Herririkera: osotu ala ordeztu?mendebalde.eus/jardunaldiak/2006/Herrikera: osotu ala... · 2015-01-26 · Hala banatu ziren beharrak kideen eta lagunen artean eta berriro ere, nork

Herririkera: osotu ala ordeztu?

Iñaki Gaminde

0. Sarrera

Mendebalde Kultura Alkartearen X. jardunaldien zuzuan, zenba-kiaren liluraren axanpagatik beharbada, egoki iritzi diogu abaguneariegoeraren balantzea egiteko. Hala banatu ziren beharrak kideen etalagunen artean eta berriro ere, nork bere esparrutik, ekin behar izandiogu lanari.

Hezkuntzarekin lotu behar ditut herrietan betiko euskaldunekinegiten ditudan bilaketen emaitzak. Ez da hau beharleku samurra,batez ere bizi garen praktikotasunaren aro hiper-pragmatiko honetan;baliagarritasuna topatu behar diot egiteko horri. Antza olatuarenkontra nabilela dirudienean; izan ere, aspaldion behin baino gehia-gotan corpusaren eta estatusaren artean entzuten gabiltza eze, estatu-sari eman behar zaiola garrantzia, corpusa honezkero jasota ei dagoeta. Nago, hasteko, ez ote diren arazo beraren alde banaezinak eta ezote den horretan estaltzen hizkuntzaren gaineko ideia murriztailea etaerosoa. Badirudi hizkuntza gauza zurruntzat eta aldaezintzat dauka-tela hori esaten dutenek. Aitzitik, hizkuntza malgutzat eta aldakortzatdaukagunok, badakigu gizakiarekin batera hazi, garatu eta bilakatuegiten dena. Horregatik beti egongo da zer jaso eta zer ikertu, gure

79

kasuan euskara erabiltzen duguneino. Gainera, hiztunen hizkuntzerabileren bidez unean uneko kultura eta premiak islatzen direla ustedugu.

Zilegi izan bekit, balantzeen tertzio honetan, ezeren aurretik azal-tzea zeintzuk izan diren niri Mendebalde Kultura Alkarteak bere ibil-bidean egin dizkidan hiru ekarri nagusi (baliteke nire kideak honekinguztiz bat ez etortzea). Lehenengo eta behin, Mendebalde esparrudesberdinetako jendea biltzen duen taldea izanik, ideiak trukatzekoeta euskaraz eztabaidatzeko bilgunea da. Esperientziak erakutsi dizki-gun dinamikak egokituta, lagunarte eta giro egokia lortu da gurebeharrak burutzeko. Beharra da Mendebalderen bigarren ezaugarria,dauzkagun baliabideak eta bitartekoak edukita, orain atzera aditzendugunean, beharraren emaitzak ikus ditzakegu (Mendebalderen weborrira jotzea nahikoa duke irakurleak beharraren tamainarekin kar-gutzeko). Egia da sarritan ez duguna asmatu gure beharrak kaleratzeneta gizarteratzen, ezin ukatuzkoa da horretan daukagun hobetu beha-rra. Mendebalderen hirugarren ekarri garrantzitsua, artikulu honenoinarrian datzana, lankidetzatik sortu den jardun marko teorikoa izanda. Hizkuntzalaritzatik eta didaktikatik etorri diren kide, bidaide etagogaideen ekarriek osatu dituzte jardun marko horren hatsarreak.

Teoriaren oinarriak badira ere, horrek ez du esan gura zurrunakizan behar direnik edo ezin moldatuzkoak. Unean uneko abaguneeketa ikerketa berriek elikatu behar dute hatsarretan argitu dugun hori.Beraz, irmotasuna, malgutasuna eta diziplinartekotasuna izango lira-teke ezaugarririk behinenak.

Gogoeta hauetan murgilduta, otu zait, sano oker ez banago, Lour-des Oñederrari behinolako jardunaldi horietariko batzuetan entzunnion esaldi mamitsua. Zioen Lourdesek bada, ezbaian jartzen zuelahizkuntza indartsuetan egiten den hizkuntzalaritza bera (eta hizkun-tzaren didaktika gehitzen dut nik) baliagarria eta eragingarria ote denhizkuntza gutxituen kasuan.

80

Iñaki Gaminde

Bada, argi dago ezetz. Hasteko ikertzaileok ikerketetan ez bakarrikgaude inplikatuta, ezpadaze inplikatuta egon ere egin behar dugula.Inplikazio honek, batzuetan gogoa lauso eragin diezagukeela uste iza-nagatik ere, errotik aldatzen duelako ikerketaren objektuari oratzekoera.

Guk ikertzen dugu euskara geurea delako, bizitzeko, hau da, bizi-tzaren funtzio guztiak bete ahal izateko nahi dugulako. Halaber, ustedugu Euskal Eskolak hiztun osoak, beste nonbait euskal elebiduntzatdefinitu genituenak, lortu behar dituela. Euskara bizitzeko nahi izatehorrek ezinbestean dakar Eskolak ematen duen eredu jasoaren ondo-an, eta berorren garrantzi maila berean, eredu familiar indartsuakbehar izatea. Esan gura da, Eskolako gelatik kanpo bizitzeko beharditugun eredu linguistiko indartsuak ikasi eta irakatsi behar ditugula.Bestetik, eskolan dabiltzanak euren inguruan bizitzeko prestatzendira. Horretarako, Eskolan ikasten diren edukietan inguru horrenezaugarriak landu egin behar dira, hurbilenekoetatik urrunekoetaraeta ordena horretan. Hatsarre horiek, ideologia zehatz baten sosten-gatzen direnak, ardatz bihurtzen dira gure marko teorikoan.

Aurreko guztiaren arabera eta azkenaldion hainbat lekutan azalduduguna (Bilbao eta lg. 2004) gogotan erabilita, gure jardun esparruhori lau sailetan banatzen da:

– Betiko euskaldunen ahozkoaren ikerkuntza– Hizkuntza ereduen arteko interakzioa– Curriculum propioa– Teknologiaren ekarria

Artikulu honetan lehen sailaren gainean jardungo dugu. Ahozkoikerketak egin dituen edonor konturatzen da, hasi eta atoan, ahozko-ak ezaugarri bereziak dauzkana idatziaren aldean, kanpo eta barnefaktore askoren menpe gauzatzen da eta. Beste inon esan dugunmoduan, kanpo faktorerik garrantzitsuenak lau sailetan muga ditza-

81


kegu: psikolinguistikoak, soziolinguistikoak, pragmatikoak eta kultu-ralak. Hizkuntzaren bariazioa hiru ataletan sailkatzen izan da bestal-de: bariazio diatopikoa, diastratikoa eta diafasikoa; segun kontutanhartzen diren aldagaiak geografikoak, sozialak edo erregistroen arabe-rakoak diren. Gure artean bariazio diatopikoa da gehien landu etalantzen den esparrua. Bariazio diastratikoa ikertzearen beharra berri-ki nabarmendu den arren (Camino 2005), oraindino ez da lar landueta bariazio diafasikoa lantzeko, berriz, asko dira aipatzen diren zail-tasun metodologikoak (García Mouton, P. eta Moreno Fernández, F.2005). Azken honetan, besteak beste, erregistroak continuum lektalbaten gertatzea da zailtasun horietariko bat.

Iazko jardunaldietan aplikazio didaktikoak egiteko teknologiarenekarriez berba egikeran, ikerkuntzaren hiru aldi nagusiak eta euronezaugarriak aipatu genituen:

– Oinarrizko datuak batzea– Datuen azterketa– Datuen aplikazioak

Orduan datuen aplikazioaren eremuan jardun bagenuen, aurtonhizkuntzaren bariazioa eta datuen azterketaz jardutea deliberatu dut.Firu begi honek orapidea ematen dit atzera eztabaidatzeko ikerketahauen guztien helburuez lehenengo eta behin. Honelakoetan asko etadesberdinak izaten dira helburutzat hartzen direnak; hala ere, euroklaburbil ditzakegu ondoko hauetan:

– Herri hizkerak jasotzeko eta gordetzeko galdu baino lehen– Hizkuntzaren alde desberdinen arauak aztertzeko eta deskriba-

tzeko– Hizkeren arteko erkaketak egiteko– Aplikazioak egiteko (dela teknologian, dela irakaskuntzan)

Oinarrizko ikerkuntzatzat hartzen dugu datuak biltzea eta euroniraupena bermatuko duten sistemen bidez gordetzea. Txalogarria da,

82

Iñaki Gaminde

era berean, gorde gura izatea bestela galduko zena, nahiz eta helburuhonekin dihardutenen artean ikuspuntu ezkorra sarritan nabarituden. Hau da, bildu dezagun ezpabere galdu egingo da eta. Hau zile-gi izanik ere, euskaldunok badaukagu eskubidea jakiteko gure histo-ria zelakoa izan den eta, uste dugu haragoko helburuak ere eduki di-tzakegula hau egitean, izan ere, herri hizkerek aberastu egiten duteeuskara bera (eta ez bakarrik lexiko alorrean batzuek uste dutenari ai-tzi) eta euskararen gainean daukagun ezagutza linguistikoa.

Gure ikerketaren helburua hizkuntz forma hutsak jasotzea eta des-kribatzea bada, gero beharbada hizkeren arteko erkaketak egiteko era-bili ahal izango ditugu, berau ere beti oso argi ez dagoen arren, iku-siko dugun legez. Alabaina, gure helburua bada hizkuntz formekinbatera euron esangura eta erabileraren arauak azaltzea eta deskriba-tzea, geroago erkaketak ez eze, hizkuntzaren erabilera ulertzeko,indartzeko eta aplikazioak egiteko tresnak ere edukiko ditugu.

Jardunbide hau ez da erraza izaten eta sarritan, zintzotasun inte-lektualaren izenean, lotzen gaituzten aurreiritzi asko uxatu behar iza-ten dugu gugandik. Gure ikerketetan hiztunen gramatiken funtzio-namendua azaltzeko gauza bagara, agirian utziko dugu zeintzuk direnikasleen sistemen osagaiak eta arauak. Horiek ezagutzea ezinbestekoerreminta izango da irakasleentzat eta, lekuan-lekuan Eskolak eraba-ki beharko du ikasleak dakarrena zelan osotu behar duen edo, orainarte askotan egin den moduan, sistema ordeztu egiten duen bestebarik.

Argi dago, osotzekotan, lehenengo eta behin ezagutu behar denaze zimentarrirekin datorren ikaslea, ilbainduta etorri den hori algan-du egin beharko du Eskolak.

Gure lan hau lau atal nagusitan banatuta aurkezten dugu. Lehenatalean aipatu dugun erkaketen alderdi batzuk aztertuko ditugu.Bigarren atalean han-hor-hemen aurkitzen ditugun arau sistema des-

83


berdinen ezaugarri batzuk aztertuko ditugu. Aldaketa linguistikoaizango da hirugarren atalaren aztergaia. Azkenik, laugarren atalean,ondorioak irudikatu eta proposamenak zehaztu egingo ditugu.

1. Hizkeren arteko erkaketen arazo batzuk

Fonologia alorrean gure aurreko lan baten egin genuen moduan(Gaminde 2002a), oraingo honetan morfosintaxia eta lexiko alorrekoerkaketez jardun gura dugu.

Morfosintaxia alorrean aditzaren alderdi batzuk arakatuko ditugu.Beti ere, argi utzi gurako genuke bakoitzak konpara dezakeela nahiduena. Hala ere, erkaketetako irizpideen arabera emaitzak oso des-berdinak izango direla. Aditzaren kasuan adizkiak eurak erka ditzake-gu, gure artean ikertzaile gehienek egin duten moduan. Era honeta-ra, “joan” aditzaren ondoko taulen adizkiak erkatuz gero denak des-berdinak direla ondorioztatuko genuke:

Gatika Larrabetzu

no noao goa

do doagos goassos soassose soasiedos doas

Haatik, erkaketa beste era batera egiten badugu, demagun adiz-kien osagai morfologikoen arabera, emaitzak oso bestelakoak dira.Aditz hauen osagaiak hiru atal nagusitan bana ditzakegu: erroa (bie-tan desberdina), pertsonen morfemen multzoa (zortzitik desberdinta-sun bi) eta pluralizatzailea (bietan bat bera). Halandaze, ezelako pon-deraziorik egin barik ere, % 70ean bat datoz herri biak. Herri biotan

84

Iñaki Gaminde

agertzen diren pertsonen morfemen desberdintasun biak Bizkai oso-ra zabaltzen baditugu, bigarren pertsonaren “g” morfema (goa, gau,gator, e.a.) ondoko herriotan agertzen zaigu1: Begoña, Derio, Zamu-dio, Lezama, Larrabetzu, Galdakao, Bedia, Fruiz, Arrieta, Morga,Errigoiti, Zornotza (Epaltza, Euba, ez Bernagoitian). Morfema honenhedadura geografikoa ondoko mapan ikus daiteke:

85


Bestetik, “zu” eta “zuek” bereizteko pluralizatzaile batzuk agertzendira han-hor-hemen. Dauzkagun datuen arabera, herriak ondoko erahonetara sailkatzen dira:

Pluralizatzailea Herriak

e Getxo, Berango, Gatika (ea), Laukiz, Urduliz,Sopela, Barrika, Plentzia, Gorliz, Lemoiz,Leioa, Loiu, Erandio (i), Jatabe, Meñaka (ia),Fruiz (ie), Arrieta (ie), Errigoiti (ie), Bakio (ie),Mundaka, Nabarniz, Ispaster, Lekeitio, Mendexa,

1 Aztertu beharko litzateke “g” eta hutsaren artean herrian bertan gertatzen dentxandaketa baldintza zehatzek eraginekoa den edo aleatorioa den.

Amoroto, Gizaburuaga, Aulesti, Munitibar,Gernika, Axangiz, Garai, Abadiño, Berriz, Elo-rrio, Otxandio, Markina, Etxebarria, Berriatua,Ondarroa, Busturia (ie), Murueta (ie), Kortezu-bi (ie), Arteaga (ie), Ereño (ie), Ibarrangelu (ie),Ea (ie), Mendata (ie), Forua (ie), Muxika (ie),

ie Sondika, Derio, Zamudio, Lezama, Larrabetzu,Bilbo, Basauri, Galdakao, Arrigorriaga, Zarata-mo, Ugao, Zollo, Arrankudiaga, Arakaldo,Zeberio, Bedia, Lemoa, Igorre, Artea, Dima,Areatza, Zeanuri, Orozko, Gamiz-Fika (ia),Fruiz (e), Arrieta (e), Errigoiti (e), Morga, Bakio(e), Bermeo, Busturia (e), Murueta (e), Kortezu-bi (e), Arteaga (e), Ereño (e), Elantxobe, Ibarran-gelu (e), Ea (e), Mendata (e), Forua (e), Muxika(e), Zornotza, Iurreta, Durango, Izurtza, Maña-ria, Atxondo, Zaldibar, Ubide, Ermua (ø)

ea Mungia, Gatika (e)

ia Meñaka (e), Gamiz-Fika (ie)

i Erandio (e)

ø Mallabia, Ermua (ie)

Herri batzuetan morfema bi erabiltzen direnez gero, mapan kon-binazioen arabera paratuko ditugu emaitzak:


e Getxo, Berango, Laukiz, Urduliz, Sopela, Barri-ka, Plentzia, Gorliz, Lemoiz, Leioa, Loiu, Jata-be, Mundaka, Nabarniz, Ispaster, Lekeitio,Mendexa, Amoroto, Gizaburuaga, Aulesti,Munitibar, Gernika, Axangiz, Garai, Abadiño,

86

Iñaki Gaminde

Berriz, Elorrio, Otxandio, Markina, Etxebarria,Berriatua, Ondarroa

e-ea Gatika

e-ie Fruiz; Arrieta, Errigoiti, Bakio, Busturia,Murueta, Kortezubi, Arteaga, Ereño, Ibarran-gelu, Ea, Mendata, Forua, Muxika,

ie Sondika, Derio, Zamudio, Lezama, Larrabetzu,Bilbo, Basauri, Galdakao, Arrigorriaga, Zarata-mo, Ugao, Zollo, Arrankudiaga, Arakaldo,Zeberio, Bedia, Lemoa, Igorre, Artea, Dima,Areatza, Zeanuri, Orozko, Morga, Bermeo,Elantxobe, Zornotza, Iurreta, Durango, Izurtza,Mañaria, Atxondo, Zaldibar, Ubide

ea Mungia

e-ia Meñaka

ia-ie Gamiz-Fika

i-e Erandio

ø Mallabia

ø-ie Ermua

87


Azkenik, “joan” aditzarekin agertu zaizkigun erroak ondoko tau-lan eta mapan agertzen direnak dira:


oa Sondika, Derio, Zamudio, Lezama, Bilbo,Basauri, Galdakao, Arrigorriaga, Zaratamo,Ugao, Zollo, Arrankudiaga, Arakaldo, Zeberio,Larrabetzu, Bedia, Lemoa, Igorre, Artea, Dima,Areatza, Zeanuri, Orozko, Mungia, Gamiz-Fika, Fruiz, Arrieta, Meñaka, Morga, Errigoiti,Bakio, Forua, Gernika, Axangiz, Muxika, Zor-notza

oa-o Getxo, Loiu, Erandio

o Berango, Gatika, Laukiz, Urduliz, Sopela,Barrika, Plentzia, Gorliz, Lemoiz, Leioa, Ja-tabe

ua Mundaka

ua-oya Elorrio

oya Lekeitio, Ermua

ue Bermeo, Murueta, Iurreta, Izurtza, Berriz

ue-oye Busturia, Durango, Abadiño

oye Kortezubi, Arteaga, Nabarniz, Ereño, Elantxo-be, Ibarrangelu, Ea, Ispaster, Mendexa, Amoro-to, Gizaburuaga, Aulesti, Munitibar, Mendata,Garai, Mañaria, Atxondo, Zaldibar, Ubide,Otxandio, Markina, Etxebarria, Berriatua,Mallabia

u Ondarroa

88

Iñaki Gaminde

Gorago esaneko moduan Bizkaiko herri guztietako datuen erka-keta egin ondoren %70a komuna da leku guztietan; bariazioa %30ean baino ez da jazotzen. Gure ustez hau agirian geratu beharko li-tzateke beti. Zenbakiak Bizkaiko herri guztietara zabaltzen badituguhonako emaitzak dauzkagu:

89


Herri kopurua 87Pertsonen morfemak 715Erroen morfemak 94Pluralaren morfemak 87Orotara 897Aldaketa kopurua 212 (%23,63)

Herriak elkartzen baditugu ezaugarri multzo osoan bakoitzak dau-kan desberdintasun eta berdintasun kopuruen arabera, desberdinta-sun bakoitzaren balioa ponderatzen ari gara. Era honetara aldatzendiren ezaugarri horiek multzo osoaren arabera honela eman ditzake-gu:

Ezaugarria Kopurua %

0 75 86,21g 12 13,79

Orotara 87

e 49 46,23ie 50 47,17ea 2 1,89ia 2 1,89i 1 0,940 2 1,89

Orotara 106

oa 39 41,49o 14 14,89ua 2 2,13oya 3 3,19ue 8 8,51oye 27 28,72u 1 1,06

Orotara 94

Herri bakoitzaren ezaugarriak multzo osoan dauzkan kopuruenaraberako sailkapena eginez gero, ezaugarri bakoitzaren hierarkiabaten arabera mailaka ditzakegu; hola:

erroa|

pluralaren morfema|

2. pertsonaren morfema

Hierarkia horren arabera herriak sailkatuz gero, ondoko era hone-tara multzokatzen dira:

90

Iñaki Gaminde

A Sondika, Basauri, Arrigorriaga, Zaratamo, Ugao, Zollo,Arrankudiaga, Arakaldo, Zeberio, Lemoa, Igorre, Artea,Dima, Areatza, Zeanuri, Orozko, Bakio, Forua, Muxika, Ger-nika, Axangiz, Gamiz-Fika, Meñaka, Mungia, Derio, Zamu-dio, Lezama, Larrabetzu, Bilbo, Galdakao, Bedia, Morga,Zornotza, Fruiz, Arrieta, Errigoiti

B Elantxobe, Mañaria, Atxondo, Zaldibar, Ubide, Kortezubi,Arteaga, Ereño, Ibarrangelu, Ea, Mendata, Nabarniz, Ispaster,Mendexa, Amoroto, Gizaburuaga, Aulesti, Munitibar, Garai,Otxandio, Markina, Etxebarria, Berriatua, Mallabia, Getxo,Loiu, Erandio

C Durango, Busturia, Abadiño, Berango, Laukiz, Urduliz, So-pela, Barrika, Plentzia, Gorliz, Lemoiz, Leioa, Jatabe, Gatika

D Bermeo, Iurreta, Izurtza, Murueta, Berriz, Lekeitio, Ermua,Elorrio, Mundaka, Ondarroa

Multzo bakoitzaren barruan hurren irizpidearen arabera egin di-tzakegu; bigarren irizpidea pluralaren morfema da. Hona hemenemaitzak:

A 1 Sondika, Basauri, Arrigorriaga, Zaratamo, Ugao, Zollo,Arrankudiaga, Arakaldo, Zeberio, Lemoa, Igorre, Artea,Dima, Areatza, Zeanuri, Orozko, Bakio, Forua, Muxika,Gernika, Axangiz, Derio, Zamudio, Lezama, Larrabetzu,Bilbo, Galdakao, Bedia, Morga, Zornotza, Fruiz, Arrie-ta, Errigoiti

2 Gamiz-Fika, Meñaka, MungiaB 1 Elantxobe, Mañaria, Atxondo, Zaldibar, Ubide, Korte-

zubi, Arteaga, Ereño, Ibarrangelu, Ea, Mendata, Nabar-niz, Ispaster, Mendexa, Amoroto, Gizaburuaga, Aulesti,Munitibar, Garai, Otxandio, Markina, Etxebarria,Berriatua, Getxo, Loiu

2 Erandio, Mallabia

91


C 1 Durango, Busturia, Abadiño, Berango, Laukiz, Urduliz,Sopela, Barrika, Plentzia, Gorliz, Lemoiz, Leioa, Jatabe

2 Gatika

D 1 Bermeo, Iurreta, Izurtza, Murueta, Berriz, Lekeitio, Elo-rrio, Mundaka, Ondarroa

2 Ermua

Azkenik, bigarren pertsonaren morfemen arabera arra sailkatzenbaditugu multzoak ondoko era honetara geratzen zaizkigu:

A 1 a Sondika, Basauri, Arrigorriaga, Zaratamo, Ugao,Zollo, Arrankudiaga, Arakaldo, Zeberio, Lemoa,Igorre, Artea, Dima, Areatza, Zeanuri, Orozko,Bakio, Forua, Muxika, Gernika, Axangiz

b Derio, Zamudio, Lezama, Larrabetzu, Bilbo, Galda-kao, Bedia, Morga, Zornotza, Fruiz, Arrieta, Erri-goiti

2 Gamiz-Fika, Meñaka, Mungia

B 1 Elantxobe, Mañaria, Atxondo, Zaldibar, Ubide, Korte-zubi, Arteaga, Ereño, Ibarrangelu, Ea, Mendata, Nabar-niz, Ispaster, Mendexa, Amoroto, Gizaburuaga, Aulesti,Munitibar, Garai, Otxandio, Markina, Etxebarria,Berriatua, Getxo, Loiu

2 Erandio, Mallabia

C 1 Durango, Busturia, Abadiño, Berango, Laukiz, Urduliz,Sopela, Barrika, Plentzia, Gorliz, Lemoiz, Leioa, Jatabe

2 Gatika

D 1 Bermeo, Iurreta, Izurtza, Murueta, Berriz, Lekeitio, Elo-rrio, Mundaka, Ondarroa

2 Ermua

92

Iñaki Gaminde

Beste arazo interesgarri bat aditz paradigmetan agertzen direnzuloguneena da. Mendebalderengo herrietan egiten diren aditz taule-tan hutsune nabarmen batzuk agertzen dira sarritan NORK-NOReta NORK-NORI-NOR sailetan. Hau da, “zaitugu/zaituztegu” eta“dizugu/dizuegu” modukoak edo eurok adierazteko baliokideak sarri-tan ez dira agertzen2. Gauza jakina da herri batzuetan NORK-NORsailekoen ordez NORK-NORI-NOR sailekoak erabiltzen direna edoalderantziz (Lekeition, baina neurri apalagoan Leioan eta Otxandionere bai) aspaldion. Herri batzuetan NORK-NOR sailekoak adinekoinformatzaileek baino ez dituzte erabiltzen eta beste batzuetan ordez-te prozesua guztiz burutu da (interesgarria izango litzateke jakiteaprozesu hau zelan burutzen den aztertzea, herrietan dauden egoerakaldagai soziolinguistikoen arabera aztertuta; ikerketa horrek lagundiezaguke aldaketa honen zioak eta ibilbideak ulertzen). Bada, bienbitartean, pertsonen arabera sail batekoak edo bestekoak erabiltzendituztenak. Hau da hirugarren pertsona denean “dot, dozu, doguz,e.a.” erabiltzen dira baina gainerakoekin ez, edo orain aldian sail baterabiltzen da eta iraganean beste bat; beraz aldaketa progresiboki ger-tatzen dela esan dezakegu.

93


2 Gauza bera gertatzen da “hiri”ri legozkiokeenekin eta pluralekin.

Hala ere, sail biak tradizio zaharraren arabera bereizten dituztenenartean, hutsune horiek berdin gertatzen dira; zer erabiltzen da horienordez? Bada, modu inpertsonalak ondoko era honetara:

– Ez zara behar (zaitugu-ren ordez ere bai)– Eraoango zarie (zaituegu-ren ordez ere bai)– Itxarongo jatzu (deutsagu-ren ordez ere bai)– Lagunduko jatzue (deutsuegu-ren ordez ere bai)

Gauza jakina da NORK-NOR saileko aditzekin inpertsonala egi-teko aditz laguntzaile iragangaitza erabiltzen dena, eta NORK-NORI-NOR sailekoekin, berriz, NOR-NORI erabiltzen dena. Adi-bidez:

(1) Honek mendia ikusi du.(2) Honek mendiak ikusi ditu.

(1) eta (2) inpertsonal egikeran ondoko era honetara geratuko lira-teke:

(3) Mendia ikusten da.(4) Mendiak ikusten dira.

Ikusten denez, aditzaren komunztadura NOR-en arabera egitenda. NORK-NORI-NOR sailekoei dagokienez ondoko beste haudugu:

(5) Honek lagunari liburua eman dio.(6) Honek lagunari liburuak eman dizkio.

Inpertsonala egikeran, edo subjektu barik gura bada, honako bes-te hau dugu:

(7) Lagunari liburua eman zaio.(8) Lagunari liburuak eman zaizkio.

Ez dirudi aitaturiko hau arazoa denik; arazoa garaiteko pertsonak,hirugarrenak ez direnak, agertzen direnean sortzen da. Ortiz de Urbi-

94

Iñaki Gaminde

nak (1988) egineko artikulu baten, beroni buruzko azalpena emake-ran, honako hau dinosku:

“Aztertutako sistemaren arabera aditzaren marka bakarralehenengo edo bigarren pertsonako Absolutiboa izatea esperogenuke, (9ii)-ren bezala:

(9) i Hemendik oso txarto ikusten zaitugu. (pertson.)ii *Hemendik oso txarto ikusten da/zara (zu) (inpertson.)iii ?Hemendik oso txarto ikusten zaizu (inpertson.)

(9ii), sistemaren barruko estrategia, ez da onargarria irakurke-ta inpertsonalean: ‘ikusten da’ ez dagokio bigarren pertsona-ko absolutiboari, eta ‘ikusten zara’ bihurkaria izan badaitekeere, ez dut uste inpertsonaltzat har litekeenik (3)”

Artikuluaren (3) oharra hona ekartzea interesgarri begitandu zai-gu. Ortiz de Urbina-k bere artikuluan egiten dituen garaiteko azter-ketetan sartu barik, eta gure Bizkaiko euskalkietatik adituta; esanbeharra dago eze, ‘ikusten zara’ delako hori nekez bihurkaritzat hardezakegula eta, ostera, inpertsonaltzat sarri erabiltzen dela. Hemenera honetako inpertsonalak egiteko jaso ditudan adibide batzuk emangura ditut, Ortiz de Urbinaren 9ii adibide lakoak bizi-bizirik daude-la eta berak aitatuko hutsunea hiztun askoren berbetan egon ez dago-ela erakusteko. Adibideak eredu literarioan emango ditugu herrietanjaso badira ere; bestalde Irigoyenen (1992) beharrean makina bat adi-bide ikus daiteke literatura zaharretik aterakoak, baita honen gainekoazalpen teorikoa ere.

– Eroango zara gero etxera.– Aspaldian ez zara ikusten hemendik.– Berdatxa (beltzaran) ikusten zara.– Zoaz hemen ez zara behar eta.– Ikusten naz hemen?– Ezagutu ere ez zara egiten daukazun itxureagaz.

95


Esaldiok bota dituzten lekukoek honako erabilera oso hau egitendute, demagun “ikusi aditzarekin”:

– zeure burua ikusten dozu. (bihurkaria)– zeu ikusten zaitut (Nork-Nor)– zeu ikusten zara (Nor, subjektua zehazten ez dela.)– jertsea zeuri ikusten deutsut (Nork-Nori-Nor)– zeuri ikusten jatzu (Nor-Nori, subjektua zehazten ez dela.)

Arazoa ez da inpertsonaletan hutsunea egotea, ezpadaze erabilerainpertsonal horiek lekua kendu dietela besteei. Ormaetxeak (2005)bere tesian egineko aditzen erabileraren maiztasunaren azterketarenbidean bilatu beharko litzateke gorabehera honen azalpena. NORK-NOR eta NORK-NORI-NOR saileko adizki batzuek ez edukikeranmaiztasunik arean, askoz maizago erabiltzen diren NOR eta NOR-NORI saileko inpertsonalek ordezkatu dituzte.

Erkaketetan honelakoetan zer erkatu behar den ikusi beharko li-tzateke ezeren aurretik. Argi dago sistemen erabilera erkatuz gero, osoemaitza interesgarriak agertuko liratekeena. Bestalde, orain arteanlegez, galtzarpeko karpetan edukitzeko sano taula ederrak egiten segidezakegu edo euskaldunen sistemak eurak, ez guri gusta lekizkiguke-enak, deskriba ditzakegu gero hezkuntzaren bidez osotzeko. Eurokdakartzatenak baztertu eta ordeztu barik, hutsune berriak ager daite-zen, gaur egun gertatzen denaren antzera, izan ere, inpertsonalak,arrazoi desberdinak medio (erdara tarteko), taularik ederrenak etaperfektuenak erabiliagatik, desagertu dira estandartzat (ez batutzat)edukitzen den ereduan eta honezkero ez da gehiago ondoko modu-korik entzuten3:

– Ene! Erretratuan ez naz ikusten, non egon nintzan ba?

96

Iñaki Gaminde

3 Kasu honetan Eskolak dauden zuloak betetzen eta osotzen lagundu behar du.

Erkaketen gorabehera honekin amaitzeko, lexikoaren balio erka-garri erlatiboa nabarmendu gura dut. Sarritan ikusi dugu berba hauedo beste hura erabiltzen dela eta horrek lotzen duela hizkera bat ezdakigu zeinekin. Datu horiek daukaten interesa ukatu gura ezta ere,konparazioetan sarritan ez dakigu gauza bera konparatzen ote gabil-tzan. Lexikoa kanpo faktore askoren menean (bizimodua, ingurunesoziala, moda, e.a.) dagoena denok onartzen dugu. Teknolektoen ber-bak ezin konpara daitezkeena argi geratzen da; ez dugu Mundaka edoOndarroako arrantzaren gaineko lexiko teknikoarekin konparatukoZeanuri kasurako. Hala ere, muturreko kasu hauetatik kanpo jardue-ra ekonomikoek eta soziologikoek ere baldintzatzen dute. Bakion etaBermeon itsaso bera dagoen arren, Bermeon jarduera ekonomikozehatza egon da eta Bakion ez. Beronek ekarri du itsas espezie asko,gehienak, Bakion desezagunak izatea.

Lehorreko herrietan gauza bera gertatzen da maila askotan. Zaldi-barren industria alorreko berezko kultura egon denez gero, berorreklexiko berezitua ekarri du; era berean landare mintegietako espeziali-zazioak beste soroko jarduera batzuk baztertzera behartu du bertakojendea. Aldaketa horiek guztiak argi eta garbi islatzen dira bertakolexikoan. Txorierrin nekez batuko dugu ardien gaineko hiztegia, jar-duera hori ez delako egon.

Berdin gertatzen da jarduera kulturalekin lotuta dagoen lexikoare-kin. Umeen olgetak aztertzen baditugu, laster konturatuko gara itze-lezko aberastasuna dagoena. Hala ere, aberastasun hori ez dago hiz-tun guztien esku; are gehiago, lexiko hori daukatenen artean ere, ezdirudi bizitzaren aldi guztietan eskuragarritasun maila berean dagoe-nik ere.

Berbaren bat herriren baten jaso ezak ez du inplikatzen, nahi etanahi ez, bertan edo inguruan ez dagoenik. Kontrara, era honetakoberba batek ez du hizkera baten izatasuna bermatzen. Jo dezagun“ahuntz erdera” moduko berba bat (zapo erdara Gipuzkoan eta sorgin

97


erdara Nafarroan, leku batzuetan jakina). Berba hau Aramaion batudu Ormaetxeak (2005) eta nolabaiteko berezitasun sailkatzailea emandio; berba bera bere horretan erabiltzen da Jataben eta Mungian kasu-rako, beste muturrean; honek ez dakar erdian inon erabiltzen ezdenik, ezpadaze, beste barik sarritan, monografietan ez dela itaundu,edo informatzaile batek ez duela ezagutu teknolektoa ez duelako eza-gutzen, izan ere, berau ere teknolektotzat jo beharko litzateke. Lagu-na dudan Ormaetxearen (2005) tesiarekin segitzeagatik, bertan jaso-tzen den kultura berba interesgarria “lorra” da. Lezaman berba hausano ezaguna da Goitioltzan eta Garaioltzan behintzat (sats lorra,lorrean ein, e.a.). Herriaren beste aldean dagoen Aretxalde auzotegianberba hau ez dute ezagutzen, bertan “totoa” (sats totoa, totoan ein,e.a.) baino ez da erabiltzen. Areago, beste berba horren gainean itaun-duta ezagutu ere ez dutela egiten esan digute.

Gauza hauek jakinak izanagatik, noizean behin eta ahantz zedakizkigun, gogotara ekarri behar izaten dira. Hona ekarri guradudan arranguratxoa bestelakoa da. Sarritan ideia orokor bat hartzenda konparatzeko, esate baterako “tximista” eta ideia horrekin batudiren berbak mapa baten ezartzen dira. Hona hemen Bizkaian batu-ko aldakiak4 eta mapa:

oinaztua, Abadiño; Atxondo, Arakaldo, Arrankudiaga, Arri-oinatzitua gorriaga, Arratzu, Artea, Arteaga, Aulesti, Basauri, inizitua Bedia, Berriatua, Bilbo, Busturia, Derio, Dima, Ea,

Elorrio, Ermua, Errigoiti, Fruiz, Galdakao, Igorre,Iurreta, Larrabetzu, Mungia, Lezama, Mallabia,Markina, Mendata, Meñaka, Munitibar, Murueta,Muxika, Nabarniz, Otxandio, Orozko, Ubidea,Zaratamo, Zeanuri, Zeberio, Zollo, Zornotza

98

Iñaki Gaminde

4 Aldaki fonetikoak ez ditugu kontutan hartu.

justuri Bakio, Barrika, Berango, Bermeo, Erandio, Gatika,Getxo, Gorliz, Lemoiz, Loiu, Sondika, Sopela,Urduliz

tximista Berriatua, Elantxobe, Gizaburuaga, Lekeitio, Onda-rroa

99


Arazoa, ostera, leku batzuetan bi bereiztea da. Gauza bat da esate-rako “oinaztua” eta beste bat “oinaztarria” (beste hizkuntza batzuetanrayo/relámpago; ). Zer egin orduan?

justuriaoinaztua

oinaztarria

Gure “justuri”k biak estaltzen ditu eta ideia hau ez da maparatzen.Arazoa arean laskiagoa izaten da erlazioa 4>3>2>1 modukoa denean.Esaterako “Txingorra” adierazteko honako berbak batu ditugu Biz-kaian zehar:

txingorra/txirgora Zeanuri, Dima, Iurreta, Abadiño, Berriz, Elo-rrio, Mallabia, Ermua, Zaldibar, Atxondo,Otxandio, Ubide, Lekeitio, Gizaburuaga,Aulesti, Munitibar, Markina, Berriatua,Ondarroa

inetasia Bedia, Galdakao, Igorre, Zornotza, Bermeo,Busturia, Forua, Errigoiti, Arratzu, Elantxo-be, Ea, Mungia, Meñaka, Fruiz, Bakio, Larra-betzu, Lezama, Arrieta

abasusa Zeberio, Orozko, Arrankudiaga, Zollo, Zara-tamo, Bilbo, Berango, Sopela, Barrika, Gor-liz, Lemoiz, Gatika, Jatabe, Urduliz, Derio,Loiu, Leioa, Zamudio

kaskara(garra) Getxo, Sondika, Erandio, Leioa, Zamudio,Derio

Ikusten den moduan, herri batzuetan berba bi agertzen dira ideiaorokorra adierazteko; arazoa gehiago ikertu beharko litzateke herrihorietan. Hala ere, berben nondik norakoak ondoko mapan ikus dai-tezke:

100

Iñaki Gaminde

Herri batzuetako sistemetan baina, lau, hiru eta berba bi bereiztendira; egia da hiztun kaletartu asko berba bakarrarekin ere zoriontsubizi direna. Hona hemen erlazioen taula:

harria harria harria(txingor handia) (txingor handia) (txingor handia)

abazuza abazuza(orokorra) (orokorra) txingorra

kaskara inetasia (denak)(txingor txiki bustia)

txotorra(orokorra)

txotorra(txigor txiki sikua)

Uste dut erkaketak egitean kontu handiz ibili behar dugula etaberbek sistema kontzeptualetan daukaten lekuari erreparatu beharzaiola. Ondoko berbek osatzen duten sistema aztertzen badugu5:zekor, behia, idia, begaia, zekorra, txahala, urrusea. Sistema hauaztertzen badugu begi bistakoa da “zezenik” ez dagoena. “Zekorra”khartzen du arraren esparru osoa, “paradako zekorra” ugaltzeko arraadierazteko berba teknikoa dagoen arren, “zezena” erbestekotzat jo-tzen da.

Honelakoetan ere, hezkuntzan, berben itxurari eta esangura hutsa-ri barik, sistemaren koherentziari begiratu beharko litzaioke. Dema-gun, barazkiak ortuetan egon behar badira, hau ez da sistema bat:

barazkia baratzea

ortuaria ortua

101


5 Bere burua hizkuntzalari profesinaltzat daukan batek idatzi zuen moduan,“goldeez” jardun behar izaten dugu, horiek dira eta, hizkuntza sarrien eta ondoenerabiltzen dituztenen gaiak.

Nekez ulertuko du honelako sistema inkoherente bat ikasi duenakzein den -KI atzizkiaren funtzionamendua eta are nekezago sortukodu “saldaki”, “zakuki” edo “pastelki” modukorik.

2. Arau sistema desberdinen arazoez

Gorago aipatu dugun moduan; herriaren euskara, hau da, hiztu-nen euskara aztertzeak bide eman diezaguke euren gramatiken arauakazaltzeko. Honen interesa nabarmentzeko aukeratu ditudan adibide-ak aurkeztu baino lehen, badirudi ezinbestekoa dela gramatika defi-nitzea. Gure ustez, eta are gehiago ahozkoari gagozkiola, gramatikahizkuntzaren erabiltzaileen gogoetan dauden arau multzoek osatzendute, ez da erakunde honek, liburu horrek edo irakasle hark diotena,ezpere, hiztunek daukaten mekanismoa zeinen bidez hizkuntza-gaita-suna aktibatu eta martxan abiarazten baita. Ikuspuntu honetatik,ikertzaileari dagokiona gramatikaren arauak agerian jartzea eta, ahalduenean, azaltzea, besterik ez da.

Materialaren ustiatze horren gainean adibide batzuk ipiniko ditut.Deskripzioak egitean uste dut komeni dela ondo bereiztea zer dendatu hutsa, formari begirakoa, eta zer den erabilera, gure ikerketaasko datu hutsak aurkeztera mugatu da sarri.

Bizkaian erakusleak batzen direnean, gehienetan, taulekin batera,izenaren aurrean eta aurrean eta atzean ager daitezkeela esaten da:

– hau mutila– hau mutilau

Hau egiaren parte bat besterik ez da, izan ere, Zamudioko ondo-ko testuan agertzen den moduan, erakuslea izenaren atzean baino ezda agertzen:

An arto suritan da, artoa garantan, ixete san denporea eta ankontetan serakas, neska gaste bat agartu yakien, eusokoa ei sen,ba neska gastiori te ba, eusokoa ei sales, danak an berbas da:

102

Iñaki Gaminde

- Selango neska galanta! - galanta, sera, beragas ta neskioribardin an lagunekas, da orretan e, ba geuko amabik, amabiekemon ditusenean, neskiori desaparesidu, ta:

Erakusleak, izenaren ostean agertzen denean, artikuluaren fun-tzioa egiten du eta erreferentzia egiten dio lehendik aipatuta dagoenzerbaiti. Eredutzat eman dugun goiko testuan, azpimarratuta daudensintagmek erreferentzia egiten diote hasieran aipatzen den “neska gas-te bat” sintagmari.

Fonologian egin diren deskripzioak eta ikerketak baliatuta, ira-kurketa ozena ebaluatzeko proposamena zehaztu dugu berrikitan(Gaminde eta Goikoetxea, 2005). Bertan proposatzen genuenmoduan, ebaluazioak agirian uzten dizkigun arazoetan esku-hartzekomateriala prestatzen dihardugun arren, ikerketan segitzeko beharraazpimarratu genuen geure ordukoan. Enfasiaren arazoaz aritzeanoinarrizko maiztasunaren rangoaren garrantziaz ohartu gura izangenuen irakurlea. Bestalde, enfasia emozioen adierazpenekin lotzenda artez.

Emozioen gainean euskaraz lanen bat edo beste egin den arren,ahots sintesiaren esparruan aplikatzeko (Navas eta lag. 2004); ustedugu hartu diren irizpide metodologikoak ez direla guztiz egokiak.Ikerketa egiteko aktore bat hartu zen eta euskara estandarra erabilizen. Hemen herri euskaran zein den egoera ekarri gura izan dugu etaera berean gure porrot baten berri eman ere; izan ere, porrotetatik ereikasten da.

Oinarrizko emozioak adierazteko (haserrea, poza eta tristura)intonazioaren papera aztertu gura izan dugu gure esperimentuan.Horretarako marka lexikal bako esaldi laburrak jaso gura izan ditugu.Jarraian aztertu ditugun esaldiak agertzen dira6:

103


6 Informatzaile bakoitzak bere herriko usadio linguistikoen arabera egin ditu.

– Txakurra sartu da.– Gizonak saldu dau.– Sagarra saldu dau.– Tabernan sartu da.– Laguna sartu da.– Bedarra saldu dau.

Behin nahi izan ditugun esaldi motak aukeratuz gero, informa-tzaile gazteak bilatu ditugu grabazioak burutu ahal izateko. Nahikoazaila izan da egoera aproposa bilatzea aukeratu ditugun esaldiekineskatzen zen emozioa adierazteko, baina hala ere, informatzaileekburutu dituzte. Inkestak sei herritan egin dira: Ondarroa, Lekeitio,Gernika, Bermeo, Gatika eta Zeanuri7.

Corpusa batu ondoren oinarrizko maiztasuna, luzera eta energianeurtu ditugu. Esaldi baten emaitzak aurkezten dira jarraian herrienarabera:

Herria Emozioa S1 S2 S3 S4 S5 S6

Ondarroa neutroa 189 216 189 175 185 168tristura 190 228 194 172 185 167haserrea 208 266 228 194 196 164poza 232 310 247 194 208 166

Lekeitio neutroa 219 241 244 185 178 164tristura 263 280 272 201 192 197haserrea 243 338 400 218 212 210poza 261 389 425 193 198 206

Bermeo neutroa 203 229 264 188 189 157tristura 215 247 270 216 215 182haserrea 213 278 371 274 208 175poza 220 302 401 273 230 172

104

Iñaki Gaminde

7 Eskerrik beroenak nire informatzaileei: Ainara Gallastegi, Joana Ituarte, Oiha-na Onaindia, Oiane Amor, Esther Elgoibar eta Amaia Beitia.

Gernika neutroa 212 230 238 198 183 173tristura 217 238 248 190 180 178haserrea 219 263 276 212 180 179poza 219 253 275 196 182 194

Gatika neutroa 140 147 163 130 127 124tristura 153 144 157 122 122 118haserrea 171 193 191 140 131 120poza 179 214 233 171 139 150

Zeanuri neutroa 208 256 257 191 196 151tristura 212 273 266 178 199 172haserrea 204 290 254 199 210 155poza 209 297 257 195 236 178

Oinarrizko maiztasunen emaitzak

Herria Neutroa Tristura Haserrea Poza

Ondarroa 84,56 85,01 94,07 85,37Lekeitio 82,77 88,98 83,57 78,44Gernika 86,21 91,21 91,51 95,06Bermeo 94,55 105 92,34 90,71Gatika 80,04 82,83 80,77 87,78Zeanuri 90,19 86,07 88,2 89,77

Luzeren emaitzak

105


Luzeraren arabera sailkatzen baditugu emozioak zera daukagu:poza da luzeena Gernikan, Gatikan eta Zeanurin, Lekeition eta Ber-meon tristura eta Ondarroan haserrea.

Herria Neutroa Tristura Haserrea Poza

Ondarroa 58 58 67 65Lekeitio 64 71 72 68Gernika 69 68 76 71Bermeo 69 67 70 70Gatika 80 81 82 76Zeanuri 65 66 67 66

Energiaren emaitzak

106

Iñaki Gaminde

Emozioen sailkapena energiaren arabera eginez gero, emaitzakhonako hauek dira: intentsuena haserrea da leku guztietan. Bermeonpozaren intentsitate maila sano hurbil dago. Hala ere eta aurreko tau-lan ikusten den moduan, emozio batzuen artean ez dago desberdin-tasun handirik.

Ondoko grafikoetan ikusten den moduan, oinarrizko maiztasu-naren rangoan desberdintasun adierazgarriak daude emozioen ara-bera.

Grafiko guztietan ikusten denez, haserrea eta poza adierazten denkasuetan oinarrizko maiztasunaren rangoa zabalagoa da gainerakoe-tan baino.

Azkenik, pertzepzio test bat prestatu dugu jakiteko aldaki proso-dikoak nahikoa ote diren emozioen adierazpenean. Testa ondoko tau-lan ikusten denaren antzekoa izan da (informatzaile biren grabazioakzatitu eta berrantolatu ziren entzun eragiteko, denetara 15 esaldiziren eta batzuk errepikatuta eman ziren kontrolatzeko); behin en-tzunda, emozioa markatzeko eskatu zen:

107


Ondarroa Lekeitio

Bermeo Gernika

Gatika Zeanuri

ESALDIA neutroa haserre triste pozik

tabernan sartu da

Emaitzak gorago esaneko moduan nahiko txarrak izan dira, izanere, grabatzaileei euroi entzun eraginda, eurak ere ez dira gai izaneuren produkzioak ondo interpretatzeko (Gatikakoak 6 akats etaGernikakoak 8). Beraz, ondoriorik nabarmenena zera da, prosodia ezdela nahikoa emozioak transmititzeko eta beste parametro batzukaztertu behar direla, esaldi laburren kasuan behintzat.

3. Aldaketa linguistikoak

Euskara batuaren ajeetariko bat, oraindik pairatzen duguna, hiz-kuntzaren beraren sena errotik ukatzen duena da; hots, euskarabatuaren izenean sarri askotan hizkuntzaren bariazioa eta bariabilita-tea ukatu izan dira. Hizkuntzak bariazioaren ikuspuntutik definitze-ko anitzak direla aitortu behar dugu. Anizkotasun horretan datzahain zuzen euren hizkuntzatasuna. Hatsarre hau gaur egun hizkun-tzalarien artean eta baita hizkuntzaren didaktikarien artean ere nahi-koa onartua dela esan dezakegu.

Artean nabarmendu dugun moduan, bariazioa da ahozko hiz-kuntzaren ezaugarririk oinarrizkoena. Bariazio hori aldaketa linguis-tikoek eragina da. Mitxelenak esaten ei zuen moduan, iraganeanbatuago ikusten dugu euskara. Maisuaren berbak aintzat hartuta ere,XXI. mende honetan bizi ahal izateko iraganean noraino eta zertara-ko joan behar dugun zehaztu beharko litzateke. Axular, Leizarraga,Mogel eta abar miretsi arren, haien ereduetan nekez topatuko ditugugaur ligatzeko, umeak entretenitzeko edo futbolaren gainean lagu-nartean berba egiteko behar ditugunak.

Hualdek (2004) aldaketa linguistikoak aztertu ondoren, fonetiko-ak baldintzatukoak eta ez baldintzatukoak bereiziz, azken horien sail-kapenerako eskema interesgarria ematen digu:

108

Iñaki Gaminde

a) Analogical changes that by their very nature are clearly non-phonetic.

b) Analogical changes which are not obviously different in theireffects from phonetically-triggered sound changes.

c) Contamination.d) Hypercorrection resulting from interdialectal interaction.

Herri hizkera tradizionalen ikuspuntutik eskema egokia izanaga-tik, gaur beste mota batzuk gehitu beharko liratekeela uste dugu.Batetik erdararen presioak eraginda sortzen diren kopiak eta, Garatek(1988) maisuki deskribatu dituenak8, bestetik, euskararen irakas-kuntzak sortu dituenak. Dela batuaren eraginez, dela ikas-prozesua-ren gaingeneralizazioek eraginda.

Atal honetan gure begien aurrean gertatu diren aldaketa batzukaurkeztuko ditugu (Beste batzuk Hualderen artikuluan ikus daitez-ke). Aldaketak multzo nagusi bitan emango ditugu: Fonologian etaMorfosintaxian.

3.1. Fonologian

Ataltxo honetan aurkeztuko ditugun aldaketak hiru izango dira:Gernika aldeko “dx”ren ahoskabetzea; Gatikan gertatzen ari denaspektu ez-perfektuaren arau morfofonologikoen bilakaera eta Txo-rierriko azentuaren bilakaera.

Gernika aldeko barietateetan “i” eta ondoko bokal baten arteankontsonante bat txertatzen da: “ogidxe”, “ididxe”, “bidxotza”, e.a.Kontsonante hori (dx) ahostuna izaten da (→) edadekoen artean etahalakotzat agertzen da orain arte egin diren behar guztietan. Gauregun, 25 urtetik beherakoek ahoskabe egiten dute kontsonante hori(➤). Aldaketa hau berau da proposatu dena Markina eta Durango

109


8 Ikuspuntu orokorrago batez Junyent (1999) ikus daiteke.

aldeko herri batzuetan erabiltzen den egoera bereko “x” adierazteko.Hala ere, badugu desberdintasun nabarmen bat; Markina aldeanaldaketa aspaldi burutu zen, Zaldibarren eta Elorrion ahostuna zaha-rrenen artean baino ez da gordetzen eta Gernikan oraintsu hasi daburutzen. Aldaketa hau fonetiko hustzat hartu behar dugu.

Beste aldaketa interesgarri bat da Gatikan gertatzen dena “du” eta“tu” amaierako hiru silabako partizipio batzuekin aspektu ez-perfek-tuaren morfema afijatzean. Bertako hiztun zaharrenek ondoko arauakaplikatzen dituzte:

1. ten afijatu2. “du” edo “tu” ezabatu3. Azentua ezarri4. t>tt/ i__e

agindu+ten segidu +ten prijidu + ten

1 aginduten segiduten prijiduten2 aginten segiten prijiten3 áginten ségiten príjiten4 ágintten ségitten príjitten

Eredu hau bertako zaharrenek eta inguruko herrietako adinduenartean ere aurkitzen dugu (Berango, Urduliz, Laukiz eta Jatabe). Des-berdintasun bakarra palatalizazioaren gauzatzeari dagokio, batzuetan“tt” izaten da eta beste batzuetan “tx”. Hala ere, Gatikan bertan gaz-teek, analogiaz, ez dute 2 araua aplikatzen; horren ondorioz palatali-zazio araua blokeatu egiten da eta azentua beste silaba baten ezartzenda; gazteek goiko horiek ondoko era honetara egiten dituzte: agíndu-ten, segíduten, prijíduten. (Sakontasun handiagoz Gaminde 1992ikus daiteke)

Konparazioetarako eta hizkuntzaren nondik norakoen azterketeta-rako interesgarria da aztertzea Txorierrin gertatzen dena azentuerari

110

Iñaki Gaminde

dagokionez. Gure hemengo azterketa burutu ahal izateko Lezamakoeuskaratik abiatuko gara (Gaminde 2006)

Lezamako azentuera, Txorierri osoan gertatzen den legez (Gamin-de 2002b, Gaminde eta lag 2005), aldatzen dabil nabarmen. Leza-man bertan azentu mota bat baino gehiago erabiltzen dira, bata bes-tearen bilakaerak diren arren. Ez da hau Lezamako azentuerari gagoz-kion lehen aldia (artean Gaminde, 1995, eta Gaminde, 1998, ikusdaitezke), orduko beharretan baina, herrian erabiltzen diren eredubiren berri baino ez genuen eman; oraingo honetan, gaia agortu guraezta ere, topatu ditugun eredu guztiak aztertuko ditugu, gaingirokibada ere.

Zamudion (Gaminde, 2000) eta Derion (Gaminde eta lag. 2005)gertatzen den moduan, Lezaman izenkien azentueran berba azentu-dunak edo markatuak eta azentu bakoak edo arruntak bereizten dira.Bereizketa honek azaleko kontraste batzuk eragiten ditu:

astéa (astea) ástea (hastea)saltzéa (saltsa) sáltzea (saltzea)txistúe (tua, listua) txístue (musika tresna)sálea (zola) saléa (zalea)lagunéna (s.) lagúnena (p.)onéri (s.) óneri (p.)

Berba azentudunak edo markatuak dira azentua beti silaba jakinbaten daukatenak. Berba azentu bako edo ez markatuen kasuan azen-tua arau orokor baten arabera txertatzen da.

Arau orokorra aplikatzeko kontutan hartzen dira erroaren silabakopuruak. Zahar gehienek eta gazte askok daukaten azentuera nagusiadeskribatuko dugu lehenengo eta behin arau orokorrei dagokienez.

Eredu honetan erroa silaba bakarrekoa denean, azentu eremutzaterroa eta mugatzailea hartzen dira; azentua azken silaban txertatzen

111


da: oná, lurré, uré, txarrá, baltzá, e.a. Silaba biko adberbio eta aditzpartizipio ez markatuetan gauza bera egiten da: geró, betí, yosí, tapéu,topéu, e.a.

Erroa silaba bikoa denean eta isolatuta erabiltzen denean, azentuaerroaren azken silaban txertatzen da. Berba hori galdegaigunean edotalde klitiko baten barruan erabiltzen denean azken silaban txertatzenda (antzeko fenomenoa Arratiako herrietan ere topatzen dugu.Gaminde, 1998). Ondoko taulan berba berberen azentuera erakustenda gune desberdinetan kokatuta:

Isolatuta Galdegaigunean Talde klitikoan

ogíe ogié tope dot ogié dakatúe katué tope dot katué dalagúne laguné tope dot laguné damutíle mutilé tope dot mutilé da

Azkenik, erroa hiru silabakoa denean, azentua erroaren azken sila-ban txertatzen da: abadéa, tabernéa, alargúne, kuntzurrúne, aberátza,e.a.

Eredu honen arabera berba ez markatuen edo azentubakoen auke-rak ondoko taulan erakusten direnak dira:

Azentuera Adibideak

o-ó txarra, onáo-ó-o] edo o-o-ó lagúne (laguné), ogíe (ogié)o-o-ó-o alargúne, aberátza

Lehen esan dugun moduan, berba azentudunak azentu lexikaladaukatenak dira. Eredu honen barruan, silaba bakarreko erro marka-tuak lehen silaban daukatenak dira (máye). Silaba biko erroetan lehensilaban daukatenak (lékue, déndea) eta bigarrenean daukatenak, bal-

112

Iñaki Gaminde

din eta galdegaigunean edo talde klitikoan egonez gero, azentua sila-ba horretan geratzen bada (solómoa, solómoa da). Hiru silabako erro-etan markatuak lehen silaban (léngusue) edo bigarrenean (eskólea)azentua daukatenak dira.

Gure aurreko lanetan deskribatu ziren ereduetara ailegatzeko(Gaminde 1995 eta Gaminde 1998), bertan gertatzen den beste bate-tik pasatzen da. Eredu horien arau orokorrak ikusteko aurrekoarenarau orokorrarekin erkatuko ditugu.

A eredua B eredua C eredua D eredua

o-ó o-ó o-ó ó-o/o-ó (o)9

o-ó-o/o-o-ó (o) o-ó-o o-ó-o o-ó-oo-o-ó-o o-o-ó-o o-ó-o-o o-ó-o-o

Taula honetako A eta B ereduak Derion eta Zamudion dauzkagu-nak dira, D eredua Larrabetzukoa da. Arau orokorren ereduen bila-kaerak berba markatuen murriztapena ere ekarri du. Aukerak ondo-ko taulan ikusten dira

A eredua B eredua C eredua D eredua

máye + mar + mar + mar + mar (o)lékue + mar + mar + mar + marsolómoa + mar - mar - mar - marléngusue + mar + mar + mar + mareskólea + mar + mar - mar - mar

Lezamako eredu orokorra inguruko herrietakoekin neurri batenerkatu dugun arren, esparrua zabalduko dugu arean eskualdeko gai-nerako herriak hartzeko eta bilakaera hobeto ikusteko. Hualdek

113


9 Klitikoetan azentua aurreratu egiten da: txárra baina txarrá da.

(1997) Getxo Gernika eredurako emandako ezaugarriak ekar ditza-kegu hona:

a. Bereizketa lexikoa: Morfemak (erroak eta atzizkiak) [+am] edo[-am] izan daitezke, [+am] atzizkiek azentua aurreko silabanezartzen dutelarik.

b. Hitzak [+am] morfema bat baino gehiago badauzka, lehenda-bizikoak erabakitzen du azaleko azentuaren kokagunea. Hitze-an eratorpen atzizki bortitz bat badago, atzizki honek oinarriosoaren azentuera erabakitzen du.

c. [+am] morfemarik ez badago, talde prosodikoaren azken silabakjasotzen du azentua.

Eredu hau Getxo, Laukiz, Urduliz, Gatika eta Mungialdeko gai-nerako herrietan topatzen dena da. Leioan (Gaminde 2002b) ereduhonen aldaketa bat topatu genuen hiru silabako erroetan (Gauza beraErandion eta Loiun). Txorierriko ereduekin mugakidea den Begoñanez da azentudunen eta azentubakoen arteko bereizketarik egiten(Gaminde 1998). Azkenik Galdakaon Arratiako eredua dugu. Ereduhauek guztiek azentueraren bilakaera argia erakusten digute:

Getxo Gernika Leioa Lezama A Lezama B

o-ó o-ó o-ó o-óo-o-ó o-o-ó o-ó-o/o-o-ó (o) o-ó-oo-o-o-ó o-o-ó-o o-o-ó-o o-o-ó-o

Lezama C Lezama D- Begoña GaldakaoLarrabetzu

o-ó ó-o/o-ó (o) ó-o/o-ó (o) ó-o/o-ó (o)o-ó-o o-ó-o o-ó-o o-ó-o/o-o-ó (o)o-ó-o-o o-ó-o-o o-ó-o-o o-o-ó-o

114

Iñaki Gaminde

Deklinabide atzizkiak azentua txertatzeko eremutik kanpo gera-tzen direla pentsa liteke. Pluralaren morfema da eragiten dion baka-rra, izan ere, pluralaren morfemak ez du azentua hartzen egundo ere;adibidez: ásak, báltzak, górrak, ónak, sárrak, néskak, e.a. Inesibokasuan, esaterako, aditz aurrean “tabernán” agertzen zaigu eta amaie-ran “tabérnan”; markatuen kasuan azentua ez da mugitzen: “eskólan”,“kámaran” e.a.

Aditz partizipioak eman ditugun ereduen arabera azentuatzendira, A ereduari erreparatzen badiogu; partizipio azentudunak silababikoak izan daitezke: bóta, yéusi, e.a. Hiru silabakoetan multzogarrantzitsua osatzen dute hiru silabako “eu”z amaituko partizipioek:amáteu, akábeu, akórdeu, dibújeu, e.a. Gure aurreko beste behar batenadierazten genuen moduan (Gaminde 1995), aditz jokatuen azen-tueraren ezaugarriak honelaxe eman ditzakegu:

(1) Aditz markatuetan azentu lexikalari eusten zaio.

(2) Aditz ez markatuetan:

(2) – Lehen aldian, silaba bat eta biko partizipioakaz azken silabaestrametrikala da baldin eta silaba bi baino gehiago badagoz.Silaba bi baino ez badagoz, azentua azken silaban ezartzenda; bi baino gehiago badira azkenaurrekoan. Hiru silabakopartizipioakaz azentua partizipioaren azken silaban ezartzenda.

(2) – Aspektuaren morfemak aurreazentugarriak dira; partizipioa“-TU”z amaitua bada atzeragarriak ere badira.

3.2. Morfosintaxian

Atal honetan beste hiru aldaketa gain ikusiko ditugu aditz alorre-an. Orainaldiko adizkiei “-n” gehitzea iraganaldikoak sortzeko. Den-boraren erabilera eta ahalezko batzuen erabilerak.

115


Lehen aldaketa analogiaz sortzen diren iragan aldiko adizkieidagokie; hainbat herritan orain aldiko adizkiei -n gehituta iraganaldikoak sortzen dira:

jat jatandot dotendu dundostesu dostesun

Era honetako aldaketak ez dira soilik lokalizatzen inguru zehatzbaten; gutxi-asko leku askotan topatzen dira, baita edaderik handie-na daukaten hiztunen artean ere. Jarraian aztertu gurako genituzkealdaketaren erritmoari dagokiona, hots, aldaketa ez da berdin gerta-tzen aditz guztietan ez eta erabilera guztietan, ez eta hiztun guztietanere. Are gehiago, hiztun batzuek molde biak erabiltzen dituzte bate-ra, tradizionala eta berria.

NOR-NORI saileko adizkietan mendebalderengo barietate batzue-tan izan ezean, iragan aldiko adizkiak orainari -n gehituta sortzen diraBizkai osoan: jat>jaten (Fenomeno bera Gizpuzkoa eta Nafarroakozonalde zabaletan aurkitzen da: zat>zaten; zaire> zairen, e.a.). Era hone-takoak erabiltzen ez diren lekuetan molde bi agertzen dira. Batean adiz-ki aoristikoak erabiltzen dira esaterako Sopelan (Markaida eta lag 1993):

Oraina Iragana

dat/dast/date/yat ekiden/aten/yatendako/yako eikion/ekion/yakondaku/yaku ekigun/ekiun/yakundatzu/yatzu ekixun/yatzundatzue/yatzue ekixuen/yatzuendake/yake ekien/yaken

Taulan erakusten den moduan molde biak elkarrekin bizi izandira. Edo Gatikan (Gaminde 1992) egiten den sistema:

116

Iñaki Gaminde

Oraina Iragana

dast(e)/dat astendak/yak/dana/yana -dako akondaku akundatzu atzundatzu(e) atzuendake aken

Badirudi NORK-NOR eta NORK-NORI-NOR sailak bateratsuerabiltzen direla. Hola nauen, saitxuten, gaitxusen, modukoak erabil-tzen diren artean, nekezago entzuten dira doten, dosun eta dun modu-koak. Edo dostesun, doskuen, eta dotzuen modukoen ondoan neun-tzen, seuntzen eta eusten modukoak entzuten dira arinago otzeten,otzezun eta dosten modukoak baino. Edozelan ere, hauek guztiak hiz-kuntzaren barrukotzat hartu beharko genituzke. Ondoko eskemanBizkaiko eta Gipuzkoako belaunaldi biren emaitzak ikus daitezke:

Bizkaia Gipuzkoa

Zaharrak seusten seniranGazteak ostesun sirasun

Sano bestelakoa da aurkeztu gura dugun bigarren arazoa, izan ere,sistemaren egokitzapen desberdin bati dagokio. Has gaitezen adibidebatekin:

Taberna batean zenbat den itauntzean, sarritan gertatzen denmoduan, bertakoak itauntzen badigu ea zer zen, gure bat-bateko erre-akzioa ordukoa ordainduta daukagula erantzutekoa izaten da; elka-rrizketa honela eman dezakegu:

– Zenbat da?– Zer zen?– Ordukoa orduan ordaindu nizun.

117


Jakina hirugarrena inork ez du erantzuten. Arazoa zera da “zer izanda” esaldiaren ordez “zer zen” itauntzen duenak aditzaren funtziona-menduaren gainean eta denboraren gainean beste ideia bat dauka(derragun bidenabar inguruko gaztelaniatik lar asagotzen ez dena).Antzeko kontrajarpenak ondoko hauetan agertzen dira:

Altxa hor ni nengoen eta Altxatu hor ni egon naiz etaEz nekien zer esan Ez dut jakin zer esanZera esan nahi nizun Zera esan gura esan dizutHor ipintzen zuen Hor ipintzen izan du

Sistema hau erabiltzen dutenek aditz trinkoen iragan gehienak ezdituzte erabiltzen, are gehiago gerundialetan ondoko moduko adibi-deak sarritan entzun ditzakegu:

“Mendien dabilela agertu dok (Lezama)” - (Mendian dabi-lela agertu duk)

“Turroya yaten daola agin bet apurtu yakon (Lezama)” -(Turroia jaten dagoela hagin bat apurtu zitzaion)

“Afariten gausela argie yoan dok (Lezama)” - (Afaltzen gau-dela argia joan duk)

“al dala apartetasan onena (Zamudio)” - (ahal dela aparta-tzen zen onena)

“argie yoan da afaltan gausela (Zamudio)” - (argia joan daafaltzen gagozela)

“Errope eskeitten naula orrek atek toum! ieun, ene! (Berango)” -(Arropa eskegitzen nagoela ate horrek toum! egin zuen, ene!)

Ekialderantz eta aditz trinkoen iraganak beste testuinguru batzue-tan erabiltzen diren lekuetan ere honelakoak entzun daitezke:

“Nik baten ortxe bedarra ebaten nabillela tunelen onduen,segias, e, arrapau neban, da ill (Zaldibar)” - (Nik baten hortxebelarra ebakitzen nabilela tunelaren ondoan, segagaz, harrapa-tu nuen, eta hil)

118

Iñaki Gaminde

Badirudi, gorago aipatu dugun maiztasunaren gorabeherarenondorioz, mendebaldean (Orozkon izan ezik) aditz trinkoen iraganakgalduz joan direla. Era berean aditzen denborarekiko erlazioa aldatuere egin da. Egitura honen erabileraren gainean eta adibide gehiago-tarako Respaldizaren (2000) lana ikus daiteke. Halandaze, aditzarenfuntzionamenduan sistema bi aurkitzen ditugu; Respaldizak berelanean adierazten duen moduan, egitura hauek eta sistema osoa eus-kara batuan bete-betean sartu beharko litzateke eta erabiltzen deninguruetan konplexu barik irakatsi beharko litzateke.

Mendebaldeko barietate batzuetan NOR sailean ez dira baldin-tzak eta ahalezkoak bereizten ez bada aspektu markagatik; adibidez:

sartu ninttike (Ahalezkoa)sartuko ninttike (Baldintza)jesarri ginttikes (Ahalezkoa)jesarriko ginttikes (Baldintza)

Honelakoetan NOR eta NORK-NOR saileko ahalezkoak, berriz,ondo bereizten dira; adibidez:

NOR NORK-NOR

ninttike neilittike/leitte leiginttikes genkisinttikes senkisinttikese senkielittikes/leittes leye

Hala ere, honelakoetan eta osterantzeko barietateetan ere “lei/leis”aditz iragangaitzekin ere erabiltzen dira; esaterako:

sartu leietor leijesarri lei

119


Molde hauek eta ondoko adibideetan ikusten diren beste hauek:

sartu littike/leitteetor littike/leittejesarri littike/leitte

“lei/leis” erabiltzen dira ageriko subjekturik ez dagoenean, inper-tsonalak esaten direnak egiteko. “leitte/ke”, ostera, ageriko subjektuadagoenean. Hola bada “laguna hemen saurtu leite” eta “hemen sartulei” gauza bi dira. Iraganean, Gatikan adibidez, bereiztu egiten dirahonela: lei/euken; litike(leitte)/satiken; subjektua adierazten ez deneanhonakoak dauzkagu:

(1) Orain ez lei sinestu(2) Orduan ez euken sinestu(3) Orain ez lei pentsau(4) Orduan ez euken pentsau

Bestetik, subjektua adierazita honako beste hauek:

(5) Au orain etorri littike(6) Au atzo etorri satiken(7) Ori orain sartu littike(8) Ori atzo sartu satiken

Aditzen gorabehera honekin amaitzeko, ohartu gurako genukeirakurlea berrikitan jazo den aldaketa ikusgarri batekin. Ahoz men-debalde osoan “eduki” eta “jakin” aditzen datibodun adizkiak sanoarruntak dira. Jarraian Otxandioko “eduki”ren eta Elantxobeko“jakin”en taulak ematen ditugu:

120

Iñaki Gaminde

NIRI HARI GURI ZURI ZUEI HAIEI

dauketzat daukotzut daukotzuet dauketzietdaukost daukotzo daukosku daukotzu daukotzue daukotze

daukotzau dauketzugu daukotzuau daukotzaudaukostasu daukotzasu daukoskusu daukotzasudaukostasue daukotzasue daukoskusue daukotzasuedaukoste daukotze daukoskue daukotzue daukotzue daukotzie

NIRI HARI GURI ZURI ZUEI HAIEI

dakitzat dakitzut dakitzutie dakitzatiedakist dakitzo dakisku dakitzu dakitzue dakitzoe

dakitzagu dakitzugu dakitzugu dakitzagudakistasu dakitzasu dakitzasuedakistasue dakitzasue dakitzasuedakistie dakitzoe dakiskue dakitzue dakitzue dakitzoe

Gure ustez euskara estandarraren eraginez eta eskoletan erabiltzenez direlako testu idatzietatik desagertu dira guztiz. Horren ondoriozarrisku bizia dago ahozko testuetatik ere desagertzeko; are gehiago,lehen herri hizkeren paradigmetan dauden zuloak betetzen eta oso-tzen Eskolako euskarak lagundu behar duen moduan, oraingoanzuloa euskara estandarrak daukanean, herri hizkeretatik abiatuta oso-tu beharko litzateke zulogune hori, aurreiritzirik barik eta hiztunoibaliagarri izan dakigun ber.

4. Ondorioak

Hemen azaldu dugun honetatik eta gure aurreko beharretan orainarte idatzi ditugunak gogotan erabilita, onartzen badugu eskolak hiz-tun osoak sortu behar dituela eta dakigunetik ez dakigunera jo behardugula, eskolak ikasleak errotuta daukan eredua ezin du ordeztu, oso-tu egin beharko du. Beste alde batetik, hizkuntzaren aldakortasunakontutan hartu beharko da. Irakasleak ikaslearen sistemaren arauakezagutu behar ditu.

121


Artikuluan zehar erakusten ahalegindu garen eran, herri hizkerengaineko ikerketek bide eman behar digute arau horiek agirian uzteko.Hala ere, argi dago ikerketa linguistikoek ematen dituzten datuak etaazalpenak era didaktizatuan eta erabiltzeko modu egokian emanbehar zaizkiola irakasleari. Ezin lan guztia egotz daiteke irakasleenbizkar; helburuak argi badauzkagu honek ahalegin berezia dakarkiolegokiokeenari, izan ere, inbertsio estrategikotzat jo behar da.

Ikasleen motibazioaz hainbeste berba egiten den uneon, irakasle-en motibazioaz ere egin behar dira berba batzuk. Irakasleak motiba-zio sendoa daukanean, gustura sentitzen denean, gaiarekin zaletasunatransmititzen die ikasleei10. Askotan, ezaupideak baino, horixe da ira-kasle baten benetako beharra. Lehen emozioen intonazioaz berbaegin badugu, oraingo hau intonazioaren emozioei dagokie.

Aipamenak

BILBAO, Begoña, GAMINDE, Iñaki; GOIKOETXEA, Juan Luis; ELGOI-BAR, Esther; MARKAIDA, Idoia eta OLALDE, Ander (2004): Bakioeta Eskola: Gida Didaktikoa, Bakioko Udala

CAMINO, Iñaki (2005): “Euskal soziolinguistikaren atarian” in Etxe-barria, P. eta Knör, H. (arg.) (2005) Nerekin yaio nun: Txillarde-giri omenaldia. Iker-17, Euskaltzaindia, UPV-EHU, Bilbo

GAMINDE, Iñaki (1992): Urduliz eta Gatikako Herri hizkeren Azterke-ta Linguistikoa. Doktorego Tesia. Deustuko Unibertsitatea.

122

Iñaki Gaminde

10 Zilegi izan bekit gomutara ekartzea, hezkuntza arautuan zein ez arautuan,euren gaiekiko lilura kutsatu zidaten irakasle batzuk: Txillardegi, A. Irigoien, J. I.Hualde, X. Kaltzakorta, Carmen Isasi, J. L. Goikoetxea eta Euskal Herriko hainbatherritan joaten natzaien guztietan zer edo zer irakasten didaten irakasle anonimoguztiak. Haientzat, hamar urte nituela gure amari estudiatzeko balio ez nuela esanziotenentzat, euren errepresio bortitzaren gomuta lausoa baino ez dut gordetzen.

GAMINDE, Iñaki (1995): Bizkaieraren Azentu-Moldeez. Labayru Ikas-tegia. Bilbo

GAMINDE, Iñaki (1998): Euskaldunen Azentuak, Labayru, Bilbo

GAMINDE, Iñaki (2000): “Zamudioko euskararen soinu egituraz” inMendebalde Kultur Alkartea (2000): Mendebaldeko BerbetearenFormalizazinoa. Bilbo

GAMINDE, Iñaki (2002a): “Bizkaiko euskararen ezaugarri fonologikobatzuen inguruan” Euskalingua-1, Mendebalde Kultura Alkartea,Bilbo

GAMINDE, Iñaki (2002b): “Leioako azentueraz” FLV-90

GAMINDE, Iñaki (2006): Lezama Berbarik Berba. (agertzeko)

GAMINDE, Iñaki eta GOIKOETXEA, Udane (arg.) (2005): IrakurketaOzena ebaluatzeko irizpideak Bizkaian. Mendebalde KulturaAlkartea, Bilbo

GAMINDE, Iñaki; ELGOIBAR, Esther; GOIKOETXEA, Atotz, SANZ,Ziortza, ASTOBIETA, Oihana eta GAMINDE, Jon (2005): Deriozta-rren Euskara: CDa. Derioko Udala eta Tximintx, Bilbo

GARATE, Gotzon (1988): Erdarakadak, Gero-Mensajero, Bilbo

GARCÍA MOUTON, Pilar eta MORENO FERNÁNDEZ, Francisco (2005)Atlas Lingüístico y Etnográfico de Castilla-La Mancha. http://www.uah.es/otrosweb/alecman/

HUALDE, José Ignacio (1997): Euskararen azentuerak. Anuario delSeminario de Filología Vasca “Julio de Urquijo”, GehigarriakXLII. Gipuzkoako Foru Aldundia eta Euskal Herriko Unibertsita-tea, Bilbo eta Donostia

HUALDE, José Ignacio (2004): “Analogy and other types of non-pho-netic change in Bizkaian Basque” (agertzeko)

123


IRIGOYEN, Alfontso (1992): “Euskal litteratura zaharrari dagokiolaverbo-systema periphrastikoan boz aktivoari oposatzen zaion bozpasivoaz ohar gisako elea berriz ere” in De re philologica linguaeuasconicae IV. Bilbo, 1992.

JUNYENT, Carme (1999): La Diversidad Lingüística: Didáctica y reco-rrido de las lenguas del Mundo. Octaedro, Bartzelona

MARKAIDA, Eukene, GAMINDE, Iñaki eta MARKAIDA, Bene (1993):Sopelako Euskaraz. Urdulizko Euskara Taldea. Sopela

NAVAS, Eva, HERNÁEZ, Inmaculada, LUENGO, Iker, SÁNCHEZ, Jon(2004): “Análisis acústico de una base de datos de habla emocio-nal” in Sanchis, Emilio (2004): Terceras Jornadas en tecnologíadel habla. Valentzia.

ORMAETXEA, Jose Luis (2005): Aramaioko Euskara: Azterketa Dialek-tologikoa. Doktorego Tesia (Argitaragabea)

ORTIZ DE URBINA, Jon (1988): “Interferentzia sintaktiko berezibatez” II. Euskal Mundu-Biltzarra, Euskara Biltzarra, I. liburukia:Hizkuntz deskribapena, Gasteiz, Eusko Jaurlaritza

RESPALDIZA, Juanjo (2000): “-Ten izan dut/naz aditz egituraren gane-an” in Mendebalde Kultura Alkartea (2000): Mendebaldeko Berbe-tearen Formalizazinoa. Bilbo

124

Iñaki Gaminde

Documents

Herririkera: osotu ala ordeztu?mendebalde.eus/jardunaldiak/2006/Herrikera: osotu ala... · 2015-01-26 · Hala banatu ziren beharrak kideen eta lagunen artean eta berriro ere, nork