75
¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan Bilbao, 22 de noviembre de 2007

¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel?

José Ignacio Royo Prieto

Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea

Matematika Eguneroko Bizimoduan

Bilbao, 22 de noviembre de 2007

Page 2: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Papiroflexia: pajaritas… ¡y mucho más!

SUPERLÓPEZ

Page 3: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Reglas de la Papiroflexia (ortodoxa)

• Se utiliza un único trozo de papel cuadrado;

• Sólo se puede plegar el papel;

• No se pueden realizar cortes;

• No se puede usar pegamento.

Page 4: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Modelos tradicionales

Ilustración de “A través del Espejo”, de Lewis CarrolBarco de papel

Page 5: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

León, leona y cría (David Brill,

Lancaster, Inglaterra)

Page 6: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Mantis religiosa (Ronald Koh, Singapur)

Page 7: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Bruja (José Aníbal Voyer Iniesta)

Page 8: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Rosa (Toshikazu Kawasaki, Japón)

Page 9: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Insectos (Robert Lang, California, EEUU)

Page 10: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Leonardo (Saadya Sternberg, Breesheva, Israel)

Page 11: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Clarinetista

MÚSICOS (Eric Joisel, París, Francia)

¡Hoy es Santa Cecilia!

Page 12: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Bandoneón

Page 13: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Trombón

Percusionista

Page 14: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Flautista

Saxofonista

Page 15: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Violinista

Page 16: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Phoenix

(Satoshi Kamiya,

Nagoya, Japón)

Page 17: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Dragón (Shatoshi Kamiya)

Page 18: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Stegosaurus (Fumiaki Kawahata)

Page 19: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Jedi Master Yoda

(Fumiaki Kawahata)

¿Error de diseño?

Page 20: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

¡Diseño correcto!

May the Force be with you…

Page 21: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Máscara de Guy Fawkes y Rosa

(Michael Chan)

Page 22: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Tomoko Fuse

Page 23: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Pájaro aleteador

Page 24: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Origami

Ori = Doblar

Kami= Papel

Page 25: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

“Un mago convierte hojas de papel en pájaros”

Grabado en madera japonés de 1818.

Page 26: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

“Senbazuru Orikata”

Japón, 1789

Page 27: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Miguel de Unamuno (Zuloaga, 1925)

Escudo del Colegio Mayor Miguel de

Unamuno (Bilbao)

Page 28: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Miguel de Unamuno (Solana, 1933)

Page 29: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Akira Yoshizawa

(1911-2005)

Page 30: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Akira Yoshizawa

Page 31: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan
Page 32: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Elefantes (Akira Yoshizawa)

Page 33: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Avispa (Kamiya)

Page 34: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Avispa (Kamiya)

Page 35: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Avispa (Kamiya)

Page 36: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Avispa (Kamiya)

Page 37: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

• Diseño de figuras con métodos matemáticos

• Figuras geométricas de papiroflexia

• Herramienta pedagógica

• Problemas clásicos

• …

MatemáticasPapiroflexia

Page 38: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Métodos matemáticos de diseño

Page 39: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Proceso de creación

Page 40: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Caballo(Saadya Sternberg)

Page 41: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Proyección sobre la base de un modelo plano

Mapa de cicatrices y base correspondiente

Page 42: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

La sabiduría popular resuelve el problema de Kepler

Foto:Ana

Raposo(Lugo)

Page 43: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Empaquetado de círculos (circle packing)

Langosta (R. Lang)

Page 44: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan
Page 45: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Treemaker de Robert Lang

Page 46: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Teorema del árbol de Lang

Page 47: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Figura diseñada con Treemaker

Page 48: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Origag

(Roberto Morassi, 1984)

Page 49: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Teselación hexagonal

(Joel Cooper)

TESELACIONES

Page 50: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan
Page 51: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan
Page 52: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan
Page 53: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Nabucodonosor

(Joel Cooper)

Page 54: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Rostro con barba

(Joel Cooper)

Page 55: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Rostro sonriente (Joel Cooper)

Page 56: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

rostros

(Joel Cooper)

Page 57: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Poliedros

• Definición: conjunto conexo de R3 formado por polígonos (caras) que cumplen:

• cada lado de cada cara es compartido con otra cara;

• en cada vértice hay un circuito cerrado de polígonos.

Page 58: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Sólidos Platónicos- Definición: Un poliedro convexo es regular si:

-sus caras son polígonos regulares;

-en cada vértice concurre el mismo número de aristas.

-(Teeteto, 425-379 a.C.): Tan sólo existen cinco, y son:

Cubo OctaedroTetraedro Dodecaedro Icosaedro

Page 59: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan
Page 60: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Pirámide de Micerinos (Gizeh, Egipto)

Page 61: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Icosaedro truncado, cuestión de estado.

Page 62: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

El balón de la Champions

• Pentágonos• Triángulos• ¿Cuadrados?

Page 63: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Papiroflexia modular

• Hacer figuras geométricas ensamblando piezas de papel sencillas e idénticas (módulos)

• El interés para con las matemáticas es doble:– representación de poliedros y otras figuras;– la construcción nos acerca a las propiedades de

esas figuras.

Page 64: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Clases de módulos

• Por vértices;

• por aristas;

• por caras.

Page 65: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan
Page 66: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Dualidad de poliedros

Page 67: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Dualidad icosaedro-dodecaedro

Page 68: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Dualidad cubo-octaedro

Page 69: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

PoliedrosM.C. Escher

Juan Pedro Rubio (Madrid)

Page 70: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Teoremas de papel

• Teoremas del triángulo

Page 71: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Trisección del ángulo con Origami

Método de Hisashi Abe

Page 72: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Axiomática de Humiaki Huzita

O1

O6

O5

O4

O3

O2

Page 73: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

New York Journal of Mathematics, 2000

Page 74: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan
Page 75: ¿Hay matemáticas en las pajaritas de papel? José Ignacio Royo Prieto Universidad del País Vasco – Euskal Herriko Unibertsitatea Matematika Eguneroko Bizimoduan

Eskerrik asko!http://www.ehu.es/joseroyo

Para saber más…http://www.pajarita.org (A.E.P.)

http://www.divulgamat.net

(cultura => matemáticas y papiroflexia)