IRAUNKORTASUNAREN ALDEKO HEZKUNTZA

PLANETAREKIN DAUKAGUN ZORRA

2018ko abuztuaren 1etik, zenbaki gorritan gaude. Egun horretan izan zen Lurraren gehiegizko

gaitasunaren eguna; hain zuzen, aurreko urtean baino egun bat lehenago eta 1997an baino ia

bi hilabete lehenago.

Egutegian seinalatzen dugun egun hori ez da

ospakizun-egun bat, ohartarazpen bat da: esan

nahi du dagoeneko kontsumitu ditugula urte

osorako aurreikusitako baliabide natural guztiak,

hau da, gure planeta hamabi hilabetean

birsortzeko gai den guztia. Horrek erakusten du

gure eskura 1,7 planeta izango bagenitu bezala

bizi garela batez beste. Espainiari dagokionez,

kopurua are handiagoa da: gizateria osoa gu

bezala bizi ahal izateko, 2,4 Lur planeta beharko

genituzke.

Joera horri eutsiz gero, 2050ean, munduko

biztanleriak (9.600 milioi pertsona izango ditu

orduan) ia hiru planetaren baliokidea beharko du

gure gaur egungo bizi-estiloa mantendu ahal

izateko behar diren baliabide naturalak sortzeko.1

1 https://www.wwf.es/nuestro_trabajo_/informe_planeta_vivo/sobrecapacidad_de_la_tierra_2018/

Planetaren mugak bortxatzen ari da gizateria.

Kuantifikatu egin daitezkeen adierazle batzuk dira

muga horiek, eta izaki bizidunak modu seguruan

existitu ahal izateko ingurumen-mugak zein diren

zehazten dute. Alderdi hauek hartzen dira

kontuan: klima-aldaketa, biodibertsitatearen

galera, nitrogeno eta fosforo kutsadura, ozono

estratosferikoaren agortzea, ozeanoen azidotzea,

ur gezaren munduko kontsumoa, lurraren

erabileran izandako aldaketak, airearen kutsadura

eta kutsadura kimikoa.

Parametro horiek giza ekintza katastrofikoaren

ondorioak neurtzeko aukera ematen digute, izan

ere, Industria Iraultzatik, ahultzen ari da planetak

bere burua doitzeko duen gaitasuna. Gure eremu

naturalari kalte egiten dioten zenbait prozesu

eragiten ditu giza jarduerak, eta, kasu batzuetan,

ondorio horiek konponezinak dira. Elkarrekin

lotura oso handiak dituzten fenomenoak dira, eta

modu oso konplexuan eragiten diote elkarri.

Energiaren ekoizpena eta erabilpena, garraioa,

nekazaritza eta abeltzaintza dira negutegi-efektua

eragiten duten gasen2 (tartean CO2 gasa)

isurketaren arduradun nagusiak; aldi berean,

isurketa horiek dira Lurraren tenperaturaren

igoeraren arrazoi nagusia, hau da, berotze global3

ospetsuarena.

1880tik 2017ra bitartean, planetaren batez

besteko tenperatura globala 1 °C igo da, eta,

adituen arabera, negutegi-efektua eragiten duten

gasen isurpenek gaur egungo erritmoan jarraitzen

badute, igoera hori 1,5ºC-koa izango da 2030etik

2050era bitartean4; neurri zorrotzak ez badira

2 Negutegi-efektua sortzen duten gasen isurpenek gora egiten

jarraitzen dute; gaur egun, 1990ean baino %50 handiagoa da kopurua. http://www.undp.org/content/undp/es/home/sustainable-development-goals/goal-13-climate-action.html 3 Batez besteko tenperaturaren igoera Lurraren gainazalean. 4 Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Special Report

on Global Warming of 1.5ºC. IPCC, 2018. http://www.ipcc.ch/report/sr15/ 5 UNESCO, 2018. Issues and trends in education for sustainable

development. UNESCO Publishing. Paris, France, 2018. http://unesdoc.unesco.org/images/0026/002614/261445e.pdf 6 2018ko urrikoa da IPCCren azken txostena, eta, haren arabera, 1 °C-

ko berotze globalaren ondorioak jasaten ari gara dagoeneko, besteak beste, baldintza meteorologikoak muturrekoagoak direlako, itsasoaren maila igotzen ari delako eta Artikoan izotz-eremua

martxan jartzen, posible da mende honen

amaierarako planetaren tenperatura 3,5 °C

igotzea5. Horrek ondorio larriak izango lituzke

ingurumenean, ekonomian eta gizartean, eta

posible litzateke gure iraupena arriskuan jartzea

ere. Berotze globala, aldi berean, beste prozesu

konplexuago baten arduradun nagusia da: klima-

aldaketarena. Kontzeptu horrekin izendatzen dira

patroi meteorologikoen epe luzerako aldaketak,

eta gizateriak inoiz aurrean izan duen

ingurumen-krisirik handienetakotzat jotzen da.

Eremu askotan igartzen dira dagoeneko klima-

aldaketaren eraginak6, adibidez, ekosistemen

biodibertsitatearen galeran. Ornodun animalien

dibertsitatea (ugaztunak, hegaztiak, narrastiak,

anfibioak eta arrainak) %52 murriztu da 1970etik7,

eta aurreikusten da arrantza-harrapaketen

bolumena 3 milioi tona baino gehiagoan

murriztuko dela 2100ean (tenperatura 2°C igotzen

bada, hau da, aurreikusitako igoera 1,5 °C

mugatzen bada, kopurua 1,5 milioi tonara

murrizten da8).

Horrek eragin zuzena du elikadurarako gure

gaitasunean, izan ere, arrantzatik datoz mundu

osoko 3.000 pertsonak jandako animali jatorriko

proteinen %209.

Klima-aldaketaren beste ondorioetako bat

muturreko fenomeno meteorologikoen igoera

da, bai eta horiek eragiten dituzten hondamendi

naturalena ere. 1970etik, %400 baino gehiago

ugaritu dira10. Eta hauek dira beste ondorioetako

batzuk: lehorteak areagotzea eta hedatzea,

gutxitzen ari delako. Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Special Report on Global Warming of 1.5ºC. IPCC, 2018. http://www.ipcc.ch/report/sr15/ 7 UNESCO, 2017. 2016ko munduko hezkuntzaren jarraipenari

buruzko txostena. Hezkuntza herrien eta planetaren zerbitzura. Etorkizun iraunkorren sorrera guztientzat. UNESCO, 2017. http://unesdoc.unesco.org/images/0024/002457/245745S.pdf 8 Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Special Report

on Global Warming of 1.5ºC. IPCC, 2018. http://www.ipcc.ch/report/sr15/ 9 UNESCO, 2018. Issues and trends in education for sustainable

development. UNESCO Publishing. Paris, France, 2018. http://unesdoc.unesco.org/images/0026/002614/261445e.pdf 10 http://www.undp.org/content/undp/en/home/sustainable-

development-goals/goal-13-climate-action.html

lurraren emankortasuna galtzea11, lurren

higadura, poloetako izotza gutxitzea12, itsasoan

uraren maila igotzea13 eta uraren eskasia eta

kalitatearen galera.14

Fenomeno horiek guztiek izugarrizko giza kostua

dute: hirietako kutsadurak eragina dauka mundu

osoan izaten diren 3,4 milioi heriotza

goiztiarretan (IHESak eta malariak baino gehiago),

eta faktore erabakigarria izaten da arnasketari

lotutako gaixotasunetan eta gaixotasun

kardiobaskularretan, bai eta buruko iktusetan ere.

Heriotzarik gehienak garapen-bidean diren

herrialdeetan gertatzen diren arren, Europako

hirietan ere ondorio larriak ditu arazoak:

kalkulatzen da 432.000 heriotza goiztiar izaten

direla urtero kutsaduraren eraginez15.

Espainiaren kasuan, kalkulatzen da 38.000

heriotza goiztiar izaten direla urtean

kutsaduragatik.16

Bestalde, ekaitzek eta zikloiek ere gero eta

maiztasun eta indar handiagoak izaten dituzte, eta

bizitzak, etxeak eta negozioak suntsitzen dituzte.

Lehorte gogorrek ez diote kontsumorako

eskuragarri dagoen urari bakarrik eragiten, landa-

eremuetako bizi-baliabideak ere murrizten

dituzte. Hondamendiaren tamainari buruzko ideia

bat egiteko, hona hemen kopuru batzuk: azken

hamarkadan, hondamendi naturalen %87 inguru

klimak eragindakoak izan dira; eta, horrez gain,

11 Tenperaturaren 1ºC-ko igoera bakoitzeko, zereal-laborantzaren

produktibitatea %5 inguru murrizten da. http://www.undp.org/content/undp/es/home/sustainable-development-goals/goal-13-climate-action.html 12 Artikoko izotz-eremuen hedapena murriztu egin da 1979tik;

hamarkada bakoitzean, 1,07 milioi km2 galtzen dira. http://www.undp.org/content/undp/es/home/sustainable-development-goals/goal-13-climate-action.html 13 http://www.undp.org/content/undp/en/home/sustainable-

development-goals/goal-13-climate-action.html 14 Kontu horiek guztiek izugarrizko lotura dute elkarrekin: adibidez,

klima-aldaketak biodibertsitatearen galera handiagoa eta pobreziaren igoera ekarriko ditu; aitzitik, ekoizpen- eta kontsumo-eredu iraunkorragoek klima-aldaketa, pobrezia eta biodibertsitatearen galera murriztuko lituzkete. 15 Heriotzarik gehienak Txinako hiriguneetan gertatzen dira (1,4

milioi), eta, atzetik, Indian (645.000) eta Pakistanen (100.000). Arazoak ondorio larriak ditu Europako hirietan ere, izan ere, kalkulatzen da 432.000 heriotza goiztiar izaten direla urtean kutsaduraren eraginez (eta, horrez gain, 1,4 bilioi euroko gainkostua

aurreikusten da, 2030etik 2050era bitartean,

250.000 pertsona gehiago hilko direla urtean

klimari lotutako arrazoiengatik, hala nola,

desnutrizioaren, malariaren, beherakoen eta

beroak eragindako estresaren igoerengatik.17

Fenomeno horiek sorburu bat baino gehiago

dituzte, baina guztiek dute zerikusia giza

faktorearekin:

• Alde batetik, aldaketa demografikoak

daude, esate baterako, munduko

biztanleriaren igoera18 (aurreikuspenen

arabera, 8.500 milioi pertsona izatera

iritsiko gara 2030ean) eta urbanizazio

osasun-sistementzat). Espainiako kasuan, kalkuluen arabera, 27.000 heriotza izaten dira urtean, eta Erresuma Batuan, 29.000 baino gehiago. Kaliforniako Unibertsitateak orain dela gutxi egindako ikerketa baten arabera, kutsadurak IHESak eta malariak baino heriotza gehiago eragiten ditu urtean: https://www.elmundo.es/salud/2016/01/18/569bba3d268e3ea1548b45e4.html 16 Horietatik 27.900ek PM 2.5 partikulekin dute zerikusia (partikula

arinak), 8.900ek NO2-arekin (nitrogeno-dioxidoa) eta 1.800ek O3-arekin (ozono troposferikoa). European Environment Agency (EEA) Report 2018, https://www.eea.europa.eu//publications/air-quality-in-europe-2018 17 UN Women. In Focus: Climate action by, and for, women.

http://www.unwomen.org/en/news/in-focus/climate-change 18 1950etik 2015era bitartean, munduko biztanleria hirukoiztu egin

zen, eta kalkulatzen da gutxienez beste mila milioi pertsonako igoera bat izango dela; hala, 2030an, 8.500 milioi pertsonako biztanleria izango du munduak. Igoera horren bostetik lau diru-sarrera baxuko eta ertain-baxuko herrialdeetan gertatuko da, batez ere Saharaz azpiko Afrikan eta Asia hegoaldean. Eta elikagaien hornikuntza txikiagoa da horietan.

gero eta handiagoa19, baliabide naturalen

gaineko presioa handitzen baitute joera

horiek.

• Bestetik, hazkunde ekonomikorako gure

eredua dago, ekoizpen intentsiboan eta

baliabide naturalen gehiegizko ustiaketan

oinarritzen dena. Eredu horrek erakutsi du

ez dela iraunkorra eta ezingo zaiola eutsi

etorkizun hurbilean.

• Azkenik, gure bizi-estiloa nabarmendu

behar da, iraunkorrak ez diren ekoizpen-

eta kontsumo-ereduetan oinarritzen

baita, batik bat garatutako herrialdeetan.

Esate baterako, etxeetan kontsumitzen da

munduko energiaren %29, eta, ondorioz,

energia-kontsumoari dagozkion C02

isurketen %21 haiek eragindakoak dira20.

Elikagaiak alferrik galtzearena da beste

adibide bat, munduan ekoitzitako

elikagaien %30 eta %40 artean galdu

egiten baitira (urtero, 1.300 milioi tona

elikagai botatzen dira), eta herrialde

garatuetan, kontsumitzaileek "elikagai oso

estetikoak”21 nahi dituztelako gertatzen

da hori batik bat.

FAOren arabera, elikagaiak alferrik galtzen

direlako sortzen dira negutegi-efektua eragiten

duten gasen isurketen %8 urtero.22

19 2050erako, hiru pertsonatik bi hiriguneetan biziko dira;

etorkizuneko hirigintzaren ehuneko handi bat landa-eremutik hiri-eremuetara egindako migrazioek sortutakoa izango da. 20 UNESCO, 2018. Issues and trends in education for sustainable

development. UNESCO Publishing. Paris, France, 2018. http://unesdoc.unesco.org/images/0026/002614/261445e.pdf 21 UNESCO, 2018. Issues and trends in education for sustainable

development. UNESCO Publishing. Paris, France, 2018. http://unesdoc.unesco.org/images/0026/002614/261445e.pdf

22 FAOren arabera, munduan ekoitzitako elikagaien herena alferrik

galtzen da gaur egun, eta horrek urtean 2,6 bilioi dolarreko kostua eragiten du (ingurumen-gastuei lotutako 700.000 milioi dolarrak eta gastu sozialek eragindako 900.000 milioi dolarrak barne). FAO. FAO’S WORK ON CLIMATE CHANGE. United Nations Climate Change Conference 2017. Fao, 2017. http://www.fao.org/3/a-i8037e.pdf https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5483611/

NEKAZARITZA ETA KLIMA ALDAKETA

Nekazaritzak eta klima-aldaketak lotura estua dute. Alde batetik, nekazaritza-sektorea da ingurumenaren

degradazioan eragin handiena duenetako bat. Nekazaritzak hartzen du Lurraren gainazalaren %40, eta

hark sortzen ditu negutegi-efektua eragiten duten gasen isurketen %33; horrez gain, eskala handiko

ustiapen-eredua da biodibertsitate genetikoaren eta ekosistemen galeraren eragileetako bat.

Alabaina, aldi berean, nekazaritza da ingurumenaren degradazioak kalte handiena eragiten dion sektorea.

Esate baterako, desertifikazioaren ondorioz landu daitekeen lurrazala gutxitzeak, lurraren higadurak eta

gazitzeak nahiz urbanizazioak egiten diote kalte.

Tenperatura eta erregimen plubiometrikoak aldatzen ere ari da klima-aldaketa. Muturreko baldintza

meteorologikoek gero eta gehiagotan egiten diete kalte laboreei eta ganaduei, eta kalte horiek gero eta

handiagoak izaten dira; lur azpiko urak agortzeak, berriz, uztari kalte egiten dio, eta, azkenean, elikagaien

eskasia larria eragin dezake.

Laburbilduz: ohiko nekazaritza produktibitatearen mugetara iristen ari da. Hain zuzen, kalkulatzen da klima-

aldaketak gariaren, arrozaren, artoaren eta oinarrizko beste lehengai batzuen nekazaritza-ekoizpena %10

eta %25 artean murriztuko duela 2050erako. Batik bat Asia Hegoaldeko eta Saharaz azpiko Afrikako errenta

baxuko herrialdeei egingo die kalte horrek. Ondorio nagusietako bat elikagaien garestitzea izango da, eta,

ondorioz, elikaduraren ziurtasun-gabezia handituko da. Eta Lurreko biztanleen kopurua modu

esponentzialean igotzen ari denean gertatuko da hori, batik bat garapen bidean diren herrialdeetan, hau

da, elikagaien hornidura ahulena den tokian.

Posible da munduko biztanleria gero eta handiagoarentzat behar adina janari ekoiztea modu iraunkorrean,

bai ingurumenaren ikuspegitik bai ikuspegi sozialetik. Nekazaritza-ekoizpenean aldaketa handiak egitea

eskatuko du horrek, eta, trantsizio horretan, funtsezko rola izan behar du hezkuntzak. Kalitatezko Lehen eta

Bigarren Hezkuntzak iraunkortasun aldetik nekazaritzak dituen erronken gaineko ezagutza kritikoa izateko

aukera emango die etorkizuneko nekazariei, eta, horrez gain, erronka horiei aurre egiteko oinarrizko

gaitasuna izango dute. Hala, nekazaritza-sistema modu erabakigarrian eraldatzen lagunduko dute, klima-

aldaketak eta pertsonen beharrek planteatutako erronkei aurre egin ahal izateko.

ITURRIAK: UNESCO. Climate change and gender equality. Facts and figures. http://www.unesco.org/new/en/natural-sciences/priority-areas/gender-and-science/cross-cutting-issues/climate-change-and-gender-equality/facts-and-figures/ UNESCO, 2017. 2016ko munduko hezkuntzaren jarraipenari buruzko txostena. Hezkuntza herrien eta planetaren zerbitzura. Etorkizun iraunkorren sorrera guztientzat. UNESCO, 2017. http://unesdoc.unesco.org/images/0024/002457/245745S.pdf FAO. FAO’S WORK ON CLIMATE CHANGE. United Nations Climate Change Conference 2017. Fao, 2017. http://www.fao.org/3/a-i8037e.pdf https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5483611/

Klima-aldaketari lotutako fenomeno horiek lotura

estua dute elkarrekin, eta modu oso korapilatsuan

eragiten diote elkarri. Hala, eragin negatibo ugari

sortzen dituzte, eta biztanle eta kolektibo batzuek

horiek jasateko arrisku handiagoa izaten dute.

Gizakiak eragindako fenomenoa izateaz gain,

mugak ezagutzen ez dituen erronka global bat ere

bada klima-aldaketa, eta haren ondorioak

dagoeneko igartzen dira gure bizitzetan23, bai

hemen bai Hegoaldeko herrialdeetan. Alabaina,

gauza bat nabarmendu behar da: garatutako

eskualdeek eragin handiagoa izan dute eta dute

klima-aldaketan, haien kontsumo-ereduen eta

garapen mailaren eraginez24; alabaina, klima-

aldaketaren eraginak batik bat herrialde eta

pertsona pobreenek jasaten dituzte, gune

zaurgarriagoetan bizi direlako eta haien iraupena

modu zuzenagoan dagoelako baliabide naturalen

eskuragarritasunaren mende. Hain zuzen, IPCCren

azken txostenaren arabera, biztanleria baztertuei

eta zaurgarriei, herri indigenei eta nekazaritza- eta

arrantza-baliabideen mende dauden tokiko

komunitateei egingo diete kalterik handiena

berotze globalaren eta baliabide naturalen eragin

negatiboek.25

KLIMA ALDAKETA ETA GENEROA

Klima-aldaketaren ondorioek mundu osoan dute eragina;

alabaina, munduko pobreenek eta zaurgarritasun-egoera

handienean daudenek (batez ere haurrek eta emakumeek)

jasaten dituzte ingurumen-, ekonomia- eta gizarte-krisien

ondoriorik okerrenak.

Hasteko, esan behar da klima-aldaketa mehatxu larria eta

berehalakoa dela munduko herrialde askotako haurren

eskubideak gauzatzeko orduan.

Klima-aldaketak komunitate txiroetako umeei egiten die kalte

gehienbat, eta haiek dituzte baliabide gutxien klima-aldaketaren ondorioei aurre egiteko ere. Hauek dira

ondorio horietako batzuk: malnutrizioaren igoera, gaixotasunak, pobrezia, haurren babesari lotutako

arazoak eta klimak eragindako beste arrisku batzuk.

Bigarrenik, klima-aldaketak eta hark nekazaritzan, hondamendi naturaletan eta migrazioetan dituen

ondorioek mutikoei eta gizonei baino gogorrago eragiten diete neskatilei eta emakumeei. Bakoitzari

tradizionalki esleitu izan zaizkion rolek eta gaur egun oraindik ere herrialde gehienetan gertatzen diren

jarrera baztertzaileek eragiten dute zaurgarritasun handiago hori.

23 Industriaren aurreko garaiarekin alderatuta, batez besteko

tenperatura globala 1ºC igo da dagoeneko, eta horren eraginak igartzen ari gara jada; besteak beste, baldintza meteorologikoak gero eta muturrekoagoak dira, eta itsasoko maila igotzen ari da; Artikoko izotz-eremuak, berriz, murrizten. Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Special Report on Global Warming of 1.5ºC. IPCC, 2018. http://www.ipcc.ch/report/sr15/ 24 Giza garapenaren eta ingurumenaren arteko lotura ez da erraza.

Alde batetik, herrialde aberatsetan bizi diren pertsonek, hezkuntza-maila handiagoa dutenek, munduko ekosistemetan aztarna kaltegarriak uzten dituzten bizi-estiloak izaten dituzte, esate

baterako, elikagai gehiago galtzen dituzte alferrik, eta, autoaren nahiz hegazkinaren erabileraren ondorioz, karbono-dioxido gehiago isurtzen dute. Hiri-eremuetan eta herrialde aberatsetan bizi direnek ingurumenarekin hain errespetuzkoak ez diren bizi-estiloak hautatzen dituzte. Hiri-eremuetan eta herrialde aberatsetan bizi diren pertsonek baliabide gehiago kontsumitzen dituzte pertsonako, eta, ondorioz, joera horiek ingurumen-sistemen gaineko presioa areagotzen jarraituko dutela uste da. 25 Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Special Report

on Global Warming of 1.5ºC. IPCC, 2018. http://www.ipcc.ch/report/sr15/

GARAPEN-BIDEAN DIREN HERRIALDE ASKOTAN, BATEZ ERE

EMAKUMEAK ARDURATZEN DIRA

elikagaiak ekoizteaz, etxeko ur-horniduraz eta berotzeko eta sukalderako

energiaren (egurra) horniduraz.

Klima-aldaketaren eraginak zenbat eta handiagoak izan, orduan eta zailagoak eta motelagoak bihurtzen dira

zeregin horiek, eta, beraz, emakumeei eta neskatilei lan-karga handiagoa inposatzen zaie. Munduan

ekonomikoki aktibo dauden emakume guztietatik laurdena nekazaritzarekin zerikusia duen jardueraren

batean aritzen dira. Landa-eremuetako emakumeek ekoizten dituzte munduko elikagaien erdiak, eta,

garapen-bidean diren herrialdeetan, %60 eta %80 artekoa izaten da haiek ekoitzitako elikagaien ehunekoa.

Afrikan, klimak uztan eragindako aldaketek emakume askori egin diete kalte: Burkina Fason, %%48ri, eta,

Kongon, %73ri.

Askotan, emakumeak eta neskatilak erreskatatzen dituzte azkenak larrialdi-egoeretan, edo haiek izaten dira

laguntza jasotzen azkenak, eta ur- eta saneamendu-sistemak arriskuan egon ahala, haiek osasun- eta

segurtasun-arrisku handiagoei egin behar izaten diete aurre. Bangladeshen eta Etiopian egindako ikerketa

batek erakusten du, hondamendi-egoera batean, emakumeek eta neskatilek gizonek eta mutikoek baino

hamalau aldiz aukera gehiago dituztela hiltzeko.

Emaitzek ondorioztatzen dute mutikoei baino gehiago eragiten dietela klima-aldaketaren ondorioek

neskatilei:

1. Muturreko klima-fenomenoren bat gertatzen bada, mutilek

baino gehiagotan uzten diote eskolara joateari, neskek gehiago

laguntzen dutelako etxeko diru-sarreretan eta arduretan. Eskolatik

ateraz gero, neskek aukera gutxiago izaten dute bizitza salba

diezaiekeen informaziorako sarbidea izateko, esate baterako,

hondamendi bat gertatuz gero nora joan behar duten jakiteko edo

klima-aldaketak beren bizitzei nola eragiten dien jakiteko.

2. Krisiren batek beren familiei eragiten dienean, ohikoa da

etxeko langile moduan edo nekazaritzako langile moduan lan

egitera behartzea.

3. Lehorte-garaietan, denbora gehiago pasatu behar izaten

dute uraren edo egurraren bila, baliabide horien eskasia gero eta

handiagoaren eraginez.

4. Uholdeak, lehorteak edo muturreko beste fenomeno

meteorologikoren bat gertatzen denean, behar baino lehenagoko

ezkontzak eta behartutako ezkontzak ugaritu egiten dira, familiak

ez direlako gai krisi-garai horietan beren alabak mantentzeko.

5. Sexu-indarkeria eta jazarpen-kasu gehiago jasaten dituzte

hondamendi baten ostean, askotan, beren familietatik bereizita eta

zaurgarriago egoten direlako.

Mundu osoko neskatilek eta emakumeek izaten dituzte mutikoek eta gizonek baino zailtasun eta oztopo

gehiago arlo hauetan: mugikortasunean, hezkuntzarako oinarrizko sarbidean, mediku-arretan,

baliabideetarako sarbidean (lurra, finantza-baliabideak...) eta informazioan eta teknologietan; era berean,

zailtasun handiagoak izaten dituzte botere-postuetara eta erabakiak hartzen diren guneetara iristeko, eta,

horrek, haien ahalduntzea oztopatzeaz gain, murriztu egiten du klima-aldaketara egokitzeko eta hura

arintzeko egin dezaketen ekarpena.

Alabaina, neskatilak eta emakumeak ezin dira biktima moduan bakarrik aurkeztu: aldaketarako eragile

boteretsuak dira, eta haien lidergoa funtsezkoa da. Esate baterako, garapen-bidean dauden herrialde

gehienetan, beren inguru hurbilari buruzko ezagutza sakonagoa izaten dute emakumeek, eskarmentua

izaten dutelako baliabide naturalen kudeaketan eta klimak asko eragiten dien jardueretan, adibidez,

nekazaritzan.

Ezberdintasun horien eraginez, ezinbestekoa da genero-berdintasunaren ikuspegia izatea kasu hauetan:

garatu beharreko politikez eztabaidatzen denean, erabakiak hartu behar direnean eta klima-aldaketara

egokitzeko eta hura arintzeko hartu beharreko estrategiei buruz hitz egiten denean, edozein mailatan.

Klima-aldaketaren genero-dimentsioa ulertzea eta kontuan izatea funtsezkoa da Garapen Iraunkorrerako

Helburuak betetzeko (GIH).

Iturriak: UN Women. In Focus: Climate action by, and for, women. UNESCO. Climate change and gender equality. Facts and figures. Nazioarteko UK Plana. Weathering the Storm: Girls and Climate Change. 2010ean, lehorteak izateko joera duten Etiopiako eskualdeetan eta zikloiak izateko joera duten Bangladeshko eskualdeetan ikerketak egin zituen UK planak, 13 eta 18 urte arteko neskatilen artean, klima-aldaketari buruz zer pentsatzen eta sentitzen zuten erregistratzeko.

Hazkunde ekonomikoaren, pobreziaren

murrizketaren eta ingurumenaren

iraunkortasunaren arteko erlazioa korapilatsua

da. Nagusi den ereduaren arabera, hazkunde

ekonomikoa da garapen-bidean dauden

herrialdeetako pobrezia murrizteko tresnarik

garrantzitsuenetako bat. Alabaina, hazkunde

horrek eutsi ezinezko abiaduran agortzen baditu

baliabideak, ez al du pobrezia handituko? Hain

zuzen, berehalako neurriak hartzen ez badira,

klima-aldaketaren ondorioek (batez ere

nekazaritzakoek) gelditu egin dezakete 2000-2015

tartean ikusitako joera bat, hau da, diru-sarreren

muturreko pobrezia errotik kentzera joateko

joera, bai eta irauli ere. Kalkulatzen da klima-

aldaketak 122 milioi pertsona eraman ditzakeela

26 UNESCO, 2017. 2016ko munduko hezkuntzaren jarraipenari

buruzko txostena. Hezkuntza herrien eta planetaren zerbitzura. Etorkizun iraunkorren sorrera guztientzat. UNESCO, 2017. http://unesdoc.unesco.org/images/0024/002457/245745S.pdf 27 IPCCren azken txostenaren arabera, berotze globala 2 ºC-ra

beharrean 1,5 ºC-ra mugatuz gero, ehunka milioi lagun gutxiago

pobreziara 2030erako26. Ekosistemak eta

ekonomia nola egokitzen diren ikusi beharko da27.

Isurketa gutxiagoko eredu ekonomiko baterantz

joanez gero, egia da horrek eragin negatiboak izan

ditzakeela sektore eta eremu ekonomiko

batzuetan. Alabaina, klima-aldaketa murrizteko

eta egoerara egokitzeko beharrezko neurriak

behar bezala uztartuz gero, erritmo eta neurri

egokian martxan jarriz gero eta haien aplikazioa

gobernantza sendo batekin indartuz gero, azken

batean eragin globalak positiboak izango dira.

Gainera, beharrezkoa da neurri horiekin batera

herrialde eta kolektibo ahulenei bideratutako

birbanaketa-politikak ezartzea, klima-aldaketak

berak nahiz sistema berdeagoetarako trantsizioak

pobreziari, goseari eta energiarako sarbideari

egongo lirateke klima-aldaketari lotutako arriskuen mende eta pobrezian jasateko arriskuaren mende 2050ean. Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Special Report on Global Warming of 1.5ºC. IPCC, 2018. http://www.ipcc.ch/report/sr15/

lotuta ekar ditzakeen arriskuetatik babesteko

horiek.

Beraz, ingurumenaren iraunkortasunak eta

iraunkortasun sozial eta ekonomikoak lotura

estua dute; izan ere, baliabide naturalen erabilera

iraunkorraren eta berdintasunezko erabileraren

inguruko erronkek pertsonek bizitza baketsuak,

egonkorrak, oparoak eta osasuntsuak izateko

duten gaitasunari eragiten diote.

Hala, hazkunde ekonomikoa eta baliabide

naturalen kontsumoaren garapena bereizteko

erronka handia dugu aurrean, ingurumenaren

iraunkortasuna bermatzeko gai izan gaitezen, eta,

aldi berean, pertsona eta herrialde pobreenen

ongizatea hobetzen jarraitzeko gai izan gaitezen.

MIGRAZIO KLIMATIKOAK, GORA EGITEN ARI DEN ERREALITATEA

Arrazoi askok eragiten dute migrazioaren fenomenoa, baina, arrazoi horien artean, garrantzitsuak izaten

dira ingurumenari lotutako faktoreak, batez ere klima-aldaketaren eraginek indarra hartu dutenetik.

Zikloiak, lehorteak eta uholdeak hiru aldiz handitu dira azken hogeita hamar urteetan, eta horrek ondorio

latzak izan ditu komunitate ahulenetan, batez ere garapen-bidean dauden herrialdeetan. 2008an, 20 milioi

pertsonak lekualdatu behar izan zuten muturreko fenomeno meteorologikoengatik; urte berean, 4,6 milioi

pertsonak egin zituzten barne-lekualdaketak gatazkengatik eta indarkeriagatik.

Alabaina, garapen moteleko klima-aldaketek (lehorteak, lurrak emankortasuna galtzea, uraren eskasia)

muturreko fenomeno meteorologikoek baino eragin handiagoa dute biztanleriaren mugimenduetan. Esate

baterako, azken hogeita hamar urteetan, lehorteek lekualdatutako pertsonen kopurua ekaitzek

lekualdatutako pertsonen kopuruaren bikoitza izan da (hurrenez hurren, 1.600 milioi pertsona eta 718 milioi

pertsona inguru). Klimaren eraginez migratuko duten pertsonei buruzko aurreikuspenak oso aldakorrak

diren arren (25 milioitik 1.000 milioi pertsonatara), gehien onartzen diren kalkuluek diote klima-aldaketaren

eraginez ezinbestean migratu behar izan duten 200 milioi pertsona egongo direla 2050ean. Horietako batzuk

herrialdean bertan geratuko dira, eta beste batzuk beste herrialderen batera joango dira; batzuk aldi luze

baterako, beste batzuk, aldi baterako.

Dena den, aipatu behar da klimaren eraginez migratzeak ez duela ezinbestean muturreko zaurgarritasun-

egoera baten ondorio izan behar, klima-aldaketara egokitzeko mekanismo bat ere izan daiteke: askotan,

giza bizitzentzako arriskuak murrizten lagun dezake, bizi-baliabideentzako eta ekosistementzako arriskuak

murrizten, diru-sarreren dibertsifikazioa handitzen eta familiek eta komunitateek klima-aldaketaren eragin

kaltegarriei aurre egiteko duten gaitasuna hobetzen.

Hain zuzen, migrazioa ez da pertsona guztien eskura dagoen aukera bat, eta, askotan, egoerarik ahulenean

dauden kolektiboak (adinekoak, emakumeak, umeak) eta komunitateak izaten dira lekualdatzeko aukerarik

ez dutenak.

ITURRIAK: OIM, 2014. OIMen aurreikuspenak migrazioari, ingurumenari eta klima-aldaketari dagozkion jardueren aurrean. Migrazioetarako

Nazioarteko Erakundea. http://publications.iom.int/system/files/pdf/mecc_infosheet_on_perspective_on_mecc_sp.pdf

KONPONBIDEA GURE ESKU DAGO

Aipatu dugun bezala, planetaren ingurumen-

iraunkortasunari eragiten dioten prozesuak

izugarri konplexuak dira; hala, klima-aldaketaren,

bizi-baliabideen, garapenaren nahiz ingurumen-

eta gizarte-iraunkortasunaren arteko lotura sakon

eta korapilatsuak landuko dituzten konponbide

integralak behar dituzte, eta horiek nazioarteko

komunitatearen, gobernuen, sektore pribatuaren

eta herritarren arteko ahalegin koordinatutik

abiatu behar dute.

Gure planetaren etorkizuna gure eredu

ekonomikoaren nahiz ekoizpen- eta kontsumo-

sistemen funtzionatzeko modua berehala

aldatzeko dugun gaitasunaren mende dago. Batez

ere ingurumena gehien hondatzen duten eta

desberdintasun sozialak eragiten dituzten horiek

aldatu behar ditugu, esate baterako, elikadura-,

garraio- eta energia-sektoreak. Baliabide gutxiago

erabili behar ditugu, eta erabiltzen ditugunak

modu eraginkorragoan erabili behar ditugu.

Horretarako, berrikuntza teknologikoen bidez,

tokiko konponbideak nahiz konponbide globalak

aplikatu ditzakegu, esate baterako, hauek:

berriztagarriak diren energia-iturriak, azpiegitura

iraunkorrak, ekoizpen-jarduera garbiagoak eta

baliabide hidrikoen erabilera iraunkorra. Klima-

aldaketaren ondorioak arintzea posible da, are

gehiago, beharrezkoa da eta lehenbailehen egin

beharrekoa. Dena den, garapen iraunkorrean,

justizia sozialean eta berdintasunean

oinarritutako konponbideen bidez egin behar da

aldaketa-prozesu hori, eta klima-aldaketaren

eraginen banaketa bidezkoagoa bermatu behar

da.

Berotze globala geratzeko eta klima-aldaketaren

ondorioak arintzeko presazko premiak eraginda,

195 herrialdetako gobernuak bildu ziren Parisen,

2015eko abenduan, Nazio Batuen Klima

28 https://www.bbc.com/mundo/noticias/2015/12/151211_cumbre_clima_paris_cop21_acuerdo_az

Aldaketari buruzko Konferentzian. Acuerdo de

París sobre Cambio Climático adostu zuten, eta

negutegi-efektua eragiten duten gasen isurpena

murrizteko beharrezko neurriak hartzeko

konpromisoa hartu zuten, Lurraren

tenperaturaren igoera 2 ºC-tik behera

mantentzeko XXI. mendearen amaieran

(industriaren aurreko garaiarekin konparatuta),

nahiz eta igoera hori 1,5 ºC baino gutxiagokoa

izatea litzatekeen aproposena28.

Parisko Akordioa mekanismo bat bezala har

daiteke, eta haren bidez nazioarteko

komunitateak klima-aldaketaren eta haren

ondorioen gaiari ekiteko borondatea berresten

dute. Borondate hori Nazio Batuek 2015eko

irailean onartutako Garapen Iraunkorrerako

Helburuen (GIH) 2030 Agendan ere erakutsi

zuten.

Hainbat dira ingurumenaren iraunkortasunari

lotutako GIHak, eta honako hauek nabarmentzen

dira horien artean:

• 11. GIHa – Hiriak eta giza kokaguneak

inklusiboak, seguruak, moldakorrak eta

iraunkorrak izatea lortzea.

• 12. GIHa – Kontsumo- eta ekoizpen-modu

iraunkorragoak bermatzea.

• 13. GIHa – Klima-aldaketari eta haren

ondorioei aurre egiteko presazko neurriak

hartzea.

• 14. GIHa – Ozeanoak, itsasoak eta itsas

baliabideak mantentzea eta modu

iraunkorrean erabiltzea, garapen

iraunkorra lortzeko.

• 15. GIHa – Basoak modu iraunkorrean

kudeatzea, desertifikazioaren aurka

borroka egitea, lurren degradazioa

gelditzea eta iraultzea eta

biodibertsitatearen galera geratzea.

BETI GERATUKO AL ZAIGU PARIS?

MUNDUKO TENPERATURA 2 ºC

IGOTZEAREN ONDORIOAK

2015ean Parisko Akordioa sinatu zuten 195 herrialdeek negutegi-efektua eragiten duten gasen isurpena

murrizteko konpromisoa hartu zuten, helburu honekin: “Munduko batez besteko tenperaturaren igoera 2

ºC-ko igoeraren oso azpitik mantentzea mende honen amaierarako”, eta zehaztu zuten “tenperaturaren

igoera hori 1,5 ºC-ra mugatzeko” ahaleginak egingo zituztela. Alabaina, Klima Aldaketari buruzko Adituen

Gobernuarteko Taldeak (IPCC ingelesezko siglekin) argitaratu berri duen txostenaren arabera, negutegi-

efektua eragiten duten gasen eraginez, munduko tenperatura dagoeneko 1 ºC igo da industrializazioaren

aurreko garaiekin alderatuta. Isurpenek gaur egungo erritmoan jarraitzen badute, 2030 eta 2052 tartean

igoera 1,5 ºC-koa izango da jada (beraz, ez da beteko Parisko Akordioan hartutako konpromisoa). Hain

zuzen, txostenaren arabera, Parisko Akordioaren sinatzaileek ondorioak arintzeko proposatutako gaur egun

politikak martxan jarriz gero ere, berotze globala 3 ºC-ra iritsiko litzateke mende honen amaieran.

Txostenak 2ºC-ko igoerak izango lituzkeen ondorioak aztertzen ditu, 1.5ºC-ko igoera “huts” batekin

alderatuz. Hauek dira ondorio horietako batzuk: itsasoaren maila 10 cm igoko litzateke, eta, horren

ondorioz, beste 10 milioi pertsona jarriko lirateke fenomeno horren eraginen mende; Ozeano Artikoko

izotza hamar urtean behin desagertuko litzateke, eta ez mendean behin; koralezko arrezifeak erabat

desagertuko lirateke; eta dengea, malaria eta beste gaixotasun batzuk ugaritu egingo lirateke.

Tenperatura-igoeraren aldeari dagozkion ondorioetako batzuk dira horiek, baina egongo lirateke gehiago

ere, eta eragin larriak izango lituzkete “osasunean, iraupen-bitartekoetan, elikaduraren segurtasunean, ur-

horniketan, segurtasunean eta hazkunde ekonomikoan”. Funtsean, pertsonei eragingo liekete, batez ere

zaugarrienei. Txikiak izanda ere, tenperatura-igoera guztiek dute garrantzia, izan ere, “1,5 °C edo gehiagoko

berotzeak aldaketa iraunkorrak edo konponezinak eragiteko arriskua dakar atxikita; horrez gain, berotze

globala mugatzeak aukera gehiago emango lieke pertsonei eta ekosistemei ere egokitzeko eta arrisku-

mugetatik azpiko maila egokietan mantentzeko.

Txosten horren arabera, 2100erako tenperatura-igoera 1,5 ºC-ra mugatzeak karbono-dioxidoaren isurpenak

%45 gutxitzea eskatzen du, 2010eko mailarekin alderatuta.

2050erako, karbono-dioxidoaren isurpenak erabat ezabatu behar lirateke, eta argindarraren %70-%85ak

iturri berriztagarrietatik etorri behar luke. Horretarako, ezinbestekoa da energiaren, garraioaren,

nekazaritza-ekoizpenaren eta industriaren sektoreek neurri gogorrak eta presazkoak hartzea; horrez gain,

txostenak nabarmentzen du “berotze globala 1,5 ºC -ra mugatzeko, irismen handiko aldaketak beharko

direla gizartearen alderdi guztietan, inoiz ez bezalakoak”.

ITURRIA: Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Special Report on Global Warming of 1.5ºC. IPCC, 2018. http://www.ipcc.ch/report/sr15/ Txostenaren izen osoa: 1,5 °C-ko berotze globala. IPCCren txosten berezia industriaren garaiaren aurreko mailarekin alderatuta 1,5 °C-ko berotze globalak dituen ondorioei eta negutegi-efektua eragiten duten gasek munduan izan behar luketen ibilbideari buruz, klima-aldaketaren mehatxuari, garapen iraunkorrari eta pobrezia errotik kentzeko ahaleginei munduan eman beharreko erantzuna indartzeko testuinguruan.

Planetaren iraupenarekin bateragarria den eredu

ekonomiko baterantz trantsizioa egiteko,

funtsezkoa da gobernantza aldeaniztuta

sendotzea nahiz gaitasun instituzionala, politikak

eta berrikuntza teknologikoa indartzea. Eta

baliabide egokiak izan behar dituzte neurri horiek.

Dena den, gobernuen eta sektore pribatuen

konpromisoa garrantzitsua izan arren, gure

planetaren hondamendia geratu ahal izateko,

akaso are garrantzitsuagoa da gure portaerak,

bizi-estiloak eta kontsumo-ereduak aldatzea,

maila indibidualean nahiz kolektiboan. Klima

Aldaketari buruzko Adituen Gobernuarteko

Taldearen azken txostenak esaten duen bezala,

gure huella ecológica29 murrizteko gai izan behar

dugu. Hain zuzen, txosten horren arabera, berotze

globala mugatzeko mekanismorik egokienak

hauek dira: alde batetik, energiaren eskaera eta

materialen kontsumoa murriztea, eta, bestetik,

ekoizteko negutegi-efektua eragiten duten gasen

isurpen txikiagoa eskatzen duten elikagaiak

kontsumitzea. Guk, garatutako herrialdeetako

biztanleok, izan behar dugu aldaketa horretako

buru, baliabide gehien guk kontsumitzen

ditugulako30.

Esate baterako, gaur egun, Mendebaldeko

Europan, pertsona bakoitzak 20 tona baliabide

natural erauzten ditu urtero.31

HEZKUNTZAK PLANETA SALBA DEZAKE

Horretarako, hau egin behar dugu: “Tokian bertan

iraunkorrak diren bizimoduetara itzuli; gutxiago

kontsumitu eta bota; tokian bertan eskuragarri

dauden baliabideetara mugatu beharrak; natura

errespetuz tratatu; eta gizarte modernoen parte

bihurtu diren teknologia kutsatzaileak alde

batera utzi”32. Gure portaerei eta pertsona eta

gizarte bezala ditugun oinarrizko balioei buruzko

gogoeta sakona egitea eskatzen du horrek.

Beharrezkoa den pentsamolde-aldaketa horretan,

funtsezko rola du hezkuntzak; izan ere, pertsona

guztiek gure etorkizun komunarentzat

ingurumenaren eta gizartearen iraunkortasuna

zergatik den hain garrantzitsua ulertzen lagun

29 https://www.footprintnetwork.org/our-work/ecological-footprint/

Kalkulatu zure aztarna ekologikoa: http://www.footprintcalculator.org/ 30 2012an, diru-sarrera handiko herrialde gehienek iraunkorra ez zen

aztarna ekologikoa zuten. Dentsitate demografiko oso txikiko herrialdeak ziren salbuespena. Giza Garapenaren Indize oso altukoen (0,8tik gora) artean sailkatutako herrialdeek eta per capita sarrera handikoek Lurrak jasan dezakeena baino baliabide gehiago kontsumitzen dituzte per capita. Batez ere Europan eta Ipar Amerikan daude aztarna ekologiko handiena duten herrialdeak. Hezkuntzan, osasunean eta bizi-mailan garapen azkarra izan duten herrialde batzuetan, esate baterako Korean eta Singapurren, aztarna ekologikoa ia bikoiztu egin da kontsumo nazionala handitu ahala.

dezake, bai eta modu iraunkorrean bizi ahal

izateko eta GIHak gauzatzeko beharrezko tresna

ekonomiko, sozial, teknologiko eta batez ere

Aitzitik, giza garapen txikiko herrialdeek, batez ere Saharaz azpiko Afrikako herrialdeek, aztarna ekologiko txikiagoak dituzte. 31 UNEP/UNECE 2016. GEO-6 Assessment for the pan-European

region (1. ald.). United Nations Environment Programme, Nairobi, Kenya. http://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/7735/unep_geo_regional_assessments_europe_16-07513_hires.pdf?sequence=1&isAllowed=y 32 UNESCO, 2017. 2016ko munduko hezkuntzaren jarraipenari

buruzko txostena. Hezkuntza herrien eta planetaren zerbitzura. Etorkizun iraunkorren sorrera guztientzat. UNESCO, 2017. http://unesdoc.unesco.org/images/0024/002457/245745S.pdf

etikoak ematen ere. Hala, pertsonek beharrezko

ezagutza eta trebeziak dituztenean, beren

portaerak aztertzeko ere gaitasun handiagoa

izaten dute, bai eta kontsumitzaile eta herritar

bezala duten boterea planetaren iraupenaren eta

pertsonen ongizatearen alde erabiltzeko gaitasun

handiagoa ere.

GIHen 2030 Agendak ere aitortzen du hezkuntzak

izan beharreko rola. Lehenik eta behin, eskubide

bat delako, baina, horrez gain, baita gainerako

GIHak (batez ere ingurumenaren iraunkortasunari

lotutakoak) betetzeko gaitasuna ematen duen

beharrezko mekanismoa delako ere.

Hala dio 4. GIHak ("Guztiontzako kalitatezko

hezkuntza inklusiboa nahiz bidezkoa bermatzea

eta etengabeko ikaskuntzarako aukerak

bultzatzea) 7. erronkan (“Hemendik 2030era,

ikasle guztiek garapen iraunkorra sustatzeko

beharrezkoak diren ezagutza teorikoak eta

praktikoak eskuratzen dituztela ziurtatzea,

besteak beste, garapen iraunkorrerako eta bizi-

estilo iraunkorretarako, giza eskubideetarako,

genero-berdintasunerako, bakearen eta

indarkeriarik ezaren kulturaren sustapenerako,

munduko herritartasunerako eta kultura-

aniztasunaren baloraziorako eta kulturak

garapen iraunkorrari laguntzeko, hezkuntzaren

bidez"), edo 12. GIHak 8. erronkan (“Hemendik

2030era, mundu osoko pertsonek beharrezko

informazioa eta ezagutzak badituztela

bermatzea, garapen iraunkorrerako eta

naturarekin bat datorren bizi-estiloa

edukitzeko”).

Hain zuzen, IPCCren azken txostenak honakoa dio:

“Hezkuntzak, informazioak eta ikuspegi

komunitarioek, ezagutza lokalak barne, berotze

globala mugatzeko beharrezko aldaketen eragina

eta irisgarritasuna handitu dezakete”. Eta hau ere

bai: "Berotze globala mugatzeko beharrezko

politikak martxan jartzea eta haren ondorioetara

egokitzea neurri horiek herritarren artean duten

onarpenaren mende dago hein handi batean".33

NOLA ERAGITEN DION KLIMA ALDAKETAK HEZKUNTZARI

Hondamendi naturalak eta muturreko fenomeno

meteorologikoak gero eta ohikoagoak dira. Horrek handitu

egiten du diru-sarrera txikiko herrialde askoren ahulezia, eta

ondorio oso negatiboak ditu haien hezkuntza-sistemetan:

eskola-egutegiaren ohiko jarduera eteteaz gain, hezkuntza-

azpiegiturak suntsitzen dituzte, eta arriskuan jartzen dute

komunitateen segurtasun fisikoa eta ongizate psikologikoa.

Adibidez, 2007an, zikloiak 849 eskola eta hamabi barruti

suntsitu zituen Bangladeshen, eta horrek 140.000 ikasle baino

gehiagoren hezkuntzan izan zuen eragina. Bestalde,

hondamendi naturalak dira munduko barne- eta kanpo-

migrazioen arrazoi nagusia, eta horrek herrialde igorlearen nahiz hartzailearen eskola-sistemei eragiten die.

Gainera, hondamendi bat gertatzen denean, adin txikikoen hezkuntza izaten da aurrena uzten den

jardueretako bat. Alabaina, hezkuntzarako aukera mantentzeak belaunaldi oso baten potentziala ez galtzea

33 Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Special Report

on Global Warming of 1.5ºC. IPCC, 2018. http://www.ipcc.ch/report/sr15/

bermatzen du, eta, horrez gain, funtzio garrantzitsua izan dezake haurrek eta haien komunitateek

hondamendien aurrean duten erresilientzian; era berean, faktore garrantzitsua izan daiteke haurren

trafikorako arriskua ahalik eta gehien gutxitzeko eta haiek esplotazioaren eta pobreziaren ziklo batean

sartzea saihesteko.

Etorkizun iraunkorrago baterantz aurrera

egiteko, funtsezko elementuetako bat da

hezkuntza arlo zehatz hauetan, bai ikuspegi

sozialetik bai ingurumenaren ikuspegitik.

• Lehenik eta behin, ingurumenari lotutako

arazoak ulertzeko gai izaten lagun

diezaieke hezkuntzak pertsonei, bai eta

arazoi horiei erantzuten eta haien

ondorioen aurrean duten zaurgarritasuna

murrizten ere.

Hain zuzen, klima-aldaketaren eta haren

ondorioen aurkako borrokan, beste erantzun

tradizionalago batzuk baino eraginkorragoa izan

daiteke hezkuntza, hala nola, azpiegituretan

inbertitzea baino eraginkorragoa. Esate baterako,

hondamendietarako prestatzeko funtsezko tresna

da hezkuntza, eta, azterketen arabera,

hezkuntzaren aurrerapena geratzen bada,

hondamendi naturalek eragindako biktimen

kopurua %20 handitu daiteke hurrengo

hamarkadan. Aitzitik, 2030erako Bigarren

Hezkuntza orokortzeak hondamendi naturalek

eragindako 200.000 heriotza saihestuko lituzke

hurrengo hogei urteetan34. Beste azterketa

batzuek erakusten dute emakumeek zenbat eta

hezkuntza handiagoa izan, orduan eta txikiagoa

izaten dela hondamendi naturalek eragindako

hildakoen kopurua.

34 Esate baterako, Kuban, Haitin eta Dominikar Errepublikan

egindako azterketa konparatibo bat zaurgarritasunaren murrizketan hezkuntza formalak betetzen zuen funtzioan oinarritu zen, eta hezkuntzak hondamendien kudeaketan eta prebentzioan nahiz hondamendien osteko kudeaketan izan zitzakeen balizko ondorioak aztertu zituen. Ondorioztatu zuen hezkuntza-faltaren eta behar baino gutxiagoko alfabetatzearen eraginez, pertsonek ez zituztela ulertzen abisuak. Alfabetatze- eta matrikulazio-tasa handiak ditu Kubak, eta klimari lotutako hondamendien aurreko zaurgarritasun-maila txikitu egin zen. 35 Hezkuntzak %20 handitzen ditu nekazari batek egoerara

egokitzeko teknika hauek aplikatzeko aukerak: lurra mantentzeko

Era berean, klima-aldaketaren ondorio

negatiboetara egokitzeko beharrezko gaitasunak

izateko prestatzen ditu hezkuntzak pertsonak,

batez ere nekazaritza-sektorean eta diru-sarrera

gutxiko herrialdeetan, horietan bereziki

zaurgarriak baitira nekazariak. Kasu horretan,

zenbait ikerketak erakusten dute hezkuntza-maila

handiagoa duten nekazariek klima-aldaketaren

ondorioetara egokitzeko gaitasun handiagoa

dutela, besteak beste, lurra mantentzeko teknikak

erabiltzen dituztelako, landaketak egiteko datak

aldatzen dituztelako eta askotariko laboreak

landatzen dituztelako35.

Alde horretatik, nabarmentzekoa da hezkuntzak

nekazaritza-produktibitatea36 handitzen ere lagun

dezakeela, eta izugarri beharrezkoak diren

berrikuntza ekologikoetarako gaitasunak eskain

ditzakeela, batez ere klima-aldaketak gehien

eragiten dien herrialdeetan eta nekazaritzarekiko

mendekotasun handiagoa duten herrialdeetan.

teknikak, landaketak egiteko datak aldatzea eta askotariko laboreak landatzea. Ugandan, familia batek lehorteetara egokitzen den labore baten barietateak hartzeko aukerak handitu egiten dira aitak oinarrizko hezkuntza jaso duenean. Gainera, Burkina Fasoko, Kamerungo, Egiptoko, Etiopiako, Ghanako, Keniako, Nigerreko, Senegalgo, Hego Afrikako eta Zambiako nekazariei egindako ikerketa baten arabera, hezkuntza dutenek gutxienez egokitzapen bat egiteko joera handiagoa dute: urtebeteko hezkuntzak %1,6 murrizten du egokitzapenik ez egiteko aukera. 36 Eremuan bertan ematen diren eskolek eta hezkuntza informalak

beren ekoizpena %12 handitzen eta diru-sarrera garbiak %19 handitzen laguntzen die nekazariei.

• Bestetik, klima-aldaketaren arrazoiez eta

ondorioez nahiz ingurumenari lotutako

bestelako arazoez jabetzen den

hiritargoa sortzeko tresnarik onena da

hezkuntza. Horrez gain, konponbideak

aurkitzeko, kontsumo-ereduak aldatzeko

nahiz gizartea eraldatzeko beharrezko

ezagutzak, gaitasunak eta jarrerak

erakusten ditu, ingurumenaren eta

gizartearen iraunkortasunari lotutako

gure helburuak betetzeko aukera izan

dezagun.

Esate baterako, ingurumenari lotutako hezkuntza

handitzeak balioak eta portaerak aldatzen

laguntzen du, bai maila indibidualean bai

kolektiboan, eta horrek joera batzuk aldatzea

dakar, esate baterako, hauek: elikagai gutxiago

alferrik galtzen dira; hondakin gutxiago sortzen

da; energiaren kontsumoa murrizten da;

birziklapena eta kontsumo-ohiturak aldatzen dira;

kontzientzia ekologikoa indartzen da; eta

ingurumenari lotutako arazoei konponbidea

bilatzea sustatzen da37.

37 Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundearen Ikasleen

Ebaluaziorako Nazioarteko Programan (PISA) ingurumen-zientzietan notarik onena atera zuten ikasleek baieztatu zuten sentsibilitate gehiago dutela ingurumenari lotutako arazo konplexuen aurrean. Balioei buruzko Munduko Inkestaren emaitzen arabera, zenbat eta urte gehiagokoa izan eskolatzea, orduan eta handiagoa izango da pertsonek ingurumena babesteko duten kezka. Hezkuntza jaso duten eta ingurumenari buruzko kontzientzia eta kezka dituzten herritarrek ingurumena babesteko ekintza politikoetan parte hartzeko joera handiagoa dute.

Ezagutza eta sentsibilizazioa handitzeaz gain38,

gaitasunak hobetzen ditu hezkuntzak, eta

ingurumenari lotutako erabakiak informazio

gehiagorekin eta hobeto hartzeko aukera ematen

die norbanakoei.

• Ingurumenari lotutako hezkuntzak

eskolako errendimendua hobetzen ere

lagun dezake; esate baterako, garapen

iraunkorra ikasketa-planean sartuta zuten

herrialdeetako ikasleek (Estoniakoek eta

Suediakoek, kasu) ingurumen-zientziari

buruzko galderak zuzen erantzuteko joera

handiagoa zuten antzeko garapen-mailako

herrialdeetako ikasleek baino. Hego

Korean ere halako prestakuntza jaso

zuten ikasleek errendimendu ona izaten

zuten unibertsitaterako sarbidean.

Azkenik, hezkuntza-maila handiagoko

pertsonek aukera handiagoak izaten

dituzte ingurumenari lotutako

konponbideen bilaketan modu aktiboan

38 2007an eta 2008an egindako Gallup galdeketan, galdeketa horrek

hartzen dituen 119 herrialdeetatik %62tan, hezkuntza-maila eta klima-aldaketari lotutako usteak ziren askotan klima-aldaketari eta haren arriskuen pertzepzioari lotutako sentsibilizazioari buruzko adierazle nagusiak. Eskolatze handieneko pertsonek ingurumenari lotutako zenbait arazo identifikatzeko gaitasun handiagoa izan zuten 119 herrialdetatik 70etan. Komunikazio-tresnetara sarbidea zuten pertsonek ere sentsibilizazio handiagoa zuten, eta horrek erakusten du informazio- eta komunikazio-teknologiek gero eta garrantzi handiagoa dutela ingurumenari lotutako hezkuntzan.

inplikatzeko eta ingurumena babesteko

neurri politikoak hartzeko eskatzeko.

Dena den, hezkuntza benetan ingurumenaren

eta gizartearen iraunkortasuna sustatzeko tresna

izateko, beharrezkoa da benetan inklusiboa eta

kalitate onekoa izatea.

Esate baterako, ikusi da irakasleen prestakuntza

funtsezko faktorea dela klima-aldaketari

erantzuna emateko gaitasun handiagoa izan

dezan hezkuntzak39. Era berean, beharrezkoa da

bermatzea hezkuntza-sistemak, helburu

ekonomikoak oinarri hartuta, ez direla gazteak

beren bizitza osoan lan egiteko eta kontsumitzeko

prestatzera mugatuko, eta, era berean, ez dutela

funtzionatzen ez duen eta iraunkorra ez den

eredu ekonomikoa kopiatuko. Aitzitik, kalitate

oneko hezkuntzak ezagutzaren transferentziatik

haratago joan behar du, eta hiritar autonomo,

arduratsu, kritiko, kontziente eta trebeak

sortzeko ahalegina egin behar du, hau da,

iraunkortasun-arazo konplexuei aurre egiteko

ekimen-gaitasun handiagoa duten hiritarrak

sortzeko ahalegina, esate baterako, eskola

iraunkorrak eta karbono-isurpenetan neutrala den

hiri bat sortzeko gaitasuna dutenak.

Horretarako, ezinbestekoa da hezkuntza-

sistemak aldatzea eta hezkuntzak bizi-estilo

iraunkorrak sustatzen laguntzea, bai eta irabazi

ekonomikoak eta materialak lortzeko dagoen

grinari kontra egitea ere.

Bestalde, hezkuntza formalak arlo horretan

funtzio garrantzitsua bete behar badu ere,

ingurumenari lotutako hezkuntza ikasgeletatik

ateratzea eta beste espazio batzuetara eramatea

ere beharrezkoa da.

Komunitatean bertan eman daitezke ikastaldiak

nahiz sentsibilizazioa sustatzeko saioak, eta

neurriak hartzeko gaitasuna ere komunitatean

bertan indartu daiteke, pertsonen eta haien

tokiko eremuen elkarreraginaren bidez nahiz

ezagutza tradizionalari eta indigenen jakintzari

balioa emanez. Izan ere, horiek ere integratu

behar dira gizartearen eta ingurumenaren

iraunkortasunaren aldeko hezkuntza-ekimenetan.

Bigarrenik, kalitate oneko hezkuntzak (batez ere

ingurumenaren alorrean) bizitza osoko

ikaskuntzan oinarritu behar du, pertsona eta

kolektibo guztiok eman baitezakegu eta eman

behar baitugu gure bizitzako uneren batean

mundu iraunkorrago bat eraikitzen laguntza.

Gainera, bereziki garrantzitsua da hori, ekonomia

berde eta iraunkorragora joatea nahi badugu,

prestakuntza teknikoa duten gaitasun handiko

langileak beharko ditugulako, eta horretarako

beharrezkoak izango direlako etengabeko

prestakuntza eta inbertsio handiagoak ikerketan

eta garapenean.

Azkenik, hezkuntza-sektoreak ingurumenari

lotutako kudeaketaren adibide moduan ere balio

dezake, ingurumenari lotutako hezkuntzaren

“ikuspegi integrala” izanez; hau da, ez bakarrik

hezkuntza-programa kontuan hartuta, baizik eta

eskolaz kanpoko jarduerak eta irakasleen

prestakuntza ere kontuan hartuta, bai eta

azpiegiturekin, kudeaketarekin, lanekin eta

prozesuekin zerikusia duen guztia ere.

39 Ikerketa batean, klima-aldaketaren gaia kontzeptualki irakasteko

ikasgai zail moduan definitzen zuten balizko irakasleen ehunekoa

%21etik %7ra murriztu zen lau ordu eskaseko prestakuntza baten ostean.