Embed Size (px)
Citation preview
2004ko udazkenaGurasoentzako aldizkaria• Hiruhilabetekaria
Lea-Artibaiko Amankomunazgoa • Prebentzio Zerbitzua
12.
2 E g i t e k o P r e s t ! 1 2 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o u d a z k e n a
Lege Gordailua BI-2770-01
Laguntzaileak• Ondarroako Udal Euskera Zerbitzua• Guraso elkarteak:Berriatuko Herri IkastetxeaEtxebarriko Manuela Zubizarreta EskolaIspasterko Eskola unitarioaLekeitioko Eskola PublikoaLekeitioko R.M. Azkue IkastolaMarkina-Xemeingo Bekobenta Eskola PublikoaMarkina-Xemeingo Berakruz IkastolaOndarroako Herri IkastetxeaOndarroako Zubi Zahar Ikastola Ondarroako Txomin Agirre IkastolaOndarroa-Lekeitio Institutua
Maketazioa 11BARRI Imprimategia GERTU imprimategiaBanatzailea Asmatu XXI
Egilea
Lea-Artibaiko Amankomunazgoa• Prebentziorako ZerbitzuaPatrokua Jauregia • Xemein Etorbidea, 1348270 MARKINA-XEMEINTf.: 94 616 90 78 • Faxa: 94 616 92 [email protected]
Ekintza honek Foru Aldundiaren dirulaguntza jaso duBabesleak
3 BarriakPrebentziorakoV. Jardunaldiak
4 0tik 5 urteraEuskal Herrikotoki apartak Jon Benito Iza
6 6tik 11 urteraUmea denpora libretalde bateanTxirrimorraski ODLT
8 Zeure TxokoaGurasoei erantzutenNerea Urrosolo
10 12tik 18 urteraBibliotekagazteentzako ere badaIgor Idoeta Irazabal
12 DenentzatGehiago egindezakezu umebatengatikAlberto RodriguezIdoia MartinezTxema Peñaranda
Gurasoentzako aldizkaria
Etxebizitza eta Gizarte gaietako saila
12. zenbakia
barriak
3E g i t e k o P r e s t ! 1 2 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o u d a z k e n a
• "ZEURE TXOKO"ra atalera galderarik egin nahi baduzu,lasai egin, erantzuna ere ahalik eta arinen emango dizugu-eta; ez duzu zertan hurrengo aldizkariaren zain egon behar.Zure galdera eta helbidea argi esan eta erantzungo dizugu. •
• Hemen agertzen diren liburu, KD edota bideo guztiakAmankomunazgoko prebentziorako zerbitzuan dauzkagu,zuotako edozeinen eskura erabili ahal izateko. Doan uztendira denbora zati baterako. •
Egiteko Prest! aldizkariaridagokion informazioa
Lea Artibaiko Amankomunazgoak prebent-ziorako V. jardunaldiak antolatu ditu urriaren27 eta 28an. Bertan adoleszente eta drogenarteko harremana eta errealitatea aztertu dahezkuntza eta sozializaziorako bi testuingu-ru garrantzitsu hauetan, eskolan eta kaleanhain zuzen be.
Bi egun horietan jorratu diren gairen arteanhonako hauek ditugu:
• “Zer nola aldatu da droga gaien feno-menoa azken 20 urte hauetan”. "Drogas yescuela" ikerketa
•"Eskolaren garrantzia osasun heziketaneta prebentzioan. Prebentzio lana LehenHezkuntzatik hasita. LHko 5 eta 6. maila-rako ekimenak"•"Gelatik bertatik dator sozializazioarenikasbidea eta partaidetza. DBHko etikaklaseetan esperientziak eta ekimenak"•"Puberrak. Zeintzuk dira, non daude, zerpremia dute... bai eskolako esparruan baikaleko espazioan".•"Astialdi hezitzailearen garrantzia ado-leszenteen garapenean"•"Administrazioaren erantzuna gazteenpremien aurrean"
•"DBH prebentziorako lehentasunezkoetapa: ¡Ordago! Prebentzio proiektu inte-grala"•"Arriskuak murrizteko politikak. Egoeraahulean dauden adoleszente eta gaztee-kin lan-ekimenak"•"Droga kontsumo arazotsuak kalean.Gazteekin euren espazioetan interbenit-zeko aukera. Azterlanak eta ekimenakLea Artibain"•"Ikaszentrua = babeslekua. Hezkuntzaesparruan aholkularitza psikosozialarenegitaraua".Norbaitek gairen bat eskuratu nahi izanezgero, prebentzio zerbitzura eskatu ahal du,94 616 90 78an edo [email protected]
www.lea-artibai.org/jardunaldiak
Prebentziorako V. Jardunaldiak
Sarri askotan urrutikoa gehia-go ezagutzen dugu hurbilekoabaino eta hementxe bertan,Euskalerrian, toki zoragarriakditugu, batzuk ezagunagoaketa beste batzuk ez horren-beste. Gure umeekin, txikiakdirenetik, oso gertu ikusi etagozatu ahal ditugun toki apar-tak erakutsi nahi ditugu.Horretarako toki horiek ara-katzen dabilen bati galdetukodiogu.
Zer aukera daukagu Euskalerrian,zein txoko zoragarri eta ez hain eza-guna, gure etxeko txikiekin joateko?Euskalerria oso anitza da paisaienaldetik. Ikertzaile batzuk Europako iaekosistema guztiak bertan aurkitzendirela esaten dute, eta arrazoia dute:hondartzak, itsaslabarrak, padurak,mendiak, baso desberdinak, belardiaketa, sinesgaitza izan arren, basamor-tuak ere, Bardeetakoa kasu.
Beraz, aukera asko ditugu haurrekinpaisaia mota bat edo bestea bisitatze-ko. Toki bakoitzak bere edertasuna du,bere nortasuna esango genuke, etahorrekin batera estimulu bereziakeskeintzen dizkigu bertatik paseatzendugunean.
Gainera, aniztasun honek urtarobakoitzari etekina edo probetxua ate-ratzea errazten du. Udan, hondartzaketa kalak; udazkenean, baso zoraga-rriak, Altube eta Iratikoa bezalakoak;neguan, zailagoa den arren, inguruzabalak eta udaberrian, ... udaberrian,guztiak dira ederrak!.
Hala ere, komenigarria da herritikirten eta inoiz zapaldu ez dugun tokiezezagun bat bisitatzea. Nora,baina?
Egia esan, bidaiak nekagarriak dirahaurrentzat, baina automobilean ordubetera dauden lekuak hasierakomugatzat hartzen baditugu, oso inguru-ne politak aurkitu ahal ditugu. Jakina,astebururako irteten bagara, eskeintzaizugarri zabaltzen da denbora askora-ko ideiak izango ditugu, zalantzarikgabe.
Ez al da interesgarria umeak txikiakdirenetik inguruko tokiak, inguruak,mendiak, ibaiak, etab… ezagutzea?Zer onura dakar txikitatik naturazgozatzeak, mendian ibiltzeak?Gurasoekin astialdiko momentuhoriek konpartitzeak?Asteburua edo oporrak iristen direne-an, sendi gehienok gauza berdinakegin eta leku berdintsuetara jotzendugu. Lanagatik nekatuta, oso erosoegiten zaigu horrela jokatzea, batez ereseme-alabak ditugunean. Baina haurbat etengabe ari da hartzen ingurukoestimuluak, informazioak eta horregatikhain zuzen, estimulu berrien aurreanjarri behar ditugu. Herrian edo hirianaurkitzen ez duena kanpoan ezagutubehar du jolas bat bezala. Kostakoumeek mendia ezagutu behar dute;barnealdeko umeek,berriz, kosta eza-gutu behar dute. Toki berri horietan,paisaia ez ezik, gauza nimino asko eretopatuko dute, eurentzat bitxiak, ikus-garriak. Imajina ezazue, bestela,Bilbotik lehen aldiz irteten den mutikoedo neskato batentzat zerden belardi batean zaldi etaardi askeak ikustea, euren-gana hurbildu eta belar apurbat eskeintzea, edo zelakoaurpegia jarriko duenErrioxako umeak lehenaldiz hondartzako olatuenartean jolasten duenean.Toki berriak, estimuluberriak.
Gurasoek bideratuta, hau-rrak naturako izakiak, bailandareak, bai animaliak
errespetatzen ikasiko du. Ongi lagun-duta, umeek bizi forma desberdinakmaitatzen edo gutxienez, baloratzen,ikasiko dute: armiarmak, sugeak, kaka-rraldoak,loreak, .... Handitzen direnera-ko, errespetu handia izango diote natu-rari eta inguruneko altxor biologikoazohartuko dira. Dakienak hobe baloraz-ten du bere ingurunea.
Eta jakina, gurasook goiz edo egunosoa dugu eurekin jolasteko, basokomisterioak erakusteko, itsas putzuetan
4
0tik 5eraJon Benito Iza
Irakaslea
• BILBO
0tik 5 urteraEuskal Herriko toki apartak
E g i t e k o P r e s t ! 1 2 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o u d a z k e n a
Kakuetako ur jauziak (Zuberoan)
Holtzarteko pasarela (Zuberoan)
izkirak eta karramarroak harrapatzeko(geroxeago askatuko ditugu, bertakoakbaitira, esango diogu umeari). Jolasa etamaitasuna, biak batera.
Askotan umeekin mendira joateko ezgara animatzen txikiak direlako etagero sasoia daukatenean eurek ezdute nahi izaten. Zer nola hasi behar-ko genuke txikiekin mendian?Egia da gure seme-alabek adin baterairitsita askotan gurekin baino lagunekinegon nahi dutela eta momentu horretarahelduta zaila izaten da txangoak egitea.Oso ongi ezagutzen dut egoera hori, nirealaba, hamahiru urtekoa, horrela hasidelako. Beraz, aprobetxa ezazue jaiot-zen direnetik naturara abiatzeko, inork ezbaitaki geroago posiblea izango den!.
Ez dago adinik txangoekin hasteko.Zentzuzko neurriak hartuta, bularrekohaurrekin ere hainbat tokitara joan gai-tezke. Eta ahalik eta lasterren, hobe.Baina onartuko didazue aholkuren batnik izan dudan esperientzian oinarrituta.
Garrantzitsuena: haur txikiek naturanjolastu behar dute. Alferrik da txangokohelburua ibiltze hutsa izatea, ibilaldianjolasteko aukerarik ez badago. Haurrakazkar nekatzen dira, eta azkarragoaspertzen dira. Bidetik goazela, beraz,aprobetxa dezagun edozein aukeraeurak animatzeko eta bide batez atsede-na hartzeko. Sugandila bat behatuharrien gainean, kilker baten gordelekuaaurkitu, pagadi bateko orbelean murgil-du, .... mila gauzatxo euren animoa ber-pizteko.
Ibilbidea ahalik eta lauena izan behar da.Horretarako ezin hobeak dira urtegiakinguratzen dituzten bideak edo antzinako
trenbide berreskura-tuak (bide berdeak)aukeratzea. Bide hauek, askotan umea-ren kotxea eramatea permititzen diguteeta itzulerako oso aproposak dira.
Ibilaldiaren iraupena ere garrantzitsuada. Gehiegi nekatzen baditugu, txangoakmaitatu ordez, gorrotatuko dituzte.Beraz, apurka-apurka... . Denborarekinikusiko dugu noraino duten atsegin ibilt-zea, txangoak luzatzeko, edo norainonahiago duten leku batera heldu eta den-bora gehiena bertan egin jolasten.
Eta azkenez, lagunekin badoaz, hobe.Hau ez da berez beharrezkoa, bainahanditzen diren neurrian, lagunen arteangehitxoago dibertitzen dira eta errazagoiristen dira bidearen bukaeraraino edomenditxo baten gailurreraino.
Udazkenean sartuta gaudela, urtesasoi honek zer nolako tokiak eskeint-zen digu? zer nolako ekintzak eginahal ditugu txikiekin inguruneazgozatzeko?Txango asko basoetan zehar egiten dira.Eta udazkenean gure basoak, berezikipagadiak eta hariztiak kolorez betetzendira..
Haurrei begira, gainera, udazkenakaukera handiak ematen dizkigu, osourtaro emankorra baita. Ibiliz aparte,umeek gaztainak, urrak masustak etabeste basa-fruitu batzuk batu ahal dituz-te; orbelean jolastu ahal dute, hostoakbata besteari botatzen edo kolore des-berdinekoak batzen. Gurasoak perretxi-ko zaleak bazarete, zer esango dizuet...paradisua!.
Udazken honi begira, horra hor niretzatmaitagarriak eta erra-zak diren txango bat-zuk: Bizkaian,Atxondoko bide berdea(Atxondo); Araban,Baias ibaia (Murgia);Gipuzkoan, Plaiaundikoparke ekologikoa (Irun);Nafarroan, Iratikobasoa (Orbaizeta,Otsagi); Iparraldean,Abbadiako parkea(Hendaia).
Udazken ederra izandezazuela! •
Euskal Herria ofrece una infinidad de posibi-lidades para acercarse a la naturaleza connuestros hijos pequeños. Cada territorio,con sus peculiares paisajes que van desdelas playas y calas hasta los desiertos comoel de Las Bárdenas en Nafarroa, nos permi-te disfrutar de una variedad paisajísticaenvidiable.
Muchos de los posibles recorridos son apro-piados para los más pequeños. Aprenderána respetar la naturaleza, compartirán consus padres momentos de afecto y de juego;serán conscientes, en su momento, de laenorme riqueza natural que les rodea y dela necesidad de cuidar su entorno. Y elmomento de comenzar a gozar con ellos deesta manera es, en mi opinión, desde quenacen.
Aprovechemos, pues, esta fantástica esta-ción, el otoño, para descubrir una naturale-za tan hermosa como cercana.
5
Estos maravillososparajes nuestros
E g i t e k o P r e s t ! 1 2 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o u d a z k e n a
elkarrizketa
liburu i
nteres
garriak
• "50 rutas fáciles para niños y niñasmontañeros. (Especial de El Mundo delos Pirineos)" Sua argitaletxea. 10 txangoEuskal Herrikoak dira.
• Durangoko azokarako, Euskal Herriaaldizkariak (Sua argitaletxea) ale bereziaaterako du, haurrentzako 50 txangoekin.
Aiara. Maroñoko enbaltsea eta Salvada mendilerroa (Araban)
Ledoño Behekoa eta Tologorri mendia
Hain garrantzitsua da umeadenbora libreko talde bateanparte hartzea? Onuragarriada umearentzat? Umeenastialdia osasuntsua eta onu-ragarria izan dadin zer da
gurasoen esku? Gaihauekin joan garaastialdi talde
b a t e n g a n a .Eskualdean ber-tan, Ondarroan,15 urte betedituen taldehonetako kideeigaldetu diegu.(Honekin talde-ko ume kopuruaigo ahal bada,hobeto)
15 urte bete dituzue zelan baloratzenduzue ume batek astialdi talde bate-an parte hartzea?Oso positiboa, bestela gaur egunekoumeak gero eta gehiago ibiltzen diraordenagailu, bideo-joko eta bakarrekojokoekin. Bakardade egoera horretatikpixka bat kanpora ateratzen ditugulauste dugu. Guk lagundu egiten diegueuren kabuz, laguntzarik behar izangabe irtenbideak aurkitzen. Adibidez,irteera luzeak egiten ditugunean eurenkasa dabiltza, ez daukate aita ala amaeurei begira, beti gainean. Begirale batizaten dute bakarrik pixka bat biderat-zeko baina ez gauza guztietarako.Bakarrik daude arropak janzteko etabeste gauza askotarako.
Normalean kanpoan gaudenean ezdira hemengo joko horiekin gogoratuere egiten.
Zer eta nola ikasten du umeak astial-di talde batean? Denbora pasa batda besterik gabe?
Hainbat aspektu ezberdin lantzen dituume batek gurea bezalako talde bate-an. Aurretik esandako autosufizientziada aspektu hauetako bat. Beste aldebatetik, kidetasuna zer den ikastendute, elkarri laguntzea, komunikazioaeta errespetua. Errealitateari aurreegiten eta baloratzen ere ikastendute hainbat ekintza eta jokorenbitartez. Gure hizkuntza eta naturazaintzen ere bai. Hitz ederrak dirahauek, beti esan izaten diren horieta-koak. Egia esan, aurrera eraman nahiizaten dugun hori guztia lortzeko gura-soen inplikazioa behar dugu, adibidez,umeekin jolasetan parte hartuz.
Batzuk diote orain dena eginda ema-ten zaiela, gauza gehiegi dauzkatelaumeek, txikitatik nabaritzen zaiela ezdakitela jolastu ere egiten. Hori ikusial duzue zuek ere taldean?Bai, hala da, baina gizartea aldatuahala haurrak ere aldatuz doaz. Geroeta kontsumistagoak gara maila guztie-tan, argi dago, eta oraingo egoera hauhorren ondorio dela uste dugu.Lehengo jolasak ez ziren banakakoaktaldeka jolasten genuen, gaur egune-koak ostera, ez dira horrelakoak.
Guk umeei ez diegu dena eginda ema-ten. Gaur eguneko umeak lehengoakbaino alperragoak dira baina gurekindaudenean bete egiten dute eskatzendieguna, hala eta guztiz ere, beti ego-ten dira arazotxoak. Behintzat, gauzabatzuk beraiek egin behar dituztelaerakutsi nahi diegu.
Astialdiaz gozatzeko ez dago zertantalde batean ibili beharrik. Bainaibiltzen denak aparteko berezitasu-nik ba dauka?
6
6tik 11raTxirrimorraski O.D.L.T.
Denpora Libre Taldea
• ONDARROA
6tik 11 urteraUmea, denpora libreko
talde baten
E g i t e k o P r e s t ! 1 2 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o u d a z k e n a
Bai, koadrilako lagunengandik apartebeste ume askorekin izaten dituzteharremanak, horrela askoz zabalagoakizaten direla uste dugu. Gainera,Ondarroan, ikastola eta eskola ezber-dinetako haurren arteko harremanabultzatu nahi dugu. Gero kalera doaze-nean, ezagun gehiago dituzte etaesperientzia ezberdinak izaten dituzteamankomunean. Beti izaten da positi-boa horrelako talde batean parte hart-zea.
Taldean zein da gauzarik garrantzit-suena, zuen ustez?Gauza asko dira garrantzitsuak aurreraeraman ahal izateko, eta gehiago dirahorrelako talde bat aurrera eramateko.Baina guzti horien artean, errespetuadela uste dugu garrantzitsuena, erres-peturik gabe ez goazelako inora. Baihaurrek elkarrekiko bai begiraleekdenekiko. Baita ere, naturarekikoerrespetua edo hizkuntzarekiko, beste-ak beste.
Eta zuoi begiraleoi, zer ematendizue taldeak? Talde batek beti ematen etaemango dizu zerbait. Gureak izu-garrizko esperientzia eskaintzen
digu haurrekin; haurrak eza-gutu, haurrekiko harrema-nak nola bideratu, egoeraezberdinei aurre egitenjakin… hezitzailearen jakint-
za aberastu. Guzti honetaz gain, pent-saera eta helburu ezberdinak dituenjendearekin lan egiten ikasten dugu.Beti dago zer ikasi.
Gurasook lagundu ahal dugu umeakastialdiaz gozatzeko?Bai, umeak parte hartzera animatuz,apunta daitezela. Jende ezberdinaklan eginez eta biziz gauza asko ikastendira. Baina besterik gabe bidaltzeaekintzetan parte hartzera ez da soluziobakarra. Etxekoek ere gozatu behardute denbora libreaz. Etxekoekin irtee-rak eta ekintzak egitea ere oso interes-garria izaten da, beti ere alde bateralagata kontsumismoa eta bakarkakojolasak, adibidez, kontsolak, ordena-gailuak... Gurasoen arrimuan ondoegoten dira umeak baina gurasoekbabes leku horretatik askatu behardituzte, beldurrak uxatuz eta egu-
raldi txarra dagoenean ere mendirajoan daitezela animatuz.
Ikasturtea hasi berritan, zein asmodaukazue?Aurten ume berri asko daude, beraz,lehenengo eta behin, denak ezagutubehar ditugu, eta are garrantzitsuagodena, eurek ere elkarren artean ezagu-tu ere bai.
Denetarik egingo badugu ere, lehengojokoak eguneratu nahi ditugu, adibi-dez, soka saltoa, txintxirrika...
Primeran pasatzeko asmoa daukagueta gure denbora librea hobeto apro-betxatu.
OHARRA: Gure taldean 8tik 12 urte-ra bitarteko umeak daude. Orainamaitu da epea izena emateko bainanorbaitek nahi badu, berriro ereurtarrilean edukiko du aukera. •
Un niño/a aprende muchascosas distintas en un grupocomo el nuestro. Uno de lostemas es el de la autosuficiencia.Por otro lado están, el compañe-rismo, la comunicación, el respe-to, hacer frente a la realidad,valorar actividades y juegos,valorar nuestro propio idioma ynuestra naturaleza... Para con-seguir todo esto necesitamos laimplicación de los padres, porejemplo, participando a travésdel juego con ellos.
7E g i t e k o P r e s t ! 1 2 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o u d a z k e n a
La niña o el niño enun club de tiempo libre
elkarrizketalibu
ru inte
resgar
ria
Alabak 13 urte ditu. Txikitatikzuen koadrilarekin apurtu duala kaleratu egin dute.Bagenekien sasoi horretanhorrelakoak gertatzen zirelabaina izugarrizko pena emandigu; aldiz, orain hobetodagoela dio berak bestelagun batzuk egin eta gero.Gurasook orain kezkatutagaude berriro ere gauza beragertatuko ez ote zaion.Gurasoentzat oso tristea dahorrelako adinarekin seme-alaba bakarrik, lagunik gabeikustea.
Sarri komentatzen dugu adoleszentzia alda-keta sasoia dela, baita ere garrantzia izuga-rria edukitzen duela adin hauetan koadrilakedo lagun taldeak.Txikitan egiten diren lagu-nak ez dira izaten askotan umeak aukeratu-takoak, gehiago izaten da toki berdinetaneuren adin berdinekoekin bat egiten dutela etahorrela elkartzen dira.Txikitako lehenengolagun horiek jolasteko kideak izaten dira,gehien bat, eta ez hainbeste konfidentzietanaritzeko. Hori gero etorriko da, adoleszent-zian, lagunen funtzioa aldatu egiten da-eta,gero eta inportanteagoa da laguna norberemodukoa dela somatzea, berdintsu pentsat-zen duela ikustea, antzerako gauzak gustat-zen zaizkiola... norberak esandako eta egin-dako ia guztia onartu eta aprobatuko duela...Gurasoekin edo irakasleekin sarri edukitzendituen ulertezintasunetan eta zalapartetanbadaki lagunek arrazoia emango diotena...Batzutan adiskidetasunaren zentzua aldatuarren ez da lagunik aldatzen, jarraitu egiten dabetiko taldearekin, bertan aurkitzen duelakonerabeak behar duena. Baina beste askotan
ez da horrela izaten, bere betiko kideekin ezdu hain ondo konektatuko, desberdina ikusi-ko du bere burua eta txarto sentituko da...Horrelakoetan, beste batzuekin ibiltzenhasiko da, bere tankera beretsukoekin, edosaiatu, behintzat, saiatuko da bere gustuko-
ak topatzen, eta ez da izango batzutan hainerraza lortzea eta hor ibiliko da lantzean behinbatzuekin, beste batzutan besteekin; inoiz,kalera nahi ez irtenda ere bai, inor ez dauka-lako... bere "tokia" aurkitu arte. Bitarte horre-tan nerabe askok txarto pasatzen dute.
Honako honetan, gurasoek esaten dutenez,beren alabak aurkitu du beste kuadrilla bat etaondo dagoela dio. Beraz, nire ustez, printzi-pioz ez dago kezkatu beharrik, txarrerakoaldaketarik erreparatzen ez badiote, ez dutarazorik ikusten.
8 urte dauzka nire alabak.Ezustean harrapatu gaitu tuto-reak. Nire alaba gelakideentalde burua dela dio. Nik ez dutnahi nire alaba baztertuta sen-titzea baina ezta ere denengainetik nagusitzea. Gainera,uste dut liderra azkenean baz-tertu egin izaten dutela. Gureustez oso jatorra da, lagunenlaguna baina tutoreak zerpentsa eman digu.
Umea liderra izateak ez dauka zertan txarraizan. Haurtzaroan taldeak ez dira "demokrati-koak" izaten "jerarkizatuak" baino. Umea ezda oraindik gai besteen tokian ipintzeko, haienbeharrak edo sentimenduak ulertzen jartzeko.
Adin hauetan umea "egozentrikoa" da, horreknahi du esan besteen ikuspuntuan jartzea osozaila egiten zaiola, horregatik taldea berenahiak betetzeko erabiliko du besteek nahidutenari buelta askorik eman gabe. Egoerahorretan esan genezake denek nahiko lukete-la "liderra" izan, liderra izateagatik norberaknahi duena egitea lortzea ulertzen badugu.Denek nahiko lukete agindu zertan jolastu,edo zeozer kontatzen dutenean txiste bat edoegiten dutenean besteen atentzioa jaso...baina denek ezin izaten dute lortu. Zeinek lort-zen du? Bada, bakarrik taldean baloratzendiren abilezia batzuk eduki horiek "saltzen"dakienak. Izan daiteke hizketan abila delakolagunak erraz konbentzitzen dituena, futbole-an gol gehien sartzen dituena, sormen handiaduena jolasak eta asmatzeko... edo indartsue-na dena. Sarri gainera, liderraren papera ezda izaten iraunkorra, taldeak aldatu ahalaedo taldeko partaideak hazi ahala baloratzendiren kualitateak aldatu egiten direnez geroliderrak ere bai. Hau da, normalean liderrakmomenturen batean bere pribilegioak galdu-ko ditu eta hori bereganatu beharko du.
Laburtuz, nire ustez liderra izatea ez da txa-rra, naturala baino. Umeen taldeetan norma-lean baten batek beteko du paper hori. Ikusibehar dena da ea bere posizio hori laguneimina egiteko erabiltzen ote duen: jotzeko,iraintzeko, txantajea egiteko... holanik izanezgero kargu hartzeko. Muga horiek errespeta-tuz gero ez dago kalterik. Batzutan gertatzenzaigu ikustea ume batzuk liderraren eraginhandiegia edukitzen dutela eta horren errualiderrari botatzen diogula, baina, zuzena al daplanteamendu hori? Ez da egokiagoa izango
ume "menperatuari" bere eskubideak defen-datzen erakustea ala zerbait nahi ez dueneanezetz esaten erakustea?.
17 urteko semea daukat. Ezgenuen semea ikasketetanongi orientatu. Berak egin nahizuen batxilergo-ikasketakherrian ez zituela eta, gukgurasook, herrian bertan bestebatzuk egitera bultzatugenuen. Bultzatu baino gehia-go behartu. Ah ze hanka sart-zea egin dugun!. Orain urteaalperrik galdu ondoren, beraknahi zuena egiten gustora arida. Nik uste gurasook ere
8
Nerea Urrosolo UrkizuHezkuntza Aholkularia eta Psikologo klinikoa
• ONDARROA
ZEURE TXOKOAg u r a s o e n g a l d e r e i e r a n t z u t e n
Gurasook,seme-alabak hezitze
lan honetan, kezka etazalantza asko izaten ditugu.
Beraz, horiek aldizkarira bidaltze-ra gonbidatu nahi zaituztegu.
Kontutan izan anonimoa dela. Hortaz,badakizue, bidali zuen galderak hona-ko helbidera eta berehala erantzungodizuegu: Lea Artibai Amankomunaz-goa. Prebentziorako zerbitzua.Patrokua Jauregia, 48.270
Markina-Xemein. Faxa: 94 61692 78. Posta elektronikoa:
E g i t e k o P r e s t ! 1 2 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o u d a z k e n a
ikasketen inguruan orientaziozabala behar dugula.
Gure lanean askotan ikusten dugu gurasohonek dioena, ikasketen inguruan ohi denabaino orientazio zabalagoa behar dela, alegia.Sarritan ez dugu gure seme-alaba ikaslemoduan sakonki ezagutzen. Irakasleekinharremanetan egonda eta hark emandakoinformazioarekin eta guk etxean ikusitakoare-kin, oinarrizko informazioa eduki badaukagu:lanak egiten duen ala ez, ikasten egoten denala ez, ondo doan ala ez... baina hortik aurre-ra, beste xehetasun asko daude ezagutzen ezditugunak eta funtsezkoak direnak gure seme-alabaren errendimendua edo portaera ulertze-ko, baita gure helburuak eta eskakizunak ego-kitzeko ere.
Gure seme-alabei buruz ikasle moduan berbaegiten dugunean, horrelako terminoak erabilt-zen ditugu : "behargina" "alperra" "azkarra""kosta egiten zaio" "lotsagabea"... baina ba aldakigu zehatz termino bakoitzaren atzean zerdagoen? Ba al dakigu bakoitzaren ikastekoera eta erritmoa nolakoa den? Bere arrazona-mendu ahalmena nolakoa den? Arreta edokontzentrazio kapazitatea zenbatekoa den?Irakurketa ondo menperatzen duen?...Faktore asko dira ikasteko prozesuan zeriku-sirik dutenak eta horietariko bateren bateanzailtasunak daudenean, ikasketetan arazoakizan daitezke. Argi dagoena da, arazoak dau-denean, zailtasunak zehazten ez badakigu,zaila izango dela umeari laguntzea. Askotanematen den azalpena bai gurasoen partetik,bai irakasleen partetik, "alperkeria" da, bainaikasketa prozesu konplexua da eta hori bainoazterketa zuhurragoa behar du.
Kasu konkretu honetan adibidez, 17 urtekomutil batena, batxilerra egin behar duena... bakontuan izan behar da zertan den trebea etazertan dituen zailtasunak, eta bere interesaknon dauden eta bere gustuak ere bai, noski,baina ia beti lotuta doaz. Bakoitzak badakiguzer kostatzen zaigun asko eta alderantziz, zeregiten zaigun errazagoa eta normalean, erraz-tasuna daukagun arloan aritzen gara gusto-ren.
Nire semeak laister 2 urtebeteko ditu. Demaseko"show"ak egiten ditu besoetaneramateko eta nire burua sarri-tan beso batean umea dudalaeta bestean kotxeari ezin tira-ka nabilela ikusten dut. Umea
gozatu bai baina "gaizki" ezohitzeko entzun izan dut etakonturatu gabe alderantzizkoaegiten ari naiz. Gainera gerozeta bronka gehiago egiten duberea lortu arte.
Umeen euren portaerak, edozein portaera,nola ikasten duten ulertu nahi dugunean, print-zipio orokor bat eduki behar dugu beti argi: "Portaera jakin bat bere ondorioek baldintzatu-ta dator." Zer nahi du esan honek? Bada, edo-zer egin ondoren datorren hori, ondorioa, onu-ragarria edo atsegina bada egin duenarentzathura errepikatu egingo du, hau da, portaerabera behin baino gehiagotan gertatuko da,sarri, eta ohitura ere bihur liteke. Printzipiohonek denontzat balio du, txiki zein handi, etabaita animalientzat ere. Umeak negar egindaedo kasketaldia eduki ondoren altzoan hart-zea badator, laster ikasiko du portaera horrenbalioa. Gero eta sarriago erabiliko du eta geroeta ozenagoak izango dira haserrealdiak.
Ostera, bere portaeraren atzetik eta segituanondorio txar bat badator, mina ematen duenzerbait gertatzen bada, adibidez, moztu egin-go du berehala eta betirako desagertuko da.Ume batek atzamarrak entxufera sartzen badi-tu kalanbrea emango dio eta sekula gehiagoez du egingo, ez du inork esan beharrik ereedukiko.
Orokorrean, edozein portaera edukita ezer ezbada pasatzen, ez on ez txar, portaera desa-gertzen joango da, ez berehala aurrekokasuan moduan, baizik eta gutxituz joangodenez geldika-geldika amaituko da. Kasuhonetan ikasten dena da, jokaera hori ez delafuntzionala, ez duela ezertarako balio etaorduan, laga egiten zaio. Esaterako, umeaknegar egiten du kotxetik altxatzeko bainanegar egin arren ez du lortzen, gertaera beraerrepikatu egiten da, denbora bat barru, izandaiteke bost, hamar edo hamabost bider,baina azkenean amaitu egingo da ez da zara-taka hasiko hori lortzeko.
Printzipio hau berez hain erraza dena, sarri ezdakigu praktikara eramaten eta gero kexatuegiten gara, esaten dugu baietz, hori izangodela horrela "teorian" baina gure umearekin ezduela funtzionatzen. Nik esaten dudana da,ondo eginez gero, ia seguru dela gauzakhorrela direla egiaztatzea. Praktikara ondoeramateko, esandakoa zehatz-mehatz betebehar da. Normalean txarto egiten denahauxe izaten da:
Esaten dugu : "Hemendik aurrera ez dut umea
altxatuko zarata batean hasten bada ere", etahori egiten dugu egun batean edo bitan edohirutan, baina heltzen da laugarren edo bos-garren aldia eta amore ematen dugu, umeaaltxatu egiten dugu. Orduan komentatzendugu "sistema honek ez zuen ezertarakobalio" pentsatu beharrean denbora nahikorikez dugula eman. Umea saiatu da ekin eta ekinberea lortzen, eta lortu du azkenean. Hemenumeari erakutsi dioguna da ez duela etsibehar, jarraitzen badu lortuko du eta.Horregatik puntu honetan huts egiten badugulortu duguna segur aski umearen negarrakgogorragoak izatea da.
Beraz ondo egin nahi badugu, eta honek kas-ketaldi guztietarako balio du, lehenengo gauzada mentalizatzea sesio batzuk jasan beharditugula, ez gara urduri jarri behar negarren-gatik edo zaratagatik. Jakin behar dugu nor-mala dela hurrengo egunetan negarren inda-rra biziagotzea, umeak ekin egin behar duberea egiteko eta. Denbora bat eman beharda umea zereginik ez dagoela konbentzituarte. Bien bitartean, helburua lortu arte, ez dabehin ere umea altxatu behar, nahikoa dabehin egitea haren portaera indartzeko eta.
Laburtzeko, kasketaldiekin amaitzeko zehatzaizan behar da norbera. Inoiz ez zaio utzi beharumeari negarraren bidez nahi duena lortzen.Hemen aukera bi daude, nire ustez kasketaldibat baino hobeak; umearen kasketaldia lasai-tasunez eraman, ezer lortzen utzi gabe, alaazkenean, lortzeko izango bada, hobe dugulehenengotik ematea eskatzen duena etazirko eta ernegaldi gutxiago eduki. •
9
kontsultak •zalantzak • kezkak...
E g i t e k o P r e s t ! 1 2 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o u d a z k e n a
12tik 18raSarri entzun da biblioteka-ra umeak eta nagusiak joa-ten direla eta adoleszenteeta gazteak baldin badoaz,azterketa garaian edotaeskolako lanak egitera iza-ten dela. Baina elkarrizke-ta honetan ikusiko duguadoleszeneentzako biblio-teka beste zeozertarakoere izan ahal dela.
Herri biblioteka guztientzako, gazte-entzako ere bada?Bai, denontzat da. Bakoitzak ikusiko duzer hartzen duen bibliotekatik. Edadebakoitzak bere gustuak ditu, adibidez,gazteek nahiago dituzte pelikulak etakomikiak, umeek ordea, haur literaturaeta jada koskortzen direnean entziklope-diak, hiztegiak eta abar. Sexuaren ara-bera ere aukeraketa desberdina da, oro-korrean, neskek gehiago irakurtzen duteeta fikzio gehiago irakurtzen dute, muti-lek aldiz, gutxiago irakurtzen dute eta"saiakera" liburuak gehienetan. Gaikaere sailkatu ahal da aukeraketa, adibi-dez, argazki zalea bazara horri loturikoliburuak aukeratuko dituzu, eta ez bestezeozer.
Nire ustez, biblioteka INFORMAZIOGUNE bezala ulertu behar da eta horre-la, izan daiteke gazte informazio bulegobat ere, gazte informazio gaiak zeinlaguntzak eta... emateko. Europa mailanleku askotan bibliotekatik bertatik sortudira informazio gune desberdinak, betie-re baliabide guztiak izanda. Hemenalderantziz egin izaten da, gazte, ema-kume, zeinahi arlorentzako informaziobulegoak zabaltzen dira biblioteketatikaparte.
Gaztea eskolako lanak edo azterketagaraian hurreratzen dela esan ohi da.
Horrela izaten da?Egia da bai, horrela izaten da, baina guribibliotekan gauza bitxiak gertatzen zaiz-kigu: adibidez, azterketa sasoia delakoez da gazte gehiago etorri izaten gehia-go etortzen dira eskolako lan bat egite-ko, baina egia da beste herri batzuetanazterketa sasoian gehiago hurreratzendirela biblioteketara.
Herri bibliotekaren funtzioa da informa-zioa ematea, erraztea... baina ez ikaste-ko tokia bihurtzea. Eskola bakoitzakeduki beharko luke bere biblioteka esko-larra, nire ustez. Gu horretan ari garaorain, ikastetxeekin elkarlanean bertanbibliotekak antolatzen. Etxeetan ereikasteko toki aproposak izan beharkolituzkete gazteek.
Lana taldean egiteko eta informazioabilatzeko biblioteka da toki aproposabaina ez besterik gabe ikasteko, nahizeta tradizioz hori ari den bihurtzen azkenbatean.
Eta internetak zertan aldatu du gazte-en artean informazio bilaketa hori?Nik uste hiruzpalau gauza izan beharditugula kontutan gai honetan:
• interneten ez dago dena,
• gauza bakoitzeko larregi dago,
• ez dakigu egoki erabiltzen internetaoraindik ere
Denoi gertatu zaigu inoiz"google" bilatzailean berbabat sartu eta erreferentziagehiegi agertzea, ez era-bilgarriak gainera, azkene-an ez duzu ezer topatzen.
• eta denok ez daukaguinternetik.
Beraz, internetak gauregun ez du betetzen jen-dearen informazio eskariguztia. Biblioteka batean,horrez gain, entziklopedia
aukera zabala eta eguneratua dago, ezetxeetan bezala. Egia ere bada bibliote-kan ere den-dena ez dagoela bainabeste dokumentazio zentro espezializa-tuetara jo ahal dugu bibliotekatik berta-tik, azken batean, informazio hori bilat-zen laguntzea da biblioteka batenxedea.
Bibliotekak ba al dauka beste eginki-zunik?Bibliotekak bi eginkizun ditu: bata, goianaipatutakoa, informazioa erabiltzen era-kustea eta bestea, irakurzaletasuna.
Nire ustez bibliotekan ez da gauza bere-zirik egin behar irakurzaletasuna bultzat-zeko, biblioteka ondo egokituta eduki,denetik topatzeko moduan eta toki atse-gina izatea nahiko lirateke, egunerokolana horixe bera da eta noizean behinekimen erakargarri batzuk egitea.
Ikertuta dago 3 urtetik gorako umeekliburu gehiago eramaten dituztela etxee-tara eta gehiago irakurtzen dutela sasoihorretan, baina 8-10 urterekin gutxituzdoa euren zaletasuna eta 15-16 urtere-kin guztiz galbidean doa. Halere, txikitanirakurtzeko zalea izan dena, berrirobueltatuko da nahiz eta gazteetan liburugehiegi ez irakurri. Hori horrela izanikere ez du esan nahi gazteek ez dutelairakurtzen, nire ustez, denok egitendugun bezala interesatzen zaiena ira-kurtzen dute: aldizkariak, komikiak... eta
10
Igor Idoeta IrazabalHerri Bibliotekako arduraduna• MARKINA-XEMEIN
12tik 18 urteraBiblioteka gazteentzako ere bada
E g i t e k o P r e s t ! 1 2 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o u d a z k e n a
hori ere bada irakurtzea. Irakurtzen duteinteresatzen zaiena eta utzi egin beharzaie, gainera. Halere gazteen artean eredesberdintasunak badaude, badira bat-zuk denetik eta asko irakurtzen dutenak.
Beraz, zer egin behar gazteengan ira-kurzaletasuna bultzatzeko?Egia esan, ekintza konkretuak egin behardirenik zalantzan nago. Bibliotekak edukiegin behar du eurek nahi dutena irakurri(normalean ez da egoten eta) eduki eginbehar du baina momentuz, tokiagatikberagatik eta beste arazo batzuk daude-nez... ez dago haien eskura.
Galdera da ia bultzatu behar den, nikuste dut aukera eman behar zaiela etapunto. Lehendabizi biblioteka majoaeduki behar da eta erakutsi ¡rakurzaleta-suna gauza ederra dela, denbora pasabat, ondo zein txarto pasa ahal dela etaoso inportantea baita erakustea, irakurt-zeko zaletasunik ez edukitzea ez delagauza txarra.
Nik ez daukat argi zer den irakurzaleta-suna bultzatzea baina argi eta garbi dau-kat zerk ez duen bultzatzen:
- Irakurritakoari buruz laburpenak egitea.Gu nagusiok imaginatzen al dugu iraku-rritako liburu baten laburpena egin beha-rra? Eta zergatik iruditzen al zaigu bidez-koa umeekin egitea eta horrek gaineragehiago irakurtzera bultzatuko duela?
-Nola dakite gurasoek irakurtzea onadela berak ez badu egin? Gurasoak ira-kurtzeko oso zaleak badira, umeenganerrezago piztuko da gogo hori. Liburuaopari modura egitea, etxean liburuaknonahi edukita, etxeko tertulietan irakurri-takoa komentatzea, horiek guztiak baidirela ekintza baliotsuak, benetan.
- Gurasoek gutxi irakurtzen badute,bibliotekara gutxi etortzen baldin badira...orduan ez diete batere erraztasunik ema-ten seme-alabei irakurtzeko zaletasunaeduki dezaten.
- Zer dela eta izan behar da beti liburuairakurri beharrekoa? Gazte bati komikiagustatzen bazaio, aurrera.
Irakurketa ez da eskalada kontu bat, hauda, txikitan ipuinak, nobelatxoak ondoreneta entsaioak gero. Irakurtzeko zaletasu-na duen batek edozein adin daukala ere,haur literatura irakurriko du egun batean,
beste batean nobela bat, eta abar...Zergatik ilustrazioak umeentzat dira?"Printze txikia" liburua adibidez, batzuent-zat haur eta gazte liburua da eta bestebatzuentzat, nagusiena.
Gogora ekarri nahi dut Daniel Pennacekidatzitako zerbait. "Como una novela"liburuan hara zer dioskun: irakurketa-eskubideak dauzkagula denok, bainaaskotan gazteei ukatu egiten dizkiegula.Hona, zein eskubide diren horiek berakjaso bezala:
• "El derecho a no leer
• El derecho a saltarnos las páginas
• El derecho a no terminar un libro
• El derecho a releer
• El derecho a leer cualquier cosa
• El derecho a leer en cualquier sitio
• El derecho a hojear
• El derecho a leer en voz alta
• El derecho a callarnos"
Eta bibliotekak ba al du apartekoeskaintzarik gazteentzat?Biblioteka guztientzako da eta guztient-zako denez gero guztientzako ekintzeta-ra gazteak ere hurbildu ahal dira. Halere,umeentzat bai daukagula txoko berezibat eta gazteentzat ez ostera, beharbadagune apropos bat sortu ahal da eurent-zat, musika, zinema, aldizkari eta eurengustoko gauzez hornituta baina momen-tuz ez dago.
Nire asmoa hemendik gutxira fonotekatxiki bat sortzea da, bertan musika entzu-teko eta prestamo gisa etxera eramateko,baita ere pelikulen prestamo zerbitzuabadaukagu eta gehiago zabalduko dugu.Denbora gutxira frantsesez eta ingele-sezko liburuak egotea gustatuko litzaida-ke eta nahiko nuke bibliotekatik bertatikekintza aproposak eskaintzea gazteei,beti ere bibliotekarekin zerikusia dutenak,baina oso zaila egiten zait. Iaz komiki tai-ler bat antolatu zen eta aurten edohurrengorako nahiago nuke eurek gazte-ek esatea zer nahi duten eta hona ideiaketa proposamenak ematera hurbiltzea.Prest gaude euren proposamenak jasot-zeko eta eurekin batera garatzeko. •
Los jóvenes sí leen, pero, como hacemosel resto, leen aquello que les interesa:revistas, cómics... y eso tambieén es leer.No sé muy bien qué es animar a la lectura,pero tengo muy claro que hacer resúme-nes y actividades de ese tipo no animan aleer. ¿Por qué estos ejercicios nos parecentan "divertidos" para los niños y jóvenes?,si nosotros tuvíéramos que hacer resúme-nes de lo que leemos no cogeríamos unlibro.
De momento no contamos con un espacioadecuado para ellos, donde haya CDs,música, películas, revistas, etc. En breveesperamos abrir una pequeña fonoteca yampliar la sección de cine; también conta-remos con libros en inglés, francés y otrosidiomas, además nos gustaría ofrecerlesactividades interesantes para ellos, en lalínea del taller de cómic que organizamosel año pasado.
La Biblioteca tambiénes para l@s jóvenes
11E g i t e k o P r e s t ! 1 2 . z e n b a k i a 2 0 0 4 k o u d a z k e n a
elkarrizketa
liburu
gomeng
arriak
Zer dala-eta familia harrerako kanpai-na hau?Behar-beharrezkoa dalako aditzeraemotea Bizkaian ume batzuk ezin diralaeuren gurasoakaz bizi eta aukerarenbat noiz helduko itxaroten dagozala,harrera-familia bat noiz agertuko.
Zer da familia harrerea?Familia harrerako zerbitzuaren bidezumeek denpora jakin batez, hain zuzenbe umeen gurasoak euretaz arduratze-ko moduan egon arte, beste familiabategaz bizitzeko aukerea eukitendabe. Babes-neurri hau Bizkaiko ForuAldundiak zuzentzen eta sustatzen dau.
Zelakoak dira familia harrerako zer-bitzuan egoten diran umeak? Ezaugarri desbardinak eukiten dabezeta egoera pertsonal desbardinak bebai; Hori dala-ta, familia eta pertsonaasko eta era askotakoak behar diraharrerea ondo egiteko.
Ume bakotxa mundu bat da, bainabadago gertaera bat denak bardintzendauzana: gurasoak banandu egin diraeta egoera hori bizi izan dabe. Umeoietxe bat emotea ez da zeregin errazaizaten beti, euren "motxilak" eroatendabezalako aldean, esperientziaz etazailtasunez betetako motxilak.
Harrera-zerbitzua 0 urtetik 11 urte bitar-teko mutilentzat eta neskentzat dabatez be; harreraren iraupena familiabakotxak daukazan preminen arabera-koa izaten da. Hori dala-eta, harrera-mota desbardinak dagoz.
Nortzuek hartu daikiez umeak?Familiek zein bakarrik bizi diran pertso-
nek, seme-alabak euki zein ez. Ez dagofamilia perfekturik; pertsona guztiekdaukez alde onak eta ahulak. Kontuadenen arteko orekea topatea da.
Pertsona guztiakaz prozesu bat egingoda: batetik baloratu eta bestetik harrera-rako prestatu; hori lagungarria izangoda esperientzia ona izan daiten baiumearentzat bai familiarentzat. Ganera,umeren bat hartzen daben familiek taldetekniko espezializatu baten laguntzaeukiko dabe beti.
Zer emoten deutse esperientziahonek umeei?Familia batean hartutako umeak egoerahobean koskortuko dira. Familia daumea hazteko tokirik egokiena.
Harrera-zerbitzuan dagozan umeakazeuki dogun esperientzia ikusita, argidago harrereagaz hobetu egiten danaumearen egoera emozionala; ganera,umeak indar handiagoagaz egin ahalizaten deutse aurre oztopoei, bere ira-gana eta egoerea hobeto ulertu ahalizaten dauz eta harrereak etorkizunhobea izateko aukerea emoten deutso.
Zer esaten dabe umea hartzen dabe-nek?"Ez zagoze bakarrik, asko gara-eta".Horixe da umeren bat hartzen dabenfamiliek bizkaitarrei emon gura deutsee-zan mezuetako bat.
Gatx da labur esaten zer dala-etaausartu ziran umea hartzen. Dana dala,danek uste dabe esperientzia aberas-garria izan dala. Harreraren bidez ikas-ten dan kontuetako bat da ez garalabesteak baino hobeak. Aukera gehiagoeta hobeak euki doguz, besterik ez.
Familian hartutako umea hortz guztiak
eukazala heldu zan eta, batez be, beremotxileagaz. Hauxe da daukadan bestealtxorra. Hauxe da esperientzia honenemaitzarik onena: lehen ez eukan etaorain hainbeste erakusten dauan irriba-rrea. Niretzat umea hartzea oso kontumingarria izan da, baina oso aberasga-rria be bai. Nik barriro egingo neuke, zeuste dot urte honetan askoz gehiagoikasi dodala denbora luzean baino. Eta,ganera, neskato hau beti izango da ala-bea lakoa niretzat, beste ama batek etabiok daukagun alabea.
Argibide gehiagotarako:• Familia Harrera Sustatzeko Taldea:94.447.07.37 / 94.447.69.62
• Lea-Artibaiko Amankomunazgoa:94 616 90 79 •
12
DenentzatAlberto Rodriguez, Idoia Martinez eta Txema Peñaranda
Familia harrera sustatzeko taldea
• BILBO
Familia Harrera Programa
Gehiago egin dezakezuume batengatik
E g i t e k o P r e s t ! 1 2 . z e n b a k i a
