Autobabesa eguneroko bizitzan · 2012. 7. 9. · 2. Informazio orokorra ... baina zibilizazioak berak eragindakoak jasateko arris-kua daukate. Beraz, ezin da mugatu gertakari horien

AutobabesaAutobabesaAutobabesaAutobabesaAutobabesaAutobabesaeguneroko bizitzaneguneroko bizitzaneguneroko bizitzaneguneroko bizitzaneguneroko bizitzaneguneroko bizitzaneguneroko bizitzaneguneroko bizitzaneguneroko bizitzan

Lehen HezkuntzaLehen HezkuntzaLehen Hezkuntza

HERRIZAINGO SAILA DEPARTAMENTO DE INTERIOR

Unitate didaktikoak / Unidades didácticas

Autobabesa eguneroko

bizi tzanLehen Hezkun tza

HERRIZAINGO SAILA DEPARTAMENTO DE INTERIOR

Vitoria-Gasteiz, 2011

Argitaraldia: 1.a, 2011ko uztaila

Ale-kopurua: 15.000

© Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioa Herrizaingo Saila

Internet www.euskadi.net

Argirara tzailea: Eusko Jaurlari tzaren Argitalpen Zerbi tzu Nagusia Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco Donostia-San Sebastián, 1 - 01010 Vitoria-Gasteiz

Egilea: ORTZADAR S. L.

I tzulpena: Veronica Eguiluz

Azala eta Gerardo Basabe marrazkia: [email protected]

Fotokonposaketa: Composiciones RALI, S. A. Costa, 12-14, 7.a - 48010 Bilbao

ISBN: 978-84-457-3173-4

L.G.: BI 2188/2011

Lan honen bibliografia-erregistroa Eusko Jaurlari tzako Liburutegi Nagusiaren Katalogoan aurki daiteke:

http://www.euskadi.net/ejgvbiblioteka

Autobabesa eguneroko bizitzanLehen Hezkuntza

............................... 5

AURKIBIDEA

Aurkezpena ................................................................................................... 7

1. Sarrera ...................................................................................................... 11

2. Informazio orokorra .............................................................................. 17

3. Unitate didaktikoa: «Ba al duzu arriskuen berri?». Lehen Hezkun tzako lehen zikloa.......................................................... 57

4. Unitate didaktikoa: «Arriskuei aurrea hartzea». Lehen Hezkun tzako bigarren zikloa..................................................... 109

5. Unitate didaktikoa: «Arriskuen aurrean nola jokatu». Lehen Hezkun tzako hirugarren zikloa ................................................. 179

6. Baliabide bibliografikoak ........................................................................ 239

AURKEZPENA

AURKEZPENA


............................... 9

Esku artean duzun Autobabeserako Unitate Didaktikoa Larrialdiei Aurre Egiteko eta Meteo-rologiako Zuzendari tzaren ekimenez sortu da (Eusko Jaurlari tzako Herrizaingo Sailaren men-deko erakundea). Arrisku Naturalei eta Arrisku Teknologikoei buruzko unitate didaktikoen jarrai-pena da unitate hau, eta Autobabesa Mendian eta Autobabesa Ur-ingurunean izeneko unitate didaktikoen ildoari jarrai tzen dio.

Larrialdi-egoerak edonon eta edonoiz gerta daitezke; leku bat ere ez da libra tzen hondamen-diak gerta tzeko aukeratik. Eremu geografiko ba tzuek beste ba tzuek baino arrisku gu txiago dute naturako hondamendiak jasateko, baina zibilizazioak berak eragindakoak jasateko arris-kua daukate. Beraz, ezin da mugatu gertakari horien eremua, eta inor eta ezer ez da haietatik libra tzen. Askotan, biztanleria ez da kontura tzen gertaera horiek izan di tzaketen arriskuaz, bai gu txitan gerta tzen direlako, bai informazio faltagatik, eta ez da ohar tzen hori dela larrialdi-egoeretako faktore arrisku tsuena: ezustean harrapa tzea.

Arrisku handiez gain, ez da ahaztu behar arrisku-egoera bat gure e txean lasai-lasai gaudenean, irtenaldi arrunt batean edo hondar tzan egun-pasa gaudela gerta daitekeela.

80ko hamarkadatik aurrera, Euskal Autonomia Erkidegoko udal guztiek dute beren Larrialdi Plana. Politikaren arloan, plan horien ordezkari nagusia alkatea da udaletan, eta lehendakaria udalaz gaineko esparruan. Esparru teknikoan, arduradunak Eusko Jaurlari tzako sailetako or-dezkariak eta udaletako esku har tzeko zerbi tzuetako teknikariak dira.

Larrialdiei Aurre Egiteko eta Meteorologiako Zuzendari tza ardura tzen da Euskal Autonomia Erkidegoan sor daitezkeen era guztietako larrialdiei eran tzun integrala emateaz. Erakunde horretako lantaldeak prestakun tza handia du bere zereginak bete tzeko, eta teknologia aurre-ratuenak erabil tzen ditu lanerako. Larrialdiei aurre egiteko sistema koordinatu eta integral hori elkarren artean erlazionatutako 4 zerbi tzu osagarriz egituratuta dago:

Plangin tza Zerbi tzua.•

Esku Har tzeko Zerbi tzua.•

Koordinazio Zerbi tzua (SOS DEIAK).•

Prestakun tza eta Zabalkun tza Zerbi tzua.•

Oro har, zerbi tzu horiek larrialdiekin zerikusia duten egoera guztiei eran tzuten diete: arris-kuak aurreikustea, plangin tza, taktikak, bitartekoak eta baliabideak, jarraibideak jakinaraztea, herritarrak eta kolektibo zeha tzak presta tzea, deiak jaso tzea, baliabideak koordina tzea eta gorabeherak «in situ» konpon tzea.

Modu zeha tzagoan, Prestakun tza eta Zabalkun tza Zerbi tzuak, Unitate Didaktiko hauek argitara tzeaz gain, helburu hauek ditu:

AURKEZPENA

Autobabesa eguneroko bizitzanLehen Hezkuntza10 ............................

Herritarrei erakustea prebentzioa beharrezkoa dela, bizi-kalitatea hobe tzeko bidea bai-•ta.

Preben tziozko eta esku har tzeko ohiturak har tzea, istripuak nola aurreikusi behar di-•ren eta nola esku hartu behar den jakiteko prestakun tzaren bidez. Istripuak hainbat lekutan gerta daitezke (e txean, mendian, ur-ingurunean, kalean, lantokian, osasun-zen-troan, etab.), baita hainbat larrialdi-egoeratan ere (hodei toxikoak, lehen lagun tzak, uholdea, sutea, istripu anizkuna, etab.).

Larrialdietarako telefono bakarra dagoela jakinaraztea eta zuzen erabil tzen erakustea: •112. SOS DEIAK.

Alde horretatik, ikaste txea kolabora tzaile ezin hobea da zeregin horretan, gizartearen fun-tsezko elementua baita herritarrak hezteko. Hona hemen Unitate Didaktiko hauen helburua: ikasleen prestakun tza errazteko eta gida tzeko tresna bat izatea, nork bere burua babesten jakin dezan zenbait gertalekutan, e txean, kalean, irtenaldietan, etab.

Material hauen bidez, beraz, larrialdien preben tzioa landu nahi dugu, horixe baita banakako nahiz taldeko segurtasunaren benetako oinarria.

LARRIALDIEI AURRE EGITEKO ETA METEOROLOGIAKO ZUZENDARITZA

HERRIZAINGO SAILA

Herrizaingo Sailburuorde tza

Larrialdiei Aurre Egiteko eta Meteorologiako Zuzendari tza

www.euskadi.net/112

e-mail: [email protected]

Tel.: 945 06 44 51

Faxa: 945 06 44 49

SARRERA1

SARRERA


............................ 13

Unitate honetan lortu nahi dugu haurrak zenbait kon tzeptu pixkanaka barnera tzen joatea (adibidez, arriskua, larrialdiak, autobabesa, preben tzioa), istripurik ez gerta tzeko edo gerta tzen zaizkien istripuen kopurua murrizteko eta larritasuna gu txi tzeko.

Arriskua honela defini daiteke: prozesu edo gertaera poten tzial bat, per tsona edo talde baten osasunerako, segurtasunerako edo ongizaterako kaltegarria izan daitekeena, bai eta komuni-tate baten edo gobernu-erakunde nagusi baten fun tzioetarako edo ekonomiarako ere. Ho-rrenbestez, espero daitekeen galera edo kaltea da arriskua, eta gizakiak, ekonomia eta egitu-rak kontuan hartuta neur daiteke.

Larrialdiak, berriz, berehalako ekin tza behar duten arrisku- edo hondamen-egoerak dira. La-rrialdietan biztanle gehienok, hasieran behin tzat, geure kabuz moldatu behar dugu. Beraz, zer arrisku nozi di tzakegun jakin behar dugu, eta kasu bakoi tzean zer babes-neurri erabili behar ditugun ikasi.

Autobabesak eta preben tzioak lotura estua dute, biek aipa tzen baitituzte zer ekin tza, neurri, material eta giza baliabide behar diren istripu bat ez eragiteko. Eta gainera, fun tzio hauek dakar tzate: Plangin tza, Kudeaketa, Koordinazioa eta Ekin tza operatiboa.

Unitate honetan, honako hauek aztertuko dira: haurrei zer lekutan gerta dakiekeen istri-puren bat edo hondamendi bat, nola identifika daitezkeen arriskuak eta nola jokatu behar den istripua edo hondamendia gerta tzen denean. Egoera horietako ba tzuetan, gizakiak ez du esku har tzen, naturak berak eragiten baititu (uholdeak, lehorteak, lurrikarak, etab). Hala ere, beste arrisku ba tzuk, gehienak, gure jokabideak eragiten ditu, eta, beraz, neurri handi batean aurreikus eta saihe ts daitezkeenez, gertakizun horiei aurrea har tzeko lan egin be-har da.

Unitate didaktiko honen bidez, ikasleak treba tzeko hezkun tza-material erabilgarria eskaini nahi diegu irakasleei, eguneroko bizi tzan gerta daitezkeen ohiko arriskuei aurre egiteko.

Garran tzi tsua da halako ekimen-motak egitea, haurrek adin horretan dena beregana tzen bai-tute eta, gainera, haurren bitartez helduengana ere iri ts daiteke.

Unitate didaktiko hau Lehen Hezkun tzako ikasleen tzat bereziki dago diseinatuta, eta proposa-tzen diren marrazkien, adibideen eta jardueren bidez, ikasleek oso ondo ulertuko dute zer egin behar duten larrialdi-egoera bakoi tzean. Argitalpenaren arda tza larrialdietarako telefono nagusia da (112), buruz ikasi eta lagun tza eska tzeko erabil dezaten.

Unitate honen bidez, preben tzio-kultura iraka tsi eta sustatu nahi da haur tzarotik, bai eta preben tzioa balio gisa bul tza tzea eta arriskuen preben tzioa susta tzea ere, jokabide-ohitura segurua eta osasungarria den aldetik.

SARRERA


Hona hemen unitate didaktiko honen helburuak:

Preben tzioaren garran tziaz jabe tzea, fun tsezko faktorea baita gure inguruneko arris-•kuak gu txi tzeko, eta batera gertatuta istripu, larrialdi edo hondamendi bat eragiten duten gorabeherak alda tzeko.

Per tsonengan, taldeetan eta gizartean jokabide-ohitura berriak sor tzea, autobabesari •dagokionez.

Per tsona bakoi tzari trebetasun, ezaguera eta gaitasun zeha tzak eskura tzeko aukera •ematea, larrialdiak gerta tzen direnean, ingurunea, bere burua eta besteak babesten ja-kin dezan.

Unitate didaktikoetako edukiak honela sailka tzen dira:

• Kon tzeptuak, gertaerak eta prin tzipioak: arrisku ohikoenen elementuen berri emango dute, bai eta elkarren arteko erlazioak ere.

• Prozedurak: preben tzioarekin eta autobabesarekin zuzenean loturiko esperien tziak bul-tza tzen dituzte, eta norberaren gaitasunak gara tzen.

• Jarrerak, balioak eta arauak: azpimarratuko dute beharrezkoa dela autobabeserako eta preben tziorako oinarrizko arauak onar tzea, bai eta larrialdi-egoerak eragiten dituzten faktoreekin loturiko norberaren eta taldeen ohiturak eta jokabideak azter tzea ere.

Gaiak eta edukiak kon tzentrikoki landuko dira Lehen Hezkun tzako hiru zikloetan, eta ikas-leen garapen per tsonalak zenbat eta aurrerago egin, orduan eta gehiago zabaldu eta sakon-duko dira edukiak; hau da, edukien segidak zuzeneko erlazioa izango du ikasten den gaiarekin: hurbileko gaietatik urrutikoetara, zeha tzetatik abstraktuetara, etab.

• Lehen Hezkun tzako lehen zikloa: «Ba al duzu arriskuen berri?». Helburua da ikaslea ohar tzea zer arrisku nagusi dauden bizi eta hazten den inguruneetan, adibidez: bere e txean, ikaste txean, aisialdiko lekuetan, naturan, etab. Gainera, arriskuak aurreikustea-ren beharraz jabe tzea komeni da, bai eta gerta dakizkiokeen larrialdi-egoeretarako ja-rraibide errazen berri izatea ere.

• Lehen Hezkun tzako bigarren zikloa: «Arriskuei aurrea hartzea». Unitate didaktiko honen helburu nagusia hau da: ikasleak ondo jakitea zer arrisku egon daitezkeen bere inguru-nean, eta larrialdietan zer preben tzio-arau eta jokabide zuzen dauden; horretarako, ikasleen autonomia eta eran tzukizuna bul tzatuko dira beren segurtasuna babesteko.

• Lehen Hezkun tzako hirugarren zikloa: «Arriskuen aurrean nola jokatu». Haurrak gara-tzen diren inguruneetako arriskuez gehiago jakitea da helburua. Unitate honetan, arriskuak areago tzen dituzten jokaera arduragabeak azpimarratuko ditugu, bai eta hausnar tzera bul tzatu ere, jarrera eta jokaera autonomo eta ardura tsua garatuz, ikas-leen, komunitatearen eta ingurumenaren segurtasuna berma tzeko.

UNITATE DIDAKTIKOEN EGITURA

Material honek hiru unitate didaktiko ditu eta bakoi tzak Lehen Hezkun tzako ziklo bati dago-kio. Unitate guztiek oinarrizko egitura bera dute, bi zatitan banatuta: alde batetik, irakasleen-

SARRERA


............................ 15

tzako atalak, Unitatearen alderdi teorikoak eta metodologikoak azal tzeko (kon tzeptu-eskema, helburuak, lotura kurrikularrak...); eta bestetik, jardueren deskribapena, jarduera bakoi tzaren jarraibideak erakusteko (irakasleen tzat), bai eta ikasleen tzako lan-fi txak ere.

Irakasleen tzako materiala honela dago banatuta:

• Kon tzeptu-eskema. Unitatean gara tzen diren kon tzeptuak grafikoki laburbil tzen dira bertan.

• Unitatearen helburu orokorrak. Garatuko diren edukiak eta jarduerak adierazten dituzte.

• Lan tzen diren edukiak. Honela sailka tzen dira:

Kon tzeptuak, gertaerak eta prin tzipioak.–

Prozedurak.–

Jarrerak, balioak eta arauak.–

• Orientabide didaktikoak. Irakasleen tzako orientabideak edo aholkuak dira, jardueren ga-rapena errazteko eta haiei ahalik eta etekin handiena atera tzeko.

• Ebaluaziorako orientabideak. Jarduerak nola ebaluatu deskriba tzen da.

• Jarduerak eta lotura kurrikularra. Azaldutako jarduera bakoi tza eta lan tzen duen arlo kurrikularrak lo tzen dira.

• Laburpen-taula. Laburpen-taulan jarduerak eta lan tzen diren helburuak, kon tzeptuak, prozedurak eta balioak azal tzen dira erlazionatuta.

«Jardueren deskribapena» atalean, irakasleen tzako orientabideak (helburu espezifikoak, gu txi gorabeherako iraupena, garapena, ebaluazio-irizpideak, behar den materiala) eta ikasleen tzako fi txak daude jarduera bakoi tzean.

Ikasleen tzako materialari dagokionez, lan-fi txak soilik daude, irakasleek fotokopiatu eta bana-tu ahal izateko ikasleen artean.

Unitate bakoi tzak zazpi jarduera ditu; hona hemen horietako ba tzuk:

• Motiba tzeko eta aldez aurreko ideiak adierazteko jarduerak, hasierako ezaguerak, jarrerak eta balioak ebalua tzeko.

• Ulermen-jarduerak, ikasleek larrialdi-egoeretan zer arrisku eta preben tzio-arau dauden eta nola jokatu behar duten jakin dezaten.

• Kon tzien tzia har tzeko jarduerak, eran tzukizuneko, preben tzioko eta autobabeseko jarre-rak susta tzeko.

• Partaide tza-, sintesi- eta komunikazio-jarduerak.

Helburuen araberako sailkapen hori kontuan hartu behar da baldin eta jarduera ba tzuk soilik egiten badira eta ez denak, aukeraketa taldearen beharretara egoki molda tzeko eta orekatua izateko.

Metodologia konstruktibista, parte-har tzailea eta ikasleei errepara tzen diena aukeratu da. Ikerketaz baliatuta, nork bere ezaguera eraiki tzea da helburua.

2 INFORMAZIO OROKORRA

1. AUTOBABESA ETA PREBENTZIO-KULTURA ESKOLAN .............................................. 19

1.1. Autobabesaren oinarrizko irizpideak ......................................................................... 19

1.2. Autobabesaren plangin tza ............................................................................................ 19

2. ARRISKU-FAKTOREEN SAILKAPENA ............................................................................... 21

2.1. Garapen ebolutiboa...................................................................................................... 21

2.2. Arrisku materialak ........................................................................................................ 22

2.3. Ingurumen-arriskuak .................................................................................................... 23

2.4. Beste arrisku ba tzuk .................................................................................................... 23

3. PREBENTZIO-ESTRATEGIAK .............................................................................................. 25

4. LARRIALDI-ZERBITZU INTEGRALA ................................................................................. 27

5. ISTRIPUAK PREBENITZEKO SEGURTASUN-NEURRIAK .............................................. 28

5.1. Oinarrizko preben tzio-arauak .................................................................................... 28

5.2. Autobabeserako oinarrizko arauak ............................................................................ 29

5.3. Lehen lagun tzak ............................................................................................................ 30

5.4. E txerako segurtasun-neurriak .................................................................................... 35

5.5. Kalerako segurtasun-neurriak .................................................................................... 38

5.6. Eskolarako segurtasun-neurriak ................................................................................. 40

5.7. Aisiako lekuetako segurtasun-neurriak ..................................................................... 46

5.8. Hondamendi naturalei aurre egiteko segurtasun-neurriak .................................... 50

INFORMAZIO OROKORRA


............................ 19

1. AUTOBABESA ETA PREBENTZIO-KULTURA ESKOLAN

Larrialdi, ezbehar edo katastrofe-gertaera guztietan, larrialdi-zerbi tzuak heldu baino lehen, biztanleak hasieran beren hurbileko baliabideen mende daude, bai eta norberak eta gizarteak ikasitakoaren mende ere. Era berean, larrialdi-zerbi tzuak iristen direnean, biztanleek lagundu egin behar diete, eta haien jarraibideak bete.

Autobabesaz ari tzen garenean, giza jarduerek berez dakar tzaten arriskuen preben tzioaz eta kontrolaz ari gara, edo natura-, teknologia- eta gizarte-inguruneen arriskuen preben tzioaz eta kontrolaz.

Autobabesaz sen tsibiliza tzea astiro egin beharreko lana da, eta prozesu eta metodo bat eska-tzen ditu, harik eta biztanleriak preben tzio-jarrerak erabat barneratu arte. Helburu hori lor-tzeko, ikasleak hezteak du lehentasuna; batetik, adin horretan errazago ikasten delako eta, bestetik, ikasleen bitartez gurasoak alda tzea lor daitekeelako.

1.1. AUTOBABESAREN OINARRIZKO IRIZPIDEAK

Babes-jarduera erraz ba tzuk jakinez gero, sen onekoak gehienbat, istripuak aurreikus daitezke, eta herio tza-tasa gu txitu, baita istripuek edo lekukoen jokaera okerrak eragindako lesioak ere.

Oinarrizko irizpideak izateko, hauek jakin behar dira:

1. Zer arrisku dauden ingurunean.

2. Nola gerta tzen den istripua, gerta tzen bada.

3. Nola saihestu istripua gerta tzea eragiten duten egoerak.

4. Nola planifikatu istripuari aurre egiteko jarduerak.

5. Zer jarduera diren egokienak istripuak eragiten dituen kalteak eta galerak deusezta tzeko edo gu txi tzeko.

Hori guztia ondo egiaztatutako bi esaera hauetan laburbil tzen da:

Istripu gehienak saihestu egin daitezke.•

Jarduera egoki batek gu txitu egiten ditu istripu batek eragindako kalteak.•

1.2. AUTOBABESAREN PLANGINTZA

Gida honetan azal tzen dugun autobabesaren berri izatea beharrezkoa da, baina ez da nahikoa segurtasun eraginkorra lor tzeko. Jarduera bakoi tzaren plangin tzarekin osatu behar da (auto-babeserako planak), aurrerago zehaztuko diren edukiei lotuta.

Beraz, fun tsean, honako hauek har tzen ditu barne:

Ingurunean dauden • arriskuak ebalua tzea.

INFORMAZIO OROKORRA


• Prebentzio-jarduerak, bertan dauden arriskuek sor di tzaketen egoerak saihesteko.

Istripuari • aurre egiteko jarduerak, istripua gerta tzen bada.

Azken puntu horri dagokionez, plangin tzak zeha tza izan behar du eta jarduerak kontrolatu behar dira.

Izan ere, istripu baten simulazioa eta hari aurre egiteko planifikatutako jarduerak askotan egiten badira, plangin tza-aka tsak dauden aztertuko da (zuzen tzeko); baina, batez ere, istripua-ri aurre egiteko automatismo garran tzi tsua sor tzen da.

Istripuak sor tzen dituzten egoera bereziek, psikologikoek bereziki, ez dute beti aukerarik ematen memoriza tzeko, pen tsa tzeko eta ikasitako irizpideen arabera joka tzeko. Hala ere, is-tripu-simulazio batean errepikatutako jarduerek, egoerak eska tzen duen lasaitasunez eginda, jokaera-ohitura sor tzen dute, eta horri esker eran tzun automatizatua sor daiteke benetako istripua gerta tzen denean. Hori dela eta, eran tzuna ikasitakoa eta landutakoa izango da, eta, horri esker, egoera lasaiagoa izango da.

INFORMAZIO OROKORRA


............................ 21

2. ARRISKU-FAKTOREEN SAILKAPENA

Haurren ingurunean, istripua, oro har, honela defini daiteke: haur batek arrisku tsua izan daite-keen objektu bat egoera jakin ba tzuetan erabil tzearen ondorioa.

Istripu batean faktore hauek parte har tzen dute: haurrak, eragileak eta istripua gerta tzen den inguruneak; eta, gainera, kontuan hartu behar da egoera ba tzuek istripuari bide ematen diote-la eta beste ba tzuek hura bul tza tzen dutela.

Gogoratu behar da istripuak gerta tzen direla elkarren artean erlazionaturiko arrisku-faktore ba tzuk daudelako, bai eta faktore horiek istripuetako elementuetan eragiten dutelako ere (haurra, eragilea, ingurunea).

2.1. GARAPEN EBOLUTIBOA

Garapen ebolutiboa haurren trebetasunen eta gaitasunen aldaketek osa tzen dute; ordena bati jarrai tzen diote, aurretik jakin daitezke, neurgarriak dira eta adinari loturik daude.

Aldaketa horiek per tsonaren eta ingurunearen mende daude. Horregatik, ikasketa-prozesuek modu positiboan lagun tzen diote haurrari, inguruneari aurre egiteko gaitasuna gara dezan.

Aipa daiteke garapen ebolutiboan hiru oinarrizko alderdi daudela, haurren istripuak gerta-tzeko arriskuari eragiten diotenak.

Mugimenaren garapena

Mugimenaren garapena (psikomotrizitatea) gorpu tza ariketen bidez treba tzea da, gorpu tza gara tzeko, indar tzeko eta malgu tzeko. Horrela, haurren errendimendu fisikoa hobe tzen da, eta buru-gaitasuna hezten lagundu.

Haurrak hazten diren heinean, aldaketak izaten dira mugimenaren garapenean, bai eta inguru-nearekin dituzten harremanetan ere: beste arrisku-mota ba tzuen mende daude eta beste gaitasun ba tzuk dituzte arrisku horiei aurre egiteko.

Garapen kognitiboa

Garapen kognitiboa edo ezagu tza bidezkoa pen tsamenduaren prozesuetan oinarri tzen da, bai eta prozesu horiek isla tzen duten jokabidean ere. Haurrak bere mundua uler tzeko eta hartan jarduteko egiten dituen ahaleginen emai tza da. Ingurunera molda tzeko berezko gaitasunarekin hasten da. Garapen kognitiboaren faseetan, jarduteko beste era bat sor tzen da, eta elkarren artean erlazionaturiko hiru prin tzipioen bidez sor tzen da: antolaketa, moldaketa eta oreka.

Horrenbestez, garapen kognitiboak zuzeneko erlazioa du haurrak jokabidearen eta arriskua-ren arteko lotura uler tzeko daukan gaitasunarekin, eta, horregatik, haurra hazten den neu-rrian, jokabide bati loturiko arriskuak hautemateko gaitasuna ere handitu egiten da. Horri

INFORMAZIO OROKORRA


esker, autobabeseko neurriak har tzen ditu, bai eta segurtasuna susta tzen duten eta istripuak aurreikusten dituzten ardurak ere.

Garapen psikosoziala

Garapen psikosoziala kon tzeptuarekin adierazi nahi da per tsonak ingurunearekin dituen elka-rreraginean eragin handia dutela nortasunean izaten diren aldaketek eta haurrak beste per-tsona ba tzuekin dituen harremanek.

Istripuen preben tzioari dagokionez, garapen psikosoziala oso garran tzi tsua da, per tsona auto-nomo gisa bizi tzeko gaitasuna alda tzen duelako, baita osasunari eta segurtasunari buruzko ardurak har tzeko gaitasuna ere.

Haurrek beste per tsonekin dituzten harremanetan aldaketak gerta tzen direnez, istripuen era-gileak ere aldatu egiten dira. Haur tzaroan izaten den sozializazioaren hasierak eta imitaziozko edo jakin-mineko jokaerek arrisku-egoerak areago tzen dituzte. Beste horrenbeste gerta tzen da gero nerabezaroan, gizartean eta taldean onartua izateko beharra dela eta.

Eragina duten beste faktore ba tzuk

Garapen ebolutiboaz gain, istripu bat gerta tzeko aukerari loturiko beste arrisku-faktore per-tsonal ba tzuek ere eragiten dute; dena dela, faktore guztiak daude erlazionatuta neurri batean garapen ebolutiboarekin. Hona hemen faktoreak: per tsonen sexua, portaera eta egoera fi-sikoa nahiz psikikoa.

2.2. ARRISKU MATERIALAK

Objektu bat arrisku tsua den ala ez jakiteko, kontuan hartuko dira fabrikazio-prozesuaren be-rezko ezaugarri fisikoak, zertarako erabil tzen den, non dagoen, eta nola dagoen (kon tserbazio-egoera).

Objektu bat haur baten helmenean uzten dugunean, ain tzat hartuko ditugu: objektuaren for-ma, tamaina, kolorea, osagaiak… arriskurik ez izateko; adibidez, eztarrian traba tzea, ito tzea, intoxika tzea, etab.

Edozein produktu erosten dugunean, ziurtatu behar dugu segurtasunari buruzko indarreko araudia bete tzen duela, eta produktuak eragin di tzakeen arriskuak ebaluatu.

Kasu askotan, ezinbestean erosi behar izaten ditugu haurren tzat arrisku tsuak izan daitezkeen produktuak. Halakoetan, helduek ardura tsu izan behar dute, bestela, produktu horiek behar ez bezala erabil tzeak (arduragabe eta ezjakintasunez) nahi ez diren ondorioak ekar di tzake. Oso garran tzi tsua da freskagarrien on tziak likido toxikoz ez bete tzea, leiho baten azpian aul-ki bat ez jar tzea, etab.

Laburbilduz, gurasoek arriskua modu ardura tsuan ebaluatu behar dute eta seme-alabak ba-besteko eta hezteko jarrera egokiak eduki, istripurik ez gerta tzeko.

INFORMAZIO OROKORRA


............................ 23

2.3. INGURUMEN-ARRISKUAK

Ingurune fisiko eta soziokulturalaren eta familia- eta eskola-ingurunearen gabeziak oso lotuta daude istripuekin. Gabezia horiek konpon tzea ez da lan handia, gehienek gastu txikia behar baitute zuzen tzeko eta, gainera, aukera asko ematen dute segurtasun-neurriak ezar tzeko.

Ingurune fisikoa

Istripuak gerta tzearekin lotuta, ingurune fisikoa aipa tzen dugunean, kontuan izan behar dugu eskolako, aisiako, e txeko eta abarreko instalazioen egoera eta erabilera egokia, baita bide-seinaleak, babesik gabeko aisiarako guneak, lekuen edukiera, etab.

Badira eragina izan dezaketen beste faktore ba tzuk ere: klima, argizta tze desegokia, ku tsadura akustiko eta atmosferikoa, etab.

Gizarte-, kultura- eta familia-ingurunea

Gizarte-, kultura- eta familia-inguruneko arrisku-faktoreak zuzen tzea konplexua izan daiteke, familia bakoi tzaren maila sozioekonomiko eta kulturalaren mende baitaude. Hala ere, ezin ditugu alde batera u tzi eta konpon tzeko lagun tzak bilatu behar ditugu.

Gizarte-, kultura- eta familia-ingurunean, ba tzuetan, arrisku tsuak izan daitezkeen egoerak sor-tzen dira, adibidez: helduek kasu gu txi egitea haurrei, kultura-sinesmenak, ezjakintasuna…

Eskola-ingurunea

Atal honetan, istripuak eragin eta areagotu di tzaketen alderdi hauek arrisku-faktore tzat har-tuko dira:

Eskola-antolaketa desegokia.•

Eskola-garraio eskasa.•

Joko eta kiroletan lehiakortasuna susta tzea.•

Zenbait jarrera eta joko baimen tzea.•

Ikasleak ez zain tzea jolas-orduetan.•

…•

Gainera, ez ditugu ahaztu behar ikaste txeko instalazioak eta ekipamendua.

2.4. BESTE ARRISKU BATZUK

Orain arte aipatutakoaz gain, badira kontuan hartu beharreko beste arrisku ba tzuk ere, jende guztiak ezagu tzen ez dituenak. NBQ arriskuak dira, hau da: arrisku nuklearrak, biologikoak eta kimikoak.

INFORMAZIO OROKORRA


Hiru agente horiek nahita bildu dira izen batean; izan ere, haien ondorioak eta aurreikusteko eta lan tzeko moduak kasu gehienetan bat datoz, desberdintasun ba tzuk gorabehera.

Guztien artean, arrisku tsuenak biologikoak edo bakteriologikoak dira. Izan ere, bere kontura ugal eta zabal daitezkeen bakarrak dira, organismo bizidunak baitira; hau da, bakterioak edo birusak.

Arrisku biologikoek izaki bizidunei gaixotasunak eragiteko gaitasuna dute eta, beraz, gizakiari ere bai. Horren adibidea da, esaterako, 2009an gertatutako A gripearen ku tsadura (H1 N1); hasieran txerrien artean gertatu eta jarraian per tsona bat ku tsatu zen eta, ondoren, zabalduz joan da, harik eta 6. mailako pandemia izatera iri tsi arte. Horrek esan nahi du birusa, dagoene-ko, munduko hiru eskualdetatik gu txienez hedatu dela.

Pandemiak 10 urtetik 50 urtera arteko tarteetan gertatu izan dira historian zehar. XX. men-dean hiru pandemia garran tzi tsu gertatu ziren:

• Espainiako gripea (1918-19); haren eraginez Lehen Mundu Gerran baino per tsona gehia-go hil ziren (40 milioitik gora) eta munduko biztanleriaren % 40 ku tsatu zen. Birusa (H1N1) uretako hegaztietan azaldu eta zuzenean gizakiarengana igaro zen. Birusa bat-batean aldatu zenez, herri osoak ku tsatu eta izugarri hedatu zen. Espainiako Gripea izena jarri zioten, baina ez zen han hasi; kontua da garai hartan Espainia zela gerragatiko zen tsurarik ez zegoen leku bakarretako bat, eta gaixotasun horri buruz gehiago infor-matu zen Espainian beste herrialde ba tzuetan baino.

• Asiako Gripea (1957-58); birusak (H2N2) milioi bat lagunetik lau milioira bitartean hil zituen.

• Hong Kongeko Gripea (1968-69). Birusak (H3N2) 36.000 lagun hil zituen Estatu Batue-tan, eta milioi bat inguru mundu osoan; gaur egun, oraindik bizirik dirau.

INFORMAZIO OROKORRA


............................ 25

3. PREBENTZIO-ESTRATEGIAK

Esku har tzeko hiru bide identifikatu ohi dira haurren istripuak aurreikusteko: epidemiolo-gikoa, hezkun tzakoa eta legegin tzakoa, baina hiruren arteko koordinazioa behar da, hauteman-dako beharrei eran tzun globala emateko.

Estrategia epidemiologikoa

Arazoaren berri izatean eta hura azter tzean da tza: istripu ohikoenen kopurua eta mota jaki-tea, zer per tsonak jasaten dituzten istripu gehien, non zeuden istripua gertatu zenean, zertan ari ziren, zer objektu dagoen inplikaturik, zer arrisku-faktore zeuden…

Azterketa egin ondoren eta an tzemandako beharrak kontuan hartuta, esku har tzeko estrate-giak diseinatu ahal izango dira; horretarako, arazoaren zabaltasuna eta garran tzia ain tzat har-tuko dira, har tzen diren preben tzio-neurrien eraginkortasuna ebaluatuko da eta biztanleria sen tsibiliza tzeko tresnak eduki beharko dira.

Eremu bakoi tzaren benetako egoera zein den jakiteko, ikerketa-azterketak egin daitezke. In-formazioa inkesten bidez lor daiteke, edo istripu bat gerta tzen denean datuak jaso tzen dituen informazio-sistema baten bidez; adibidez, eskola batean puntu bel tzei buruzko datuak jaso dai-tezke, errepika tzen diren istripuei buruzkoak… Horrela, esku har tzeko lehentasunak identi-fikatu eta preben tzio-neurriak hartuko lirateke.

Hezkun tza-estrategia

Hezkun tzak gizakien jarrera alda dezakeela ain tzat har tzen badugu, esan dezakegu tresnarik eraginkorrena ere badela haurren istripuen segurtasuna eta preben tzioa susta tzeko.

Hezkun tza-estrategiak biztanle guztiak hartu behar ditu barne, baina bereziki profesionalak —hezkun tzako eta osasungin tzako profesionalak, batez ere—, gurasoak eta ikasleak.

Haurren istripuak aurreikusteko subjekturik garran tzi tsuenak haurrak dira, eta 6 urtetik 16ra bitartean irakaskun tza derrigorrezkoa dela kontuan izanik, eskola lekurik egokiena irudi tzen zaigu segurtasunerako hezkun tza gara tzeko. E txean lehendabizi eta gero eskolan igaro tzen dute ikasleek denbora gehien, eta eskolan bil tzen dira hezkun tzaren eragile nagusiak (gura-soak, irakasleak eta ikasleak).

Haurrak beren osasunaz eta segurtasunaz ardura daitezen, oso garran tzi tsua da gurasoak eta irakasleak horri buruzko hezkun tza ere jasota izatea eta, beren jardueren bidez, gai izatea ja-rrera egokiak zuzenean nahiz zeharka transmiti tzeko.

Legegin tza-estrategia

Objektuetan eta ingurunean eragiteko, eta per tsonen segurtasuna eta babesa berma tzeko, lege-estrategia bat behar da: lege-estrategia hori hartuko diren neurrien oinarria izango da, behin arazoa identifikatu ondoren.

INFORMAZIO OROKORRA


Lege horiek ingurunearen eta identifikaturiko objektu arrisku tsuen gabeziak arautu behar dituzte, eta neurriak hartu, profesionalek segurtasuna bete dezaten zerbait eraiki tzen, diseina-tzen, sal tzen eta abar egiten dutenean, ingurune segurua sor tze aldera.

INFORMAZIO OROKORRA


............................ 27

4. LARRIALDI-ZERBITZU INTEGRALA

Larrialdiei Aurre Egiteko eta Meteorologiako gaur egungo Zuzendari tza 1993. urtean sortu zen; batetik, Herri Babeserako Zuzendari tzak eta, bestetik, SOS DEIAK Koordinazio Operati-boak bat egin zutenean eta 2010. urteari Meteorologia eta Klimatologia Zuzendaritzarekin.

Eusko Jaurlari tzaren egituraren barruan; zuzendari tza hori ardura tzen da eran tzuna emateaz Euskal Autonomia Erkidegoan gerta litezkeen larrialdiei, bai katastrofikoak edo hondame-nezkoak direnei, baita hain larriak ez diren beste ba tzuei ere (aten tzio koordinatu eta eginko-rra behar dute, nahiz eta gizartean arazorik ez eragin eta oinarrizko zerbi tzuak ez gainditu).

Larrialdiei aurre egiteko sistema koordinatu eta integral hori elkarren artean erlazionatutako 4 zerbi tzu osagarriz egituratuta dago:

Plangin tza Zerbi tzua.•

Esku Har tzeko Zerbi tzua.•

Koordinazio Zerbi tzua (SOS DEIAK).•

Zabalkun tza-Zerbi tzua.•

Oro har, zerbi tzu horiek larrialdi-egoerekin zerikusia duten egoera guztiei eran tzuten diete: arriskuak aurreikustea, plangin tza, taktikak, bitartekoak eta baliabideak, jarraibideak jakinaraz-tea, herritarrak eta kolektibo zeha tzak presta tzea, deiak jaso tzea, baliabideak koordina tzea eta gorabeherak «in situ» konpon tzea.

Norberaren tzat edo taldeen tzat arrisku tsua den egoera batean gauden guztietan, 112 telefo-nora deitu behar dugu. Europa osoan erabil tzen den larrialdietarako zenbakia da. Telefono horren bidez, larrialdi-zerbi tzuarekin jarriko gara harremanetan, eta premia larria dugunean, zerbi tzu hauek eska di tzakegu: osasun-larrialdia, suhil tzaileen zerbi tzua eta salbamendua, hiri-tarren segurtasuna eta babes zibila.

Larrialdietan, 112ra azkar dei tzeaz gain, oso garran tzi tsua da zer informazio ematen dugun, arreta egokia eta bizkorra izateko. Horregatik, 112ra dei tzen dugunean, datu hauek eman be-harko ditugu:

1. Zer gerta tzen ari den edo zer gertatu den.

2. Zauriturik ba al dagoen eta zer egoeratan dauden.

3. Noiz gertatu den.

4. Nola gertatu den.

5. Nondik dei tzen dugun. Adierazi leku zeha tza eta eman ahalik eta erreferen tzia gehien.

6. Zein den gure telefono-zenbakia, berriro deitu behar badigute ere.

7. Mendian edo i tsasoan bagaude, oso lagungarria da leku horretako egoera klimatologikoa adieraztea.

8. Beharrezkoa irudi tzen zaigun informazio guztia, bai eta lagun tza-taldearen lana erraztuko duena ere.

INFORMAZIO OROKORRA


5. ISTRIPUAK PREBENITZEKO SEGURTASUN-NEURRIAK

Atal honetan, istripuak prebenitzeko aholku ba tzuk eta autobabeserako zenbait neurri eman-go ditugu.

Gogoratu behar dugu preben tzio-neurriak lagungarriak direla zenbait hondamendik eragin di tzaketen kalteak gu txi tzeko. Halaber, larrialdi-egoeretan, autobabeseko jarraibide ba tzuen berri izateak erabakiak har tzen lagunduko digu, gure segurtasunaren eta besteenaren mese-derako.

5.1. OINARRIZKO PREBENTZIO-ARAUAK

Katastrofe edo larrialdiren bat gerta badaiteke, lehen lagun tzako ekipo bat eta oinarrizko hornigaien ekipo bat prest eduki behar ditugu, oinarrizko preben tzio-neurriak baitira. Larrial-di-mota bakoi tzak zenbait kalte-mota sor tzen ditu; hala ere, elementu hauek edozein egoera-tan erabil daitezke:

Lehen lagun tzako ekipoa

Lehen lagun tzako ekipoan, lesio txikiak eta larrialdiak gerta tzen direnerako elementuek egon behar dute. Hona hemen elementuok:

Materiala:•

Xaboi neutroa eta azazkal-eskuila.–

Behin erabil tzeko eskularrua esterilak.–

Gaza esterilak.–

Erreduretarako eta bat-bateko loturetarako baselinadun gazak.–

Zenbait neurritako bendak.–

Benda elastikoak.–

Ehunezko esparatrapu hipoalergenikoa.–

Zenbait neurritako tiritak.–

Termometroa.–

Punta biribileko guraizeak.–

Pin tzak.–

Farmaziako amoniakoa (e txerakoa ez).–

Esplorazio-eskuargia.–

Paperezko musuzapiak.–

Kotoia.–

Kateorra tzak.–

INFORMAZIO OROKORRA


............................ 29

Sendagai generikoak:•

Antiazidoa.–

Erreduren kontrako pomada.–

Kolpeen aurkako pomada antiinflamatorioa.–

Kolirio antiseptikoa.–

Antitermikoak-analgesikoak.–

Antiseptikoak:•

Povidona iododuna (betadine, merkromina).–

Clorhexidina (ahoa garbi tzeko).–

Desinfektatzaileak:•

Alkohola.–

Ur oxigenatua.–

Seruma.–

Oinarrizko hornigaien ekipoa

Larrialdi-kasuetan, oinarrizko hornigaiak ura, janaria eta aire garbia dira, baina beste artikulu ba tzuk ere izan daitezke:

Eskuargia eta bateriak.•

Irratia eta ordezko pilak.•

Zabor-pol tsak eta komuneko papera.•

Inguruneko mapa.•

Paper-liburuxka eta arka tza.•

Telefono erabilgarrien zerrenda.•

Sakelako telefonoa.•

Txilibitua.•

Paper-zapi bustiak.•

Oheko arropa.•

Tapaki isolagarria.•

Erremintak.•

Jaka isla tzailea.•

5.2. AUTOBABESERAKO OINARRIZKO ARAUAK

Larrialdi-egoera baten lekukoak baldin bagara, lehenik eta behin 112 telefonora deitu behar dugu lehenbailehen. Katastrofeari buruzko informazio baliagarri guztia eman behar da; esate-rako, non gertatu den, zenbat zauritu dauden, etab.

INFORMAZIO OROKORRA


Gure lagun tza behar izanez gero, agindutako lanak bukatu arte lagunduko dugu. Une horretan, leku horretatik alde egingo dugu; izan ere, ikusleak pila tzen badira, egoera larriagotu egin dai-teke. Garran tzi handia du jakiteak halako egoeretan lehendabizi «pentsatu» eta, ondoren, «jardun» egin behar dela.

Arrisku natural batek eragindako larrialdi-egoera bat gerta tzen denean, litekeena da ura, jana-ria eta/edo elektrizitatea eskura tzeko zailtasunak izatea. Horregatik, neurriak hartu, eta ura eta jakiak gorde behar ditugu, alarmak irauten duen bitartean bizirik irauteko.

Edateko urez horni tzea

Kontuan hartu behar dugu heldu batek gu txienez 2 litro ur behar dituela egunean, eta ba tzuek hori baino gehiago. Esaterako, klima beroetan bizi diren per tsonek eta egoera berezian dau-denek (emakume haurdunek, haurrek, gaixoek…) ur gehiago behar dute.

Gomenda tzen da gu txienez 7 egunetarako ura gorde tzea plastikozko on tzi garbietan, aurretik esandakoa kontuan izanik.

Janariz horni tzea

Iraupen luzeko larrialdi-egoeretan ezinbestekoa da elikagaiak jatea, baina garran tzi tsuagoa da ura edatea; horregatik, errazagoa da elikagaien kon tsumoa murriztea urarena baino. Hala eta guztiz ere, zenbait kontu ain tzat har daitezke; adibidez, koipe, proteina edo ga tz askoko elika-gairik ez jatea, egarria areagotu baitezakete.

Aire garbiz horni tzea

Zenbait larrialdi-egoeratan, arrisku nagusietako bat aire garbiaren falta da; adibidez, baso-sute bat gerta tzen denean. Halako egoera batean bagaude, sudurra, ahoa eta begiak musuzapi busti batez babestu behar ditugu, substan tzia toxiko edo arrisku tsurik ez arnasteko edo uki tzeko.

5.3. LEHEN LAGUNTZAK

Larrialdi-egoera medikoak gerta tzen direnean, zenbait prozeduraren helburu nagusia kaltetu-tako per tsonen bizia salba tzea da. Berriz ere, azpimarratu nahi dugu oso garran tzi tsua dela lagun tza azkar ematea, horrek bizi asko salba tzen edo istripuen ondorioak txikiago tzen lagun-duko baitu. Prozedura horiek egiten dituena, normalean, ez da medikun tzako profesionala izaten, baina zaurituei lagun tzeko oinarrizko ezaguerak eduki behar ditu, bestela lesioak era-gin edo gaizkiagotu di tzake.

Istripuek eragindako egoera guztietan, tartean dauden per tsonen larritasuna zehazteko eta elementu garran tzi tsu guztiei errepara tzeko, fun tsezkoa da lau galdera hauek egitea:

Arnasa har tzen al du oraindik?•

Eran tzuten al die gure galderei?•

INFORMAZIO OROKORRA


............................ 31

Ba al du odoljario handirik?•

Zer-nolako pul tsua dauka?•

Galdera horien eran tzunak nolakoak, halakoa izango da zaurituei emango diegun lagun tza:

EZ badu arnasarik har tzen: ahoz ahoko arnasketa egingo zaio. (Prestakun tza egokia •duten per tsonek soilik).

Gure galderei eran tzuten EZ badie:•

Segurtasun-jarreran jarriko dugu.–

Ez diogu edatekorik emango.–

Arnasbideak irekita eduki behar ditu (burua a tzeraka jarriko diogu).–

Ho tzetik babestuko dugu.–

Odoljario handia baldin badu:•

Zauritutako gorpu tz-aldea al txatuko dugu.–

Leku egokian konpresioa egingo dugu ha tzekin.–

Hesgailu konprimi tzailea jarriko dugu zaurian eta, behar izanez gero, beste bat ja-–rriko dugu lehenengoaren gainean.

Behar-beharrezkoa bada soilik, tornikete bat egingo diogu zauria dagoen lekuan –baino gorago. Arrisku tsua!

Pul tsurik EZ badu:•

Zehaztu arrazoia, ahal bada: odoljarioa, mina…–

Babestu ho tzetik, berotik eta zaratatik.–

Animatu ahoz, ez kexatu, ez errietan egin.–

Freskatu ahoa, zurrupaka edanez. Alkoholik inoiz ez!–

Shock-jarrera (enborra eta burua horizontalean, hankak jasota).–

Behin lehentasunak zehaztuta eta beteta, hona hemen beste istripu-mota ba tzuetan esku har-tzeko jarraibide erraz ba tzuk.

Zauriak

Zauriak arinak badira:

Konprimitu gunea 5-10 minutuz.•

Zauria gorpu tz-adar batean baldin badago, al txatu gorpu tz-adarra biho tza baino gorago.•

Garbitu zauriaren ingurua.•

Garbitu zauria, erdigunetik er tzetara.•

Ezarri antiseptiko bat.•

Estali zauria, baldin eta beste zerbaitez uki tzeko arriskua badago.•

INFORMAZIO OROKORRA


Zauriak larriak badira:

Gelditu odoljarioa, zaurian zuzeneko konpresioa eginez.•

Estali zauria.•

Zauritua e tzanarazi.•

Eskatu lagun tza medikoa.•

Oso garran tzi tsua da zauri larrietan pomadarik edo produktu desinfekta tzailerik EZ erabil-tzea, eta larruazalean sartutako objektuak atera tzen EZ saia tzea.

Traumatismoak

Eskeletoan indar batek eragiten badu, lesio bat gerta daiteke hezur- gil tzadura- edo gihar-sisteman. Gorpu tz-adarretako traumatismo batek gu txitan eragiten du hil edo biziko arrisku-egoerarik, baina hasierako tratamendua nolakoa, halakoak izan daitezke ondorioak, eta zen-baitetan minusbaliotasunak eragin.

Oso garran tzi tsua da jakitea zer gertatu den lesioa izan baino lehen: bihurritua, erorikoa… eta zarata, karraska edo klaskaren bat nabaritu duen. Hori guztia kontuan harturik, honako hauek izan daitezke:

Zaintiratua: lesioaren gunean mina, hantura eta ezintasun fun tzionala.•

Lokadura: min handia, hantura, deformazioa eta erabateko ezintasun fun tzionala.•

Haustura: irekia edo i txia izan daiteke: min handia (areagotu egiten da mugi tzen bada), •hantura, deformazioa, ezintasun fun tzionala, hezurra kanpora irten daiteke, eta odolja-rioa gertatu.

Traumatismoei aurre egiteko, honela jokatu behar dugu:

Ezarri ho tza traumatismoan bertan.•

Ez ukitu gorpu tz-adarra.•

Immobilizatu kaltetutako artikulazioa.•

Haustura irekia bada: ez sartu hezurra, eta estali zauria gaza esterilak jarriz.•

EZ: ez sakatu, ez jarri zerbaiten kontra, ez jarri zapi berorik.•

Erredurak

Larruazaleko lesioak dira erredurak, eta eraso termiko, kimiko edo elektrikoek eragin di tzakete. Larritasunaren arabera, azalekoak edo sakonak izan daitezke, eta hiru motatan sailkatu:

Lehen mailakoak: larruazala gorritu egiten da, hantura txikia eta mina dago.•

Bigarren mailakoak: puslak sor tzen dira gorritutako eta handitutako gunean, eta min •handia dago.

INFORMAZIO OROKORRA


............................ 33

Hirugarren mailakoak: eskara bel tz-grisaxkak sor tzen dira, zauriak plasma jaria tzen du •eta ez da minik senti tzen.

Erredura baten aurrean zer egin behar dugun:

Hoztu erretako gunea, ur ho tzetan bustitako aposituak jarriz.•

Babestu apositu esterilak jarriz, infekzio-arriskua baitago.•

Erredura oso zabala edo sakona bada, sendagileari jakinarazi behar zaio lehenbailehen.•

Oso garran tzi tsua da halako lesioetan zer egin behar den jakitea, bai eta zer ez den egin behar ere:

Erretako gunea EZ da zuzenean ur- txorrotan sartu behar. Mina areagotu egingo li tzateke.•

Puslak EZ ditugu zulatu behar, erretako gunea infekta baitaiteke.•

Hirugarren mailako erreduretan, EZ da arroparik eran tzi behar, ez eta eskarak kendu •ere.

EZ da ez ukendurik, ez pomadarik, ez alkoholik, ez halakorik ezarri behar.•

Arnasbidearen buxadura

Oso ohikoa da haurren artean, bularreko haurrak barne, ahoan era guztietako objektuak sar-tzen baitituzte: jostailuak, botoiak, pieza txikiak, jakiak (olibak, fruitu lehorrak, krispetak), etab.

Oso azkar ibili behar da; izan ere, 3 minutu igarota, bizirik atera tzeko aukerak izugarri gu txi-tzen dira.

Arnasbidearen buxadurak ez dio uzten aireari eta, beraz, daukan oxigenoari, biriketara hel-tzen; hori dela eta, garuneko zelulen oxigenazio faltak konortea gal tzea ekar dezake, eta zen-tzuzko denbora batean konpon tzen ez bada, biktimaren bizia arriskuan egon daiteke. Buxadu-ra hori bat-batean ager tzen da eta, gehienetan, arnasbideetan sar tzen den gorpu tz arro tz batek eragiten du.

Buxadura erabatekoa ez bada, eta per tsonak eztul egiten badu, hobe da eztul egiten •uztea, objektua irten arte.

EZ eman kolperik bizkarrean. Barrurago sar baitaiteke.•

Buxadura erabateko bada: ezin du ez eztulik egin, ez hi tz egin, ez arnasarik hartu. Oso •azkar jardun behar dugu, eta HEIMLICHen maniobra egin. Hau da, konpresioak egin behar dira sabelaren goialdean (lau ha tz zilborretik gora). Konpresioak indarrez egingo dira, barruran tz eta goran tz, biriketaran tz, objektua irten arte.

Uretan murgildu ondoren ito tzea edo asfixia tzea

Per tsona bat ito tzen ari denean horrela jokatu behar da:

Salbamendu- eta larrialdi-zerbi tzuak aktiba tzea.•

INFORMAZIO OROKORRA


Biktima susper tzen saia tzea, ahoz ahokoa eginez. (Prestakun tza egokia duten per tsonek •soilik).

Arnasa i tzul tzen zaionean, jarri saiheska, botaka hasi baitaiteke.•

Arnas geldi tzea gertatuz gero, eman masajea biho tzean. (Prestakun tza egokia duten •per tsonek soilik).

Jarraitu susper tzen, osasun-lagun tza iri tsi arte.•

Ito tze-egoera batean, kontuan izan behar dugu EZ diogula biktimari ura botarazi behar arnasa har tzen hasi baino lehen.

Izoztea

Hona hemen izoztearen sintomak: min handia, erremina eta sen tsibilitate eta mugikortasun falta. Larritasunaren arabera, honela sailka daitezke: lehen, bigarren eta hirugarren mailako izozteak. Kasu guztietan, lehenbailehen deitu behar da 112 telefonora, eta espezialistak hel-tzen diren bitartean, honako hauek egin di tzakegu:

Bizi-konstanteen egoerari erreparatu.•

Arropa bustia eran tzi eta kaltetutako gunea berotu.•

Kaltetutako gunea hesgailuekin edo arropa garbiekin babestu.•

Edari beroak eskaini: tea, salda, etab. Alkoholik inoiz ez!•

Ez igur tzi gorpu tz-adarrak edo gune izoztuak.•

Geldirik eduki.•

Izozte-kasuetan, EZ da puslen azala urratu behar, ezta eguzkitarako olioak erabili behar ere puslak senda tzeko.

Zapal tze-sindromea

Organismoaren muskulu-masa handiko lekuak konprimi tzen direnean sor tzen da sindrome hori. Ezaugarri hauek ditu:

Muskulu-nekrosia.•

Shocka.•

Gil tzurruneko gai tza.•

Zapal tzea jasan duen per tsona bati lagun tzeko:

Tornikete bat jarri konprimitutako gunea baino gorago.•

Ez berotu konprimitutako gorpu tz-adarrak.•

Deitu 112 telefonora ahalik eta azkarren.•

INFORMAZIO OROKORRA


............................ 35

5.4. ETXERAKO SEGURTASUN-NEURRIAK

Suteak

E txeko suteek oso ondorio larriak izan di tzakete. Suteak prebenitzeko, neurri soil ba tzuk har di tzakegu:

Galdara eta gas-hodiak aldian behin azter tzea.•

Gas-isuria suma tzen bada, argiak ez piztea, ez i tzal tzea.•

Ke-xurgagailua garbi eduki tzea.•

E txetik joanez gero, konektatuta ez uztea lisagailua, labea, kafegailua, bitrozeramikazko •plaka…

En txufeak ez gainkarga tzea eta kable-loturarik edozein modutan ez egitea.•

Lanparak zapiekin edo paperekin ez estal tzea.•

Sutea piztuz gero:

112 telefonora deituko dugu.•

Norbaiti arropak su hartuz gero, e tzanarazi eta estali tapaki busti batekin.•

Solido batek su har tzen badu (kartoia, zura, ehunak, etab.), ura duen su-i tzalgailu bat •erabili behar da.

Likido batek su har tzen badu (adibidez, zartagin bateko olioak):•

Estali on tzia eta u tzi hozten.–

Inoiz ez da urik bota behar, sua biziagotu egiten baita.–

Erabili hau ts lehorreko eta/edo CO– 2-ko (karbono dioxidoa) su-i tzalgailu bat.

Ate bat oso bero baldin badago, ez ireki.•

Bertan behera u tzi egiten ari zarena, ahal izanez gero i txi ateak eta leihoak, eta joan •toki seguru batera.

Ez erabili igogailua eta joan paretaren ondotik.•

Kea baldin badago, ibili makurtuta eta babestu sudurra musuzapi batekin.•

Suak harrapa tzen bazaitu, i txi ateak eta jarri zapi bustiak zirrikituetan; ondoren, adiera-•zi han zaudela leihoetatik, balkoietatik, terrazetatik…

Deskarga elektrikoak

Elektrizitateak abantaila ugari izan arren, arriskuak ere badakar tza berekin, eta komeni da horien berri izatea. E txean deskarga elektrikoa gertatuz gero, karranpa eragin dezake, eta kasurik larrienetan, herio tza ere bai, biho tza gelditu ondoren edo elektrokuzioa jasan ondo-ren. Elektrizitatea are arrisku tsuagoa da bustita edo oinu tsik baldin bagaude; esaterako, bainu-gelan, sukaldean edo edozein lekutan lurra garbitu ondoren.

INFORMAZIO OROKORRA


Arriskuari aurrea har tzeko:

Ez konektatu sarera bustita dauden aparatuak.•

Instalazio elektrikoa manipulatu baino lehen, deskonektatu ku txa elektrikoa edo eten-•gailu nagusia.

Ez erabili aparatu elektrikorik eskuak bustita edo oinu tsik.•

Babestu en txufeak.•

En txufeak egoera onean eduki, baita aparatu elektrikoak sarera konekta tzeko larakoak ere.•

Horrelako istripuak gertatuz gero:

Deitu 112 telefonora.•

Biktima ukitu baino lehen, ziurtatu ez dagoela korrontearekin kontaktuan.•

Eten berehala argindarra etengailu nagusiaren bidez.•

Erabili gomazko edo zurezko egiturak zauritua atera tzeko.•

Eman lehen lagun tzak (baliteke hauetakoren bat izatea: arnas geldi tzea, koma-egoera, •erredurak, lesioak…).

Gas-ihesak

Ihesik ez gerta tzeko, ezinbestekoa da gas-aparatuak eta -instalazioak modu egokian erabil tzea,

Preben tzio-neurriak:

Aztertu aldian behin gas-instalazioa, eta ihesa dagoela uste baduzu, berehala jakinarazi. •Halakoetan, argirik ez piztu, ez i tzali, eta aireberritu gela.

I txi pasoko gil tza e txetik atera tzean eta gauean.•

Zer egin:


Gas-ihesen bat sutan badago, i txi pasoko gil tza.•

Ez i tzali sugarra zuzenean (erabili su-i tzalgailu bat).•

Babestu ahoa eta sudurra musuzapi batez; hobe bustita badago.•

Ireki leihoak eta ateak.•

Ez piztu argiak, ezta pizgailurik ere, ez jaso per tsianak, etab.•

Intoxikazioak

E txean gerta tzen diren intoxikazioak e txeko edozein lekutan dauden produktu askok eragin di tzakete.

Istripu-mota horiek honela gerta tzen dira:

INFORMAZIO OROKORRA


............................ 37

Iren tsiz.•

Inhalatuz.•

Larruazala ukituz.•

Oro har, bide ohikoena irenstea izaten da.

Irensteari nola aurrea hartu.

Gorde produktu toxikoak jatorrizko on tzietan eta haurren helmenetik kanpo. Ez gorde •inoiz edarietarako edo elikagaiak gorde tzeko erabil tzen diren botiletan edo flaskoe-tan.

Saiatu leku berean bil tzen produktu toxikoak.•

Ez kon tsumitu elikagairik baldin eta kon tserbazioaz edo iraungipen-dataz zalan tza iza-•nez gero.

Prestatu jakiak higiene-neurri zorro tzak betez, eta kon tserbatu beti leku ho tzetan.•

Gogoratu botika guztiak toxikoak izan daitezkeela behar bezala erabil tzen ez badira. Ez •hartu botikarik sendagileak agin tzen ez badu.

Gogoratu garbiketa-produktu gehienak toxikoak direla. Gorde leku i txi batean, hobe •sukaldetik kanpo.

Ez nahastu garbiketa-produktuak bereizi gabe, nahaste ba tzuek gas toxikoak sor baiti-•tzakete.

Ez egon in tsektizidaz trataturiko geletan, zen tzuzko denbora bat igaro arte.•

Ez bota in tsektizidarik, arratoi-pozoirik eta abarrik elikagaien edo per tsonen gainean.•

Ez gorde produktu toxikorik sukaldean, eta ez nahastu elikagaiekin.•

Ez egon denbora luze bernizak, pinturak, i tsasgarriak, disolba tzaileak eta abar erabili •diren lekuetan eta, dena dela, saiatu ondo aireztatuta egon daitezen.

Intoxikazio bat gerta tzen bada:


Ahal bada, identifikatu zer produktuk eragin duen.•

Biktimaren asfixiari aurrea har tzeko, jarri saiheska (segurtasun-jarrera).•

Ez saiatu toxikoa neutraliza tzen, ura, esnea eta abar edanaraziz. Ez dira eraginkorrak, •eta istripua izandakoaren egoera larriagotu dezakete.

Saiatu lasai egoten.•

Erorikoak

Erorikoa istripu-mota da, eta asko samar gerta tzen dira e txean.

INFORMAZIO OROKORRA


Hauek dira arrisku nagusiak: lurrean objektuak egotea, zoladurak oso leunduta egotea edo koipe-hondakinak izatea, zuloak babesik gabe egotea, etab.

Erorikoei nola aurrea hartu:

Ez u tzi objekturik lurrean, igarobideetan, batez ere.•

Ziurtatu alfonbrak ez direla lurraren gainean irrista tzen, eta ez u tzi haien er tzak al-•txatuta.

Jarri du txako edo bainuko lurrean sistema ez-labaingarriren bat.•

Ongi argitu korridoreak eta eskailerak.•

Bildu aparatu elektrikoen kableak, mugitu edo lekuz aldatu behar ditugunean.•

Ez erabili aulkirik edo beste al tzari ba tzuk leku altuetara iristeko.•

Erabili esku-eskailera bikoi tzak ahal izanez gero, eta aztertu erabili baino lehen.•

Haurrekin hartu beharreko segurtasun-neurriak

Orain arte aipatu ditugun neurri guztiez gain, haurrekin segurtasun-neurri bereziak hartu behar dira:

Ez u tzi haurren helmenean sendagairik, garbiketa-produkturik edo beste substan tzia •toxikorik. Ondo gorde aiztoak, guraizeak, erremintak…

Ez u tzi haurrei balkoitik edo leihotik burua atera tzen.•

Ez u tzi jolasten sukaldean edo bainugelan.•

Eraku tsi txikitatik autobabeseko eta bide-segurtasuneko oinarrizko arauak.•

Eraku tsi lehenbailehen haurrei beren izena, helbidea eta telefono-zenbakia, bai eta •egoera larrietan erabil tzen ere.

5.5 KALERAKO SEGURTASUN-NEURRIAK

Oinezkoen tzako segurtasun-neurriak

Bi maila bereiziko ditugu. Alde batetik, oinezkoen segurtasuna berma tzeko neurri tekniko ba-tzuk; adibidez, espazio libreak egotea (parkeak, lorategiak, berdeguneak…).

Beste alde batetik, hezkun tza kontuan izango dugu, baina zen tzu zabalean, ez haurrak memo-rizatu beharreko arau ba tzuen transmisio gisa soilik.

Hona hemen eraku tsi beharreko preben tzio-neurri ba tzuk:

Espaloitik gabil tzanean, hobe barrualdetik, er tzetik baino.•

Errespetatu bide-seinaleak, guztion tzat dira eta.•

Guru tzatu gal tzada semaforoz babestutako igarobideetatik edo zebrabideetatik.•

INFORMAZIO OROKORRA


............................ 39

Igarobide babesturik gabeko gal tzada bat guru tzatu behar izanez gero, kontu handiz •egin: ziurtatu ibilgailurik ez datorrela, lehenengo ezkerretara eta gero eskuinetara be-giratuz.

Erreparatu garajeetako irteerei.•

Errepide batetik paseoan ibiliz gero, joan ezkerretatik, errazago ikusiko baitituzu hurbil-•tzen diren autoak.

Gal tzada bat guru tza tzerakoan, inoiz ez irten espaloiaren er tzean geratuta dagoen ibil-•gailu baten a tzetik.

Ez guru tzatu gal tzada ibilgailuen artean ibiliz (geratuta badaude ere).•

Kalean eta errepidean animaliekin paseoan zabil tzanean, ez eraman lotu gabe.•

Bidaiarien tzako segurtasun-neurriak

Ibilgailu bateko bidaiariak bagara, oso garran tzi tsua da zenbait neurri har tzea eta errespeta tzea:

Haurrak eramanez gero, lotuta egon behar dute ibilgailuaren barruan, homologatutako •segurtasun-gailuen bidez.

Ez u tzi leihoetako biraderekin edo botoiekin jolasten edo ibil tzen, ezta ateetako •segurtasun-i txigailuekin edo heldulekuekin ere. Egokiena ateak blokea tzea da, baita lei-hoak ireki tzeko eta ixteko gailuak ere.

Ibilgailua geldi tzean, erabat geratuta dagoenean jai tsiko dira bidaiariak, eta beti espaloia •dagoen aldetik.

Oso garran tzi tsua da zirkulazio-arau guztiak errespeta tzea, bai bidaiarien segurtasuna •berma tzeko, bai jokabideak hezigarriak direlako.

Txirrindularien tzako segurtasun-neurriak

Bizikleta erabil tzeko oinarrizko arauak eta preben tzio-neurriak:

Kaskoa erabil tzea.•

Zirkulazio-seinaleak eta -arauak jakitea eta errespeta tzea.•

Banakako ilaran zirkula tzea.•

Kale batetik zirkulatuz gero, gainerako ibilgailuen noranzko berean joatea.•

Gauez ez zirkula tzen saia tzea, eta egin behar izanez gero, besteek ikusteko moduan •egitea.

Ura sarritan edatea.•

Bizikleta egoera onean eduki tzea: argiak, balaztak, pneumatikoak, katea, errodamen-•duak…

INFORMAZIO OROKORRA


Haurrekin hartu beharreko segurtasun-neurriak

Lehenago aipatutakoez gain, haurrei zenbait oinarrizko neurri eraku tsi behar zaizkie, kalean beren burua babesten jakin dezaten:

Haurrek beren izena, helbidea eta telefono-zenbakia jakin behar dituzte.•

Haurrak gal tzen badira, eraku tsi dendari batengana jo behar dutela.•

Oso garran tzi tsua da haurrek jakitea ez dutela harremanik izan behar arro tzekin.•

Ez dute inoiz esan behar bakarrik daudela e txean.•

5.6. ESKOLARAKO SEGURTASUN-NEURRIAK

Eskola bigarren e txe moduko bat da haurren tzat, eta bertan denbora luzea ematen dute. Hori dela eta, leku segurua izan behar du edo, gu txienez, komeni da neurriak har tzea istripuak au-rreikusteko.

Legez, eskolak eta haren inguruneak gu txieneko baldin tza ba tzuk bete behar dituzte, ikasleek istripurik izan ez dezaten; izan ere, eskola-jarduerak egiten diren ingurune fisikoan gerta dai-tezke istripuak. Hala ere, eraikinaz eta haren inguruneaz gain, instalazioek eta objektuek ere oso ongi zainduta egon behar dute.

Ikaste txera sar tzea eta handik irtetea

Ikaste txera sar tzean eta handik irtetean, zenbait arrisku daude, bai ingurune fisikoak eraginda (kalea, ibilgailuak), bai jende asko aldi berean eta presaka pila tzen delako (ikasleak, gurasoak, irakasleak).

Zer preben tzio-neurri har di tzakegu?:

Ikaste txera sar tzeko eta handik irteteko uneak programa tzea, era antolatuan egiteko •( txandaka), une horietan dabilen ikasle-kopurua eta inguruko kaleen arriskua kontuan hartuz.

Sarrerako ateak eta korridoreak nahiko zabalak direla egiazta tzea.•

Bide-segurtasuneko arauak jakitea eta errespeta tzea (espaloietatik ibil tzea, seinalezta-•tutako lekuetatik guru tza tzea gal tzada, etab.).

Bigarren ilaran ez aparka tzea, igaro tzea ez oztopa tzeko.•

Besteak errespeta tzeko ohiturak sor tzea.•

Kalean ibil tzean, presaka ez ibil tzea, eta jolas biziak edo pilotekin egiten direnak ez egitea.•

Ikaste txeko eskailerak eta korridoreak

Ikaste txeko leku horietan, arriskuak etor daitezke, alde batetik, instalazioen egoera desegoki-tik (zoru irristakorrak, argiztapen eskasa, oztopoak…) eta; bestetik, instalazioak gaizki erabil-

INFORMAZIO OROKORRA


............................ 41

tzetik (jendea pila tzea ikasgeletara sar tzean eta handik irtetean, jolas zakarrak, korrikal-diak…).

Hona hemen istripurik ez gerta tzeko zenbait preben tzio-neurri:

Ikaste txeko instalazioak aldian behin azter tzea eta egoera onean eduki tzea.•

Ikaste txeko instalazioak ikasle desgaituen tzat egoki tzea.•

Instalazioak oztoporik gabe eta garbi egotea, eta al tzariak eskola-jardueretarako ego-•kiak izatea.

Eskailerak ongi erabil tzea, erorikorik eta istripurik ez gerta tzeko.•

Zoru argizarituak, bustiak edo zikinak seinalezta tzea, labainkadak edo erorikoak ez •izateko.

Korridoreetatik eta eskaileretatik korrika ez egitea, edo ateak eta leihoak brastakoan •ez ireki tzea.

Ikaste txea ebakua tzeko bideak adierazteko seinaleak jar tzea.•

Ikasgeletan

Ikasgeletan, ikaste txeko beste leku ba tzuetan bezala, arriskuak etor daitezke; alde batetik, instalazioen (berokun tza-sistema, elektrizitatea) eta al tzarien egoera txarretik (er tzak, gaizki lotutako apalak…) eta, bestetik, ikasleek gaizki erabil tzetik. Ikasgeletan, gainera, beste arrisku bat izan daiteke materiala desegokia izatea edo gaizki erabil tzea. Zer egin dezakegu arriskuak saihesteko?:

Ikasgelako instalazioak egoera onean eduki tzea: puskatutako lauzak, zoru irregularra •edo ezegonkorra, pi tzatutako hormak eta abar konpon tzea. Ateek eta leihoek i txigailu egokiak izan behar dituzte.

Instalazio elektrikoa aldian behin azter tzea eta egoera onean eduki tzea, en txufeak lur-•konexioa dutela egiazta tzea, eta ez konekta tzea aparatu elektriko gehiegi korronte-hargune batean.

Instalazio elektrikoak ez uki tzea eskuak edo hankak bustita.•

Berokun tza-sistema egoera onean eduki tzea, eta ikasgelak erabili ondoren airezta tzea.•

Berogailuak haurrengandik eta produktu sukoietatik urrun jar tzea, eta erradiadore elek-•trikoak eta berogailuak ez estal tzea arropekin.

Ikasgela garbi eta ordenatuta eduki tzea, eta bizkar-zorroak eta materialak lurrean ez •uztea, igarobidea ez oztopa tzeko eta erorikorik eta irristadarik ez gerta tzeko.

Er tz puntazorro tzak dituzten al tzariak gomazko edo plastikozko babesgarriz estal tzea, •ebakirik ez gerta tzeko.

Apalategiak hormei ondo lo tzea, eta haurrak haietatik ez igo tzea goian dauden objek-•tuak har tzeko.

INFORMAZIO OROKORRA


Armairuetan objektu arrisku tsurik ez gorde tzea eta, gordez gero, armairuko goiko al-•dean jar tzea, haurren helmenetik kanpo, eta armairuak ondo ixtea.

Ikasmateriala txukun gorde tzea, eta pinturak edo paperak dituzten produktuak ez na-•hastea, su-arriskua txikiagotzeko.

Gortinarik ez erabil tzea, eta beharrezkoak badira, hobe laburrak eta sukoiak eta •toxikoak ez diren ehunezkoak badira, eta eduki berogailuetatik urrun.

Ikasgelan landareak badaude, ez dira pozoi tsuak edo toxikoak izango eta leku seguruan •egongo dira, ez eror tzeko moduan.

Ikasmaterialak behar bezala erabil tzea, arrisku tsuak izan daitezkeen objektuak baztertuz •(ebaki tzaileak edo zorro tzak) eta ikasmateriala ez iren tsiz, itolarririk ez gerta tzeko.

Paperon tzi edo zakarron tzi bat eduki tzea ikasgelan, hondakinak bota tzeko, bai eta ku-•txa bat ere, papera birzikla tzeko.

Nork bere higienea zain tzea, birus infekziosorik, zorririk eta abarrik ez ku tsa tzeko.•

Ikasgelan errespetuari eta diziplinari begira tzea, baita jolas borti tzik ez egitea ere.•

Laborategian

Ikaste txeko lekurik arrisku tsuenetakoa izan daiteke; izan ere, bertan zenbait substan tzia sukoi edo toxiko erabil tzen dira, eta esperimentuak egiteko erabil tzen diren tresnak arrisku tsuak izan daitezke (kristalezko on tziak, objektu puntazorro tzak…). Irakasleak etengabe gainbegira-tu behar ditu laborategian egiten diren jarduerak, eta ikasleei ohartarazi behar die substan tzia ba tzuk erabil tzea arrisku tsua izan daitekeela eta segurtasun-elementuak erabili behar direla arriskuak txikiagotzeko (erredurak, ebakiak…).

Arriskuak txikiagotzeko:

Gorde sarrailadun armairuetan substan tzia arrisku tsu guztiak, eta begiratu elkarren ar-•tean erreakziona ez dezaten eta erabili on tzi hau tsezinak eta ixte-sistema ona dutenak.

Ez gorde likido lurrunkorrak argia sar daitekeen lekuetan.•

Etiketa argia jarri substan tzia guztiei, eta zehaztu zer arrisku dakarten, sukoiak diren, •toxikoak diren, etab.

Erabili esperimentuak egiteko behar diren babes-neurri guztiak (maskarak, betaurre-•koak, eskularruak, etab.).

Ile luzea duten per tsonek lotuta eramango dute laborategian dauden bitartean.•

Ez erabili erreaktibo gehiegi; gainera, ez da komeni jatorrizko flaskoetan berriro gorde-•tzea, erabili ez baditugu ere.

Ez jarri produktu kimiko bat edo flaskoa zuzenean sudur azpian zer usain duen jakiteko, •toxikoa izan baitaiteke.

Flaskoak edo saio-hodiak erabil tzen direnean, ez jarri irekigunea norberari edo besteei •begira.

INFORMAZIO OROKORRA


............................ 43

Maria bainuan berotu substan tzia sukoiak edo lurrunkorrak, eta ez zuzenean pizgailua-•ren sugarrean.

Ez instalatu berogailurik, su txikirik edo beste bero-iturri osagarririk produktu sukoi •edo erregaietatik gertu.

Aztertu eta eduki instalazio elektrikoa egoera onean, zirkuitulaburrak edo elektrokuzio-•ak eragin di tzakeen sute-arriskurik ez gerta tzeko.

Aireztatu ondo instalazioak, gas toxikoak inhala tzeko arriskurik ez izateko.•

Jarduerak amaitu ondoren, gorde arrisku tsuak izan daitezkeen tresna guztiak.•

Jaso erabilitako hondakin kimiko guztiak, eta u tzi horretarako dauden tokietan.•

Eskola amai tzean, ondo garbitu eskuak.•

Eskola amai tzean eta laborategitik irteterakoan, ziurtatu dena i tzalita dagoela eta tres-•nak deskonektatuta daudela.

Liburutegian

Liburutegian arriskuak egon daitezke bi arrazoi hauek direla eta: alde batetik, ikasleak irakas-learen zuzeneko tutore tzarik gabe joan daitezke liburutegira, eta, bestetik, arrisku tsuak izan daitezkeen al tzariak egoten dira bertan, egoera onean ez badaude edo egoki erabil tzen ez badira. Istripuei nola aurrea hartu:

Aztertu aldian behin liburutegiko al tzariak, eta eduki egoera onean.•

Lotu gogor apalategiak hormetara, liburuak har tzean eror ez daitezen.•

Ez jarri oso apalategi altuak, ikasleak goiko apaletara liburuen bila igo ez daitezen eta •buru gainera eror ez dakizkien.

Apalategi altuak nahitaez jarri behar badira, aulki txikiak edo eskailerak eduki behar •dira, goiko apaletara hel tzeko.

Errespetatu liburutegiko arauak eta saiatu giro lasaia eta isila lor tzen.•

Ahal izanez gero, beti egongo da liburutegiko arduradun bat.•

Areto nagusian

Areto nagusian arriskurik ere egon daiteke, bertan jende asko aldi berean pila tzen delako, eta, oro har, jai- eta jolas-giroan eta ikasgelan baino diziplina gu txiagorekin. Hori dela eta, talde-jokabide desegokiak gerta daitezke, eta istripuak eragin.

Zer egin dezakegu istripurik ez gerta tzeko?:

Ikaste txeko instalazioen egokitasuna aldian behin azter tzea eta egoera onean eduki tzea.•

Areto nagusira sar tzeko eta handik irteteko uneak era antolatuan programa tzea, une •horietan dabilen per tsona-kopurua kontuan hartuz.

INFORMAZIO OROKORRA


Arauak eta gainerako per tsonak errespeta tzeko giroa izatea.•

Al tzariak behar bezala erabil tzen saia tzea, jolas desegokirik egin gabe.•

Aldagelak, du txak eta komunak

Ikaste txeko leku horietan ere arriskuak egon daitezke, bai instalazioak ez daudelako egoera onean, bai ez direlako egoki erabil tzen (komun-on tzira igo tzea, ur- txorrotak irekita uztea, etab.).


Leku horietako instalazioak (bainugeletako on tziak, du txak, aldageletako armairuak…) •aldian behin azter tzea eta egoera onean eduki tzea, baita instalazio elektrikoa eta iturgin-tzakoa ere.

Instalazio horiek garbi eta ordenatuta eduki tzea, eta leku bustiak seinalezta tzea, inor •erori ez dadin.

Eskuak eta hankak bustita edukiz gero, aparatu elektrikorik ez erabil tzea.•

Ura arduraz erabil tzea, alferrik galdu gabe, eta lurrera urik edo xaboirik bota gabe.•

Du txan sartu baino lehen, ur beroa eskuarekin proba tzea, erredurarik gerta ez dadin.•

Hankak babestuta du txa tzea, larruazaleko gaixotasunak ez ku tsa tzeko (atleta-oina, •onddoak, papilomak, etab.).

Igarobideak oztoporik gabe egotea, lurrean bizkar-zorrorik, kirol-oinetakorik, arroparik •eta abarrik u tzi gabe.

Instalazio horien erabilera-arauak errespeta tzea eta jarduera basatirik ez egitea.•

Du txa eta komunetan jolas desegokirik ez egitea, istripurik gerta ez dadin (erorikoak, •kolpeak…).

Ikaste txean ikasle desgaituen tzako instalazio egokiak eduki tzea.•

Kirol-instalazioak eta jolastokiak

Kirol-esparruetan, barrualdekoetan nahiz kanpoaldekoetan, arrisku dezente egon daitezke, bertan egiten diren jarduerak direla eta. Arriskuak areagotu egingo dira instalazioak egoera onean ez badaude (futbol-ateak, saskibaloi-saskiak, eta beste kirol-ekipamendu ba tzuk lurrera seguru lotuta egotea, esate baterako). Zer egin dezakegu arriskuak saihesteko?:

Instalazio egokiak eduki tzea kirol- eta jolas-jarduerak egiteko, eta aldian behin azter-•tzea eta egoera onean eduki tzea.

Kanpoaldeko kirol-instalazioak eta jolastokiak eraiki tzean, zoladura egokiak eta mate-•rial irristagai tzak erabil tzea.

Instalazioak garbi eta lurrean oztoporik gabe eduki tzea, erorikorik gerta ez dadin.•

INFORMAZIO OROKORRA


............................ 45

Bero tzeko oinarrizko ohiturak izatea lesiorik ez gerta tzeko, kirol-elikadurako ohiturak •izatea eta kirol-entrena tzaileen gomendioei jarrai tzea.

Kirola egitean ez deshidrata tzea, udan batez ere, ura edo edari isotonikoak edanez.•

Kirola barrualdean nahiz kanpoaldean egiteko ekipamendu egokia erabil tzea (oine-•takoak, arropa, ur-botilak, etab.).

Kirol-entrena tzaileek lehen lagun tzak ematen jakitea, erorikoak, lokadurak, ebakiak eta •abar trata tzeko.

Jolastokiko guneak errespeta tzea (pilotan ari tzeko gunea, korrika egiteko gunea, za-•buen gunea, etab.) istripurik ez gerta tzeko.

Estalitako jolastokirik ez badago, euria egiten duenean jolas-ordua ikasgeletan edo gim-•nasioan egitea, baita eguzkiak gogor jo tzen duenean ere, bero-kolperik izan ez dadin.

Estolda-estalkiak ez zapal tzea edo haien gainean salto ez egitea; izan ere, gaizki jarrita •badaude, norbait eror daiteke.

Euria, elurra edo izo tza egiten duenean eta lurra bustita dagoenean, oinetako egokiak •erabil tzea, istripurik ez gerta tzeko.

Ikasle desgaituen tzako instalazio egokiak eduki tzea.•

Jolas-orduan borrokarik edo jolas borti tzik ez egitea.•

Garran tzi tsua da irakasleak jolastokian egotea, zenbait arrisku-egoera saihesteko eta •gerta daitezkeen istripuei berehala kasu egiteko.

Ikaste txeak ebakua tzea

Ebakuazioa autobabeseko fun tsezko neurria da eraikinetan larrialdiak gerta tzen direnean, arriskutik urrun tzea baitakar. Hauxe da ebakuazioaren helburua: larrialdi-egoera batean leku horretan dagoen jendea kanpoaldera joan ahal izatea, eta lekualdaketa segurtasun-baldin tza egokietan egitea.

Eraikin baten ebakuazioa EBAKUAZIO-BIDEEI jarraituz egin behar da, horretarako diseinatu eta eraiki baitira: larrialdi-egoera batean dauden per tsonak eraikinetik denbora egokian eta nahikoa segurtasun-neurriekin irten daitezen. Ikaste txe batean zenbait ebakuazio-bide ditugu:

Babestu gabeko ebakuazio-bideak: bertara sar tzeko aterik ez duten ibilbide horizonta-•lak (korridoreak) eta bertikalak (eskailerak) dira, baina ebakuaziorako dimen tsionatu eta diseinatu dira.

Ibilbidean tornuak edo igaro tzea zaildu di tzaketen beste elementu ba tzuk badaude, ez dira ebakuaziorako erabiliko. Oro har, igogailuak eta eskailera mekanikoak ez dira ebakuazio-bide tzat har tzen.

Ebakuazio-bide babestuak: zirkula tzeko bakarrik erabil tzen diren ibilbide horizontalak •(korridoreak) eta bertikalak (eskailerak) dira. Ibilbide horien hormak, lurzorua eta sa-

INFORMAZIO OROKORRA


baia suarekiko erresistenteak dira, eta ibilbideko ateek ere sua jasan dezakete. Gainera, aireztapen naturala dute.

Babes bereziko ebakuazio-bideak: zirkula tzeko bakarrik erabil tzen diren ibilbide hori-•zontalak (korridoreak) eta bertikalak (eskailerak) dira. Hormak eta sabaia suarekiko erresistenteak dira eta ezin da bertara zuzenean sartu, baizik eta atari batetik. Ataria suarekiko erresistentea denez eta aireztapen naturala duenez, ebakuazio-bideak arris-kua dagoen sektoretik isolatuta gera tzen dira.

Aldez aurretik hitzartutako seinale batek adieraziko du ebakuazioa noiz hasi; beraz, oso garran tzi tsua da per tsona guztiek seinalearen mezua argi eta garbi zein den jakitea, uler tzea eta identifika tzea.

Seinale hori ikaste txearen baliabideen arabera ezarriko da: megafoniaz, irteteko txirrinak adostutako dei-kopurua eginez, etab.

Seinalea en tzun orduko, honela jokatuko dugu:

Egiten ari ginena u tziko dugu.•

Egoera berrian jarriko dugu arreta.•

Ikasgelatik edo gauden lekutik modu ordenatuan irtengo gara.•

Hormaren kontra jarrita joango gara ebakuazio-bideraino (korridore edo eskailera) eta •bertatik jarraituko dugu.

Ebakuazioa azkar egingo dugu, baina korrika egin gabe.•

Ebakuazio-arduradunen jarraibideei jarraituko diegu.•

Ebakuazio-bideetako seinaleen argibideei jarraituko diegu.•

5.7. AISIAKO LEKUETAKO SEGURTASUN-NEURRIAK

Ur-ingurunean

Igerilekuetan

Igerilekua da baina tzeko gehien erabil tzen den baliabideetako bat, istripuak gerta tzeko arrisku txikiena baitu. Hala ere, zenbait neurri har tzen dira, arriskua ahalik txikiena izan dadin:

Du txa bat har tzea, igerilekuan bainatu aurretik.•

Bainu- txanoa erabil tzea.•

Nork bere txankletak edo baina tzeko oinetakoak erabil tzea aldageletan eta komune-•tan.

Haurrei beti lagun tzea, uretan nahiz lehorrean.•

Buruz ez bota tzea sakonera gu txiko igerilekuetan (metro bat sakon eta/edo lau metro •zabal).

INFORMAZIO OROKORRA


............................ 47

Uretan sar tzeko, eskailerak erabil tzea. Edo bestela, inguruan inor ez dagoela egiazta-•tzea, eta i tzulipurdirik, buruzgainik, kiribilik eta abarrik ez egitea.

Igerilekuko er tzetik korrika edo saltorik ez egitea, leku labainkorrak baitira.•

Hondar tzan

Sorosleen argibideei eta arrisku-abisuei kasu egitea.•

Ez baina tzea bandera gorria dagoenean.•

Lekuaren egoera ezagu tzea, baita non edo noiz baina daitekeen modu seguruan ere.•

Hondar tzaren erdialdean baina tzea, edo banderek adierazitako guneetan.•

I tsasbazterrekiko paraleloan igeri egitea, eta kostaldetik gertu. Arrisku tsua da i tsaso •zabalean igeri egitea.

Uretan sartu baino lehen, i tsaslasterrak eta urau tsiak non dauden jakitea, eta zalan tza •izanez gero, sorosleei galde tzea.

Olatu handiak daudenean, uretan ez murgil tzea edo urpean igeri ez egitea.•

Bakarrik ez baina tzea.•

Igerian ari garenean, motordun i tsason tzietara ez hurbil tzea.•

Hondo ezegonkorra edo zuloak dituzten lekuetan ez egotea.•

Haurrek edo esperien tziarik gabeko per tsonek erabil tzen dituzten salbamendu-ge-•rrikoak eta beste flotagailuak sokaz loturik eta per tsona ardura tsu batek zainduta dau-dela ziurta tzea.

Leku hauetatik gertu igeri ez egitea: erreten, zubi, malekoi, ubideetako uhate, ur-ande-•letako sarrera edo ur-harguneetatik gertu.

Ez igaro tzea leku batetik, baldin eta ura gerritik gora baldin badugu edota hondoa uki-•tzen ez badugu.

Ez saia tzea har tzen mareak edo haizeak darama tzan pilotak, flotagailuak edo aire-kol-•txonetak.

Bainatu baino lehen, alkoholdun edaririk ez har tzea.•

Ito beharrean dagoen per tsona bere kordean badago:

112 telefonora deituko dugu edo sorosle bati jakinaraziko diogu.•

Lagun tzea baduzu, bota soka bat edo flotagailu bat. Ez sartu uretan, salbamendu-tek-•nikak jakin gabe.

Ez begien bistatik galdu biktima.•

Oihu egin eta lagun tza eskatu, biktima han zaudela ohar dadin, eta gertuko per tsonak •zer gerta tzen ari den kontura daitezen.

Saiatu biktimarengana hel tzen, baina ur-bazterretik aldendu gabe.•

INFORMAZIO OROKORRA


Ito beharrean dagoen per tsonak kordea galdu badu:

Heldu burutik larrialdian dagoen per tsonari, haren ahoa eta sudurra uretatik kanpo •aterata.

Teknika hori nekagarria bada, gal tzarbeetatik helduko diogu eta hankei eraginda egingo •dugu aurrera.

Biktimak buruan kolpea hartu duela uste badugu, sorosleari deituko diogu, lepoko bat •eta ez mugi tzeko ohol bat jar diezaioten uretatik irten aurretik.

Ur sakonetan eroriz gero:

Uretara arropak jan tzita eroriz gero, saiatu lasai egoten eta eran tzi arropa astunena •(jaka, oinetakoak…), baina u tzi azpiko arropa, gorpu tzeko tenperatura gorde tzen lagun-duko baitu.

Saiatu heltzen flotatzen duen edozein objekturi.•

Poliki-poliki igeri egin beti ur-bazterreran tz, indarrari eusteko eta aldeko olatuak eta •ur-lasterrak balia tzeko.

Mareek edo ur-lasterrek eramanez gero:

Hondoa uki tzen bada, saiatu beti oinez irteten, baina ez igeri egiten, ur-lasterrak gune •indar tsuenera erakar gai tzake eta.

Ur-bazterretatik gero eta urrunago bagaude, ez dugu ur-lasterraren kontra igeri egingo, •baizik eta ur-bazterrekiko paraleloan, eta olatuek jo tzen duten leku batera hel tzen aha-leginduko gara, olatuen lagun tzaz uretatik irteteko.

Lagun tza behar izanez gero, besoa al txatuko dugu, erabat luzatuta.•

Ur-jolasetan

Ur-parkeetan, ur-jarduerek berez dakar tzaten arriskuez gain, badira parkeko jolasetan sor-tzen diren beste ba tzuk ere: txirristetan, olatu-igerilekuetan, ur-lasterretan, etab.

Hauek dira istripuen kausarik ohikoenak:

Sorosleek ez dute behar bezala zain tzen.•

Erabil tzailearen ezjakintasuna, eta aholkuei eta seinaleei kasurik ez egitea.•

Seinaleak desegokiak izatea.•

Olatuak sor tzen diren jolasetan, esperientziarik gabeko igerilariak izaten dira istripuen •eragile nagusiak; adibidez, oreka galdu, hondoa ez ukitu edo beste erabil tzaile baten kontra jo ondoren.

Igerileku sakonetan, zenbait bainulari urduri jar daitezke, ur sakonetan jausten dire-•nean.

INFORMAZIO OROKORRA


............................ 49

Eror tze libreko eta abiadura handiko jolasetan, arreta berezia jarri behar zaio jaisteko •jarrerari (hankak orkatiletatik guru tzatuak eta besoak bularraren aurretik guru tzatuak jai tsi behar da).

Saiatu beste txalupekin kolperik ez izaten paseoetan, eta arreta berezia jarri txalupa •irtetean eta sar tzean.

Mendian

Mendian arriskuak ere badaude, beste edozein aisia-jardueratan bezala, are gehiago kontuan izaten badugu gure erkidegoan berariazko arazoak daudela, batean laburbil daitezkeenak: kli-matologia. Izan ere, klimatologiak eraginda, zenbaitetan, bat-bateko tenperatura-aldaketak, behe-lainoa, euria eta abar izan daitezke. Hori dela eta, arazoak sor daitezke beharrezko guz-tia ez badaramagu.


Azter ezazu egingo duzun ibilbidea, eta kalkulatu zenbat denbora beharko duzun egite-•ko.

Jakinarazi familiakoei edo lagunei zer ibilbide egingo duzun eta zenbat denbora beharko •duzun egiteko.

Informatu egoera meteorologikoaz, eta eguraldi txarra iragarrita badago, gogoratu hobe •dela ibilaldia bertan behera uztea eta beste egun baterako a tzera tzea.

Erabili arropa eta oinetako egokiak, eta ez ahaztu ibilaldietarako oinarrizko elementu •ba tzuk sartu behar dituzula bizkar-zorroan, hala nola ura, esku-argia, iparrorra tza, oina-rrizko botikina eta sakelako telefonoa.

Ahal bada, ez joan bakarrik. Hobe da taldean joatea, eta taldetik inoiz ere ez alden-•tzea.

Istripuren bat gerta tzen bada:

Gal tzen bazara, saiatu lasai egoten eta ez urrundu aurreikusitako ibilbidetik.•

Saiatu gain batean koka tzen, inguru guztia behar bezala ikusteko.•

Baserri, errepide edo bide bat aurki tzen baduzu, jo bertara. Gaua bada, argiak hartu •erreferen tzia tzat.

Per tsonak egon daitezkeela suma tzen baduzu, urrun badaude ere, eskatu lagun tza.•

Norbaitekin komunika tzeko aukera eduki bezain pronto, berehala egin, behargabeko •mobilizazio eta bilaketak ez abiarazteko.

Istripu bat izan duen per tsona bat zaindu behar izanez gero:

Erreparatu istripua izan duen per tsonaren egoerari.•

Eman lehen lagun tza, eta ahalik eta gu txien mugitu.•

Saiatu 112 telefonora dei tzen, eta eman datu hauek:•

INFORMAZIO OROKORRA

Autobabesa eguneroko bizitzanLehen Hezk

Documents

Autobabesa eguneroko bizitzan · 2012. 7. 9. · 2. Informazio orokorra ... baina zibilizazioak berak eragindakoak jasateko arris-kua daukate. Beraz, ezin da mugatu gertakari horien