Ugalketa

KontzeptuaKontzeptua: ugalketari esker espezie baten banakoek beren antzekoak diren ondorengoak sortuko dituzte.

Bizi zikloa �� 1. Ugalketa:1. Ugalketa: Obulu bat eta espermatozoide bat elkartu beren nukleoek bat egin eta ondorioz zigotoa eratzeko fasea.

� 2. Enbrioi2. Enbrioi--garapenagarapena: Zigotoa sortzen denetik banakoa jaio arteko fasea.

� 3. Hazkuntza3. Hazkuntza: Banakoa jaiotzen denetik ugaltzeko prest dagoen arteko fasea.

1. Ugalketa animalietan

Asexuala

1, 2, 6, 7, 1, 2, 6, 7,

8, 9, 12 8, 9, 12

ariketakariketak

• Asexuala: guraso bakar batek egiten du, ondorengoak berdin-berdinak izango dira.•Sexuala: Sexu ezberdineko bi gurasoek egiten dute bien karaktereak dituzten ondorengoak sortzeko.

Zatiketaz

Gemazioz

• Banakoa bi zatitan edo gehiagotan zatitzen da � horietako bakoitzetik ondorengo bat sortu (zelenteratuak�anemonak,// harrak�lur-zizareak eta planariak).

•Animalia batzuk, nahiz eta sexu bidez ugaldu, gai dira galdutako gorputz atalak birsortzekobirsortzeko(sugandilak, itsas-izarrak, etab.)

• Animaliari koskor edo gema bat ateratzen zaio gorputzean, horretatik banako heldu bat sortuko da.

• Batzuetan gema bereizi egiten da gurasotik (hidra), besteetan lotuta geratzen da (korala).

2. Enbrioi garapena

Motak

• Obiparoa: Enbrioia amaren gorputzetik kanpo garatzen da, arrautzan. Bertako elikagai-gordekinetaz elikatzen da jaio arte (arrain gehienak, hegaztiak eta narrasti gehienak). EKLOSIOAEKLOSIOA.• Bibiparoa: Enbrioia amaren gorputzaren barnean garatzen da, umetokian edo uteroan. Enbrioia eta ama plazetagatik komunikatuak daude, bertatik elilagaiak sartu eta hondakinak kanporatzen dira, enbrioia eta plazenta zilbo-hesteagatik komunikatuak daude (ugaztun gehienek). ERDITZEAERDITZEA.• Obobibiparoa: Enbrioia amaren gorputzaren barnean garatzen da, arrautzan, bertako elikagai-gordekinaz elikatzen da jaio arte (marrazoak, sugeak, muskerrak eta arrain batzuk). EKLOSIOAEKLOSIOA.

KontzeptuaKontzeptua: Organismo batek bere bizitzan sufritzen dituen aldaketa multzoari deritzogu, zigoto denetik ugaltzeko gai den arte. 3 fase ezberdindu genitzake:

Sexuala

KontzeptuaKontzeptua: sexu bidezko ugalketan sexu desberdineko bi banako behar dira, arra eta emea. Bakoitzak bere gonadak edo ugalketa organoak izango ditu (arrek testikuluak eta emeek obulutegiak) eta bere gametoak edo ugalketa zelulak eratuko ditu (arrek espermatozoideak eta emeek obuluak).

Banakoen sexua

Ernalketamotak

• Sexubakarrak: banako bakoitzak sexu bakar bateko gonadak ditu, maskulinoak edo femeninoak. Arrak eta emeak ezberdinak badira euren artean � dimorfismo sexuala

• Hermafroditak: Banako bakoitzak sexu bietako gonadak ditu, normalean ez dira autoernaltzen (barraskiloak, lur-zizareak, …).

KontzeptuaKontzeptua: obulua eta espermatozoidea elkartzeri deritzogu, ondorioz zigotoa sortuko da. Ingurune hezean gertatu behar da. Orduan zelula zatiketak behin eta berriz gertatuko dira enbrioia sortu arte.

• Kanpo-ernalketa: Amaren organismotik kanpo gertatzen da, emeak obulu ernaldugabeak kanporatzen ditu, hauek, arrak askatutako espermatozoideekin ernalduak izango dira (uretako animaliak eta lehorrko batzuk).

•Barne-ernalketa: Ugaltze-aparatu femenino hezearen barnean gertatzen da, kopulazioa beharrezkoa da, honen bidez arrak espermatozideak sartzen ditu emearen ugaltze-aparatuan.

Ugalketa

14, 17, 19, 14, 17, 19,

20, 22, 23 20, 22, 23

ariketakariketak

3. Hazkuntza• Zuzena: Kumeak helduen antzeko itxura dute jaiotzean, hazten joango dira (ugaztunak, narrastiak, hegaztiak..)

• Zeharkakoa: Kumeak larba bezala jaiotzen dira eta metamorfosi deritzen zenbait aldaketaren bidez bihurtzen dira heldu.

Ugalketa landareetan

KontzeptuaKontzeptua: Gema bidez ugaltzen dira, bertatik beste banakoak sortuko dira. •Estoloiak: Lurzorutik paralelo hazten diren zurtoinak dira, lurzorua ukitzean sustraiak botatzen dituzte (marrubiak, hirustak)• Erraboilak: Lurpean hasten diren zurtoin txikiak dira, haiettaik hosto mamitsuak ateratzen dira, zeinetati baste landare batzuk ernetzen dira (tipulak, baratxuriak eta tulipak).• Tuberkuluak: Lurpeko zurtoinak dira, beraietatik zenbait koskor edo gema ateratzen dira, zeintzuettaik landare berri bat haz daitekeen.

Asexuala

Begetatiboa

Espora bidezkoa

Banako baten zelula batetik nukleoa hainbat aldiz zatitzen da hainbat zelula ume emanez (esporak), hauetariko bakoitzetik banako bat sor daiteke.

Sexu bidezkoa

KontzeptuaKontzeptua: Landareen ugaltze-organiak loreetan daude, hemen sortuko dira ugalketarako ezinbestekoak diren gametaoak.

•Lore gehienak hermafroditak dira, baina baduade sexubakarrekoak.

•Loreen atalak

Loreen egitura Lore biltegiak

Ugaltze-organoak

• Kaliza: kanpoko bilgarria, sepaloz osatuta.

•Korola: barruko bilgarria, petaloz osatua.

• Pistiloa: Ugaltze-organo femeninoa, estigma, estilo, obulutegi eta obuluz osatua (hemen gametoak sortu).

• Estaminea: Ugaltze-organo masmulinoa, harizpi, antera eta polenez osatuak (hemen gametoak sortu).

Ernalketa

1. Polena, polinizazioz (haizearen edo animalien eraginez), pistilora ailegatu eta polen-hodia garatzen du, bertatik gameto maskulinoak obulutegira ailegatuko dira.

2. Obulutegiaren barruan obulua ernaldu eta zigotoa sortzen da, gero enbrioia eratuko da.

3. Obulua ernaltzean hazia eratzen da, obulutegia fruitu bihurtzen da haziak elikagai nahikoa izan ditzan. Bi fruitu mota: mamitsuak eta lehorrak.

4. Fruitua lurrera eroriz, enbrioitik landarea haziko da.