Informe preliminar dos traballos arqueolóxicos realizados

21

Informe preliminar dos traballos arqueolóxicosrealizados no Castro de Viladonga no ano 2003Felipe Arias Vilas e Emilio Ramil González

20

César Llana Rodríguez y Elena Varela Arias

FERNÁNDEZ RODRÍGUEZ, C. (2002):“Análisis de los restos faunísticosrecuperados en el Castro de Viladon-ga (Castro de Rei Lugo)”. CROA, nº12, pp.:7-14.

FLOS TRAVIESO, N. (1987): Baetulo. ElsVidres. Badalona. Museu de Badalo-na. Monografies Badalonines, nº 10.

LAGE PILLADO, M. (2001): “Fíbulasanulares romanas del Castro de Vila-donga”. Croa, nº11, p.: 29-34.

LISTE FERNÁNDEZ, A. (1991): Funcio-nalidad y Estética en el Museo Etno-

gráfico Liste. Pontevedra. Diputa-ción Provincial.

MONTEAGUDO, L.(1977): Die Beile aufder Iberischen Halbinsel. München.Prähistorische Bronzefunde. IX (6).

MOUTINHO ALARCÃO, A.; PONTE, S.da (1979): “Trouvailles diverses”;in.: J. Alarcão; R, Etienne; A. Mou-tinho Alarcão; S. da Ponte (Dirs):Trouvailles Diverses-ConclusionsGénérales. París, Missión Archéolo-gique Française au Portugal. MuséeMonographique de Conimbriga.Fouilles de Conimbriga, vol. VII,pp.: 11-203.

PALOL, P. De (1950): “Ponderales y exa-gia romanobizantinos en España”.Ampurias, nº 11, pp.: 127-150.

PRICE, J. (1981): Roman Glass in Spain.University of Wales. British Thesis.

VEGAS, M (1973): Cerámica comúnromana del Mediterráneo occiden-tal. Barcelona. Universidad de Bar-celona. Publicaciones Eventuales, nº22.

XUSTO RODRÍGUEZ, M. (2001): OVidro provincial Galaicorromano.Vigo, Universidade de Vigo.

aportados pola empresa foron: RosaFernandez Quiza, José Ramón Mar-tínez Casal, Alexandre Sinde Váz-quez, Carlos Abella Cabarcos (topo-grafía e planimetría) e Nicolás Muí-ños Pita (debuxo de plantas e perfís).Colaboraron axudando nos traballosde campo, en distintas fases da esca-vación, os/as licenciados/as: IsabelCabrera Tilve, Eva Castro Vigo,Manuel Celeiro Montenegro, Xer-

Plano 1.- Conxunto do Castro con indicación das áreas escavadas e puntos consolidados.

A intervención arqueolóxica noCastro de Viladonga do ano 2003 foipromovida polo Museo do propioxacemento e financiada pola Direc-ción Xeral de Patrimonio Cultural,da Consellería de Cultura, Comuni-cación Social e Turismo, que a cuali-ficou como actividade de revaloriza-ción do patrimonio. Os traballos decampo comezaron o día 11 de setem-bro e remataron o 4 de novembro.

O proxecto e a dirección dostraballos foi de Felipe Arias Vilas, e asúa execución adxudicouse polaXunta de Galicia á empresa AXAArqueoloxía, a cargo de EmilioRamil González (como xestor e sub-director da campaña) e coa colabora-ción no control e rexistro das catasdos tamén arqueólogos José MuíñoManeiro e Lorena Elguero Córdoba.Outros arqueólogos e persoal técnico

Publicado en versión electrónica en:http://www.aaviladonga.es/e-castrexo/es/mcroa1309.htm · http://www.aaviladonga.es/e-castrexo/ga/mcroa1309.htm

23

Informe preliminar dos traballos arqueolóxicos realizados no Castro de Viladonga no ano 2003

22

Felipe Arias Vilas e Emilio Ramil González

mán Darriba Barba, Goretti Gonzá-lez Vila, María Puga Lorenzo eMarco Antonio Rivas Nodar. A tra-vés do Museo, que aportou ademaiso necesario apoio técnico e deinfraestructura, participaron taménos seguintes colaboradores: BibianaCastro Ramil, Filomena DorregoMartínez, Sonia Engroba Cabana,César Llana Rodríguez, EnriqueMontenegro Rúa e Ana Mª Rubieroda Pena (en traballos de campo);*Consuelo Durán Fuentes e ElenaVarela Arias (en labores de clasifica-ción e inventario de materiais),Marta Cancio Martínez (en debuxode materiais) e Carmen RodríguezDíaz (en labores de limpeza e rozadono Castro). Os operarios da comarcacontratados pola empresa para os tra-ballos de campo foron: FranciscoAlvarez Abelleira, Alfonso IglesiaLópez, Felipe Iglesia Rodríguez,Asunción Rodríguez Prieto e JoséBenito Veiga Barreiro.

INTRODUCCIÓN

Plan e método de traballo

A intervención de 2003 con-templaba fundamentalmente osseguintes obxectivos:

1º.- Escavación en área en dúaszonas, por cadros de 10x10 m. subdi-vididos en cadrantes de 5 x 5 m. con-forme á planimetría establecida parao Castro (ver plano 1):

A) No chamado AntecastroOeste, como ampliación das áreas xasondeadas en 1972 por ChamosoLamas e escavadas en 1992 (por F.Arias Vilas) e 1996 (por L. López eY. Álvarez). A escavación, cun totalde 187’5 m2; abranguía en concreto

os cadros denominados 12-D (com-pleto, 100 m2 ), 12-E/3, 12-E/4 e 12-E/2 (neste último só a metade Oestepara non impedir a entrada de maqui-naria no dito Antecastro). Pretendía-se incrementar a información dispo-ñible para esta área de expansión (ede acceso) do xacemento, que xa tiñaofrecido restos de estructuras queagora procedía completar para sabermáis sobre a súa extensión, caráctere funcionalidade, ademais da rela-ción que poida ter co camiño descu-berto nesta parte do Castro.

B) Na zona situada á dereita daentrada principal da croa, comoampliación do corte aberto en 1988,en concreto os cadros denominados:12-O/1, 12-O/2, 12-O/3, P-12/1 e P-12/4, que fan un total de 125 m2 . Oobxectivo era ampliar a escavacióndos anos 1988 e 1989 co fin de ave-riguar a disposición da muralla inte-rior do Castro nesta zona lindeira daentrada á croa.

Como é lóxico e obrigado nestexacemento, de utilización patrimo-nial, cultural e educativa moi altadurante todas as épocas do ano, asáreas e estructuras escavadas teríanque quedar nun aceptable estado deconservación e visualización acepta-ble para seguir cumprindo aquelafunción social. Precisamente poristo, elixíronse os cadros citados,para non interromper en ningún casoa visita ó Castro por todo tipo depúblico, ademais da obriga legal dedeixar os restos aparecidos en condi-cións axeitadas para a súa perpetua-ción e a súa comprensión.

2º.- Limpeza de todo o Castro econsolidación nos puntos que o pre-cisasen. Prevíanse dous tipos de

intervención, segundo fose necesarioactuar a fondo no interior e/ou ata onivel de cimentación dos muros, ouben fose suficiente con repoñer oureforzar os remates, esquinais ouparamentos destes. Os criteriosxerais de intervención serían os habi-tuais neste xacemento, como logo seindicará.

O plan e método de traballoconsistiu en establecer unhas “unida-des de escavación ou de sondaxe”que seguen a retícula planimétricaempregada todo o xacemento, coin-cidentes cos cadros xa sinaladosmáis arriba para cada unha das áreas.Como é habitual neste sitio arqueoló-xico e para facilitar o rexistro e odesenvolvemento da escavación,estas unidades subdividíronse encadros de 5 x 5 m. nomeados do 1 ó4, seguindo desde o Norte o sentidodas agullas do reloxio.

Previamente á escavación, pro-cedeuse a un rozado intenso dasáreas marcadas, empregando mediosmanuais ou mecánicos cando así orequiría o abundante mato existente,especialmente no Antecastro. Logoda retirada da primeira capa vexetal,pasouse á escavación sistemática edemorada das diferentes unidadesestablecidas, acometéndose o traba-llo en pequenas áreas para retirar aterra seguindo, en principio, a orien-tación e guía das diferentes texturas ecores das correspondentes unidadesestratigráficas.

Para o rexistro arqueolóxicoempregouse unha ficha tipo cosdatos precisos para a identificacióndas estructuras e materiais apareci-dos, anotando estes en base á súaunidade de escavación e á capa estra-

Plano 2.- Área escavada no Antecastro.

cións puntuais de cerámica, desementes, etc.).

O material arqueolóxico apare-cido depositouse, loxicamente, noMuseo do Castro, para a súa limpeza,siglado e inventario, contextualizán-doo e clasificándoo por unidades eniveis, levando cada peza a siglacorrespondente á campaña: VD03 -nº de orde (sucesivo do 1 ata o final),

e indicando con VD03-1/1, 2, 3... onúmero de fragmentos cando a pezase pega ou se recompón.

A limpeza do Castro fíxose entodas as áreas escavadas anterior-mente tanto na croa como fóra dela,así como na muralla e foso princi-pais, utilizando medios manuais emecánicos (fouces e fouciños, rodos,desbrozadoras, etc.), con especialcoidado nas estructuras murarias esen botar ningún tipo de herbicida,labor este que se fará máis adiante entempo e forma oportunos e en zonase puntos que así o precisen.

A consolidación consistiu nareposición de pedras (previo o des-montado dos muros só alí onde foserealmente necesario), asentadas enargamasa terrosa feita in situ, cunhautilización mínima de aglomerantecementicio que non é visible ó exte-rior pero que si queda documentado(ademais da lóxica referencia escritae gráfica) con ripios ou esquirlas deseixo branco presentes no propioCastro, así mesmo na forma habitual

En calquera caso, procúrasenon agredir nunca as estructurasarqueolóxicas, é dicir, a consolida-ción será sempre a mínima necesariapara garantir a estabilidade dosmuros, sen recrecementos fóra delugar (e á marxe da normativa legal),tratando ademais de que esta conso-lidación resulte o máis ecolóxicaposible, conforme ó sistema e méto-dos utilizados neste xacementodesde 1982, xa descritos en anterio-res memorias e publicacións, é dicircos cumios dos muros cubertos deterróns de herba cortados a posta easentados nunha fina capa de terra.

tigáfica. No caso dos elementosarqueolóxicos de maior interese esingularidade, útiles para a caracteri-zación e definición da intervención edo propio xacemento, fíxose unrexistro individualizado con coorde-nadas tridimensionais (este foi ocaso, por ex., dos furados de poste oude restos de madeiras, de pezasmetálicas identificables, de acumula-

criatura

* Por un erro na edición impresa omitimos a María González Cabarcos

25


24


I.- ESCAVACIÓNDO SECTORDO ANTECASTRO

Na área obxecto desta interven-ción (ver plano 2) no Antecastro sitoó Oeste da croa, xa se fixeran variasescavacións nos anos 70 e 90, nasque se descubrira un camiño de acce-so ó Castro flanqueado por dúas pla-taformas, nunha das cales (a do ladoSul) documentarase parte dunhaconstrucción alongada case paralelae lindeira con aquel camiño, conmuros rectos conservados practica-mente a nivel de cimentación e feitoscon pedras de pizarra e cuarzo de botamaño. Por algúns dos elementosque se asociaban a ela, coma ungrande furado identificado coma unsilo de cereal e unhas pedras de larei-ra con carbóns e área de queimado, asúa función estimábase comodoméstica. Os materiais arqueolóxi-cos recuperados nesta área sintoniza-ban bastante, cronolóxica e tipoloxi-camente, co que se ten documentadopara a croa, é dicir, unha ocupacióngalaico-romana, sobre todo entrefins do s. II e comezos do V d.C.

Unidade de escavación 12-E

Comezouse a escavación polosubsector 12-E/4, e a pouca fonduradetectouse o muro Sul da que deno-minamos estructura 1 (a que xa sedocumentara en campañas anterio-res), que discorría paralelo ó outromuro xa visible, definíndose asíunha grande construcción de prantarectangular.

O muro agora exhumado con-serva uns 50 cm de altura e unhaanchura media de 85–90 cm., e tenun paramento interno relativamente

Foto 1.- Lado Oeste da estructura 1 ou construcción alongada (12-D/1 e 12-E/4). Foto 2.- Lado Leste da estructura 1 (12-E/4) coas marcas de lodo, pisos e liña de pedras.

ben coidado de laxes de tamañomedio e pequeno argamasadas cunhaarxila arrubiada, común a outrasconstruccións desta área e doutraspartes do xacemento (foto 1). Polacara exterior apoia sobre coios deseixo branco de boas dimensións,conformando unha especie de reban-co irregular, tamén consonte co quesucede no resto do poboado, ondehai unha clara preferencia por estematerial cuarcítico á hora de chantaros alicerces dos muros.

No espacio interno desta cons-trucción 1, rexistráronse diversoselementos estructurais (foto 2):

- Indicios dunha posible canle,escorrentía ou elemento similar quecruza a construcción de Norte a Sul eque está delimitada por pequenaslousas e conformado por unha capade terra ou lodo de cor gris-verdosaescura (unidade estratigráfica deno-minada capa 5) por baixo do nivel decimentación do muro). A súa funcio-nalidade quizais poida relacionarsecon algún traballo de tipo artesanal,

mesmo asociado coa que chamare-mos estructura 2 (vid. infra)

- Unha especie de divisióninterna paralela á canle anterior, peroasentada sobre o piso da construc-ción e composta dunha liña de pedrasdeitadas de tamaño variable, a modode base dun “tabique” feito de mate-riais perecedoiros, fosen madeiras oupallabarro (é dicir, un entramado depaus e madeiras revestido e aglome-rado con barro que, seco ou cocido, éo elemento arqueolóxico que chegaata nós)

- Un furado case adosado ómuro Sul no ángulo que forma coaanterior división interna, duns 40 cmde diámetro e escavado no piso destaestructura 1, sen que de momentopoidamos determinar a sua funciona-lidade.

- Diversos sinais de dous ou tres“pavimentos” ou “pisos”, a uns 70cm. de fondura, compostos por unhaserie de manchas extensas de terrabarrenta de distintas tonalidades queinterpretamos como restos de variossolos de uso do interior da estructura

1 e que deben ser coexistentes oumoi sucesivos no tempo.

A estratigrafía deste subsectorestá ben ilustrada no perfil do ladoLeste, e é particular do interior daestructura 1, mentres ó exterior daconstrucción a disposición estrati-gráfica dos perfís é matizadamentedistinta, máis análoga ó resto da áreaescavada. Nesta unidade 12-E, baixoo nivel O (de terra vexetal), rexís-transe un nivel arqueolóxico 1 que sepode organizar en oito capas diferen-tes, das cales son de salientar: a 1(terra parda con anacos miúdos depallabarro), a 2 (derrubo de paredeen terra vermella e con arxila mestu-rada con pedras), a 4 (terra parda conderrubo de tellado, con lousas fura-das e anacos de tégulas), a 5 (a cita-da canle de lodo), e as mencionadasmostras de pisos moi localizados(capas 6, 7 e 8).

Os materiais arqueolóxicosrecuperados nesta zona resúmenseen fragmentos de cerámica de tradi-ción castrexa e común romana, ensintonía cronolóxica e tipolóxica co

exhumado no interior do poboado; amaior concentración prodúcesexusto por riba dos niveis de “piso”.Así mesmo, xa desde as primeirascapas do nivel 1 é importante a pre-senza de anacos de pallabarro (senchegar a abundancia da unidade 12-D como logo veremos), ademais dosrestos de tellas planas (tegulae) reco-llidos na capa de derrubamento detellado.

Sen embargo, debe destacar-se o achado dunha fíbula enomega (foto 3), varias fichas delousa e pizarra (entre elas douscalculi de xogo) e dúas moedasde bronce (centenionales oufolles do s. IV ou V d.C.) moideterioradas.

No subsector 12-E/3, asevidencias arqueolóxicas recupe-radas abrían interrogantes sobre acontinuidade das construcciónsdescubertas, o que motivou aampliación cara á metade Oesteda unidade veciña (subsector 12-E/2); pola súa relación descríben-se ambas conxuntamente.

Xa de seguida (ós 25-30 cm.)asomarían os restos do que chama-mos estructura 2. Compóñena unhaserie de muros, cunha dimensióntotal aproximada de 5 x 3 m., quedelimitan unha planta rectangularincompleta, pois está interrompidapolo lado Norte. No ángulo SO.amosa un esquinal moi ben arredon-dado polo exterior, mentres que omuro Sul ten dous vans ou ¿portas?.Perto do perfil Leste conta cun muroque sae perpendicularmente da pare-de Sul (coa que se imbrica), e queesta claramente cortado no seu extre-mo Norte pola estructura 1 definidana unidade anterior (foto 4). O citadomuro Sul proxéctase cara ó perfilLeste, polo que a súa resolucióndepende de futuras escavacións.

Esta nova estructura 2 ten unhafactura máis coidada que a construc-ción 1, sobre todo na súa cara exte-rior, cunha mampostería de laxas depizarra ben careadas e argamasadascunha arxila amarelenta (mentres ada estructura 1 é máis arrubiada).

Foto 3.- Fíbula en omega no momentode aparecer en 12-D/2.

27


26


primeira, pesia á distinta orientacióndos seus eixos principais, pero con-forme se avanzou na escavación dosmuros laterais da estructura 2, com-probouse que son construccións dife-rentes e que esta última foi cortada einutilizada nun momento posterior(posiblemente en pouco tempo) polalonga estructura 1 (ver plano 3).

A estratigrafía do perfil Sul daunidade 12-E/3 ofrece, baixo o nivel0 de terra vexetal, un nivel arqueoló-xico composto por unha capa 1 deterra parda con restos de pallabarro ederrubamento da estructura, e unhacapa 2 de terra con arxila vermella.No perfil Oeste desta sondaxe, logoda mesma capa vexetal, o nivelarqueolóxico tiña dúas capas, asegunda delas de terra parda conpallabarro e restos de derrubamento.

Os materiais arqueolóxicosdesta área 12-E/3 e 12-E/2 encádran-se ben na liña xeral de todo o xace-mento: as cerámicas amosan un tipode pasta e unhas formas castrexas ecomúns romanas, atribuíbles a reci-pientes de uso doméstico e de crono-loxía galaico-romana, practicamentesen ningunha decoración, agás algúnleve espatulado ou algunha incisiónsuave. Apareceu tamén algún anacode bronce en moi mal estado e recu-peráronse lousiñas en forma de fichaou disco e algunha fusaiola.

A maior concentración demateriais prodúcese na capa 2 donivel 1, ó igual que en case toda aárea de intervención. Á hora do seurexistro, individualizáronse as evi-dencias detallando se foron recolli-das no interior ou no exterior daestructura ou, en caso de estar aso-

ciadas a peculiaridades estratigráfi-cas, as súas variantes de textura e cor.

Unidade de escavación 12-D

No subsector 12-D/1, docu-mentouse tamén a continuidade domuro S. da estructura 1, se ben nestaparte acada máis anchura (ata os 115cm). Nalgún treito amosa un perfilalgo irregular propio da cimentación,e o aparello segue sendo de mampos-tería de pizarra no paramento interiore grandes bloques de seixo branco noexterior. O seu remate no ángulo NO.desta unidade atópase moi derrama-do e só conserva os grandes coios dacimentación.

No interior desta construcciónseguen aparecendo restos de “pisos”de arxila arrubiada, con manchas dequeimado asociadas á grande lareirarectangular de pedras descuberta en1996 e adosada ó muro da súa cabe-ceira Oeste.

Ó exterior da estructura, a cotafinal ven dada pola capa de arxilaavermellada recén citada, pero quenesta área carece da textura compac-ta que a definirían como solo de ocu-pación; debe tratarse máis ben dunhadas capas de recheo que en determi-nado momento serviron para confor-mar a plataforma hoxe visible noAntecastro.

Dada a súa ubicación, nestaunidade 12-D/1 non se deixou nin-gún perfil ou corte estratigráfico, etendo en conta que o proceso deescavación foi case simultáneo ó de12-E/4, a definición dos seus niveis ecapas foi elaborada en conxunto easimilada a esta última.

Os materiais arqueolóxicosrecollidos están igualmente na liña

No ángulo SL. da sondaxe e nacapa avermellada que define a cotafinal, documentáronse manchas irre-gulares de queimado e, en relacióncon isto e por baixo da capa de palla-barros que se describe no perfil Sul,recolleuse unha grande acumulaciónde cerámica.

A estratigrafía de dito perfil Sulofrece un nivel arqueolóxico com-posto dunha capa de terra parda conpallabarro e outra capa de barro arru-biado. En cambio, o ángulo SL. domesmo perfil presenta, ademais dohabitual nivel de capa vexetal, trescapas de cor e textura distinta: a 1con terra parda escura e con pallaba-rros, a 2 con terra parda amarelenta,e a 3 cos pallabarros desfeitos e api-sonados.

O material atopado neste sub-sector 12-D/1 é similar ó do resto daárea de intervención tanto no aspectotipolóxico coma cronolóxico e docu-méntase sobre todo na capa 1 deterra parda. Sen embargo, no ánguloSL. desta unidade e por baixo dopallabarro apareceu a citada concen-

Foto 4.- Conxunto da área do Antecastro coas dúas estructuras pétreas en primeiro plano.

Presenta ademais unha pequena ban-queta de cimentación tamén de laxes,cando na construcción 1 xa diciamosque era de grandes coios de cuarzobranco.

O interior desta estructura 2estaba colmatado por un derrubomiúdo de laxes e argamasa que, logode escavalo, deixou á vista dous blo-ques de seixo de bo tamaño, calzadoscon pequenas lousas que parecíanpretender a súa nivelación ou asenta-mento; sen embargo, ó levantalos dexeito momentáneo para ver se tapa-ban algún elemento determinado,comprobouse que estaban facendo asveces de “tapa” ou selo de senllosburatos colmatados con terra e deli-mitados por aquelas lousiñas que ini-cialmente parecían calzar os coios,que foron deixados in situ. Cómprechamar a atención sobre a disposi-ción destes bloques de seixo, poissemellan estar colocados nos eixosdos vans abertos no muro Sul destaestructura 2, e estes, á súa vez, cun-has pequenas moreas intencionadasde pedras (ó lado do corte S.); un

destes amoreamentos, o que está noextremo Oeste desta unidade 12-E/3e á altura do ángulo redondeado daconstrucción, supón unha inflexiónna estratigrafía do perfil Sul da áreaescavada no Antecastro.

Ó abeiro exterior do muro Sul,o que ten os vans, documentáronsedous buratos, un de conformacióntriangular e outro que, polo seu con-torno polilobulado, quizais non sexade poste.

Toda esta estructura 2 aséntasesobre unha especie de plataforma ouentullo apisonado de anacos depallabarro, de forma moi definida elimitada precisamente á planta daconstrucción, dato este moi relevantepois viría confirmar que, previamen-te á construcción das dúas estructu-ras pétreas, existiron outras feitas dematerial máis perecedoiro logoderramadas e arrumbadas, como tes-temuñaría a unidade 12-D.

Inicialmente pensouse nunhaposible relación entre as dúas cons-truccións de pedra, a xeito de corpoadosado a segunda con respecto da

Foto 5.- Área das unidades 12-D/2 e 12-E/3, cos coios e furados de poste.

do sinalado para 12-E/4: cerámica deuso doméstico e algúns anacos demetal, en xeral de bronces informes,cunha concentración máis elevada (esempre relativa) no contorno da cita-da lareira.

No subsector 12-D/2 as estruc-turas non parecen ter ningunha dis-tribución definida, e a súa funciónpoido ser moi diversa, tanto de cons-truccións feitas de materiais perece-doiros como de elementos menores(bancos, postes de uso indetermina-do. etc.). A cota final de nivelaciónestá marcada por unha capa ( a 6) deterra parda-amarela na que se docu-mentan varios furados para poste deforma e tamaño diferentes (perosempre arredor dos 20-25 cm. deanchura e uns 25/30 cm. de fondura),algúns deles con laxas fincadas nosbordes. Nunha cota análoga e ó igualque na unidade 12-D, aparecen máiscoios de seixo branco, e na zona cen-tral veuse unha acumulación de arga-masa asociada a furados de poste,bloques de cuarzo e unha manchacon restos de pallabarro (foto 5).

29


28


Foto 6.- Concentración de fragmentos dunha ola cerámica achados en 12-D/2.

Foto 7.- Ángulo S.O. da unidade 12-D/3, con restos de muro, pallabarros e cinsas.

tración de moitos fragmentos cerá-micos dunha ou varias vasillas de botamaño, se ben a calidade da súapasta e cocción é deficiente (foto 6).Os primeiros labores de limpeza, cla-sificación e inventario indican, ade-mais, que falta a maior parte doborde desta ou destas olas, que sonde tradición castrexa e habituais den-tro do material cerámico do Castro.

Xa se sinalou antes que o sub-sector 12-D/3 se escavou de xeitoconxunto e simultáneo con 12-D/4polo que a descrición pode conside-rarse común para ambas unidades,que constitúen un conxunto particu-lar dentro da área do Antecastropolos seus elementos relacionados.

Nel hai que salientar a concen-tración de pallabarro no ángulo SO.do cadro, conformada como unhamorea, aproximadamente cunhaextensión de 2 x 3 m., composta deanacos de tamaño ás veces conside-rable e que sen dúbida pertenceron ásparedes dalgunha estructura habita-cional. Forma unha capa moi bendefinida duns 10-15 cm. de espesor,

con abundantes restos cinsentos dequeimado que se van difuminandocara ó N. por mor da caída natural dopropio terreo e do arrastre da pen-dente.

En paralelo a este conxuntoaparecen restos de muros pétreos

(duns 70 cm de anchura e uns 40 cm.de altura), fragmentarios, discontí-nuos e de factura moi pobre, se ben oparamento que mira ó Oeste estámáis coidado, e nalgúns puntos mes-túranse con anacos de pallabarro(foto 7). Na unidade 12-D/4, este ali-ñamento parcial de muriños proxéc-tase cara ó Norte.

Xusto no ángulo NO. da sonda-xe documentáronse restos de táboasou madeiras carbonizadas e deitadasentre o pallabarro (foto 8). Ó seu ladoapareceu tamén o que parece ser untronco fincado e queimado, asociadotodo isto a concentracións de semen-tes estendidas en todo este lado Oestedo cadro 12-D/3, sementes taméncarbonizadas e que son dalgún cerealcomo millo miúdo ou trigo, á esperadas análises oportunas.

En canto ós materiais recolli-dos, cómpre anotar, sobre todo na

Foto 8.- Pallabarros e restos de madeiras queimadas na unidade 12-D/3.

en dirección N-S, a carón dunhamancha de arxila amarelenta e dunfurado de contorno irregular.

En varios puntos deste cadro, ecomo é común a toda esta área, rexís-transe furados distribuídos sen nin-gunha orde aparente, presuntamentede postes que sostiñan estructuras demateriais perecedoiros, fosen dehabitación, de almacenaxe ou doutrotipo de elementos como bancos ouarmazóns diversos. Nun destes fura-dos e reutilizado como pedra que odelimita, apareceu a metade duncatillus ou parte superior dun muíñocircular (foto 10), todo o cal, ade-mais de avalar a idea dunha funcio-nalidade particular para esta área,establece tamén un referente crono-lóxico dado que o espallamento dosmuíños xiratorios adoita vencellarseá romanización. En toda esta unidadee de forma puntual anque máis mar-cadamente na beira Oeste, recuperá-ronse máis restos de sementes aso-ciadas a áreas de queimado.

A estratigrafía das unidades deescavación 12-D/3 e 12-D/4 é común

Foto 9.- Alfinete de bronce, unha vez limpo,achado en 12-D/3.

capa 2 do nivel 1, a cerámica de tipocomún xeralizada nesta área do xace-mento, e que polo seus tipos e for-mas reforzan a idea dunha funciona-lidade relacionada con actividadesagrícolas. Destaca a aparición, naárea SL. da unidade 12-D/3, dun alfi-nete de cabelo (foto 9), feito en

bronce e aparentemente completo,similar a outros achados na croa doCastro en anos anteriores.

Para rematar coas zonas abertasno Antecastro, hai que referirse ósubsector 12-D/4 que, aínda quemoito máis feblemente que na unida-de anterior, amosou algúns restosmoito máis fragmentarios e indefini-dos de muros relativamente aliñados

Foto 10.- Peza superior dun muíño circularroto reutilizado nun furado en 12-D/4.

a ambas e defínese no seu perfilOeste. Baixo o nivel 0 (capa vexetal),o nivel arqueolóxico componse de 6capas, das cales a 2 pode subdividir-se á súa vez noutras dúas. Interesasalientar sobre todo: a capa 3, conterra vermella e un barro moderada-mente compacto, sen materialarqueolóxico e limitada ó ánguloNO. da unidade; a capa con bolsadasde sementes e cinsa, e a capa 5, conconcentración de anacos de pallaba-rro.

Os materiais arqueolóxicosaparecen maiormente na capa 2como é común en todo o sector 12-D, se ben tamén os hai noutras uni-dades estratigráficas. Algúns frag-mentos cerámicos atópanse xusta-mente no contorno das bolsas desementes e cinsas, e o metal estárepresentado por unha peza de ferroen forma de vástago que ben poiderapertencer a un compás ou tirapuntossemellante a outros xa aparecidos noxacemento.

Conclusións provisionais parao sector do Antecastro

A intervención no Antecastrono 2003 revelouse moi interesante entodos os seus sectores e ámbitos.Cómpre resaltar que estamos nunhazona relacionada probablementecunha ocupación doméstica, perocomplementada con actividades pro-

31


30


espacio destinado a varias activida-des e usos (incluso dun posible“nivel de obra”), o que ás veces faidifícil a explicación de elementosmoi dispares.

En todo caso e como antes seapuntou, un primeiro achegamentotanto ás estructuras atopadas como ósmateriais recollidos indica que a áreaescavada se encadra cultural e crono-loxicamente no horizonte coñecidopara o conxunto do poboado de Vila-donga, se ben cunhas singularidadesfuncionais que haberán de ser mellordefinidas con vindeiros traballos.

II.- SECTOR DA ENTRADA

A escavación deste sector loca-lízase á dereita (entrando) do actualacceso principal da croa, comoampliación do corte transversal prac-ticado nas murallas e fosos do ladoLeste nas campañas de 1988 e 1989dirixidas por F. Arias. De feito, comoa unidade 12-O/1 (de 5 x 5 m.) nonse rematara entón, completouseagora para ter a referencia da murallaconservada nesta parte sen soluciónde continuidade, o que aumentou en25 m2 a superficie escavada, atesumar os 125 totais que xa se indica-ban na Introducción (ver plano 4 efoto 11).

Partiamos da hipótese que con-sideraba que estabamos na entradaorixinal á croa do Castro e tratábasede ver como se resolvía o final damuralla principal do xacemento, queé un potente sistema defensivo de 8-10 m. de altura sobre o primeirofoso, hoxe colmatado nesta partepero que tiña entre 2 e 3 m. de fon-dura tal como se comprobou nos tra-ballos dos anos 80.

Plano 3.- Planta (provisional) da área escavada no Antecastro.

ductivas agrícolas e mesmo conalgún traballo de tipo artesanal.

Perfílanse polo menos dousámbitos ben diferenciados na área deintervención (plano 3):

1.- Os sectores Norte e Lesteestán ocupado polas estructuras 1 e2, que se suceden no tempo, sendo amáis grande pero máis sinxela (adenominada 1) posterior á máispequena pero máis complexa, nonsabemos en canto tempo, aínda quepolas estratigrafías e os materiaisasociados non parece que demasiadoseparadas. Ambas construcciónssuperpóñense á súa vez a un nivel deentullo someramente achaiado quecorreponde á derruba dunhas estruc-

turas de material perecedoiro maior-mente de madeira e pallabarro.

Aínda que a funcionalidadedestas estructuras terá que ser mellordefinida cos estudios e análises pos-teriores de materiais, terras, carbónse sementes, pódese adxudicar provi-soriamente á construcción máisgrande un destino doméstico á vezque agrícola (silos, lareira...) quizaiscomplementado co artesanal (canlede auga, “tabique” que poido separarambas funcións, etc.). A función daestructura 2 é moito máis complexade definir, polo menos de momento,pois a singularidade da súa traza e ofeito de estar máis incompleta ó estarcortada, como se dixo, precisamente

para erguer a outra construcciónalongada, permite manter abertasvarias vías e hipóteses de traballo.

2.- Os sectores Sul e Oeste ofre-cen uns elementos estructurais moitomenos precisos ó seren máis frag-mentarios e, ademais, ó corresponde-ren ó nivel das estructuras perecedoi-ras tantas veces citadas. De todasformas, perfílase como un espacio decaracterísticas moi particulares e quehai que poñer en relación coas activi-dades productivas da primeira ocu-pación da plataforma do Antecastroque, en calquera caso e polos mate-riais atopados, está en sintonía conivel de habitación principal do Cas-

Plano 4.- Área escavada na Entrada e puntos de consolidación de muros.

tro, é dicir, xa en época galaico-romana.

Tamén cómpre anotar a disposi-ción N-S. dos elementos estructuraisdesta área, probablemente marcadapola muralla que delimita o Antecas-tro na súa beira Oeste. Así mesmo,convén lembrar que os elementosque conforman este sector son os uti-lizados logo para asentar sobre elesas construccións pétreas 1 e 2.

A estratigrafía de toda esta áreado xacemento, aínda que correspon-

de a un horizonte cultural común,ofrece moitas particularidades locaiscomo “pisos” pouco extensos, incen-dios máis xeralizados, capas diversasde derruba, etc., e virían avalar a ideade zonas con funcionalidades e epi-sodios diferentes. De igual xeito, nonse debe esquecer que nos atopamosnunha área que é unha plataformamáis ou menos artificial froito daactividade antrópica por medio desucesivos acarreos de diferentesterras para conformar e habilitar un

33


32


Foto 11.- Conxunto da área escavada na Entrada, co esquinal da muralla.

remate da muralla nesta zona como apropia entrada orixinal, con dúasestructuras arqueolóxicas fundamen-tais: o “batente” esquerdo (saíndo)daquela e o camiño de acceso ó inte-rior do Castro.

En efecto, descubriuse o para-mento do bastión ou batente esquer-do da muralla, que define e limita oacceso á croa. Está construído enmampostería irregular con fiadas depedras de pizarra de mediano e degrande tamaño, utilizando entre paracompletar aquelas uns ripios domesmo material. Na parte inferior ena cimentación que tamén quedou ávista, apréciase un rebanco ou ban-queta formada por unha fiada depedra de nivelación do solo natural, ónivel do propio camiño. Enlaza coparamento da muralla exhumado naunidade 12-P/3, formando un ánguloou esquinal moi aberto. O murobatente, que vai en dirección SL.-N.O., ten 5’10 m de longo e conser-

Sen embargo, a muralla que seía escavar vai perdendo altura nestaparte, xustamente cara a entrada, oque permite ademais un relativamen-te cómodo acceso dos visitantes ásúa parte superior para a contempla-ción e comprensión do conxuntohabitacional da croa. Por outrabanda, sabemos que nesta parteLeste da acrópole, o xacementosufríu en tempos a extracción depedra para usala en construcciónsdas parroquias do contorno. Pero nineste espolio xa antigo nin os laboresmáis modernos de acceso ó sitio parafacilitar os traballos primeiro agríco-las e logo arqueolóxicos modificarí-an excesivamente a disposición ori-xinal da porta principal, tal como seconfirmou coa presente interven-ción.

Unidade de escavación 12-P/3

Situada na parte superior damuralla, a continuación do corte rea-lizado en 1988, esta unidade, de 5x5m. como é habitual, acadou unha fon-dura de 3’5 m., desde o nivel supe-

rior do amoreamento de pedra ata ofondo da cata, e nela documentouseparte das fiadas superiores da carainterior da muralla, construída conaparello irregular de pizarra e xisto elousa. No contorno desta fiada exhu-mada, atópase todo o amoreamento ea derruba de pedra, que se escavoudeica o pico superior da estructuradefensiva hoxe á vista.

A estratigrafía resúmese endous niveis, un natural, de poucointerese, e outro arqueolóxico,que é a capa relacionada coamuralla castrexa e galaico-romanae a súa posterior derruba e entullodo seu material composto de piza-rra, xisto e algún coio de cuarzo.

Nesta unidade só se recupe-raron algúns anacos de tégulaxeralmente moi rolada..

Unidade de escavación 13-P/4

Situada ó Norte da anterior ecoa mesma superficie, acadouunha fondura de 3,70 m. Esta uni-dade proporcionou unha valiosainformación para coñecer tanto o

Foto 12.- Camiño empedrado de saídada croa entre os dous batentes da muralla.

Foto 13.- O camiño de acceso cara á croa; ó fondo o muro paralelo á muralla, en 12-O/2.

va unha altura máxima de 1’67 m.,devalando en dirección NO. ata omínimo conservado de 45 cm., nopunto onde fai ángulo coa liña damuralla.

Sobre a parte superior da mura-lla exhumada documentouse unpotentísimo nivel de derrubamento eentullo que chega deica o ánguloNorte desta sondaxe.

No centro desta unidade 12-P/3quedou á vista unha boa parte docamiño encoiado ou empedrado quedaba acceso ó interior da croa a tra-vés da porta, entre os dous bastiónsou batentes, alternando na súaestructura pedras medianas e peque-nas de pizarra ou xisto así comoalgún seixo miúdo (fotos 12 e 13).Esta unidade escavouse nunha lonxi-tude de 1’80 m. entre o perfil Sul e abase ou banqueta de cimentación dobastión, e de 4’10 m. entre o perfilLeste e o remate da cata.

Atópase mellor conservado naparte que vai desde o centro da uni-dade cara ó batente dereito, pero moiprobablemente a disposición máis

irregular que mostra cara ó bastiónesquerdo e, sobre todo, perto do per-fil Leste, débese a que se veu par-cialmente derramado polo impactodas pedras de maior peso e tamañoque caeron sobre o camiño, proce-dentes da parte superior da muralla.Por outra banda, é preciso destacarque a irregularidade do empedradonon era tal se contamos coa súa nive-lación orixinal de uso con aporte deterra.

Baixo a forte capa vexetal, aestratigrafía estructúrase nun sónivel arqueolóxico formado por trescapas relacionadas coa muralla, a súaderruba e o empedrado do camiño. Acapa 2 corresponde ó derrube pétreoprocedente do paramento e do baten-te esquerdo da muralla, formado porpedras de diverso tamaño pero enocasións enormes, que aparecen enxeral na parte inferior da cata e sobreo camiño encoiado, loxicamente polacaída natural desde o remate superiorda estructura defensiva. A potenciadeste derrubo vai desde os 2’05 m.no perfil Leste ata un mínimo de 1

m. no perfil Sul. A capa 3 é unhaterra grisenta ou renegrida que sim-plemente cubre e nivela o empedradodo camiño, que considerariamoscomo capa 4.

Entre o inxente derrubamentopétreo e entre as pedras de maiortamaño, recuperáronse anacos detégulas e ímbrices, polo que é posi-ble pensar na existencia dalgunhapequena construcción (¿ou un pórti-co voado?) no remate da muralla ousobre a propia entrada.

Unidade de escavación 13-O/1

Sita ó Oeste da anterior unida-de, acadouse nela unha fondura de1’27 m. Descubriuse unha pequenaparte do batente dereito da murallaprincipal, practicamente adosado óperfil Sul deste subsector. A lonxitu-de máxima escavada en direcciónSL.-NO. é de 3’65 m., e conservaunha altura máxima de 87 cm. sobreo encoiado do camiño. Na partesuperior e ata o perfil Sul, deixa vero potente derrubo da propia murallaque o cubre (e en certa medida o pro-texe dado o seu regular estado deconservación).

Fronte ó bastión dereito e aunha distancia de 3’20 m., corres-pondéndose co ángulo aberto queforma a liña do recinto e o batenteesquerdo, exhúmase a continuacióndo paramento interno da muralla,cunha lonxitude (nesta unidade) de1’24 m. en dirección N.-S. e unhaaltura de 4’32 m., conseguida polasuperposición de seis fiadas que sonas que se conservan da cara internada muralla nesta zona.

Esta estructura defensiva asén-tase sobre un reforzo ou rebanco de

35


34



A continuación da 12-P/3 endirección Oeste, nela acadouse unhafondura de escavación de 1’82 m. Ólongo de todo o límite Oeste da son-daxe descúbrese o paramento internoda muralla, reforzado na súa cimen-tación con dúas banquetas superpos-tas e retranqueadas unha respecto daoutra, como se documenta taménnoutras zonas da mesma muralla doCastro; o rebanco inferior asentasobre pedras de nivelación do solonatural pizarrento (ver foto 11). Oaparello é irregular e está formadopor superposición de fiadas horizon-tais con pedras, en xeral de medianotamaño pero alternando por vecescon grandes chantos e cubrindo osintersticios con acuñamentos ouripios de pedra miúda. A materiaprima usada é pizarra, xisto e lousa,mentres na cimentación aparecen,tamén como é habitual, croios deseixo ou cuarzo branco de grandetamaño e dureza.

Nesta unidade de escavación, aaltura conservada deste muro internodo recinto é de 63 cm., con sete fia-das horizontais, das cales dúascorresponden ó primeiro rebanco eas outras cinco ó segundo.

A 3’50 m. de distancia dasegunda banqueta da muralla e prac-ticamente paralelo a ela documen-touse un muro que vai por baixo doperfil Oeste desta unidade, e que xase apuntara, anque moi alterado, naexcavación dos anos 1988-1989 (sec-tor 12-O/1). Mide 4’50 m. de longo eleva dirección N.-S., cun probableesquinal no extremo Sul (ver fotos11 e 13). De aparello irregular, con-serva unha altura media ó redor de

75 cm., con superposición de novefiadas, das cales a primeira estádirectamente colocada sobre o solonatural. Non se pode discernir a súaanchura orixinal, pois se introducepor baixo do perfil Oeste e só é visi-ble nuns 60 cm.

Por último, como restos estruc-turais nesta unidade, hai que mencio-nar dous furados duns 22 cm. deanchura, presuntamente para postesou algún outro tipo de apoio demenor entidade, adosados ó ditomuro que vai paralelo á muralla.Están escavados na rocha e un delesdebeu ser cortado cando se fixo acaixa de cimentación de dito muro, epolo tanto dun momento anterior, oque apunta a existencia dalgunharemodelación parcial nesta zona doCastro.

No tocante á estratigrafía, logodo nivel de formación vexetal, víron-se dous niveis arqueolóxicos: o pri-meiro (nivel 1) está formado por 5capas relacionadas coa construccióne coa derruba da muralla, fose estacoetánea ou posterior ó abandono dohábitat no Castro. A capa 2 é a quecorresponde á enorme derruba pétreaprocedente do paramento interno damuralla e dos seus potentes rebancosde cimentación, oscilando esta capaentre un máximo de 165 cm. no per-fil Leste e un mínimo de 85 cm. noOeste. As outras tres capas (3, 4 e 5)poden asociarse a distintas laboresde nivelación para o asentamento damuralla e, a última, para a caixa decimentación do muro adosado ó per-fil Oeste e fronte á muralla, onde arocha natural aparece cortada ataunha fondura de 40 cm. O nivel 2confórmao unha capa que sela dous

furados de poste, cortados pola caixade cimentación do muro paralelo ámuralla.

Nesta zona soamente se reco-lleu algún anaco de tégula e unspequenos de cerámica castrexacomún.


Como se sinalou antes, esta uni-dade xa fora escavada nas campañasde 1988 e 1989, pero sen esgotar asúa potencia arqueolóxica por morda derruba que contiña e da fraxili-dade que mostraba a cimentación damuralla nesta parte. Na campañaactual eliminouse con moito coidadoaquel entullo e deixouse á vista todoo paramento interno da muralla destaunidade (é dicir, 5 m.), que aquípracticamente se corresponde cosseus rebancos de cimentación (verplano 5 e foto 11), realizándose ade-mais unha limpeza de planta e perfís.

Conclusións provisionais parao sector da Entrada

A conclusión fundamental daintervención nesta zona do Castro é,loxicamente, a definición da confi-guración e disposición da murallainterior do xacemento nesta área daentrada á croa (ver plano 5 e foto 11),que fora ademais o obxetivo priorita-rio do proxecto, lográndose abundan-te información sobre a súa construc-ción en rebancos sucesivos desde acimentación e da conxunción depedra e terra no seu macizado inte-rior.

De grande interese foi ademaisa aparición dos dous bastións oumuros laterais da zona de entrada ácroa, que permiten comprobar que a

Plano 5.- Alzado (provisional) do paramento interno da muralla na Entrada.

cimentación, que se recupera nestecadro nunha lonxitude de 1’24 m. endirección L.-O., cunha anchura de1’12 m entre o seu remate e o para-mento da muralla, e unha altura con-servada de 35 cm. con tres fiadas depizarra superpostas. Este rebancoapoia directamente sobre o solonatural, nivelado con xabre e pedra.Hai que destacar que, como sucedeen todo o xacemento, nesta cimenta-ción é frecuente a utilización decoios de seixo xeralmente de grandetamaño.

Como antes se apuntou, o cami-ño empedrado de acceso á croa esta-ba en mellor estado de conservaciónna zona máis próxima ó bastióndereito, e ten unha base ou cama de

pedras de nivelación sobre o substra-to. Entre os paramentos internos dosdous batentes da entrada, o camiñoacada a anchura citada de 3’20 m.(ver fotos 12 e 13)

Por último, tamén se documen-taron os restos fragmentarios dunmuro que, desde a base da muralla een dirección L.-O., ten 2’58 m. delonxitude, unha anchura de 67 cm. eunha altura de 17 cm. con dúas fia-das de pedras que están tomadas conarxila amarelenta (que non aparecena construcción da muralla). Estemuro está case desaparecido e altera-do, e polo seu extremo Leste toca(pero sen adosarse) o rebanco damuralla; as súas caras Sul e Norteestán moi desfeitas pola remodela-

ción sufrida por este espacio ó face-ren a necesaria nivelación do terreonatural para a construcción do cami-ño empedrado (ver fotos 11, 12 e 13).

A estratigrafía desta unidadeestructúrase en dous niveis arqueoló-xicos, baixo as capas de terra vexe-tal: o nivel 1, con tres capas, relacio-nadas as dúas primeiras coa cons-trucción e posterior derruba do para-mento interno do bastión dereito damuralla que defende a croa, e a ter-ceira co empedrado do camiño deacceso ó interior do recinto; e o nivel2, formado por unha pequena derru-ba sobre os restos daquel feble muri-ño, correspondente a un momento deremodelación puntual, anterior ó fei-tura do citado empedrado.

37


36


entrada utilizada nos últimos séculosestaba no lugar da entrada orixinal,anque esta toma unha dirección desaída sensiblemente máis cara ó Sul,o que haberá de comprobarse confuturos traballos nesta parte. A maio-res, poido determinarse a conforma-ción e dirección do camiño de acce-so á acrópole interior do xacemento,encaixado entre os muros ou baten-tes antes citados e conservando o seuempedrado primitivo. Tamén nofuturo haberá que ver como se resol-ve este camiño no seu encontro coprimeiro foso do Castro, é dicir, setal camiño descende profundamenteata el, ou ben se o foso se interrom-pía ou se salvaba por medio dalgúnsistema de levante ou similar.

Nesta zona, o material arqueo-lóxico recuperado foi máis ben esca-so e maiormente, salvo algunhaspezas cerámicas pouco significati-vas, de elementos de construccióncomo tégulas e ímbrices, consontes,por outra banda, coa cronoloxía prin-cipal asignada ó Castro de Viladongae, de por parte, ás zonas intervidas napresente campaña.

III.- LIMPEZA E CONSOLI-DACIÓN NO XACEMENTO

Rozado e limpeza das áreasescavadas, murallas e fosos

Tal como se prevía no proxecto,a campaña finalizou cos habituais enecesarios traballos de rozado e lim-peza en todas as áreas escavadasanteriormente na croa ou fóra dela,incluíndo as partes da Entrada e doAntecastro lindeiras coas áreas aber-tas en 2003. Rozáronse igualmente amuralla e o foso principais, en toda asúa extensión, é dicir, en partes chai-

Foto 14.- Limpeza no interior da croa con desbrozadoras manuais

ras e en pendente (ás veces moi nota-ble).

Utilizáronse en xeral mediosmanuais como fouces, fouciños,rodos, sachos, tesouras de podar einstrumentos semellantes, mentresque para as áreas extensas de leñosase herbáceas altas usáronse desbroza-doras mecánicas, tanto a man comode maquinaria (tractor-desbrozador,nas superficies amplas e chairas doAntecastro e no fondo do foxo prin-cipal). Como é lóxico e acostumado,púxose un especial coidado na lim-peza das estructuras murarias, senbotar de momento ningún tipo deherbicida, labor este que, como seapuntaba ó comezo, se fará máisadiante en tempo e forma oportunose en zonas e puntos que así o preci-sen.

Segundo se pode comprobarnas ilustracións que se xuntan (fotos14 e 17), os traballos de limpeza dei-xaron o xacemento nun estado deconservación e visualización máisque aceptable, permitindo así a súa

comprensión e disfrute por todaclase de público visitante.

Consolidación puntualde estructuras

Tamén como estaba previstopero en menor medida tendo enconta que será preciso acometerunha campaña de consolidación máisprofunda e extensa nunha época doano máis axeitada (primavera-verán),realizaronse traballos puntuais defixación e consolidación de muros,tanto dos xa coñecidos de campañasanteriores como dos aparecidos nesteano 2003.

Así, protexéronse (con polivini-lo de burbullas e terra) os cabeceirosdos muros da estructura 2 así comoos restos de madeiras queimadas(todo isto no Antecastro), e fixáronseas pedras da fiada superior do baten-te esquerdo da muralla con aglome-rante cementicio non visible ó exte-rior pero marcado con ripios de cuar-zo branco do propio Castro, na formahabitual neste.

Foto 15.- Muro consolidado en H-10, cos ripios de cuarzo e sen os terróns de herba

Do mesmo xeito, desmontáron-se zonas ou puntos moi localizadosen muros dos cadros marcados comoH-8 (contra a muralla Norte), H-10 eI-9 (case no centro da croa), repo-ñéndo logo as pedras co mesmo sis-tema anteriormente descrito perocompletándoo aquí coa colocaciónde terróns de herba recortados adre-de para cubrir e protexer o rematesuperior daqueles muros (fotos 15 e16).

IV.- CONCLUSIÓNS FINAISPROVISIONAIS

Como ben se pode colexir,mentres non se rematen de interpre-tar as estructuras e de estudiar todosos materiais atopados (un total de1.309 pezas en números de inventa-rio), co conseguinte aparato gráficoaparellado, non é posible facer unhasconclusións definitivas para estaintervención arqueolóxica de 2003 e,ademais, moitos aspectos quedaránen todo caso por resolver en poste- Foto 16.- Muro consolidado en I-9, unha vez colocados os terróns na parte superior

riores campañas, tanto na zona doAntecastro como na da Entrada.

Pero como resumo ou conclu-sións finais provisionais, si podendestacarse os seguintes aspectos:

- A área do Antecastro Oestesegue revelándose como unha zona

do xacemento chea de sorpresas. Ófeito da aparición en 1992 dun cami-ño de acceso perfectamente marcadoe mesmo defendido, e á presenza demuros de construcción en 1996, haique engadir agora certas particulari-dades estructurais e estratigráficasque fan desta zona un sitio singulardentro do xacemento, sobre todopensando na súa/s posible/s funcio-nalidade/s.

Pois, en efecto, tanto as dimen-sións da chamada estructura 1 ouconstrucción alongada aínda nonrematada de escavar por completo,como a orixinal planta e disposiciónda construcción 2 (que é anterior á 1)e, a maiores, a documentación dunnivel de estructuras perecedoiras fei-tas de pallabarro que foron atuadas eachaiadas para construir as dúasestructuras anteriores, son todos elesaspectos que fan pensar nunha utili-zación relativamente intensa e conti-

39

Un estudio de visitantes no Museo do Castrode ViladongaFilomena Dorrego Martínez

38


entrada, afortunadamente conser-vado co seu encoiado orixinalpesia ó enorme derrubamentoque, procedente da propia mura-lla, caeu sobre del.

Tanto no Antecastro como naEntrada, hai que insistir en queposteriores traballos de escava-ción haberán de resolver ou,cando menos, delimitar moitascuestións que agora se abren áinvestigación nestas dúas áreas doxacemento.

- Como era ben sabido, unhaprofunda e demorada campaña delimpeza de todo o Castro, e a con-seguinte consolidación das súas

partes máis fráxiles, aumenta nota-blemente a monumentalidade e ocarácter cultural e educativo desteenclave patrimonial (ver foto 17).Compróbase tamén que este labor deacondicionamento total e globaliza-do debe facerse polo menos dúasveces ó ano e, endebén, é precisoacometer unha campaña de consoli-dación máis demorada e intensa endeterminadas estructuras da croa quenotan o paso do tempo e a utilizaciónsocial que de xeito contínuo se faideste Castro de Viladonga por partede todo tipo de público.

Con este estudio pretendemosanalisar, moi someramente, unhaserie de datos recollidos entre opúblico visitante do Museo do Castrode Viladonga que nos permitan saberalgo sobre as súas característicassociodemográficas, así como reco-ller impresións do trato recibido polopersoal do Museo e sobre aspectosque sirvan para mellorar a súa estan-cia no centro e o aproveitamento dasúa visita. Este estudio serve paracoñecer a evolución de determinadosaspectos do Museo e, dalgún xeito,ven complementar anteriores traba-llos realizados sobre este tema enViladonga (ver bibliografía final),cos resultados dos cales se podencomparar.

Elixiuse para recoller os datos operíodo da primavera e verán do ano2002, concretamente dende o 25 demarzo ó 30 de setembro, incluíndoasí dous períodos vacacionais impor-tantes: a Semana Santa e o verán, xaque de forma específica interesacoñecer a dinámica das visitas nosmeses nos que se produce unhamaior afluencia de visitantes e polasindicacións que deles se podenextraer respecto ás súas tendenciasna forma de visitar o Museo.

Os datos obtivéronse analizan-do un total de 1.290 enquisas indivi-duais, que o público respondía deforma anónima (se ben hai moitoscasos de opinións asinadas), postas ásúa disposición nunca sala da exposi-ción do Museo para ser depositadasnun contedor ad hoc despois de cum-primentadas.

Análise e comentario dos datos

A distribución mensual donúmero de enquisas contestadas ésignificativa, por canto mostra asfluctuacións que veñen sendo habi-tuais na afluencia de visitantes queacoden ó Museo ó longo do ano.Obsérvase unha maior concentraciónnos meses de xullo e agosto polo querespecta ós individuais ou que veñenen pequenos grupos que, a miúdo,forman parte do colectivo dos turis-tas. Os escolares, con visitas organi-zadas polos respectivos centros, aco-den sobre todo en maio e xuño. Asasociacións de diverso tipo (cultu-rais, veciñais, profesionais, de pais enais, etc.) teñen unha distribuciónmáis uniforme, se ben acoden a par-tir da primavera e durante o verán. Oalto valor das cifras de marzo débese

en grande medida ó período vacacio-nal de Semana Santa.

Segundo a porcentaxe dos datosobtidos obsérvase que o perfil dovisitante se axusta ó dunha persoaentre 21 e 40 anos (55,65 %), e connivel de estudios superiores (34,49%) (Figuras 1 e 2). Hai un lixeiropredominio de público feminino(54,26 %). Estes trazos demográfi-cos son análogos ós que se identifi-can no contexto internacional dosMuseos (cfr. Lord, B. / Dexter Lord,G.:1996, 130) .

Hai que ter en conta que, se benos resultados obtidos nesta mostraque analisamos son significativos,non deixan de ser unha certa aproxi-mación á realidade. Así, centrándo-nos nas respostas dadas á preguntada enquisa como fixo a visita, vemosque a opción acompañado (de unhaa nove persoas) é a que obtén amaior porcentaxe (90,38 %). Aopción en grupos escolares, cun 2,94%, require unha observación particu-lar xa que no momento de cubrir aenquisa e por problemas de organiza-ción neste tipo de visitas era o profe-sor o que cumprimentaba unhaenquisa referida a todo un grupo. Secotexamos estes resultados cos quefiguran nos libros de rexistro deentradas no Museo vemos que osindividuos que integran os grupos deescolares supoñen algo máis dametade do total de visitantes nosmeses ós que se refire este estudio.Agora ben, os resultados da mostrason significativos, se temos en contaque os escolares forman un colectivoparticular de visitantes que veñen óMuseo a realizar unha actividadeintegrada nun programa establecido

Foto 17.- Vista aérea do Castro recén rozado e limpo, despois da intervención de 2003e coas dúas áreas escavadas en primeiro e último plano (fot. J. Caínzos).

nuada desta parte do Antecastro, ecunha evolución que, posiblemente,tamén foi diversa nas súas funcións(“de obra”, de almacenaxe, domésti-ca, artesanal...).

- A área da entrada á croa pro-porcionou información fundamentalpara entender a configuración damuralla e, sobre todo, a súa resolu-ción cara ó acceso orixinal ó Castro.Neste sentido, e ademais da presenzade curiosos rebancos de cimentacióne construcción do recinto, podemos

falar agora de máis estructuras entrea muralla e a croa (aínda pendentesde abrir e aclarar), que parecen mar-can unha sorte de intervallum ouronda interior nesta parte da acrópo-le, cando no sector Norte tal rondavai por diante das casas adosadas oucase apegadas á muralla.

Pero compre salientar particu-larmente a configuración dos murosde saída da croa, a xeito de bastiónsou batentes rectos que, ademais,delimitan perfectamente o camiño de

Publicado en versión electrónica en:http://www.aaviladonga.es/e-castrexo/es/mcroa1321.htm · http://www.aaviladonga.es/e-castrexo/ga/mcroa1321.htm

Marzo 142

Abril 92

Maio 102

Xuño 101

Xullo 265

Agosto 572

Setembro 16

1290

ANO 2002 ENQUISAS CONTESTADAS

http://www.aaviladonga.es/e-castrexo/es/mcroa1321.htm

http://www.aaviladonga.es/e-castrexo/ga/mcroa1321.htm

Documents

Informe preliminar dos traballos arqueolóxicos realizados