EUSKALERRIAN EUSKERAZ

1991-92 I KASTU RTEAOGEITALAUGARRENA

BIZKAIERAZ

IRU MAILLA ETA ALKARRIZKETA

EGUNAK: ASTELEN, EGUASTEN ETA BARIKUETANEDO ASTEARTE ETA EGUENETAN

ORDUAK: GOIZ, ARRATSALDE ETA GABETAN

ORDANA: 12.000 pezeta

IZENA EMOTEKO-TOKIA: EUSKERAZALEAKCOLON DE LARREATEGI, 14-2BILBO.

URRUTIZKIÑA 423.53.22

24.° CURSO DE EUSKERA BIZKAINO. 3 NIVELES Y CONVERSACION

DIAS: LUNES, MIERCOLES Y VIERNES

O MARTES Y J U EVES

HORAS: MAÑANA, TARDE Y NOCHE

CURSO COMPLETO: 12.000 pesetas

INSCRIPCIONES: EUSKERAZALEAKCOLON DE LARREATEGUI, 14-2 - BILBAO.

LAGUNTZAILLE - BIZKAIKO FORU ALDUNDIA - COLABORA

ZER

EUSKERAZAINTZA LENDAKARIAGAZ

Aspaldiko guraria gendun Lendakariagaz alkar-izketa izatea eta orretarako eskaria zuzendu be bai Aju-ria-Enea'ra. Uztaillaren azkenetarako ipiñi euskuenorretarako eguna eta egun orretan bertaratu gintzazangogotsu.

Arrera bera atsegingarría izan jakun. Pizka bat orduabaiño beranduago artu ginduzan, baiña aurreatiaz Len-dakariaren izenean ori iragarrita. Gero bera etorri jakunitxaroten gengozan aretora eta banan agurtu ginduzan.Beste barik batzar-tokira joan gintzazan eta gure alkar--izketa asi, oiturazko argazkiak egín ondoren. Argazkioneik, urrengo egunetan bakoitxak geure etxeetan etabakoitxarí dagokiguzanak artu genduzan.

Zertarako?

Ikustaldí au gertatu genduanean, oneík ziran gure el-buruak: Lendakaria agurtu, gure Erakundea ta onen el-buruak eta lanak obeto ezagutu dagizan barriak emon,gure arazoak agertu...

Euskerearen gaurko egoerea eta gure Erakundeakarlo onetan artu dauan bidea agertu geuntson lenengo tabein, eta Lendakariak arazo onen barria ba-eukala esaneban. Alkarrari entzuteko era ona izan zala ezin ukatu.

Gure lanen barria emon geuntsan gero zeatz etameatz: Argitaratzen doguzan aldizkariak, idazten dogu-zan liburuak, egiten doguzan batzarrak eta aztertzen do-guzan gaiak, laster beteteko ustez gaur doguzan asmoaketa abar. Lan zerrenda luzea ta jakingarria ízan zan etaorrelan artu eban Lendakariak.

Urrengo, artzen doguzan diru-laguntzen urritasunaaztertu zan. Diru-laguntza ori bearrezko gauza lezagertu zan, bai egiten diran lanak babesteko eta bai era-kundearen aurrerabidean, bere bizitzan, izaten diranbear-izanai erantzuteko. Zalantza barik, artzen doguzanlaguntzak oso urriak zirala eta beste Erakunde batzuk ar-tzen dabezenen parean oso laburrak zirala argi agertuzan.

Erantzuna

Arretaz eta gogotsu entzun ebazan Lendakariak gurepozak eta kezkak eta tarteka argibideak eskatu eta galde-rak egin be bai.

Gero bere erantzuna emon eban eta erantzun orretanagertzen diran atal batzuk oneik dira: Euskerearen ardu-rea benetan artzen dauala Jaurlaritzak, euskera-arloannabari dan banakuntza tamalgarria dala, indarra ugari-tzeko eta lanak ez bikoizteko bateratzea bear zala, euske-rearen alde egiten diran lanai laguntza emoteko gertudagozala eta emon be egiten dala laguntza ori, orreta-rako bear dan sasoian laguntza-eskariak egiteko, etaabar.

Onelako idaz-lan labur baten ezin zeatz aitatu eran-tzun orretan erabillitako gai guztiak, baiña bai argi ge-ratu zala arlo onetan Jaurlaritzak dauan ardurea eta la-guntza emoteko guraria eta gure aldetik, orain-arteanbaiño itxaropentsuago izateko oiñarria.

ARBASOEN IZKUNTZA-ZALEAKJ.A. ARDANTZA LENDAKARIARI

Agur jauna:"Arbasoen-Izkuntza-Zaleak" Elkarte'koak, Erri Euzkera, Euzkera Jatorra aldeztu, eutsi nayean aukezten gatzaizkizu.Euzkera, EUZKERA aldezteko ditugun zioak agertuaz, emen doakizu, arazo onetaz - Euzkera arazoaz alegia- azalpen

laburra.Adierazpen ontan, jakintsu, ikastunen iritziak azaltzen dizkizugu. (Euzkera arazoaz noski). Ba'dira tartean, oraingo gure iri-

tziakin zearo bat ez datozenak, baiña, ala ere, gure adierazpen asko bayezten dituztenak.Aurrerantz ere, Euzkera'ri buruz ditugun kezkak adieraziko dizkizugu, guzion artean, "Euzkera bai, baiña Euzkalki-Euzkera

jatorra", gure esaldia egi biurtu dezagun.Gai ontaz bear dituzuten argi-bide guziak emateko gertu gaituzute."Arbasoen-Izkuntza-Zaleak" Elkarte'koen begirunez

Arzelus Arrieta'tar AmaleLendakaria'k

1

EUSKEREA

ONARTU TA AINTZATU -'

Mariana edeslariak gure euskereari Bizkai'tarren iz-kuntza okerra esaten dautso, baiña munduko ia izkuntzaguztien jakintzaille zan Humboldt jermandarrak euske-reari buruz beste au esan eban: Izkuntza erritarra ta bi-zia, garbia ta gozoa, ago-ederra eta munduko izkuntzaguztien artean bardin-bakoa zala.

1800n.urtean, Peru Abarka idaztiaren idazlea zanMogel'ek España'ren kondaira ta lutelestia euskera iz-kuntza jakin ezkero obeto argitzen eta irakasten dalaagertu eban.

Gure Mogel'entzat eta bere aldiko beste askorentzat,euskerea izan zan gu bizi garan Erdi-Ugarte onetan aldibaten izan ziran biztanle guztien izkuntza eta lur-arloonetan agertzen diran toki-izen askok dabe euskal-sus-traia. Orrez gaiñera euskaldunak erlejíño-arazoetan be-netako erlejiñoaren begirunea izan eben eta berrerosledogun Jesus Salbatzaillea etorri baiño lenago ezagutzeneben benetako Jainkoa, sasi-jainkorik iñoz gurtu barik,eta orregaitik euren biotzak ondo gertauta egozan BarriOna artzeko.

Traggia eritxon idazle batek urten eban Mogel'ekeuskereari buruz agertu ebazan eritxi onein aurka. Eran-tzun oneik urte askotan iraun eben erdi-jakin barik etaeuskaldun askorentzat jakin barik be igaro zíran.

Astarloa'tar Pedro Pablo Durangoarrak, 1752 urteanjaioa berau, iztegi bat argitaratu eban eta bere "Apolo-gia"ren itz-aurrean Traggia'k esandakoai erantzunaemoten dautse, orretarako eskaria Madrid'en bizi ziraneuskaldunak egin ondoren. Euskaldun oneik Traggia'kesanakaitik oso asarre agertu jakozan Astarloa'ri etaerantzun bat idatzi egiala eskatu eutsoen. Ori izan zanberak Euskerearen "Apolojía" edo goralpena idaztekozioa.

Liburu onetan Astarloa'k- Traggia'ren esaera zen-tzunbakoak ukatu eta.ezabatu ebazan eta euskereakbeste izkuntza guztien artean eukan edertasuna agertzenalegindu zan: "Izkuntza ezin-obea, oso-osoa, egitamubardin-bakoa dauana, bere aozkatzean asierako mun-duaren margoa agertzen dauana, munduko lenengo iz-kuntza, jakintza aundia eukan erri batek erabilli beareban izkuntza".

Astarloa'ren liburuak durundu aundia izan eban. Arazer esan eban Godoy'k bere idazti baten: "Astarloa'tarPablo Pedro'k, euskaldunen izkuntzari buruz aztertzai-lle ta jakin-zale dan saio bat argitaratu dau, lan sarigarriaeta jakituri luze ta zabala agertzen dauana".

Liburuaren egillea zan Astarloa berak JaunerrikoAldundira bialdu eban liburua eta Aldundiak 1803 ur-tean, dagonillaren 20'an egindako batzarrean, liburua-ren ale batzuk eskatzea erabagi eban.

Olako gauzak entzunda, guk, geure izkuntza darabil-gun euskaldunok, zelako ondorenak atera bear doguz?Eta zer egin bear dogu izkuntza au aldezteko, indar-tzeko, zabaltzeko?

Lenengo, eta batez be, gure izkuntza au pozik erabilliberbaz ekiten dogunean, eta ondo jantzita erabilten ale-gindu. Lotsatu egin bear gintzakez "une" esan bear do-gunean "momentu" esaten dogulako, edo "oinkada"'renordez "pausu", edo "ederra"'ren ordez "elegantea", edo"errua"'ren ordez kulpia. Eta H izkia zer da gutzat? Erde-rearen zikinkeri bat, ez besterik. Gure euskera ederra ga-txago biurtzen dauskun ostopo bat. Ba-dira or euskaldunbatzuk erderazko "comunidad" berbea esateko "aman-komuna" erabilten dabenak be.

LETONA'k

IRAKURLE: 1. ZER'eri DAGOKION URTEKO SARIA ORDAINDU EZ BA'DOZU, BIALDU EGIZU"TXEKE" BAT "EUSKERAZALEAK ALKARTEA"REN IZENA EZARRITA COLON DELARREATEGI 14, 2. a 'ra. 1.200 PEZETA DIRA. ESKERRIK ASKO!

2. IDAZTEN BA-DAKIZU, IDATZI, LANAK URRI DATORKUZ-ETA. ESKERRAK BA-RRIRO.

ZUZENDARITZAK

2

ERAKUNDEAK

ARBASOEN IZKUNTZA - ZALEAK

"ARBASOEN - IZKUNTZA - ZALEAK", "ELKAR-TEEN, ERROLDE NAGUSIA"n ezarria izan da,G/1249/88 zenbakiz.

Elkarte au zertarako sortu dan, "Arbasoen-Izkuntza-Zaleak" izenak argi adierazten du noski. Elburuak, Arau-dia'k, 2gn. Atalean, bereiziki, azaltzen dunez, auek'dira:

A - Erri Euzkera ikasi, bizkortu ta zabaldu, Errialdebakoitzean bere euzkalkia eta Euzkadi osorako danean,Azkue'ren "Gipuzkera osotua". (Au, batasunar-en egin-gaia izan zan.)

B - Arana Goiri'tar Sabin'ek egin ta gero Azkue jau-nak onartu ta bizkortu zun idazkera izango da gurea.

C - Erriko "EUSKERAZAINTZA", Jakitun Batza-rrak ditun arauetan oñarrituko da ta aurrera ere, sorbu-rua uzten ez dun artean.

D - Gure bidea dun edozein Erakunde'rekin ar-ema-naz izan nai genuke.

Aitatutako elburuak irixteko, ekintza auek ditugu as-moan:

A) ITZALDIAKB) AR-EMAN BIDEAI (izparringi, irrati e.a.) IDAZ-

LANAK BIALI.C) BAZKIDEENTZAT, ADIERAZPEN IDAZKIA.

Adierazitakoakin, Elkartea'ren asmoak argi ageri di-ran arren, euzkalkiak landu eta zabaltzen aleginduko ge-rala, berriro esan nai degu; au bai da, gure iritziz, EUZ-KERA jatorraren iturria.

Zeaztasun geiago nai izan azkero, 167 Bidal-tokiraidatzi, ala (943) 297130 urrutizkiñera deitu.

Gure Elkartea'ren sorrera

Azken urte auetan, billerak, elkar-izketak, euzkel-tzale jakitunakin izketaldiak izan ondoren, Euzkera jato-rra EUZKERA aldezteko, lantzeko, zabaltzeko, Elkarteasortu bearra ikusi genun. Onela ba, 1981ngo. Uztailla'k24'an sortu zan "Arbasoen-Izkuntza-Zaleak" Elkartea.

Guk eragin nai degun Euzkera aldezten duten besteErakundeak ba ditugu, baiña auek beren eginbear bere-zia dute: "Euskerazaintza" (Erri Akademia) -"Kardabe-raz Bazkuna" (Euzkal idazleak) "Euskerazaleak" (Euz-kera lantzeko).

Elkartea 1988ngo. Azilla'k 11'n izan zan legeztatua.Euzkera ikasi, erabilli, pizkortzea da gure Elkartea'-

ren elburua Arana Goiri'tar Sabin'ek, 1896'garreneaneman zigun bidea jarraituaz.

1896 artu degu gure lanaren asierako

"Historia General del Señorío de Bizkaya" idaztian,Labayru eta Goikoetxea'tar Estanislao'k onela dio:

"Ulerteziñezko izkutuaz inguraturik bizi da euzkal-dunen izkuntza, eta bere sorburua laño sakonak estal-tzen dute, baita beren enda ere.

Euzkera idatzia oso berandu arte ez da azaltzen:VXI'gn. mendea baiño len ez da euzkal idatzirik ageri.564'ng. urtean, Andramendi jauregiko, Ibarguren'enidatz zatiak gezurrezkoak dira eta baita Cachopin'ek ai-tatzen ditun "manuscritos vascos" diralakoak ere.

Euzkaldunak itzez egiten zuten guzia eta ez zituztenberen gertakizun, itune, erabaki, itzarmen eta ageriakidatzi, Auñamendi txokoan bildu ziranetik beñepein.

Gizartez gizarte, gurasoengandik seme alabak jasoaz,iraun ere azi zituzten esaera-zar, abesti eta baita oituzkolegedía ere.

Geroztik euzkal idazleak izan dira noski, baiña aurre-lariak izatea gaiñera (amentzat lana askoz ere zaillagoadala argi dago), onetzaz gaiñera ba, ikasketak erdel iz-kuntzetan egin zituzten eta idazterakoan aien indarranabari zuten. Onekin ez degu, iñola ere, gauza on askoegin zituzte ukatu nai; au argi gelditu dedilla.

Arana Goiri'tar Sabin'ek, bere lan guzia, Euzkera'renerroetan sustraituta egin zun, erdera kutsua (aspalditiksartua, tamalez) kenduaz. Onegaitik asi degu gure adie-razpena 1896'gn. urtea ezkero.

Orain zoritxarrez itz jatorrak galtzen ari dira eta auenordez, ingureatako izkuntzetatik artutakoaz, ito bea-rrean degu gure izkuntza gaixoa.

Ona euren, Iakakortaxarena'tar Txomin jaunakemandako adibide batzuek:

"Urdaila - birikak - urratxa - zeia - bidebarria - idazka-rigoa... auen ordez beste auek erabilliaz: estomagoa -pulmoiak - pausoa - plaza - karretera - bulegoa e.a. Erria,euzkera "mordollo" orrekin, ainbesteraño oitu da, itzgarbiak erabiltzeak lotsatu egiten du eta azkenean zearaaztu."

3

OMENEZ

AITA LINO, EUSKEREAREN IRAKASLE

Ni, gure ZER illeroko Aldizkari onen irakurleen otsein apalnazan au, Orozko-Ibarra'ko Atxetako euskotar eta euskaldun iza-nez, iru urtetan gure bizkaierea ikasi ondoren, euskal izkuntza-rako zaletasuna itzita, beste zeregin batzutara sartu nintzan, goi-maillako zeregiñak ziralako. Gaztaroko indar zoli ta bizkorrenzati bat, atzerrian eralgi bear izan neban. Nire nagusia, Bilbo'ra,Duestu'ra etorteko esan eustenean ba-nebazan 60 urte. Onaetorri ondoren, euskerearen alde lan egin bear nebala ikusirik,Euskaltzaindian atera neban irakasle-agiria. Orduan Bilbo'n argi-taratzen zan AGUR aldizkarian idazten neban eta egunero arra-tsaldeetan irakastaldiak emoten nebazan. Igandeetan Bilbo'koGotzain-Eleizan dan parrokian apostolu-lana egiten nebala,emengo txanburuak, nik euskeraz idazten nekiala jakiñik, Igan-deetako mezetan egiten diran irakurgaien laburpena idaztekoeskatu eustan.

Egia esateko, ez neban uste ainbeste lan egiteko gai nintza-nik, baiña orduantxe etorri jatan burura Akesolo'tar Lino nire la-gun onak orraztu leikeazala nire Idazteun-adierazpenak. Ori izanzan nire ametsa eta orixe egin neban: Bederatzi urtetan liturjikoirakurgaiak idazten Aita Lino'ren ikasle izan nintzan.

Gero azalpen orrein bilduma egin eta argitaraeu nai izanneban, baiña zelan? Nondik lortu ori egiteko dirua? Gure Aldun-degi aberatsak, jakiña, dirua parra-parra darabil... baiña bai zera...entzute bako lekaide txiki bategaitik diarua eralgi? Zalantzaoneik izan arren lagun batzuk esan eusten ez nebala ezer galdukoAldundegi'ko Kultura-Saillearen zuzendaria dan Uribe-Etxeba-rria jaunari eskakizun egoki bat egiteagaz.

LETONA'k

IPUIN-SARIKETA(BILBAO'KO UDALAREN BABESPEAN)

EUSKERAZALEAK ALKARTEA'k, urte guz-tietan lez aurten be, ipuin-sariketea iragarten dau,oiñarri-arauak oneik dirala:— Ipuiñak euskeraz eta erriak erabilten dauan eus-

kalkia erabilliaz idatziak izan bearko dabe etaidazkerea, EUSKERAZAINTZA'k argitaratua etaZER aldizkarian erabilten dana.Ipuiñak asmaurikoak edo errian batuak izangodira, ez idatzita dagozanak edo itzulpenak.

Luzeerea iru orrialdetik lau orrialdera, idazkiñezidatzita eta bitarte bi dirala. Saria irabazten dabe-nak ZER'en argitaratuko dira. Saririk irabaztenez dabenak be bai ipuiñaren barrenean idazleakbaimena emoten dauanean.

— Azillaren azkenerako EUSKERAZALEAK AL-KARTEA'ren etxean (Bilbo'ko Colon de Larrea-tegi 14.2. a , eskoia) egon bear dabe. Abenduarenazkenerako emongo da maikoen erabagia etaZER'en agertuko da, Urterrillean, baita DEIAEgunkarian be albait lasterren.

— Sariak lau izango dira:

1.a 40.000 pezeta2.a 30.000 pezeta3.a 20.000 pezeta4.a 10.000 pezeta

— Ipuiñak izen-ordeagaz bialdu eta karta-azal txikibaten barruan izen-ordea ta izena.

EUSKERAZALEAK

4

EUSKALDUNAK

ON JOXE MARI'REN ASIERA ARRASATE'N

Abade ori Arrasate'ra eldu zan'1941'ko, Otsaíllarenbostean. Arin konturatu zan bertako jentea, ona ta gogorrazala lan-kontuan, baiña, osotu barik egoazala langilleak,LANA egiten ebela DRINGILI-DRANGALA, burdin za-rrak zarata egiten dauen bezela, bai BERBETAN eta baiLANEAN.

Giro onetan zer egin leike emen? Arin, gure Abadeak,artu eban ERABAGI sendoa eta ZUZENA. Gízon areiklandu eta lizotu egin bear zirala, eurai lagundu.

Baiña, noztik? Txiki-txikitatik asita.Orduan gauza guztien aurretik, berak ekarri ebezan

ASMO SENDOAK, sakonak ta IKASGARRIAK, EKIN-TZA BIURTU BEAR ZIRAN.

Ona ekarriko dodaz bere jenteari lenengotatík ípíñi eu-tsozan GOGAPENAK.

ESAERA SAKONAK ETA IKASGARRIAK

BAZKUNDEAN edo Kooperatiban, egiten ez badogulana, beti ibillíko gara BORROKAN, bata bestearen aurka,eta gauza ONIK ez dogu egíngo.

BAZKUNDEAN eta Errílegean, Demokrazia bízi-tzeko, jenteak EZITA egon bear dau. Alkartasuna, lankide-tasuna, askatasuna eta ANTOLABIDEA, edo autsi-mau-tsia. lau gauza oneik, bear bearrezkoak dirala, INDARRAta BORONDATEA alkartzeko.

Errílegea, kídetasuna eta Eginkorra dan indarríztíarí la-guntzeko ta aurrera eroateko lan aundiak egin bear dirala.

LANKIDEGO baten, danak Arduradunak izan beardabe eta gauza guztíetan Bazkun baten guztíak díra NA-GUSIAK eta LANGILLEAK.

An ez dau ALPERRA izateak balío, bere KALTE-RAKO dalako alpertasun ori.

Ez dago GIZON guztiz DEUSEZTURIK txarto erabi-llita baiño.

Ez dago zerbait gauza onen bat ez daukan gizon txarrik.

Ez da ARROKERIA aske ízatea, beartasuna eta egín--bearra baiño.

Edonun, GIZONA GIZONDU barik ez dago zer egite-rik edo gauza ona egingo daueník Gizona osotu, ezi taobeagotu egín bear da.

IKASI TA LANA EGIN GIZON TREBEAK ETA ELDUAK IZATEKO

5

EUSKALDUNAK

Errilegeak izan bear dau gure Gizartea noreka edoDENDURA eroateko.

Gizon batek bere zer-egíña betetzeko nagusi bat bereondoan bear ba dau, orí ABERE bat dala esan geínke,baiña, beartasun ori alboan ítxiten ba'dau, orduan biurtzenda GIZON ON BAT bezelakoa edo berezía.

Norbaitek esan dau: GIZON ELDUA DALA, ametsakjoan ondoren, EUTSITEN dautsona, ori dala gizon EL-DUA.

IKASTETXE BARRIA

Aurreko esaera onek gure GAZTEDIAREN belarríe-tan eta agoetan ípíñi ondoren, IRU URTE baiño lenago asizan, bere Ametsak betetzen Berak esaten eutsen sarrítan,entzun gura eben guztiai, kalean, etxean, edonun, ON-BIDE ONEAN, ipinten ez badogu emengo GAZTEDIA ezdogula ezertxo be egíngo iñoiz gauza onik, eta iñoiz ez ga-rala, jarríko ON BIDE BATEN.

Iru urte baíño lenago, asi zan egiten "ARRASATE'KOLAN-IKALEEN IKASTEGIA". Orduan ikusi eban jenteguztiak, bíde ori ONA zala, Ortik etorriko zala gure langí-llean ONDASUNA.

Arrasateko jenteak ori ikasita eukan, ango OLARIKonena zan CERRAJERA DE MONDRAGON'ek lenagokoIkastetxe lanerako on bat eukalako, eta jenteak baekian ze-lako FRUTOAK emoten ebezan.

Beste arazorik EZ ZAN entzuten gurasoen artean, jenteguztien ALKARTZE eta tabernetan, edonun.

Ikastetxeko, lenengo ikasleak ikastetxe barrian, jota takee egiten ei eben, ta poz aundía emoten eutsien gurasoaígazteak. 1944 urtean, neuk bialdu nebezan SEI mutiko,amalau urtekoak azterketa egín, eta bertara sartzeko. Az-terketa egiteko billatu ziran bai Mondragonekoak, Aretxa-baletakoak, Ezkoriatzakoak, Aramaiokoak ta bateron batOñatikoa.

Guztiak jokatu eben ALKARREN LEIAN, zein obeaizateko, urratz onagaz ikastetxe BARRIRA sartzeko, antzonean.

Nik bialdu nebazan, sei orreitatik IRU irten eben, AU-RRERAKOAK.

Orí íkusi ebenean Artxabaletako gurasoak, besterik ezeukien euren espanetan: Nire SEMEA gertatu eizu, dato-rren urteko iraillerako, bertan sartzeko.

On Joxe Marik, bere ínguruan, laguntazille bezela, ípiñiebezan LORTU AL IZAN EBAZAN IRAKASLERIK one-nak, ta berak antolatu edo AUKERATU ebazan ondoEZITA egoazan Maixurik onenetarikoak.

Bere IDAZKARI bezela ipiñi eban Maríanista ízandakobat, mutil langillea, zuzena ta barru onekoa ta onelan lais-ter MAIXOTU edo nagusitu eta aurrenengo jarri zan, in-guru guztian.

Bertan ez bakarrik. Emen Bizkaían, MUZKIZEN, besteabade MUNGITAR BATEK ipiñi eban olako IKASTE-TXE BAT. Mungiako abadearen laguntzaille onenetarikoaizan zan neuk ezagutzen doten Maixu zintzoenetaiko bat,Jesus Llanos. Au egon zan 28 urte, azkenak jo arte, orduanítzi eban lanpostu orí.

Mungiako abade ori sarritan joaten zan jakiten, zelanJOIAN Mondragonkoa, eta onen antzera berak be jokatzeneban.

Orain, Muzkízkoa, bere inguruan, beste ESKOLA adi-bezko onenetaríkoa da. Inguru guztiko ikasleak Sestao,Portugalete, Santurtzí, Barakaldo, eta beste aldetik be bai,joaten dira bertara, ikasketak egíteko, LANGILLE bere-ziak izateko. Ortik datorrelako ONDASUNA. Esan geinke,zalantza aundi barik, Muzkizko langilleen Ikastetxe balio-tsu orí, Mondragon'eko ARKUMEA dala.

BESTE IKASTETXE BARRI BAT

On Joxe Marik, ikusi ebanean lantegiko ikastetxea oriondo yoyala, beste bat sortutea asmau izan eban, eta ez zanatzera gelditu. Seitik amalau urterañoko mutikoentzatizango zan.

Ezkoariatzako lurretan, etxe zar bat egoan tokian, Are-txabaleta eta Ezkoriatza mugan, bota lurrera, leengo etxeori eta, bertan apur bat gorago, mendi koskor baten, jasozan ikastexte ori. BARRI BAT. Berezkoa dan bezela ípíñieban lenegotik zuzendari bezela Marianísta bat, asko ja-kiña, geiago ikusía, ta begirune aundikoa, ta emen ere gu-zak ondo baiño obeto doaz... Leniz'ko gurazo guztiak osopozik dagoz ta jente edo mutiko geíenak, ona doaz. Nik en-tzun doten bezela jentea oso pozik dago, ta jentea olakotoki bateko Maixuei laguntzeko modurik onenetan dago.

Emen gertatzen ei dira, KOU egiteko, LAN-IKASTE-GIRORA joateko eta abar. Gauza aundia da gurasoakolako toki bat eukitea, euren seme-alabak nai dabena ikas-teko, etxeurrean.

6

EUSKALDUNAK

EMEN EZ ZIRAN GURE ABADEAREN AMETSAKAMAITU

Ondiño beste ikastexe be barri bat, sortu eban Ezkoria-tza'n bertan. Au ízan zan EUSKALDUN IZKUNTZA íra-kasteko MAIXU TA MAISTRA berezíak írten daitezan.

Orbe ERAKUNTZA oneneitarikoak emonda, aurki-tzen da, ikastetxe barri ori. Orain irteten ei dira, edonorabíaltzeko, euskal eskoletara bialtzeko, baiña ERAKUNDEedo egikera on-on bat emon ondoren, orí da garrantzí-tzuena= ERAKUNTZA ona emateko, ori barik ez dago zeregiñik. Orretarako iru urte baiño geiagotan egoten ei dira,edozein modulan ez urteteko.

JOXE MARIREN ASKEN-NAIA

On Joxe Mari Arrasate'ra etorrí zanetik Betikotasunerajoan arte ogeitamabots urte igaro ziran, osta-osta.

Denbora LABUR aldi onetan, baí LAN izugarriaegínda gero, joan zan, denbora gitxían, BASTERRALDEori, ipiñí eban GUZTIZ ALDATUTA.

Ez bakarrik aldatuta, ONBIDE ON BATEN ondo ipi-ñita basterralde guztia. Gatzaga'ko lurretatik, San Pruden-tziko guztíak Lenízko ibar guztia, neretzat guztiz aldatuta.

Lurralde ortan bizi dira Berrogeitamabost milla BIZILAGUN inguru eta esan geinke guztiak bizí dirala ONDO,baiño obeto, KRISISIK gabe, beintzat aundirik gabe etaPOZIK.

ZERGAITIK? Abade orrek ipiñi edo gertatu deutse-lako bizimodu ederra. Lenago Arrasateko langilleak, nireaur-sasoían, garbi joaten zíran lanera, baiña biurtzen zíranmoroak bezela, arpegi loiaz, jantziak zeresanik ez, olakojentea ikustea, nire txíkí denboran, moroak ikustea zan.iñon aurrera agertu ezinda.

Orain beste GIZARTE bat dagola ezan geinke, TRIN-GILI-TRANGALA guztiak, aldebatera itxita, beste GIRObat aurkítzen da jenteen artean.

Ara noan guztietan, neuk ikusi dodaz, baí baserrietan tazer esanik ez kalean, askoz obeto bizi dirala, argi ta garbi tapozik. Eurak esaten dabe: Lenago baiño LAN oso gítxíagoegínda, baiña askoz obeto bizi dírala, kaletik edo lantokie-tatik ekarten dabezan TXANPON ederrakin, jakíña, base-rrítarrak baserrían bízi diranak zerbait edo apur bat LA-GUNDUTA. Lagundu barik ez dago ONDUTERIK.

Iñok ez dau esango ITZ txarrík On Joxemariagaitik.

Bera joan zan bestaldera edo Betikotasunera, Leniz'ta-rrei auxe esanaz:

"Leniz'tarrak: Lan egízue, ta ondo baíño obeto bízíkozaríe. BIDE EZIN BAIÑO OBEAN, ipiñi zaituek, jarraituegiozue bide orrerí".

Berak esaten eban esaera baten auxe:

Zuen OSASUNA, LANA ta ESKUAK ízango díra zuenABERASTASUNA.

Onelan ABERATSAK izan zeikie, gizon zintzoak iza-ten ba'zarie".

Neure LOBAK, sarritan, obeto esanda, ara noan bakoi-txean esaten dauste: Gu emen oso ondo, ederto bizi gara,kaletik ekarten dauskuezan txanponakin ta gure laguntasu-nagaz, zeruan bezela bízi gara. Orrelan jente gitxi eta LU-RRALDE gítxí bizi dira. Zergaitik?

Tokí batzuetan lanik gabe dagozelako eta beste batzukjanik ez daukelako.

Lanak eta lan egiteko GOGUAK ekarri bear dau Abe-rastasuna.

Ikusi besterik ez daukagu gure inguruan eta AlemanianNíre bízitza denboran KIÑA jota gelditu da BIRRITAN,austuta, lurra jota. Ikusi besterik ez dago zelan eurkitzenzan aldí bietan: Amar urte baiño lenago euren BURUA, al-tzau eben danen ganetik, Zergaitík: LANEAN ONDOEGITEN DAKIELAKO ETA GIZON JAKINTSUAK DI-RALAKO.

Beste aínbeste jazo da JAPON'en. Oneik ere AUS-TUTA geldítu ondoren lanaren bítartez jaso dabe eurenburua GORENGO MAILLERA. Begiratu zelan aurkitzendiran. Ez dago iñor azpiratuko dauzanik.

Nire Loba batek, iru bider bertan egon ondoren esatendaust: Japonesak joaten ei díra IRRIBARREKA lanera, po-zik, eta orrelan norberen zer-egiña artu ezkero, DERRI-GOR LANA ONDO EGIN BEAR.

LAN berezía egiteko pozik joan bear da LANTOKIRA.

OR DAUKAGUZ GURE JOXE MARIREN, ASKEN--NAIAK

ETXEBERRI'tar ISIDOR.

7

IBILLALDIAK

SEGOVIA'N BEBAI

Lurralde oneitatik be, gure asabak sarri samar ibilliakdira. Zertan baiña? Ez gero artzaintzan, batzuk lez etxeeta monumentu dotere-gintzan baiño. Or ingururuetakoereiki eta oroigalluetan ainbat euskaldunen abízenakagiri dira. Gure artistak araiño eldu oi ziran euren tresnafiñakaz. Ango "Alcazar" aldean be bai ete?

Dana dala, gu be Segovia'n izan gintzazan, aurten,iraillaren 14'n; asmo bikain batek eraginda ain zuzen be:Aurten, Ubeda'n illa izan arren, ementxe dago bere gor-putza mausoleo eder baten, ea lareun urtetík egon be,eta aurten urteurrena, ara joatea izan zan irurogei batengriña bizie, eta goiz baten tarranta eroso ta kantari batenaltzoen gintzazan eguna kíñuz asi aurretik.

Goiz-samar izanik be iñor etzan logura. Bai osterakantari, eta ipuinlari. Gasteiz eta Burgos; emen zeozerartu gura, baiña itxita oraindik jatetxeak: bien bitarteanbatzuk kalea'n eta beste batzuk katedrala ikuskatu gen-duzan; katedrala guztioi eder-ederra iduritu jakun, arteutsez betea. Gorputzari be zerbait emonik, aurrera ordubatean lez, Palencia, Valladolid... Segovía; bide legorra-launa eta beroa benetan. Eta or, azkenez, gure uria; ortiketa emendik apurtutako lapiko baten sartua; ez aundia,baiña bai eder-galanta, orain eta erromarren aldietan.

Guztiz gaiñetik gure asmoa Juan Gurutzekoareneleizan mezea esan eta otoitz egitea zan, eta orrelaxeegin genduan. Lau bat ezkontza ospatu ziran arren, al-boko kapillan, guri Santuaren eleizea itxi euskuen geuremeza eta erreguak nasai-nasai betetako. Lau gizaldiemen daroazan illobia, beste zer guztiakaz ondo begiz-tatu ondoren, asiera emon geuntsan mezeari, euskerazoso-osorik, geure eleizetan letxe, guztion artean bizi-bizi abesturik.

Nik oitura dadanez, eleíza, ermita naiz kapilla, olakoegun garrantzítsuetan, beti oguzi daroadaz lau barbameza bitartean; orrela egin neban karmeldar eleiza ospe-tsu onetan be. Arantza giñoíazala erromes batzuk eskaetorri jatazan Juan Gurutzeakoaren zer batzuk azaltzeaegoki litzakela esanez. Atsegín izan jatan eskari au. EtaEbanjelio ostean luze samar, adi be adi entzun eustenaiazaldu neutsezan aren bizitza ta idaztietatik, gairik jakin-garrienak beíñik-beín.

Bidean be, liburu billoa banandu neutsen, "Bizitzea"eta abar, gauzea pizkat girotu nairik, eta nire berbak etzi-

ran arri-artean jausi. Zertxobait beintzat, Santuaren li-buruetatik "Igoera", "Gau illuna", "Maite-kanta" eta"Maite sugar bizia" azaltzen alegindu nintzan, kanta ba-tzuk be adierazorik. Guzti onek zoragarriro durundutoki barne aretan; eta guzti au kantuz gozatua, geure ez-tarri ta biotzak dardar.

Jaunartze ostean bakotxak bere eskaria. Izan be,iñoiz sartu etzarean eleiza baten sartzerakoan eskatuegizu mesede berezi bat eta santu orrek emongo dautzueskatzen dautzun mesedea. Orrela guri eskatu geun-tsona be; ainbeste doe egiñak, zelan guri ez? Jaunartu,azken-otoitzak osotu, Santuaren altarea, irudia andik etaemendik miretsi, begitu eta pa gozoak urtekeran be bial-duz, biziro agertu genduan otoiztegi kiskalia. Bat, eleiz-ateetan zear onela joian kantari:

"Lore ta pitxi guriz—goizalde otzean biok batuta-egingo dogu txorta,zeure maíte-suz gara,ene ule batekin alkar eiota".

Orma barruan komentua, zatirik gitxi ez Juan Guru-tzekoaren egunetakoa; bakartade atsegiña, sakon-unebipilla beian eta Katedrala ta Gaztelua aurrez-aurregoian; inguruan ezker-eskuma ainbat komentu, ango etaemengo.

Geiegi luzatu barik, 61'ok "Acueducto" jatetxera jogendun, uri ontako eta inguruetako tokiak eta arte-eder-tasunak ikusteko asmoz. Eta onezkero esan daigun zerjan genduan, gorputz eta arima garaenez, gorputzari ari-meari lez eskiñi bear jako. Zer jan genduan? Aurretikitundua genduana: gaztelar zukua lenengo, potintxo lu-zanga errai-zapal batean; txarri errea gero, gure janaríaetzala-ta, lenengotan muzin egin arren, guztiok gustora,azurrak be ondo zurrupata itxirik; bazkaldar guztiai ede-rra iruditu jakun gaztelar jateko berezi au. Ez jatekoz, ezedatekoz iñor etzan urri geratu.

Gure erromesak ondoren —nik aurretik be ikusiaknebazan— Katedrala eta "Alkazarra batez be ikusi naiizan ebezan, eta Ur-bide ondotik zear orretan saiatu zi-ran. Gure asmotan egoen "La Granja" deritxona ikustea,eta goí-aldeak ikusiaz arako bidean jarri giñan; uritik 10

8

IBILLALDIAK

kilometrora lez aurkitzen da Guadarrama-azpian. An-txiña, gero Aranjuez bezela, espaiñar erregeen udakoatseden-lekua izan zan, leku eder baketsua; bertakoetxeak baiño geiago ango baratzetako zugatzak antxiñe-kosun aparta darakuse. Etxe berezietan bananduta, ain-bat eta ainbat bitxi, oroigallu eta gauza begiragarri ikusigenduzan. Erakuslea nagi-samar ebillen eta ez gintzazangauza guztiak geuk nai baizen zeatz miresteraiño eldu.Tokí au bítxía da, etxe eta jauregi apaín, ía egunero etaegunetan zabalik daukazu.

Segovia'tik, etxerakoan, bidea astun samarra begi-tandu jakula be, egunak emon euskuna jorratuz eta guz-tíz kantarí, labur egín jakun guztioi Segovía'tík Aranda'-rako etorria; kantu, itz zorrotz eta ipuin alai, neke barikgentozan. Begi —aurrean joakun ederto berotu ebaneguzkia, lastertxo, urriñera, laiño me-gorrizka artean os-tendurik gaba zan beingoan. Dizdiz bizian Burgos ingu-ruko argiak.

Apari-izkirako sasoia be gaiñ zala-ta, Bibrieska'n, au-topistako restaurantean gelditu giñan, bakotxak naiebena artzeko. Giro bikaiñaren altzoan ba-zan an beumore onik naiko; danok iñogun zerbait eguneko gerta-kizun, biozkada eta olakoren bat aitatuz: umore ona tazer-esana barnan beti dozu jitaren emona, zer osasun-tsua. Baita artu dana ordaintzeko agertu oi dan guraritrebea.

Míranda atzera ítxi eta oíndíño be urretxindor-gisajentea kantuz. Pobes' era eldukeran, Andra Mari-zalebatek, oiu: "Egoki litzakigu, azkenerako itxí barik, Erro-saioa errezetea", eta nik bat-batean: "Gurutze Santua-ren". Au biotz bero, esan ondoren, ez "Agur Erregiña ba-karrik, baiña dozena bat eleiz-abesti be abots gozo tasentikorrez dardaratu genduzan; txoriak bakotxak bereneurrian abestu oi dau, era berean emen be.

Zornotza'ra eldu giñanean, aurre aldean geunkanillargia, zeru-goi zear. Aren antzera gu be. Urrin dagoalaSegovia? Gu ez gínduzan muskildu urrintasunak, ez gin-tzazan kikildu; asmo jainkozko batek eraginda joan gí-ñan ara, egun zoragarria igaro genduen danok.

Omen eder bat eskiñi geuntson karmeldar santu gar-tsuari; adimenerako argia eta biotzerako sugar bizia es-katu geuntsozan danok eta banaka. Eta zintzoen eskariberoa beti entzun oi dabe santuak.

Errian, onek an eta besteak emen geratu dira, etxe-koak zain ikustean. Ni komenturantza, eta ondoren etor-kidan batek, Juan Gurutzekoaren olerki pinpirin bat ira-kurri bear eustala-ta, gelditu ninduan bidean, bertso--estrofa au irakurriz:

"Bai, or-an dabiltzanakmílla zoragarrí Zutaz diñostez,danak zaurítzen, nagota il-urren naukie,itz-erdizko esan-ezín motelez".

Egun guztiak ez díra bardiñak, baiña batzuk bai zora-garríak!

AITA ONAINDIA

OLERTI - EGUNA, 1991

Aurrekoari jarraituz eta urte-mordoari ekiñik,aurten be Olerti - Eguna ospatuko dogu emen La-rrea'n, Kristo Errege egunez, au da, Azaroaren24'an. Asi lanak bialtzen. Gaiak eta abar, beste ur-teetan lez:

LIRIKA SAILLA: Edozein gai, euskera gozo ja-torrean.

POEMA bat beti lez; geure arloak gai dirala,obeto.

Bertsolari-gaizko mordo sotil bat.

Kristo Erregez, amaika eta erdietan, meza abes-tua, itzaldi ta guzti. Ondoren sari banaketa, olerki-irakurta eta poesiari buruzko alkar izketa.

Ordu bi t'erdietan, bazkaría.

Oarra: Merezi daben olerki guztiak argitaldukodira.

AITA ONAINDIA

9

BERTSOETAN

BERRIO-OTXOA (ETABI)

Toledo aldean erri bat dagoguztiz da entzutetsuaOkaña bere izenaantxen dagola antxiñetatikDomekarren Konbentua.Domekatarren ezi lekuaedo nobiziadua.Or egon pozik gure Balendinamesez inguratuaLogroñon legez ta bizi guztinJaungoiko zale zintzua...Abade ona ara eldu zanorain lekaide santuabere bidea artez daroalen erabagi artua.Poz pozik dagoz domekatarrakartu dabe ba bitxi bat barri batbenetan eder ederraalakok ez da beste batUrte betean bere barruanastertu ditu legeak,bai eta josi bere biotzanerakutsi txit santuak.Urte igaro ordua elduegin bear dauz ezkintzaknagusi danak ao bategaz,ontzat artua izandaegingo ditu zintzo bai zintzolekaidearen ezkintzak.Gerturik dago oso osoangure Balendin maiteaziur nago ni izango dalamixiolari trebea.Bera dagola pozarren pozezurrutira joatekoarima asko sorkalden urrunJainkoari ezkeintzeko.

MIXIOETARABere lagunai agur egiñikba-doa itsas poztura,itsas ontzian arin sarturikibillaldi urruneraUtsune aundi beraz itxi dauOkaña'ko konbentuanurte betean bertan egonikguztien zan biotzeanOlako gizon jaungoikozkoaetzan errez aurkitzeadanen eredu izan zalakoigarotako urteanKadiz'en sartu Manilaraiñozala itsaso luzeabere buruan guraribat dazenbat ariñen eltzea,Manilan gero geldi une batizkuntza zailla ikastenangon artean askar bai askar

_n ber da lenen lenenBere ē . 'a sutan dagolaTonkin aldera joatekoantxepoz-pozik bere bizi eskeintzekoAmes bat bakar ango egunetansiñisbageak Jaunaganduori dala bakar bakarrikori da bere elburuAntxe bere da eredu onazdan danak dagoz poz pozikezdogu iñoiz emen ikusiolako praille santurik.

BERE MIXIO LURREANGerturik dago gure gizonagorputzez eta arimaberak nai eban mixioetanlan egiteko JaunagazTonkin'go lurra Indotxiñan zanorain deitua BietnamOri da solo maite maitiabertan eiteko pozez lanAdoreagaz artu dau arloan ereiteko fedeaantxe dau arlo gogor aundialan egiteko erea.Adoreagaz artu dau lanaberegaz gau egunetanekin etenge Balendin aundibiotz bero bularreanEgunez bai ta gau geieneanekindo dautsa lanari,astirik gutxi emoten eutsonsolas ta atseden barikBertako lana ez zan errezaegin bear ba eskutuan.Agintariak kristau izenatxit debakatua eukean.AURkitzen ba zan mixiolaribere berba iragartenainbat lasterren atxillotua,gero laster ilten eben.Orrengaitikan gau geieneanara ta ona ebizankristau sendiak indartutekoetenbagako lanean.Balendin gazte adorez dabilildo guztitan laneannaiz sermolari naiz irakaslebetiko zer egiñeanlan guztitatik maite ebanaezpairik baga auxe zanabadegaiak ondo gertatuon eta santu urten egianbertako abade ta lekaideakorrela geitzen ba zirankristau erria Tonkin aldeanoñarriturik egoanMixiolari bere lagunak

aolkulari eukian.Baster danetan mixiolarioso entzutetsua zan.Bai itzez eta bai ta idatzizbere lana ugariaerri artara berari eskerargitasuna eldu zan.Penitentzia aundi aundiakbeti egiten ebazanoso txarto jan, lorik be gutxigeituz santutasunean.Bere etxean poztasun aundisantu zala jakiteanbere amatxok gurari aundizsemea ikusi naian.

Zama iatorko oso gogorragure Balendineri:Erromaldean erabagi daGotzaintza emon berari.Ogetamar bat urte bakarrikgazte gaztea oraindikbaña dan danak ori ezkatuzamen esan dau apalikaskatasunik ez dau elizakartzaintza oso gogorrabaña bera da euskaldun gogorosasuner orokorra.Sagaratua gau illuneanez da aberastasunik.Gotzain makilla kañabera dajantziak erdi ustelik.Gotzain txapela Kañaberazkopapelez inguraturikan ez da agiri bestetan legezez ez aberastasunik.Gotzain gaztea jauregoi bagata oñez ibili bearkobere bidean arantzarteaklupatzatan bai da asko.Lengo lanari lotuta dagoorain orrezaz gañeradanen zaindari aita on onalan danak bere leporaArtzaintza arriskuduna.Balendin'ek artu daunasoiñez gordiña, euskaldun utsaorrek laguntzen dautsela.Lau bat urtetan egin dau lanaegun gutxitan geitu dauesan geinke guk an egon zalaeundaka urtek seguruzBere eskutitz ugaritatikederren eta bigunakbere amari idatzitakoeuskera garbin egiñak.Ama poztu zein beti alai zanbere eskutitzetan.Berak esaten amatxo maiteerregiña lez bizi naz.

10

BERTSOAN

MARTIRITZAErroma-aldetik agindua daubeti kontuz ibiltekoarerioak artu ez dagin.GERO bat baten ilteko.Judas antzeko salatzailleakalde guztitan oi diraSasi-kristau bat an be begoangazte ta maltzur benetanagintariai salatu eutsenBalendintxo nun egoan.Arin bai laster gudari txarraketorri ziran lekura.Eroan eben gogor loturikatxillo illun batera.espetxe txar txar izan arren berArtzain santua poz pozikbere ezpanak irribarreazmartiritza artu nairik.Tonkin aldeko eliza dagomartirin alde otoirikotoi orregaz gelditzen dirapoztasun aundi arturik.Zelai batera eroan dabezBalendin eta lagunakotoi-aldi bat eskatu dabe,beroak euren otoiak.Otoi-ostean Balendin gotzaikdiño arpegi alaiaz;gertu gagoz, gu orain iltekoKristoren maitasunagaz.Mutil gazte bat urreratzen da,indartsua da berbera,bere aizkoraz jausiak diraburu santuak lurrera.Eguzki argi bero beroakargitzen ditu buruakmilla ta milla txipilloteakegaraz agur beroak.Izpar eldu zan ElorrioraKristau-poza biotzetanMartiri bat da gure gurean,Euskal erria loratan.Martirin ama naigabetuanegar ta negar dagolaseme galdu dau, gogor da ori,zaurituten dau biotza.Laster zan bakez ama gaixoagogoraturik barruanmartiri baten ama zala tapoz biotzaren erdian.Erri guztiak txalotuten dauztxalo bero beroakingurazo onak zintzo zintzoak,eder mundua eurakin.Gaurtik aurrera Elorrio da

guztiz ezagun garriaErri politak aunditasun batZORUNA bere semia.Azur santuak elduten diraTonkiñ'etik bere errira,au da bitxirik eder ederrenornituz erri erraia.Ipiñi eban zorun zerrendanSan Pio amargarrenakolan betetuz agintarienbai ta erriri eskariak.Arri-zurizko aldara ederAndra Mari parrokianBere erdian zidardun kutxa,azurrak antxe barruan.Bizkai guztitik aldra aundiakdoaz bere aldararaosasun bake goiko doaiakbiotzez eskatuteraBizkaiko errik ba dau eredugazte eta indartsualore ederra danen arteanBalendin Berriotxoa.Agur Balendin diño erriak,abots eta biotzagaz,euskal erria zaindu zerutikzure otoi beroakaz.Gure erriak laguntza bear,kristau lez bizi nai ba'dauaskoak dira areriaoakerri maite galdu nai dauErbestetarrak bai ta etxekoakaldakuntza aundi dabelanora demontre naia dau eroangure ori dan apalaNegar dagit nik erri neurianork uxatu dau guretik?siñismen santu bero argizer bera lako argirik?

Gure erriak izango ziranerri guztien arteaneder ederren loraz beteakkistautasun biotzetan.Eliz ederrak, baselizeakor emenka ugariak.Gurutze deuna mendi gaiñetanoroigarri bereziak.Abesti bigun garbi garbiakabesten ao guztiak.Oitura garbi apal apalakgaztedi zintzo zintzoan.Alkartasuna ta maitasunaeuskal sendi guztietan,Jaungoiko zale otoilariabiotzaren barrenean.

Zorionean bizi zan erribaiezkor une guztitanOsasun eta gaixotasunanirri-barre ezpanetan.Bizi zalako une guztitanegiz itxaropenean.oiturik egon biziten betiKristo maiteren fedean.

Olakoa zan bere fedeaaitzezko eban oñarri,gogorrak dira euren oñarrinAnboto eta Aitzgorri.Lorategi bat ederragoriknekez emen aurkitzeabeti da udaberriabizirik emen loreaEuskaldunentzat ziran orduanbizitza biak alkarrezmunduko bizi eta zeruko,artuaz bizitza bat lez.Kristo Jaunaren maitasunagazgure erria bakerikorren bitartez Euskalerriaparadizu biurturik.Gure martiri Balendin zorunzu be olan bizi ziñaneuskal erriko goiko ortzeanzara eredu Bizkaian.Biurtu eizuz euskalduna danaksiñismen aundiz beteakostera bere euskaldun danakbiotz garbidun egiñakItxaropenak zure ondoranakar gaurko eguneanotoi beroka suaren billa,txarra da sartu gurean.Balendin maite ziñopa argibiurtu zure begiakzeru goi goitik zure endarigu garelako zeuriak.Aita on onak Andra Mariakzure bitartez zainduakEuskal erriak txiki aundiakzureganuntza begiak!!Nire otoi au ez da bakarrikgaur egun onetakoagau eta egun irudimenezzugan dodala gogoa.Emen gaukazuz otoi otoikasantu guztien zerrendanipiñi dedin Zure izenaErroma uri santuan.Amen, amen!!

GALLASTEGI'tarKLAUDIO (+)

11

ARAZOAK

ABADEEN, ERRI-ALDATZEAK

Aldi onetan, abadeen erri-aldatzeak izan di-reala-ta, ganora bagako autu asko ibilli da errita-rren artean.

Tamalgarria da, izan be, oraingo abade ba-tzuen jokerea. Gotzaiñaren esanera makurtzekogogo andirik ez dauke, beintzat entzuten danez.

Entzun genduan, Errigoiti'ko Elizako ateakjosita agertu zireala, bertako abadeak alde ba--dadi, beste abaderik sar ez daiten-edo.

***

Poru'ko prantziskotar bat joaten izan yakeMendata'ra, baia, obispo jaunaren aginduz bestenunbaiterako bear izan ebenez, aldatu egin eben.Gernika'ko abade bat joaten izan yake, jaiegune-tan, baia, ara joaten asi izan zan abadeak esaneustanez, leengo igande baten, Elizako ateak jo-sita aurkitu ei-ebazan. Orretarako eskubiderikete-dago? Ta bakea izango ba'zan, gotzaiñak oo-ben-egin bear. Tamalgarria!

Errenterian be abadea aldetako izan zaneanba-dakigu zelako jentemodua ibilli izan zan me-zatara yoiazenai elizara sartzen galazo guraz. A1-detako zan abadeak berak esan bear eutsoen, za-ratalari arei, bakean ata ixillik egoteko, bera go-tzaiñaren agindupean dagoala-ta.

Ba-dakigu leenago, batzuetan, gotzaiñak, go-gortxu artzen ebezana abadeak, baia, oraingoa ezda zentzunezkoa ez gitxiagorik bere.

Ba'leite abadeen batzuk aldatzen ez ibiltekozio berezien batzuk izatea be, ara-onaka ibiltekourtetsuak direalako edo abar; baiña, gazte edogarerdiko abadeai, naiz-ta dagozan erria gogokoizan, ez ete-yake bardin an zein emen, bateannaiz bestean, arimakarren jokatzea?

Esan gaiztoko abadeok jakin bear leukee, ba,Elizeari kalteak-kalte egiten diarduena. Ala, eu-ren burukoikeriak itsuturik ez dabez ikusten Eli-zeari letorkiozan kalteak?

* * *

Geuk bere emen, geure errian, Aiangiz'en,guztiok gogo-gogoko genduan abade zintzoageunkan eta asko samindu izan gintzazan obis-poaren aginduz beste erri batera alde bearra izanebanean; baia, ez abadeak ez eliztarrak (erriak)ez genduan txartzat artu izan...

******

Beti ez esatearren, geienetan, beintzat, elizeakazpian atzemango ez dauzan jakitun txori-buruak izan daroaz olako ziztrinkeriak egiten au-zartzen direanak. Baia, abadeak eurak be erru-dun dira. Gotzaiñaren esana egingo ba'lebe, etaarei, debeku bako arei, baretu daitezan itz egingoba'leutse, apaltasunez, elitzake olakorik jazoko,arean bere.

Abadeak ez dagoz ala, gotzaiñaren esanera?Ala, Elizearen zatiketea gura ete-dabe, norbai-tzuk, euren asmuen negurriko elizen bat sor-tzeko?

Beste gogapen asko bere ba-yatortaz burura,baia neikoa dala uste dot au, autu tamalgarri au,salatzeko.

Zentzuneratuko al dira, ba, gotzaiñen esaneraegon gura ez daben abadeak eta baita, orreik, Eli-zeagaitik ez Mezeagaitik bost ardura dautsen etaelizako ateak josten diarduen zentzun bagakobaldrazok.

AURRE-APRAIZ'ek

1 2

LANAK

SAGARDAUA ETA TXAKOLINAONDARROA'N

Ondarroa ez da sekula izan mendira begira errizabal eta onuratsua.

Erri legez estuago, Eleizak bere menpean artzeneban ingurua baiño.

Eizmendi'n, gaur Mereludi edo ta Milloi lez eza-gutzen dan auzunean, lau baserriko inguru txiki bateuki izan eban beti. Bost sei urte dira Berriatu etaOndarroa-artean egindako konponketan, baserriorreik Berriatu'rentzat geratu zirala.

Asterrika auzoan, Ondarroa'ko parrokiarenmenpeko amazortzi baserri-etxe sartzen ziran.Errian erdiak inguru.

Errenderi auzoan, amalau etxe. Emen be ba-dirabatzuk, legez Berriatu'ko diranak.

Eta Gorozika auzoan, ogei ta bat etxe, bestetanantzera emen be auzo egaletakoak Berriatu'ko udal-pekoak.

Gure Andra Mari parrokiko eleiztar lez, 57 etxeguk baserri lez doguzanak. Eta besteak kaletarrak.

Kaletarren artean, lengo denboretan, arratzaleaktxiro eta beartsu lez agertzen ziran beti eta eurenKofradiagazko lotueretatik kanpo, bestelakorik ezeben ezagutzen.

Alaz eta Ondarroa'n 92 kaletar etxek egiten eu-tsezan Parrokiari euren frutuen amarrenen eskin-tzak. Guk kale-baserritarrak deitzen geuntsen one-lakoei, euren bizimoduan bear ba'da arrantza na-gusi izango ebenak, baiña solo, sagasti eta mendi-lur jaube ziranak.

Orrela guztira 149 etxe agertzen ziran amarrenakordaintzen ziran azken denboretako etxeen zerren-detan.

Garia eta artua bereiztu egiten ziran, barri etazar.

Gariaren neurritzat "kuartak" agertzen dira pa-peretan edo ta kuarta txikiak.

Artuarenak otzarak. Otzara oso edo otzara laur-denak.

Eta txakoliña azunbreka edo ta kuartilloka.

Kaletarren artean, 92 etxetatik, berrogei etxekemoten zituen txakoliñaren amarrenak.

Eta baserritarren artean, 57 etxetatik, iruk baka-rrik emoten eben txakoliña.

Ikusten da baserritarrak euren soloak gari ta ar-totarako erabilten zituela, eta kaletarrak sagasti in-gurutan maastiak eukezala, batez be itxas-ertz edota itxas-gaiñeko lurraldeetan.

Berezigarri da onetan jakitea, txakolin-emole lezagertzen diran baserriak erri buruan dagozanak di-rala: bat Arteta, Goimendiko sarreran, besteaBurgo, Santa Kutz ermitaren azpian, eta bestea Zal-duburu ia errian bertan.

Arteta baserriak 26 azunbre emoten ba zitun be,ba egozan kaletarrak 60'tik gora emoten ebezanak.

Esateko, Sebastian Arrasate'k 87; Domingo Ibai-barriaga'k, 60; Jose Mugartegi'k, 66; Domingo A1-korta'k, 88; Patxi Gelalsoro'k, 80; Iñazio Zubika-rai'k, 83; Franzisko Basterretxea'k, 90; Paula Goi-tia'k, 70 eta besteak gitxiago.

Ikusten danez 40 etxetatik, zortzik baserritarrenemoitza bikoiztu edo ta oraindik geiago eskintzeneben.

Zelako emaitzak

Amarrenetan emoten ziran igali (frutu) eta ale-kiak, garia, artua eta txakoliña ziran.

Zelan galdu zan txakoliña?

Gogoan daukat ni txiki nitzala, nire gurasoak baeukezala iru edo lau sagasti txiki.

13

LANAK

Sagastiak urtero eskatzen eben atxurketa lana,eta zortzi-amar urte neukazala, euretara joaten ni-tzan an erabilten gendun atxurlariari "erraziñoia"eroatera. Eta an ordurako sasiak gainduta eukezanmaastietan garau galdu batzuk batzen ibilten giñan.Baiña ordurako indarra eta bizitasuna galduta eu-ken.

Sagarrak bai berea emoten eban eta etxerakourte guztirako sagardaua gordeten euskun sagarraartzen euskun tolara eukan batek. Gure etxeannoiz-beinka ikusten gendun maian, jatorduetan, ar-daua. Baiña txakoliña egitea ordurako galdutaegoala esan bear.

Jakiña da azken gizaldiaren burutzean, kokougari sartu zala inguru onetan egozan gaztañadiakgaldu eragiñaz. Orrelako zerbait gertatu ete zan ma-tsagaz?

Ezin ukatu, 1828 urtean eta geroagotan, amarre-netan milla ta zazpireundik gora azunbre emotenba ziran eleizarentzat, ,ogei milla azunbre batuko zi-rala beintzat.

Erriaren aldetik txakoliñak beti euki izan ebanoiturazko laguntza eta aldezpen bat.

Errian artzen zan txakoliña amaitu arte, ez zanlagaten albo-erri-etakorik ekarten. Ba dira irureun-dak urte orrelako neurriak artzen zirala.

Tolarak

Sagardaua egiteko tolara asko egozan erri ta in-guruan. Erri barruan, kalean, 28 aiña zenbatu eike-zan gizaldiaren lenengo ogei urte-etan.

Erri barruan ba-egozan 26 sagardandegi.

Zarrak esaten ekien sardiña denboran sagardan-dedi bakoitzak egun-ean 500 litro saltzen zitula.

Aste Santua denbora egokia izaten zan sagardauasko saltzeko.

Sagardandegi baten iragarki au ezagun izan zan:Ekarri nai dabenakbesigu nai lebatza,nai kolaxo nai momatxa,edo papardo baltza,olioa debaldeogiaren kobrantza,emen ez da faltakoojaela ta ikatza.

Ondarroa'ko sagardauak ospe andia euki ebanBilbao ingurutan. Gazte giñala ainbat lekutan ikus-ten genduzana "Ondarroa'ko sagardaua" iragartenebenak.

Dana ete zan Ondarroa'koa?Onetan esan daigun gure portutik eroana bai,

baiña Berriatu'n beti ezagutu genduzan sagardau-tegi ospetsu bi eta beste ainbat baserrik be bukoiakgertuten zituen Ondarroa'tik itxasoz bialtzeko.

Emen bukoia deitzen jakon 500 litro artzen eba-zan tresnari eta upela geiago artzen ebanari.

Sagardaua zenbaten saltzen zan?

Lengo zarrak ba dakie gogoratzen "Diburtzio"zanaren "pregoi" umoretsu bat:

Gogoz entzunta ez izan gorra,gaur, esan bearrik ez nun,sagardau superiorra.Txori andiaziru basoedo akasolau baso.

Eta zelako sagarrak genduzan?Aitz sagarratik asi, bost-kantoi, gorri-garratza,

ipurdi-zabal, sanjun sagarra, txabillu, urte-bete,urre-sagar eta abar, berrogetamar mota gitxienezezagutu eta bereiztuten ziran inguru onetan.

Orra kontu zar batzuk, beti be jakingarri gerta-tzen diranak.

ZUBIKARAI TAR AUGUSTIN

14

ZUZENTZEN

ZERGAITIK ZANA'REN

Eskaldunok orain arte beintzat izan gara erlejiño-zale,Jesukristo'ren jarraille zintzo ta kristiñau onak. Dan-danokbatera gure etorkizuna, eriotz ostean, betiko dala uste dogu.Sinisten dogu sendotasun alda ezinaz, betiko bizitzea. Gi-zaki, norbera bakoitxa, baltz-zuri, jakitun ezjakiña, ziur, ez-tabaida, zalantza barik, betikoa izango da.

Zegaitik, ba, norbait iltean, esaterako: Etxebarria'tar Mi-ren zanaren eleizkizunak egingo dira. Uriarte'tar Kepa za-naren illeta. "Zanaren" aditzak esan gura dau, euskaldunguztiok dakigun lez, izan zana. Olan adierazten dogu itze-lezko eztabaidaz aitatzen dogun notin-norki eztala bizi gureartean; gure artean bizi zala.

Esaera ori, ain txarto esanda, erabilten dogu alperkerizgeure adimenari ez lanik emotearren. Apurtxu bat baiño ez-padogu gogartzen zelan obeto esan geinkean, ainbeste ta

EUSKAL-ASTEA BIZKAIERAZAurten be Euskerazaleak Alkartea'k eratu nai dau Euskal-Astea. Baiñapizka bat atzeratu egingo dogu, berbaldie-

tarako gelea aske izateko aukera obea dalako.Abenduaren lenengo astean izango da ba, gure Euskal-Astea, uste dogunez Rekalde Kaleko Eskolapiotarren

Ikastetxean: Abenduaren 9n.egunetik 13'garren egunera bitartean, arratsaldeko 8'retan.Euskaldunak, batez be Bilbao'koak, kontuan artu, egun orreitan zuen egutegian beste ekintza batzuk ez artzeko.Gaiak eta izlariak urrengo zenbakian agertuko doguz.

EUSKERAZALEAK ALKARTEAK

ainbeste esakun egoki ta polit eta ainesgarriago burura eto-rriko yakuz, ta gero miñera edo lumara.

Adibidez esaterako: Garay'tar Ander joan yakunarenilleta; Yturbe'tar Marimil mundu onetatik zerura igondauana'ren oroimena; Ysasi'tar Gotzon bizi ilkor onetatikbetiko bizitzara eldu dana'ren Eleizkizuna 8'garren Lora-illean.

Gizarteko eginkizunetan alegiñak egin bear doguz geurefede-sinimena berbiztu daiten. Osteantzean, Prantzia-Erriartean XVIII Gizaldian lez, gure Euzkadi maitagarrian,Jainko Doai Eder dan sinismen barik aurkituko gara.

Ori bai izango litzake benetan Euzkadi-Sortzaille Sa-bino Arana Goiriren abesti batek diñoanez" tamal andia,oñaze latza.

iOñazez!(Nabarra-eresia)Bizkaieraz. Aldi baten gure Ama,Aberri maitagarriakSemiok genkuzan edurBarria baixen garbiak.Orain, ostera,Itxasi yakoArrotzen dongakeria...iAu tamal mingotza!iAu oñaze latza!iOrbandu dala Aberria!"

LETONA'k

15

ERITXIAK

AZTERTU TA EZTABAIDATU

Gaurko gure giro onetan, au argi ikusten dogungauzea da: dana aztertzen eta eztabaidatzen da.Geiago oraindiño: Aztertze eta eztabaidatze onetan,sarritan, personak iraindu eta gaiztotzat artu, egitendira.

Jokabide onetan errigintzan, politikan, diarduen gi-zonak eta andrak izaten dira bizienak eta ez ereduonak.

Orain urte batzuk, gitxiegi aztertzen ziran gauzak,orain ostera, bear ba'da, larregi.

Arlo onetan be, dendu edo oreka egoki batera eldubear genduke gizakiok, baiña gaisoak eurak be epeabear izaten dabe osatzeko. Antzera gaisokia dan jokeraonek be astia artu bearko dau bide egokira eltzeko edobiurtzeko.

***

Ontzat artu ete leike aztertzera eta eztabaidatzeragizakiok daukagun aspaldiko jokera au?

Zalantza barik, ba-dauz bere alderdi onak. Ara ba-tzuk.

Berez illunak diran arazoak, sarritan argiago ikus-ten dira, bakoitxari zer-pentsau emoten jakolako. Zu-zentasuna billatzeko bidea ba-da aztertzea eta eztabai-datzea. Eta gaiñera, gizartean beti izaten diran gaitxaketa jokabide okerrak zuzentzeko be bidea izaten da.Azkenez, jokabide ori egokia da, pertsonak eldutasu-nera sartu daitezan: Aztertzen ez dauan gizakia ez daeltzen eldutasunera.

Baiña jokabide orrek ba-ditu bere alderdi txarrakbe. Ona emen batzuk: Gizakien artean asarreak eta oz-tasuna sortzen dira, aztertze ori nekez izaten da maita-sunerako bidea, bear ba'da ondo egiten ez dalako edoondo artzen ez dakigulako. Eta sarritan aztertze orre-tan ez dira bagiratzen norkien eta jazokizunen alderditxarrak baiño. Ez da ba, azterketa utsa bakea sortzeraeltzen.

***

Gaurko gizakia, aztertzera ta dana eztabaidatze-rako jokera ori dala-ta, minduta eta bildurtuta bizi da.Gizakiak sarritan ez dauka bizi-pozik, bere egiteak etaekintzak gitxitan eta nekez onartzen diralako, eritxiakagertzeko be bildur da.

Benetako bakea nai ba'dogu, eta nai dogu, zuzenta-sunagaz eta aztertze zorrotzagaz batera, alkarreganakomaitasuna ta poza bear doguz, eta orretarako bear-bea-rreko gauzea da ekintzak dituen alderdi onak be billa-tzea.

***

Zein izan daiteke orduan urtenbidea?

Aztertze osoa ta sakona egitea: Alderdi onak etatxarrak ikusi, ondoren onak eta txarrak agertu, arazoabeste batzuk zelan ikusten daben agertu, eta, au fede-dunentzat, Jaungoikoaren eta Ebanjelioko Jesus'enikuspegia billatu, aztertzen dan arazo orreri begira.

Ori orrelan egin ezkero, aztertzea ta eztabaidatzeaaskoz onuragarriago da gizakia bere eldutasunera sar-tzeko eta alkarren arteko maitasuna sortzeko. Zuzen-tasunak be toki zabalagoa izango dau eta gizakien ar-tean izan bear dan oreka ta dendua obea izango da.

***

Gure kondairan aldi batzuk izaten dira jauskorraketa beste batzuk iraunkorrak edo egonkorrak, etaolako aldiak bein bata eta bein bestea sortzen dira: Er-di-aroa egonkorra ta Ber jaiotza jauskorra, klasiku ba-rria egonkorra eta erromantikuena jauskorra.

Gure bizitzan aldi egonkor bat izan dogu eta, batezbe 1968n.urtetik aurrera giroa jauskor biurtu jaku. Etagu, giro egonkorrean biziteko eziak izan garanak, girojauskorrean aurkitzen gara. Eta ori gure bizitzarakooso mingarria da: Egonkor izateko eziak izan eta jaus-kor-giroan geure buruak ikusi.

Dana dala, giro au izan da gutzat eta ba-daukagupozbide aundi bat be: Gure aldi onetan mundu barribat dagoala sortzen eta guk, urrengo mundu ori obeaizan daiten geure aletxua ekarri bear dogula geure bizi-tzan. Nekez, baiña pozez, egin bear dogu lan au.

OLAZAR'tar MARTIN'ek

16

EUSKALDUNAK

IZEN ONA

Nok ez daki Cervantes nor zan eta bere idaztirikaundiena ta mundu zabalean ospe aundikoa zeindan?

Eta nok ez dau entzun Cervantes euskaldunenlagun ona zala eta euskaldunak bere liburuetan aita-tzen dauzanean, goratu egiten dauzala beti?

Umore onekoa dan Mantxa'ko Kixote liburuorretan, bein baiño geiagotan aitatzen dauz euskal-dunak eta euren alde berba egin.

***

Olako zati bat ekarriko dautzuet ZER aldizkarionen irakurleai.

Idazti orren atal guztiak erakusten dabe egillea-ren buru argia eta barre eragiteko ba-dira KixoteJaunaren otsein dan Santxo Pantza'ren jazokizunbatzuk, batez be orain gogoratuko dogun BaratariaUgartearen agintari egin ebenekoa.

Lagun-talde aundiakin eroan eben Santxo, millaauzo eukazan erritxu batera, Duke Jaunak eukaze-netatik onenetarikoa zan errira.

An adierazo eutsoen Barataria Ugartea zala, tokiareri Baratario izena egokiolako, baita duan emoteneutsoelako.

Erri-ingurura eltzean erriko Jaurleak urten eu-tsoen bidera bera artzera: Kanpaiak jo ebezan, au-zoko guztiak poztasunaren ezaugarria emon ebeneta aundikiro eleiza nagusira eroan eta Jaungoi-koari eskerrak emon eutsoezan, eta gero arau bara-garriak beteteko erriko giltzak emon eutsoezan etaBarataria Ugarteko betiko agintaritzat artu.

***

Agintariaren soiñekoak, bizarrak, loditasunaketa txikitasunak konkortuta eukazan ango giza-talde guztiak.

Azkenez, eleizatik atera eta epaitegira eroan etaepaiketak egiteko jesarri -azo eben.

Baiña Santxo'ri ez eutsoen emoten berak jangura ebana eta gosekillik erabillen.

Osagillea eukan. Onen izena Pedro Recio de MalAgüero eta beronen erriaTirteafuera.

Bein ez eutsen emon Santxo'ri jatekorik naikoaeta Santxo asarratu egin zan: Osagilleari aurkiajaurti gura izan eutson burura eta lenbaitlen andikatera egiela agindu eban gogor.

***

Beste bein (eta emen dago nire asmoa, idazlanau idazten asi nazenetjk eta IZEN ONA idazpuruaipinteagaz agertu nai dodana) mai-zaiñak leiotik be-giratu eban eta gero esan eban: Karta-banatzailleadator!

Eldu zan Karta-banatzaillea Santxo ta onen giza-taldea egoan lekura, sartu zan barrura izerditan, etaikaraturik sakeletik papel bikoitxa atareaz Goberna-dorearen eskuetan ipiñi eban eta Santxo'k etxezai-ñari agindu eutson onen gaiñeko idazkia irakurriegiala. Auxe iñoan: Barataria Ugarteko agintari danSantxo Pantza'ri, beraren eskura edo bere idazka-riaren eskuetara.

Ori entzunik, Santxo'k esan eban: Zein da emennire idazkaria? Eta aurrez egoan batek erantzun:Neu naz, jauna, idazten eta irakurten dakidalako etaganera bizkaitarra naz.

Gogoratu dagigun ondo ZER aldizkariaren ira-kurle euskaldunok, entzundako erantzun au etapoztu gaitezan. Ez bakarrik Santxo Kixote, Cervan-tes'ek, aldi aretako beste askok be olako gogapenona eukela euskaldunai buruz.

Erantzun ori urrezko izkiz zintzeldu-bearrekoada. Euskaldunak iltzailleak ez ba'gara, euskaldunizateagaz ederto izan geintekez Kaiser ber-berarenidazkari.

EGILUZE'k

E U S K E R A Z A L E A K Colda de LarretteQui, 14 - 2.° dcha. BILBAO-i

IZKUNTZA BATBERA DAUKAGU

Auxe dozu zure betíko

Kutxa. Bere berbea bete

eta zure bear-izanak

ulertzen dauzan Kutxa.

Etorkizunera zabalik dagoan

Erakundea, etenbakogora-gogoagaz

bere erriko jenteari

laguntza-gai osoak

eskintzen dautsozana.

Beti dago zugandik ur

izkuntza bakar baten

alkar ulertu daikegun.

1111111111111111111111111111111111111111111111111111111

Bilbao Bizkaia Kutxa1 20 PEZETA