dira. Hori bai, ezkontza kanonikoa sakramentua da, negozio juridikoaren baliozkotasuna sakramentuaren menpean dago, eta alderantziz (1055 k.). Horregatik bermatu egin behar da ezkontzagileek badutela gaitasuna.

2.3. Kausa

Zuzenbide Zibil eta kanonikoan negozio juridikoaren kausa ezberdina da. Ordenamendu Zibilean elkarbizitzara zuzenduta dago, ezkontideen garapen pertsonalera. Ezkontza kanonikoan Jainkoaren maitasuna bera sinbolizatzen da.

2.4. Forma

Bai Zuzenbide Kanonikoan bai Zibilean ezkontza negozio juridiko formala da. Ezkontza bakarra da, zibila, baina forma ezberdinetan egina. Hiru forma aukeratu daitezke:

37


a) Epaile, funtzionari edo alkatearen aurrean (K.Z. 49.1.)

b) Legean aurrikusitako forma erlijiosoan (K.Z. 49.2.)

c) Espainiarren ezkontza. Estatu Espainiarretik kanpo espainiarrak ezkontza egin dezake hau egiten duen lekuaren legearen arabera (K.Z. 49.3.)

Ezkontza zibilean formaren betebeharrak murrizten dira adostasun printzipioaren eraginez, eta ezkontza kanonikoan elizaren ordezkari bat bertan egon behar da.

3. BALIOGABEZI MOTAK.3.1. Arlo zibilean

Arlo zibilean eztabaidatzen da zein baliogabezi mota dauden. Batzuen ustez deuseztasun kausak daude bakarrik; beste batzuek, berriz, deuseztagarritasun kausak bereizten dituzte ere. Guk hauek bereziko ditugu:

a) Deuseztasunezko (nulitate) supostuak. K.Z. 74.art.ren arabera, ezkontza-deuseztasuna eskatzeko akzioa tokatzen zaie senar-emazteei, ministeritza fiskalari eta auzi horretan zuzenean eta legitimoki interesa duen edozein pertsonari. Hurrengo artikuluetan xedatutakoa salbu, nulitatezko akzioa ez da preskribitzen.

b) Deuseztagarritasunezko (“anulabilidad”) supostuak: errakuntza, hertsapena edo beldurra. K.Z. 76.art.ko hiru kasu hauetan deuseztagarritasun kausa ez da oinarritzen zirkunstantzia objektiboetan, eta bai ezkontideen beraien egoeretan. Disziplina berriak mantendu egiten du murrizpen tradizionala, zeinaren arabera akzioa egikaritzeko legitimazioa bizioa jasan duen ezkontidearentzat bakarrik erreserbatzen den. Errakuntza, hertsapen edo beldur larrienen menpean egindako ezkontza konbalidatzen da zirkunstantzia horiek desagertu eta gero senar-emazteek urtebete elkarrekin bizi izan direnean.

c) Supostu mixtoa, adin txikikoak. K.Z. 75.art.ak dio deuseztasun kausa adin falta balitz ezkontidea adin txikikoa den bitartean, horren guraso, tutore edo zaintzaileetako batek egikaritu ahal izango duela akzioa. Ministeritza fiskalak dio adin nagusi egiten denean ezkontzagileak bakarrik egikaritu ahal izango duela akzioa.

Azken aipamen honekin Kode Zibilak erreferentzia egiten dio ezkondu zen unean adinaren eragozpena zeukan ezkontideari. Ezkontza konbalidatzen da supostu honetan: legez ezarritako adina baino gazteagoa den pertsonak edo pertsonek egindako ezkontza, behin ezkontideak adin nagusitasunera iritsita, ondoren urtebete elkarrekin bizi izan direnean.

38


3.2. Arlo kanonikoan

Deuseztasun eta deuseztagarritasun kausen artean ez da bereizketarik egiten, nulitatezko supostuak dira (akzioa ez da preskribitzen). Ezkontza-nulitate kasuetan legitimazio aktiboa ezkontideek eta justizia-promotoreak edo bultzatzaileak dute. Justizia-bultzatzailea legitimatua dago soilik ezkontzaren nulitatea zabaldua dagoenean, ezkontza ezin bada konbalidatu, edo ez bada komeni konbalidatzea (1674 K.).

- Ezkontza kanonikoaren printzipio instituzionalak

Noiz aplikatzen da Zuzenbide Kanonikoa? Ezkontza mailan ordenamendu kanonikoak badu konpetentzia legegilea, judiziala eta administratiboa ezkontidetako bat katolikoa denean (1059 k.). Elizak badu eskumena eliza katolikoan bataiatutakoengan, baina bakarrik ezkontide bat katolikoa denean. Izan ere, jurisdikzio eliztarra ez da zatitzen, ez du garrantzirik beste ezkontidea bataiatua dagoen edo ez. Elizaren konpetentzia ezkontza mailan osoa da, eta agertzen da legegintza mailan, ezkontzaren baliozkotasunari edo zilegitasunari buruz arauak ezarriz; maila administratiboan, ezkontza egin baino lehen egi behar diren espedienteak tramitatuz; judizio mailan, erabakiaz ezkontzaren baliozkotasunari buruz sortzen diren auziak.

39


XXII. EZKONTZEKO EGOKITASUNA

1. KONTZEPTUA ETA IZAERA JURIDIKOA.

2. ERAGOZPENEN KLASIFIKAZIOA2.1. Bi arloetan komunak diren klasifikazioak

- Eragozpen absolutu eta erlatiboak. - Dispentsagarriak eta dispentsaezinak- Ziurrak eta zalantzagarriak- Betierekoa eta aldi baterakoa

2.2. Zuzenbide Kanonikoko beste zenbait klasifikazio berezi- Eragozpen jainkotiarrak eta ez jainkotiarrak- Publikoak eta ezkutuak

3. ERAGOZPENEN ERREGIMEN JURIDIKOA.3.1. Arlo kanonikoan

- Eragozpenen eraketa.- Eragozpenen iraungipena: dispentsa.- Ezezko dispentsa kanonikoa eta dispentsa berri baten eskaria.- Agintaritza eskuduna- Dispentsaren kausak (90 k.)- Inskripzioa- Dispentsa kanonikoen efikazia zibila

3.2. Arlo Zibilean

4. ZUZENBIDE ZIBIL ETA KANONIKOAN KOMUNAK DIREN ERAGOZPENAK4.1. Adinaren eragozpena4.2. Ezkon loturako eragozpena (“Impedimento de ligamen”)4.3. Odolkidetasunaren eragozpena4.4. Legez ezarritako ahaidetasuna (“Impedimento de parentesco legal”)4.5. Krimen eragozpena

5. HERTSIKI KANONIKOAK DIREN ERAGOZPENAK5.1. Sarrera5.2. Inpotentzia (1084 k.)5.3. Kultu ezberdintasunezko eragozpena (“Impedimento de disparidad de cultos”)5.4. Ordena sakratuaren eragozpena (1087 k.)5.5. Botu publikoaren eragozpena (1088 k.)5.6. Erraptuaren (bahiketaren) eragozpena (1089 k.)5.7. Ahaide izatetik sorturiko eragozpenak (Impedimento de parentesco)

- Ezkon ahaidetasunetik datorren eragozpena, 1092 k. (“impedimento de afinidad”).- Onestasun publikoko eragozpena (1093 k.)

5.8. Ezkontza mistoa

40


1. KONTZEPTUA ETA IZAERA JURIDIKOA.

Bai Zuzenbide Zibilean bai Kanonikoan badira pertsonarekin zerikusia duten inguruabarrak, zeintzuk ezkontzeko aukera hasieratik baztertzen duten. Lehen bi eragozpen mota bereizten ziren: eragozpen batzuek baliozkotasunean zuten eragina (eragozpen deuseztatzaileak); beste batzuek ilizitoa bihurtzen zuten ezkontza (eragozpen galeraztaileak). Kode berriak ezkontza ilizitoa egiten duten pertsonaren inguruabarrak kanpoan uzten ditu. Gaur egun eragozpen deuseztatzaileak existitzen dira bakarrik, eragozpenak soilik.

- Izaera Juridikoa.

Batzuen ustez eragozpenak ez-gaitasuna dira; besteentzat bateraezintasunak; besteentzat debeku legalak. Llamazaresen ustez, bai Zuzenbide Kanonikoan bai Zuzenbide Zibilean ezkontzeko oztopoak dira, baina kontutan hartuta “in facto esse” ezkontza, eta ez “in fieri” ezkontza.

Bere ustez bateraezintasun objetiboak dira, eta atzean maitasunaren arrazoia dago, maitasuna sakramentu bezala ezkontza zibilean. Bateraezintasunak absolutuak badira (odolkidetasuna lerro zuzenean, ezkontza lotura...), ez dira dispentsagarriak; alderantziz, maitasuna arloan bateraezintasuna ez bada absolutua (adina...) dispentsagarria izango da.

2. ERAGOZPENEN KLASIFIKAZIOA2.1. Bi arloetan komunak diren klasifikazioak

- Eragozpen absoluto eta erlatiboak. Absolutoa da baliozko ezkontza eragozten badu edozein pertsonarekin (adina, ezkontza lotura...). Erlatiboa da baliozko ezkontza soilik pertsona batzuekin eragozten duenean (odolkidetasuna...).

- Dispentsagarriak eta dispentsaezinak. Dispentsagarria da dispentsa lortu daitekenean (adina...). Dispentsaezina da dispentsa ezin denean lortu (lerro zuzeneko odolkidetasuna...). Zuzenbide Zibila eta Kanonikoaren arteko berdintasuna ez da osoa. Adibidez, Zibilean adina 14 urtetik aurrera dispentsatu daiteke, Kanonikoan muga ezberdina dena.

- Ziurrak eta zalantzagarriak. Kontutan hartzen da eragozpen honen existentziaren ezaguera. Ziurra izango da eragozpenaren inguruan inolako zalantzarik ez bada; bestela, zalantzazkoa izango da. Zalantza Zuzenbidezkoa izan daiteke, ziurtasun falta tipo legalean ematen bada, edo Egitatezkoa ziurtasun falta kasu konkretu baten egitatearen gainekoa bada.

- Betierekoa eta aldi baterakoa. Kontutan hartzen da denboraren bitartez desagertzen diren edo ez. Adibidez, adinaren eragozpena aldi baterakoa da, baina krimenaren eragozpena betierekoa da.

41


2.2. Zuzenbide Kanonikoko beste zenbait klasifikazio berezi

- Eragozpen jainkotarrak eta ez jainkotarrak, iturria kontutan hartuz. Iturria Zuzenbide Jainkotarrean baldin badago (errebelazioan), eragozpena Zuzenbide Jainkotarrekoa izango da. Iturria elizak emandako xedapen batean badago, Zuzenbide Eliztarrekoa izango da. Zuzenbide Eliztarreko eragozpenak eliza katolikoan bataiatutakoei bakarrik aplikatzen zaizkie, eta Zuzenbide Jainkotarrekoak pertsona guztiei. Zuzenbide Jainkotarreko eragozpenak ezin dira inoiz dispentsatu; bai, ordea, Zuzenbide Eliztarrekoak.

- Publikoak eta ezkutuak. Kontutan hartzen da eragozpena frogatu daiteken edo ez. Eragozpen publikoa izango da Zuzenbideak onartutako froga bideen bitartez (aitormena, lekukoak...) frogatu ahal bada. Ezkutua izango da kanpoko eremuan ezin bada frogatu; beraz, pertsonaren baitan (bere konzientzian) geldituko da.

3. ERAGOZPENEN ERREGIMEN JURIDIKOA.3.1. Arlo kanonikoan

- Eragozpenen eraketa.

Arlo Kanonikoan, 1075 kanonean zehazten da nori dagokion eragozpenen eraketa. Kodeak eliza-agintaritza gorenari, Aita Santua eta Kolegio Episkopalari, ematen dio konpetentzia modu autentikoan deklaratzeko Zuzenbide Jainkotarrak noiz eragozten duen ezkontza. Afintaritza honek badu eskuduntza bataiatuei ezartzeko eliztarreko beste eragozpenak.

11. kanonaren arabera, azken eragozpen hauek eragina dute eliza katolikoan, bataiatuak daudenengan eta eliza katolikoan onartuak izan direnengan bakarrik (protestanteak ez).

Beste agintaritzak, Tokiko Ordinarioak edo Konferentzia Episkopalak debekuak jartzeko bakarrik dute konpetentzia. Debeku hauek urratzen badira, ezkontza ez da baliogabe geratzen, ilizitoa bihurtzen da soilik (1077.1 K.).

Zuzenbide Kanonikoan ez dago botereen arteko banaketari buruzko printzipiorik. Horregatik eragozpenak sortzea ez dago legearen eskuetan, eliza agintaritza gorenak egintza administratibo baten bitartez sor dezake eragozpena.

- Eragozpenen iraungipena: dispentsa.

Eragozpen bat bi arrazoiengatik iraungitu daiteke: egitatezko inguruabarrak desagertu egin direlako (adina...), eta dispentsa baten bitartez. Dispentsa eliz-agintaritza batek emandako egintza juridiko singularra da. Honen bitartez egoera konkretu bati eragozpena ez zaio aplikatzen, kasu konkretu horrentzat eragozpena desagertzen da. Dispentsa egintza administratibo berezi batean ematen da, erreskriptuan, beti ere interesatuak eskatu ondoren (59 k.).

42


Dispentsaren ondoren, ezkontza posiblea da, baina eragozpenak egitatea bezala jarraitzen du. Adibidez, odolkidetasuna egitatea bezala ez da desagertzen nahiz eta dispentsa egon, gertatzen dena da arauaren efikazia eseki egiten dela kasu konkretu horretarako.

- Ezezko dispentsa kanonikoa eta dispentsa berri baten eskaria.

+ Eskaria maila bereko bi organori egiten denean (65 k.)

Bi aukera daude: Biek eliza partikular berekoak badira (edo kuria erromatarreko bi organo badira), organo batek ukatzen badu dispentsa, erreskriptu berria baliozkoa izateko ezezkoa eman zuen organuaren adostasuna behar da. Bi organuak eliza partikular ezberdinekoak badira (dispentsa eskatzen zaio norberari dagokion ordinarioari, honek ezezkoa ematen du, eta ondoren beste diozesi bateko ordinarioari eskaria egiten zaio), kasu honetan ez daude baliozkotasunari buruzko baldintzak, bakarrik zilegitasunari buruzkoak (lizitoa).

+ Eskaria maila desberdineko bi organuri egiten zaienean.

Bi kasu eman daitezke:

* Ezezko dispentsa mailaz goreneko den organuak ematea, hau da, Aita Santuak bere ordezkari diren organuekiko eta Kuria erromatarreko organuak gotzaiekiko. Bigarren dispentsa baliozkoa izateko derrigorrezkoa da ezezkoa eman zuenaren adostasuna bigarren honekin.

* Ezezko dispentsa mailaz beheragokoa den organuak ematea. Erreskriptua baliozkoa izateko eskarian aipatu beha da aurrekoaren ezezkoa.

Honetaz gain, badaude nulitatezko beste kausak. Erreskriptuaren nulitate kausa bat hauxe da: pertsonen izenari buruz edo bizi den lekuari buruz errakuntza denean, honek eragina duenean pertsonen identitatean edo objetuengan (66. K.). Gainera, badago arau orokor bat: eskaera egin zuen pertsonak gorde bazuen egitatezko daturen bat edo gezurrezko datuak alegatu bazituen, hauek eragina badute dispentsa ematerakoan, arau orokorra da erreskriptua nuloa dela (63.1. k.); hala ere, arau honek berezitasunak onartzen ditu.

- Agintaritza eskuduna

+ Sede Santua

Zuzenbide Eliztarreko edozein eragozpen dispentsatu dezake; Zuzenbide Jainkotarreko eragozpenak, berriz, ezin dira dispentsatu, ezta Aita Santuak ere. Kode Kanonikoak 1078.2 kanonean Sede Santuaren aldeko erreserba bat egiten du, eta berak bakarrik dispentsatu ahal izango ditu eragozpen hauek: Ordenu Sakratua, kastitate boto publikoa erakunde erlijioso baten aurrean emandakoa, eta Krimena edo erahilketa.

+ Tokiko Ordinarioa (134. Kanonean adierazten direnak, normalean Gotzaia)

a) Arau Orokorra

1078.1 kanonak dio Sede Santuari erreserbatutako dispentsa kasua salbu, tokiko ordinarioak bere menpe edo bere lurraldean daudenei Zuzenbide Eliztarreko eragozpen guztiak dispentsatu

43


diezazkieke. Eskumena bikoitza da: Bere menekoen gainean, edozein lekutan egonda ere, eta bere lurraldean dauden guztiengan, nahiz eta lurraldean egitatez egon.

b) Kasu bereziak

* Heriotz arriskua (1079.1 k.). Egoera honetan tokiko ordinarioari dispentsak emateko eskuduntza luzatu egiten zaio printzipioz Sede Santuari dagozkion kasu batzuetara: botu publikoaren eragozpena, krimenarena, ordenu sakratuaren eragozpena (soilik diakonoei dagokionez, zeren presbitero kasuan Sede Santuari dagokio).

* Ustegabeko edo harridurazko kasuak (1080 k.). Supostu hau gertatzeko hiru gauza gertatu behar dira: Ezkontzarako dena prestatua egon behar da, alegia, ezkontza egiteko behar diren formalidade guztiak; une horretan eragozpenen baten berri izatea; eta ezkontza dagokion dispentsa lortu arte ezin atzeratzea kalte larriak sortu gabe. Ustegabeko kasuan tokiko ordinarioari dispentsa emateko eskuduntza luzatu egiten zaio krimenaren eragozpenera, apezburu eta beste ministrariei.

* Normalean apezburuak beste presbiteroak edo diakonoak ezin ditu dispentsatu, baina 1079 kanonean salbuespena agertzen da. Apezburuak, ministrari sakratuak eta diakonoak tokiko ordinarioaren eskuduntzak hartzen dituzte bi kasu hauetan: Heriotz-arriskuko kasuetan tokiko ordinarioarengana jo ezin daitekenean (berarekin telefonoz edo telegrafoz hitz egin daitekenean soilik, 1079.4 k.), eta Ustegabeko kasuan (eragozpena izkutua denean ministrari hauek tokiko ordinarioak kasu berean dauzkan eskuduntzak izango dituzte, 1080 k.).

* Bestalde, aitorleak berak norbere barreneko konzientzia eremuan dispentsatu ditzake ezkutuko eragozpenak, bi kasueta: heriotz arriskuan (1079.3 k.) eta ustegabeko kasuan (1080.1 k.).

- Dispentsaren kausak (90 k.)

Dispentsa baliozkoa izateko, bidezko eta proportziozko kausa batean oinarritua egon behar du. Kontutan hartu behar dira kasuaren inguruabarrak eta legearen larritasuna. Dispentsa ematen duen agintaritza ez bada arauaren egilea edo bere goikoa, ezkontza baliozkoa izateko dispentsa derrigorrez kausa batean oinarrituta egon behar du.

44


Dispentsa ematen duen agintaritza arauaren egilea edo goikoa bada, eta dispentsa kausarik gabe ematen bada, orduan ezkontza ilizitoa bihurtzen da, baina ez deuseza. Nola Zuzenbide Eliztarreko eragozpenak Aita Santua eta Kolegio Episkopalak bakarrik ezarri ditzaketen, dispentsa beste agintaritza batek ematen badu, ezkontza baliozkoa izateko derrigorrez kausa batean oinarrituta egon behar du. 90.2 kanonak zera dio: kausari buruzko zalantza kasuetan ulertzen dela dispentsa baliozkoa eta lizitoa dela.

- Inskripzioa

Segurtasun juridikoa dela-eta, dispentsa kanonikoak inskribatu egin behar dira. 1081 eta 1082 kanonek arau hauek ezartzen dituzte:

a) Ezkontzako ministrariak emandako dispentsa lehenbailehen jakinarazi behar zaio tokiko ordinarioari, eta ezkontzari buruzko parrokiako liburuan inskribatu egin behar da.

b) Eragozpena ezkutua bada, alegia, norberaren barreneko eragozpena eta dispentsa eremu horretan ematen bada, aitortzatik kanpo ematen bada, artxibo berezi batean inskribatzen da, Diozesiko kuriako artxibo sekretuan (489.1 k.). Kasu honetan barruko kontzientzia extra-sakramentalean eman behar da dispentsa; eragozpena publikoa bihurtzen bada ez da beharrik dispentsa berririk kanpoko eremuan.

c) Dispentsa barruko kontzientzia sakramentalean (konfesioan, aitortzean) ematen bada, ez da inskripziorik egingo, baina eragozpena kanporatzen bada, dispentsa berria beharko da.

d) Arau orokorra da dispentsa kanporatu bada (adierazi bada), lekuko ordinarioak, apezburuak edo diakonoak eman, parrokiako ezkontzari buruzko liburuan inskribatu behar dela.

- Dispentsa kanonikoen efikazia zibila

K.Z. 63.2 artikuluaren arabera, idazpenik ez da egingo aurkeztutako dokumentuetatik edo erregistro zibileko idazpenetatik garbi dagoenean ezkontzak ez dituela betetzen baliozko izateko titulu honetan galdatzen diren ukanbeharrak. Hori kontutan hartuta, ezkontza kanoniko bat erregistro zibilean inskribatzerakoan (bestela ez du erabateko efektu juridiko zibilik izango) aurkeztutako dokumentuetan agertze bada eragozpen baten existentzia eta dagokion dispentsa kanonikoa, zehaztu egin behar da nolako efektu zibilak izango dituen dispentsa horrek arlo zibilean.

Kontutan hartu behar da datu garrantzitsu bat: ordenamendu zibila eta ordenamendu kanonikoren eragozpen berdinei buruz ari gara hitzegiten. Eragozpen kanonikoak eragozpena izan behar du ere arlo zibilean, adibidez, adina. Eragozpena soilik arlo kanonikoan ematen bada ez da arazorik planteatzen, arlo zibilean zirkunstantzia horrek ez du garrantzirik.

45


Arazoa planteatzen da egoera zehatz hori eremu zibilean ere eragozpena bada, adibidez, odolkidetasuna. Kontua da ea dispentsa kanonikoa nahikoa den edo agintaritza zibilaren beste dispentsa behar den. Llamazaresen ustez homologazioa posible da; berak dio ezkontza kanonikoak efikazia zibila izateko agintaritza zibilari dispentsa eskatzeak suposatuko lukela diskriminazioa arrazoi erlijiosoengatik. Beti ere Llamazaresen ustez, eskatzen da Estatu Zuzenbidearen araberakoa izatea. Erregistro Zibileko epaileak aztertu beharko du ea eragozpena eta dispentsa kanonikoa eta zibilaren artean ajustea ematen den; egokitzen bada, onartuko du dispentsa kanonikoa, bestela ez.

Beraz, erregistro zibileko epaileak egiaztatu egin behar du tipo zibila eta kanonikoa egokitzen direla. Adibidez, ezkontza kanoniko batean ezkontide batek 13 urte baditu eta dispentsa kanonikoa lortu badu, erregistro zibilean ezkontza inskibatzerakoan, funtzionariak lege zibila aplikatuz ikusiko du modu horretako dispentsarik ezin dela eman arlo zibilean, adinaren dispentsa Zuzenbide Zibilean 14 urtetik aurrera bakarrik eman daitekelako, eta beraz ezkontza hori ez da inskribatuko.

3.2. Arlo Zibilean

Ordenamendu Zibilean Konstituzioko 32.2 artikuluaren arabera ezkontzeko gaitasuna legeak arautu behar du. Eragozpenek badute eragin zuzena gaitasunean; erregulazio hau egin behar du legeak bi eskubide errespetatuz: ezkontza-eskubide honen esentziazko edukina (K. 53.art.), eta gizonen eta emakumeen arteko berdintasun-eskubidea (k. 32.art.).

K.Z. 46 eta 47 artikuluetan daude eragozpenak. K.Z. 48.art.ak zera xedatzen du: “Justizia Ministerioak eskua (eskumena) dauka alderdi batek eskaturik aurreko ezkontidearen maulazko heriotzagatiko eragozpena dispentsatzeko. Lehenengo instantziako epaileak eskua izango du dispentsatzeko bidezko kausarekin eta alderdi batek eskaturik, 3. graduko alboko ahaidetasun-eragozpena eta adineko eragozpena 14 urtetik aurrera. Adin-dispentsako espedientetan aditu beharrekoak izango dira adin-txikiaren eta hauen guraso edo zaintzaileen esana. Geroko dispentsak ezkontzeko unetik bertatik konbalidatzen du ezkontza, honen deuseztasuna bi alderdietako batek judizialki eskatua ez badu.”

Ematen du Justizia Ministerioak dispentsatzen duenean 48. Art. kontutan hartuta, ez dela behar bidezko kausarik. Llamazaresek dio krimenaren kasuan dispentsa barkamena dela; hala ere, Díez Picazo eta Gullónek uste dute kasu honetan ere bidezko kausa egon behar duela. Beste kasuetan garbi dago bidezko kausa behar dela, epaileak kasu konkretuaren inguruabarrak kontutan hartuta baloratzen duelarik. Adinaren kasuan epaileak bi muga ditu: 14 urtetik behera eragozpen hau ezin da dispentsatu ezkontza egin baino lehen, ezta ezkontza egin ondoren ere; beraz, alderdietako batek ezkontza egiterakoan 14 urte baino gutxiago bazituen, nahiz eta dispentsa eskatzerakoan 14 urte edo gehiago izan, ezin da ezkontza konbalidatu

Dispentsa espediente baten emaitza da, eta adineko eragozpenaren kasuan adin txikiak eta guraso edo zaintzaileak entzun behar dira. Eragozpena dispentsatzeko ahalmena diskrezionala da; honela dio Kode Zibilak: “...Justizia Ministerioak eskua dauka”, “1. Instantziako epaileak eskua izango du dispentsatzeko”.

4. ZUZENBIDE ZIBIL ETA KANONIKOAN KOMUNAK DIREN ERAGOZPENAK4.1. Adinaren eragozpena

- Arlo Zibilean

K.Z. 46.1: “No pueden contraer matrimonio los menores de edad no emancipados”

46


Kode Zibilak dio ezingo direla ezkondu emantzipatu gabeko adin txikikoak. Hemendik ondorengo arau orokorra atera dezakegu: ezkontzeko adinez nagusia izan behar da, eta adin nagusitasuna 18 urterekin lortzen da (K. 12 + K.Z. 315). Dena den, adin txikikoak ere ezkon daitezke baldin eta emantzipaturik badaude, horretarako besterik beste 16 urte izan beharko dituztelarik (K.Z. 317). Salbuespen bezala ezkontzeko adina 14 urtetara jaitsi daiteke dagokion dispentsa lortuz.

Eragozpen honen oinarria arlo zibilean gaitasun fisiologikoan baino gehiago, pertsonaren heldutasun psikologikoan datza, hain zuzen elkarbizitza bati aurre egiteko heldutasunean; noski, adin horrekin ere bada behar den heldutasun fisiologikoa ugalketarako. Eragozpena amaituko da adina lortzean edota dsipentsa lortzean (K.Z. 48.2). Eragozpen zibil honen dispentsa emateko ahalmena lehen instantziako epaileari dagokio, beti ere:

* Alderdiek eskaturik (“a instancia de parte”)* Bidezko kausa bat egonik (adibidez, emakumea haurdun egotea)* Gutxienez 14 urte izatea

Dispentsa hauek espediente baten bitartez gauzatuko dira. Honetan adin-txikikoa entzun behar da, hala nola bere guraso edo zaintzaileak (K.Z. 48). Lehen instantziako epaileak bere erabakia auto bitartez emango du. Auto hau helegin daiteke, eta helegite hori DGRN/ENZOk23 erabakiko du ebazpen/erresoluzio baten bitartez. Adibidez, demagun pertsona batek 18 urte eduki gabe ezkontzeko dispentsa zibila eskatzen duela, eta epaile eskudunak ezezkoa ematen diola; honek ENZOra helegin dezake, eta kasua berriro aztertuko da. Eremu honetan oso garrantzitsua da ENZOk emandako doktrina.

- Arlo Kanonikoan (1083 k.)

Eragozpen honek zera esan nahi du: ezingo dela balioski ezkondu zuzenbide kanonikoak eskatzen duen adinera iristen ez den pertsona. Kodeak jasotzen dituen adinak honako hauek dira: 16 urte gizonarentzat eta 14 urte emakumearentzat. Eragozpen honen oinarria arrazoi fisiologikoetan (birsorketarako gaitasunean) zein psikologikoetan dago (ezkon-baietza nahiz bertatik ondorioztatzen diren betebeharrei aurre egiteko behar den heldutasunean). Azken finean lortu nahi dena zera da: ezkontideek ezkontzaren aurrean behar den heldutasuna badutela ziurtatzea. Dena den aipatutako adinak ikusirik eta kode zibilak eskatzen duena kontutan izanik (18 urte), lehentasuna ematen zaio birsortzeko heldutasunari.

Eremu zibilarekiko ezberdintasun batzuk ditu, ez da adin bera eskatzen printzipio bezala; beraz adin hauekin ezkondu ondoren Erregistro Zibilera zuzentzen badira nahiz ezkontideak nahiz apaiza elizaz eginiko ezkontza hori inskribatzeko asmoz, ikusiko dugu hori ez dela posible izango, ez baitira betetzen ezkontza zibilaren ukanbeharretako bat, adina (K.Z. 63), alegia. Beraz, dagokion dispentsa zibila eskatu beharko litzateke, beti ere muga 14 urte izanik.

Horregatik eman daitezkeen arazoak ekiditzeko, ordenamendu kanonikoak neurriak hartu ditu. Kode kanonikoan badaude kasu hauetara aplikagarriak diren bi kanon:

* 1083.2 k.: “Apezpikuen konferentziak ahalmena dute adin nagusiago bat ezartzeko ezkontza zilegia izateko”. Espainiako Apezpikuen

23 Dirección General de Registros y Notarias / Erregistro eta Notaritzaren Zuzendaritza Orokorra

47


Konferentziak 18 urteko adina ezarri du ezkontza modu zilegian ospatzeko. Horrela, 18 urte baino lehenago ospatuko den ezkontza baliozkoa izango da ordenamendu kanonikoarentzat, ez ordea zilegia (“lícito”); printzipioz ezingo da Erregistro Zibilean inskribatu dagokion dispentsa zibilik gabe.

* 1072 k.: “Gotzainek ahaleginak egin behar dituzte gazteei ezkontza burutik kentzeko, dauden lekuko ohituren arabera behar duten adina izan arte”. Ondorioz, 18 urte baino lehen ezkondu den pertsonaren ezkontza, beti ere 14 eta 16 urte izanik, baliozkoa izango da, ez ordea zilegia24.

Eragozpen honen desagerpena edo amaiera gerta daiteke denbora pasatu delako, kontutan izanik aldi baterako eragozpena dugula eta adin nagusitasunera iristean25 desagertzen dela, edota dagokion agintariaren dispentsa lortu delako (hau posiblea da eragozpen honen izaera zuzenbide eliztarrekoa delako, ondorioz dispentsagarria).

24 Bereizi beharreko kategoriak ditugu ezkontzaren “baliozkotasuna” eta “zilegitasuna”. Ezkontza bat baliozkoa izango da legeak aurrikusten dituen ukanbehar guztiak betetzen dituenean, ordea ezkontza hori zilegia (“lícito”) izateko beharrezkoa izango da bate etortzea ezarrita dauden betebehar moral edo etikoekin. Horrela gerta daiteke ezkontza bat baliozkoa izatea, baina ez zilegia, alegia, moralaren ikuspuntutik gaitzetsia, detestatua (“reprobado”).25 Adinaren kontaketari dagokionez, desberdintasuna ikusten dugu kode zibilarekiko, non jaiotza-eguna bere osotasunean kontatzen den, beraz ez urtebetetze eguna (K.Z. 315). Adibidez, pertsona bat 1975eko uztailak 1ean jaiotzen bada, handik 18 urtetara (1993an), egun berbera hasi bezain pronto, alegia gaueko 0:01etan, adin nagusitasuna lortuko du. Kode kanonikoan, ordea, alderantziz gertatzen da: jaiotza eguna ez da kontutan hartuko, eta beraz urtebetetze eguna bere osotasunean kontutan hartu beharko da (203 k.). Horregatik hau bere osotasunean igaro arte ezingo da esan adin nagusitasuna lortu duela. Aurreko kasuan adin nagusitasuna eskuratuko luke uztailak 1a bere osotasunean igarotzean, hau da, uztailak 2an.

48


4.2. Ezkon loturako eragozpena (“Impedimento de ligamen”)- Arlo Zibila

K.Z. 46.2: ”No pueden contraer matrimonio los que estén ligados con vínculo matrimonial”.

Kode Zibilak dio ezingo direla ezkondu jadanik ezkonduta daudenak. Ondorioz, beharrezkoa izango da:

* Eragozpena sortarazten duen ezkontza zibilki baliozkoa izatea, bere forma edozein izanda ere

* Ezkontza horrek irautea (“subsistir”), alegia, desegin gabe egotea. Ordenamendu zibilean ezkontza desegin daiteke (K.Z. 85 art.): ezkontide baten heriotza dela-eta (ordenamendu kanonikoan bezala), ezkontide baten heriotza-deklarazioagatik26, edo dibortzioaren bidez

- Arlo Kanonikoa (1085 k.)

Arlo kanonikoan eragozpen honen esanahia arlo zibilekoaren berbera da: ezkontza galeraziko zaie jadanik baliozki ezkondurik daudenei. 1085 k.: “Atenta inválidamente el matrimonio quien está ligado por el vínculo de un matrimonio anterior, aunque no haya sido consumado”.

Bere oinarria ezkontza batasunean eta deseginezintasunean (“unidad e indisolubilidad”) datza, hauek baitira ezkontza kanonikoaren funtsezko ezaugarriak. Eragozpen honen betebeharrak dira:

* Ezkontza baliozkoa izatea. Ez da derrigorrezkoa ezkontza kontsumatua egotea.

* Lehenengo ezkontzaren loturak irautea; hau da, Zuzenbide Kanonikoan aurrikusten diren moduan desegin gabe egotea.

26 Heriotza-deklarazioaren inguruan (declaración de fallecimiento) zenbait zehaztasun egin behar dira. Pertsona bat denbora luzez desagertzen denean, juridikoki hildakotzat jo daiteke heriotzak sortzen dituen efektuak eman daitezen (pentsioa, herentzia, aseguruak,...). Horretarako prozedura K.Z. 193 artikuluan eta hurrengoetan arautzen da. Ezkontzari begira deklarazio horren efektuak ezberdinak dira arlo zibil eta kanonikoan. Arlo zibilean heriotza-deklarazioak ezkontza desegiten du, eta bere ezkontidea berriro ezkondu ahal izango da. Beraz, denbora luzez desagertua egon dena agertuko balitz bere ezkontzak ez luke indarrik izango eta berriro ezkondu beharko litzateke. Arlo kanonikoan, berriz, heriotza-deklarazio honek ez du ezkontza desegiten, soilik ezkon-loturazko eragozpena desagertarazten du, baina lehenengo ezkontzak bizirik irauten du. Horregatik desagertutako ezkontidea agertuko balitz, bigarren ezkontzak ez luke indarrik izango, soilik lehenak, agerpen horrekin argi geratzen delako ezkontidea bizirik zegoela eta beraz lehengo ezkontza ez dela desegin.

49


Zuzenbide Jainkotiarreko eragozpena dela kontutan hartuta, badakigu ezingo dela dispentsatu. Beraz, eragozpena amaitzeko bide bakarra ezkon-lotura desagertzea izango da, heriotzaren bidez, edota ezkontzaren desegintza kanoniko berezien bidez (rato eta kontsumatu gabeko desegintza, edo fedea babesteko kasu bereziak). Beraz, heriotza izango da ezkontza desegiteko bide normala arlo kanonikoan.

Honen inguruan berezitasun bat aipa genezake, heriotza-deklarazioaren kasuan gertatzen dena. Ezkontide bat desagertzen denean eta denbora luzean bere berririk ez dagoenean, beste ezkontideak heriotza-deklarazio bat eska dezake, eta dagokion autoritate edo agintaritzak deklarazio hori emango du horren ziurtasunera iristen bada, deklarazioa eskatu duen ezkontideak berriro ezkontzeko aukera izango duelarik. Baina desagertutako ezkontidea agertzen bada bestea bigarren aldiz ezkondu ondoren, arlo kanonikoan lehenengo ezkontza izango da baliozkoa, aurreko ezkontidea agertzean argi geratzen delako ez zela hil, eta beraz ezkontzak bizirik irauten zuela; horregatik bigarren ezkontza deuseza/nulua izango da ezkon-loturazko eragozpena egonik ospatu zelako.

4.3. Odolkidetasunaren eragozpena- Arlo Zibilean

K.Z. 47.1 eta 47.2: “Tampoco pueden contraer matrimonio entre sí: 1.- Los parientes en línea recta por consanguinidad o adopción. 2.- Los colaterales por consanguinidad hasta el tercer grado.”

K. Z. 47 artikuluak dioenez, ezingo dira ezkondu odolkidetasunez linea zuzenean ahaide direnak (“pariente por consanguinidad”), ezta odolkidetasunez ahaide direnak alboko linean 3. mailara arte (osaba-izebak eta iloba). Ahaidetasunaren kontaketa egiteko modua berdina da ordenamendu zibil eta kanonikoan, azken honek sistema erromatarra (zibila) jarraitzen duelako, K.Z. 918 artikuluan azaltzen den bezala:

- Linea: jatorrian arbaso berbera duten pertsonen belaunaldi desberdinak- Linea zuzena: belaunaldi desberdinak, bata bestearengandik datozenean- Alboko linea: bata bestearengandik sortu gabe arbaso berdinak dituztenak- Maila/gradua: belaunaldi bakoitzak maila edo gradu bat osatuko du

- Maila kontaketa egiteko bi modu jarraitu daitezke: belaunaldiak kontatzea, kopurua erlazio maila izango delarik, edo harremanetan dauden pertsona kopurua zenbatzea arbaso komuna kenduta. Adibidez: anai-arrebak ahaideak izango dira alboko 2. linean, iloba-osaba/izeba alboko 3. linean izango dira ahaide, eta lehengusu-lehengusinak alboko 4. linean izango dira ahaide.

Odolkidetasuna dispentsatu daitekeen eragozpena da, baina soilik kasu batean: alboko lineako 3. mailan (osaba-iloba), beti ere kausa justua bada eta alderdien eskaeraz (K.Z. 48).

50


- Arlo Kanonikoa (1091 k.)

“1.- En línea recta de consanguinidad, es nulo el matrimonio entre todos los ascendientes y descendientes, tanto legítimos como naturales

2.- En línea colateral, es nulo hasta el cuarto grado inclusive3.- El impedimento de consanguinidad no se multiplica4.- Nunca debe permitirse el matrimonio cuando subsiste alguna duda

sobre si las partes son consanguíneas en algún grado de línea recta o en segundo grado de línea colateral”

* Odolkidetasunezko zuzeneko linean dauden arbaso eta ondorengoen arteko ezkontza nulua izango da. Kodeak esaten du eragozpen hau emango dela odolkideak legitimoak zein naturalak direnean, hau da, eragozpena emango dela odolkidetasunezko ahaidetasun hori ezkontza baten barnean nahiz honetatik kanpo kokatzen bada (baita seme “bastardoekin”).

* Odolkidetasunezko alboko linean daudenen arteko ezkontza nulua izango da laugarren mailara arte, hau barne egonik (lehengusuen arteko ezkontza). Arlo zibilean, berriz, 3. mailara arte mantentzen da eragozpena. Honen oinarri bezala aipa genezake batetik arrazoi soziala, gizarteak ez dituelako ongi ikusten familia berekoak direnen arteko sexu-harremanak (dirudienez gure kulturan ez dira bateragarriak familia-harremanak ezkon-mailako harremanekin); bestalde, arrazoi biologikoak ere badaude, ondorengo belaunaldiei begira (gaixotasun genetikoak heredatzeko probabilitate altua, ...).

Bere izaerari dagokionez, eragozpen erlatiboa dugu hau, eragozpen honek ez baitio pertsona bati ezkontza bere osotasunean eragozten, ezkondu daiteke, baina ez bere odolkide direnekin. Betirako eragozpena da, ez aldi baterakoa, nahiz eta denbora igaro odolkidetasuna mantentzen delako.

Bere jatorriari dagokionez, izaera bikoitza du: zuzeneko lerroan eta albokoan 2. mailara arte, Zuzenbide Jainkotarreko eragozpena izango da, eta ondorioz dispentsaezina; beste kasuetan, ordea, Zuzenbide Eliztarreko eragozpena dugu, beraz dispentsagarria (hau dispentsatzea errazagoa edo zailagoa izango da mailaren gertutasun edo urruntasunaren arabera).

4.4. Legez ezarritako ahaidetasuna (“Impedimento de parentesco legal”)

- Arlo Zibila

K.Z. 47.1: “Tampoco pueden contraer matrimonio entre sí los parientes en línea recta por consanguinidad o adopción”.

Ahaidetasun honek legean du bere jatorria, hain zuzen ere adopzioaren ondorio zuzen bezala. Adopzioaren bitartez adoptatzailea eta adoptatuaren artean ahaidetasunezko erlazio bat eratzen da, filiazio naturaletik sortutakoaren antzekoa. K.Z. 47.1 artikuluaren arabera, eragozpen hau linea zuzenera luzatzen da, ez albokora. Beraz, bi anai-arreba adoptibo ezkondu daitezke. Bestalde, eragozpen hau ezingo da dispentsatu.

51


- Arlo Kanonikoa

Arlo zibilean bezala, kontutan hartzen dira adopzioaren eremuan sortzen diren harreman familiarrak. 1094 kanonak esaten du ezingo direla baliozki ezkondu legezko ahaidetasunez loturik dauden pertsonak, nahiz linea zuzenean (maila guztietan) nahiz albokoan (bigarren mailara arte, anai-arrebak). Lege zibilen arabera baliozkoa den adopzioari buruz ari gara honetan (ordenamendu kanonikoa adopzioaz mintzatzen denean ordenamendu zibilera egiten du eragorpena).

Zuzenbide eliztarreko eragozpena dugu hau, eta beraz dispentsagarria. Beraz, teorian behintzat, lerro zuzeneko ahaidetasun legala dispentsatu daiteke (arlo zibilean ez bezala).

4.5. Krimen eragozpena- Arlo Zibilean

K.Z. 47.3: “Tampoco pueden contraer matrimonio entre sí los condenados como autores o cómplices de la muerte dolosa del cónyuge de cualquiera de ellos”.

Orokorrean eragozpena honako ihardueratik sortuko da: pertsona batek beste batekin ezkondu nahian bere ezkontidea edo beste pertsonarena hilko du. Kode Zibilak dio ezingo direla elkarrekin ezkondu, beraien ezkontideen heriotza dolosoan autore edo konplize bezala kondenatu izan dena. Horretarako, ukanbehar batzuk bete beharko dira:

* Hilketaren autore edo konplize bezala kondenatuak izatea* Heriotza dolosoa izatea. Honek esan nahi du intentzio zehatz

batekin aurrera eramatea: hildakoaren ezkontidearekin ezkontzea.

Eragozpen honi amaiera emateko K.Z. 48 artikuluak dio Justizia Ministeritzak ezkontidearen heriotza dolosoaren eragozpena dispentsatu dezakeela, beti ere alderdien eskariaz. Eremu zibilean eragozpen hau santzio antzeko bat dugu.

- Arlo Kanonikoan

Arlo Kanonikoan eragozpen honek arlo zibilekoaren esanahi berbera du. Honekin ezkontza bera ezezik (fideltasuna eta hautsiezintasunaren aurka doazen iharduerak zigortuz), ezkontideen bizia babestu nahi da ere. Kode kanonikoak bi hilketa mota jasotzen ditu:

* Arrunta+ Hiltzailea bera edo beste pertsona baliozki ezkonduta egotea+ Ezkondu nahi duen edozeinek egin dezake, ez da bestearen laguntzarik behar, are gehiago, bestearen borondatearen aurka egin dezake.+ Hilketa zuzenean edo hirugarren pertsona baten bitartez egin daiteke.+ Beharrezkoa da heriotza gertatzea, ez da nahikoa saiakera edo delitu frustratua+ Krimena pertsona jakin eta zehatz batekin ezkontzeko asmoarekin egin beharko da. Eremu zibilean espreski ez da eskatzen intentzionalitate hori.

* Elkarlanean eginikoa. + Honetan berezia dena zera da, krimena egiteko adostasuna dagoela+ Kooperazioa fisikoa zein morala (indukzioa) izan daiteke+ Aurreko kasuan bezala beharrezkoa da kausalitatezko lotura krimena eta ezkontzaren artean, hala nola beste zehaztasun guztiak

52


Zuzenbide eliztarreko eragozpena dugu hau, beraz dispentsagarria, baina oso zaila da berau lortzea. Eskuduntza Aita Santuari dagokio orokorrean, baina badaude zenbait kasu berezi (1079, 1080 k.).

5. HERTSIKI KANONIKOAK DIREN ERAGOZPENAK 27

5.1. Sarrera

Eragozpenen inguruan esan behar da ordenamendu kanonikoak ezartzen dituen eragozpenak ordenamendu zibilean ezarritakoak baino zabalagoak direla. Honen arrazoia ordenamendu bakoitzean ezkontzak duen esanahiean datza.

Ordenamendu kanonikoarentzat ezkontza sakramentu bat da, alegia, sinbolo bat. Azken finean “zerbait” sinbolizatu nahi du ordenamendu kanonikoaren barnean, hain zuzen eta besterik beste, bi pertsonek bat egitean nolabait Kristorengan ematen den pertsonen elkarketa sinbolizatu nahiko du (aita, semea eta izpiritu santua), nolabait trinitatean ematen den elkarketaren sinboloa da (maila teologikoan), bide batez pertsonen arteko maitasunak maitasun jainkotiarra edo dibinoa sinbolizatuko du. Ezkontza kanonikoa horrela ikusirik, jainkoaren maitasunaren testimonio edo testigantza dugu. Horregatik kontsideratuko da edozein pertsona ez dagoela prest funtzio edo egiteko hori betetzeko, eta ondorioz ordenamendu kanonikoaren exigentzia maila altuagoa izango da.

Ordenamendu zibilean ordea ezkontzak oinarri pertsonalista du, pertsona da nagusi, hala nola honen duintasuna eta garapena bere osotasunean (k. 10.1 art.). Hain zuzen garapen hori lortzeko bidean eta kontutan izanik ezkontza pertsonari lagungarri gerta dakiola, ahalik eta pertsona gehienei luzatu nahi zaie aukera hori; ondorioz eragozpenak murritzagoak izango dira, beti ere ordenamendu zibilarentzat derrigorrezkoak diren minimo batzuk errespetatuz.

5.2. Inpotentzia (1084 k.)

Honen bitartez ezkontzea eragotziko zaie kopula egin ezin duten pertsonei. Nahiz eta gaur egun honela ulertu inpotentzia, ez da beti berdin izan. Historian zehar teoria ezberdinak egon dira, hala nola “kopula sortzailearena” (“cópula generativa”), “kopula bateratzailearena” (“cópula unitiva”), “kopula asetzailearena” (“cópula saciativa”).28

27 D. LLAMAZARES Sistema matrimonial español, 91-98 or. A. BERNÁRDEZ CANTÓN, Derecho matrimonial canónico, 63. or. eta hur.28 A. BERNÁRDEZ CANTÓN, Compendio de derecho matrimonial canónico, 74-75 or.

53


Teoria hauek alde batera utziaz, “copula coeundi” teoria dugu indarrean gaur egun, zeinen baitan nahikoa izango den kopula egin ahal ez izatea eragozpenak pertsona lotzeko (emakumea zein gizona), 1084 kanonean jasotzen den moduan: “La impotencia antecedente y perpetua para realizar el acto conyugal, tanto por parte del hombre como de la mujer, ya absoluta ya relativa, hace nulo el matrimonio por su misma naturaleza”.

Beraz inpotentziak, kopula egiteko ezintasuna bezala ulertua, ezkontza deuseztatzen du, ez horrela esterilitateak (1084.3 k.: “La esterilidad no prohibe ni dirime el matrimonio”).

Eragozpen honen oinarria ez dago soilik haurrak izateko ezintasunean, baita ezkontza-elkartea (bizitza eta maitasunezko elkarte bezala ulertua) modu normalean eramateko zailtasunean. Eragozpen hau eman daiteke nahiz gizon nahiz emakumezkoetan kopula egiteko elementuren bat falta bada. Inpotentzia mota ezberdinak ditugu:

- Kontutan izanik noiz agertzen den: ezkontza aurrekoa edo ondorengoa izan daiteke (antecedente y subsiguiente). Soilik aurrekoak eragozten du ezkontza.

- Behin betiko edo behin behinekoa (perpetua y temporal), kontutan izanik desagertu daitekeen ala ez. Soilik lehenengoak eragotziko du ezkontza. Behin betikoa dela kontsideratuko da sendaezina dena, baita sendatzeko erremedio zaila duena.

- Absolutua edo erlatiboa izan daiteke, kontutan izanik pertsona batek duen ezgaitasuna, pertsona guztiekiko edo soilik batzuekiko gertatzen den.

- Jaiotzazkoa (sortzetikoa) edo jaiotzaz gerokoa (congénita o adquirida), kontutan izanik bere jatorria pertsonaren baitan dagoen, jaiotza bertatik edo hazkundearekin nabarmentzen den, edo geroagoko gertakizun batean dagoen, gaixotasuna, ebakuntza, istripua, e.a.

- Organikoa (kopulatzeko ezintasuna organoren baten osaketa desegokian badatza), edo funtzionala (nahiz eta organoen osaketa egokia izan beren funtzionamendua egokia ez denean).

Aipatu ditugun inpotentzia mota guzti hauetatik ezkontzaren baliozkotasunari eragiten diotenak hauek dira: ezkontza aurrekoak eta behin betikoak. Bestelako zirkunstantziek edo inguruabarrek ez dute garrantzi juridikorik izango. Aipaturiko horiek, ordea, ezkontza nulua edo deuseza egingo dute (1084.1 k.). Kode kanonikoak 1084.2 kanonean esaten du eragozpena ezin dela zalantzazkoa izan (ez egitatezkoa ez zuzenbidezkoa), zalantzak irauten duen bitartean ezingo da ezkontza galarazi ezta deuseza deklaratu. Bere izaerari dagokionez, zuzenbide jainkotarreko eragozpena den neurrian, ezin da dispentsatu.

54


5.3. Kultu ezberdintasunezko eragozpena (“Impedimento de disparidad de cultos”)

1086 kanonak dio baliogabea izango dela eliza katolikoan bataiatutako pertsona baten eta bataiatu gabeko baten arteko ezkontza (“Es inválido el matrimonio entre dos personas, una de las cuales fue bautizada en la Iglesia católica o recibida en su seno y no se ha apartado de ella por acto formal, y otra no bautizada”) 29.

Kode kanonikoak zenbait zehaztapen egiten ditu: bataiatutzat joko da jaiotzaz nahiz ondorengo une batetan eliza katolikora bihurtzen edo konbertitzen bada, bataiatua edo konbertitua elizatik aldentzeko egintza formal baten bitartez egin beharko du (ez da kontutan hartzen praktikaria den edo ez), eta ezkontzerakoan suposatzen da ezkontide katolikoaren bataioa baliozkoa dela bestelakorik frogatzen ez den bitartean.

Eragozpen honen oinarria eliza katolikoan bataiatua dagoenaren fedearen babesean datza. Honen ukanbeharrak ditugu ezkontidetako bat katolikoa izatea (jaiotzaz edo konbertitua), eta beste ezkontidea baliozki bataiatu gabekoa izatea. Bere izaerari dagokionez, zuzenbide eliztarreko eragozpena dugu, eta ondorioz dispentsagarria, baina 1125 kanonak dispentsa emateko zenbait baldintza ezartzen ditu:

- Ezkontide katolikoak adierazi beharko du prest dagoela bere fedetik aldenduko duen edonolako arriskua ekiditzeko (ebitatzeko), hala nola, ahaleginak egingo dituela bere seme-alabak bataiatu eta eliza katolikoaren giroan hezitzeko.

- Beste ezkontidea (bataiatu gabea) informatu beharko da bere ezkontideak agindu duenaren inguruan, eta argi geratu beharko da benetan kontzientzia duela ezkontide katolikoak egindako aginduaz eta jaso dituen betebeharrez.

- Bi ezkontideei adieraziko zaie zeintzuk diren ezkontzaren helburuak eta funtsezko propietateak, inolaz ere kanporatu ezin direnak.

Eragozpen erlatiboa da, alegia, eragozpen hau existituko da katoliko bat bataiatu gabeko batekin ezkontzerakoan, ez ordea beste katoliko batekin ezkontzerakoan. Eragozpenaren desagertzea edo amaiera emango da dispentsa lortzean edota bataiatu gabeko ezkontidea bataiatzean.

5.4. Ordena sakratuaren eragozpena (1087 k.)

1087 kanonak dio ordena sakratuak jaso dituenak ezingo duela baliozki ezkondu (“atentan inválidamente el matrimonio quienes han recibido las órdenes sagradas”). Eragozpen honen oinarria pertsona hauek (elizgizonek) elizaren barruan duten egitekoan datza. Hauek “zelibatoa” gorde beharko dute, ezkontzari uko egitea eta kastitatea gordetzeko obligazioa suposatzen duena (K. 277). Ulertzen dute modu honetan beren egitekoa hobeto bete dezaketela, beti ere ezkontzarekin bateraezina dena.

Eragozpen hau elizgizon guztiei luzatzen zaie: diakonoei (salbuespenez, ezkondutako gizonek behin-betiko diakonotzaren ordena jaso dezakete, 1031 k.), presbiteroei (apaizak), hala nola episkopaduei (gotzainak). Ordenazioa baliozkoa izan beharko da (1008 k. eta hur.), eta ordenazioaren izaera sakramentalari

29 Kontutan izan behar da kristau guztiak direla bataiatuak, katolikoak ezezik protestante edo ebanjeliko guztiak ere, horien artean bautistak, pentekostalak, adbentistak, anglikanoak, ortodoxoak,... Bataiatu gabeak izango dira, ordea, judutarrak, islamikoak, budistak, e.a.

55


atxikitzen zaizkion obligazio juridikoak sortuak izan behar dira (betebeharrak: 1026 k.).

Zuzenbide eliztarreko eragozpena denez, dispentsagarria da, baina horretarako eskuduntza Aita Santuari dagokio soilik (kasu berezi batzuetan salbu). Bestalde, absolutua da, alegia, elizgizona ezingo da inorekin ezkondu.

Eragozpen hau amaitzeko derrigorrezkoa izango da dispentsa lortzea, elizgizona izateari utzita ez delako nahikoa; zelibatoaren betebeharra dispentsatzea soilik Aita Santuari erreserbatutako dispentsarekin lortuko da.

5.5. Botu publikoaren eragozpena (1088 k.)

1088 kanonak dio institutu erlijioso batean kastitatezko botu publikoaz betirako loturik daudenean ezingo direla baliozki ezkondu (“atentan inválidamente el matrimonio quienes están vinculado por voto público perpetuo de castidad en un instituto religioso”). Honen oinarria emandako botoetan datza (1199 k.), konkretuki kastitatean. Hauek ere elizgizonen antzera 277 kanonak lotzen ditu, zelibatoa ezarriz.

Bere betebeharrak dira: botua institutu erlijioso baten barnean baliozki ematea (gaitasuna edukitzea, borondatez egitea, askatasunez, eta adostasunak akatsik ez izatea); eta botua publikoa (elizaren izenean, legez nagusia denak –superior legítimo- jasotzen duenean) eta behin betirako izatea (gerta daiteke botu horiek soilik behin behinekoak izatea, eta kasu horretan ez du ezkontza eragotziko). Zuzenbide eliztarreko eragozpena da, absolutua eta betirakoa.

5.6. Erraptuaren (bahiketaren) eragozpena (1089 k.)

1089 k.: “No puede haber matrimonio entre un hombre y una mujer raptada o al menos retenida con miras a contraer matrimonio con ella, a no ser que después la mujer, separada del raptor y hallándose en lugar seguro y libre, elija voluntariamente el matrimonio”. Kodeak jasotzen duen legezko suposamenduak honako elementuak ditu:

- Subjektuak: bi dira, bahitzailea (gizona, bere eskuz edo beste batzuek laguntzaz), eta bahitua (emakumea).

- Ekintza: gizonak emakumea bahitu edo gutxienez erretenitu behar du, “animus” jakin batekin, emakumearekin ezkontzea. Egokia dirudi bereiztea bahiketa eta erretentzioaren artean: bahiketan indar fisiko zein moralez (mehatxuaz, engainuz, ...) baliaturik emakume bat seguru dagoen leku batetik beste batetara eramaten da, leku aldaketa emanez, non bahitzailearen manupean egongo den; erretentzioan ez da leku aldaketarik gertatzen, baina egoera berean emakumeari mugitzeko askatasuna kenduko zaio.

- Ekintza hori indarkeriaz eman beharko da emakumearekiko, hau da, bere adostasunik gabe. Indarkeria fisikoa zein psikikoa izan daiteke.

Modu honetan ospaturiko ezkontza ez da baliozkoa izango, ez baitago benetako adostasun edo kontsentimendurik. Zuzenbide eliztarreko eragozpena dugu, beraz dispentsagarria, baina horretarako beharrezkoa izango da emakumea bahitzailearengandik urruti eta leku seguru eta libre batean egonez bere borondatez ezkontzea erabakitzea. Egoera hau ez bada ematen, ezingo da dispentsa lortu, horrek adieraziko lukeelako autoritate eliztarrek adostasuna emateko borondatea ordezten dutela egintza juridiko baten bitartez.

5.7. Ahaide izatetik sorturiko eragozpenak (Impedimento de parentesco)

56


Arlo kanonikoan ahaidetasuna lortzeko bide ezberdinak daude:

* Odolkidetasunetik lortutako ahaidetasuna (consanguinidad). Honetan lerro zuzeneko eta alboko lerroko ahaidetasunak bereizi ditzakegu. Lerro zuzenekoa izango da pertsona batzuk beste batzuengandik datozenean(aiton-amonak/aita-ama/seme-alabak); alboko lerrokoa izango da nahiz eta bata bestearengandik ez etorri jatorri edo arbaso berdin bat dutenean (anai-arrebak, osaba-iloba, e.a.).

* Ezkon ahaidetasunetik (“afinidad”). Honetan ahaidetasuna ezkontzatik ondorioztatuko da, alegia, pertsona bat beste batekin ezkontzerakoan honen odolkideen ahaide bihurtzen da, ezkon-ahaidea.

* Egitatezko elkarbizitzatik. Pertsona bat beste batekin ezkontide moduan bizi denean, bakoitza bestearen odolkide diren ahaideekin zuzenbide kanonikoarentzako garrantzizkoak diren erlazio batean sartzen da, nolabaiteko “ahaidetasun” bat sortuz.

* Legez ezarritako ahaidetasuna. Adopziotik datorrena dugu; honela, pertsona bat adoptatua izaten denan, bere guraso adoptiboen zein hauen ahaide guztien ahaide bilakatzen da, “generazio” edo sortzapen naturaleko egoeretan gertatzen den antzera.

- Ezkon ahaidetasunetik datorren eragozpena, 1092 k. (“impedimento de afinidad).

Esan bezala, honetan ahaidetasuna ezkontzaren ondorioz sortzen da, pertsona bat ezkontzen denean bere ezkontidearen odolkideen ezkon-ahaide bilakatzen delako. Hori horrela izanik, kode kanonikoak dio zuzeneko lerroan ematen den ezkon-ahaidetasunak ezkontza deuseztatzen duela (“La afinidad en línea recta dirime el matrimonio en cualquier grado”). Beraz, pertsona bat ezingo da ezkondu bere ezkontide izandakoaren lerro zuzeneko ahaide batekin; beti ere, beharrezkoa izango lehenengo ezkontza (ezkon-ahaidetasuna sortarazi duena) baliozkoa izatea.

Eragozpen hau zuzenbide eliztarrekoa dugu, eta beraz dispentsagarria, baina lehenengo mailan zaila da lortzea. Bestalde, erlatiboa da, pertsona jakin batzuekin eragozten duelako ezkontza.

57


- Onestasun publikoko eragozpena (1093 k.)

1093 k.: “El impedimento de pública honestidad surge del matrimonio inválido después de instaurada la vida en común, o del concubinato notorio o público; y dirime el matrimonio en el primer grado de línea recta entre el varón y las consanguíneas de la mujer, y viceversa”.

Kodeak eragozpen hau sortaraziko duten bi egoera bereizten ditu:

+ Baliogabeko ezkontzarena. Honetan ezkontza kanonikoko itxura egongo da, eta beti “ezkontideak” elkarrekin bizi behar dute (ospatu duten ezkontza kanoniko horrek ez du baliorik izango akats juridikoren bat duelako, nahiz eta beraiek ez jakin).

+ Egitatezko ezkontza edo konkubinatoa. Hau publikoa (zabaldua edo zabaltzeko egoeran) eta ezaguna (ezkutatu ezin dena).

Kodeak dio egoeran hauetan dauden pertsonek honako eragozpena izango dutela: ezingo dira ezkondu bere bizikidearen lerro zuzeneko odolkideekin, lehenengo mailan. Eragozpen hau zuzenbide eliztarrekoa denez, dispentsagarria da. Dispentsaz kanpo, eragozpena desagertarazteko beste bide bat badago, eragozpena sortarazten duen egoera amaitzea, hau da, bizikideak ezkontzea.

5.8. Ezkontza mistoa

Zentzu hertsian ezkontza mistoa dugu bi bataiatuen artean ospaturiko ezkontza, bat katolikoa izanik eta bestea ez (biak kristauak izango dira). 1124 k.: “Está prohibido, sin licencia expresa de la autoridad competente, el matrimonio entre dos personas bautizadas, una de las cuales haya sido bautizada en la Iglesia católica o recibida en ella después del bautismo y no se haya apartado de ella mediante un acto formal, y otra adscrita a una Iglesia o comunidad eclesial que no se halle en comunión plena con la Iglesia católica”.

Beraz, debekaturik egongo da, eskuduna den autoritatearen lizentziarik edo baimenik gabe, bi pertsona bataiatu ezkontzea baldin eta bata eliza katolikoan bataiatutakoa bada (edo jaiotza ondoren konbertitua, beti ere egintza formal baten bitartez bertatik aldendu gabea) eta bestea katolikoa ez den beste eliza batean bataiatutakoa bada.

Eragozpen honen oinarria katolikoa den ezkontidearen fedearen babesean datza, hala nola jaioko diren seme-alabena. Betebeharrak:

* Bi alderdiak baliozki bataiatuak egon behar dute.

* Alderdi bat katolikoa izan behar da, eliza katolikoan bataiatua izan delako edo beste konfesio kristau batean bataiatua izan arren ondoren katolizismora konbertitu delako, beti ere egintza formal baten bitartez eliza katolikotik aldendu ez bada.

* Beste alderdia akatolikoa izan behar du, bertatik egintza formal baten bitartez aldendu delako (ez da nahikoa izango praktikatzeari uztea), edo sekula ez delako katolikoa izan, beti ere kristaua den konfesio bateko partaide izanik.30

30 Gaur egun Espainian katolikoak ez diren beste eliza kristau gehienak FEREDEren kide dira, Espainiako Entitate Erlijioso Ebanjelikoen Federazioa. Honen barnean daude, besterik beste, bautistak, anglikanoak, adbentistak, luteranoak, e.a.

58


Hau ez da propioki ezkontza-eragozpena, hau da, egoera honetan dauden bi pertsona ezkontzen badira beraien ezkontza ez da nulua izango, ez-zilegia baizik (“ilícito”). Honetan ikusten dugu kodearen erreforma aurreko eragozpen eragotzaileen beste adibide bat (“impedimentos impedientes”).31

Eragozpen hau desagertzeko, dispentsaz mintzatzea baino egokiagoa da lizentzia edo baimenaz hitz egitea. Beraz, eskuduna den agintariari lizentzia edo baimen bat eskatu beharko zaio. Kasu guztietan kausa justu eta arrazoizko bat beharko da, hala nola honako baldintza hauek (1125 k.):

- Ezkongai katolikoak adierazi beharko du prest dagoela bere fedetik aldenduko duen edonolako arriskuak ekiditzeko, eta ahaleginak egingo dituela bere seme-alabak bataiatu eta eliza katolikoaren giroan hezitzeko.

- Beste ezkongaia aurrekoak egin dituen promesen jakinaren gainean jarri beharko da, modu horretan argi geratuz bere ezkontidearen promesa zein honek dakartzan ondorio eta obligazioez jabetzen dela.

- Bi ezkongaiak eskolatuak (“instruidos”) izango dira ezkontza kanonikoaren funtsezko elementu eta propietateen inguruan, inolaz ere kanporatu ezingo direnak (1055, 1056k.).

Guzti honekin ezkontzaren baliozkotasuna ziurtatu nahi da, ezkongai bat katolikoa ez denez arriskua dagoelako ezkontza katolikoaren legeak ez ezagutzeko.

31 Gaur egun indarrean dagoen kode kanonikoak (1983koa) eragozpenak modu bakar batean ulertzen ditu, alegia. legeak jasotako debeku batzuk bezala, zeintzuek ezkontza nulua edo deuseza egiten duten. Baina aurreko kodean (1917koa) bi motatako eragozpenak zeuden: eragozpen eragozleak (“impedimentos impedientes”), ezkontza eragozten zutenak ezkontzaren baliozkotasuna ikutu gabe, bere zilegitasunari eraginez, eta ezkontza ez-zilegia bihurtuz (baliozkoa izango zen, baina elizako arau moral eta etikoen ikuspuntutik gaitzesgarria); eta eragozpen deuseztatzaileak (“impedimentos dirimentes”), ezkontza deuseztatzen zutenak, ezkontzaren baliozkotasunari eraginez (hauetako eragozpenen bate egonik ezkontza ospatuko balitz, deuseza izango litzateke). Gaur egun indarrean dauden eragozpen guztiak garai bateko eragozpen deuseztatzaileak dira, nahiz eta oraindik bestelako eragozpenen adibideren batek iraun, horien artean ezkontza mistoarena.

59


XXIII. EZKON - ADOSTASUNA EMATEKO GAITASUNA

0.SARRERA

1.ADOSTASUNA EMATEKO GAITASUNA ARLO KANONIKOAN (1095 kanona)1.1. Arrazoimenaren erabilera nahikoa ez izatea.1.2. Ezkontzaren oinarrizko edukina ezagutu eta ulertzeko gaitasun nahikoa (zentzu zuhurtzitasuna) ez izatea.1.3. Arrazoi psikikoengatik ezk. betebeharrak bere gain hartzeko ez-gai izatea.

2. ADOSTASUNA EMATEKO GAITASUNA ARLO ZIBILEAN2.1. Ezkontzeko gaitasuna

3. EZ-GAITASUN ARRAZOIETAN OINARRITUTAKO SENTENTZIA KANONIKOEN HOMOLOGAZIOA

----------------------------------------------

0.SARRERA

Bai Zuzenbide Zibilean bai Zuzenbide Kanonikoan adostasuna ezkontzaren elementu esentzial bat da. Adostasunik gabe ez dago baliozko ezkontzarik. 1057 kanonaren arabera ezkontza alderdien arteko adostasunak sortzen du. Modu berean, K.Z. 45.1. artikuluan dio adostasunik gabe ez dagoela ezkontzarik. Horregatik adostasunik gabe egindako ezkontza deuseza da (K.Z. 73.1).

1.ADOSTASUNA EMATEKO GAITASUNA ARLO KANONIKOAN (1095 kanona)

1095 kanonean hiru supostu daude, zeintzuk adostasuna emateko gaitasuna baztertzen duten:

- Arrazoimenaren erabilera nahikoa ez izatea (falta de suficiente uso de razón)- Ezkontzaren oinarrizko edukina ezagutu eta ulertzeko gaitasuna nahikoa

ez izatea, hau da, zentzutasunean akats larri bat izatea (grave defecto de discreción de juicio).

- Arrazoi psikologikoengatik ezkontzaren oinarrizko betebeharrak bere gain hartzeko gauza ez izatea.

Beraz, ezkontza adostasuna baliozkoa izateko hiru ez-gaitasun kausa horiek baztertu behar dira, hau da, izan behar da arrazoimenaren erabilera nahikoa, zentzu zuhurtzitasuna ezkontzaren eskubide eta betebeharren inguruan, eta ezkontzaren betebeharrak beregain hobetzeko gaitasuna. Akats psikikoak ezkontza baliogaberik uzteko izan behar du: ezkontza baino lehenagokoa, larria (ezkontzeko konpromezua indargabetuz), eta ezkontzari eragiten diona.

1.1. Arrazoimenaren erabilera nahikoa ez izatea

- Mugapena

Kodeak datu batzuk eskaintzen dizkigu arrazoimena izatea zer den jakiteko. 99 kanonak dio normalean arrazoimenik ez duena ez dela bere buruaren jabe; beraz, arrazoimenaren erabilera izatea norbere buruaren jabe izatea da. 97.2 kanonak presuntzio bat ezartzen du: presumitzen du 7 urtetik aurrera pertsonak baduela arrazoimenaren erabilera.

60


- Ukanbeharrak

99 kanona eta 1095 kanona konparatzen badira, ezberdintasun bat ikusten da. !095 kanonak galdatzen du arrazoimenaren erabilera nahikoa izatea; beraz, ez-gaia da arrazoimenaren erabilera bat ere ez duena, eta ez-gaia da ere arrazoimenaren erabilera minimoa ez duena.

- Irismena

Buruko edozein eritasun, hartutakoa edo jaiotzetikoa, sendagarria edo ez, arrazoimenaren erabilera nahikoaz gabetzen badu pertsona, ezgaitasun kausa gertatzen da. Kasu tipiko bat da oligofreniarena; honetan pertsonaren buruko gaitasuna 7 urteko ume batena baino txikiagoa da. Beste kasu bat da “amentzia” (amente). Doktrina klasikoak bereizten du “amentzia” eta “dementziaren” (erotasunaren) artean. Amentziak edozein pentsamendu mota galerazten du; dementziak, berriz, pertsona eremu konkretu batzuetan bakarrik ezgaitzen du, beste eremuetan arrazoimenaren erabilera ona mantenduz; horregatik erotasunak ezkontzeko adostasuna bakarrik baztertzen du ezkontzan eragina duenean. Hala ere, gaur egun psikiatriak zera dio: zalantza kasuan, dementziak ere eragina duela ezkontzan, eta alderdiak berak frogatu egin behar duela arrazoimenaren erabilera nahikoa duela.

Ezgaitasuna oraingoa (actual), betikoa edo ezkontzeko momentukoa den ez du garrantzirik, beti hartzen da kontutan adostasuna ematen den unea. Amentzia iraunkorraren kasuan, presumitzen da oraingoa dela, ezkontza egiten den unean jarraitzen duela. Tarteka izaten den amentzia baldin bada, frogatu egin behar da kasuz-kasu oraingoa dela. Badira arau batzuk:

+ Ezkontza baino lehenagoko amentzia iraunkorra oraingoa dela presumitzen da.

+ Frogatzen baldin bada eritasuna ezkondu ondoren agertu zela, presumitzen da ezkontzagileak burua ongi zuela ezkontzeko unean. Erregela honek salbuespena badu: eritasuna ezkondu eta berehala agertzen denean.

+ Tarte argiak (“momentos de lucidez”) ez dira behin ere presumitzen, eta oligofrenia eta okerrera doan eritasunaren kasuan, erabat baztertzen dira.

1.2. Ezkontzaren oinarrizko edukina ezagutu eta ulertzeko gaitasun nahikoa (zentzu zuhurtzitasuna) ez izatea.

- Mugapena

Kasu honetan badago arrazoimenaren erabilera nahikoa, baina nahiz eta buruko ahalmena erabat hondatua ez izan, pertsonak badauka akats psikiko bat ezkontzeko egokitasuna kentzen diona.

- Ukanbeharrak

1095.2 kanonaren arabera ezgaiak dira baliozko ezkontza adostasuna emateko ezkontzaren oinarrizko edukina ezagutu eta ulertzeko gaitasunik ez dutenak. Kasu honetan pertsona ez da gauza ezkontzaren esentziazko eskubide eta betebeharrak ezagutu eta ulertzeko. Ezkontzeko hiru gaitasun mota behar dira izan: gaitasun kognoszitiboa, gaitasun kritikoa, eta gaitasun estimatiboa

61


Hiru hauek bete behar dira zentzu-zuhurtzitasuna izateko. Batzuetan akatsek galerazten dute ezagutzea zer den ezkontza kanonikoa, eta bere eskubide/betebeharrak (g. Kognoszitiboa); beste batzuetan akatsek galerazten dute gai honetaz balorazio kritikoa ematea; bestetan akatsek galerazten dute jakitea zein konpromezu dakartzan ezkontzak, ez dute baloratzen uzten ezkontzatik eratortzen diren abantailak eta alde txarrak (g. Estimatiboa). Edozein kasutan ere, zentzu zuhurtzitasuneko akatsak larria behar du izan, eta akatsa gerta daiteke pertsonak gaitasunik ez duelako edo gaitasuna gutxitua duelako.

- Irismena (“alcance”)

Supostu honek objektu bat dauka: ezkontzaren eskubide eta betebehar esentzialak, hau da, 1055, 1056 eta 1057 kanonetatik eratortzen direnak:

+ Ezkontzeko aliantza gizona eta emakumearen artean bizitza osoko elkartze bat dela, izaera naturalez helburutzat duena senar-emazteen ona eta umeak sortu eta hezitzea (1055.1 k.). Honek suposatzen du gizonak eta emakumeak beren buruak elkarri eman eta onartzen dutela, indargabetu ezin den aliantza batean.

+ Ezkontzako ondasunak. Batasuna eta desegin-ezintasuna ezkontzaren ezaugarri esentzialak (1056 k.) eta umeak sortu eta hezitzea (1055.1 k.).

1.3. Arrazoi psikikoengatik ezk. betebeharrak bere gain hartzeko ez-gai izatea.

- Mugapena

Supostu hau printzipio honetatik eratortzen da: “inor ere ez dago behartuta ezinezkora (a lo imposible).” Egoera honetan daudenak badute arrazoimenaren erabilera nahikoa, badute ere zentzu zuhurtzitasuna, baina eritasun psikiko bat dela-eta, ez dira gauza ezkontzatik eratortzen diren betebeharrak asumitzeko.

Kodeak formula hau erabiltzen du: “ezkontzaren betebeharrak onartzeko edo asumitzeko ez gai izatea.” Kodeak ez du “betetzeko” hitza erabiltzen, nahiz eta doktrinak eta jurisprudentziak hitz hau erabili. Kodeak honela garbi utzi nahi du anomalia psikikoak ezkondu baino lehen existitu behar duela, modu honetan arrisku bat baztertuz: ezkontzak porrot egitean, kausa hau aprobetxatuz, baliogaberik uztea; beraz, ezgaitasunak ezkondu baino lehen existitu behar du. Jurisprudentziak ezgaitasun mota hau sortu zuen arazo sexual berezi batzuei erantzuna emateko (adibidez, ninfomania). Gaur egun ez da arazo sexualetara mugatzen, nahikoa da izaera psikikoa izatearekin.

- Ukanbeharrak

a) Anomaliak psikikoa behar du izan. Normalean anomalia hau psiko-sexuala izango da (homosexualitatea, bisexualitatea, ninfomania,...). Edozein kasutan ere, azpimarratu egin behar da nahikoa dela anomalia psikikoa izatearekin, ez du derrigorrez psikosexuala izan behar.

b) Ezgaitasunak larria eta oraingoa izan behar du. Oraingoa izatearen ukanbeharra adostasun-akats guztiei aplikatzen zaie. Izan ere, ezkondu ondoren sortzen diren kausek ez diote ezkontza-adostasunaren baliozkotasunari eragiten.

c) Ezgaitasuna absolutua izan behar du. Kalifikazioa egiten da pertsona bera kontutan hartuta, eta ez beste ezkontidearen nortasuna kontutan

62


hartuta. Beraz, ez du eraginik izaerazko bateraezintasunak (incompatibilidad de caracteres).

d) Objektu konkretua du: ezkontzaren betebehar esentzialak. Hemen sartzen dira “bonum prolis” eta “bonum fidei”, hau da, aktu sexuala modu naturalean egitea (umeak izateko moduan) eta leialtasuna. Biek bi ezaugarri dituzte: esklusiboak eta betirakoak dira.

2. ADOSTASUNA EMATEKO GAITASUNA ARLO ZIBILEAN

Kontratu arloan Kode Zibilak 1263 artikuluan zera dio: adostasuna ezin dutela eman:

+ Emantzipatu gabeko adin txikiek+ Ezgaituek

Arau orokor honek, negozio konkretu bakoitza kontutan hartuta, aldaketak onartzen ditu (K.Z. 1264), ezkontzarekin gertatzen den bezala:

+ Kontsideratzen da ezkontzeko gaitasuna badagoela 14 urtetik aurrera; izan ere, adin horretatik aurrera posiblea da dispentsa (K.Z. 48)

+ Gormutua izatea, nahiz eta idazten ez jakin, ez da ezgaitzearen kausa; bakarrik eskatzen da ezkontza-adostasuna baliozkoa izateko epaile edo funtzionario baten aurrean ematea hitzez edo seinale berdintsuak erabiliz.

63


K.Z. 56.1 artikuluaren arabera, “ezkondu nahi dutenek aurretiaz akreditatu behar dute erregistro zibileko legediaren arabera tramitaturiko espedientean, kode honetan xedaturik dauden gaitasun ukanbeharrak betetzen dituztela”. Artikulu honetako gaitasunak ezkontzeko egokitasuna adierazten du, K.Z. 56 eta 57 artikuluetan xedatzen diren ukanbeharrak biltzea edo eragozpenik baldin bada, hau dispentsatzea (48. Art.) eta urritasun edo anomalia psikikorik ez izatea.

K.Z. 56.2 artikuluak xedatzen du ezkontideetako batek urritasun (deficiencia) edo anomalia psikikorik baleuka, medikuaren irizpena eskatuko dela adostasuna emateko daukan gaitasunaz; honek suposatzen du pertsona horiek bakarrik ezkondu daitezkela erizpena aldekoa baldin bada. Bestalde, K.Z. 82.4 artikuluak banaketa kausa bezala erregulatzen du buruko eritasuna, beti ere baldintza hauetako bat betetzen bada: beste ezkontidearen edo familiaren interesak elkarbizitzaren etendura galdatzea; beraz ez da aski ezkontideak buruko eritasuna izatearekin. Kontutan hartu behar da ere askotan familiaren interesaren barrenean eri (gaixo) dagoen ezkontidearen interesak ere sartzen direla, eta interes horiek normalean elkar-bizitza jarraitzea exijitzen dutela.

Buruko eritasunek baliozko ezkontza-adostasuna eragotzi dezakete, baina hau bakarrik gertatzen da adostasuna ematerako orduan, deklaratzailea burutik nahasi dagoenean. Beraz, buruaren argialdi batean hartutako erabakia efikaza da. Gaur egun inor ere ezin da ez-gaitua izan ez bada lehendabiziko epai judizial bat zentzu horretan. Honekin batera tutela edo kuratela erregimen bat ezartzen da. Ezgaitasuna adierazteko prozedura judiziala izatea berez bermea da ustezko ezgaiarentzat, baina berme hori ez litzateke nahikoa izango ezgaiketarako baldintzak legez finkaturik ez baleude, arlo horretan hartzen den erabakia ezin delako epaile edo interesatuaren esku utzi (K.Z. 199. Art.).

K.Z. 200. artikuluaren arabera, ezgaitzeko arrazoia dira pertsonek euren burua gobernatzen galerazten duten gaixotasun edo eritasun fisiko edo psikiko iraunkorrak. Lehenengo eta behin, prozedura hasteko lejitimazioa ustezko ezgaiaren ezkontideak, egitatezko bikoteak, aurrekoek, senideek eta ondorengoek dute. Ministeritza fiskala ere lejitimatua dago aipatutako ahaideak egon ezean, edota horiek egonda ere, ezgaitasun deklaraziorik eskatu ez dutenean (LEC 757. art.).

Epaileak zehazten du iharduteko gaitasunak duen noranahikoa; horrekin batera epaian ezarri beharko da tutoretza eta zaintza eraentza, baita horren edukia ere. Epai judizialaren bitartez ezgaituaren ondoan aurkitu daiteke beste egoera bat: pertsona bat bere burua gobernatzeko gai ez izatea, baina prozesu judizial baten bitartez ez-gaitua ez izatea. Gainera egoera hau da normalena. Pertsona hori berez ezgaia da, egitatez, baina epaile batek ez du horrela deklaratu, arrazoi sinple batengatik: bere familiakoek ez dutelako eskatu ez gaiketa hori.

2.1. Ezkontzeko gaitasuna

K.Z. 56.2 artikuluak erregulatzen du, kontutan hartu gabe ezkontide bat ezgaitua izan den edo ez. Beraz, nahiz eta ezkontidea epaile batek ezgaitua izan, K.Z. 56.2 art. aplikatzen da (ENZOren 1993-7-27ko ebazpena). Ezkontideak anomalia psikikoren bat badu, eta ez bada ezgaitua izan, K.Z. 56.2 art aplikatzen da ere. Horregatik anomalia psikikoaren kasuan, ezgaitua egon edo ez, ezkontzaren baliozkotasuna datu bakar baten menpekoa da: benetako ezkontza-adostasuna eman duen edo ez.

Nahiz eta ezgaiketa epai bat izan, honek ezin dio ezgaituari ezkontzeko aukera galerazi buruaren argialdi batean. Beraz, K.Z. 56.2 artikuluaren eremuan sartzen da ere epai baten bitartez ezgaitua dagoen ezkontidea. Lehen eztabaida bizia izan zen ea buruaren argialdi batean egindako ezkontza baliozkoa zen hala ez. 1981eko erreformak baietz erabaki du argi eta garbi, aurrekin historikoekin (4-2-6 partidak) eta giza pertsonaren duintasunarekin adosago ibilki, baina aldi berean medikuaren erizpen periziala eskatzeko kautela hartzen du.

64


Beraz, ez du garrantzirik ezkontidea gai izatea edo ez, ardura duena da ea gauza den ezkontza-adostasuna emateko, gauzak behar hainbat bereiziz eta zer egiten duen jakinez. Erregistro Zibileko Erregelamenduaren 245.2 artikuluak xedatzen du: ezkondu aurreko espediente zibilean espedientegileak estimatzen badu ezkontidetako bat urritasun edo anomalia psikikoren batek jota egon daitekeela, erregistro zibileko medikuari (mediku forensea) eskatuko diola behar den mediku erzipena.

Erizpen (dictamen) honetan agertu behar da ezkontideek betetzen dituztela Kode Zibilak eskatzen dituen gaitasun ukanbeharrak. Erizpen honen objektua da erabakitzea ezkondu nahi duenak ezkontza-adostasuna emateko gaitasunik baduen edo ez; gero agertzen bada aldeko erizpena okerra zela, ezkontza ez da baliozkoa izango adostasunik ez zelako egon (K.Z. 73.1 art.). Gauza bera gertatuko da ezkontideak anomalia psikikoren bat baldin bazuen eta erizpena eskatu ez bazen. Gauza bera gertatuko da ere, nahiz eta mediku-errekonozimendua egin zen momentuan ezkongaiak egokitasun psikikoa erakutsi, geroago krisialdi patologiko bat izaten badu, eta beraz adostasuna behar adineko egokitasunik gabe eman duelako. Zalantza kasuan “Ius Connubii”-k du lehentasuna (ENZOren 1994-3-12ko ebazpena).

3. EZ-GAITASUN ARRAZOIETAN OINARRITUTAKO SENTENTZIA KANONIKOEN HOMOLOGAZIOA

1.- Zuzenean homologatzen dira epai kanonikoak ezkontza kanonikoa deuseza deklaratzen dutenean, arrazoimenaren erabilera nahikoa ez izateagatik, eta zentzu zuhurtzitasuna nahikoa ez izateagatik. Zuzenbide Zibilean ere galdatzen da gaitasun kognoszitiboa, kritikoa eta estimatiboa.

2.- Ezkontzaren betebeharrak bere gain hartzeko ezgaitasunaren kasuetan, gauzak aldatzen dira. Betebehar horiek baztertzen badira ezkontza kanonikoa ez da baliozkoa. Alderantziz, ezkontza zibila arrazoi horiengatik ez da deuseza. Kasu honetan oinarritutako ezkontza deuseza deklaratzen duten epai kanonikoak ezin dira homologatu.

Beraz, 1095.1 eta 1095.2 kanonen kausetan oinarritutako epai kanonikoak homologatzen dira; 1095.3 kanonean oinarriturikoak, berriz, ez, ezkontzak eremu zibilean eta kanonikoan edukin desberdina duelako.

65


XXIV. EZKON ADOSTASUNA BALIOZKOA IZATEKO BETEBEHARRAK

1. INDARKERIA.1.1. Indarkeria Zuzenbide Kanonikoan1.2. Indarkeria Zuzenbide Zibilean

2. SIMULAZIOA2.1. Arlo Kanonikoan (1101 k.)

- Kontzeptua- Motak- Simulazioaren elementuak- Simulazio Totala- Simulazio partziala

2.2. Arlo Zibilean2.3. Simulazio partzialean oinarriturik deuseztasuna deklaratzen duten epai kanonikoen homologazioa

----------------------------------------------

1. INDARKERIA.

Adostasuna baliozkoa izateko hertsapenik gabe eman behar da, kanpoko adierazpenak librea izan behar du. 1103 kanonak alde batetik indarkeria eta bestetik beldurra bereizten ditu. Biek ezaugarri batzuk badituzte: kanpoko elementu batek sortuak daude, ezkontzagile batek ikara dauka. Ikara hau beste pertsona batek sortzen du, bai ezkontideak bai hirugarren batek.

- Beldurra eta indarkeriaren arteko berdintasun eta ezberdintasunak:

+ Indarkeriaren kasuan, hertsapena sortzeko indar fisikoa erabiltzen da, honek adierazpeneko organoengan duelarik eragina. Indarkeria erabiltzen duenak ezkontza baten itxura bilatzen du; beldurraren kasuan, barruko borondatea zapaltzeko, mehatxua erabiltzen da.

+ Beldurra jasaten duenak ez du ezkontzaren itxura bakarrik nahi, ezkontza bera nahi du.

+ Bi kasuetan, benetan nahi dena eta adierazitakoa ez datoz bat.

+ Indarkeriaren kasuan, diskordantzia ez da nahi. Beldurraren kasuan, ez-adostasuna nahita gertatzen da, baina arrazoi zehatz batengatik: mehatxatutako kaltetik nahi delako ihes egin. Indarkeriaren kasuan ez da nahi ezkontza, eta beldurraren kasuan bai.

+ Indarkeriaren kasuan diskordantzia erabatekoa da, beldurraren kasuan partziala. Horregatik, indarkeriaren kasuan, esaten da ezkontza-adostasuna inexistentea dela; beldurraren kasuan bada adostasuna, baina kutsatuta dago.

1.1. Indarkeria Zuzenbide Kanonikoan

66


Indarkeria orokorrean 125.1 kanonean erregulatzen da. Honen arabera pertsona batek ekintza bat egin badu kanpoko indar baten eraginez eta indar hau eutsiezina bada, egintza hori ez-egina bezala kontsideratzen da. Ezkontza arloan 1103 kanonak dio indarkeriaz egindako ezkontza ez dela baliozkoa. Kasu hau oso arraroa da, izan ere indarra egin behar da ezkontide baten burua makurtzeko, keinu horrekin ezkondu nahi duela adieraziz. Indarraren bitartez ahotsa edo sinadura ezin dira behartu; salbuespenez sinaduraren kasuan posible da indarra erabiltzea analfabetoaren kasuan, honek gurutze baten bitartez sinatzen duenean. Indarkeriari buruz epai pare bat bakarrik ezagutzen dira. Ukanbeharrak:

+ Indarkeriak fisikoa izan behar du+ Indarkeria horrek eragina izan behar du subjektuaren adierazpeneko

organoengan+ Ezkontide batengan eragina izan behar du+ Indarkeria jasanezina izan behar da. Jasanezintasuna subjektiboki

baloratzen da, jasaten duen pertsona kontutan hartuta.

1.2. Indarkeria Zuzenbide Zibilean

K.Z. 73.art.ak ez du kasu hau erregulatzen beldurrarekin batera, baina K.Z. 1265 artikuluan tipifikatua agertzen da kontratuen deuseztasun kausa bezala. K.Z. 1267 artikuluak exigitzen du jasanezina izatea, azpimarratuz jasanezintasun hau subjektiboki baloratu egin behar dela. Kausa hau dela medio lortu diren nulitate kanonikoak homologatzeko ez da arazorik egongo, modu honetan emandako adostasunak ez emandakotzat jotzen direlako. Horregatik arazorik gabe bidera daiteke homologazioa K.Z. 73.1 artikulura (artikulu honek adostasunik gabe egindako ezkontza deuseza kontsideratzen du).

2. SIMULAZIOA2.1. Arlo Kanonikoan (1101 k.)

- Kontzeptua

1101.1 kanonak presumitzen du ezkongaiak ezkontza burutzen den unean erabiltzen dituen hitz eta keinuak barruko borondatearekin bat datozela. Presuntzio hau “iuris tantum” da, onartzen da froga kontran. Simulazioa gertatzen da diskordantzia ezagutzen denean, eta gainera horrela nahi denean, hau da, nahi denaren eta adierazitakoaren artean diskordantzia dagoenean; azken finean, ezkontidearen edo bien arteko borondatearen eta ordenamenduak nahi duenaren artean.

67


- Motak

Zuzenbide Kanonikoan simulazio Totala eta Partziala bereizten dira. Simulazio totalean ezkontza bera baztertzen da; simulazio partzialean ezkontzaren elementu edo propietate esentzialen bat baztertzen da. Bi simulazio mota hauetan ez du garrantzirik hitzarmenik dagoen edo ez, izan ere simulazioa gertatzen da bai ezkontide batek bai biek (baina hitzarmenik gabe) baztertze hori egiten dutenean. Simulazio totalaren kasuan ezkontzaren itxura bilatzen da abantaila bat lortzeko (adibidez, naziokotasuna).

+ Simulazio totala eta partzialaren arteko ezberdintasunak:

a) Simulazio totalaren kasuan, badago “animus non contrahendi”. Simulazio partzialean ezkontzaren betebehar esentzialen inguruan “animus non se obligandi” dago.

b) Simulazio totalean badago diskordantzia barruko nahia eta esandakoaren artean. Simulazio partzialean, gainera, simulatzen duen nahia eta ordenamendu kanonikoaren artean badago diskordantzia, izan ere, egin nahi den ezkontzak elementu esentzialak betetzen ez dituenez, ez dator bat ezkontza kanonikoarekin.

- Simulazioaren elementuak

+ Sujetua

Simulazioa aldebatekoa eta aldebikoa izan daiteke. Aldebatekoa ezkontide batek egiten duenean, bilaterala biek egiten dutenean. Nahikoa da simulazioa gertatzeko ezkontide batek baztertze edo kanporatze hori egitea, bai simulazio totalean bai partzialean.

+ Borondatearen egintza positiboa (acto positivo de voluntad)

Espreski eta ongi pentsatutako nahia egon behar du, kontutan hartuta ezkontza konkretu bat, baztertuz modu totalean edo partzialean.

a) Ez da ezkontzari edo beste ezkontideari buruzko erreparua, ezta ezkontzari buruz nahasitako ideiaren bat ere.

b) Ezkontza egiteko momentuan du eragina, oraingo nahia bezala edo gutxienez nahi birtuala bezala.

c) Normalean badaude borondatearen bi egintza kontrajarriak. Simulazio totalean ezkontzaren itxura nahi da, baina barruan baztertzen da ezkontza. Simulazio partzialean ezkontideak nahi du ezkontza, baina baztertuz ezkontzaren elementu esentzial bat.

68


- Simulazio Totala

+ Kontzeptua eta motak

1101.2 kanonak definitzen du, esanez ezkontza baztertzen dela, bai batek bai bi ezkontideek nahita eta espreski ezkontzaren itxura egitean bere barrenean baztertuz. Motak:

a) “In fieri” ezkontza baztertzen da, hau da, ezkontza adostasuna baztertzen da.

b) “In facto esse” ezkontza baztertzen da, hau da, ezkontzaren erregimena.

c) Simulatzen duenak beste pertsona ezkontide gisa baztertzen du.d) Ezkontzaren kausak beste kausa batengatik aldatzen da

(adibidez, dirua lortzeko).

+ Ukanbeharrak

a) Baztertzearen egintza positiboa. Badago “animus non contrahendi”. Ezkontza baztertzeko egintza hau ez da derrigorrez ezkontza egiten den unean egin behar, nahikoa da birtuala izatearekin. Borondatearen egintza positibo hau ez da presumitzen.

b) Simulazioaren kausa (causa simulandi) pertsona ezkontza baztertzera bultzatzen duen arrazoia da, bere itxurak bakarrik eginez. Kausa larria eta proportzionatua izan behar da, erizpide objetiboa ezezik subjetiboa ere kontutan hartuta. Kasu konkretu bakoitzak bere kausa dauka, baina aipatzen dira simulazioa egiteko kausa bezala ezkontzari nazka izatea, beste ezkontidea zapuztea, beste pertsona bat maitatzea...

Kausen artean aipamen berezia egin behar zaio beldurrari. Beldurra simulazioaren kausa izan daiteke, izan ere kalte batzuk sufritzeko ikararen aurrean pertsona prest egon daiteke ezkontza burutzera, baina barrenean baztertuz. Ezkontza bat ezin da deuseza izan beldurra eta simulazioaren eraginez aldi berean. Beldurraren kasuan jasaten den mehatxuaren eraginez onartzen da ezkontza; simulazioan beldurra jasaten duenak bere barrenean ezkontza baztertzen du, ezkontzaren itxura bakarrik dago. Horregatik prozesalki deuseztasunezko bi akzio hauek ezin dira metatu modu sinplean, modu subsidiarioan baizik.

+ Simulazioaren frogak

1101 kanonaren arabera presumitzen da barruko borondateak ezkontzagileak ezkontza burutzen duen unean erablitzen dituen hitz eta keinuekin bat datorrela. Simulazioan nulitatea lortu nahi duenak presuntzio hau hautsi behar du. Edozein froga onartzen da, baina garrantzitsuenak hauek dira:

69


a) Simulatzen duenaren aitorpena, nahiz epaiketan nahiz epaiketatik kanpo egin.

b) Inguruabar ezberdinak, ezkontzaren aurretik, unean bertan eta geroago gertatuak. Kontutan hartzen da simulatzen duenaren jokabidea, bere adierazpenak, bere ezkontidearekin duen jarrera, ezkontzarekiko jarrera, bere ideologiak,...

+ Simulazioaren arrazoiak

“Causa contrahendi” edo ezkontzeko kausak ezberdinak izan daitezke, ezkontzatik kanpo dauden helburuak lortu nahi direlarik (adibidez, naziokotasuna eskuratzea, estradiziotik ihes egitea, oinordetza eskubidea lortzea...).

+ Simulazio totalean oinarrituta, deuseztasuna deklaratzen duten epai kanonikoen homologazioa

Simulazio totalaren kasuan, aldebakarra edo aldebikoa izan, ez da arazorik homologatzeko orduan. Preskripzioaren aldetik sortzen da arazoa. Ulertzen bada simulazioaren akzioa ez dela preskribitzen K.Z. 73.art.an ezer esaten ez delako, ez litzateke eperik izango.

Llamazaresek defenditzen duen bezala, akzioa preskribituko da urtebeteko elkarbizitza ematen bada; baldintza hauek betetzen dituzten epaiak bakarrik homologatu daitezke:

a) Nulitatezko demanda urtebeteko elkarbizitzea baino lehen ezarria izatea.

b) Urtebeteko elkarbizitza hau kontatzen hasten da “causa simulandi” desagertu zen unetik.

- Simulazio partziala

Simulazio partziala gertatzen da ezkontide batek ezkontzaren elementu edo propietate esentzial bat baztertzen duenean, eta ez ezkontza bera. Bere ezaugarri nagusia da “animus non se obligandi” dagoela, hau da, ezkontzatik eratortzen den betebehar esentzial bat ez onartzeko nahia. Ezkontideak ezkondu nahi du, baina ez du nahi ezkontza kanonikoa, beste ezkontza mota bat baizik.

Simulazio partziala “bona matrimonii” kontutan hartuta klasifikatzen da. Horregatik simulazio partzialaren kasuan bereizten dira: “Bonum prolis”, “Bonum fidei” eta “Bonum sacramenti”ren bazterketa. Hala ere, teorian behintzat posible da beste bazterketa batzuk ematea.

* Eskubidea eta eskubidearen egikaritza: bereizketa. Ez da aski adostasuna baliogabea izateko borondatearen egintza positiboaz ezkontzaren elementu edo propietate esentzial bat baztertzea. Bazterketa edo kanporaketa horren objektua ezkontza-eskubidea bera izan behar du, eta ez bere egikaritza soila.

Hau da, ezkontza deuseza da ezkontzatik eratortzen diren betebeharrak ez asumitzeko asmoa baldin badago (animus non se obligandi), baina ezkontza baliozkoa da hartutako obligazioak ez betetzeko asmoa bakarrik baldin bada (animus non se adimplendi), adibidez, umeak izatea.

70


Ezkontza deuseza izateko funtsezko elementu hau kanporatu egin behar da modu absolutoan eta behin betikoan, zeren soilik erabakitzen bada bere egikaritza denbora batez atzeratzea, ezkontza ez da nuloa izango. Konsideratzen da kanporaketa behin-behinekoa denean (denboraldi baterako) eskubidearen egikaritza kanporatzen dela soilik. Kasu honetan ez da konsideratzen eskubidea bera kanporatzen dela, bera egikaritza baizik, eta horregatik ezkontza ez da deuseza izango. Bereizketa hau “bonum prolis” eta “bonum fidei” kanporatzeari aplikatzen zaio, baina ez du garrantzirik “bonum sacramenti”ren kasuan. Izan ere, azken honen kasuan ezkontza ezin da existitu deseginezintasunik gabe. Hori bai, eskubidearen egikaritza erabat baztertzen bada (behin ere umerik ez izateko asmoa...), eskubidearen ez-egikaritzeak eskubidea bera baztertzea suposatzen du.

Hasiera batean Jurisprudentziak presumitzen zuen baztertzen zena eskubidearen egikaritza zela eta ez eskubidea bera, eta honek ezkontzaren baliozkotasuna suposatzen zuen. Gaur egun presumitzen da eskubidea bera baztertzen dela, eta emaitza, beraz, ezkontzaren deuseztasuna da simulazioagatik.

+ “Bonum Prolis”aren kanporatzea

Ezkontza ez da baliozkoa bere elementu esentzialen bat baztertzen bada (1101.2 k.). Formula legal honetan sartzen da ezkontza umeak izateko pentsatua dagoela (1055.1, 1061, 1096.1 k.). Beraz, “Bonum Prolis”aren kanporatzea baliogabezi kausa da. Honen baztertzea gertatzen da harreman sexualak baztertzen direnean, baita umeak izatea baztertzen denean, nahiz eta harreman sexualak izan. Simulazioa gertatzen da kanporatzea betiko egiten bada eta “ab initio” egin bada. Ordea, presumitzen da simulaziorik ez dagoela kanporatzea denboraldi baterako egin bada; izan ere, kasu honetan eskubidearen egikaritza baztertzen da, ez eskubidea bera. Gainera gaur egun normala da ezkoundu eta lehen urteetan umeak ez izatea. Arazoa sortzen da bazterketa betiko denean, baina ez “ab initio”, ez ezkondu eta berehala, geroago baizik. Kasu honetan Jurisprudentzia ez da erabatekoa.

a) “Ius in corpus”. Ezkontzaren elementu esentzial bat da, honelako esaeratan inplizitua dagoena: “bizitza osorako elkartea (1055.1.k.)”, “gizon eta emakumeen artean gertatzen den ematea eta onartzea (1057.2. k.)”. Espreski aipatzen da 1061.1. kanonean, izan ere, ezkontza kontsumatua da ezkontideek umeak izateko gai diren harreman sexualak modu naturalean izan badituzte. Harreman sexual guztiak baztertu daitezke, edo egintza “contra natura” gertatu, bi kasu hauetan kanporatzea gertatzen delarik. “Ogino” metodoa praktikatzen bada eskubidearen egikaritzari afektatzen dio, baina simulatzen duenak kopula naturala ukatzen badu beti emakumea emankor dagoen egunetan, orduan garbi dago eskubidea bera dela baztertzen dena, ezkontza baliogabe utziaz.

Simulazioa gertatzen da ere kopula baztertzen denean, nahiz eta umeak izatea ez baztertu (ernalketa artifiziala erabiltzen denean).

b) Umeak izatea baztertzen bada, nahiz eta kopulan ernalketa egin, simulazio kausa da ere, ezkontza umeak izatera bideratua dagoelako (1055.1., 1061.1. k.). Ezkontideek ezin dute ezer egin umeak ez izateko; hontan sartzen da ere antzutzea (esterilización) umeak ez izateko egin bada).

Llamazares ez dago ados. Bere ustez “Bonum Prolis” baztertzearen barruan “Ius in corpus” sartzen da soilik, aktu sexuala baztertzea.

71


Autore honen ustez, ez lirateke sartu behar esterilizazio kasuak, basektomiak, tronpak lotzea, preserbatiboarekin egindako aktu sexuala (nahiz emakumeak nahiz gizonak erabili), pilularekin izandako harremanak,... Baztertzea ez da presumitzen; kontsumazioa, berriz, bai, baldin eta ezkontideek elkarbizitza izan badute.

c) Nahiz eta 1055.1. kanonak xedatzen duen ezkontza umeak izatera eta hezitzera zuzenduta dagoela, umeak hezitzea baztertzen bada ezkontza ez da deuseza, umeak hezitzea honen helburu bat delako, eta ez ezkontzaren elementu esentziala.

d) Baztertzea oraingoa eta gutxienez birtuala izan behar da.

+ “Bonum Fidei”aren kanporatzea

a) Baztertzeraren objektua

Batasuna ezkontzaren propietate esentzial bat da (1056 k.). Ezkontza ezin da erdibitu edo konpartitu beste pertsona batzuekin, ezkontidearekiko esklusibotasun eta fideltasun betebeharra dago, bata bestearen ondorioa baita; hau da, ezkontza kanonikoan ezkontideen arteko harreman sexualak esklusibitatezko eremu batean kokatzen dira. “Bonum Fidei” baztertzen da:

* Gutxienez ezkontide batek gordetzen badu beste ezkontzaren bat egiteko eskubidea, lehendabizikoa bizirik egonda. Adibidez, ezkontide batek ez duelako ezkontzaren ideia monogamikoa, musulmanekin gertatzen den bezala.

* Fideltasunaren betebeharra positiboki baztertzen denean, hau da, ezkontide batek gordetzen duenean beste pertsona batekin harreman sexualak izateko eskubidea.

b) Ukanbeharrak

* Kanporatzea egintza positibo baten bitartez egin behar da. Ez da nahikoa fideltasuna ez gordetzearen asmoa, ez da aski ere batasunari edo fideltasunari buruz errakuntza egotearekin.

* Ezkontzagileak “Ius Exclusivum” baztertu egin behar du, fideltasuna gordetzeko betebeharra.

c) Irizpideak

Oso zaila da frogatzea ezkontide batek “ius exclusivum” baztertu zuela, eta horretarako irizpide batzuk ezarri ditu Jurisprudentziak:

* Ezkontzaren ondoko eta aurreko portaerak kontutan hartuta, ez da frogatzen betebehar hau baztertu egin zela. Hala ere, epai batzuk irizpide honetatik baztertzen dira, adieraziz ez dela baliozko ezkontza gizonak gordetzen duenean ohekidearekin harreman sexualak izateko asmoa.

* Borondatearen ekintza positiboa fideltasuna baztertuz frogatzen errazagoa da hitzarmen batean oinarritzen denean. Ezkontide batek beste bati errekonozitzen badio beste batekin harreman sexualak izateko eskubidea, garbi dago hitzarmen horrek “Bonum fidei” baztertzea dakarrela.

72


* Fideltasuna ez gordetzeko arrazoi bat baldin bada beste batekin harreman sexualak izateko asmoarekin lotua (eritasun hipersexuala...), presumitzen da “Ius exclusivum” baztertzen dela. Kapitulu honetatik kanpo gelditzen da ezkontzatik eratortzen diren betebeharrak asumitzeko ezgaitasuna, honek kapitulu berezia baitu.

* Beste batzuekin harreman sexualak izateko asmoa betikoa denean, presumitzen da fideltasunaren obligazioa baztertu egin dela

+ “Bonum Sacramenti”ren kanporatzea

a) Objektua

Honekin ezkontzaren deseginezintasunari (indisolubilidad) egiten zaio aipamena. Ezkontza egiterakoan deseginezintasuna baztertzen bada, ezkontza hori ez da baliozkoa, ezkontzaren propietate esentzial bat baztertzen baita. Baztertze hau modu esplizitu edo inplizituan gerta daiteke:

* Egintza esplizitua da gutxienez ezkontide batek gordetzen badu ezkontza desegiteko eskubidea.

* Modu inplizituan ezkontza “ad tempus” bada, edo probatzeko ezkontza baldin bada. Probatzeko ezkontzaren kasuan, ezkontza desegiteko aukera sartzen da, ezkontide baten edo bien ustez ezkontzak porrot egiten badu. Ezkontza “ad tempus” izateak suposatzen du hau ez dela betiko egiten, eta beraz 1055 eta 1057 kanonen kontra doa.

“Bonum Sacramenti” baztertu dela kontsideratzeko, ez da beharrezkoa nahia modu absolutuan adieraztea, aski da kanporatze hipotetikoa egitea. Hau gertatzen da, adibidez, ezkontideak ezkontza desegiteko eskubidea gordetzen duenean elkarbizitza ondo ateratzen ez bada, maitasuna hiltzen bada, liskarrak sortzen badira,... Simulazio honen ezaugarri nagusia da betiko lotura ez gordetzeko asmoa, askatasuna berreskuratzeko eskubidea gordetzea. Supostua:

* Deseginezintasuna baztertzen da ezkontideak ezkontzari bukaera emateko asmoa duenean.

* Dibortzio zibila erabiltzeko borondate positiboak deseginezintasuna baztertzen du.

* Ezkontza ez bada kontsumatu honela gero ezkontza desegiteko, deseginezintasuna baztertzen da.

b) Ukanbeharrak

* Borondatearen egintza positiboa. Kanpoan gelditzen dira deseginezintasunaren kontrako usteak. Gauza bat da barruan edukitzea dibortzioaren aukera edo dibortzioa eskatzeko asmoa momentua iristen bada, eta beste bat adostasuna mugatzea deseginezintasuna baztertuz.

* Ez da aski errakuntza izatearekin. Kodeak bereizten du ezkontzaren propietate esentzialen errakuntza eta propietate esentzial hauen kanporatze positiboa (1099, 1101.2. k.). Kasu honetan ez da aplikatzen eskubidea eta bere egikaritzaren arteko

73


bereizketa. Ezkontza deuseza da ezkontide batek borondatearen egintza positibo baten bitartez desegin daiteken ezkontza bat egiten badu.

+ Betiko “Communitas Vitae” baztertzea

Honek suposatzen du baztertzen direla ezkontzatik eratortzen diren eskubide eta betebeharren betikotasun ezaugarria. Garbi dago “Communitas Vitae” betiko dela. Betiko ezaugarri hau baztertzen bada, Llamazaresen ustez honek suposatzen du deseginezintasunaren baztertzea.

+ Nazio laikoetan egindako ezkontza kanonikoa.

Nazio hauetan dibortzioa existitzen da, adibidez, Espainian, Frantzian,... Kasu hauetan ezkontza kanonikoa egiteak ez du suposatzen deseginezintasuna baztertzen edo onartzen dela. Hori bai, borondate baztertzailea normalagoa izango da katolikoa ez den kasuan, ezkontza kanonikoa egiten badu erlijiosoak ez diren arrazoiengatik, adibidez, familiarrak, sozialak,...

Hala ere, katolikoaren kasuan ere aukera hau ez da baztertzen kontutan hartuta gaur egungo gizartearen sekularizazioa. Edozein kasutan ere, kontutan hartu behar da ezkontideen benetako borondatea.

+ Elkarbizitzeko eskubidearen kanporaketa

“Ius ad vitae communionem” baztertzea deuseztasun kausa bezala agertu zen kode kanonikoaren aurreproiektuan. Baina ondoren kendu egin zen, eta gaur egun ez da espreski agertzen 1983ko kodean. Autore batzuek diote simulazio totalaren kasu bat dela; hala ere, Llamazaresek dio ez dela ezkontza baztertzen, ezkontzaren elementu esentzial bat baizik. Horregatik bere ustez simulazio partzialaren supostu bat da.

Elkarbizitza honekin aipamena egiten zaie ezkontideen arteko harreman pertsonalei; alegia, ezkontideak beste pertsona onartu behar du, kontutan hartuta bere ezaugarri kulturalak, sozialak, izpiritualak,... eta ez berarekin harreman sexualak izateko soilik. Azken finean maitasunaz ulertzen bada harreman sexualak izatea besterik ez, beste eskubide eta betebeharrak baztertuz, simulazio partzialaren aurrean gaude. Beti ere fideltasuna eta deseginezintasuna errespetatu behar dira, hauek kapitulu bereziak baitituzte.

2.2. Arlo Zibilean

Zuzenbide Zibilean ez d onartzen simulazio partziala, ezkontzaren propietate esentzialei ez zaie garrantzirik ematen. Nahiz eta Zuzenbide Kanonikoan simulazio partziala egon, ezkontza Zuzenbide Zibilaren arloan baliozkoa da. Simulazio totalaren kasuan ezkontzaren itxura bakarrik nahi da, ez ezkontza bera. Simulazio Totala unilaterala edo bilaterala izan daiteke. Ondareei buruzko negozioetan deuseztasun kausa da bakarrik simulazio bilaterala ematen denean, hau da, bi alderdiak ados daudenean; ez, ordea, simulazio unilaterala edo erreserba mentala, 3 arrazoiengatik:

- Simulatzen duenaren lege-maula edo dolua baztertzeko.- Beste aldearen interesak defenditzeko.- Honela galdatzen duelako printzipio batek, bakoitzaren ekintzen

erantzukizunaren printzipioa.

74


Simulazio unilaterala ez da nahasi behar dolu eta errakuntzarekin. Errakuntzaren kasuan nahi denaren eta esandakoaren artean badago diskordantzia, baina diskordantzia hau ez du nahi eta ez du ezagutzen deklarazioa egin duenak; simulazioaren kasuan ezkontzaren itxura bakarrik nahi da, ez ezkontza. Doluaren kasuan ezkontza nahi da, baina beste alderdia engainatuz; engainu hau ez da beti ematen simulazioan, eta emanda ere, beste alderdiari ez zaio kalterik egin nahi, bakarrik ezkontzak ez duen helburu bat nahi da lortu.

Zuzenbide Kanonikoan bi alderdien adostasuna galdatzen da (1057 eta 1180.2.k.). Horregatik nulitate kausa dira bai simulazio unilaterala, bai bilaterala. Arazoak Zuzenbide Zibilean sortzen dira. Gaur egun K.Z. 73.art.an ez da espreski aipatzen simulazioa nulitate kausa bezala; alderantziz, artikulu honen aurreproiektuan agertzen zen, baina sozialisten zuzenketa baten eraginez kendu zen, artikulu honi idazkera berria emanez.

75


Autore batzuk diote aldebiko simulazioak bakarrik duela garrantzia. Aldebiko simulazio totalaren kasuan (bi ezkontideak ados jarrita ezkontza bera kanporatzen badute, soilik ezkontzaren itxura lortu nahi dutelarik, eta ez dago ezkontzeko benetako borondaterik), kontsideratzen da ezkontza-adostasunik gabe egindako ezkontza dela (K.Z. 73.1.art.). Hala ere, Adoración Castro Hover-ek defenditu duen bezala, alde bakarreko simulazioak edo erreserba mentalak ere badu garrantzia ezkontza zibilean:

- Ezkontza ez da ondarezko negozioak bezalakoa, negozio pertsonalisimoa da. Beste alderdiak ezkontideak baliozko adostasuna ematea nahi du.

- K.Z. 45 eta 73.1. artikuluetan ezkontza-adostasuna aipatzen da. Hau gabe ez dago ezkontzarik (K.Z. 45. Art.), eta ezkontza deuseza da (K.Z. 73. Art.). K.Z. 1261.1. artikuluan aipatzen den adostasuna ezin zaio aplikatu ezkontzari, honek izaera pertsonalisimoa duelako.

- Soilik bi alderdien adostasuna ematen bada izango da posiblea ezkontidearen garapena pertsona bezala kontsideratuta.

- K.Z. 73.1. eta 45 artikuluak erlazionatzen badira, ikusten da adostasunik gabe egindako ezkontzari buruz hitz egiten ari direla. Behin ere legeak ez ditu bi ezkontideak aipatzen, eta legeak ez badu bereizten, ezin du interpretatzaileak ere bereizi. Horregatik nahiz eta simulazio totala aldebakarrekoa izan, ezkontzaren deuseztasun kausa da. Negozio patrimonialen eremuan, segurtasun juridikoa arrazoi dela-eta, ez zaio inolako efektu juridikorik aitortzen erreserba mentalari. Subjektua lotuta aurkituko da adierazi duenaren arabera, nahiz eta benetako borondatea bestelakoa izan. Baina ezkontzari dagokionez, honek izaera pertsonalisimoa du, eta segurtasun juridikoaren irizpidea ez da erabakiorra, printzipio honekin interes ekonomikoak nahi direlako babestu. Horregatik simulazioa sofritu duen ezkontidearen onetan egokiagoa dirudi ezkontza deuseza deklaratzea.

Legitimazio prozesalari dagokionez, bi zehaztasun egin behar dira:

- K.Z. 74. Art.: Bi ezkontideei deuseztasuna eskatzeko legitimazioa errekonozitzen die, baita erreserba mentala egin duenari, hau da, simulatu duenari; eta biei, ados egonda simulatu baldin badute. Kodeak irizpide objektiboa jarraitzen du, eta ez subjektiboa.

- Enmienda sozialistak zioenez, nahiz eta gero kodean ez agertu, deuseztasuna eskatzeko akzioa kadukatzen zen ezkontideak elkarrekin bizitzen direnean urte betez ezkondu ondoren. Castro Hover-en ustez epea kontatzen hasten da “causa simulandi” desagertu zen unetik, eta ez ezkontza egin zen unetik.

76


2.3. Simulazio partzialean oinarriturik deuseztasuna deklaratzen duten epai kanonikoen homologazioa

Deuseztasunaren kausa simulazio totala (unilaterala edo bilaterala izan) baldin bada, garbi dago homologazioa posible dela. Alderantziz, simulazio partzialean, unilaterala edo bilaterala izan, homologazioa ez da posible. Epai kanonikoak nulitatea arrazoi horrengatik deklaratzen badu, ezin da homologatu. Hauek dira Llamazaresek ematen dituen arrazoiak:

a) Kode Zibilean ez daude simulazio partzialaren supostu berdinik, ezkondu nahi duenak ordenamenduak ezarritako baldintzekin egin behar du.

b) Aurreko supostu hori hipotesian simulazio partziala bezala kalifikatua ere, ez litzateke homologazioa posible izango:

- Homologazioan ez da posible “Causa Bonum Sacramenti”ren edo deseginezintasunaren baztertzea baldin bada, izan ere ezkontza zibila desegin daiteke, eta gainera ez da sakramentua.

- Homologazioa ez da posible baztertutakoa “Communitas ad vitae et ad amoris” bada, elkarbizitzaren kontzeptua Zuzenbide Zibilean ezberdina baita.

- Homologazioa ez da posible “Ius in corpus” baztertzen bada, ezkontza zibiletik ez baita derrigorrez eratortzen eskubide edo betebehar hau.

- “Bonum fidei” baztertu baldin bazen, Zuzenbide Zibilean banaketa eta dibortzio kausa da (K.Z. 82, 86 art.).

- Batasuna baztertu baldin bazen, ezkondu ondoren berriz ezkontza egiten bada, azkeneko hau eta ez lehenengoa izango da deuseza, lotura eragozpena badagoelako (K.Z. 73.2).

77


XXV. EZKON ADOSTASUNAREN BIZIO EDO AKATSAK: ERRAKUNTZA ETA BELDURRA.

1. EZ EZAGUTZA (Ignorancia)

2. ERRAKUNTZA.- Negozioaren identitateari buruzko errakuntza- Negozio juridikoaren funtsezko kualitateen inguruko errakuntza.- Egitatezko errakuntza edo pertsonaren identitateari buruzko errakuntza.- Pertsonaren kualitateen gaineko errakuntza

2.1. Errakuntza arlo zibilean.2.2. Errakuntzaren bidetik lortutako epai kanonikoen homologazioa

3. BELDURRA.3.1. Zuzenbide Kanonikoan.

- Beldur Arrunta- Begirunezko beldurra

3.2. Beldurra Zuzenbide Zibilean3.3. Beldurra dela eta lortutako nulitatezko epai kanonikoen homologazioa

4. BALDINTZA.4.1. Baldintzak Zuzenbide Kanonikoan

- Etorkizuneko baldintzapean egindako ezkontza.- Lehenaldi edo orainaldiko baldintzak- Baldintza potestatiboen eraentza juridikoa.- Baldintzaren froga

4.2. Zuzenbide Zibila eta adostasun baldintzatua dela eta lortutako nulitate kanonikoen homologazioa

----------------------------------------------

1. EZ EZAGUTZA (Ignorancia)

Ezjakintasunak ezaguerarik ez dagoela suposatzen du. Errakuntzan, berriz, ezaguera okerra da. Ezkontza zer den ez jakitea arrazoi desberdinengatik gertatu daiteke: heziketa eskasa egon delako, pertsona isolatua bizi izan delako... Ez ezagutza 1096 kanonean erregulatzen da. Zuzenbide Kanonikoarentzat ez dago ezkontza adostasunik ezkontideek ez badakite ezkontza gizon baten eta emakume baten arteko elkartasun iraunkor bat dela, eta kooperazio sexual jakin baten bidez umeak sortzeko ordenatua dagoela, baina ezjakintasun hau ez da presumitzen behin pubertatea pasatuz gero. Beraz, ezjakintasuna ez gertatzeko ezkontideek jakin behar dute:

a) Ezkontza konsorzio edo elkartasun bat dela. Ezkontideek jakin behar dute ezkontzen direla elkarbizitza komunitate bat osatzeko, parte hartzekoa eta berdina bi ezkontideentzat.

b) Elkartasun heterosexuala dela, gizona eta emakumearen artekoa. Ezkontideek gizonaren eta emakumearen sexua bereizten jakin behar dute.

c) Elkartasuna betiko dela, hau da, egoera iraunkorra. Hala ere, ez du garrantzirik deseginezintasunari buruzko ezjakintasunak.

78


d) Ezkontza umeak izateko egiten dela. Beraz, ezkontideak ez du pentsatu behar ezkontza helburu profesionalak edo lagunen arteko harremanak izateko dagoela.

e) Ezkontideek jakin behar dute umeak erlazio sexualen bitartez izaten direla.

Ezjakintasuna pubertatea baino lehen presumitzen da, gero frogatu egin behar da.

2. ERRAKUNTZA.

Errakuntza ez da ezaguera falta, ezaguera okerra baizik. Bi mota daude: “Error iuris”, Zuzenbidezko errakuntza edo negozio juridikoari buruzkoa, eta “Error factu”, egitateei buruzko errakuntza edo beste ezkontideari buruzkoa. Bi kasu hauetan errakuntza gerta daiteke negozio edo pertsonaren identitatean, edo negozio juridikoaren edo pertsonaren funtsezko kualitateen inguruan. Arau orokorra hau da: negozioaren edo pertsonaren identitateari buruzko errakuntza denean, ezkontza deuseza da. Kasu batzuk kanpoan utzita, kontrakoa gertatzen da errakuntza kualitateei buruzkoa denean.

- Negozioaren identitateari buruzko errakuntza 32.

1096.1 kanonean arautua dago; kanon honek ezkontza adostasunaren eduki minimoa ezartzen du. Errakuntza mota hau gertatzen da pertsonak ezkontzari buruzko eduki minimo hori ezagutzen ez duenean. Supostu hau ez da legean espreski arautzen; 1096.1 kanonak balio du bai ezjakintasuna gertatzen denean, bai negozioaren identitateari buruzko errakuntza gertatzen denean.

- Negozio juridikoaren funtsezko kualitateen inguruko errakuntza.

1099 kanonaren arabera, ezkontzaren batasunari, deseginezintasunari edo ezkontzaren sakramentuzko izaerari buruzko errakuntzak borondatea determinatzen ez duen bitartean, ezkontza adostasuna ez dago biziatua. Kasu hau gertatzen da ezkontideek edozein arrazoirengatik (katolikoa ez den erlijioan hezi delako...) kontsideratzen dutenean ezkontza ez dela lotura esklusiboa eta desegin ezin dena, edo nahiz eta kristauak izan pentsatzen dutenean ezkontza ez dela sakramentua.

* Arau orokorra. Negozio juridikoaren funtsezko kualitateen inguruko errakuntzak edo ezkontzaren sakramentuzko izaerari buruzko errakuntzak ez du garrantzirik.

Presumitzen da errakuntzak kasu hauetan ez duela eraginik borondatean, eta beraz adostasuna ez duela kutsatzen. Beraz, nahiz eta ezkontideek ez ezagutu ezkontza kanonikoaren propietate esentzialak, presumitzen da nahi dutela ordenamendu juridikoak nahi duena.

* Salbuespena: Errakuntzak adostasuna biziatzen du borondatea determinatzen duenean. Errakuntza pertsonaren buruan hain sartua dago, burua bera menderatzen duela.

Llamazares-en ustez, aipamen berezi behar dute deuseztasunari buruzko uste-egoerak. 1100 kanonaren arabera, ezkontzaren deuseztasunari buruzko ziurtasunak edo iritziak ez du derrigorrez ezkontza adostasuna baztertzen. Beraz, nahiz eta pentsatu egiten den ezkontza deuseza dela, honek ez du baliogabetzen

32 Batzuek “ez ezagutza” bezala hartzen dute (azterketan sartuko balitz, kontutan hartu)

79


adostasuna. 1100 kanonak iritzi edo sinesmen okerrari egiten dio erreferentzia, izan ere iritzi edo sinesmen horiek egokiak badira, ezkontza deuseza izango da, baina ez horrela pentsatzen duelako ezkontide batek edo biek, akats edo eragozpenen bat existitzen delako baizik.

Azken kasu honetan arazoa sortzen da gero ezkontza konbalidatzen denean, hau da, nahiz eta jakin akats edo eragozpenen bat zegoela ezkontza deuseza bihurtzen zuena, ezkontzeko borondatea baldin bazegoen adostasuna existitzen da, eta honetan oinarritu daiteke gero egiten den konbalidazioa.

1100 kanonean arautua dagoen supostua aplikatu zitzaien (aurreko kodearekin) Espainiako gerra zibilaren ondoren egin ziren ezkontzei. Katoliko askok ezkontza forma zibilean egin zuten epailearen aurrean, pentsatuz beren ezkontza zibilak ez zuela inongo baliorik elizarentzat. Pertsona hauek ez zekiten Zuzenbide Kanonikoak arautzen duela adostasuna emateko forma berezi bat, bi lekukoren aurrean inguruabar berezi batzuk gertatzen direnean. Ukanbehar hau Gerra Zibilean gertatzen zen. Horregatik 1945ean Sede Santuak deklaratu zuen ezkontza hauek baliozkoak zirela.

- Egitatezko errakuntza edo pertsonaren identitateari buruzko errakuntza.

Ezkontza “intuitu personae” negozio juridikoa da, egiten da beste ezkontidearen pertsona kontutan hartuta. Horregatik errakuntzaz ezkontza beste pertsona batekin egiten bada, ezkontza deuseza da. Adibidez, Joxek Mariarekin nahi du ezkondu, baina errakuntzez Anarekin ezkontzen da. 1097.1 kanonaren arabera, pertsonari buruzko errakuntzak baliogabetu egiten du ezkontza. Kasu hau oso arraroa da. Gerta daiteke ezkontideek ezkondu baino lehen elkar ez zutenean ezagutzen, eta bakarren bat beste pertsona batek ordezkatua izan denean, baita ezkontza prokuradorearen bitartez egiten denean ere, eta honek ez zuenean beste ezkontidea ezagutzen, ezkontide bat itsua denean, ezkontza ilunpetan egin denean...

Gaur egun kodeak ez du aipatzen “error redundans”. Errakuntza hau gertatzen zen kualitateari buruzko errakuntza pertsonaren identitateari buruzko errakuntza bezain garrantzitsua zenean.

80


- Pertsonaren kualitateen gaineko errakuntza

1097.2 kanonaren arabera, pertsonaren kualitateei buruzko errakuntzak ez du ezkontza deuseztatzen, nahiz eta hau kontratuaren kausa izan. Beraz, errakuntza pertsonaren kualitateetan gertatzen bada, honek ez dakar adostasunaren baliogabezia, bakarrik errakuntza; pertsonaren kualitate guztietan gertatzen denean adostasuna ez da baliozkoa (engainua gerta daiteke positiboki edo pasiboki, hau da, egintzaz edo ez-egiteaz). Azken finean errakuntza kualitate batzuei buruzkoa denan deuseztasuna ez da gertatzen. Badira bi salbuespen:

* Errakuntza modu zuzen eta nagusian bilatutako kualitate baten gainekoa denean. Kasu hau gertatzen da adostasuna ematen denean zuzenean eta nagusiki ez pertsonari, pertsona horren kualitate bati baizik. Kualitateak bi ezaugarri bete behar ditu Llamazares-en ustez:

a) Pertsonala izan behar du, beste ezkontidearen nortasunaren parte.

b) Kualitatea izateak edo ez izateak elkarbizitza larriki kaltetuko du.

* Doluz sorturiko errakuntza bada. Nulitatea ez du doluak eragiten, kualitateari buruzko errakuntzak baizik. Horretarako inguruabar hauek gertatu behar dira:

a) Errakuntza hau nahita sortzea, doluz. Doluak baldintza batzuk bete behar ditu:

1.- Dolua probokatzen duenak beste ezkontideak adostasuna emateko egiten du.

2.- Efikazia izan behar du, hau da, dolua dela medio adostasuna ematen da.

3.- Doluaren egilea beste ezkontidea edo hirugarren bat izan daiteke.

b) Kualitatea izateak edo ez izateak elkarbizitza larriki kaltetu behar du. Kualitatea objetiboki garrantzitsua izan behar da, ez bakarrik ezkontideen ikuspegitik. Adibidez, antzutasuna (esterilidadea), birjinitatea, eritasun benereoa, iragan deliktiboa, beste pertsona baten umea itxarotea,...

2.1. Errakuntza arlo zibilean.

K.Z. 73.4 artikuluaren arabera, ezkontzeko forma edozein dela ere, deuseza da errakuntzaz egindako ezkontza, errakuntza hau beste ezkontidearen pertsonari buruzkoa denean, edo bere kualitateengatik adostasuna emateko erabakiorrak izan zitezkeen kualitate pertsonalei buruzkoa denean.

Arau orokorra da bakarrik pertsonaren identitateari buruzko errakuntzak (baita “error redundans”) eragiten duela ezkontzaren deuseztasuna, eta ez pertsonaren kualitateen gaineko errakuntzak, beti ere K.Z.ren 73.4 artikuluak adierazten duen salbuespenarekin. Adostasuna baliozkoa ez izateko kualitate hauek baldintza batzuk bete behar dituzte:

* Kualitateek pertsonalak izan behar dute, fisikoak edo psikikoak. Kanpoan gelditzen dira, adibidez, kualitate profesionalak, sozialak, diruarekin lotuak,...

* Kualitateek adostasuna emateko orduan erabakiorrak izan behar dute.

* Kualitateek objetiboki garrantzitsuak izan behar dute.

81


2.2. Errakuntzaren bidetik lortutako epai kanonikoen homologazioa

* Nulitatea Zuzenbidezko errakuntzagatik eman bada, homologazioa ez da posible.

* Pertsonaren kualitateen gaineko errakuntzagatik emandako deuseztasunezko epaia homologatu daiteke; beti ere kualitate hauek pertsonalak izan behar dute.

* Nulitatezko epaiak doluz sortutako errakuntzagatik eman bada, homologazioa posiblea da ere.

* Beraz, homologaziotik kanpo gelditzen dira nulitatezko epai kanonikoak, Zuzenbidezko errakuntzan oinarrituak daudenean, edo egitatezko errakuntzaren kasuan kualitateak pertsonalak ez direnean.

3. BELDURRA.3.1. Zuzenbide Kanonikoan.

- Beldur Arrunta. 125 kanonaren arabera, beldurra reszisio kausa da. Ezkontza mailan 1103 kanonaren arabera beldurra deuseztasun kausa da. Beldurra bi motatakoa izan daiteke: arrunta eta begirunezkoa, biak 1103 kanonean erregulatuak. Ezkontza kanonikoarentzat 1103 kanonak xedatzen du baliogabea dela bortxakeriaz edo kanpoko kausa batetik datorren beldur larriarekin egindako ezkontza, baita apropos eragindakoa ez denean ere, beldur hartatik libratzeko ezkontza aukeratu beharrean aurkitzen baldin bada norbait. Beldur arruntaren kasuan, ezkontide batek beldurra dauka beste batek kalte batzuekin mehatxatzen duelako . Mehatxatuak ulertzen duenean kalte horretatik ihes egiteko forma bakarra ezkontza dela, orduan gertatzen da beldur arrunta. Bai beldur zuzena bai zeharbidezkoa nulitatezko kausa dira.

Beldur zuzena espreski sortzen da beste pertsona ezkontzeko. Zeharbidezko beldurra egiten da beste helburu batekin, baina beldurra sofritzen duen pertsonak ulertzen du kaltetik salbatzeko modu bakarra ezkontzea dela. Mehatxatuak interpretazio okerra egiten du.

* Beldurraren ukanbeharrak

+ Beldurra “ab extrinseco” izan behar du, kanpotik sortua. Mehatxua beste pertsona batek egin behar du, beste ezkontideak edo hirugarren batek. Barruko askatasun faltaren supostuak bi multzotan klasifikatzen dira:

82


a) Beldurra eragiten duen kausa kanpokoa denean, baina ez espreski egina. Jurisprudentziak ez ditu supostu hauek onartu beldur arruntaren kausa bezala, nulitate supostu autonomoa bezala baizik. Adibidez, bakoitzaren erantzukizunaren beldurra, giro konkretuetan bizitzeko beldurra,...

b) Badaude beste supostu batzuk jurisprudentziak onartzen dituenak beldur arruntaren supostuak bezala:

1.- Kalteen susmoa. Ezkontideak arrazoi konkretu batzuetan oinarrituta pentsatzen duenean nahiz eta oraindik mehatxurik ez sufritu, ezkontzari uko egiteak kalte larriak ekarriko zizkiola.

2.- Bere burua hiltzeko mehatxua. Mehatxua beste ezkontideak edo hirugarren batek (normalean familiako batek) egina izan daiteke. Gaur egun ulertzen da mehatxu hauek kalte moralak sortzen dizkiola mehatxatutakoari.

+ Beldur larria. Mehatxuaren objektua kalte larri bat izan behar du. Beldurraren larritasuna ez da oinarritzen bakarrik arrazoi objektiboetan, kontutan hartzen dira ere aspektu subjektiboak, hau da, mehatxatzen duen pertsona eta mehatxua sufritzen duena. Mehatxatzen den kaltea objektiboki larria izan behar du, hau da, edozein pertsona beldurtzeko modukoa. Hala ere, larritasunaren balorazio konkretua egiten da kontutan hartuta bai mehatxatzen duen pertsona bai mehatxua sufritzen duen pertsona. Adibidez, mehatxatzen duen pertsonaren indarra kontutan hartuta, bere mehatxuak betetzen dituen edo ez,...

+ Baztertu ezinekoa. Mehatxua sofritzen duen pertsonak konbentzituta egon behar du mehatxatutako kaltetik ihes egiteko modu bakarra dagoela, ezkontzea.

+ Beldurra ezkontzaren aurrekoa izan behar da. Nola beldurra ezkontza adostasunaren akats bat den, mehatxua adostasuna eman baino lehen gertatu behar da. Horregatik bereizten da beldurrez egindako ezkontza (aurrekoa) eta beldurrarekin egindako ezkontza (konkomitantea). Azken kasu honetan ezkontza ez da beldurragatik (“por miedo”) egiten, beldurrarekin baizik (“con miedo”). Beldurra aurrekoa kontsideratzeko beste ezkontidea ezkontide posible bezala baztertzen da. Hertsapenak jarraitu behar du ezkontza egiten den momentura arte. Zapuzketa ez zaio pertsonari egiten, zapuzten da pertsona horrekin ezkontzea. Hala ere, Jurisprudentziaren arabera, beste pertsona zapuzten bada, presumitzen da zapuzten dela ere ezkontza pertsona horrekin; horregatik kasu honetan Jurisprudentziak presumitzen du ezkontza beldurrez egin dela.

+ Bidegabekeriaren arazoa. Baliogabezia ezartzen da bereziki ezkontzeko adostasunaren kontrako atentatu bat egon delako. Horregatik desagertu da oraingo 1103 kanonean zera zioen ukanbeharra: “bidegabe eragindakoa izan dadila” (1917ko kodeak 1087 kanonean zioen bezala).

Zati orokorrean bidegabekeriaren ukanbeharra mantentzen da 125 kanonean, baina ezkontza mailan kodeak ez du ezer esaten. Autore batzuek diote ukanbehar hau ezarrita dagoela modu orokorrean (125 kanonean), eta horregatik ez zela beharrezkoa errepikatzea. Hauek diote ukanbehar hau ezkontza mailan ere bete behar dela. Tesi honen arabera, beldurretik kanpo geldituko litzateke, adibidez, supostu hau: “ezkontide batek delitu egin duenean, eta salatzearekin mehatxatzen dutenean ezkontzen ez bada”. Hala ere doktrina gehiena ados dago

83


1103 kanonaren isiltasunak garbi uzten duela arau orokorrari salbuespena egin zaiola; alegia, mehatxua bidegabekoa izatea edo ez, ez du garrantzirik.

- Begirunezko beldurra. (“Miedo reverencial”). Beldur arruntetik bereizten da mehatxatzen duena eta mehatxua sofritzen duenaren artean bazegoelako lehendik ere harreman bat. Begirunezko beldurraren kasuan mehatxatzen duena eta mehatxua sofritzen duenaren artean badago hierarkia erlazio bat, edo ahaidetasun erlazio bat. Normalean familia harremanetan gertatzen da, adibidez, guraso eta umeen artean, baita lan erlazioetan ere, erlazio profesionaletan. Azken finean, menpetasun erlazio bat agertu behar da, begirunea existitu behar da.

* Ukanbeharrak

+ Familiaren edo goian dagoenaren haserrea (indignazioa) sortzeko adineko beldurra izan behar du; beti ere indignazio hau larria eta iraunkorra izan behar da.

+ Mehatxua ez da derrigorrez espreski egin behar. Modu desberdinetan ager daiteke. Ezkontza konkretu bat egiteko agindua, etengabeko erreguak bultzatzen dutenean ezkontza bat egitera... Hertsapena egitatezko portaera batekin ager daiteke ere: goikoaren edo gurasoaren disgustoa, baita goikoa eri dagoenean, eta esaten duenean ezkontza ez bada egiten oraindik eriago jarriko dela... Baina ez du beldurra eragiten ezkontza jakin bat egiteko aholkuak, azken finean aholku hauek normalak direlako guraso eta goikoengan. Beldurraren larritasuna baloratzen da kontutan hartuta erabilitako hertsapena ezezik mehatxatzen duen eta mehatxua sofritzen duten pertsonak ere: sexua, adina, indarra, izaera,...

+ Beldurra beti zuzenean egindakoa da. Mehatxuak ezkontza bultzatzeko zuzenean egiten dira. Zeharbidezko beldurra, kasu honetan, ez da posible, izan ere goikoak ezkontza egitea ez den beste helburu batekin egiten badu mehatxua, ezkontza egiteak ezin du goikoa haserretu (normalean gurasoak). Gainera, nola beldurra zuzena den, beldurra eragiten duena burutik nahasia ezin da egon, izan ere indignazio larri eta iraunkorra bakarrik izan dezake burutik ondo dagoen pertsona batek.

+ Mehatxatzen den kaltea beti bidegabekoa da, guraso eta goikoek beti bidegabe jokatzen dute, aholkatu eta gidatzeko eskubideaz abusatuz.

84


+ Ezkontza aurrekoa eta ezkontzaren eragile izan behar du beldurrak. Ezkontza beldurrez egiten da; beldur arruntaren kasuan bezala, beste pertsona zapuztea eta bereziki honekin ezkontzea garrantzi handia dauka beldurra frogatzeko orduan.

+ Beldurra baztertu ezinekoa izan behar da. Beldurra sofritzen duenak bi aukera ditu bakarrik: ezkondu edo goikoa larriki eta modu iraunkorrean indignatu.

3.2. Beldurra Zuzenbide Zibilean

K.Z. 73.5 artikuluaren arabera, deuseza da ezkontza, ezkontzeko forma edozein dela ere, hertsapen edo beldur larriarekin egin bada. Kontratu arloan beldurra K.Z. 1267 artikuluan definitzen da, esanez: “Beldurtarazpena (intimidazioa) dago kontratugile bati bere pertsonak edo ondasunek zein beraren ezkontidearen, ondorengoen edo aurrekoen pertsonek edo ondasunek hurre-hurreko kalte larriak jasango duten beldurra eragiten zaionean, izan ere beldur hori zentzuzkoa eta oinarriduna izan behar da”. Beldurtarazpena kalifikatzeko orduan kontutan hartzen da adina, sexua eta pertsonaren egoera; beldurraren kausa kanpokoa izan behar da, beste pertsona batek eragindakoa.

- Beldurraren ezaugarriak

+ Llamazares-en ustez ez da exigitzen beldurra baztertu ezinekoa izatea. Autore honen ustez bakarrik galdatzen da adostasuna ematerakoan determinatzailea izatea. Lacruz-ek, aldiz, pentsatzen du beldurra subjektiboki kendu-ezina dela.

+ Mehatxatzen den kaltea larria izan behar du, eta baloratzen da irizpide subjektibo eta objektiboekin. Gainera, kalteak berehalakoa izan behar du. Azken ezaugarri honi buruz kode kanonikoak ez du ezer esaten, baina ulertzen da ezaugarri hau baztertu ezineko (“indeclinable”) ezaugarriaren barrenean sartzen dela.

+ Mehatxatzen den pertsona ez da beldurra jasaten duena bakarrik, familiakoak ere mehatxatuak izan daitezke, ezkontidea, aurrekoak eta ondorengoak. Subjektuak mugatuak daude. Kode kanonikoan ez dago mugapen hau; hala ere, Llamazares-ek uste du kode kanonikoaren aurrikuspen hau aplikatu behar dela ere ezkontza zibilari, K.Z. 73.5 artikuluak ez duelako ezer esaten.

3.3. Beldurra dela eta lortutako nulitatezko epai kanonikoen homologazioa

Arrazoi honengatik emandako deuseztasunezko epai kanoniko gehienak homologatu daitezke. Salbuespen bezala, ezin dira homologatu mehatxatutako kaltea berehalakoa ez denean. Kode kanonikoak exigitzea beldurra baztertu ezinekoa izatea, ez du arazorik sortzen, izan ere baztertu ezineko edozein beldurrak adostasuna determinatzen du. K.Z. 1267 artikuluak begirunezko beldurra baztertzen du. Alderantziz, K.Z. 73.5 artikuluak ez du konkretatzen, bakarrik esaten du deuseza dela ezkontza, ezkontzeko forma edozein dela ere, hertsapen edo beldur larriarekin egin baldin bada. Ezkontzan begirunezko beldurra deuseztasuna kausa da, eta honen lau arrazoi ematen ditu Llamazares-ek:

* Kode Zibilaren isiltasuna interpretatu egin behar da 1267 artikuluari salbuespen bezala.

* Eragindako beldurra larria bada, begirunezko beldurraren kasuan ere askatasun falta gertatzen da.

85


* Garrantzitsuena zera da: beldurra sofritzen duen pertsonak hori mehatxua bezala somatzea.

* Konklusioa: azken finean begirunezko beldurrak erabakitzeko askatasuna mugatzen badu, deuseztasuneko kausa da. Horregatik nulitatezko epai kanonikoak homologatu daitezke beldur arruntean edo begirunezko beldurrean oinarrituta badaude.

4. BALDINTZA.4.1. Baldintzak Zuzenbide Kanonikoan

Termino eta moduarekin batera, negozio juridikoaren elementu akzidental bat da baldintza. Zalantzazko gertaera gerokoa bada, etorkizuneko eta baldintza propioaz hitz egiten ari gara; zalantzazko gertaera oraingo edo lehengo egitate batetik sortzen bada, lehenaldi edo orainaldiko baldintza da, baldintza inpropioa da. Gertaera horren menpe baldin badaude negozio juridikoaren efektuak, baldintza esekitzailea (“suspensiva”) da. Efektuak ez dira sortzen gertaera gertatzen ez den bitartean. Aldiz, baldintza betetzen denean, efektuak iraungitzen badira, baldintza suntsitzailea (“resolutoria”) da. Negozio juridikoak bizitza normala dauka, baina baldintza betetzen bada bere efektuak bukatzen dira. Deseginezintasuna ezkontza kanonikoaren propietate esentzial bat da, eta horregatik ez da posible baldintza suntsitzaile baten menpe egotea. Zuzenbide Zibilean dibortzioa existitzen denez, baldintza suntsitzaileak ez du zentzurik ezkontzan.

Indarrean dagoen Zuzenbide Kanonikoan (1102 k.) ez dago balioz ezkontzerik etorkizuneko baldintzapean. Iraganeko edo oraingo baldintzapean ezkontza baliozkoa izango da hala ez baldintzaren objektua dena betetzen den arabera. Ikusten den bezala, zentzu teknikoan azken hau ez da baldintza, etorkizuneko edo ziurtasun gabeko egitate baten menpean ez dagoelako. Beraz, 1102 kanonaren arabera:

* Etorkizuneko baldintzapean egindako ezkontza deuseza da.* Iraganeko edo oraingo baldintzari eusten zaio.* Azken kasu honetan bidezko (lizitoa) izango da lekuko ordinarioaren

baimen idatzia baldin bada.

- Etorkizuneko baldintzapean egindako ezkontza.

Ez dago balioz ezkontzerik etorkizuneko baldintzapean (1102.1 k.). Ezkontza ez da baliozkoa. Ezkontzaren egonkortasunak ezkontideen askatasunak baino indar gehiago du. Derrigorrez bete behar zen baldintza zenean (adibidez, “eguzkia ateratzen bada”), edo baldintza ezinezkoa zenean (adibidez, “eguzkiak eta ilargiak elkar jotzen badute”), aurreko kodeak (1917koa) jarri gabekotzat kontsideratzen zituen, ezkontza garbia edo purua zela kontsideratzen zuen.

Hala ere, benetan baldintza serioski jarri baldin bazen, ulertzen zen ez ezkontzeko nahia zegoela. Kasu honetan ezkontza ez zen baliozkoa. Kode berriarekin soluzioa berdina izango da:

+ Derrigorrezko eta ezinezko egitateak ez dira benetako baldintzak, baldintza jarrigabetzat kontsideratu behar da. Horretarako ezintasuna edo beharra horrela agertu behar dute baldintza jarri zuenaren buruan.

+ Derrigorrezko (nahitanahiezko) edo ezinezko egitatea serioski jarri baldin bazen ezkontza egitate horri lotuz, baliogaberik uzten du ezkontza.

86


- Lehenaldi edo orainaldiko baldintzak

1102 kanonaren arabera, ezkontza baliozkoa izango da edo ez baldintzaren objektua dena gertatzen den arabera; hau da, baldintza existitzen bada (betetzen bada) ezkontza baliozkoa da, baldintza ez bada betetzen ezkontza ez da baliozkoa. Baldintza bezala jartzen den egitatea ez da etorkizunekoa, izan ere ezkondu baino lehen gertatu zen (lehenaldiko baldintza) edo gertatzen da ezkontza egiteko unean (orainaldiko baldintza). Zalantza subjektiboa da; ezkontideak dudak baztertzeko ezkondu baino lehen jakin nahi du baldintza bezala jarri zuen egitatea edo kualitatea existitzen den edo ez (adibidez, “antzua –esteril- ez bazara”, “honelako lan mota baduzu”, ...).

+ Lehenaldi edo orainaldiko baldintza borondatearen egintza positibo baten bitartez ezarri behar da. Borondatearen egintza positibo honek bizirik jarraitu behar du ezkontzeko orduan, ez da aski nahi sinple bat izatearekin.

+ Baldintzak, nahiz eta derrigorrezkoa edo ezinezkoa izan, badu eragina, kontutan hartzen baita ezkontidearen zalantza subjektiboa.

+ Lehenaldi edo orainaldiko baldintzaren objektua beste ezkontidearen kualitate bat da, adibidez, birjina izatea. Beraz, pertsonaren kualitateen gaineko errakuntzen objektua bera dauka, baina supostu psikikoak desberdinak dira bi kasuetan:

1.- Errakuntza modu zuzen edo nagusian bilaturiko kualitateetan ematen denean, ezkontzaren nulitatea gertatzen da nahi den objektua ez delako existitzen. Baldintza bete ez delako nulitatea gertatzen denean, egoera hori gertatzen da negozio juridikoaren elementu akzidental bat falta delako.

2.- Pertsonaren kualitateen gaineko errakuntzaren kasuan, zaila da zalantza izatea, izan ere ezkontide bat konbenzituta dago besteak baduela modu zuzen eta nagusian bilaturiko kualitatea. Kontrakoa gertatzen da kualitateen gaineko baldintzarekin.

3.- Baldintzaren kasuan ezkontzaren nulitatea somatzea errazagoa da. Errakuntzaren kasuan zailagoa da.

4.- Errakuntzaren kasuan borondatearen egintza absolutua da. Baldintzaren kasuan lortu nahi den emaitzaren menpekotasun egoera bat gertatzen da.

Azken finean, lehenaldi eta orainaldiko baldintzetan negozio juridikoaren efikazia ez da geldiarazten. Geroago egia gertatzen bada jarritako baldintza, ezkontza egin zen momentutik baliozkoa izango da.

+ 1102.3 kanonaren arabera, baldintza ezin da jarri lekuko ordinarioaren baimen idatzirik gabe. Ukanbehar hau ez bada betetzen, ezkontza ilizitoa izango da soilik; gainera, ukanbehar hau osatzen da baimena geroago ematen bada. Ordinarioaren baimenarekin zera bilatzen da: baldintzaren isilpekotasunak beste ezkontidea ez kaltetzea, ez dakielako besteak adostasuna baldintzapean eman zuela. Horregatik ordinarioak beste ezkontideak jakin gabe ezin du baimena eman.

- Baldintza potestatiboen eraentza juridikoa.

Baldintzaren objektua gauza bat egitea edo ez egitea izan daiteke, momentu batean edo luzaroan gerta daitekeena. Jurisprudentziaren arabera, baldintza potestatiboa (betetzea pertsona baten eskuetan dagoena) ez da

87


etorkizunekoa, orainaldikoa da. Hasiera batean tipifikazio hau luzaroan gertatu beharreko baldintzei aplikatzen zitzaien, izan ere absurdua da alde batetik ezkontza nahi izatea eta bestetik luzaroan baztertzea ezkontzaren ondorioak.

Baldintza potestatiboa betetzea pertsona baten eskuetan dago, beti ere kontutan hartuta bere portaera luzaroan. Adibidez, “ez bazara mozkortzen”, “gurasoekin bizitzen bagara”,... Nola ezin den bermatu behartutakoa beteko duela bere bizitza guztian, beti zalantza egoera bat gertatzen da, eta zalantza honek zintzilik uzten du ezkontza bera.

Geroago Jurisprudentziak bere interpretazioa hedatu zuen baldintza une batean gertatzen zen kasuetara. “Favor iuris” printzipioa kontutan hartuta, soluzio honek ezkontzaren baliozkotasuna bilatzen du, izan ere ezkontza zintzilik egoteak ziurtasuna falta sortzen du. Salbuespenez frogatzen bazen hori izan zela baldintza jarri zuenaren benetako borondatea, baldintza etorkizunekoa bezala kontsideratzen zen.

Baldintza mota hau (potestatiboa) salbatzeko, Jurisprudentziak ulertu zuen betebeharraren objektua obligazioa bera zela eta ez obligazioa betetzea. Ezkontzaren baliozkotasuna promesa benetako den araberakoa da, baina ez baldintza betetzen den araberakoa. Promesa egiten bada betetzeko asmorik gabe, zintzotasun falta honek deuseza bihurtzen du ezkontza. Azken finean kasu hauek orainaldiko baldintza bezalakoak dira, formula honetara bildu daitezkeelarik: “Promesa egiten badidazu...”.

88


Gaur egungo kodearekin eztabaidatzen da zein baliozkotasun eman luzaroko etorkizuneko baldintzari, hau da, kontsideratu behar den etorkizuneko baldintza bezala, eta beraz ezkontza baliogabea dela, edo kontsideratu behar den aintzinako jurisprudentziak egiten zuen bezala, ezkontzako promesa bezala, hau da, orainaldiko baldintza bezala. Bernárdez Cantón-ek dio konponbidea subjektuaren borondatea aztertzetik etorri behar dela:

+ Orainaldiko baldintzaren erregimena aplikatuz, ezkontideak promesa serioa egin bazuen.

+ Etorkizuneko erregimena aplikatuz, adostasuna eman zuenak adostasun hori baldintza betetzearen menpean jarri zuenean.

- Baldintzaren froga

Hiru irizpide jarraitzen dira baldintza frogatzeko:

+ Baldintzaren objektuaren garrantzia.+ Nola portatzen den baldintza jarri zuenak jakiten duenean

baldintza ez zela bete.+ Baldintza jarri zuenak bazuen edo ez zalantzarik.

Irizpide bakarra ez da froga nahikoa, baina hiruak gertatzen badira kontsideratzen da baldintza frogatua gelditzen dela.

4.2. Zuzenbide Zibila eta adostasun baldintzatua dela eta lortutako nulitate kanonikoen homologazioa

K.Z. 45 artikuluaren arabera, baldintzak ez jarria bezala kontsideratzen dira:

- Deuseztasunezko epai kanonikoa baldintza etorkizunekoa zelako gertatu bada, ezin da homologatu.

- Lehenaldi eta orainaldi baldintza kasuetan, nulitatea eman bazen egitatea ez zelako bete, kasu honetan ere ez da posible homologazioa.

Homologazioa hiru kasu berezietan da posible:

- Nahiz eta baldintza formapean azaldu, adostasunaren akatsa gertatzen denean, kualitateen gainean errakuntza ematen delako, beti ere K.Z. 73.4 artikuluak exigitzen dituen baldintzak betetzen badira. Askotan orainaldiko baldintzak kualitateen gaineko errakuntzak dira.

- Benetan simulazio kanonikoa gertatzen denean, bilaterala edo unilaterala, beti ere totala baldin bada, hau da, bakarrik nahi denean ezkontzaren itxura.

- Baldintza azaltzen denean ezkontza egiteko momentuan, eta konfesio ministroak baimentzen duenean konturatu gabe edo fede txarrez. Horretarako baldintzak negozioaren eduki esentziala afektatu behar du. Supostu hau normalean gerta daiteke ministro erlijiosoak baldintzari buruz ez dakielako arlo zibilean eta kanonikoan erregimen ezberdina dagoela.

89


XXVI. EZKON ADOSTASUNAREN ADIERAZPENA. FORMA OROKORREAN (ZIBILA ETA KANONIKOA)

1. FORMA ARLO KANONIKOAN

1.1.Kontzeptua eta formaren funtzioa

1.2. Behartutako pertsona.

1.3. Ezkontza aurreko formalitateak- Heriotz arriskua- Ezkontza mistoa

1.4. Ezkontza garaiko formalidadeak+ Testigu kualifikatua.+ Testigu arrunta.+ Delegazioa.+ Jurisdikzio suplentzia

1.5. Ezkontza ondorengo formalidadeak+ Inskripzio kanonikoa+ Inskripzio zibila

1.6. Aparteko forma kanonikoa+ Heriotz arriskua+ Aurrikustea ezintasuna luzatuko dela gutxienez hilabete batean+ Zilegitasunaren ukanbeharrak

1.7. Isilpeko ezkontza (sekretua)

1.8. Prokuradore bitartez buruturiko ezkontza

2. FORMA ARLO ZIBILEAN

2.1. Sarrera

2.2. Forma arrunta- Aurretiazko formalidadeak.- Ospatzearen uneko formalidadeak- Ondoko formalidadeak

2.3. Ezkontza sekretua

2.4. Heriotz-arriskuko ezkontza (K.Z. 52)

2.5. Prokuradore bitartez buruturiko ezkontza (K.Z. 55)

90


1. FORMA ARLO KANONIKOAN1.1.Kontzeptua eta formaren funtzioa

K.Z. 60 artikuluak xedatzen du Zuzenbide Kanonikoko arauen eredura egindako ezkontzak efektu zibila sortzen dituela. Ezkontza burutzeko formari buruz badago igorpen osoa arau kanonikoetara. Honek bi gauza suposatzen ditu:

* Arau horiek Zuzenbide Zibilaren parte izatera pasatzen direla.* Auzitegi Zibilek efikazia zibila eman diezaioketeela kapitulu

honengatik izan diren nulitatezko epai kanonikoei, K.Z. 80 artikuluak ezarritako prozedura jarraituz.

Kontsentimendua ezkontza kanonikoko elementurik garrantzitsuena da. Horregatik ezkontza sortzeko ez zaigu nahikoa ezkontide batek besteari ematen dio borondatearekin, forma zehatz bat jarraitu behar da. Forma kontutan ez hartzeak ezkontzaren deuseztasuna dakar, izan ere forma baita ezkontzaren baliozkotasunaren ukanbehar bat. Ezkontza baliozkoa izateko formalidade legal batzuk bete behar dira. Bi mota daude: forma arrunta eta apartekoa, 1108 kanonean erregulatuak agertzen direnak. Formaren funtzioak hiru dira:

* Ezkontzari publizitatea ematea. Publizitatearekin bermatzen da ezkontzaren froga. Publizitatea ez zenean existitzen, posible zen ospatzea bigarren ezkontza bat hirugarren pertsona batekin. Ezkontza klandestino edo ezkutukoek sortzen zituzten arriskuek eramango dute eliza Trentoko kontzilioan (1563. urtean) galdatzera forma publiko bat ezkontza ospatzeko orduan. Támetsi dekretuarekin (1563koa ere) galdatzen da ezkontza ospatzea parroko edo apaizaren aurrean, azken hau delegatu aurrekoarengatik, eta bi edo hiru testiguren aurrean.

* Adostasuna egotea bermatzen da, eta hau serioa eta libreki emana izatea.

* Lotura kristauak suposatzen duen eduki propioa kontserbatzea eta ikustaraztea. Formak agertzen du ezkontza sakramentuaren trasfondoa eta ezkontza kanonikoaren ezaugarriak (batasuna, deseginezintasuna,...).

1.2. Behartutako pertsona.

1117 kanonak dioen bezala, forma kanonikoa jarraitu behar da ezkontide bat gutxienez bataiatua izan bazen eliza katolikoan edo bertan onartua, eta ez bada bertatik urrundu aktu formalez. 1917ko kodearekin pertsona bat eliza katolikoan bataiatua izan bazen edo bertan onartua, nahiz eta gero utzi izan eliza katolikoa, forma kanonikoa jarraitu behar zuen ere. 1983ko kodearekin ez da beharrezkoa forma kanonikoa betetzea eliza kanonikoa utzi izan bada egintza formalez. Beti ere forma kanonikoa bete beharretik kanpo geratzeko behar da baztertze formal bat eliza katolikotik (adibidez, konfesio akatoliko batean erantsi izana, apezburuaren aurrean deklarazio bat egin,...), hau da, kanpoko aktu juridiko bat zeinetatik nabaritzen den argi eta garbi eliza katolikotik aldentzen dela.

91


1117 kanonak salbuespen bat adierazten du: 1127 kanonean agertzen den supostuarena. Kasu hau gertatzen da alderdi katolikoak ospatzen duenean ezkontza alderdi ez katolikoarekin, baina bataiatua komunitate eliztar oriental batean, Erromatik banandua (kristau orientala). Bere baliozkotasunerako (baina ez zilegitasun ikuspegitik) nahikoa da ezkontza burutzea ministrari sakratu baten aurrean, katolikoa edo ez izan daitekeena (nahikoa da kristaua izatea).

1117 kanonaren arabera obligatuak daude forma kanonikoa betetzera baita ez katolikoa ere, bataiatua egon edo ez, ezkontzen badira pertsona katolikoarekin. Argi gelditu behar da obligazio kanoniko baten aurrean gaudela. Horregatik deuseztasunezko epai kanonikoa ematen bada ezkontza forma kanonikoan ez ospatzeagatik, ezin da arlo zibilean homologatu.

1.3. Ezkontza aurreko formalitateak

Neurri kautelar batzuen aurrean gaude, bete behar direnak ezkontzaren ospatzearen aurretik. Helburutzat daukate konstantzia uztea ezkontideak juridikoki gai direla ezkontzeko. Ezkontza egin aurretik agertu behar da ez zaiola ezer oposatzen ezkontza baliozkoa eta zilegia izateari (1066 k. ). Gaur egun ezkontzari buruzko proklama eta ezkontideen azterketari buruzko arauak emateko eskuduntza konferentzia episkopalak dauka. Ezkontza aurreko espedientetan honako elementu hauek agertu behar dute:

* Ezkontideen azterketa eta galdeketa* Proklamak* Egon daitezke beste elementu batzuk, zeintzuk agerian jarriko duten

ezkontideen egoera.

Salbuespenez nahikoa da ezkontideek zin egitea, esanez bataiatuak daudela eta ez dutela inongo eragozpenik, hiru supostu hauek ematen direnean (hiruak batera):

* Heriotza-arriskuan egotea* Ezin da beste frogarik lortu* Ezkontideen askatasun egoeraren kontrako elementurik ez egotea

Orokorrean, ezkontza ospatu aurretik bi obligazio daude:

* Fededunek ezagutzen baldin badute eragozpenen bat, agintaritzari komunikatu behar diote.

* Askatasun egoeraren ikerketa egiten duen apezburuak komunikatu beharko du emaitza, ezkontza ospatzea dagokion apezburuari.

Formaren betebeharra dispentsatua izan daiteke:

* Aita Santuak dispentsa dezake.* Lekuko ordinarioek dispentsa dezakete bi kasutan:

- Heriotz arriskuan- Ezkontza mistoaren kasuan

92


- Heriotza arriskua

Bere mendekoei eta bere lurraldean egitatez bizi diren guztiei (1079.1 k.). Ordinarioarengana jotzeko modurik ez dagoenean, ahalmen berdina dute parrokoak, apaizak edo diakono asistenteak. Ordinarioarengana jotzerik ez dagoela kontsideratzen da harengana telegrafoz edo telefonoz bakarrik jo daitekeenean. Heriotza-arriskuan ezkontza aparteko moduan egin zenean, bertan egon zen apaizak edo diakonoak dispentsa dezakete.

Supostu konkretu batzuetan kodeak gotzainei errekonozitzen die ahalmena formaren betebeharra dispentsatzeko. Hala ere, Zuzenbide Kanonikoko kodearen interpretaziorako 1985-7-5eko komisio pontifizioaren erantzunak zehaztu du heriotza-arriskuko supostutik kanpo obispo diozesanoak ezin duela dispentsatu forma katolikoa bi katolikoen arteko ezkontzan. Horregatik supostu normaletan Aita Santuari dagokio formaren dispentsa.

- Ezkontza mistoa.

Ezkontza mistoei dagokienez (bi bataiatuenak, bat katolikoa eta bestea ez katolikoa), eta ezkontza ezberdinetan (bat bataiatu katolikoa eta bestea ez bataiatua), 1127.2 eta 1129 kanonek ondorengo baldintzak jartzen dituzte:

* Zailtasun larriak egoten direnean, eta hauek ez dutenean uzten forma kanonikoa burutzen.

* Dispentsaren ahalmena dagokio lekuko ordinarioari, alderdi katolikoaren lekuko ordinarioari.

* Kasu bakoitzean kontsultatu behar da ezkontza ospatzen den lekuko ordinarioa.

* Baliozkotasunaren baldintza bezala, galdatzen da ospatzea forma publiko batean egitea.

Irizpideak biltzeko helburuarekin ematen zaie eskuduntza konferentzia episkopalei arauak jartzeko. Lehenengo baldintzari dagokionez, Konferentzia Episkopalak ezarri ditu, adibidez, dispentsatzeko kausa larri bezala betiko laguna galtzea, kalte larriak suposatzea, eta abar.

Ospaketaren forma publikotzat ulertu behar denari dagokionez, konferentziak esan du egin daitekeela:

* Beste konfesio kristau bateko ministroaren aurrean, berak aurrikusten duen forman.

* Autoritate eskudun zibilaren aurrean, zibilki aurrikusitako forman.

93


1.4. Ezkontza garaiko formalidadeak

1108 kanonak dioen bezala, bakarrik dira baliozko ezkontzak baldintza hauek betetzen dituzten ezkontzak:

+ Testigu kualifikatua.

Ezkontza-adostasunaren azalpena egin behar dute ezkontideek lekuko ordinarioaren edo parrokoaren aurrean, edo horietako batek delegatutako apaiz edo diakono baten aurrean, eta bi testiguren aurrean.

Apaizik eta diakonorik ez den lekuetan eskua izango du gotzainak laiko egoki baten eskuetan delegatzeko, lehenago gotzain konferentziak (Konf. Episkopalak) aldeko informea eta Sede Santuak baimena eman ondoren.

Testigu kualifikatuaren presentzia (lekuko ordinarioa, parrokoa, apaiza eta diakonoa) aurkezten ditu ezaugarri ezberdinak lekuko arruntekin konparatuz. Izan ere, testigu kualifikatuak paper aktibo bat aurrera eramaten du, eskatu behar baitu ezkontideek adostasuna kanpoan agertzea (1108.2 k.).

1108 kanonak eskuduntza arrunta ematen dio parrokoari edo lekuko ordinarioari, eta efektu hauetarako berdintzen dira kuasiparrokoa (516 k.), parrokiako administratzailea (549 k.), eta eta parrokia bat solidarioki apaiz talde bati enkomendatzen bazaio, hauetako edozeini (543 k.). Lekuko ordinario bezala kontsideratzen dira eliza partikular bat presiditzen dutenak, izaera egonkorrarekin (obispo diozesanoa –gotzaina-, bikario edo prefektuak, eta administratzaile apostolikoak), edo interinoki (administratzaile apostolikoak kasu batzuetan), baita ere organo bikarioak (bikario orokorra eta bikario episkopalak, 134 eta 368 k.).

Kultuko ministroaren determinazioa egiten da lurraldetasunaren printzipioa kontutan hartuta. Ordinarioak eta parrokoak balidoki asistitzen dute beren lurraldean, bai beren mendekoen ezkontzetara bai beren mendekoak ez diren ezkontzetara ere. Ezkontzara asistitzea esan nahi du bertan presente dagoela, eta elizaren izenean eskatzen eta jasotzen duela ezkontideen adostasun adierazpena. Aldiz, delegaziorik gabe ezingo dute asistitu ezkontza batera bere lurraldetik kanpo ospatu denean, izan ere horrela ospatzen den ezkontza deuseza da (1109 k.).

Ordinario eta apezburu pertsonalen kasuan, zeinen eskuduntza eremua zehazten den pertsonek dituzten ezaugarri zehatz batzuk kontutan hartuta, eta ez lurraldetasun printzipioaren arabera, balidoki asistitzen dute ezkontide bat gutxienez bere mendekoa baldin bada soilik, eta beti ere bere jurisdikzioaren barruan (1110 k.).

+ Testigu arrunta.

Nahikoa da honako hau edukitzea: ezkontzaren ospaketak suposatzen duena ulertzeko arrazoimenaren erabilera nahikoa izatea, eta pertzeptzio sensitiboak izatea. Lekukoren bat falta bada edo gaitasun falta badu, ezkontza deuseza da. Zilegitasunaren ikuspuntutik, beharrezkoa da testiguak adin nagusiak izatea.

Ezaugarriak:

* Lekukoen presentziak simultaneoa izan behar du testigu kualifikatuaren asistentziarekin eta adostasuna ematearekin.

* Presentzia moral bat izan behar da, hau da, adostasunaz konturatzeko gaitasuna. Adibidez, ezkontza ez da baliozkoa testiguak mozkortuta badaude.

94


* Presentzia fisikoa izan behar da. Ez da posible telefonoa, irratia, telebista eta abar erabilita testigu izatea.

+ Delegazioa.

Lekuko ordinarioak eta apezburuak ezkontza asistitzeko eskuduntza delega dezakete ordinarioki apaiz edo diakono batengan (1108, 1111 k.), eta salbuespenez laikoengan (1112 k.). Apaizengan eta diakonoengan delegatzeak aurresuposatzen du ematen duenak baduela delegatzen duen eskuduntza.

Delegazioa bere lurraldeko mugetan eman daiteke soilik, eta delegazioak baldintza batzuk bete behar ditu:

* Delegazioa pertsona zehatzari egin behar zaio

* Onartzen da delegazio orokorra (zehaztugabeko ezkontza multzo batera asistitzeko), eta baita berezia ere (ezkontza jakin batera edo batzuetara asistitzeko, 1111.2 k.).

a) Delegazio orokorra modu zabalean interpretatzen da, berezia hertsiki (1138 k.).

b) Delegazioa, bai orokorra bai berezia, espreski ematen da. Delegazio orokorra bada, galdatzen da baliozkotasunezko baldintza bezala idatziz ematea.

* Subdelegazioa ez dago debekatuta. Beraz, 137 kanonean ezarritakoa aplikatzen da:

a) Ahalmen orokorra delegatzen duena ez bada Aita Santua, subdelega daiteke ezkontza baterako edo ezkontza zehatz batzuetarako, hau da, posible da subdelegazio berezia, baina ez orokorra. Delegazio berezia ezin da subdelegatu delegatuaren kontzesio berezirik gabe.

b) Subdelegatutako eskuduntza ezin da subdelegatu delegatzaileak ez bazuen espreski baimendu, hau da, lehenengo delegatzaileak.

95


* Delegazioa amaitzen da 142 kanonean agertzen diren kausengatik:

a) Mandatua bete delakob) Epea amaitu delako, edo kasu batzuetarako eman bazen,

hauek bete direnean.c) Delegazioaren kausa bukatu delakod) Delegatzailearen errebokazioagatik, delegatuari zuzenki

komunikatua izan denae) Delegatuaren errenuntziagatik, delegatzaileak onartua

* Apaiz edo diakonorik ez den lekuetan, gotzainak eskua izango du laiko egoki baten eskuetan delegatzeko, aurretik gotzain konferentziak aldeko informea eta Sede Santuak baimena eman ondoren.

+ Jurisdikzio suplentzia

(Eskumenaren ordezkapena). Ezkontza asistitzen duen ministrari sakratuak ahalmen propio edo delegaturik ez izateak ez dakar beti ezkontzaren deuseztasuna. Kasu hauetarako badago Zuzenbide Kanonikoan segurtasunezko neurri bat zeinak galerazten duen ezkontzaren deuseztasuna, suplentziaren teknika. Honen bidez, supostu zehatz batzuetan fikzio baten bidez jurisdikzioa ematen zaio ez duenari.

Kodeak figura hau arautzen du remisio edoeragorpen bikoitz baten bidez: 1108.1 kanonetik 144 kanonera, eta 144.2 kanonetik 1111.1 kanonera. Ezkontzan parte hartu duen agintaritzak konpetentziarik ez duenean eta arrazoi horregatik bakarrik ezkontza deuseza bihurtzen denean, teknika honen bitartez ezkontzaren deuseztasuna ekidin nahi da. Bi kasuetan aplikatzen da:

* Errakuntza arrunta ematen denean, hau da, komunitatearen gehiengoak kulto ministroa eskuduna dela uste duenean. Nahikoa da hiru gauza konprobatzearekin: eskuduntzak falta zirela ministro sakratuarengan, egitate publiko eta nabari bat eman zela zeinak bazirudien eskuduntza ematen ziola ez zuenari, eta egitate hori gai izan zela errakuntzara bultzatzeko.

Horrela, apaiz bat agertzen denean eliza arloan jantzia ezkontza bat asistitzera, asistente gehienek pentsatzen dute apaizak baduela eskuduntza, nahiz eta benetan ez izan. Horregatik ezkontza era normalean ospatzen denean (eliza proklamekin eta espedientearekin), suplentzia beti da posible. Bakarrik ezkontza sekretu batean edo lekuko gutxiren aurrean eta elizatik kanpo ospatu denean pentsa daiteke suplentzia ez dela posible. Azken finean, errakuntza arruntaren kasuan ezkontza egiten den lurraldeko komunitatearen gehiengoak uste du apaizak, diakonoak edo laikoak benetan eskuduntza baduela.

* Zalantza positibo eta daitekenaren (probable) kasuan. Kasu honetan kulto ministroa bera da ziurtasunez ezagutzen ez duena eskuduna den edo ez. Ezkontza ospa dezake zalantza positiboa eta probablea baldin bada. Duda positiboa da argudioez lagunduta dagoenean, argudio hauek ezkontza asistitzeko ahalmena badagoela defenditzeko aukera ematen dutenean. Zalantzaren probabilitateak argudioak garrantzitsuak izateari egiten dio erreferentzia.

Bai errakuntza bai zalantza, egitatezkoak (adibidez, delegaziorik eman ote den ez ezagutzea) zein Zuzenbidezkoak (arauaren izaera edo hedadurari buruzkoa) izan daitezke.

1.5. Ezkontza ondorengo formalidadeak+ Inskripzio kanonikoa

96


Ezkontza ospatu ondoko iharduerak dira inskripzioa eta eliztar erregistroetako ondorengo anotazioak dira. Ezkontza eliztar erregistroetan ez inskribatzeak ez dio ezkontzaren baliozkotasunari eragiten, bere helburua ezkontzaren froga bermatzea da.

1121.2 kanona jarraituz, ezkontza ospatu zen lekuko apezburua edo honen ordezkoak, nahiz eta batak edo besteak ezkontza ez asistitu, ezkontza erregistroan anotatu behar dituzte lehenbailehen ezkontideen izenak, lekukoenak, eta ospakizunaren lekua zein eguna. Ezkontza mistoen kasuan, dispentsarekin era kanonikoan ospatu den ezkontzan, dispentsa luzatu zuen tokiko ordinarioak zaindu behar du dispentsa eta ezkontzaren ospaketa ezkontzaren erregistroan anota daitezen, bai Kuriakoan bai alderdi katolikoaren parrokian ere (1121.3 kanona). Ezkontza anotatu behar da ere ezkontideen bataioa anotatua dagoen erregistroan (1122 kanona).

+ Inskripzio zibila

Ezkontza kanonikoari aplikatzen zaio K.Z. 60, 61 eta 63 artikuluetan ezarritakoa. Efektu zibilak osoki errekonozitzeko beharrezkoa izango da ezkontza erregistro zibilean inskribatzea. Sede Santuak arazo juridikoei buruz 1979ko Urtarrilak 3an Espainiako estatuarekin egindako akordioaren 6. Artikuluak dioen bezala, inskripzio hau egingo da ezkontzaren existentzia ziurtatzen duen eliz-agiria aurkezte hutsarekin. Horretarako akordioaren azken buruko protokoloak xedatzen du ezkontza kanonikoa egin eta berehala ezkontza eskuetsi zuen apaizak eliz-ziurtagiria emango diela ezkonberriei ezkontza erregistro zibilean inskribatzeko behar diren datu guztiekin, eta edozein eratan ere ezkontza burutu zen parroki lurretako parrokoak 5 eguneko epean tokatzen den erregistro zibileko arduradunari bidaliko dio ezkontza kanonikoaren akta behar bezala inskribatu dadin, baldin eta hau alderdi interesatuak eskaturik egin ez bada.

Beraz, ez da beharrezkoa ezkontza-aurreko espediente zibilik. Erregistro zibileko arduradunaren aurrean egiten den aurreko espediente hau bakarrik exigitzen da elizak egindako ziurtagiria ez dagoenean (Erregistro Zibileko Erregelamenduaren 256 eta 257 artikuluak).

K.Z. 63. Artikuluaren arabera, inskripzioa egiteko aski da elizaren ziurtagiri soila, baina artikulu honen bigarren paragrafoak gaineratzen du ez dela idazpenik egingo aurkeztutako dokumentuetan edo erregistroko idazpenetan garbi dagoenean ezkontzak ez dituela betetzen baliozko izateko titulu berean galdatzen diren ukanbeharrak. Beraz, kalifikazioa arau zibilekin egiten da.

97


1.6. Aparteko forma kanonikoa

1116 kanonaren arabera, Zuzenbidearen ikuspuntutik eskuduna den inor ez dagoenean edo berarengana joateko zailtasun larria dagoenean, ezkontza balidoki eta modu zilegian ospatu daiteke soilik bi testiguren aurrean bi supostuetan:

- Heriotza-arriskuan, edo heriotza-arriskutik kanpo aurrikusten denean aipatutako egoera hori (eskuduna den inor ez egotea edo berarengana jotzeko ezintasuna egotea) hilabete batean luzatuko dela. Aparteko forman behin ere ezin dira bi lekukoak faltatu; ministroaren gabeziak, berriz, ez du ezkontza deuseza bihurtzen.

- Forma arruntaren ezintasunean. Kodeak hitz egiten du forma ordinarioa egitearen ezintasunaz, zentzu bikoitz batean: Zuzenbidearen arabera ez badago inor ere ezkontza asistitzeko eskuduna denik, edo ezin bada agintaritza horrengana joan zailtasun larririk gabe. Ezintasuna objektiboa, fisikoa edo morala, eta pertsonala izan behar da.

a) Ezintasun objektiboa. Apaiz eskudunarengana jotzeko ezintasunak erantzun behar dio benetan existitzen diren egoerei, eta ez modu pertsonaleko apreziazio faltsuei. Benetan ez badago halako ezintasunik, aparteko forman ospatutako ezkontza deuseza izango litzateke.

b) Ezintasun fisiko edo morala. Ezintasun fisikoak erreferentzia egiten dio lekuko kualifikatuaren presentzia lortzearen zailtasunari, komunikazioaren bitarteko arruntak erabiliz. Zailtasunak afektatu diezaieke ezkontideei hauek ezin direnean apezburu edo apaiz eskudunarengana joan (distantziagatik, eritasunagatik, komunikazioen egoera txarragatik,...). Afektatu diezaioke ere parrokoari berari, adibidez, gaixo dagoelako, burutik nahasia dagoelako, preso dagoelako,...

Ezintasun morala sortzen da ezkontzera asistitzeagatik ez erosotasunak edo kalte nabariak jasango liratekenean, adibidez, gastu handiak, bidai penagarriak,...

c) Ezintasun pertsonala. Kontutan hartzen dira ezkontideak eurak bakarrik, eta ez lekuko inguruabarrak beste pertsonen arabera.

+ Heriotz arriskua

Heriotza-arriskuan ezin denean dispentsa eman edo ezkontza era arruntean ospatu, posible da aparteko ezkontza. Heriotza-arriskuaren kausak ez du garrantzirik (eritasun larria, guda, naufragioa, ...). Arriskuak egiazkoa izan behar du, benetan existitzen ez bada ezkontza deuseza izango litzateke.

+ Aurrikustea ezintasuna luzatuko dela gutxienez hilabete batean

Baliozkoa eta zilegia da ezkontza burutzea bi testiguren aurrean heriotza arriskutik kanpo, zuhurtasunez aurrikusten bada egoera hori hilabete batean luzatuko dela: lekuko kualifikatua modu fisiko edo moralean ezin duela asistitu ezkontza edo ezkontideen ez-erosotasuna berarengana joateko.

Egoera kontutan hartzen da etorkizunean (geroaldian), ez da aski lehenaldian egoera hori hilabete batean gertatu izana. Hilabeteko epe hau jurisprudentziaren arabera kontatzen hasten da ezkontza ospatzeko dena prestatua dagoenetik, eta ez ezkontza ospatzea erabakitzen den unetik edota data zehazten denetik. Hilabeteak jarraia eta osoa izan behar du. Ziurtasun

98


morala izan behar da, apaizaren falta hilabete batean luzatuko den ustea egitate edo arrazonamendu sendoetan oinarrituz.

Apreziazio hau subjektiboa denez, beti ere ezkontidea honetara prudenteki iritsi bazen, ezkontza baliozkoa izango da nahiz eta hilabetea igaro aurretik testigu kualifikatua agertu.

+ Zilegitasunaren ukanbeharrak.

* Bi kasuetan, bertan egon daitekeen apaiza edo diakonorik badago, deitua izan behar da eta ezkontzara joan beharko du bi testigurekin. Baldintza hau zilegitasunari buruzkoa da, ezkontza bi lekukoen aurrean eginda baliozkoa da (1116.2 k.). Kasu honetan, apaiza edo diakonoak ez du egikaritzen testigu kualifikatuaren funtzioa, adostasuna eskatuz eta hartuz. Presentzia pasiboa dauka, eta galdatzen da soilik zilegitasunaren efektuetarako. Hala ere, badituzte pribilegio batzuk, adibidez, heriotza-arriskuan dispentsa dezakete (1079.2 k.).

* Benetako ezkontza egiteko asmoa. Indarrean dagoen kanonak honako hauxe gehitu du: “benetako ezkontza nahi dutenek”, ez zena aurreko kodean agertzen. Beraz, egon beharko da ezkontzari buruzko kontsortzio bat egiteko asmoa, Zuzenbide Kanonikoak dioenaren arabera.

1.7. Isilpeko ezkontza (sekretua)

Kode kanonikoak xedatzen du lekuko ordinarioak eskua duela kausa larri eta urgenteagatik ezkontza sekretua “haizutzeko” (autorizar), 1130 k., eta sekretu hori gorde beharra dute ordinarioak, asistenteek eta lekukoek, eta ezkontideek. Gainera, ezkontza guztiak baino lehen egin behar diren ikerketak sekretuan eramaten dira (1131 k.).

Era juridiko arruntean ospatu den ezkontza klase bat besterik ez da, bertan egon behar dute-eta bi testigu arruntek eta lekuko kualifikatu batek. Bere berezitasuna da publizitate erregistral mugatua duela, eta bertan egon direnak sekretua gordetzera behartuak daudela. Ezkontza modu honetan ospatzeko kausa larri eta urgente bat existitu behar du, adibidez, ahaideak arrazoirik gabe ezkontzari oposatzea, ezkontideak egoera sozial ezberdinetakoak izatea, ezkontideak elkarrekin bizi izana eta kanpora ezkontide bezala agertu izana, ...

Ezaugarriak:

+ Ezkontza aurreko ikerketak sekretuan egitea+ Ezkontza sekretuan ospatzea. Egoera arruntean galdatutako

gutxieneko pertsonak egon behar dute, eta hauek sekretua gorde behar dute.

+ Liburu berezi batean egiten da inskripzioa. Liburu hau diozesiko kuriako artxibo sekretuan egoten da (1133 k.).

Sekretua gordetzeko betebeharra ordinarioarentzat iraungi egiten da sekretua gordetzeagatik ezkontzaren sakramentuarentzat kalte-bide larria dagoenean, edo eskandalu-bide larria sortzen duenean, eta horrela adierazi behar die ezkontideei ezkondu baino lehen (1132 k.).

Ez da zailtasunik sortzen ezkontza mota honi efektu zibilak errekonozitzeko orduan. Arazoa planteatzen du erregistro zibileko inskripzioak, momentu honetara arte ez baitu efektu zibilik. Ezkontza publiko egiten denean, bai ezkontideengatik bai lekuko ordinarioarengatik (1132 k.), inskribatu ahal izango da erregistro zibil arruntean. Gainera, Erregistro Zibileko Legearen 78. Artikuluaren arabera, inskribatu ahal izango da ezkontza sekretuei buruzko liburu berezian, beti ere bi ezkontideek eskatzen badute.

99


1.8. Prokuradore bitartez buruturiko ezkontza

1104 kanonak onartzen duenean ezkontideak presente egon daitezkeela ezkontzan prokuradore bitartez, hemendik ondorioztatzen da kontsentimenduaren adierazpena egin daitekeela pertsonalki edo ordezkariaren bidez, bai ezkontide batek bai biek. Beti ere, 1105 kanonean ezarrita dauden ukanbeharrak ez badira betetzen ezkontza deuseza izango da:

- Mandatugilea (“mandante”). Boterea ezkontideak bakarrik eman dezake, ez hirugarrenen batek. Mandatugileak ezkontza baliozkoa izateko galdatzen diren ukanbeharrak bete behar ditu.

- Mandataria (“mandatario”). 1105 kanonak ez ditu zehazten bere kualitateak; beraz, funtzio hau edozein pertsonak bete dezake, beti ere hau errespetatuz: lege zibilaren araberako gaitasuna eduki behar du ordezkari izateko. Gizona zein emakumea izan daiteke, katolikoa edo ez...; hala ere, egokiena da ordezkatzen duenaren sexu berdinekoa izatea. Bi ezkontideak prokuradorez baliatzen badira, ezin dute pertsona berdina ahalmendu, eta ezkontide bakarra izan bada boterea eman duena, ezingo du mandataria izendatu beste ezkontidea.

- Boterea. Botereak ukanbehar hauek bete behar ditu:

* Botere berezia izan behar da, hau da, pertsona zehatz batekin ezkontzeko.

* Botere hiru motatakoa izan daiteke:

+ Eliztar dokumentu publikoa, mandatugileak eta mandatua ematen den lekuko parrokoak edo lekuko ordinarioak (edota hauetako batek delegatu duen apaizak) sinatua

+ Dokumentu autentiko zibila, hau da, legegintza materiala jarraituz, aski da notarioaren eta mandatugilearen sinadura

+ Bi testiguen aurreko dokumentu pribatua, mandatugilearekin sinatuko dutelarik

* Mandatugileak ezin badu idatzi, hau mandatuan agertarazi behar da, eta beste testigu bat gehituko da, idazkia sinatuko duena; bestela mandatua deuseza izango da (1105.3 k.)

* Mandatuak bere eraginkortasun mugagabea kontserbatzen du, denbora mugatu baterako emana izan ez bada. Bestalde, bere eraginkortasuna amaitzen da ere mandatugileak (edota prokuradoreak bere izenean ezkontza ospatu baino lehen) mandatua errebokatzen badu, edota erotzen bada, nahiz eta beste ezkontideak ez jakin (k. 1105.4)

- Lekuko ordinarioaren baimena. 1071.1.2 kanona jarraituz, beharrezkotasun kasuan ezik, lekuko ordinarioaren baimenik gabe inork ezingo du asistitu prokuradore bitartez ospatu beharreko ezkontza. Debeku kanoniko baten aurrean gaude, eta betetzen ez bada ez dio ezkontzaren baliozkotasunari afektatuko, zilegitasunari baizik.

2. FORMA ARLO ZIBILEAN2.1. Sarrera

Espainiarrek ezkontza ospatzeko hiru forma aukeratu ditzakete:

100


+ Epailea, alkatea edo kode zibilak(K.Z. 49.1) zehaztutako funtzionariaren aurrean; hau forma zibila da (K.Z. 51-58)

+ Legez aurrikusitako forma erlijiosoan (K.Z. 49.2)

+ Espainiarren ezkontza Espainiatik kanpo burutu daiteke ospatuko den lekuko legeak ezarritako forman, zibila edo erlijiosoa (K.Z. 49.2). Nahikoa da ezkontideetako bat espainiarra izatea.

2.2. Forma arrunta

Forma arruntak hiru une barne hartzen ditu: aurretiazko formalidadeak, ospatzearen uneko formalidadeak, eta ondoko formalidadeak.

- Aurretiazko formalidadeak.

K.Z. 56.1: “quienes deseen contraer matrimonio acreditarán previamente, en expediente tramitado conforme a la legislación del Registro Civil, que reúnen los requisitos de capacidad establecidos en este código”.

Honen arabera, ezkondu baino lehen espediente batean adierazi beharko da ezkontideek gaitasun-baldintzak betetzen direla. Honen helburua da gaitasun hau (K.Z. 46-47 artikuluetan zehaztutakoa) badutela frogatzea.

* Espedientearen instrukziorako eskuduntza erregistro zibileko epaile arduradunak du, edota ezkontidetako edozeinen egonguari (“domicilio”) dagokion erregistro kontsularreko enkargatuak (Erregistro Zibileko Erregelamendua 238).

* Erregistro Zibileko Erregelamenduaren 240 artikuluak dioen bezala, espedientea hasten da ezkontideek idazki bat aurkezten dutenean, zenbait datu jasoko dituena: beraien nortasuna, eragozpenik ez dagoenaren deklarazioa,... Deklarazio honekin batera jaiotzaren froga aurkeztu beharko da, eta bere kasuan, aurreko ezkon-loturen disoluzioena, emanzipazioarena edo dispentsa. Epaile edo funtzionariak deklarazioa aztertu ondoren, ezkontideek berretsi beharko dute. Akatsik somatuko balitz, ezkontideei adieraziko zaie konpondu ahal izateko.

* Ezkontideen gaitasunaren inguruko zalantza posible guztiak ekiditzearren, Erregistro Zibileko Erregelamenduko 243 artikuluak neurri berezia ezartzen du: 15 egunetan zehar ediktu eta proklamak argitaratuko dira ezkontideak azken bi urtetan bizi izan diren lekuan, beti ere zuzenbidezko 25.000 biztanle baino gutxiago badituzte (azken errolda ofizialaren arabera).

* Instruktoreak ezkontideen gaitasuna aztertzeko beharrezkoak diren diligentziak burutuko ditu.

* Espedientea burutu ondoren, erregistro zibileko epaile enkargatuak zein bake-epaileak autoa emango du, ezkontza baimenduaz edo debekatuaz.

* Urtebete igarotzen bada ediktuen argitaratzetik, dispentsatik edota diligentzietatik, ezkontza ospatu gabe, hau ospatzeko argitaratze, dispentsa eta diligentzia berriak burutu beharko dira.

- Ospatzearen uneko formalidadeak

K.Z. 57 artikuluaren arabera, ezkontza burutu beharko da ezkontideetako baten egonguari dagokion epailea, funtzionaria edo alkatearen aurrean, eta

101


adin-nagusiak diren bi testiguen aurrean. Ezkon-adostasuna beste herri bateko epaile, alkate edo funtzionariaren aurrean eman ahal izango da, espedientearen instruktorearen delegazioaz, bai ezkontideen eskariaz bai ofizioz. Dagokion epaile, alkate edo funtzionaria zein bi testiguak (adin nagusiak) ezingo dira faltatu, bestela ezkontza nulua izango da.

Epaile, alkate edo funtzionariaren eskuduntza bi irizpideren arabera zehazten da:

* Irizpide funtzionala (K.Z. 51). Ezkontza asistitzeko eskuduntza hau ospatuko den herriko erregistro zibileko epaile enkargatuari eta alkateari dagokie (edota delegatutako kontzejalari). Hau da, epailea eta alkatearen artean aukeratu daiteke.

* Irizpide lurraldetarra (K.Z. 57). Ezkontza ospatzen da ezkontidetako batek egongua duen herriko alkate edo epailearen aurrean. Hala ere, adostasunaren adierazpena burutu daiteke beste herri bateko epaile, alkate edo funtzionariaren aurrean, espedientearen instruktorearen delegazioaren bitartez, bai ezkontideen eskariaz bai ofizioz.

102


K.Z. 58 artikuluaren arabera, ospakizunaren formalidadeak hauek dira:

* Funtzionari baimen-emaileak kode zibileko 66, 67 eta 68 artikuluak irakurriko ditu, ezkontideen berdintasun juridikoaren printzipioari eta elkarren arteko obligazioei buruzkoak.

* Funtzionari baimen-emaileak ezkontideei galdetuko die ezkondu nahi ote duten, ezkontideek baiezkoa ematen dutelarik.

* Funtzionari baimen-emaileak ezkontzan elkartuak geratzen direla deklaratuko du.

* Funtzionari baimen-emaileak dagokion inskripzioa edo akta luzatuko die. Funtzionari baimen-emailea ezkontza inskribatu behar den erregistro zibileko epaile arduraduna denean, akta eta inskripzioa gauza bera izango dira, Erregistro Zibileko Erregelamenduaren 255 artikuluaren arabera. Akta emango zaie zuzenean inskribatzea posible ez denerako (adibidez, heriotza-arriskuan egindako ezkontzaren kasuan, edo alkatearen aurrekoa).

Ezkontzaren nulitateari soilik adostasunaren adierazpenak afektatzen dio (funtzionaria eta testiguen aurrean); beste guztiak (66-68 artikuluen irakurketa...) ez du ezkontzaren nulitatea determinatzen.

- Ondoko formalidadeak

K.Z. 61 artikuluaren arabera, ezkontzak efektu zibilak sortzen ditu ospatzen den unetik beretik, baina euren arrezagutza osoa lortzeko beharrezkoa da erregistro zibilean inskribatzea. Inskripzioa ez da eratzailea, deklaratzailea baizik, baina aldi berean beharrezkoa eta derrigorrezkoa da. Ezkontzak efektuak eratzen ditu bere ospakizunetik, beti ere baliozkoa izan bada.

Trafiko juridikoan, inskripzioa ezkontzaren baliozko froga-bide bakarra da; honela, epaiketatik kanpoko ihardueretan froga bakarra da “erga omnes” eta balidoki ezkontidearen egoera deklaratzen duena.

2.3. Ezkontza sekretua

Ezkontza sekretua forma arruntaren arau guztiak beteaz burututako ezkontza da, baina sekretuan. K.Z. 54 artikuluaren arabera, inguruabar larri eta frogatu bat gertatzen denean, Justizia Ministeritzak ezkontza sekretua baimendu dezake. Kasuan kasu, espedientea sekretuki burutuko da, ediktu zein proklamak argitaratu gabe.

Larritasunaren balorazioa (Oinarrizko Eskubide bat jokoan dagoenean ezik) zein frogarena Justizia Ministeritzak diskrezionalki burutzen du, eta baimena eman ahal izango da DGRN/ENZOren proposamenaz.

Forma arruntean buruturiko ezkontza da, epaile, alkate edo funtzionari eskudunaren eta bi testiguren aurrean, berezitasun batekin: publizitate falta, eta beraz ediktu edo proklamen publikazio falta.

Bere efektuei dagokienez, K.Z. 61 artikulua aplikatzen zaio, bere ospaketatik efektuak sortuaz. Arrezagutza osoa lortzeko, froga bezala Erregistro Zibil Zentraleko liburu berezian inskribatzea galdatzen da, baina inskripzioa sekretua denez, erregistro zibil arruntean inskribatu bitartean ez ditu hirugarren pertsonek fede onez lortutako eskubideak kaltetuko.

Erregistro zibil arruntean inskribatzea bi ezkontideen eskariaz egingo da (bizirik dirauena bestea hiltzen bada), edota zuzendari orokorraren eskariaz

103


ezkontidetako bat edo biak sekretuaz baliatzen badira ezkontzaren oinarrizko eginbeharrak edota semeekiko obligazioak larriki kaltetzeko (Erregistro Zibileko Legea, 79 art.).

2.4. Heriotz-arriskuko ezkontza (K.Z. 52)

Supostu honetan ezkontza baimentzen duten funtzionarien multzoa aldatzen da, eta aurretiazko espedientea egiteko obligazioa kentzen zaie. Ezkontidetako baten heriotz-arriskuko egoeran hiru dira berezitasunak:

- Ezkontza baimendu dezakete erregistro zibileko epaile enkargatuak, bere delegatuak, eta alkateak, nahiz eta ezkontideen barruti ezberdinetakoak izan. Epailerik ez balego, kanpainan dauden militarren kasuan goragoko ofiziala eskuduna izango da; itsasontzian zein hegazkinean egin beharreko ezkontza bada, bertako kapitain edo komandanteak izango du eskuduntza.

- Ez dago aurretiazko espedientea egin beharrik.

- Bi testigu adin-nagusien presentzia beharrezkoa da, baina faltan izanik frogatzen bada ezinezkoa zela bertan egotea, ezkontza ez da nulua izango.

Honela burututako ezkontzak efektuak sortzen ditu bere ospaketatik bertatik, K.Z. 61 artikuluko arau orokorraren arabera. Erregistro zibil arruntean inskribatu baino lehen, bertako enkargatuak aztertu egin beharko du kode zibileko baliozkotasun ukanbeharrak betetzen dituen, eta ezezko kasuan ezin izango du inskribatu.

2.5. Prokuradore bitartez buruturiko ezkontza (K.Z. 55)

Ezkontidetako batek bere adostasun beste pertsona baten bitartez adierazi dezake, ospaketan egon gabe. Honetaz gain, forma arrunteko arauak jarraitu beharko dira; beste ezkontidea pertsonalki agertu beharko da (biek ezin dute prokuradorea bidali).

- Boterea berezia izan behar da, dokumentu publikoan emana, beste ezkontidea zein izango den adieraziz.

- Ezkon-espedientean ezkontza prokuradore bitartez burutzeko baimena agertu behar da.

- Boterea epaile, alkate edo funtzionariaren lurraldean bizi ez den ezkontideak ematen du.

104


Boterearen amaitzea eragiten duten kausak dira: botere-emailearen errebokazioa, botere-hartzailearen errenuntzia, eta bietako edozeinen heriotza. Errebokazioa baliozko eran adierazi daiteke ezkontza burutu baino lehen, eta berehala epaile, alkate edo funtzionariari jakinarazi behar zaio.

Forma arruntean zein berezian buruturiko ezkontzei K.Z. 53 artikulua aplikatzen zaie: epaile, alkate edo funtzionariaren eskuduntza-faltak ez du ezkontzaren baliozkotasuna kaltetzen, beti ere ezkontidetako batek fede onez jokatu badu eta aurrekoek beren funtzioak publikoki egikaritu badituzte.

- “Ezkontidetako baten fede onak” esan nahi du funtzionariaren eskuduntza edo konpetentzia falta ez duela ezagutzen.

- “Funtzionariak bere funtzioak publikoki egikaritzeak” esan nahi du hiritarren aurrean eskuduna bezala agertzen dela, hiritarrek egikaritzaren legitimitatea zalantzan jartzen ez dutelarik.

105


XXVII. EZKONTZAREN BALIOZKOTZEA 33

0. SARRERA

1. BALIOZKOTZEA ARLO KANONIKOAN

1.1. Baliozkotze sinple edo arrunta, k. 1156/1160 (“Convalidación simple”)

- Esanahia- Efektuak- Betebeharrak: suposamendu ezberdinak

* Nulitatea eragozpenengatik denean (K. 1158), betebeharrak+ Eragozpena desagertzea edo dispentsatzea+ Adostasuna berritzea (“renovación”)

· eragozpena publikoa denean· eragozpena ezkutukoa denean adostasunak irautea

* Nulitatea adostasunaren gabezia edo akatsengatik (k. 1159)* Nulitatea forma-akatsengatik denean (k. 1160)

1.2. Errotik egindako osaketa, k. 1161-1165 (“Sanación en la raíz”)- Esanahia- Efektuak- Betebeharrak- Agintari eskuduna, k. 1165- Osaketaren eskakizuna, k. 1164

2. BALIOZKOTZEA ARLO ZIBILEAN

2.1. Baliozkotze-suposamendu ezberdinak- Baliozkotzea denboraren poderioz eta adostasunaren iraupenez

* K.Z. 75: nulitatea adin-gabeziagatik* K.Z. 76: nulitatea errakuntza, koakzio edo beldurragatik

- Baliozkotzea ezkontza ondoren emandako dispentsa bidez* K.Z. 48.3

3. ONDORIOAK

3.1. Baliozkotu al daitezke ezkontza kanoniko bat legedi zibilaren arabera?3.2. Baliozkotze kanonikoak ba al du efektu zibilik?

33 D. LLAMAZARES FERNÁNDEZ, El sistema matrimonial español, pp. 213-223 A. BERNÁRDEZ CANTÓN, Compendio de derecho matrimonial canónico, pp. 234-244

106


0. SARRERA

Orain arte aztertu duguna izan da ezkontza bat noiz den deuseza edo nulua, arrazoiak lau multzotan banatuz: eragozpenak, gaitasun falta, adostasunaren falta edota akatsa, eta formazko akatsa. Oraingoan, berriz, konbalidazioa aztertuko dugu, hau da, aurretik nulua zena baliozkoa bihurtzea.

Ezkontza nulu baten aurrean bi aukera nagusi daude: eskuduna den auzitegiaren aurrean nulitatea34 eskatzea, edo ezkontza baliozkotzea (konbalidatzea), beti ere legeak aukera hori aurrikusten badu.

1. BALIOZKOTZEA ARLO KANONIKOAN1.1. Baliozkotze sinple edo arrunta, k. 1156/1160 (“Convalidación simple”)

Baliozkotze hau lau nulitate kasuetara aplikatu daiteke: eragozpena, gaitasun falta, adostasunaren akatsa, eta formazko akatsa (adibidez, A eta B 15 urterekin ezkontzen badira, berez ezkontza nulua da, baina baliozkoa bihurtu daiteke konbalidazioaren bidez). Baliozkotzea emateko beharrezkoa da adostasuna berritzea (“renovación del consentimiento”).

Baliozkotzen den ezkontzak efektuak izango ditu “ex nunc”, hau da, baliozkotzea ematen den unetik aurrera; beraz, ez du atzerako eraginik izango. Betebeharreko baldintzak hauek dira:

- Nulitatea eragozpenagatik bada:

* Eragozpena desagertu edo dispentsatzea35

* Adostasuna berritzea (“renovación del consentimiento”). Eragozpen publikoa bada (1074 k.: kanpo eremuan frogagarria zuzenbidean onartzen diren frogen bitartez), bi ezkontideek forma kanonikoan berritu beharko dute adostasuna (honek suposatuko du berriro ezkontzea, testigu kualifikatua eta bi testigu arruntekin; posible izango da bigarren ezkontza hori forma sekretuan egitea); eragozpen sekretua bada (kanpo eremuan frogatu ezin dena), adostasuna berritu beharko du soilik eragozpenaren existentzia ezagutzen zuen ezkontideak, pribatuki eta sekretuan, beste ezkontidearen adostasunak iraun behar duelarik (“perseverancia del consentimiento”); presumitzen da ezkon-adostasunak irauten duela espreski errebokatzen ez den bitartean (“a través de un acto positivo de voluntad”), ez da nahikoa errebokazioa ustezkoa edo interpretatiboa izatea(1158 k.). Biek ezagutzen badute ezkutuko eragozpena, biek berritu beharko dute.

34 Ezkontza kanonikoan, bi aukera daude: auzitegi eliztarretara jotzea, nulitate kanonikoa (erlijiosoa) lortuaz, ondoren efektu zibilak izateko homologatu beharko delarik homologazio prozeduran; eta zuzenean auzitegi zibilera jotzea (gogoratu tipo bakarreko eta forma anitzeko ezkontza sistema dugula, eta beraz ezkontza kanonikoak efektu zibilak dituela inskribatuz gero).35 Dispentsa: egintza juridikoa, agintari eskudunak ematen duena, debekua kasu konkretu bati ez aplikatzeko (“relajación de la ley al caso concreto”)

107


- Nulitatea adostasun gabezia edo akatsengatik

* Adostasunaren gabezia edo akatsa desagertzea

* Adostasuna berritzea, inolako erreserbarik gabe (1159 k.). Akatsa frogagarria bada, adostasuna forma kanonikoan berritu beharko da (berriro ezkondu beharko dute, baian sekretuan egin dezakete); akats sekretua bada, nahikoa izango da adostasuna sekretuki eta pribatuan ematea

- Nulitatea forma akatsengatik (1160 k.)

* Berriro ezkondu beharko dira, publikoki zein sekretuki, biok ezkon-adostasuna eman beharko dutelarik.

1.2. Errotik egindako osaketa, k. 1161-1165 (“Sanación en la raíz”)

Kasu honetan ezkontza baliozkotuko da elizako agintari eskudun baten erabakiaren bitartez (baliozkotze arruntean ez zen beharrezkoa, nahikoa zen berrio ezkontzea edo adostasuna berritzea). Bi nulitate kasuetara aplikatu dakioke soilik: eragozpena eta formazko akatsengatiko nulitateetara (inoiz ez akatsa adostasunean edo hau emateko gaitasunean dagoenean, osaketa honetan ezkontideek ez dutelako adostasuna berritzen, eta 1161-1162 kanonen arabera beharrezkoa da adostasuna egokia izatea). Baliozkotzeko erabakiak berarekin batera eragozpenaren dispentsa eta formazko akatsaren dispentsa dakartza.

Errotik egindako osaketaren efektuak atzeraeraginkorrak dira, ezkontza burutu zen unetik aurrera (“ex tunc”). Nulitatea eragozpena edo formazko akatsengatik izan behar da, adostasunak iraun behar du (adostasunak irauten duela “iuris tantum” presumitzen da, errebokazio espresuaren bidez –borondatezko egintza positiboa- kontrakoa demostratu arte), eta baliozkotzea bakarrik eman ahal izango da litekeena denean ezkontideak elkarrekin jarraitu nahi dutela (1161.3 k.).

Errotik egindako osaketa emateko agintari eskudunak dira: Sede Apostolikoa (Sede Santua), eta Gotzaina (“Obispo diocesano”). Gotzainaren kasuan, honek ezingo du bi kasutan: eragozpenaren dispentsa Sede Santuari dagokionean (1078.2 k.: krimena, ordenu sakratua, kastitate botu publikoa), konbalidatzeak dispentsa suposatuko lukeelako; eta desagertu den eragozpen hori zuzenbide jainkotiarrekoa bada (“derecho divino”), ezin baita dispentsatu (ezkon-lotura...).

Konbalidazio honen eskaera (1164 k.) bi alderdiek zein batek bakarrik burutu dezakete, edota hirugarren batek; adibidez, apaiz batek bikote asko ezkondu baditu jakin gabe benetan eskuduna ez zela, konturatzen denean izan daiteke berak eskatzea osaketa. Gogoratu alderdiek osaketa eskatzen ez duten kasu honetan, ez dela emango litekeena denean alderdiek ez dutela elkarrekin jarraitu nahi.

108


2. BALIOZKOTZEA ARLO ZIBILEAN

Ezkontza konbalidatu daitekeenean, arlo zibilean fenomeno honi ez zaio nulitatea deitzen, deuseztagarritasuna baizik, printzipioz deuseza dena geroago konbalidatu daitekeelako (ez da deuseza, deuseztagarria baizik).

2.1. Baliozkotze-suposamendu ezberdinak

- Baliozkotzea denboraren poderioz eta adostasunaren iraupenez (K.Z. 75-76)

K.Z. 75. artikuluak baliozkotzea arautzen du deuseztagarritasuna adin-gabeziagatik izan bada, honetan bi une bereiziz: ezkontidea adin-txikia den bitartean, baliozkotzea eskatzeko legitimazioa gurasoek, tutore edo zaintzaileek eta Ministeritza Fiskalak dute; adin-txikia izanik ezkondutako ezkontidea nagusitzen denean, nagusitu ondoren urte batez bizi badira ezkontza automatikoki baliozkotuko da.

K.Z. 76. artikuluan errakuntza, hertsapena edo beldurragatiko deuseztagarritasun kasuen baliozkotzea arautzen da. Legitimazioa akatsa jasan duenak izango du, eta konbalidatuko da akatsa desagertzen denetik urtebetera, baldin eta elkarbizitzen badira.

Bi kasuetan automatikoki baliozkotzen da, beti ere borondateak jarraitzen badu (ez da berritu behar, eta elkarbizitzak jarraitzen badu presumitzen da borondateak ere jarraitzen duela).

- Baliozkotzea ezkontza ondoren emandako dispentsa bidez (K.Z. 48.3)

K.Z. 48.3: ezkontza ondoren eskatutako dispentsak ezkontza baliozkotu egiten du burutu zenetik (“ex tunc” efektuak, atzeraeraginkorra).

3. ONDORIOAK

3.1. Baliozkotu al daitezke ezkontza kanoniko bat legedi zibilaren arabera?

Bai, posible da lege zibilen baitan kanonikoki burututako ezkontza baliozkotzea, beti ere nulitate kausa hori bi ordenamenduetan existitu beharko delarik (bestela, ez da beharrezkoa konbalidatzea), baina kanonikoki nulua izaten jarraituko du. Geroago lortutako nulitate kanonikoa homologatu ahal izango litzateke?

3.2. Baliozkotze kanonikoak ba al du efektu zibilik?

Bai, beti ere legedi zibilaren betebeharrak betetzen badira.

109


XXVIII. EZKON-BANANTZEA ETA EZKONTZAREN DESEGINTZA 36

0. SARRERA. KONTZEPTUEN ZEHAZTAPENA

1. EZKON BANANTZEA (“separación matrimonial”)

2. EZKON DESEGINTZA (“disolución matrimonial”)

2.1. Sarrera2.2. Arlo Kanonikoa

- Printzipio orokorra: ezkontzaren deseginezintasuna rato eta kontsumatua bada- Salbuespenak

A) Kontsumatu gabeko ezkontzaren desegintza* Betebeharrak* Desegintza emateko eskuduna* Desegintzaren eskaria* Prozeduraren izaera* “Rato eta kontsumatu gabekoaren” efektu zibilak

B) “Rato” ez den ezkontzaren desegintza* Irizpide komunak* Betebeharrak* Motak

+ “Pribilegio pablotarra”, 1143 k.· Betebeharrak· Interpelazioak, 1144-1147· Desegintza prozedura

+ “Pribilegio pedrotarra”; bi suposamendu:· Desegintza legeak aurrikusten duenean (1148 k., poligamia egoera, eta 1149 k., gatibaldi eta jazarpen egoerak)· Desegintza Aita Santuaren xedapen bereziaz

2.3. Arlo zibila- Ezkon desegintzaren kausa zibilak (K.Z. 85)- Dibortzio eredu desberdinak: zehapenekoa, adostasunekoa, erremediozkoa- Banantzea, aurretiazko betebehar bezala (K.Z. 81-84)- Dibortzioa (K.Z. 86-89)

* Elkarbizitzaren amaiera efektiboagatik+ Urte batez (K.Z. 86.1-86.2)+ Bi urtez (K.Z. 86.3)+ Bost urtez (K.Z. 86.5)

* Zehapeneko dibortzioaren adibide bakarra- Komunak diren arauak nulitate, banaketa eta dibortzioarentzat, K.Z. 90-106 (“medidas matrimoniales”)

36 D. LLAMAZARES FERNÁNDEZ, Sistema matrimonial español, pp. 239-268 A. BERNÁRDEZ CANTÓN, Compendio de derecho matrimonial canónico, pp. 260-299

110


0. SARRERA. KONTZEPTUEN ZEHAZTAPENA

Ezkontza bati amaiera emateko bi bide daude: ezkontza nulua deklaratzea, edo ezkontza desegitea. Nulitatea eskatu ahal izango da ezkontzaren esentziazko elementuren bat falta denean edo akatsen bat dagoenean, hala nola debeku bat egonez ezkontza gauzatu bada. Guk nulitate kausak lautan sistematizatu ditugu: dispentsatu gabeko eragozpenak egoteagatik, ezkontzeko gaitasun nahikoa ez izateagatik, ezkon adostasunaren gabezia edo akatsengatik, eta forma akatsengatik.

Hauetako akatsik ez badago, ezkontza baliozkotzat joko da. Beraz, baliozkoa den ezkontza bati amaiera emateko gelditzen den bidea desegintzaren da; beti ere banantzea, normalean, desegintzaren aurrerapauso bat da. Argitu ditzagun kontzeptu horiek.

1. EZKON BANANTZEA (“separación matrimonial”)

Ezkon-banantzea arauturik dago arlo kanonikoan zein zibilean, baina arlo kanonikoan lorturiko banantzeak ez du inolako efektu juridiko zibilik izango. Eremu kanonikoan ezkon-banantzeak 1151-1155 kanonetan arautzen da, baina elizako autoritateek emandako banatzeek soilik eremu kanonikoan izango dituzte efektuak, ez Estatuaren Zuzenbide eremuan, ez baitago inongo arau zibilik efektu horiek aitortzen dizkionak, nulitatezko sententzia edo rato eta kontsumatu gabeko erabakien kasuan badagoelarik (K.Z. 80, eta 1979ko GJA/AAJ37 6. artikulua).

Ezkon-banantzeen inguruan kode zibilak dio ezkontza burutzeko forma edozein izanda ere, efektu zibilak izango dituen banantzeak legedi zibilak arautuko dituela. Banantze zibila dibortzio zibila lortzeko aurretiazko betebeharra izan ohi da kasu gehienetan (K.Z. 81-84). Ezkon-banantzearen ondorioetako bat da ezkontideak ez direla elkarrekin biziko, amaiera emango zaio ezkontzarekin sortu zen ezkon-elkarteari.

2. EZKON LOTURAREN DESEGINTZA (“disolución matrimonial”)

Lehenik bereizi behar ditugu desegintza eta ezkon-banantzea. Lehenengoaren bitartez ezkon-lotura desegingo da, alegia, jadanik ez da ezkontzarik egongo; ezkon-banantzean, ordea, ezkon-loturak bizirik irauten du nahiz eta ezkontideak banandurik bizi.

Jadanik aipatu dugu arlo zibilean ezkontza desegintza lor zitekeela, heriotza eta heriotza-deklaraziotik at, dibortzioaren bidez (K.Z. 85), ezkontza burutzeko forma edozein izanda ere. Beraz, ezkontza zibila ez da deseginezina.

Arlo kanonikoan ordea ezkontzaren deseginezintasuna (“indisolubilidad”) da arau orokorra; alegia, kausa naturalez at (heriotza eta heriotza-deklarazioa), ezkontza kanonikoa ezin da desegin, ez dago dibortzioaren antzeko kategoriarik. Dena den, salbuespen moduan badaude ezkontza desegiteko suposamendu berezi batzuk. Ikus ditzagun.

37 Gai Juridikoei buruzko Akordioa/ Acuerdo sobre Asuntos Jurídicos

111


2.1. Arlo Kanonikoa

Honetan printzipio orokor bat dago indarrean, ezkontza bat RATOA eta KONTSUMATUA bada ezin da desegin, beti ere kanpoan utzita heriotza eta heriotza-deklarazioaren suposamenduak (1141 k.). Ezkontza ratoa dela kontsideratzen da sakramentua38 denean; hau gertatuko da bi bataiatu39 baliozki ezkontzen direnean (1061.1). Kontsumazioaren esanahia 1061.1 kanonean zehazten da. Beraz ratoa eta kontsumatua denean ezkontza kanonikoa deseginezina da, baina hauetako elementuren bat falta bada, salbuespen bezala ezkontza desegin ahal izango da. Aztertu ditzagun salbuespeneko suposamendu horiek:

A) Kontsumatu gabeko ezkontzaren desegintza (k. 1142)

Ezkontza rato izan behar da: bi bataiatuen artekoa edo bataiatu bat eta bataiatu gabeko baten artekoa (ezkontza disparra ez da propioki ezkontza rato bat, baina dagokion dispentsa eskatu bada eta ondoren ez bada kontsumatzen, ezkontza desegin daiteke aztertzen ari garen bide honetatik).

Ezkontza kontsumatu gabe egon behar da ere. 1061 kanonaren arabera, ezkontza kontsumatua izango da honako baldintza hauek ematen badira:

* Ezkontideek “acto conyugal” delakoa gauzatzea, alegia, harreman sexualak izatea, kopularen bitartez.

* Modu gizatiarrean (“humano”) gauzatzea, alegia, konszienteki, askatasunez.

* “Apto de por sí para engendrar la prole”, alegia, berez ugalketarako egokia dena. Espresio honen hedaduraren inguruan ez dago adostasunik doktrina eta jurisprudentzian.

Batzuentzat ugalketa oztopatzen duen metodo ez-natural bat erabiltzen bada, ez da benetako “acto conyugal” hori ematen, eta ondorioz ezkontza ez da kontsumaturik egongo. Beste batzuentzat (horien artean Llamazares) banatu egin behar da harreman sexual fisikoa ugalketatik, eta aipatzen du kodeak berak hori egiten duela esterilitatearen kasuan aipatzen duenean esterilitateak ez duela inpotentzia sortarazten. Kasu horretan, garrantzia kopulatzeko gaitasun fisikoari ematen dio, ez ugalketari (k. 1084.3 k. 1098).

Autore honek dio kontsumazioaren kasuan ere bide bera jarraitu behar dela; ondorioz ezkontideen artean kopuladun harremanak ematen badira, ezkontza kontsumatua egongo da, hori baita berezko (“apto de por sí”) abstraktuan ugalketarako bide naturala, nahiz eta kasu konkretu horretan ugalketarik ez egon. Beraz, kopula baldin badago kontsumazioa egongo da.

Jurisprudentzian ez dago adostasunik, baina auzitegi ugarietan jarraitzen den praktika zera da: ezkontza kontsumatua kontsideratuko da ezkontideek

38 Eremu kanonikoan ezkontzak eremu juridikoa izateaz gain esanahi erlijiosoa du. Ezkontzaren bitartez bataiatuek funtzio erlijioso bat betetzen dute. Hemen dago ezkontzaren sinbologia edo esanahi sakramentala, senar-emazteen arteko maitasuna eta batasuna jainkoaren maitasunaren testigantza bezala, Kristo eta bere Elizaren batasunaren sinbolo (...)39 Bi bataiatu baliozki ezkontzen badira ezkontza rato izango da; horietako bat ez-bataiatua bada, ezkontza disparraren aurrean egongo gara, eta ezkontza baliozkoa izateko kultu ezberdintasunaren dispentsa (1078 k.) lortu beharko da. Biak bataiatuak izanik bat konfesio ezberdinekoa balitz (protestantea), ezkontza mistoa izateagatik eragozpen baten aurrean egongo ginateke ere, baina lizentzia beharko lukete. Bi bataiatu gabekoen arteko ezkontzari ezkontza naturala edo legitimoa deitzen zaio.

112


kopuladun harreman sexualak izan badituzte. Laburbilduz kontsumazio gabezia arrazoi ezberdinengatik eman daiteke40: ez delako inolako kopuladun harreman sexualik eman41, kopuladun harreman sexualak ugalketatik bereiztu direlako42, edo hauek ez direlako modu gizatiarrean eman.

Kontsumazio gabezia frogatu egin behar da. Frogabideen artean daude: ezkontideen deklarazioa, lekukoen itaunketa, froga dokumentala, indizioak eta presuntzioak, mediku edo perituek eginiko gorputzen azterketak, inpotentzia aztertzeko edo emakumearen kasuan birjintasuna frogatzeko (baldin eta ezkontzaren aurretik harreman sexual koitalik izan ez balu)... Kodeak presuntzio bat jasotzen du: ezkontideak elkarrekin bizi izan badira presumitzen da ezkontza kontsumatu dela (1060.2 k.), kontrako frogatzen ez den bitartean.

Kodeak eskatzen du kasu hauetan kausa justua egotea. Azken finean kausa justu horrekin frogatu nahiko da ezkontza hori erabat hautsita dagoela adiskidetzeko aukerarik gabe. Normalean kausa justu bezala alegatzen direnen artean daude:

* Inpotentziazko kasuak (gizon edo emakumeetan), nahiz eta ez izan ezkontza aurrekoak edo betirakoak (eragozpenaren betebeharrak) edo sendaezinak.

* Harreman sexualak eragozten dituen gaixotasun larri edo kutsakor bat egotea

* Ezkontideen artean gainditu ezineko gorroto kasuak

* Ezkon-adostasuna beldurrez eman denean edo simulazio totaleko kasutan, nahiz eta propioki ezkontza nulua izan, ez bada nulitatea eskatzen (nulitatea eman bitartean presumitzen da ezkontzak baliozkoak direla) eska daiteke disoluzioa kausa honengatik.

Kodeak dioenez, Aita Santua da eskuduna desegintza hau emateko (1142 k.). Honek organo bikario edo delegatu baten bitartez ihardungo du (“Sagrada Congregación para los Sacramentos”). Hauek aztertuko dute ea betebeharrak ematen diren, baina erabakia Aita Santuari dagokio. Dena den, prozedura instruitzeko eskuduna Diozesiko Gotzaina izango da, eskaria egiten duen alderdiaren helbideari dagokiona (1699-1700 k.). Desegintzaren eskaria bi alderdiek zein batek bakarrik egin dezakete, nahiz eta beste alderdia ados ez egon (1142, 1697 k.).

Hau ez da prozedura judizial kontentzioso bat nulitatezko kasuetan bezala, non auzitegi batek sententzia bitartez erabakitzen duen bi alderdiek beren alegazioak egin ondoren; hau prozedura administratibo kanonikoa dugu,

40 A. BERNÁRDEZ CANTÓN, Compendio de derecho matrimonial canónico, 280 eta hur.41 A. BERNÁRDEZ CANTÓN, Compendio de derecho matrimonial canónico, 281: horren arrazoi izan daitezke: a) benetako ezkon-adostasunik ez egotea; b) adostasuna beldurra edo indarkeria dela medio ematea; c) ezkon-bizitzaren hasieratik ezkontideen artean gorrotoa edo ezin-ikusia edo nazka ematea; d) inpotentziazko kasua ematea, absolutua edo erlatiboa. Posible da fekundazio artifizialeko tekniken bitartez ernalketa lortzea, “acto conyugal” hori gabe; kasu hauetan ezkontza ez da kontsumatua egongo42 A. BERNÁRDEZ CANTÓN, Compendio de derecho matrimonial canónico, 281. Ugalketaren desbideraketaren arrazoi bezala jasotzen ditu harreman sexual onanistikoak (kopularik gabekoak: masturbazioa...) bakarrik egin direnean edo ernalketa oztopatzen duten bitartekoak jarri direnean. Azken honi buruz ikusi dugu doktrina eta jurisprudentzia ez daudela erabat ados.

113


eta erabakia egintza administratibo kanonikoa izango dugu, erreskripto bitartez emango dena. Prozedura honetan derrigorrezkoa izango da bi alderdiak entzutea (k. 1697-1706).

Rato eta kontsumatu gabeko desegintzaren efektu zibilak aztertzeko, Estatuko araudia hartu behar da kontutan (K.Z. 80, GJA/AAJ 6. artikulua). Bertan aurrikusten da nulitatezko sententzia kanonikoekin batera rato eta kontsumatu gabeko ezkontzen inguruan emandako xedapen pontifizioek efektu zibila izango dutela, beti ere Estatuko Zuzenbidera ajustatuak daudenean. Baina zer da ajuste hau? Honen inguruan ez dago adostasunik:

* Batzuek ajustea identifikatu egiten dute 1881eko JZL 954 artikuluan jasotako betebeharrak betetzearekin: xedapena akzio pertsonal baten ondorioa izatea (ezkontza alorrekoak halakoak dira), xedapena auzi-ihesirik (“en rebeldía”) gabe ematea (bi alderdiek prozesuan defendatzeko aukera izatea), xedapena autentikoa izatea (xedapen pontifizioa falsifikatua ez izatea), eta xedapenaren objektua zilegia izatea aplikatu behar den estatuan. Doktrinak zilegitasuna identifikatzen du ordena publikoa errespetatzearekin, alegia, xedapen horrek errespetatzen badu Estatu espainiarreko ordena publikoa43, ajustagarria izango da, eta ondorioz efektu zibilak izango ditu, bestela ez.

* Beste batzuentzat (Llamazares) ajustea zerbait gehiago da. Ez da nahikoa izango xedapen kanonikoak JZL 954 artikuluko betebeharrak betetzea (ajuste prozesala); beharrezkoa izango da ere bi ordenamenduen artean tipo homologoak egotea (ajuste sustantziala). Beraz, epaile zibilak aztertu beharko du desegintza sortarazi duen tipo kanonikoak ba al duen antzekotasuna tipo zibilekin; hala bada ajustea emango da eta efektu zibilak izango dituzte, bestela ez.

Zer gertatzen da rato eta kontsumatu gabearekin? Hau disoluzio kanonikoko suposamendua dugu, eta beraz epaile zibilak aztertu beharko du ea bat datozen disoluzio zibileko kasuekin (K.Z. 86). Arlo zibilean kontsumazio gabezia ez da disoluzio kausa zuzena. Hala ere Llamazaresek44 honako gogoeta egiten du:

Kontsumazio gabeziagatiko disoluzioa eskatzen denean beti egongo da ezkon-bizitzaren amaiera (“cese efectivo de la convivencia”), bestela ez bailukete disoluzioa eskatuko, eta eremu zibilean hori bada disoluzio kausa. Dena den, zibilki eskatzen da ezkon-bizitza etenda egotea denbora baten zehar: urte bat, bi urte edo bost urte, kasuaren arabera. Beraz, kausa homologoa aurkitzeko, kontsumazio gabezia bigarren mailan utzi behar da, eta antzekotasuna emango da ezkon-bizitzaren gabezian.

Baina rato eta kontsumatu gabeko disoluzio kanonikoa automatikoki ajustatzen bada besterik gabe, ezkontza batzuentzat zabaldu egiten da disoluzioa lortzeko bidea (ez dutelako arlo zibilean eskatutako epea itxaron behar), eta horretan berdintasun printzipioaren urrapena somatu daiteke; horregatik Llamazaresek honako proposamena egiten du: arlo kanonikoan rato eta kontsumatu gabeko ezkontzaren disoluzioa eskatu ondoren, arlo zibilean banantzea eskatzea; honela dispentsa pontifizioa ematean, jadanik igaroak izango dira ordenamendu zibilak eskaturiko epeak, eta xedapena homologatzeak ez du berdintasuna urratuko.

43 Konstituzioko printzipioak eta Oinarrizko Eskubideak errespetatzea, hala nola kontradiziorik ez egotea bi zuzenbideen arteko ezkon-kategorietan44 D. LLAMAZARES FERNÁNDEZ, Sistema matrimonial español, pp. 277-281

114


B) “Rato” ez den ezkontzaren desegintza; ezkon-desegintzak fedea babesteko (“disolución en favor de la fe”)

Hau dugu disoluzio kanonikoen beste salbuespena. Kasu honetan ez du garrantzia kontsumazioak, ezkontza rato ez izateak baizik. Honetan desegingo diren ezkontzak ez dira sakramentalak izango, bataiatu gabekoen arteko ezkontzak izango direlako, edo bestela ezkontza disparrak. Modu honetako disoluzioak emateko, honako betebehar amankomun hauek eman beharko dira suposamendu guztietan:

+ Desegiten den ezkontza ez da sakramentala izango (ez da rato, disparra edo naturala izango da)

+ Ezkontza hori hautsita egongo da adiskidetzeko aukerarik gabe

+ Ezkontza berri bat burutzeko asmoa egongo da, eliza katolikoaren ikuspuntutik maila gorenagoa duena, hain zuzen ezkontide baten fede katolikoa babestuko duelako

- Desegintza “pribilegio pablotarraren” bitartez (1143 k. eta hur.).

Pribilegio hau aplikatu ahal izateko, ondorengo betebeharrak eman beharko dira:

+ Bataiatu gabeko bi pertsonen ezkontza, ezkontza legitimoak deritzonak (eliza katolikoak ezkontza hauek baliozkotzat jotzen ditu, pertsona hauek ez baitaude derrigortuak forma kanonikoan ezkontzera)

+ Ezkontide horietako bat bataiatzea, bestea bataiatu gabe geratuko delarik.

+ Bataiatu gabeko ezkontidea banantzea (separatzea), alegia, bataiatutakoarekin bizi nahi ez izatea, edo nahiz eta elkarbizi, ez duenean bere sineskera berria errespetatzen.

Banaketa hau frogatu egin behar da, eta horretarako kodeak bide berezi bat arautzen du (1144-1145 k.): interpelazioak. Hauetan bataiatu ez den ezkontideari galdera bikoitza egingo zaio: ea berak ere bataiatu nahi duen, eta ea gutxienez bere ezkontidearekin modu baketsuan bizi nahi duen, bere fede berria iraindu gabe. Interpelazio hauek tokiko ordinarioak egingo ditu, eta tramite hau dispentsatu daiteke ezinezkoa baldin bada hauek egitea edota frogatzen bada alferrikakoak izango zirela ezezko erantzuna argi dagoelako (1144.2 k).

Interpelazio hauen erantzuna ezezkoa bada, bataiatutakoa berriro ezkondu ahal izango da (printzipioz beste katoliko batekin, baina kausa larria badago tokiko ordinarioaren dispentsa lortzen badu katolikoa ez den bataiatu batekin edo bataiatu gabeko batekin ezkondu ahal izango da –1147 k.-). Ezkontza berria burutzen den une horretan bertan desegiten da aurreko ezkontza, bestelako tramiterik gabe.

- Desegintza “pribilegio pedrotarraren” bitartez

+ Desegintza legeak aurrikusten duen kasuetan.

Kodeak bi kasu aurrikusten ditu (1148-1149 k.). Hauen zentzua ulertzeko kontutan izan behar da bere jatorria, XVI. mendeko kolonizazio eremu batean, non erlijio katolikoa bestelako herrialdetara zabaldu nahi

115


zen. Sortzen ziren arazo batzuei erantzuteko sortu ziren, eta gaur egun erabilera edukiko badute antzeko kasuetan izango da.

1. kasua 1148 kanonean aurrikusitakoa dugu, poligamia eta poliginiari aplikatzen zaiona. Horrela pertsona batek bataiatu gabeko ezkontide ugari baldin baditu eta bera eliza katolikoan bataiatzen bada, ezkontide bakarra aukeratu egin beharko du. Printzipioz lehenengoarekin geratu behar da, hau baita printzipioz legitimoa, baina hori zaila egiten bazaio beste bat aukeratu dezake. Aukera egin ondoren, ezkontza berriro burutu beharko du forma legitimoan, forma kanoniko arruntean alegia (1108 k.). Ezkontza berri hau burutzean desegingo dira aurreko beste ezkontzak. Ez zaio inolako autoritate eliztarrari eskatuko desegintza.

2. kasua 1149 kanonean arautzen da. Kasu hau aplikagarria da gatibaldi (“cautividad”) –esklabutza- edo jazarpena (“persecución”) dela eta aldendurik dauden ezkontideentzako. Hauetako ezkontide bat eliza katolikoan bataiatzen bada eta ezinezkoa bada aurreko elkarbizitza berrezartzea aipatutako arrazoiengatik, berriro ezkondu ahal izango da, une horretan aurreko ezkontza deseginez. Ezkontzaren desegintza ez da espreski eskatu behar.

+ Desegintza Aita Santuaren ebazpen (“disposición”) berezi baten bitartez

Kodean jasotzen diren kasuetatik kanpo, Aita Santuak ahalmena izango du xedapen berezi baten bitartez ezkontza batzuk desegiteko fedea babesteko, ezkontza ratoak ez direnak: bataiatu gabeko bi pertsonen artekoa, zein bataiatu eta bataiatu gabekoaren ezkontza (disparra).

Kasu hauetan desegintza Aita Santuaren ebazpen bereziaz emango da, aurreko ezkontza desegin eta berri bat burutu ahal izateko, ezkontza berriak hobeto babestuko baitu ezkontide baten fedea. Modu honetako ezkontzak desegiteko (fedea babesteko), betebehar batzuk eman behar dira. Honi buruz 1973ko instrukzio bat dago45; bertan jasotzen diren betebeharrak Bernárdez Cantón irakasleak sistematizatu ditu46.

Fedearen babesean ematen diren desegintzak gauzatzeko prozedura berezi bat aurrikusten da, hau tokiko ordinarioak gauzatuko duelarik, eta azterketa guztiak egin ondoren Sede Santura ( “Sagrada Congregación de la Doctrina de la Fe” deritzon organu bikariora) bidaliko ditu material guztiak Aita Santuak erabakia hartu dezan. Badaude arau prozesal batzuk prozesu hauek gauzatzeko.

Desegintza hauen homologazio zibilari dagokionez, gogoratu beharra dago aipatu ditugun kasuetan desegintzaren oinarria berbera dela, sakramentala ez den ezkontza desegitea beste berri bat burutzeko, honetan hobeto babestuko delako ezkontide baten fede katolikoa. Arlo zibilean modu honetako ezkontza desegintzak ez dira homologatuko, Estatuko Zuzenbideak ez duelako ezer aurrikusten.

45 Instrucción para Disolución del Matrimonio en Favor de la Fe, de 6 de diciembre de 1973 (Eranskina #18)

46 1.- Derrigorrezkoak diren betebeharrak 2.- Desegiten den ezkontzan eman beharrekoak 3.- Ezkontide berriengan eman beharrekoak 4.- Desegintzaren efektu negatiboak ekiditzeko eman beharrekoak

116


2.3. Arlo zibila

K.Z. 85 artikuluan esaten da ezkontza desegiten dela, edozein izanda ere hau burutzeko forma eta garaia: heriotza zein heriotza-deklarazioarengatik, eta dibortzioarengatik. Lehenengo biak eliza katolikoarentzat berdinak dira, kontutan izanik heriotza-deklarazioaren kasuan dagoen ezberdintasuna47. Kode zibilean dibortzioa jaso zen 1981eko uztailak 7ko legearen bitartez (30/1981), bertako lehenengo liburuaren laugarren titulua berrituz. Orokorrean dibortzioa arautu nahi denean bide desberdinak daude hau bideratzeko, alegia, dibortzioa modu ezberdinetan ulertu daiteke:

+ Adostasunezko dibortzioa edo kontsentsuala (EEBBtan ematen da, Espainian ez). Honetan dibortzioa ezkontideen borondate soilagatik emango da, beti ere ordenamenduak akordio hori homologatzeko prozedura bat ezarriaz.

47 Arlo zibilean heriotza-deklarazioa ezkontza desegiteko bide bat da; beraz, deklarazio horrek berriz ere ezkontzeko aukera emango du. Ondoren lehenengo ezkontidea agertuko balitz, zibilki baliozkoa bigarren ezkontza izango litzateke; arlo kanonikoan, berriz, lehenengo ezkontzak izango luke baliozkotasuna.

117


+ Zehapeneko dibortzioa edo dibortzio-santzioa (Espainian hau ematen da ezkontide bat bestea hiltzen saiatzen denean). Honetan ezkontzaren desegitea ezkontide baten erruan oinarrituko da; horrela dibortzioa erru horren zigorra izango da (ezkontide errudunaren iharduera aztertu beharko da).

+ Konponbide edo erremediozko dibortzioa. Honetan ez da errudunik bilatuko, soilik ezkontza hautsi dela adierazi beharko da, honen arrazoiak zehaztu gabe. Dibortzioa emango da ezkontideen arteko elkarbizitza amaitu delako (aurretik beharrezkoa da separazioa).

Hauek dira teorian sistematizatu diren sistema dibortzista ezberdinak. Dena den estatu bakoitzeko legedietan dibortzioa arautzerakoan ez da sistema bakarra osotasunean jarraitzen, normalean sistemak mistoak edo nahasiak izan ohi dira. Horrelakoa dugu sistema espainiarra, non dibortzioko kausen artean (K.Z. 86) erremediozko dibortzioaren adibideak zein zehapenezko dibortzioaren (K.Z. 86.5) adibide bat aurki dezakegun.

- Erremediozko dibortzioaren adibideak. Hauek oinarritzen dira epe ezberdinetako elkarbizitzaren amaiera efektiboan (“cese efectivo de la convivencia”)

* K.Z. 86.1: Dibortzioko kausa izango da elkarbizitzaren amaiera efektiboa etenik gabe urte betean zehar eman denean, demanda konsensuala48 (K.Z. 81.1, “demanda consensual de separación”) tarteratu zutenetik, bi ezkontideek aurkeztua edo batek bakarrik bestearen adostasunarekin, beti ere ezkontza burutu zenetik urte bat igaro bada. Beraz, hau da suposamendua:

BANATZEEZKONTZA Urte 1 DEMANDA Urte 1 DIBORTZIO DEMANDA

KONTSENTSUALA

* K.Z. 86.2: Dibortzioko kausa izango da elkarbizitzaren amaiera efektiboa etenik gabe urte betean zehar ematen denean, banaketa demanda pertsonala (“demanda de separación personal”) tarteratzen denetik. Dibortzioa eska dezake banaketa demanda pertsonala aurkeztu zuenak, hala nola demandatuak berak banaketa demandaren aurrean “kontrademandatu”49 badu.

DEMANDA Elkarbizitzaren DIBORTZIOKO DEMANDA

EZKONTZA PERTSONALA edo amaiera efektiboa Demandanteak edo ERREKONBENTZIOA urte batean

errekonbentzitutakoak

* K.Z. 86.3: Dibortzioaren kausa izango da elkarbizitzaren amaiera efektiboa etenik gabe bi urteren zehar:

48 Ezkontideen banatzea (egitatezkoa edo legezkoa) dibortzioaren aurrerapausoa da. Orokorrean banatze hau izan daiteke bi ezkontideen adostasunez eginikoa (“de mutuo acuerdo”, K.Z. 81.1) edo banatze judizial kontentziosoa (ezkontideen adostasunik gabe, K.Z. 81.2) ezkontide batek eskatzen duenean bestea banatze-kausa batean dagoelako.49 Aipatu behar da demanda baten aurrean demandatuak jarrera desberdinak izan ditzakeela: demandarekin bat etorri demandanteari arrazoia emanez (“allanarse”), demandaren aurka besterik gabe erantzun demandantearen eskaera ukatuz, eta kontrademandatu (“reconvenir”), hau da, demandanteak ez dio soilik demandari erantzuten bertako egitateak ukatuz, gainera kausa bat gehiago sartzen du K.Z. 82 artikuluko kausez baliatuz demandantearen kontra joateko.

118


· Askatasunez bi ezkontideek egitatezko banatzea onartzen dutenetik, banatzeari buruzko xedapen judiziala irmoa denetik, edo ezkontide baten legezko ausentzia deklaraziotik. Kasu hauetan dibortzio demanda edozein ezkontideak tarteratu dezake.

· Dibortzioa eskatzen duenak frogatu badezake egitatezko banaketa hasi zenean bere ezkontidea banatze-kausa batean zegoela. Kasu honetan dibortzio demanda aurkezteko legitimatu bakarra banaketa-kausan ez zegoena izango da.

* K.Z. 86.4: Dibortzioaren kausa izango da elkarbizitzaren amaiera efektiboa etenik gabe bost urteren zehar, edozein ezkontideren eskariaz.

Legitimazio aldetik ezberdintasunak egongo dira, kasu guztietan ez direlako bi ezkontideak legitimaturik egongo (86.2ko kasu batzuetan, 86.3.b-koan eta 86.5eko kasuan, soilik bati dagokio legitimazioa). Bi ezkontideak legitimatuak baldin badaude, dibortzioko demanda aurkeztu dezakete biek batera, batak bestearen adostasunarekin, edota batek bakarrik.

Dena den, nahiz eta dibortzioa eskatzeko legitimatu bakarra egon, posible da prozedura hasi ondoren ezkontide bakar baten eskariaz beste ezkontidea ere ados egotea dibortzioarekin, eta horregatik prozeduraren egikaritza hitzarmenez edo konbenioz ematea; bestela, prozedura kontentziosoa izango da (ezkontide batek ez duenean dibortziatu nahi). Bi prozedurak 30/81 legearen 5. eta 6. xedapen gehigarrietan daude arauturik.

- Zehapeneko dibortzioaren adibide bakarra. K.Z. 86.5 artikuluan esaten da dibortzio kausa izango dela ezkontide baten kontrako delituarengatiko kondena penala, beti ere honen arrazoia bada beste ezkontidearen edo honen arbaso (“ascendientes”) zein ondorengoen (“descendientes”) biziaren kontra joatea.

Kasu honetan dibortzioaren kausa ez dago elkarbizitzaren amaiera efektiboan, ezkontide baten iharduera arriskutsuaren aurrean ezartzen zaion “zigorrean” baizik, egintza kriminala jasan duen ezkontideari dibortziatzeko aukera emanez.

- Komunak diren arauak nulitate, banaketa eta dibortzioarentzat.

Badaude neurri batzuk komunak direnak nulitate, banatze eta dibortzio kasuetarako, batez ere amaiera ematen zaion ezkontzaren arazo ekonomiko eta familiarrak zuzentzeko. Hauek kode zibilak jasotzen ditu 90 eta hurrengo artikuluetan. Hauek irakurri ideia orokor bat izateko; gehiago aztertu nahi izanez gero, irakurri Llamazares-en liburua50.

50 D. LLAMAZARES FERNÁNDEZ, Sistema matrimonial español, pp 263-268

119


XXIX. EZKONTZA FORMA ERLIJIOSO EZ KATOLIKOAN 51

1. SARRERA

- Indarrean dagoen ezkon-sistema: tipo bakarrekoa forma aniztasunarekin- Negozioaren funtsa: Estatuko Zuzenbidearen esku (K.Z.)

* ezkon-betebeharrak* ezkontzaren efektuak* ezkontzaren kontrol jurisdikzionala

- Ezkontza burutzeko forma hautatu daiteke:* forma zibila* forma erlijioso batzuk: akordioak sinatu dituzten konfesioei dagozkienak

2. EZKON-FORMA ERLIJIOSO EZ KATOLIKOA: PROTESTANTE, JUDUTAR ETA ISLAMIKOAK

2.1.Ezkontza aurreko eta ondorengo formalidadeak

- Ezkontza forma erlijioso ebangelikoan: Lankidetza akordioaren 7. artikulua* Ezkontza aurretik: Erregistro Zibilean ezkon-egokitasunaren espedientea* Ezkontza ondoren

+ Ezkontza inskribatu. Ukanbeharrak+ Tramiteak

- Ezkontza forma erlijioso judutarrean: Lankidetza Akordioaren 7. artikulua* Ezkontza aurretik: Erregistro Zibilean ezkon-egokitasunaren espedientea* Ezkontza ondoren

+ Ezkontza inskribatu. Ukanbeharrak+ Tramiteak

- Ezkontza forma erlijioso islamiarrean: Lankidetza Akordioaren 7. artikulua* Ezkontza aurretik: ez da ezkon-egokitasunaren espedientea behar* Ezkontza ondoren:

+ Ezkontza inskribatu· Espedientea egin bada· Espedientea ez bada egin

2.2. Ezkontza garaiko formalidadeak (Llamazares, 192-197)- Eliza ebanjelikoen arabera- Komunitate judutarren arabera- Komunitate islamiarren arabera

51 D. LLAMAZARES FERNÁNDEZ, Sistema matrimonial español, pp. 187-197 Instrucción 10-02-1993, Dirección General de Registros y Notarías (Eranskina #17)

120


0. SARRERA

Orain arte ezkontza kanonikoa eta zibila aztertu ditugu bata bestearekin konparatuz. Dakigunez, estatu espainiarrean indarrean dagoen ezkon-sistema tipo bakarrekoa da, forma aniztasunarekin. Honek zera esan nahi du:

- Tipo bakarrekoa. Ezkontza batek arlo zibilean efektuak izateko (estatuko ordenamenduan) estatuak ezarritako baliozkotasunezko ukanbeharrak bete beharko ditu (“requisitos de validez”), arlo zibilean izango dituen efektuak estatuak ezarritakoak izango dira, eta ezkontza horren kontrol jurisdikzional zibila estatuari dagokio.

- Forma aniztasuna. Kontutan hartu beharrekoa da hiritarrei aitortzen zaie erlijio eta ideologia-askatasuna (K. 16), baita honen arabera iharduteko askatasuna. Horregatik hiritarrek aukera izango dute ezkontzeko forma hautatzeko, zibila nahiz erlijiosoa. Beraz, bakoitzaren kontzientzia-askatasuna ezkontzaren eremuan egikaritu ahal izateko, honen forma aukeratu ahal izango da. Eskubide hau K.Z. 49 eta 59 artikuluetan52 aitortzen da, baita Askatasun Erlijiosoaren Lege Organikoaren ( 7/1980 LO) 2. artikuluan, non askatasun erlijiosoaren eduki bezala jasotzen den bakoitzak bere ezkontz-errituen baitan ezkontzeko eskubidea53 duela.

Modu honetako ezkon-sistemaekin oreka lortu nahiko da, hiritarren berdintasuna eta beren askatasun ideologiko eta erlijiosoaren artean. Horregatik negozioaren funtsa (baliozkotasun betebeharrak, efikazia juridikoa, kontrol jurisdikzionala –auzitegien bidez eginikoa-) estatuak arautuko ditu, hiritar guztientzat amankomunak izanez; baina bidez batez, hiritarren kontzientzia errespetatzeko nahian, aukeragai izango da ezkontza burutzeko forma. Horrela, formari dagokionez, beste ordenamendu batzuetara egiten da eragorpena (“remisión”) ezkontza formari dagokionez54.

Hori horrela izanik, galdera hau sortzen da: zergatik aztertu dugu guk ordenamendu kanonikoa ia bere osotasunean, ordenamendu zibilean eragina dutenak soilik formari buruzko arauak badira? Honen erantzuna estatuak eliza katolikoarekin 1979an sinatutako akordio batean aurkituko dugu, hain zuzen gai juridikoei buruzko akordioaren 6. artikuluko 2. parrafoan:

“Los contrayentes podrán acudir a los Tribunales Eclesiásticos solicitando declaración de nulidad o pedir decisión pontificia de matrimonio rato y no consumado. A solicitud de cualquiera de las partes, dichas resoluciones eclesiásticas tendrán eficacia en el orden civil si se declaran ajustadas al Derecho del Estado en resolución dictada por el Tribunal Civil competente.”

52 Código Civil, Art. 49 y 59 (Eranskina #3)53 Ley Orgánica 7/1980 de 5 de julio, de Libertad Religiosa, art. 2 (Eranskina #1)54 Llamazares irakaslearen doktrina jarraituz, estatuak beste ordenamendu bateko arau batzuk bereak egiten baditu, eragorpen materiala kontsideratuko da (“remisión material”); estatuak erabakitzen badu materia baten erregulazioa beste ordenamendu baten esku uztea, eragorpen formala izango da (“remisión formal”).

121


Ildo berean dugu K.Z. 80 artikulua, zeinak dioen:

“Las resoluciones dictadas por los Tribunales Eclesiásticos sobre nulidad de matrimonio canónico o las decisiones pontificias sobre matrimonio rato y no consumado tendrán eficacia en el orden civil a solicitud de cualquiera de las partes si se declaran ajustados al Derecho del Estado en resolución dictada por el juez civil competente conforme a las condiciones a las que se refiere el artículo 954 de la Ley de Enjuiciamiento Civil”

Beraz ordenamendu zibilak espreski aitortzen du auzitegi eliztarren xedapen batzuk efektu zibilak izan ditzaketela baldin eta Estatuko Zuzenbidera ajustatuak badaude55. Ordenamendu zibilak aukera hori aurrikusten duenez (nulitatezko epai kanonikoei nahiz rato eta kontsumatu gabeko erabakiei efikazia zibila aitortzekoa, beti ere homologatu ondoren), garrantzizkoa da ezkontza zibila nahiz kanonikoa modu bateratuan aztertzea, ikusi ahal izateko beraien arteko antzekotasun eta kontraesanak.

Baina harreman hori ez da ematen ezkontza erlijioso guztiekin. Judutarrek zein islamiarrek badute beren ordenamendu propioa ezkontza guztiz arautzen duena, eta badituzte ere beren auzitegiak, baina bertako erabakiek alor konfesionaleko balio erlijioso morala izango dute soilik, ez dute balio juridiko zibilik izango, ez baitago inolako arau zibilik hori aitortuz. Judutarrek eta islamiarrek aukera horri uko egin zioten (errenuntziatu) estatuarekin akordioak sinatzerakoan, eta beraz akordioetan ez zaie inolako aipamenik egingo erabaki hauei. Ikusiko dugun bezala, konfesio ebanjeliko, judutar eta islamiarren eremuan efektu zibilak izango dituzte soilik forma arautzen duten arauak, eta beraz hauek izango dira aztertuko ditugunak.

Esan bezala, gaur egun hiritarrok aukeratu dezakegu forma zibila nahiz erlijiosoan ezkontzea, baina ez edozein forma erlijiosoan, ordenamenduak muga batzuk jartzen ditu K.Z. 59 artikuluan: “El consentimiento matrimonial podrá prestarse en la forma prevista por una confesión religiosa inscrita, en los términos acordados con el Estado o en su defecto, autorizados por la legislación de éste”.

Kontutan izanik estatuak bere aldetik ez duela inolako legedi berezirik eman honi buruz, ezkon-adostasuna forma erlijiosoan emateko beharrezkoa izango da inskribaturik dagoen konfesio batek aurrikusten duen forman ematea, baldin eta honek estatuarekin hala akordatu badu, hau da, akordioa sinatu badu. Egoera honetan soilik aipaturiko lau konfesioak daude: katolikoa, ebanjelikoa, judutarra eta islamiarra.

Jadanik eliza katolikoaren kasua aztertu dugu 26. ikasgaian; gainontzekoak aztertzeko kontutan izango ditugu estatuak konfesio erlijioso hauekin 1992an sinatu dituen Lankidetzako Akordioak, zehazki hauetako 7. artikulua56.

55 Ajustearen inguruan zehaztu behar da honen interpretazioa ez dela zentzu bakarrekoa; dauden interpretazio ugariak bitan sistematizatu ditzakegu: a) Sektore batentzat ajusteak esan nahi du soilik JZL 954 artikuluko (Eranskina # 4) betebeharrak ematea. Zalantzak sortzen dira zilegitasunaren interpretazioaren inguruan, eta orokorrean ulertzen da ordena publikoaren errespetua bezala, baina honen hedadura desberdina izan daiteke. Sektore honen baita ez da beharko tipo berdintasuna ematea. b) Beste sektore batentzat (Llamazares) ordea, ajusteak JZL 954 artikuluko betebeharrez gain esan nahi du ere bi ordenamenduetako tipoen artean nolabaiteko berdintasuna ematea, kausa homologoen beharra hiritarren arteko berdintasuna bermatzeko. Gaur egun lehenengo interpretazioa nagusia da auzitegietan.56 - Acuerdo de Cooperación del Estado Español con la Federación de Entidades Religiosas Evangélicas de España (FEREDE) Artículo 7. (Eranskina #6) - Acuerdo de Cooperación del Estado Español con la Federación de Comunidades Israelitas de España Artículo 7. (Eranskina #7)

122


2. EZKON-FORMA ERLIJIOSO EZ KATOLIKOA: PROTESTANTE, JUDUTAR ETA ISLAMIKOAK

Ondoren arduratuko gara estatuak konfesio erlijioso batzuekin sinatu dituen akordioak aztertzeaz, beti ere ezkontzaren eremura mugatuz, zehazki ezkontza konfesional hauek burutzeko formaren inguruko eremura. Dakigun bezala formalitate hauek ezkontza aurrekoak (ezkontza aurreko espedientea), ezkontza garaikoak, eta ondorengoak (inskripzioari lotuak) izango dira.

2.1.Ezkontza aurreko eta ondorengo formalidadeak

- Ezkontza forma erlijioso ebanjelikoan. Gai hau arautzen da Lankidetzako Akordioaren 7. artikuluan. Akordio honetatik zera ondorioztatu dezakegu:

Efektu zibilak aitortzen zaizkie FEREDEko57 partaide diren elizetako ministrarien aurrean egindako ezkontzei. Aitorpen hau erabatekoa izateko erregistro zibilean inskribatu beharko da ezkontza (K.Z. 60-61).

Aipaturiko moduan ezkondu nahi duten pertsonek ezkon-aurreko espedientea sustatu (“promover”) beharko dute dagokion erregistro zibileko ardurardunaren aurrean. Ezkontza kanonikoan ez da horrela gertatzen, aurretiazko espedientea ez delako erregistroko arduradunaren aurrean sustatu behar, aitzitik, dagokion parrokoak egingo du. Azken finean erregistroan egiten diren aurretiazko espediente hauen bitartez egiaztatu nahiko da ezkongaiek badutela kode zibilak eskatzen duten ezkontzeko gaitasuna eta askatasuna (K.Z. 46, 47, 56); honela, ezkondu ondoren errazagoa izango da inskribatzea, legezko kontrola aurretik egin delako (ezkontza kanonikoetan, ordea, ezkontza-ondoren emango da kontrola).

Ezkon-aurreko espedientea bete ondoren, erregistro zibileko arduradunak ezkongaien gaitasunaren ziurtagiria igorriko du (“expedir”) modu bikoiztuan (“por duplicado”), eta ziurtagiri bikoiztu hau ezkontza asistituko duen kultu ministrariari eman beharko zaio.

- Acuerdo de Cooperación del Estado Español con la Comisión Islámica de España, Artículo 7. (Eranskina #8)57 Bautistak, Filadelfiako eliza, Pentekostalak, “Asamblea de Hermanos”, Erreformatuak, Adbentistak, Kristoren eliza, Episkopalak, Anglikanoak, ...

123


Ezkontzak balio zibila izateko, ezkon-adostasuna dagokion kultu ministrariaren aurrean eman beharko da, eta gutxienez adin-nagusiak diren bi testiguren aurrean, beti ere gaitasunezko ziurtagiria eman zenetik 6 hilabete igaro baino lehen. 6 hilabete hauek igaro ondoren ziurtagiria iraungiko da (“caducar”), eta ezkongaiek ezkondu nahi badute beste gaitasunezko ziurtagiri bat lortu beharko dute.

Ezkondu ondoren, ezkontza asistitu duen kultu ministroak gaitasuneko ziurtagiri bikoiztuan ezkontza burutu dela adieraziko du eginbide (“diligencia”) baten bidez. Ziurtagiriaren ale bat erregistro zibileko arduradunari bidaliko zaio eta bestea ezkontzaren akta bezala gordeko da. Erregistroko arduradunari bidaliko zaion ziurtagiriaren ale hori inskribatzeko ez da inolako arazorik egongo, ezkontza aurretik jadanik egiaztatu delako ezkontza baliozkoa izateko ukanbehar zibilak betetzen zirela. Hori ez da gertatuko konfesio batzuekin, adibidez, eliza katoliko edo islamiarrekin; hauek ez dute derrigortuak erregistro zibilean ezkontza-aurreko gaitasun ziurtagiria egitera, beraz betebehar zibilen egiaztapena ezkondu ostean egin beharko da, eta ez badira betetzen ezingo da ezkontza inskribatu (K.Z. 63).

Ebanjelikoei dagokienez, kontutan hartu behar da beraiek ulertzen dutela ezkontza estatuaren eskuduntzapean (“competencia”) dagoen negozio juridiko bat dela, ez dela sakramentua (egintza erlijiosoa). Horregatik konfesio hauek soilik forma liturgiko mailako arauak izango dituzte (“matrimonio celebrado ante los ministros de culto de las iglesias de la FEREDE”); bestelako ezkon-betebeharrak, efektuak eta kontrol jurisdikzionala Estatuaren gaia dela kontsideratzen dute, ez dute horretarako arau erlijioso propiorik.

- Ezkontza forma erlijioso israelitan/judutarrean

Kasu honetan ere lankidetza akordioaren 7. artikulua aztertu beharko dugu. Judutarren kasuan, hauek badute ordenamendu propioa ezkontza bere osotasunean arautzen duena, baina estatuak nolabaiteko efektuak aitortzen dizkie soilik ezkontza forma arautzen duten arauei. Akordioaren 7.1 artikuluak dio efektu zibilak aitortuko zaizkiola judutarren araudi formala jarraituz egin den ezkontzari, beti ere efektu hauek erabatekoak izateko erregistroan inskribatu beharko delarik.

Erreferentzia honek behartzen gaitu judutarren ordenamenduaren zati hori ezagutzera, estatuko ordenamenduak eragorpen edo bidaltze bat egiten baitu. Dena den, ezkontza burutzeko formari buruz ere ez da askatasun osoa ematen, forma judutarrean egindako ezkontzak efikazia zibila lortzeko gutxieneko baldintza batzuk bete behar dituelako: adostasuna kultu ministroa eta gutxienez adinez nagusi diren bi testiguen aurrean adierazi beharko da, alegia, ordenamendu zibileko minimoak errespetatuz.

Bestalde, gainontzeko betebeharrak ebanjelikoekin eginiko akordioan agertzen diren berdinak izango dira: aurretiazko espedientea burutzea erregistro zibileko arduradunaren aurrean, eta ezkontideen gaitasun ziurtagiriaren beharra, modu bikoitzean, kultu ministroari emango zaiona, eta honek ezkontza asistitu ondoren bertan adieraziko du eginbidez (“diligencia”), ale bat erregistroko arduradunari bidaliz, zeinak soilik epeari begiratuko dion (6 hilabeteen barne egotea), lehen egiaztatu baitzuen betebehar zibilak ematen zirela.

Beraz, ezkontza judutarrean lehenik gaitasun zibila egiaztatzen da erregistroko arduradunaren aurrean, eta ondoren forma judutarra jarraituz ezkonduko dira, beti ere ordenamendu zibilaren minimoak errespetatuz, gero inskribatu ahal izateko.

- Ezkontza forma erlijioso islamiarrean

124


Aurrekoetan bezala, hau lankidetza akordioaren 7. artikuluan arautzen da. Islamiarrek ere badute ordenamendu juridiko propioa ezkontza osotasunean arautzen duena, baina akordioan soilik esaten da efektu zibilak izango dituztela lege islamiarrek jasotzen duten forma erlijiosoan eginiko ezkontzak. Beraz guri dagokigu ordenamendu islamiarra ezagutzea formari dagokionez, beti ere ezkontzaren efektuak erabatekoak izateko erregistro zibilean inskribatu beharko delarik.

Baina aurreko kasuan bezala, ezkontzeko forma aukeratzeko askatasuna mugatu egiten da, ezkongaiek beren adostasuna eman beharko dutelako dagokien buruzagi erlijiosoaren aurrean (“dirigentes islámicos e Imanes”, akordioaren 3.1. artikulua), eta gutxienez adinez nagusi diren bi testiguren aurrean, alegia, minimo zibilak errespetatuz; beraz, ez dira onartuko islamiarrek ezkontzeko izan ditzaketen bestelako formak.

Islamiarrekin ematen den besteekiko berezitasuna zera da: honetan ezkongaiak ez daude derrigortuak ezkondu aurretik ezkon-egokitasuna egiaztatzen duen espedientea erregistroko arduradunaren aurrean sustatzera, beraiekin sinatutako akordioetan ez baita hala zehazten; dena den, aurretiazko espedientea burutu dezakete hala nahi badute, inskripzioko tramiteak errazagoak izan daitezen.

Forma islamiarrean ezkontzen direnak aurretiazko ziurtagiri hori gabe ezkondu daitezke, baina estatuaren aldetik legezkotasun kontrola ezkondu ondoren egingo da ezkontza inskribatzeko unean. Orduan aztertuko du erregistroko arduradunak ezkontzeko betebehar zibilak ematen diren ala ez, formakoak edo azalekoak ezezik, funtsezkoak ere, nagusiki ea aurreko beste ezkontzarik dagoen ala ez, DGRN/ENZOk 1993-02-10ean emandako instrukzioan zehazten den bezala58.

Honetan eliza katolikoarentzat aurrikusitakoa jarraitzen da: ezkontza ospatu ondoren ezkontza asistitu zuen buruzagi erlijiosoak ezkontza inskribatzeko ezkontza burutu den ziurtagiri bat igorriko du erregistro zibilera, honek dagokion kalifikazioa egiteko.

Orokorrean ezkontza erlijioso hauen inskripzioari begira, aurretik aipatutako DGRN/ENZOk emandako instrukzioa oso garrantzitsua da. Honetan irizpide batzuk jasotzen dira akordio hauen bitartez eman diren berrikuntzak modu bateratuan interpretatu eta erabiltzeko. Instrukzio horretan espreski esaten da, konfesio islamiarrarekin sinaturiko akordioan derrigorrezkoa ez izan arren, erregistro zibilean ezkontza aurreko espedientea egitea gomendagarria dela, ezkongaien egokitasuna frogatu ondoren inskripzioa berehala gauzatuko baita.

Bestela, ordea, dagozkion ikerketak gauzatu beharko dira inskribatu aurretik. Dena den, aipatu dugun moduan, aukera izango dute forma islamiarrean ezkontzeko ezkon-aurreko izapide hori gabe.

2.2. Ezkontza garaiko formalidadeak

D. LLAMAZARES FERNÁNDEZ, Sistema matrimonial español , pp 192-197

B) Forma jurídica de celebración

De conformidad con la regla general, el consentimiento matrimonial tiene que ser emitido como condición de validez, ante un representante oficial y, al menos, dos testigos mayores de edad. En el

58 Instrucción de 10 de febrero de 1993, de la Dirección General de Registros y del Notariado, sobre la Inscripción en el Registro Civil de determinados matrimonios celebrados en forma religiosa (Eranskina #17)

125


caso del matrimonio civil el representante oficial lo es el Juez encargado del Registro o su delegado, o a falta de ambos el Alcalde; en el caso de los matrimonios religiosos el ministro de culto correspondiente.

Como ya hemos indicado la remisión al ordenamiento confesional no siempre tiene el mismo alcance.

a) Iglesias Evangélicas (FEREDE). En este caso la remisión se refiere sólo al ministro de culto y a las normas a él referidas, pero a ninguna más. Así las cosas, para determinar si es o no competente, habrá que estar a lo dispuesto en el art. 2 del Acuerdo, según el cual “a todos los efectos legales, son ministros de culto de las Iglesias pertenecientes a la FEREDE las persona físicas que estén dedicadas, con carácter estable, a las funciones de culto o asistencia religiosa y acreditar el cumplimiento de estos requisitos mediante certificación expedida por la Iglesia respectiva, con la conformidad de la Comisión Permanente de la FEREDE”, complementado por el art. 6 en el que “a todos los efectos legales, se consideran funciones de culto o asistencia religiosa las designadas directamente al ejercicio del culto, administración de sacramentos, cura de almas, predicación del Evangelio y magisterio religioso”.

b) Comunidades Israelitas (FCI). Aquí la remisión va más allá:

1.- Por lo que se refiere al ministro de culto o asistente la solución nos la ofrece el art. 3 complementado por el art. 6, ambos del Acuerdo correspondiente.

Según el primero, “a todos los efectos legales, son ministros de culto las comunidades pertenecientes a la FCI las personas físicas que, hallándose en posesión de la titulación de rabino, desempeñen sus funciones religiosas con carácter estable y permanente y acrediten el cumplimiento de estos requisitos mediante certificación expedida por la comunidad a que pertenezcan, con el visado de la Secretaría General de la FCI”. Por su parte, según el art. 6 “a todos los efecto legales, se consideran funciones propias de la religión judía las que lo sean con arreglo a la ley y a la tradición judía, entre otras las de la religión que se derivan de la función rabínica (estudio, interpretación y explicación de las Sagradas Escrituras), del ejercicio del culto, de la prestación de servicios rituales (sacrificio de animales y tratamiento de alimentos), de la formación de rabinos, de la enseñanza de la religión judía y de la asistencia religiosa”.

2.- El art. 7.1 del Acuerdo con la FCI, al hablar del matrimonio judío al que se le reconocen los efectos civiles, se refiere no sólo a que se haya celebrado ante los ministros de culto de las Comunidades Israelitas, sino a que se haya celebrado “según la propia normativa formal israelita”.

Quiere decirse que serán civilmente nulos aquellos matrimonios que se hayan celebrado no respetando normas sobre la forma que el propio ordenamiento judío tipifica como condiciones de validez del mismo.

De conformidad con la forma comúnmente usada, el kesef, la celebración del matrimonio hebreo tiene lugar en dos actos sucesivos, la promesa de matrimonio o matrimonio de futuro (siddukhim) y la celebración propiamente dicha, matrimonio de presente (kiddushim).

Históricamente estos dos momentos tenían lugar separadamente en el tiempo, teniendo lugar la promesa de matrimonio un año antes; a partir del siglo XVI este primer momento ha ido progresivamente incorporándose al acto de celebración.

Pues bien, no sólo el segundo momento (intercambio de consentimientos ante el ministro de culto y al menos dos testigos) es considerado como condición de validez, sino también el primero, de manera que si faltara daría lugar a la nulidad del matrimonio así celebrado.

Es más, como condición de validez parece que debe tipificarse el documento (ketubbá), firmado por los esposos y dos testigos, así como las bendiciones recitadas por el rabino incluida la Berkat hakohanim que incluye las bendiciones de los sacerdotes según texto de Números, VI, 22; el primero se incluye en el siddukhim y las bendiciones en el kiddushim.

No es condición de validez, según el ordenamiento rabínico, en cambio, la manifestación expresa del consentimiento por ambos cónyuges. Sí por el esposo, que al colocar el anillo en el dedo índice de la mano derecha de la esposa realiza la siguiente declaración: “Tú me eres consagrada por este anillo según la ley de Moisés y de Israel”. La esposa expresa su consentimiento tácitamente por el hecho de recibir el anillo. Pero será condición de la validez civil de ese matrimonio, que también la mujer manifieste expresamente su consentimiento.

126


c) También en los matrimonios musulmanes los dos contrayentes deberán expresar el consentimiento (art. 7.1 del Acuerdo) ante alguna de las personas expresadas en el art. 3.1, es decir, “dirigentes religiosos islámicos e Imanes de las Comunidades Islámicas, dedicadas con carácter estable, a la dirección de las comunidades pertenecientes a la CIE (art. 1), a la dirección de la oración, formación y asistencia religiosa islámica y acrediten el cumplimiento de estos requisitos mediante certificación expedida por la Comunidad a que pertenecen con la conformidad de la CIE” y, al menos, dos testigos mayores de edad.

Ahora bien, es preciso examinar si se exigen otros requisitos formales ad valitatem, ya que el art. 7.1 del Acuerdo habla del reconocimiento de los efectos civiles “al matrimonio celebrado según la forma religiosa islámica”.

La celebración ante un representante de la comunidad o el Imán y dos testigos no es la única fórmula admitida en el derecho musulmán. Aunque es una de las admitidas y, por tanto, la exigencia del art. 7 no supone ninguna violación ni de la libertad religiosa ni de la libertad de conciencia de los musulmanes.

En efecto, en el derecho islámico no se exige necesariamente la presencia de un juez (cadí) o de un personaje religioso (Imán o dirigente religioso de la comunidad). Basta que el consentimiento sea expresado ante dos testigos (los adules) cuya presencia constituye una parte integrante de la solemnidad del acto y no solamente un medio de prueba. De manera que la falta de testigos siempre acarrea la nulidad del matrimonio.

Según el derecho islámico estos testigos basta con que sean púberes (18 años en el rito malekita y 15 en el rito hanefita); de acuerdo con el art. 7.2 del Acuerdo deberán ser mayores de edad y, por tanto, de más de 18 años. Otras condiciones exigidas por el derecho musulmán son inadmisibles por inconstitucionales (que no sean esclavos, que sean musulmanes o que sean varones).

Su presencia, como ha quedado dicho, es la única solemnidad del acto a la que el art. 7.1 añade la presencia del dirigente religioso o Imán. Según la escuela malequita los testigos deben estar presentes en el momento del intercambio de consentimientos, aunque hay sectores doctrinales que estiman suficiente con que estén presentes en el momento mismo de la conclusión del matrimonio o en el momento de su consumación, es decir, en el momento en que la mujer ha sido conducida al domicilio del marido y si, en ese momento, son invitados a tomar nota de este hecho realizado en su presencia.

Evidentemente, para la validez civil, esa presencia es necesaria en el acto de celebración, y de manifestación de los consentimientos de conformidad con lo expresado en el art. 7 del Acuerdo.

De acuerdo con el derecho islámico, en principio, la manifestación del consentimiento debe hacerse por palabras y por ambos cónyuges. Lo que se exige, no es el pronunciamiento de una fórmula sacramental, sino que las palabras empleadas no dejen lugar a dudas. La obligación de que el consentimiento sea expresado por palabras tiene tres excepciones:

1.- Si la mujer contrayente es virgen se estima que consiente, aunque no lo exprese con palabras, si ante la oferta de matrimonio que se le hace ella guarda silencio. La expresión verbal del consentimiento será necesaria, en cambio, tanto si la mujer virgen ha sido reconocida como mayor por su tutor como si hubiera sido el juez quien hubiera autorizado el matrimonio, como consecuencia del rechazo del wali a transmitir la petición de matrimonio. Naturalmente para la validez civil del matrimonio será siempre necesaria la manifestación expresa (por palabras o signos equivalente) del consentimiento.

2.- Si se trata de un mudo, está permitida la manifestación por signos, con tal que no sean equívocos.

3.- Según el rito hanefita, si uno de los contrayentes no puede estar presente por causa legítima puede dar su consentimiento por escrito. En este caso el otro contrayente deberá dar lectura al escrito ante dos testigos, declarando a quien corresponde (identificando a la otra persona) y que la acepta en matrimonio. Este supuesto podría se subsumido en el art. 55 del CC. Para el derecho islámico, siempre es posible la emisión del consentimiento a través de representante, incluso obligada en algunos casos. También estaríamos ante hipótesis subsumibles en el art. 55 CC.

En resumen, cabría, pues, decir lo siguiente: la remisión material a las normas islámicas sobre la forma de celebración del matrimonio, en la práctica se queda en una fórmula casi meramente retórica, puesto que en todo caso, deberán respetarse los elementos esenciales de la forma civil

127


(representante oficial, Imán o representante de la comunidad y dos testigos mayores de edad) por disposición del propio art. 7 del Acuerdo, no siendo posibles ni la no manifestación expresa del consentimiento de la mujer en determinados supuestos, ni que baste el consentimiento manifestado ante dos testigos (adules), ni que los testigos sean menores de edad, como admite el derecho islámico. De otra parte, a diferencia de lo que ocurre en la forma judía de celebración, no se añaden requisitos de validez a los que exige el Código Civil cuya no observancia, en virtud de la remisión, también provocaría la nulidad civil del matrimonio contraído en forma islámica o se trata de exigencias inconstitucionales como la de que los testigos sean de fe islámica, varones y no esclavos.

A pesar de las expresiones utilizadas, de hecho, desde el punto de su eficacia civil, la forma de celebración islámica tiene más parecidos con la protestante que con la judía.

128


*. ERANSKINA

#1. LEY ORGÁNICA de la LIBERTAD RELIGIOSA ( LO 7/1980)

#2. LEY 54/1999, DE 29 DE DICIEMBRE, DE PRESUPUESTOS GENERALES DEL ESTADO PARA EL AÑO 2000

#3. CÓDIGO CIVIL

#4. LEY DE ENJUICIAMIENTO CIVIL DE 1881

#5. LEY DE ENJUICIAMIENTO CIVIL 1/2000

#6. ACUERDO DE COOPERACIÓN ENTRE EL ESTADO ESPAÑOL Y LA FEDERACIÓN DE ENTIDADES RELIGIOSAS EVANGÉLICAS DE ESPAÑA (FEREDE)

#7. ACUERDO DE COOPERACIÓN DEL ESTADO ESPAÑOL CON LA FEDERACIÓN DE COMUNIDADES ISRAELITAS DE ESPAÑA

#8. ACUERDO DE COOPERACIÓN ENTRE EL ESTADO ESPAÑOL Y LA COMISIÓN ISLÁMICA

#9. ACUERDO SOBRE ASUNTOS JURÍDICOS ENTRE EL ESTADO ESPAÑOL Y LA SANTA SEDE

#10. ACUERDO DE 3 DE ENERO DE 1979 ENTRE EL ESTADO ESPAÑOL Y LA SANTA SEDE SOBRE ASUNTOS ECONÓMICOS

#11. ACUERDO SOBRE ASISTENCIA RELIGIOSA CATÓLICA EN CENTROS HOSPITALARIOS PÚBLICOS

#12. ACUERDO SOBRE ASISTENCIA RELIGIOSA CATÓLICA EN LOS ESTABLECIMIENTOS PENITENCIARIOS

#13. LEY ORGÁNICA GENERAL PENITENCIARIA

#14. REGLAMENTO PENITENCIARIO

#15. ESTATUTO DE LOS TRABAJADORES

#16. REAL DECRETO 1346/1989, de 3 de noviembre, POR EL QUE SE MODIFICA EL RD 2001/1983, de 28 de julio, SOBRE REGULACIÓN DE JORNADAS Y DESCANSOS

#17. INSTRUCCIÓN DE 10 DE FEBRERO DE 1993, DE LA DIRECCIÓN GENERAL DE REGISTROS Y DEL NOTARIADO, SOBRE LA INSCRIPCIÓN EN EL REGISTRO CIVIL DE DETERMINADOS MATRIMONIOS CELEBRADOS EN FORMA RELIGIOSA

#18. En relación con la INSTRUCCIÓN PARA DISOLUCIÓN DEL MATRIMONIO EN FAVOR DE LA FE, de 6 de diciembre de 1973

129


#1. LEY ORGÁNICA de la LIBERTAD RELIGIOSA ( LO 7/1980)

Art. 2.

1. La libertad religiosa y de culto garantizada por la Constitución comprende, con la consiguiente inmunidad de coacción, el derecho de toda persona a:

a) Profesar las creencias religiosas que libremente elija o a no profesar ninguna; cambiar de confesión o abandonar la que mantenía; manifestar libremente sus propias creencias religiosas o la ausencia de las mismas, o abstenerse de declarar sobre ellas.

b) Practicar los actos de culto y recibir asistencia religiosa de su propia confesión; conmemorar sus festividades; celebrar sus ritos matrimoniales; recibir sepultura digna, sin discriminación por motivos religiosos y no ser obligado a practicar actos de culto o a recibir asistencia religiosa contraria a sus convicciones personales.

c) Recibir e impartir enseñanza e información religiosa de toda índole, ya sea oralmente, por escrito o por cualquier otro procedimiento; elegir para sí, y para los menores no emancipados e incapacitados, bajo su dependencia, dentro y fuera del ámbito escolar, la educación religiosa y moral que esté de acuerdo con sus propias convicciones.

d) Reunirse o manifestarse públicamente con fines religiosos y asociarse para desarrollar comunitariamente sus actividades religiosas de conformidad con el ordenamiento jurídico general y lo establecido en la presente Ley Orgánica.

2. Asimismo comprende el derecho de las Iglesias, Confesiones y Comunidades religiosas a establecer lugares de culto o de reunión con fines religiosos, a designar y formar a sus ministros, a divulgar y propagar su propio credo, y a mantener relaciones con sus propias organizaciones o con otras confesiones religiosas, sea en territorio nacional o en el extranjero.

3. Para la aplicación real y efectiva de estos derechos los poderes públicos adoptarán las medidas necesarias para facilitar la asistencia religiosa en los establecimientos públicos militares, hospitalarios, asistenciales, penitenciarios y otros bajo su dependencia, así como la formación religiosa en centros docente públicos.

Art. 3.

1. El ejercicio de los derechos dimanantes de la libertad religiosa y de culto tiene como único límite la protección del derecho de los demás al ejercicio de sus libertades públicas y derechos fundamentales, así como la salvaguardia de la seguridad, de la salud y de la moralidad pública, elementos constitutivos del orden público protegido por la Ley en el ámbito de una sociedad democrática.

#2. LEY 54/1999, DE 29 DE DICIEMBRE, DE PRESUPUESTOS GENERALES DEL ESTADO PARA EL AÑO 2000

Disp. adic. vigésima. Revisión del sistema de asignación tributaria a la Iglesia Católica.

- Uno. En desarrollo de lo previsto en el artículo II del Acuerdo entre el Estado Español y la Santa Sede sobre Asuntos Económicos, de 3 de enero de 1979, el Estado destinará al sostenimiento de la Iglesia Católica el 0’5239 por 100 de la cuota íntegra del Impuesto sobre la Renta de las Personas Físicas correspondiente a los contribuyentes que manifiesten expresamente su voluntad en tal sentido.

- Dos. A estos efectos, se entenderá por cuota íntegra del impuesto la formada por la suma de la cuota íntegra estatal y de la cuota íntegra autonómica o complementaria en los términos previstos en los artículos 49 y 60 de la ley 40/1998 de 9 de diciembre, del Impuesto sobre la Renta de las Personas Físicas y otras Normas Tributarias.

- Tres. La aplicación de este sistema no podrá dar lugar, en cada uno de los ejercicios en que se aplique, a una cantidad superior a 24.000.000.000 de pesetas ni a una cantidad inferior a la resultante de la actualización de las entregas mensuales que, en concepto de pagos a cuenta de la asignación tributaria, se hayan determinado en la Ley de Presupuestos del ejercicio precedente.

130


- Cuatro. Este sistema se aplicará durante los años 2000. 2001 y 2002, pudiendo revisarse durante este último periodo, transcurrido el cual se podrá acordar la prórroga del mismo o fijar un nuevo porcentaje y suprimir el carácter mínimo de los pagos a cuenta.

Disp. adicional vigésima primera. Pagos a cuenta a la Iglesia Católica en el año 2000.

- Uno. Para el año 2000 se fija la cuantía de los pagos a cuenta mensuales a que se refiere el apartado tres de la disposición adicional vigésima de la presente ley en 1.776.634.000 pesetas.

- Dos. Se elevan a definitivas las cantidades entregadas a cuenta en 1999.

Disposición adicional vigésima segunda. Asignación de cantidades a fines sociales.

- Durante los años 2000, 2001 y 2002 el Estado destinará a subvencionar actividades de interés social, en la medida que reglamentariamente se establezca, el 0’5239 por 100 de la cuota íntegra del Impuesto sobre la Renta de las Personas Físicas, determinada en la forma prevista en el apartado dos de la disposición adicional vigésima de la presente Ley, correspondiente a los contribuyentes que manifiesten expresamente su voluntad en tal sentido. Los importes anuales así obtenidos no podrán superar la cantidad de 22.000.000.000 de pesetas. El resultado de la aplicación de este sistema no podrá ser inferior en cada ejercicio, a 19.000.000.000 de pesetas. Cuando no se alcance esta cifra, el Estado aportará la diferencia.

#3. CÓDIGO CIVIL

Art. 44. El hombre y la mujer tienen derecho a contraer matrimonio conforme a las disposiciones de este Código.

Art. 46. No pueden contraer matrimonio:

1.- Los menores de edad no emancipados2.- Los que estén ligados con vínculo matrimonial

Art. 47. Tampoco pueden contraer matrimonio entre sí:

1.- Los parientes en línea recta por consanguinidad o adopción2.- Los colaterales por consanguinidad hasta el tercer grado3.- Los condenados como autores o cómplices de la muerte dolosa del cónyuge de cualquiera de ellos

Art. 49. Cualquier español podrá contraer matrimonio dentro o fuera de España:

1.- ante el juez. alcalde o funcionario señalado por este código (forma civil).2.- En la forma religiosa legalmente prevista

También podrá contraer matrimonio fuera de España con la arreglo a la forma establecida por la Ley del lugar de celebración.

Art. 59. El consentimiento matrimonial puede prestarse en la forma prevista por una confesión religiosa inscrita, en los términos acordados con el Estado o, en su defecto, autorizados por la legislación de éste.

Art. 80. Las resoluciones dictadas por los Tribunales eclesiásticos sobre nulidad de matrimonio canónico o las decisiones pontificias sobre matrimonio rato y no consumado tendrán eficacia en el orden civil, a solicitud de cualquiera de las partes, si se declaran ajustados al Derecho del Estado en resolución dictada por el Juez civil competente conforme a las condiciones a las que se refiere el art. 954 de la Ley de Enjuiciamiento Civil.

131


#4. LEY DE ENJUICIAMIENTO CIVIL DE 1881

Art. 954. Si no estuviere en ninguno de los casos de que hablan los tres artículos que anteceden, las ejecutorias tendrán fuerza en España si reúnen las circunstancias siguientes:

1ª. Que la ejecutoria haya sido dictada a consecuencia del ejercicio de una acción personal.

2ª. Que no haya sido dictada en rebeldía.

3ª. Que la obligación para cuyo cumplimiento se haya procedido sea lícita en España.

4ª. Que la carta ejecutoria reúna los requisitos necesarios en la nación en que se haya dictado para ser considerada como auténtica, y los que las leyes españolas requieren para que haga fe en España.

#5. LEY DE ENJUICIAMIENTO CIVIL 1/2000

Art. 778. Eficacia civil de resoluciones de los tribunales eclesiásticos o de decisiones pontificias sobre matrimonio rato y no consumado.

1. En las demandas en solicitud de la eficacia civil de las resoluciones dictadas por los tribunales eclesiásticos sobre nulidad del matrimonio canónico o las decisiones pontificias sobre matrimonio rato y no consumado, si no se pidiera la adopción o modificación de medidas, el tribunal dará audiencia por plazo de diez días al otro cónyuge y al Ministerio Fiscal y resolverá por medio de auto lo que resulte procedente sobre la eficacia en el orden civil de la resolución o decisión eclesiástica.

2. Cuando en la demanda se hubiere solicitado la adopción o modificación de medidas, se sustanciará la petición de eficacia civil de la resolución o decisión canónica conjuntamente con la relativa a las medidas, siguiendo el procedimiento que corresponda con arreglo a lo dispuesto en el artículo 775.

Disposición derogatoria única.

1. Se deroga la Ley de Enjuiciamiento Civil, aprobada por Real Decreto de 3 de febrero de 1881, con las excepciones siguientes:

(...)

3º. Los artículos 951 a 958, sobre eficacia en España de sentencias dictadas por tribunales extranjeros, que estarán en vigor hasta la vigencia de la Ley sobre cooperación jurídica internacional en materia civil.

#6. ACUERDO DE COOPERACIÓN ENTRE EL ESTADO ESPAÑOL Y LA FEDERACIÓN DE ENTIDADES RELIGIOSAS EVANGÉLICAS DE ESPAÑA (FEREDE)

Art. 7

1. Se reconocen los efectos civiles del matrimonio celebrado ante los ministros de culto de las iglesias pertenecientes a la Federación de Entidades Religiosas Evangélicas de España. Para el pleno reconocimiento de tales efectos, será necesaria la inscripción del matrimonio en el Registro Civil.

2. Las personas que deseen contraer matrimonio en la forma prevista en el párrafo anterior promoverán el expediente previo al matrimonio, ante el encargado del Registro Civil correspondiente.

3. Cumplido este trámite, el encargado del Registro Civil expedirá por duplicado certificación acreditativa de la capacidad matrimonial de los contrayentes, que éstos deberán entregar al ministro de culto encargado de la celebración del matrimonio.

4. Para la validez civil del matrimonio, el consentimiento habrá de prestarse ante el ministro de culto oficiante de la ceremonia y, al menos, dos testigos mayores de edad antes de que hayan transcurrido seis meses desde la expedición de la certificación de capacidad matrimonial.

132


5. Una vez celebrado el matrimonio, el ministro de culto oficiante expenderá, en la certificación de capacidad matrimonial, diligencia expresiva de la celebración del matrimonio que contendrá los requisitos necesarios para su inscripción y las menciones de identidad de los testigos. Uno de los ejemplares de la certificación así diligenciada se remitirá, acto seguido, al encargado del Registro Civil competente para su inscripción, y el otro, se conservará como acta de la celebración en el archivo del oficiante.

6. Sin perjuicio de las responsabilidades a que haya lugar y de los derechos adquiridos de buena fe por terceras personas, la inscripción podrá ser promovida en cualquier tiempo mediante la presentación de la certificación diligenciada a que se refiere el número anterior.

7. Las normas de este artículo relativas al procedimiento para hacer efectivo el derecho que en el mismo se establece, se ajustarán a las modificaciones que en el futuro se produzcan en la legislación del Registro Civil, previa audiencia de la Federación de Entidades Religiosas Evangélicas de España.

Art. 9.

1. Se garantiza el ejercicio del derecho a la asistencia religiosa de los internado en centros o establecimientos penitenciarios, hospitalarios, asistenciales y otros análogos del sector público, proporcionada por los ministros de culto que designen las Iglesias respectivas, con la conformidad de la FEREDE, y debidamente autorizados por los centros o establecimientos públicos correspondientes.

2. El acceso de tales ministros a los centros mencionados es, a tal fin, libre y sin limitación de horario.

3. En todo caso, la asistencia religiosa se prestará con el debido respeto al principio de libertad religiosa y con observancia de las normas de organización y régimen interno de los centros, en especial a lo dispuesto en la Legislación penitenciaria.

4. Los gastos que el desarrollo de la mencionada asistencia espiritual origine correrán a cargo de las Iglesias pertenecientes a la FEREDE, sin perjuicio de la utilización de los locales que, a tal fin, existían en el centro correspondiente.

Art. 11.

1. Las Iglesias pertenecientes a la FEREDE pueden recabar libremente de sus fieles prestaciones, organizar colectas públicas y recibir ofrendas y liberalidades de uso.

2. Tendrán la consideración de operaciones no sujetas a tributo alguno.

a) Además de los conceptos mencionados en el número 1 de este artículo, la entrega de publicaciones, instrucciones y boletines pastorales internos, realizada directamente a sus miembros por las Iglesias pertenecientes a la FEREDE, siempre que la misma sea gratuita.

b) La actividad de enseñanza de Teología en seminarios de las Iglesias pertenecientes a la FEREDE, destinados a la formación de ministros de culto y que impartan exclusivamente enseñanzas propias de disciplinas eclesiásticas.

3. Las iglesias pertenecientes a la FEREDE estarán exentas:

A) Del impuesto sobre Bienes Inmuebles y de las contribuciones especiales que, en su caso, correspondan, por los siguientes bienes inmuebles de su propiedad:

a) Los lugares de culto y sus dependencias o edificios y locales anejos, destinados al culto o a la asistencia religiosa y a la residencia de pastores evangélicos.

b) Los locales destinados a oficinas de las Iglesias pertenecientes a la FEREDE

c) Los seminarios destinados a la formación de ministros de culto, cuando impartan únicamente enseñanzas propias de las disciplinas eclesiásticas.

B) El Impuesto sobre Sociedades, en los términos previstos en los números dos y tres del artículo 5 de la Ley 61/1978, de 27 de diciembre, reguladora de aquél.

Asimismo, estarán exentos del Impuesto sobre Sociedades los incrementos de patrimonios a título gratuito que obtengan las Iglesias pertenecientes a la FEREDE, siempre que los bienes y derechos adquiridos se destinen al culto o al ejercicio de la caridad.

133


C) Del Impuesto sobre Transmisiones Patrimoniales y Actos Jurídicos Documentados, siempre que los respectivos bienes o derechos adquiridos se destinen al culto o al ejercicio de la caridad, en los términos establecidos en el Texto Refundido de la Ley del Impuesto, aprobado por Real Decreto Legislativo 3050/1980, de 30 de diciembre, y su Reglamento, aprobado por Real Decreto 3494/1981, de 29 de diciembre, en orden a los requisitos y procedimientos para el disfrute de esta exención.

4. Sin perjuicio de lo previsto en los números anteriores, las Iglesias pertenecientes a la FEREDE tendrán derecho a los demás beneficios fiscales que el ordenamiento jurídico tributario del Estado español prevea en cada momento para las entidades sin fin de lucro, y, en todo caso, a los que se concedan a las entidades benéficas privadas.

5. Las asociaciones y entidades creadas y gestionadas por las Iglesias pertenecientes a la FEREDE y que se dediquen a actividades religiosas, benéfico-docentes, médicas y hospitalarias o de asistencia social, tendrán derecho a los beneficios fiscales que el ordenamiento jurídico-tributario del Estado prevea en cada momento para las entidades sin fin de lucro y, en todo caso, a los que se concedan a las entidades benéficas privadas.

6. La normativa del Impuesto sobre la Renta de las Personas Físicas regulará el tratamiento tributario aplicable a los donativos que se realicen a las Iglesias pertenecientes a la FEREDE, con las deducciones que, en su caso, pudieran establecerse.

Art. 12.

1. El descaso laboral semanal, para los fieles de la Unión de Iglesias Adventistas del Séptimo Día y de otras Iglesias evangélicas, pertenecientes a la Federación de Entidades Religiosas Evangélicas de España, cuyo día de precepto sea el sábado, podrá comprender, siempre que medie acuerdo entre las partes, la tarde del viernes y el día completo del sábado, en sustitución del que establece el artículo 37.1 del Estatuto de los Trabajadores como regla general.

2. Los alumnos de las Iglesias mencionadas en el número 1 de este artículo, que cursen estudios en centros de enseñanza públicos y privados concertados, estarán dispensados de la asistencia a clase y de la celebración de exámenes desde la puesta del sol del viernes hasta la puesta del sol del sábado, a petición propia o de quienes ejerzan la patria potestad o tutela.

3. Los exámenes, oposiciones o pruebas selectivas convocadas para el ingreso en las Administraciones Públicas que hayan de celebrarse dentro del periodo de tiempo expresado en el número anterior, serán señalados en una fecha alternativa para los fieles de las Iglesias a que se refiere el número 1 de este artículo, cuando no haya causa motivada que lo impida.

#7. ACUERDO DE COOPERACIÓN DEL ESTADO ESPAÑOL CON LA FEDERACIÓN DE COMUNIDADES ISRAELITAS DE ESPAÑA

Art. 7

1. Se reconocen los efectos civiles del matrimonio celebrado según la propia normativa formal israelita ante los ministros de culto de las comunidades pertenecientes a la Federación de Comunidades Israelitas de España. Para el pleno reconocimiento de tales efectos, será necesaria la inscripción del matrimonio en el Registro Civil.

2. Las personas que deseen contraer matrimonio en la forma prevista en el párrafo anterior promoverán el expediente previo al matrimonio, ante el encargado del Registro Civil correspondiente.

3. Cumplido este trámite, el encargado del Registro Civil expedirá por duplicado certificación acreditativa de la capacidad matrimonial de los contrayentes, que éstos deberán entregar al ministro de culto encargado de la celebración del matrimonio.

4. Para la validez civil del matrimonio, el consentimiento habrá de prestarse ante el ministro de culto oficiante de la ceremonia y, al menos, dos testigos mayores de edad antes de que hayan transcurrido seis meses desde la expedición de la certificación de capacidad matrimonial.

134


5. Una vez celebrado el matrimonio, el ministro de culto oficiante expenderá, en la certificación de capacidad matrimonial, diligencia expresiva de la celebración del matrimonio que contendrá los requisitos necesarios para su inscripción y las menciones de identidad de los testigos. Uno de los ejemplares de la certificación así diligenciada se remitirá, acto seguido, al encargado del Registro Civil competente para su inscripción, y el otro, se conservará como acta de la celebración en el archivo de la Comunidad Israelita

6. Sin perjuicio de las responsabilidades a que haya lugar y de los derechos adquiridos de buena fe por terceras personas, la inscripción podrá ser promovida en cualquier tiempo mediante la presentación de la certificación diligenciada a que se refiere el número anterior.

7. Las normas de este artículo relativas al procedimiento para hacer efectivo el derecho que en el mismo se establece, se ajustarán a las modificaciones que en el futuro se produzcan en la legislación del Registro Civil, previa audiencia de la Federación de Comunidades Israelitas de España.

Art. 9

1. Se garantiza el ejercicio del derecho a la asistencia religiosa de los internado en centros penitenciarios, así como en establecimientos hospitalarios, asistenciales y otros análogos del sector público, proporcionada por los ministros de culto que designen las Comunidades Israelitas pertenecientes a la Federación de Comunidades Israelitas, con la conformidad de ésta. Su designación deberá ser autorizada por los organismos administrativos competentes. Las direcciones de los centros y establecimientos públicos estarán obligados a transmitir a la Comunidad Israelita correspondiente las solicitudes de asistencia espiritual recibidas de los internos o de sus familiares, si los propios interesados no estuvieran en condiciones de hacerlo.

2. El acceso de tales ministros a los referidos centros será, a tal fin, libre y sin limitación de horario, y la asistencia religiosa se prestará con el debido respeto al principio de libertad religiosa y con observancia de las normas de organización y régimen interno de los centros. Por lo que se refiere a los establecimientos penitenciarios, la asistencia religiosa se realizará de acuerdo con lo dispuesto en la legislación penitenciaria.

La asistencia religiosa prevista en este artículo comprenderá la que se dispense a los moribundos, así como las honras fúnebres del rito judío.

3. Los gastos que origine el desarrollo de la mencionada asistencia espiritual serán sufragados por las Comunidades respectivas, sin perjuicio de la utilización de los locales que, a tal fin, existan en el correspondiente centro.

Art. 12.

1. El descanso laboral semanal, para los fieles de Comunidades Israelitas pertenecientes a la FCI, podrá comprender, siempre que medie acuerdo entre las partes, la tarde del viernes y el día completo del sábado, en sustitución del que establece el artículo 37.1 del Estatuto de los Trabajadores como regla general.

2. Las festividades que a continuación se expresan, que según la Ley y la tradición judías, tienen el carácter de religiosas, podrán sustituir a las establecidas con carácter general por el Estatuto de los Trabajadores, en su artículo 37.2, con el mismo carácter de retribuidas y no recuperables, a petición de las personas a que se refiere el número anterior, y en los términos previstos en el mismo.

- Año Nuevo (Rosh Hashaná), 1º y 2º día- Día de expiación (Yon Kippur)- Fiesta de las Cabañas (Succoth), 1º, 2º, 7º y 8º día- Pascua (Pesaj), 1º, 2º, 7º y 8º día- Pentecostés (Shavuot), 1º y 2º día

3. Los alumnos judíos que cursen estudios en centros de enseñanza públicos y privados concertados, estarán dispensados de la asistencia a clase y de la celebración de exámenes, en el día de sábado y en las festividades religiosas expresadas en el número anterior, a petición propia o de quienes ejerzan la patria potestad o tutela.

4. Los exámenes, oposiciones o pruebas selectivas, convocadas para el ingreso en las Administraciones Públicas, que hayan de celebrarse en sábado y en las festividades religiosas anteriormente expresadas, serán señalados, para los judíos que lo soliciten, en una fecha alte2nativa, cuando no haya causa moTivada que lo impida.

135


#8. ACUERDO DE COOPERACIÓN ENTRE EL ESTADO ESPAÑOL Y LA COMISIÓN ISLÁMICA

Art. 7

1. Se atribuye efectos civiles al matrimonio celebrado según la forma religiosa establecida en la Ley islámica, desde el momento de su celebración, si los contrayentes reúnen los requisitos de capacidad exigidos por el Código Civil.

Los contrayentes expresarán el consentimiento ante alguna de las personas expresadas en el número 1 del artículo 3 (dirigentes islámicos e Imanes) y, al menos, dos testigos mayores de edad.

Para el pleno reconocimiento de tales efectos, será necesaria la inscripción del matrimonio en el Registro Civil.

2. Las Personas que deseen inscribir el matrimonio celebrado en la forma previs4a en el número anterior, deberán acreditar previamente su capacidad matrimonial, mediante certificación expedida por el Registro Civil correspondiente. No podrá practicarse la inscripción si se hubiera celebrado el matrimonio transcurridos más de seis meses desde la expedición de dicha certificación.

3. Una vez celebrado el matrimonio, el representante de la Comunidad Islámica en que se hubiera contraído aquél enviará al Registro Civil para su inscripción certificación acreditativa de la celebración del matrimonio, en la que deberán expresarse las circunstancias exigidas por la legislación del Registro Civil.

4. Sin perjuicio de las responsabilidades a que haya lugar y de los derechos adquiridos de buena fe por terceras personas, la inscripción del matrimonio celebrado conforme al presente Acuerdo podrá ser promovida también en cualquier tiempo, mediante presentación de la certificación diligenciada a que se refiere el número anterior.

5. Las normas de este artículo relativas al procedimiento para hacer efectivo el derecho que en el mismo se establece, se ajustarán a las modificaciones que en el futuro se produzcan en la legislación del Registro Civil, previa audiencia de la Comisión Islámica de España.

Art. 9.

1. Se garantiza el ejercicio del derecho a la asistencia religiosa de los internados en centros o establecimientos penitenciarios, hospitalarios, asistenciales y otros análogos del sector público, proporcionada por los Imanes o personas designadas por las Comunidades, que deberán ser autorizados por los organismos administrativos competentes. Las direcciones de los centros o establecimientos públicos estarán obligadas a transmitir a la Comunidad Islámica correspondiente las solicitudes de asistencia religiosa recibidas de los internos o de sus familiares, si los propios interesados no estuvieran en condiciones de hacerlo.

La asistencia religiosa prevista en este artículo comprenderá la que se dispense a los moribundos, así como las honras fúnebres del rito islámico.

2. En todo caso, la asistencia religiosa a que se refiere el número anterior se prestará con pleno respeto al principio de libertad religiosa y con observancia de las normas de organización y régimen interno de los centros, libre y sin limitación de horario. Por lo que se refiere a los establecimientos penitenciarios, la asistencia religiosa se realizará de acuerdo con lo dispuesto en la legislación penitenciaria.

3. Los gastos que origine el desarrollo de la asistencia religiosa serán sufragados en la forma que acuerden los representantes de la “Comisión Islámica de España”, con la dirección de los centros y establecimientos públicos contemplados en el número 1 de este artículo, sin perjuicio de la utilización de los locales que, a tal fin, existan en dichos centros o establecimientos.

Art. 11.

1. La “Comisión Islámica de España” y las Comunidades que la integran pueden recabar libremente de sus miembros prestaciones, organizar colectas públicas y recibir ofrendas y liberalidades de uso.

2. Además de los conceptos indicados en el número anterior, tendrán la consideración de operaciones no sujetas a tributo alguno:

a) La entrega gratuita de publicaciones, instrucciones y boletines internos, de carácter religioso islámico, realizada directamente a sus miembros por las Comunidades pertenecientes a la “Comisión Islámica de España”.

136


b) La actividad de enseñanza religiosa islámica en los centros de la “Comisión Islámica de España”, así como de sus Comunidades miembros, destinada a la formación de Imanes y de dirigentes religiosos islámicos.

3. La “Comisión Islámica de España”, así como sus Comunidades miembros, estarán exentas:

A) Del Impuesto sobre Bienes Inmuebles y de las contribuciones especiales que, en su caso, correspondan, por los siguientes bienes inmuebles de su propiedad:

a) Las Mezquitas o lugares de culto y sus dependencias o edificios y locales anejos, destinados al culto, asistencia religiosa islámica, residencia de Imanes y dirigentes religiosos islámicos.

b) Los locales destinados a oficinas de las Comunidades pertenecientes a la Comisión Islámica de España.

c) Los centros destinados únicamente a la formación de Imanes y dirigentes religiosos islámicos.

B) Del Impuesto sobre Sociedades, en los términos previstos en los números dos y tres del artículo 5 de la Ley 61/1978, de 27 de diciembre, reguladora de aquél.

Del Impuesto sobre Sociedades que grava los incrementos de patrimonio obtenidos a título gratuito, siempre que los bienes y derechos adquiridos se destinen a actividades religiosas islámicas o asistenciales.

C) Del Impuesto sobre Transmisiones Patrimoniales y Actos Jurídicos Documentados, siempre que los respectivos bienes o derechos adquiridos se destinen a actividades religiosas o asistenciales, en los términos establecidos en el Texto Refundido de la Ley del Impuesto, aprobado por Real Decreto Legislativo 3050/1980, de 30 de diciembre, y su Reglamento, aprobado por Real Decreto 3494/1981, de 29 de diciembre, en orden a los requisitos y procedimientos para el disfrute de eta exención.

4. Sin perjuicio de lo previsto en los números anteriores, la “Comisión Islámica de España”, así como sus Comunidades miembros y las asociaciones y entidades creadas y gestionadas por las mismas que se dediquen a actividades religiosas, benéfico-docentes, médicas u hospitalarias o de asistencia social, tendrán derecho a los beneficios fiscales que el ordenamiento jurídico-tributario del Estado español prevea en cada momento para las entidades sin fin de lucro y, en todo caso, a los que se concedan las entidades benéficas privadas.

5. La legislación fiscal regulará el tratamiento tributario aplicable a los donativos que se realicen a las Comunidades pertenecientes a la “Comisión Islámica de España”, con las deducciones que, en su caso, pudieran establecerse.

Art. 12.

1. Los miembros de las Comunidades Islámicas pertenecientes a la “Comisión Islámica de España” que lo deseen, podrán solicitar la interrupción de su trabajo los viernes de cada semana, día de rezo colectivo obligatorio y solemne de los musulmanes, desde las trece treinta hasta las dieciséis treinta horas, así como la conclusión de la jornada laboral una hora antes de la puesta del sol, durante el mes de ayuno (Ramadán).

En ambos casos, será necesario el previo acuerdo entre las partes. Las horas dejadas de trabajar deberán ser recuperadas sin compensación alguna.

2. La festividades y conmemoraciones que a continuación se expresan, que según la Ley Islámica tienen el carácter de religiosas, podrán sustituir, siempre que medie acuerdo entre las partes, a las establecidas con carácter general por el Estatuto de los Trabajadores, en su artículo 37.2, con el mismo carácter de retribuidas y no recuperables, a petición de los fieles de las Comunidades Islámicas pertenecientes a la “Comisión Islámica de España”.

137


- Al Hiyra, correspondiente al 1º de Muharram, primer día del Año Nuevo Islámico- Achura, décimo día de Muharram- Idu Al-Maulid, corresponde al 12 de Rabiu al Awwala, nacimiento del profeta- Al Isra Wa Al-Mi’Ray, corresponde al 27 de Rayab, fecha del Viaje Nocturno y la Ascensión del Profeta- Idu Al-Fitr, corresponde a los días 1º, 2º y 3º de Shaw-Wal y celebra la culminación del Ayuno de Ramadán- Idu Al-Adha, corresponde a los días 10º, 11º y 12º de Du-Al-Hyyah y celebra el sacrificio protagonizado por el Profeta Abraham

3. Los alumnos musulmanes que cursen estudios en centros de enseñanza públicos o privados concertados, estarán dispensados de la asistencia a clase y de la celebración de exámenes en el día del viernes durante las horas a que se refiere el número 1 de este artículo y en las festividades y conmemoraciones religiosas anteriormente expresadas, a petición propia o de quienes ejerzan la patria potestad o tutela.

4. Los exámenes, oposiciones o pruebas selectivas convocadas para el ingreso en las Administraciones Públicas, que hayan de celebrarse en los días a que se refiere el número anterior, serán señalados, para los musulmanes que lo soliciten, en una fecha alternativa, cuando no haya causa motivada que lo impida.

#9. ACUERDO SOBRE ASUNTOS JURÍDICOS ENTRE EL ESTADO ESPAÑOL Y LA SANTA SEDE

Art. 3. El Estado reconoce como días festivos todos los domingos. De común acuerdo se determinará qué otras actividades religiosas son reconocidas como días festivos.

(Véanse cc. 1246 y 1247. Ténganse presentes el art. 2.1.b) de la LOLR, el art. 45 del RD de 28 de julio de 1983 –cuyo contenido ha sido establecido por el RD 1346/1989, de 3 de noviembre- , que desarrolla el art. 37.2 del Estatuto de los Trabajadores de 1980, hoy derogado por su texto refundido de 24 de marzo de 1995. En virtud de las anteriores disposiciones, el Gobierno, por Real Decreto, establece el calendario laboral para cada año, en el que se señalan los días festivos considerados inhábiles a efectos laborales, al margen de los domingos)

Art. 4.

1. El Estado reconoce y garantiza el ejercicio del derecho a la asistencia religiosa de los ciudadanos internados en establecimientos penitenciarios, hospitales, sanatorios, orfanatos y centros similares, tanto privados como públicos.

2. El régimen de asistencia religiosa católica y la actividad pastoral de los sacerdotes y de los religiosos en los centros mencionados que sean de carácter público serán regulados de común acuerdo entre las competentes Autoridades de la Iglesia y del Estado. En todo caso, quedará salvaguardado el derecho a la libertad religiosa de las personas y el debido respeto a sus principios religiosos y éticos.

Art. 6

1. El Estado reconoce los efectos civiles al matrimonio celebrado según las normas del Derecho Canónico.

Los efectos civiles del matrimonio canónico se producen desde su celebración. Para el pleno reconocimiento de los mismos, será necesaria la inscripción en el Registro Civil, que se practicará con la simple presentación de certificación eclesiástica de la existencia del matrimonio.

2. Los contrayentes, a tenor de las disposiciones del Derecho Canónico, podrán acudir a los Tribunales Eclesiásticos solicitando declaración de nulidad o pedir decisión pontificia sobre matrimonio rato y no consumado. A solicitud de cualquiera de las partes, dichas resoluciones eclesiásticas tendrán eficacia en el orden civil si se declaran ajustadas al Derecho del Estado en resolución dictada por el Tribunal Civil competente.

3. La Santa Sede reafirma el valor permanente de su doctrina sobre el matrimonio y recuerda a quienes celebren matrimonio canónico la obligación grave que asumen de atenerse a las normas canónicas que lo regulan y, en especial, a respetar sus propiedades esenciales.

138


#10. ACUERDO DE 3 DE ENERO DE 1979 ENTRE EL ESTADO ESPAÑOL Y LA SANTA SEDE SOBRE ASUNTOS ECONÓMICOS

La revisión del sistema de aportación económica del Estado Español a la Iglesia Católica resulta de especial importancia al tratar de sustituir por nuevos Acuerdos el Concordato de 1953.

Por una parte, el Estado no puede ni desconocer ni prolongar indefinidamente obligaciones jurídicas contraídas en el pasado. Por otra parte, dado el espíritu que informa las relaciones entre Iglesia y Estado, en España resulta necesario dar nuevo sentido, tanto a los títulos de la aportación económica como al sistema común según el cual dicha aportación se lleve a cabo.

En consecuencia, la Santa Sede y el Gobierno Español concluyen el siguiente Acuerdo:

I. La Iglesia Católica puede libremente recabar de sus fieles prestaciones, organizar colectas públicas y recibir limosnas y oblaciones.

II.

1. El Estado se compromete a colaborar con la Iglesia Católica en la consecución de su adecuado sostenimiento económico, con respeto absoluto del principio de libertad religiosa.

2. Transcurridos tres ejercicios completos desde la firma de este Acuerdo, el Estado podrá asignar a la Iglesia Católica un porcentaje del rendimiento de la imposición sobre la renta o el patrimonio neto u otra de carácter personal por el procedimiento técnicamente más adecuado. Para ello, será preciso que cada contribuyente manifieste expresamente, en la declaración respectiva, su voluntad acerca del destino de la parte afectada. En ausencia de tal declaración, la cantidad correspondiente se destinará a otros fines.

3. Este sistema sustituirá a la dotación a que se refiere el apartado siguiente, de modo que proporcionase a la Iglesia Católica recursos de cuantía similar.

4. En tanto no se aplique el nuevos sistema, el Estado consignará en sus Presupuestos Generales la adecuada dotación a la Iglesia Católica, con carácter global y único, que será actualizada anualmente.

Durante el proceso de sustitución, que se llevará a cabo en el plazo de tres años, la dotación presupuestaria se minorará en cuantía igual a la asignación tributaria recibida por la Iglesia Católica.

5. La Iglesia Católica declara su propósito de lograr por sí misma los recursos suficientes para la atención de sus necesidades. Cuando fuera conseguido este propósito, ambas partes se pondrán de acuerdo para sustituir los sistemas de colaboración financiera expresada en los párrafos anteriores de este artículo, por otros campos y formas de colaboración económica entre la Iglesia Católica y el Estado.

III. No estarán sujetas a los impuestos sobre la renta sobre el gasto o consumo, según proceda:

a) Además de los conceptos mencionados en el artículo I de este Acuerdo, la publicación de las instrucciones, ordenanzas, cartas pastorales, boletines diocesanos y cualquier otro documento de las autoridades eclesiásticas competentes y tampoco su fijación en los sitios de costumbre.

b) La actividad de enseñanza en Seminario diocesanos y religiosos, así como de las disciplinas eclesiásticas en Universidades de la Iglesia.

c) La adquisición de objetos destinados al culto.

IV.

1. La Santa Sede, la Conferencia Episcopal, las Diócesis, las Parroquias y otras Circunscripciones territoriales, las Órdenes y Congregaciones religiosas y los Institutos de vida consagrada y sus Provincias y sus Casas tendrán derecho a las siguientes exenciones:

139


A) Exención total y permanente de la Contribución Territorial Urbana de los siguientes inmuebles:

1. Los Templos y Capillas destinados al culto y, asimismo, sus dependencias o edificios locales anejos destinados a la actividad pastoral.

2. La residencia de los Obispos, de los canónigos y de los sacerdotes con cura de almas.

3. Los locales destinados a oficinas de la Curia diocesana ya oficinas parroquiales.

4. Los Seminarios destinados a la formación del clero diocesano y religioso y las Universidades eclesiásticas, en tanto en cuanto impartan enseñanzas propias de disciplinas eclesiásticas.

5. Los edificios destinados primordialmente a Casas o Conventos de las Órdenes, Congregaciones religiosas e Institutos de vida consagrada.

B) Exención total o permanente de los impuestos reales o de producto, sobre la renta y sobre el patrimonio.

Esta exención no alcanzará a los rendimientos que pudieran obtener por el ejercicio de explotaciones económicas, ni a los derivados de su patrimonio, cuando su uso se halle cedido, ni a las ganancias de capital, ni tampoco a los rendimientos sometidos a retención en la fuente por impuestos sobre la renta.

C) Exención total de los impuestos sobre Sucesiones y Donaciones y Transmisiones Patrimoniales, siempre que los bienes o derechos adquiridos se destinen al culto, a la sustentación del Clero, al sagrado apostolado y al ejercicio de la caridad.

D) Exención de las contribuciones especiales y de la tasa de equivalencia, en tanto recaigan estos tributos sobre los bienes enumerados en la letra A) de este artículo.

2. Las cantidades donadas a los entes eclesiásticos enumerados en este artículo y destinados a los fines expresados en el apartado C), darán derecho a las mismas deducciones en el Impuesto sobre la Renta de las Personas Físicas que las cantidades entregadas a entidades clasificadas o declaradas benéficas o de utilidad pública.

V. Las Asociaciones y Entidades religiosas no comprendidas entre las enumeradas en el artículo IV de este Acuerdo y que se dediquen a actividades religiosas, benéfico-docentes, médicas u hospitalarias o de asistencia social tendrán derecho a los beneficios fiscales que el Ordenamiento jurídico-tributario del Estado Español prevé para las entidades sin fin de lucro y en todo caso los que se conceden a las entidades benéficas privadas.

VI. La Santa Sede y el Gobierno español procederán de común acuerdo en la resolución de las dudas o dificultades que pudieran surgir en la interpretación o aplicación de cualquier cláusula del presente Acuerdo, inspirándose para ello en los principios que lo informan.

VII. Quedan derogados los artículos XVIII, XIX, XX y XXI del vigente Concordato y el Acuerdo entre la Santa Sede y el Estado español sobre Seminarios y Universidades de Estudios Eclesiásticos de 8 de diciembre de 1946.

Protocolo Adicional.

1. La dotación global en los Presupuestos Generales del Estado se fijará cada año, tanto durante el plazo exclusivo de tal ayuda, como durante el período de aplicación simultánea del sistema previsto en el artículo II, apartado 2, de este Acuerdo, mediante la aplicación de los criterios de cuantificación que inspiren los correspondientes Presupuestos Generales del Estado, congruentes con los fines a que destine la Iglesia los recursos recibidos del Estado en consideración a la Memoria a que se refiere el párrafo siguiente.

La aplicación de los fondos, proyectada y realizada por la Iglesia, dentro del conjunto de sus necesidades, de las cantidades a incluir en el Presupuesto o recibidas del Estado en el año anterior se describirá en la Memoria que, a efectos de la aportación mencionada, se presentará anualmente.

140


2. Ambas Partes, de común acuerdo, señalarán los conceptos tributarios vigentes en los que se concretan las exenciones y los supuestos de no sujeción enumerados en los artículos III a V del presente Acuerdo.

Siempre que se modifique sustancialmente el Ordenamiento Jurídico Tributario español, ambas Partes concretarán los beneficios fiscales y los supuestos de no sujeción que resulten aplicables de conformidad con los principios de este Acuerdo.

3. En el supuesto de deudas tributarias no satisfechas en plazo voluntario por alguna entidad religiosa comprendida en el número 1 del artículo IV, o en el artículo V de este Acuerdo, el Estado, sin perjuicio de la facultad de ejecución que en todo caso le corresponde, podrá dirigirse a la Conferencia Episcopal Española para que ésta inste a la entidad de que se trate, al pago de la deuda tributaria.

El presente Acuerdo, cuyos textos en lengua española e italiana hacen fe por igual, entrará en vigor en el momento del canje de los instrumentos de ratificación.

#11. ACUERDO SOBRE ASISTENCIA RELIGIOSA CATÓLICA EN CENTROS HOSPITALARIOS PÚBLICOS

En el marco jurídico de la Constitución, que garantiza la libertad ideológica y de culto de los individuos y las comunidades, y en cumplimiento de lo convenido en el artículo 4.2 del acuerdo entre el Estado español y la Santa Sede sobre Asuntos Jurídicos de 3 de enero de 1979, los señores Ministros de Justicia y de Sanidad y Consumo y el señor Presidente de la Conferencia Episcopal Española, debidamente autorizado por la Santa Sede, han concluido el siguiente acuerdo:

Art. 1. El Estado garantiza el ejercicio del derecho a la asistencia religiosa de los católicos internados en los centros hospitalarios del sector público (INSALUD, AISNA, Comunidades Autónomas, Diputaciones, Ayuntamientos y Fundamentos Públicas).

La asistencia religiosa católica se prestará en todo caso con el debido respeto a la libertad religiosa y de conciencia y su contenido será conforme con lo dispuesto en el artículo 2 de la Ley Orgánica 7/1980 de 5 de julio, sobre Libertad Religiosa.

La asistencia religiosa católica en los Hospitales militares y penitenciarios queda igualmente garantizada y se regirá por sus normas específicas.

Art. 2. Con esta finalidad, en cada centro hospitalario de los mencionados en el artículo precedente existirá un servicio u organización para prestar la asistencia religiosa católica y atención pastoral a los pacientes católicos del centro. Este servicio estará también abierto a los demás pacientes que, libre y espontáneamente, lo soliciten.

Igualmente, podrán beneficiarse de este servicio u organización los familiares de los pacientes y el personal católico del centro que lo deseen, siempre que las necesidades del servicio hospitalario lo permitan.

Para la mejor integración en el hospital del servicio de asistencia religiosa católica, éste quedará vinculado a la Gerencia o Dirección General del mismo.

Art. 3. El servicio de asistencia religiosa católica a que se refiere este Acuerdo, dispondrá de los locales adecuados, tales como capilla, despacho y lugar para residir o en su caso pernoctar, y de los recursos necesarios para su prestación.

Art. 4. Los capellanes o persona idóneas para prestar la asistencia religiosa católica serán designados por el Ordinario del lugar, correspondiendo su nombramiento a la institución titular del centro hospitalario, previo cumplimiento de los requisitos legales y reglamentarios aplicables, según la relación jurídica en que se encuentre el capellán.

Los capellanes cesarán en sus funciones por retirada de la misión canónica o por decisión de la Institución titular del centro hospitalario, de acuerdo con las normas de régimen interno del mismo. En todo caso, antes de proceder al cese, éste deberá ser comunicado al Director del centro hospitalario o al Ordinario del lugar, según proceda.

También cesarán los capellanes por propia renuncia, por rescisión del contrato laboral, o como consecuencia de expediente disciplinario en su caso.

141


Cuando, en razón de las necesidades del centro hospitalario, esta asistencia religiosa debe estar a cargo de varios capellanes, el Ordinario del lugar designará entre ellos al responsable de la misma.

Art.5. Las personas que presten el servicio de asistencia religiosa católica desarrollarán su actividad en coordinación con los demás servicios del centro hospitalario. Tanto éstos como la Dirección o Gerencia les facilitarán los medios y la colaboración necesarios para el desempeño de su misión y, en especial, las informaciones oportunas sobre los pacientes.

Art. 6. Corresponderá al Estado, a través de la correspondiente dotación presupuestaria, la financiación del servicio de asistencia religiosa católica. El Estado transferirá las cantidades precisas a la Administración sanitaria competente.

Art. 7. Para establecer la necesaria relación jurídica con el personal del servicio de asistencia religiosa católica, las distintas Administraciones públicas competentes en la gestión de centros hospitalarios podrán optar bien por la celebración de un contrato laboral con dicho personal, bien por la celebración de un oportuno Convenio con el Ordinario del lugar, todo ello de conformidad con las condiciones establecidas en el presente Acuerdo.

Los capellanes tendrán los derechos y obligaciones que se deduzcan de la relación jurídica existente, en las mismas condiciones que el resto del personal de los respectivos centros hospitalarios.

En caso de celebrarse oportuno Convenio con el Ordinario del lugar, el personal religioso será afiliado al Régimen Especial de la Seguridad Social del Clero.

Art. 8. La apertura y el cierre de centros hospitalarios del sector público llevará consigo el establecimiento o la supresión, en su caso, del servicio de asistencia religiosa católica, con el personal, recursos y locales correspondientes.

Art. 9. Dentro del marco establecido por el presente Acuerdo, las Instituciones titulares de los diversos centros hospitalarios podrán concertar con las Autoridades eclesiásticas católicas competentes, la forma y los términos de una regulación detallada de la asistencia religiosa católica.

En todo caso, las disposiciones del presente Acuerdo serán recogidas en los Reglamentos y normas de régimen interno de todos los centros hospitalarios del sector público.

Disposición Transitoria. Se respetarán las situaciones y los derechos adquiridos de los actuales capellanes de los centros hospitalarios del sector público a los que se refiere el artículo 1. En todo caso, y en cualquier momento, estos capellanes podrán acogerse a la presente regulación.

Disposición Final. El presente Acuerdo entrará en vigor el día 1 de enero de 1986

Anexo I. El número mínimo de capellanes encargados de prestar la asistencia religiosa católica en cada centro hospitalario público guardará relación con el tamaño del mismo, según los siguientes criterios:

Hasta 100 camas: un capellán a tiempo parcial.De 100 a 250 camas: un capellán a tiempo pleno y un capellán a tiempo parcial.De 250 a 500 camas: dos capellanes a tiempo pleno y un capellán a tiempo parcial.De 500 a 800 camas: tres capellanes a tiempo plenoMás de 800 camas: de tres a cinco capellanes a tiempo pleno.

Anexo II. Para la retribución de los capellanes de los centros hospitalarios públicos encargados de prestar la asistencia religiosa católica, se fija por parte de la Administración Pública la cantidad de 1.190.000 pesetas anuales, distribuidas en 14 pagas o mensualidades de 85.000 pesetas. Dicha retribución se actualizará anualmente de acuerdo con los índices de subida salarial de los empleados de dichos centros hospitalarios.

Anexo III. No obstante lo dispuesto en el artículo 6, la obligación financiera relativa al servicio de asistencia religiosa católica seguirá correspondiendo a las Entidades que sean actualmente titulares de los centros hospitalarios públicos. En los centros hospitalarios que sean creados en el futuro por las Comunidades Autónomas, Diputaciones, Ayuntamientos y Fundaciones Públicas, la financiación del servicio de asistencia religiosa católica corresponderá a las Entidades fundadoras.

142


#12. ACUERDO SOBRE ASISTENCIA RELIGIOSA CATÓLICA EN LOS ESTABLECIMIENTOS PENITENCIARIOS

En el marco jurídico de la Constitución, que garantiza la libertad ideológica, religiosa y de culto de los individuos y de las comunidades y, en cumplimiento de lo convenido en el artículo 4.1 y 4.2 del Acuerdo entre el Estado español y la Santa Sede sobre Asuntos Jurídicos, de 3 de enero de 1979, el Ministerio de Justicia y el Presidente de la Conferencia Episcopal Española, debidamente autorizado por la Santa Sede, han concluido el siguiente Acuerdo:

Art. 1.

1.- El Estado garantiza el ejercicio del derecho a la asistencia religiosa de las persona internadas en establecimientos penitenciarios.

2.- La asistencia religiosa católica se prestará, en todo caso, salvaguardando el derecho a la libertad religiosa de las personas y con el debido respeto a sus principios religiosos y éticos. Su contenido será conforme con lo dispuesto en los artículos 2 y 3 de la Ley Orgánica de Libertad Religiosa 7/1980, de 5 de julio.

Art. 2. La asistencia religiosa católica comprenderá las siguientes actividades:

Celebración de la Santa Misa los domingos y festividades religiosas y potestativamente cualquier otro día.

Visita a los internos así como recepción en su despacho, por parte del Sacerdote encargado de la asistencia religiosa, atención a los que deseen hacer alguna consulta o plantear sus dudas o problemas religiosos.

Instrucción y formación religiosa y asesoramiento en cuestiones religiosas y morales.

Celebración de los actos de culto y administración de los Sacramentos.

Aquellas otras actividades directamente relacionadas con el desarrollo religioso del interno.

Colaboración en la humanización de la vida penitenciaria.

Art. 3. La atención religiosa católica de los internos en los establecimientos penitenciarios se prestará por Sacerdotes, nombrados por el Ordinario del lugar y autorizados formalmente por la Dirección General de Instituciones Penitenciarias, que cesarán en sus actividades por voluntad propia, por decisión de la autoridad eclesiástica correspondiente, o por iniciativa o a propuesta de la Dirección General de Instituciones Penitenciarias. En estos dos últimos casos, antes de proceder al cese, se cursarán las comunicaciones correspondientes entre el Director general de Instituciones Penitenciarias y el Ordinario del lugar.

Art. 4. Los Sacerdotes encargados de la atención religiosa católica en Centros penitenciarios tienen derecho y están obligados al cumplimiento de las actividades que se expresan en el artículo 2º del presente Acuerdo, que realizarán en colaboración con los Servicios penitenciarios de los establecimientos correspondientes, de manera especial con las áreas de tratamiento, asistencia social y educativa, sujetándose al ordenamiento penitenciario español en lo referente al horario y a la disciplina del Centro, así como a los principios de libertad religiosa establecidos en la Ley Orgánica 7/1980, de 5 de julio.

La Dirección del Centro facilitará los medios y colaboración necesarios para el desempeño de su misión.

Art.5.

1.- Corresponderá a la Dirección General de Instituciones Penitenciarias la cobertura económica de las prestaciones de asistencia religiosa católica, tanto en lo relativo a gastos materiales, como de personal, en la cuantía que se determina en los anexos del presente Acuerdo, a cuyo efecto la Administración penitenciaria abonará a las diócesis en las que estén ubicados los Centros penitenciarios en los que se preste esa asistencia las cantidades correspondientes.

2.- El personal expresado en el párrafo anterior deberá estar afiliado a la Seguridad Social, en las condiciones establecidas en el Real Decreto 2398/1977, de 27 de julio. Las autoridades eclesiásticas correspondientes asumirán la obligación del pago de la cuota patronal.

143


Art. 6. Los Sacerdotes encargados de la asistencia religiosa en los Establecimientos penitenciarios podrán ser asistidos de una manera gratuita, por el voluntariado cristiano integrado por hombres y mujeres con vocación y preparación específica que, propuestos por el Ordinario del lugar, designe la Administración penitenciaria que ajustará su actividad a lo reglamentado por la Dirección General de Instituciones Penitenciarias en materia de voluntariado.

Art. 7. Los Establecimientos penitenciarios dispondrán de una capilla para la oración y, si ello no fuera posible, deberán contar con un local apto para la celebración de los actos de culto, cuya dimensiones estarán en función de la estructura y las necesidades religiosas del Centro, y con un despacho destinado al resto de las actividades propias de la asistencia religiosa, cuyo mantenimiento y reparaciones, así como la adquisición de los elementos materiales de culto, correrán a cargo de la Administración penitenciaria.

Art. 8. La apertura y el cierre de Centros penitenciarios llevará consigo el establecimiento o la supresión, en su caso, de las actividades de asistencia religiosa católica, con el personal, recursos económicos y locales correspondientes.

Art. 9. Las dudas que surjan en la interpretación y las dificultades que se presenten en la aplicación del presente Acuerdo se resolverán en la Comisión Mixta Técnico-Política, Iglesia-Estado que deberá reunirse al menos una vez al año.

Disposición adicional primera. Se respetarán las situaciones y los derechos adquiridos de los actuales Sacerdotes pertenecientes al Cuerpo de Capellanes de Instituciones Penitenciarias.

Disposición adicional segunda. Los Sacerdotes no pertenecientes al Cuerpo de Capellanes de Instituciones Penitenciarias que atienden actualmente la asistencia religiosa católica en determinados Centros penitenciarios, en régimen de colaboración, cesarán en sus funciones, pudiendo ser nombrados por los Ordinarios correspondientes, en la forma prevista en el artículo 3º, dentro del número total de Ministros de Culto que se determina en el anexo I del presente Acuerdo. En todo caso se les respetarán, si los hubiere, sus derechos adquiridos.

Anexo I. El número de Sacerdotes que deban prestar la asistencia religiosa católica en los Establecimientos penitenciarios se determinará con arreglo a los siguientes datos:

Número de internos Número depor Establecimiento Capellanes Jornada

Hasta 250 1 CompletaDe 250 a 500 2 Uno de jornada completa y otro de media jornadaDe 500 a 1000 3 Dos de jornada completa y uno de media jornadaDe 1000 a 1500 3 CompletaDe 1500 a 2000 4 CompletaDe 2000 en adelante 5 Completa

En el número total de Capellanes se incluye el de los funcionarios que integran el Cuerpo de Capellanes de Instituciones Penitenciarias. Los Capellanes dedicarán a su actividad religiosa ordinaria seis días semanales durante seis horas y quince minutos los de jornada completa, y durante tres horas los de media jornada.

Anexo II. La cuantía anual de la subvención prevista en el artículo 5º del presente Acuerdo, en lo que se refiere a gastos de personal, no superará la cantidad de pesetas resultante de la multiplicación del número de Ministros de Culto que presten asistencia religiosa católica en los establecimientos penitenciarios, fijado conforme al anexo I, por la cantidad de 1,750.000 pesetas anuales para los que realicen jornada completa, y por 875.000 pesetas anuales, para aquellos cuya dedicación sea de media jornada, en cuya cuantía se incluye el importe de la cuota patronal de la Seguridad Social. Cantidades que serán actualizadas anualmente, conforme a los índices generales de incremento que las Leyes de Presupuestos del Estado fijen para los gastos de personal.

#13. LEY ORGÁNICA GENERAL PENITENCIARIACAPÍTULO IX. Asistencia Religiosa

Art. 54. La Administración garantizará la libertad religiosa de los internos y facilitará los medios para que dicha libertad pueda ejercitarse.

144


#14. REGLAMENTO PENITENCIARIOCAPÍTULO III. Asistencia religiosa

Art. 230. Libertad religiosa

1.- Todos los internos tendrán derecho a dirigirse a una confesión religiosa registrada para solicitar su asistencia siempre que ésta se preste con respeto a los derechos de las restantes personas. En los Centros podrá habilitarse en espacio para la práctica de los ritos religiosos.

2.- Ningún interno podrá ser obligado a asistir o participar en los actos de una confesión religiosa.

3.- La Autoridad penitenciaria facilitará que los fieles puedan respetar la alimentación, los ritos y los días de fiesta de su respectiva confesión, siempre que lo permitan las disponibilidades presupuestarias, la seguridad y vida del Centro y los derechos fundamentales de los restantes internos.

4.- En todo lo relativo a la asistencia religiosa de los internos se estará a lo establecido en los Acuerdos firmados por el Estado español con las diferentes Confesiones religiosas.

#15. ESTATUTO DE LOS TRABAJADORES

Art. 37. Descanso semanal, fiestas y permisos

1. Los trabajadores tendrán derecho a un descanso mínimo semanal, acumulable por períodos de hasta catorce días, de día y medio ininterrumpido que, como regla general, comprenderá la tarde del sábado o, en su caso, la mañana del lunes y el día completo del domingo. La duración del descanso semanal de los menores de dieciocho años será, como mínimo, de dos días ininterrumpidos.

Resulta de aplicación al descanso semanal lo dispuesto en el apartado 7 del artículo 34 en cuanto a ampliaciones y reducciones, así como para la fijación de regímenes de descanso alternativos para actividades concretas.

2. La fiestas laborales, que tendrán carácter retribuido y no recuperable, no podrán exceder de catorce al año, de las cuales dos serán locales. En cualquier caso se respetarán como fiestas de ámbito nacional las de la Navidad del Señor, Año Nuevo, 1 de Mayo, como Fiesta del Trabajo, y 12 de Octubre, como Fiesta Nacional de España.

Respetando las expresadas en el párrafo anterior, el Gobierno podrá trasladar a los lunes todas las fiestas de ámbito nacional que tengan lugar entre semana, siendo, en todo caso, objeto de traslado al lunes inmediatamente posterior el descanso laboral correspondiente a las fiestas que coincidan con domingo.

Las Comunidades Autónomas, dentro del límite anual de catorce días festivos, podrán señalar aquellas fiestas que por tradición les sean propias, sustituyendo para ello las de ámbito nacional que se determinen reglamentariamente y, en todo caso, las que se trasladen al lunes. Asimismo, podrán hacer uso de la facultad de traslado a lunes prevista en el párrafo anterior.

SI alguna Comunidad Autónoma no pudiera establecer una de sus fiestas tradicionales por no coincidir con domingo un suficiente número de fiestas nacionales podrá, en el año que así ocurra, añadir una fiesta más, con carácter de recuperable, al máximo de catorce.

#16. REAL DECRETO 1346/1989, de 3 de noviembre, POR EL QUE SE MODIFICA EL RD 2001/1983, de 28 de julio, SOBRE REGULACIÓN DE JORNADAS Y DESCANSOS

Artículo Único. El artículo 45 del Real Decreto 2001/1983, de 28 de julio, queda redactado de la forma siguiente:

Uno. Las fiestas laborales de ámbito nacional de carácter retribuido y no recuperable, serán las siguientes:

a) De carácter cívico:12 de octubre, Fiesta Nacional de España6 de diciembre, Día de la Constitución Española

145


b) De acuerdo con el Estatuto de los Trabajadores1 de enero, Año Nuevo1 de mayo, Fiesta del Trabajo25 de diciembre, Natividad del Señor

c) En cumplimiento del artículo III del Acuerdo con la Santa Sede de 3 de enero de 197915 de agosto, Asunción de la Virgen1 de noviembre, Todos los Santos8 de diciembre, Inmaculada ConcepciónViernes Santo

d) En cumplimiento del artículo III del Acuerdo con la Santa Sede de 3 de enero de 1979Jueves Santo6 de enero, Epifanía del Señor19 de marzo, San José, o 25 de julio, Santiago Apóstol

Dos. Cuando alguna de las fiestas comprendidas en el número anterior coincida con domingo, el descanso laboral correspondiente a la misma se disfrutará el lunes inmediatamente posterior.

Tres. Corresponde a las Comunidades Autónomas la opción entre la celebración de la fiesta de San José o la de Santiago Apóstol en su correspondiente territorio. De no ejercerse esta opción antes de la fecha indicada en el número cuatro de este artículo, corresponderá la celebración de la primera de dichas fiestas.

Además de lo anterior, las Comunidades Autónomas podrán sustituir las fiestas señaladas en el apartado d) del número uno de este artículo por otras que por tradición les sean propias. Asimismo, las Comunidades Autónomas podrán también sustituir el descanso del lunes de las fiestas nacionales que coincidan con domingo por la incorporación a la relación de fiestas de la Comunidad Autónoma de otras que les sean tradicionales.

Cuatro. La relación de las fiestas tradicionales de las Comunidades Autónomas, así como la opción prevista en el número tres, deberán ser remitidas por éstas cada año al Ministerio de Trabajo y Seguridad Social con anterioridad al día 30 de septiembre, a fin de que por dicho Departamento se proceda a dar publicidad a las mismas a través del “Boletín Oficial del Estado” y al cumplimiento de las obligaciones en esta materia derivadas del Reglamento del Consejo de las Comunidades Europeas 1182/1971, de 3 de junio. No obstante lo anterior, las Comunidades Autónomas cuya relación de fiestas tradicionales que sustituyen a las de ámbito nacional sea adoptada con carácter permanente, no deberán reiterar anualmente el envío de esta relación.

Cinco. Lo dispuesto en esta norma para el descanso semanal en cuanto a régimen retributivo, sistema de descansos alternativos y otras condiciones de disfrute será asimismo de aplicación a las fiestas laborales.

Disposición final. El presente Real Decreto entrará en vigor el día siguiente al de su publicación en el “Boletín Oficial del Estado”. A partir de dicha fecha las Comunidades Autónomas dispondrán del plazo de treinta días naturales para llevar a cabo la remisión de la relación de fiestas prevista en la nueva redacción del artículo 45 del Real Decreto 2001/1983, correspondiente al año 1990.

#17. INSTRUCCIÓN DE 10 DE FEBRERO DE 1993, DE LA DIRECCIÓN GENERAL DE REGISTROS Y DEL NOTARIADO, SOBRE LA INSCRIPCIÓN EN EL REGISTRO CIVIL DE DETERMINADOS MATRIMONIOS CELEBRADOS EN FORMA RELIGIOSA

La entrada en vigor de las leyes 24/1992, 25/1992 y 26/1992, de 10 de noviembre, por las que se aprueban, respectivamente, los Acuerdos de Cooperación del Estado con la Federación de Entidades Religiosas Evangélicas de España, con la Federación de Comunidades Israelitas de España y con la Comisión Islámica de España ha supuesto una importante innovación en el sistema matrimonial español. Desde el punto de vista formal estas leyes han encontrado su desarrollo en la Orden del Ministerio de Justicia de 21 de enero de 1993, que ha aprobado los modelos de certificado de capacidad matrimonial y de celebración del matrimonio a que hacen referencia los artículos séptimos de los tres Acuerdos citados. Se juzga, no obstante, imprescindible dictar unas normas orientativas sobre el alcance práctico de la nueva regulación en cuanto al modo de inscribir en el Registro Civil los matrimonios celebrados en esas formas religiosas, con lo que se evitarán divergencias de criterios entre los encargados de los Registro Civiles y se procurará una unificación de la práctica que habrá de redundar en beneficio de los interesados y de la siempre deseable seguridad jurídica.

Esta es la finalidad de la presente instrucción, que se dicta conforme a las atribuciones que confieren a la Dirección General de los Registros y del Notariado los artículos 9º de la Ley del Registro Civil y 41 de su Reglamento y que abarca los extremos que a continuación se detallan:

146


I. Carácter irretroactivo del nuevo sistema.- Como ni las leyes citadas ni los respectivos Acuerdos contiene salvedad alguna explícita o implícita sobre este punto, es necesario concluir, por aplicación del principio general del artículo 2-3 del Código Civil que las nuevas leyes no tienen eficacia retroactiva, de modo que el nuevo régimen sólo alcanza a regular los matrimonios previstos en los respectivos Acuerdos que se celebren a partir de la entrada en vigor de las repetidas leyes.

Es cierto que tales matrimonios podía ya constituir formas válidas de celebración para la legislación anterior y así ocurría si se habían celebrado en el extranjero de acuerdo con la “lex loci” (cfr. arts. 49 “fine C.C. y 256 256-3º RRC, así como la Resolución de 25 de noviembre de 1978) o si se habían celebrado en España, siendo ambos contrayentes extranjeros y si esa forma era una de las admitidas por la ley personal de cualquiera de ellos (cfr. arts. 50 C.C. y 256-4º RRC y las Resoluciones de 18 de septiembre de 1981 y de 6 de mayo de 1982), pero no alcanzaron a tener efectos civiles, ni lo han conseguido ahora por las nuevas leyes, tales matrimonios celebrados en territorio español, siendo nacional español uno o ambos contrayentes. Así se deducía del artículo 59 del Código Civil y ha tenido ocasión de precisarlo doctrina reiterada de este Centro directivo (cfr. Resoluciones de 17 de junio, 20 de agosto y 27 de septiembre de 1991 y 24 de junio y 24 de septiembre de 1992).

II. Ámbito territorial.- De conformidad con el carácter territorial de las Federaciones y Comisión firmantes de los Acuerdos, es evidente que los respectivos artículos séptimos de estos Acuerdos tiene limitado su campo de aplicación a los matrimonios en esas formas religiosas que se celebren en España a partir de la entrada en vigor de las leyes mencionadas. Queda, pues, fuera de las previsiones legales la inscripción de los matrimonios según los ritos evangélicos, israelitas o islámicos que se celebren fuera del territorio español.

Ha de observarse, sin embargo, que estos matrimonios, si afectasen a algún ciudadano español (cfr. arts. 15 LRC y 66 RRC), podrán inscribirse en el Registro competente si, antes como ahora, esas formas religiosas están admitidas por la ley del lugar de celebración y si se comprueba que han concurrido los requisitos legales exigidos (cfr. art. 65 C.C.), por medio de alguno de los procedimientos que señalan los artículos 256 y 257 del Reglamento del Registro Civil.

III. Ámbito personal.- No hay duda de que la nueva regulación es aplicable a los repetidos matrimonios en esas formas religiosas celebrados en España cuando uno o ambos contrayentes tienen la nacionalidad española.

Es, en cambio, discutible qué es lo que ha de ocurrir si ambos contrayentes son extranjeros, pues podría pensarse que el artículo 50 del Código Civil no ha quedado afectado por las nuevas leyes. No obstante, si se tiene en cuenta que este artículo concede una opción a los extranjeros para celebrar el matrimonio en España “con arreglo a la forma prescrita para los españoles o cumpliendo la establecida por la ley personal de cualquiera de ellos”, ha de estimarse que esta opción subsiste y que incluso se ha ampliado porque la norma prescrita para los españoles comprende hoy no sólo la forma civil o la religiosa canónica, sino las formas religiosas previstas por los Acuerdos.

Consiguientemente los contrayentes extranjeros pueden, como hasta ahora, celebrar su matrimonio en España en la forma religiosa admitida por la ley personal de alguno de ellos (caso en el que la inscripción en el Registro Civil requerirá la comprobación de los requisitos sustantivos exigidos por el artículo 65 del Código, a través de los medios que señalan los artículos 256 y 257 del Reglamento del Registro Civil) o bien, aunque esa forma religiosa no esté permitida por la ley personal de ninguno de los contrayentes, podrán acogerse al sistema permitido para los españoles de los artículos séptimos de los tan repetidos Acuerdos.

IV. Régimen de inscripción.- La inscripción en el Registro Civil correspondiente al lugar de la celebración (cfr. arts. 16.1 LRC y 68 RRC) requiere, con la única excepción que luego se indicará, que por el encargado o Juez de Paz competente por razón del domicilio de alguno de los contrayentes(cfr. art. 238 RRC) se instruya el expediente previo a la celebración del matrimonio con sujeción a las normas actualmente vigente contenidas en los artículos 240 y siguientes del Reglamento del Registro Civil. En este expediente habrá de cerciorarse el instructor de que ambos solicitantes pueden contraer matrimonio entre sí por reunir los requisitos de libertad y capacidad exigidos por el Código Civil (cfr. art. 56.1 C.C.). Conviene a estos efectos precisar que si uno o ambos contrayentes son extranjeros, su capacidad matrimonial se rige en principio por la respectiva ley nacional (art. 9.1 C.C.), teniendo en cuenta, en su caso, la ley que rija el divorcio (cfr. arts. 9-2.II y 107.1 C.C.), de acuerdo con las normas de nuestro Derecho Internacional Privado contenidas también en el Código Civil. No puede tampoco olvidarse la posible incidencia de la excepción de orden público (cfr. art. 12-3 C.C.), que podrá ya excluir la aplicación de un impedimento establecido por una ley extranjera cuando este obstáculo se oponga manifiestamente al orden público español, e imponer la aplicación de un impedimento

147


establecido por la ley española aún cuando, en oposición manifiesta contra nuestro orden público, no sea conceptuado como tal impedimento para la ley extranjera en principio aplicable.

Por lo demás, en el ámbito registral, la especialidad del expediente previo se encuentra en que el mismo no termina con la autorización del matrimonio, sino, lo mismo que en el caso similar contemplado por el artículo 252 del Reglamento del Registro Civil, con la expedición por duplicado de la certificación acreditativa de la capacidad matrimonial, en uno de cuyos ejemplares se hará constar a continuación la diligencia expresiva de la celebración del matrimonio. Una vez celebrado el matrimonio y cuando se presenten al Registro competente las dos certificaciones referidas, según el modelo aprobado por la Orden de 21 de enero de 1993, la labor calificadora del encargado quedará notablemente facilitada porque, acreditada ya de antemano la capacidad de los contrayentes, habrá de limitarse a comprobar que no han transcurrido más de seis meses entre la expedición del certificado de capacidad y la celebración del matrimonio y que se han cumplido los demás requisitos formales exigidos por los Acuerdos.

Aunque la letra del artículo séptimo del Acuerdo con la Comisión Islámica de España puede inducir a confusión, de la comparación de su texto con el de los dos restantes Acuerdos y de los antecedentes en la negociación, se desprende que quienes quieran contraer matrimonio islámico pueden acudir al mecanismo expuesto en el apartado anterior –lo que, por cierto, es especialmente aconsejable, pues facilitará, según se ha indicado, la posterior inscripción -, pero también pueden, sin acudir previamente al Registro Civil, proceder a celebrar directamente el matrimonio religioso(cfr. apartados 1 y 3 del indicado artículo séptimo).

En este segundo caso la certificación de la celebración del matrimonio, que habrá de expresar todos los datos previstos por la Orden de 21 de enero de 1993, deben contener los requisitos formales exigidos, pero su inscripción en el Registro competente quedará dificultada porque el encargado en el ejercicio de su función calificadora no habrá de limitarse a este aspecto formal, sino que habrá de comprobar con especial cuidado la capacidad de los contrayentes según el Código Civil(cfr. art. 65 C.C.), a través de los medios a que se refiere el artículo 256 del Reglamento del Registro Civil y teniendo en cuenta las normas del Derecho Internacional Privado español que resulten aplicables según lo señalado en el apartado anterior, si uno o ambos contrayentes son extranjeros. En todo caso ha de reiterarse lo delicado de esta calificación, en la cual habrá de extremarse el celo para asegurarse de la inexistencia del impedimento de ligamen.

Atendiendo a las consideraciones expuestas, esta Dirección General ha acordado hacer públicas las declaraciones siguientes:

Primera.- El régimen de inscripción en el Registro Civil de los matrimonios contemplados por las leyes 24/1992, 25/1992 y 26/1992, de 10 de noviembre, sólo es de aplicación a los matrimonios que se celebren después de la entrada en vigor de estas leyes. Los matrimonios celebrados con anterioridad sólo serán inscribibles si surtían efectos civiles conforme a la legislación anterior.

Segunda.- El régimen indicado sólo alcanza a los matrimonios en las respectivas formas religiosas celebrados en España.

Tercera.- Habrán de ajustarse a la nueva regulación los matrimonios que se celebren en España si uno o ambos contrayentes son españoles, o, incluso, si ambos contrayentes son extranjeros, pero en este último caso, siempre que la forma religiosa esté admitida por la ley personal de uno de ellos, la inscripción podrá efectuarse al amparo de las normas anteriores, que siguen vigentes, contenidas en los artículos 50 y 65 del Código Civil y concordantes del Reglamento del Registro Civil.

Cuarta.- Como regla general la inscripción en el Registro competente de los matrimonios previstos en los Acuerdos requerirá, previa instrucción del oportuno expediente, la expedición de un certificado de capacidad matrimonial, para cuya expedición habrá de comprobarse por el encargado que los futuros contrayentes reúnen los requisitos exigidos por el Código Civil, entre los que están comprendidos, en su caso, los que deban ser apreciados por aplicación de las normas españolas de Derecho Internacional Privado.

Quinta.- Una vez expedido el certificado de capacidad matrimonial, la inscripción del matrimonio celebrado antes de que transcurran seis meses desde la expedición de aquél sólo requerirá que el encargado califique los requisitos formales de celebración exigidos por los Acuerdos.

Sexta.- Tratándose de matrimonios celebrados en la forma religiosa islámica, si excepcionalmente los interesados prescinden bajo su responsabilidad del trámite previo de expedición del certificado de capacidad matrimonial, la calificación, con vistas a su inscripción, de la certificación del matrimonio celebrado habrá de abarcar no sólo los requisitos formales de esta certificación, sino también la concurrencia de todos los requisitos de fondo exigidos para la validez civil del matrimonio.

148


#18. En relación con la INSTRUCCIÓN PARA DISOLUCIÓN DEL MATRIMONIO EN FAVOR DE LA FE, de 6 de diciembre de 1973

- Sagrada Congregación de la Doctrina de la Fe, “Instrucción para disolución del matrimonio en favor de la fe”

Como es sabido, esta Sagrada Congregación ha tratado y estudiado durante mucho tiempo el tema de la disolución del matrimonio en favor de la fe. Ahora, finalmente, una vez investigado diligentemente el asunto, nuestro santísimo padre el Papa Pablo VI se ha dignado aprobar estas nuevas normas por las que se exponen las condiciones para la concesión de la disolución del matrimonio en favor de la fe, se bautice o se convierta o no la parte oradora.

I. Para que la disolución se conceda válidamente se requieren estas tres condiciones sine quibus non:

a) La carencia del bautismo en uno de los dos cónyuges durante todo el tiempo de la vida conyugal

b) El no uso del matrimonio después de la posible recepción del bautismo por la parte que no estaba bautizada.

c) Que la persona no bautizada o bautizada fuera de la Iglesia católica conceda a la parte católica la libertad y la facultad de profesar su propia religión y de bautizar y educar católicamente a los hijos; esta condición debe ser puesta de manera segura, bajo la forma de caución.

II. Se requiere además

§1. Que no haya ninguna posibilidad de restaurar la vida conyugal por existir un alejamiento radical e insanable.

§2. Que de la concesión de la gracia no se origine peligro de escándalo público o de grave admiración.

§3. Que la parte oradora no haya sido la causa culpable del naufragio del matrimonio legítimo y que la parte católica, con la que se quiere contraer o convalidar un nuevo matrimonio, no haya provocado la separación de los cónyuges por su propia culpa.

§4. Que sea interpelada la otra parte del anterior matrimonio, si es posible, y no se oponga razonablemente.

§5. Que la parte que pide la disolución procure que la prole, que tal vez exista, del anterior matrimonio sea educada religiosamente.

§6. Que se provea, según las leyes de la justicia, al cónyuge que se deja y a la prole que quizás haya.

§7. Que la parte católica, con la que se va a contraer un nuevo matrimonio, viva según las promesas del bautismo y vele por su nueva familia.

§8. Que cuando se trate de un catecúmeno con el que se quiera contraer el matrimonio, exista la certeza moral de que se bautizará próximamente, si no se pudiera aguardar a recibir el bautismo, que es lo que debe aconsejarse.

III. La disolución se concede más fácilmente cuando se duda seriamente sobre el valor del mismo matrimonio por otro capítulo.

IV. Puede disolverse también el matrimonio contraído con dispensa del impedimento de disparidad de culto entre parte católica y parte no bautizada, con tal de que se verifiquen las condiciones establecidas en los números II y III y conste que la parte católica, por las peculiares características de la región, especialmente por el exiguo número de católicos existentes en la región, no pudo evitar contraer aquel matrimonio y durante el mismo no pudo llevar una vida congruente con la religión católica. Es necesario, además, que esta Sagrada Congregación tenga un conocimiento exacto sobre la publicidad del matrimonio celebrado.

V. La disolución del matrimonio legítimo contraído con dispensa del impedimento de disparidad de culto no se concede a la parte católica que lo pide para contraer nuevas nupcias con un no bautizado que no se convierte.

149


VI. No se concede la disolución de un matrimonio legítimo que se haya contraído o convalidado después de obtenida la disolución de un anterior matrimonio legítimo.

Para que estas condiciones se cumplan adecuadamente, han sido preparadas unas <nuevas normas procesales>, según las cuales deben ser instruidos todos los procesos futuros. Dichas normas las añadimos a la presente Instrucción.

Establecidas estas nuevas normas, quedan completamente abrogadas las anteriores normas que habían sido dadas para la instrucción de estos procesos.

- Sagrada Congregación de la Doctrina de la Fe, “Normas procesales para la realización del proceso de disolución del vínculo matrimonial en favor de la fe”

Art. 1. El proceso para conseguir la concesión de la gracia de la disolución del matrimonio legítimo lo realiza el Ordinario del lugar competente a tenor de lo establecido en las I. tit. Ap. Causa matrimoniales, IV, §1, por sí mismo o por otro varón eclesiástico delegado por él. (...)

- Sistematización de los requisitos incluidos en la Instrucción de 6 de diciembre de 1973

La instrucción de 1973 señala una serie de requisitos que nosotros, a efectos didácticos, agrupamos de la siguiente forma: requisitos esenciales o necesarios ad valorem, requisitos que hacen referencia al matrimonio precedente, los referentes al proyectado matrimonio, y las previsiones o cautelas acerca de las consecuencias y efectos de la concesión de la disolución pontificia.

A) Requisitos esenciales y necesarios “ad valorem”. Son concretamente:

1º. La ausencia del bautismo en uno de los dos cónyuges durante todo el tiempo de la vida conyugal.

2º. El no uso del matrimonio después de la posible recepción del bautismo por la parte que no estaba bautizada.

3º. Que la persona no bautizada o bautizada fuera de la Iglesia conceda a la parte católica la libertad o facultad de profesar su propia religión y de bautizar y educar católicamente a los hijos. Esta condición debe ser puesta de manera segura, bajo la forma de caución (Apartado I). Entendemos que esta condición se refiere a la persona con la que se aspira a contraer matrimonio tras la disolución del anterior.

Se debería añadir el requisito de justa causa, no explícitamente aludido en la Instrucción, si bien algunos de los requisitos que enumera pueden merecer esa consideración. Se menciona, en cambio, en las Normas de Procedimiento que acompañan a la Instrucción (art. 15).

En relación con los tres requisitos anotados, las Normas de Procedimiento establecen las actuaciones que deben verificarse en orden a la comprobación de la carencia del bautismo (art. 6), sobre la no consumación del matrimonio después del bautismo de la parte que inicialmente no estaba bautizada (art. 7), sobre la sinceridad de la conversión (arts. 8 y 9) y sobre la prestación de la caución acerca del respeto a la religión y a la educación católica de los hijos de parte del futuro cónyuge (art. 15 in fine).

B) Requisitos que afectan al matrimonio anterior. Son los siguientes:

1º. Imposibilidad de restaurar la vida conyugal debido a un alejamiento radical e insanable (Apartado II, §1; arts. 13 y 15). A estos efectos es necesario que sea interpelada la otra parte del anterior matrimonio, si es posible, y que no se oponga razonablemente (Apartado II, §4).

2º. Falta de culpabilidad en cuanto al fracaso del anterior matrimonio por parte del que solicita la disolución (esto es, del orador) así como la no participación o no provocación de la separación del matrimonio anterior por parte de aquél con quien el orador desea contraer (Apartado II, §3; art. 10).

3º. Cuando se duda seriamente sobre la validez del matrimonio anterior se concede más fácilmente la disolución (Apartado III en relación con el can. 1150).

4º. Si el matrimonio legítimo o natural que se pretende disolver fue celebrado gracias a la disolución de otro matrimonio legítimo, no se concede la disolución (Apartado VI).

150


5º. Cuando se trata de disolver un matrimonio contraído con dispensa de disparidad de cultos, es necesario que conste que la parte católica lo contrajo debido al exiguo número de católicos de la región así como que durante el mismo no pudo llevar una vida de acuerdo con la religión católica (Apartado IV).

C) Requisitos relativos a los futuros cónyuges. Además del requisito ya aludido de que si la parte con la que va a celebrarse el nuevo matrimonio es acatólica permita al católico la práctica y la educación católica de los hijos, lo que debe constar mediante caución, como todo matrimonio mixto con las con las oportunas salvedades (Apartado I, c):

1º. Que la parte católica con la que se va a contraer el nuevo matrimonio viva según las promesas del bautismo y vele por su nueva familia (Apartado II, §7).

2º. Si se trata de contraer con un catecúmeno, que exista la certeza moral de que se bautizara previamente como es de aconsejar (Apartado II, §8).

3º. Si se trata de disolver un matrimonio contraído con dispensa de disparidad de cultos, no se concede la disolución si se pretende contraer con un no bautizado que no se convierte (Apartado V).

D) Requisitos referentes a las consecuencias y efectos de la disolución. Tienen por objeto evitar la disolución cuando pudiera ser contraproducente, así como tratar de prevenir o paliar los efectos nocivos de la misma:

1º. Que de la concesión de la gracia no se origine peligro de escándalo público o de grave admiración (Apartado II, §2). Más concretas al respecto resultan las Normas que establecen que el Ordinario manifieste expresamente si se debe temer algún peligro de escándalo, sorpresa o calumniosa interpretación de la posible concesión de la gracia tanto entre los católicos como entre los acatólicos como si la Iglesia favoreciera el uso del divorcio con esta praxis; exponiendo también las circunstancias que hacen probable o excluyen tal peligro en el caso (art. 14).

2º. Que la parte que pide la disolución cuide de que la prole acaso habida en el anterior matrimonio se eduque religiosamente así como que se provea al sustento y alimentación de la prole y del ex cónyuge según las leyes de la justicia (Apartado I, §5 y §6; arts. 12 y 13).

3º. Parece que no tiene carácter de requisito la previsión legal de que la Sagrada Congregación sea informada de la publicidad del matrimonio celebrado (Apartado VI in fine), cláusula que, además, resulta problemática y de dudosa interpretación, pudiendo significar, entre otras cosas, bien que la Congregación sea informada de haberse celebrado el nuevo matrimonio con la publicidad que imponen las normas canónicas, o bien el que el matrimonio que se piensa contraer puede obtener la publicidad civil, esto es, el reconocimiento de los efectos civiles si llega a celebrarse o una vez celebrado.

151

Documents

estatuko zuzenbide eliztarra, 2. partziala