1Bigarren sasoia • Segunda época INVIERNO • 2000 • NEGUA

300 PTA.

1,80ESKOLA EKOLOGIKOA ERAIKITZEN � POR UNA ESCUELA ECOLÓGICA

Patxi Ormazabal ZamakonaLURRALDE ANTOLAMENDU, ETXEBIZITZA ETA INGURUGIRO SAILBURUA

CONSEJERO DE ORDENACIÓN DEL TERRITORIO, VIVIENDA Y MEDIO AMBIENTE

Inaxio Oliveri AlbisuHEZKUNTZA, UNIBERTSITATE ETA IKERKETA SAILBURUA

CONSEJERO DE EDUCACIÓN, UNIVERSIDADES E INVESTIGACIÓN

agur

Hiru aletarako harpidetza // Suscripción por tres números 900 PTA

Izen–deiturak edo egoitza // Nombre y apellidos o razón social

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Helbidea // Dirección . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Posta kodea // Código postal . . . . . . . . . . . . . . . Herria // Localidad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Herrialdea // Territorio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I.F.Z. zk. // Nº N.I.F. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Telefonoa // Teléfono . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Faxa // Fax . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Posta–e // Correo–e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zenbaki honetatik aurrera // Desde el número . . . . . . . . .

ORDAINKETA. Egin zeure banku transferentzia Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusiarenhonako kontu zenbaki honetara: 2097 0178 11 0010963058. Ez ahaztu zeure datuak ordainagirianzehaztea. Bidali harpide agiri hau helbide honetara: IHITZA, 48015 Posta–kutxatila, 48080 Bilbao.

FORMA DE PAGO. Transferencia bancaria: Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco, al númerode cuenta 2097 0178 11 0010963058, indicando quién hace el ingreso. Esta solicitud se enviará a: IHITZA,Apartado de correos 48015, 48080 Bilbao.

� ArabaVITORIA–GASTEIZ• � 945 27 51 00

� BizkaiaBILBAO• � 944 11 49 99URDAIBAI• � 946 25 71 25

� GipuzkoaDONOSTIA–SAN SEBASTIÁN• � 943 32 18 59LEGAZPI• � 943 73 16 97

IHITZAk ingurugiro hezkuntzari buruzkoeztabaidarako topagune bihurtzea du helburu.Hortaz, aldizkaria ez da bertan sinaturikagertzen diren artikuluen erantzule.IHITZA pretende ser un foro de debate sobre educación ambiental y no se hace responsable delas opiniones expresadas en los artículos firmados.

INDARBERRITUTA AURKEZTEN DUGU, UNIBERTSITATE-AZ KANPOKO HEZKUNTZA–SISTEMARA ZUZENDUTAKO

INGURUGIRO–HEZKUNTZAKO IHITZA ALDIZKARIA-REN ARO BERRI HAU. Bertsio berri honek, CEIDAk1991z geroztik 30 aletan zehar izen berarekinargitaratu duen aldizkaria hobetu nahi du.

Hezkuntzako profesionalen taldea da aldiz-kari honen lehenespenezko helburua, curricu-lumen eta ikastetxeetako antolaketaren girotzeeraginkorra lortzeko bitartekorik egokiena delaargi eta garbi baitago.

Hala eta guztiz ere, eskolaren ikuspegi mo-dernoa dela medio, familiako bizitzan proiek-zio argia duen eta bere inguru hurbilera,herrialdera edo auzora irekita dagoen hezkun-tza–elkarte gisa ulertu behar dugu. Horregatik,elkarte horretan funtsezkoak diren kolektiboek(gurasoak eta ikasleak) IHITZA aldizkarianorrialde bereziak izango dituzte.

IHITZAren berrikuntza bistan da, aurkez-pen grafiko berria eta interneten bidezko ber-tsio elektroniko berriaren argitalpena ikusi bes-terik ez dago.

Etapa honetan, IHITZA lauhilero argitara-tuko da ale monografikoekin. Lehen zenbakihonen ardatz egituratzailea energia da, inguru-giroaren ikuspegitik interes handia sortzenduen gaia baita. Jakin badakigu energiarik gabegiza jarduerarik ez eta gizarte–garapenik ere ezdagoela. Baina, bestalde, poluitzen ez duenenergia bakarra kontsumitzen ez den energiadela ere badakigu. Bi premisa hauek abiapun-tutzat hartuz, IHITZAren 1. zenbaki honek zeralortu nahi du: energiaren gaia curriculumarenikuspegitik lantzeaz gain, ikastetxeetan energiaaurrezteko eta razionalki eta egokiro erabiltzekopraktikak bultzatu eta gauzatzea. Honela,gizartearen eta ingurugiroaren artean orekahandiagoa lortzeko helburuari ikastetxetik erebultzada bat emango diogu.

CON ENERGÍA RENOVADA PRESENTAMOS ESTA NUEVA

ÉPOCA DE IHITZA, REVISTA DE EDUCACIÓN AMBIENTAL

DIRIGIDA AL SISTEMA EDUCATIVO NO UNIVERSITARIO.Esta nueva versión pretende mejorar el boletín que,con ese mismo nombre, ha venido editando elCEIDA, desde 1991, a lo largo de 30 números.

El colectivo de profesionales de la educaciónsigue siendo el público al que prioritariamentese dirige la revista, pues resulta evidente que esel medio más eficaz para conseguir la efectivaambientalización de los currículos y de la orga-nización de los centros.

Sin embargo, una percepción moderna de laescuela nos obliga a entenderla como unacomunidad educativa con una clara proyecciónen la vida familiar y abierta a su entorno pró-ximo, pueblo o barrio. Por ello, colectivos clavede esa comunidad, como las madres y lospadres y el alumnado, contarán con páginasespecíficas en IHITZA.

La renovación de IHITZA también se reflejaen la nueva presentación gráfica y en la ediciónde una versión electrónica a través de internet.

En esta etapa, IHITZA se presentará cuatri-mestralmente en números monográficos. El ejevertebrador de este primer número es la energía,tema de indudable interés desde el punto de vistaambiental. Sabemos que sin energía no habríaactividad humana ni desarrollo social. Pero porotro lado, somos conscientes de que la única ener-gía que no contamina es la que no se consume. Apartir de estas dos premisas, este número 1 de I-HITZA pretende ayudar a que, además de traba-jar el tema de la energía desde el punto de vistacurricular, en los centros educativos se promue-van y lleven a cabo prácticas de ahorro y usoracional y eficiente de la energía. De esta forma,también desde la escuela contribuiremos al obje-tivo común de conseguir un mayor equilibrioentre sociedad y medio ambiente.

ha

rpid

etz

a/

/su

scri

pci

ón

ESKOLA EKOLOGIKOA ERAIKITZEN

Bigarren sasoia.1. ZENBAKIA2000ko NEGUA

ENERGIA, BIZITZAREN ITURRI

POR UNA ESCUELA ECOLÓGICA

Segunda época. NÚMERO 1INVIERNO de 2000

48015 Posta–kutxatila48080 Bilbao

www.euskadi.net/ihitzaposta–e: ihitza@ej–gv.es

Zuzendaria // DirectorAnton Aranburu Albizuri

Erredakzio–kontseilua // Consejo deredacción

CEIDAEusko Jaurlaritzaren IngurugiroHezkuntzako zerbitzua // Servicio deEducación Ambiental del GobiernoVasco

Erredakzio–taldea // RedacciónJon Zorroza BilbaoJon Torre AyestaIsabel Prieto de BlasMari Carmen Iturregi González

Kolaborazioak // ColaboracionesJulen RekondoJoaquín Araújo

Argitalpena // EdiciónEusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia // Servicio Centralde Publicaciones del Gobierno Vasco

Maketazioa // MaquetaciónBegi Bistan

Argazkilaritza // FotografíaIñaki Díez Fernández

Ilustrazioa // IlustraciónFernando Ibáñez Villate

Itzulpena // TraducciónBitez, S.L.

Fotomekanika // Fotomecánicaxxxxx

Inprimaketa // Impresiónxxxxxx

Kontsumitu osteko paper birziklatua %100eanPapel reciclado postconsumo 100%

ISSN: xxcxcxcxL.G. // D.L.: XX-xxxx-XX

egon badagoEnergía eólicay medio ambiente

9

Baratzajolastokian

Paperezko errota bat

eskolako eko–auditoretzaguztiok elkarlanean

gaia zabaltzen

13

4

jakinaren gainean

6

15

Fotosintesiaren jokoa

Eguzki labea

Energia historian zehar:Bilbao

Energiari buruzko galdetegiaJakin ezazu energiari dagokionez xahutzailea alaaurrezlea zaren eta ondorioak atera.

17

18

20

bitakora kaiera

10 Zumaiako Institutuanaurrera eramandakoproiektuan energiaberriztagarriekberebiziko garrantziaizan dute.

Haur Hezkuntza (2. zikloa) etaLehen Hezkuntzarako (1. zikloa) eskulana.

Espejos de la vivacidad

Educar sobre la energía

begiratokia

25 Apuesta por una educación ambiental para cooperarconscientemente a favor de la diversidad biológica,porque «no podemos habitar en la ignorancia, ni de loque restamos, ni de lo que podemos sumar para que lavivacidad no se canse de trabajar». Joaquín Araújo

klasetik at

26 Ikasleek ingurugiroaren aldekoapostua egin dezakete, gustukoakdituzten ekintzen bidez ere bai.Irakasleen eta gurasoen esku dagoikasleei eskolaz kanpo dituztenaukeren berri ematea.

eta gurasoek zer?

28 Ideas para organizarse y colaborar en la educaciónambiental de nuestros hijos e hijas, tanto desde laescuela como desde casa.

baliabideak eskura

29 Energia lantzen laguntzeko,eskuraerrazak diren zenbaitbaliabide eskaintzen ditugu,irakasleei baliagarriak izangozaizkielakoan.

Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzarako (1. zikloa)eskulana.

Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzarako (2. zikloa)irakurgaia.

Ingurugiro hezkuntzaren uretan nabigatzeko gida praktiko eta erraza.

Lehen Hezkuntzarako(3. zikloa) jokoa.

Energiaz blai

22 «Energía eólica y medioambiente» erreportaiarenaplikazio didaktikoa:Batxilergorako eta LanbideHeziketarako testu–azterketa.

24

bizkor ibili gero!

Una visión de la situaciónenergética en Euskadi, conespecial atención al papelasignado a la energía eólicaen las estrategias de futuro.Julen Rekondo

Agenda, albisteak, irakurleen iritzia.

Zenbat eta gutxiago hobeEskolan energi kontsumoa murriz daiteke. Hemenazalduko dugu hori nola lortu.

ENERGIA, BIZITZAREN ITURRI • Bigarren sasoia. 1. ZENBAKIA • 2000ko NEGUA // Segunda época. NÚMERO 1 • INVIERNO de 2000

Todos los textos de IHITZA en euskara y castellano en www.euskadi.net/ihitza web orrian IHITZAren testu guztiak euskaraz eta gaztelaniaz

Ur-errota bat egiten

16 Lehen Hezkuntzarako (2. zikloa) eskulana.

ekin eta ekin

gaia zabaltzen

4

ENER

GIA

4

ENER

GIA

Euskal Autonomia Erkidegoan dugunenergi sistemaren ezaugarri nagusiakhauexek dira: menpekotasuna etakontsumo maila handia. Erakundeenazken urteotako estrategia honakozutabe hauetan oinarritu da: batetik,bertako ekoizpena handiagotzea eta,bestetik, kontsumoa murriztea eta energiiturri desberdinak garatzea.Energi berriztagarrien alorrean, egundagoen % 2,7tik % 12rainoko gorakadaaurreikusten du 3E–2005 Plangintzak.Nahiz eta haize energiaren gaianpopulazioaren onespena zabala izan,kokaguneak planteatzerakoan eztabaidaeta kontrako jarrerak sortzen dira.

Energíaeólica

y medioambiente

LAS CONCLUSIONES del informe de la ComisiónMundial para el Medio Ambiente y el Desarrollo delas Naciones Unidas, más conocido como informeBrundtland, dejan poco margen para la duda. Enlo que a aspectos energéticos se refiere, la situa-ción mundial es manifiestamente «insostenible», odicho en otras palabras, de mantenerse las ten-dencias actuales se camina literalmente hacia elabismo.

Las causas son dos: por una parte, el muy des-igual reparto de la energía entre los países industria-lizados y los denominados «en vías de desarrollo» opobres, y por otra, las tremendas consecuenciasambientales que provoca su consumo actual, entrelas que cabe citar por su especial gravedad, la gene-ración de residuos radiactivos y el cambio climático.

La realidad energética de la ComunidadAutónoma Vasca no es ajena a esta situación, agra-vada por la estructura energética heredada, muyconsumidora y dependiente del exterior. Así, elconsumo de energía per cápita en el País Vascoestá por encima de la media comunitaria europea,y entre la industria y el transporte consumen un80% del total de la energía.

Por otra parte, nuestra comunidad es deficitariaen recursos energéticos naturales y muy depen-diente del exterior en cuanto a producción de

Julen Rekondo

Experto en temas demedio ambiente.

energía. La aportación propia viene marcada bási-camente por el funcionamiento de alrededor de100 minicentrales hidroeléctricas y por las térmicasconvencionales de Burtzeña, Santurtzi y Pasaia.Esto hace que la mayor parte de la electricidadconsumida en el País Vasco proceda de otraszonas.

Plan 3E–2005. Generación eléctricaComparación 1995–2005

CONCEPTO SITUACIÓN 1995 OBJETIVOS 2005

Importaciones (%) 79,8 18,0

Tasa autoabastecimiento (%) 20,2 82,0

Cogeneración (%) 8,4 16,0

Térmicas convencionales (%) 11,0 12,0

Térmicas tecnología avanzada (%) — 40,0

Centrales hidroeléctricas (%) — 2,0

Renovables (%) 0,8 12,0 (*)

(*) La participación de las energías renovables en 2005 sedistribuirá como sigue:

Biomasa (plantas de residuos sólidos urbanos y biogás). . . . . . . 8%

Energía eólica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3%

Instalaciones minihidráulicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1%

ENERG

IA

5

Ante esta situación, la estrategia energéticadiseñada por las instituciones vascas en los últimosaños ha estado basada en el aumento de la pro-ducción de energía en todos los recursos autócto-nos, tanto renovables como no renovables, reducirel consumo a través de la eficiencia y el ahorroenergético y potenciar la diversificación de lasfuentes energéticas.

Concretamente, el último plan energéticoaprobado —el Plan «Estrategia Energética deEuskadi 3E–2005»— plantea que el autoabasteci-miento eléctrico sea del 82% para el año 2005. Elcitado plan, tiene como aspecto más relevante laapuesta por el gas natural, elevando su presenciahasta el 28% del total de energía demandada (en1995 era del 16%). Además, sitúa unos objetivosde ahorro de un 10% del total consumido, poten-cia la instalación de centrales térmicas de ciclocombinado hasta triplicar la actual producciónenergética por parte de las térmicas convenciona-les hoy en día en funcionamiento y prevé incre-mentar la participación de las energías renovablesen el consumo final de energía eléctrica del 2,7%actual al 12%.

En lo referente a energía eólica, se plantea lainstalación, para el año 2005, de 175 MW, conuna inversión de 23.750 millones de pesetas. Pordecisión del Parlamento Vasco, será el PlanTerritorial Sectorial (PTS) de la Energía Eólica, toda-vía sin aprobar, el que determine los emplaza-mientos adecuados para este tipo de instalaciones.

Fuera de la elaboración y aprobación de ese planha quedado el parque eólico de Elgea, actualmen-te en construcción, y que ha recibido una ciertacontestación social por parte de las organizacionesecologistas y otros organismos.

El último borrador del PTS de la Energía Eólica,no presentado oficialmente, recoge los objetivosdel Plan 3E–2005 y se basa en el Plan de Actuaciónque elaboró en 1996 Eólicas de Euskadi S.A. —empresa constituida al 50% por el EVE e Iber-drola— en el que teniendo en cuenta los vientosdominantes (Norte/Sur), situaba los posiblesemplazamientos a estudiar en sierras de alineaciónEste–Oeste a cotas mínimas de 800 metros, conposibilidad de potencia mínima instalable de 10MW (lo que exige una longitud mínima de doskilómetros de cordillera) y con una velocidad míni-ma del viento superior a 22,7 km/h.

De acuerdo con estos criterios, los autores delplan estiman que el máximo potencial teóricoalcanzable identificado en la Comunidad Autó-noma del País Vasco es de 1.300 MW y 46 el nú-mero de emplazamientos posibles. No obstante,una buena parte de estas zonas se desestiman porcriterios como vegetación, roquedos y terrenos dedifícil acceso, cercanía a núcleos urbanos, avifau-na, afección paisajística o ruido. Tras el descarte, elpotencial alcanzable total sería de 448,2 MW ydiecinueve el número de emplazamientos final-mente afectados. De ellos, para el año 2010 seríanrealizables 250 MW en doce proyectos diferentesque se ubicarían en cinco emplazamientos, convarias fases cada uno. En 2005 se alcanzarían los175 MW, lo que supondría el 3% del consumoenergético del País Vasco.

Hasta el momento actual, si bien nadie ha cues-tionado la «limpieza» de la energía eólica respectoa otras formas de generación —y en este sentidola utilización del viento como fuente energéticacuenta de antemano con una aceptación generalpor parte de la población— el debate y confronta-ción han surgido al plantear los posibles emplaza-mientos. Sin duda, una defectuosa selección de lasubicaciones de los parques eólicos podría conllevarafecciones ambientales de diferentes tipos, entrelas que cabe citar impactos paisajísticos, por tra-tarse de lugares de máxima visibilidad.

En un territorio pequeño, tan humanizado ycon poco suelo disponible, es necesaria la búsque-da del equilibrio entre la eficacia energética de losparques eólicos y la conservación de un paisajealtamente valorado social y culturalmente; par-ticularmente las montañas y cresterías. El temamerece que las decisiones se tomen tras una pau-sada reflexión.

6

ENER

GIA

jakinaren gainean

Eusko Jaurlaritzako LurraldeAntolamendu, Etxebizitzaeta Ingurugiro Sailak babes-turiko ikastaroak

� Ingurugiro kudeaketa jasanga-rrirako informazio eta partai-detza publikoa.INGURUNE S.L. eta HAIZEA S.L.30 ordu. Donostian 2000–1–31tik2000–3–1era eta Bilbon 2000–2–1etik 2000–3–2ra. � 944 41 51 04.

� Uraren kudeaketa ekosistemikoa.ELHUYAR KULTUR ELKARTEA. 30ordu (14 teoriko, 12 praktiko eta4 memoria). Iurretan 2000–3–2tik2000–4–1era.� 943 36 30 40.posta–e: trebakuntza@elhuyar.com

� Curso teórico–práctico de res-tauración de riberas fluvialesmediante técnicas de ingenieríabiológica.ASOCIACIÓN ESPAÑOLA DE IN-GENIERÍA DEL PAISAJE (AEIP). 40horas. Gernika–Lumo. Del 24 al 29de enero de 2000.� 943 31 40 04.correo–e: ekolur@euskalnet.net

� Estudio de casos de soluciones aaccesibilidad y movilidad en losentornos urbanos: alternativasal uso del automóvil privado.BAKEAZ. 27 horas. En Bilbao del18–1–2000 al 3–2–2000.� 944 21 37 19.

Valderejora Arabako ForuAldundiaren eskutik

Arabako Foru Aldundiaren Neka-zaritza Sailak Valderejoko ParkeNaturalean ingurugiro hezkuntzakojarduerak eskeintzen ditu. Arabakoikastetxeetako Lehen Hezkuntzakohirugarren zikloan (5. eta 6. maila)ikasten ari direnei dago zuzenduta.Astean hiru egun daude aukeran(asteartea, asteazkena eta oste-guna).Gidari batek laguntzen dio ikastal-deari. Eskaintza, 1999ko urritik2000ko ekaina artekoa da. Ikaste-txeek antolatu eta ordaindu behardute parkerainoko garraioa. Bisital-diak antolatzeko telefonoa honakohau da:

� 947 35 31 46.

Gasteizko udaleko IngurugiroGaietarako Ikastegiaren (CEA-IGI) jarduerak

� Salburu eta Zurbaoko urmaelenparkera bisitaldi ekologikoa.Gidaturiko bisitaldien bidez urhegaztien behaketa posiblea dahorretarako bereziki prestatutadagoen behatoki batetik.Data: 2000ko urtarriletik aurrera.

� Olarizuko ingurugiro parkerabisitaldi ekologikoa.Jauregilanda kalea eta Aretxa-baleta eta Gardelegi bitartekokalea elkartzen dituen errepideandago. Gidaturiko bisitaldien bideznatur eta landagune anitz ikusdaitezke (baratzeak, baso minte-gia, fruta arbolak eta mahastiak,urmaela, zientzia ikerketarako zu-haiztia, landare apaingarriko ha-rritza, muinoa eta abar). Horieiesker, jolas eta astialdiko jardueraasko ari da burutzen bertan.Data: 1999ko irailetik 2000kouztailera arte.OHARRA: CEA–IGI argibideak emateaz,begiraleez eta parkera heltzeko garraioazarduratuko da. Jarduera hauetan parte har-tzeko edo informazio gehiago lortzekohemen duzu IGIko telefonoa: 945 14 54 69.www.vitoria–gasteiz.org/ceac

Subvenciones a centros parael desarrollo de la educaciónambiental

Como cada año, el Departamento deOrdenación del Territorio, Vivienda yMedio Ambiente del Gobierno Vas-co, pone a disposición de los centrostres tipos de ayudas para la realiza-ción de actividades de educaciónambiental. Las órdenes de subven-ción se publican el 4 de febrero de2000. El plazo de presentación desolicitudes finalizará el 6 de marzo.

Conocer las aves de los embal-ses alaveses

El grupo alavés Hontza, en colabo-ración con la Diputación Foral deÁlava, va a llevar a cabo en febreroy marzo de 2000 un programa deeducación ambiental sobre las avesde los embalses de este territorio.El programa combina salidas natu-ralistas con charlas y audiovisuales.Es gratuito y abierto a todos lospúblicos.

Hontza: Herminio Medinabeitia, 14 5º Izda.

01 006 VITORIA–GASTEIZ.

� 945 14 42 67.

correo–e: jfelip@clientes.euskaltel.es

Urdaibaiko ekosistemak ikus-gai bertako informazio zen-troan

Urdaibaiko Biosfera Erreserbako Pa-tronatuak hango informazio zentroabisitatzeko aukera ematen die eremuhonetara hurbiltzen diren ikastetxeguztiei. Bisitaldi honen bitartez, Ur-daibaiko ekosistemak aztertu ahaldira ikus–entzunezkoen eta erakuske-ta baten laguntzaz. Bisitaldiak ordubateko iraupena du eta dohainik da.Egitarau honen edukiak bisitarien adi-nera egokituko dira.

� 946 25 71 25 telefonora deitu, eguna etatxanda eskatzeko.

agenda berdea

ENERG

IA

7

CELDA PARA EL LINDANO. Seha aprobado la construcción enBarakaldo de la celda de seguridadpara las tierras contaminadas con resi-duos del lindano (HCH), en la faldadel monte Argalario. La creación deesta celda, cuyo presupuesto total esde 5.549 millones de pesetas, permi-tirá almacenar cerca de 300.000 me-tros cúbicos de tierras contaminadasque actualmente están depositadasen 13 emplazamientos de siete muni-cipios de la margen izquierda de la ríadel Nervión. Una infraestructuraanexa contará con una depuradorade lixiviados para el vertedero de resi-duos urbanos existente en la zona yotra para la propia celda, así como unsistema de desgasificación del verte-dero de residuos urbanos, que queda-rá sellado tras su acondicionamientoprevio. Las obras en la zona empeza-ron a finales de octubre con el objeti-vo de adecuar el cauce del arroyo deBurtzako, como paso previo al sanea-miento del vertedero de residuosurbanos.

ENERGIA BERRIZTAGARRIAKIKASTETXEETAN. EnergiarenEuskal Erakundeak (EEE–EVE) dirula-guntzak emango ditu ikastetxeetanenergia berriztagarriak instalatzeko.Dirulaguntza horiek bai instalakuntzatixikiak bermatzeko, bai bideragarri-tasun ikasketak edo zabalkundekoeta hezkuntzako programak garatze-ko emango dira. Baldintzak ikusteko 1999ko martxo-aren 4ko EHAA–BOPVera jo daiteke.Informazio gehiago nahi izanezgero, aipaturiko erakundeko GloriaEtxebarriarekin jarri harremanetan.� 944 35 56 00

LA ONU ADVIERTE DE QUEEL DETERIORO DEL PLANETAES INSOSTENIBLE. El programamedioambiental de la ONU(PNUMA) ha publicado el informeglobal GEO–2000, en el que haceun análisis de la situación ambientaldel planeta. Según este informe «elpresente discurrir de las cosas esinsostenible y ya no es una opciónposponer los remedios por mástiempo». También se afirma que lapresión humana se ha agravado debi-do al elevado nivel de consumo derecursos de todo tipo. Entre las agre-siones más nocivas a las que se hacereferencia, destacan el uso indiscrimi-nado y universal de los fertilizantesquímicos, la presión que la pescaejerce sobre los océanos y las emisio-nes de dióxido de carbono produci-das por la industria.

NEKAZARIAK ETA EKOLOGIS-TAK ELKARTURIK ELIKAGAITRANSGENIKOEN MORATO-RIA ESKATZEKO. Hainbat hilabe-tetan, elikagai transgenikoentzakomoratoria eskatzeko sinadurak bil-tzen ibili dira Ecologistas en acción,WWF Adena, Nekazaritza Ekologi-koaren Espainiar Elkartea etaGreenpeace erakundeak. Eskakizunhorren arrazoi nagusia zera da:transgenikoek giza osasunean di-tuzten eraginak eta ingurugiroandituzten epe laburreko zein luzekoondorioak oraindik ez direla ze-hatz–mehatz ikertu. Aipaturiko tal-de horien esanetan, genetikoki eral-datutako elikagaiak etiketatzeabeharrezkoa da kontsumitzaileekproduktu guztien jatorria ezagutze-ko duten eskubidea zinez errespetadadin.

BANDERA BERDEA EUSKADI-KO LAU IKASTETXERI. LaudiokoLateorro, Trapagarango Franciscanasde Montpellier eta Getxoko Larra-ñazubi eta Zubileta Ikastetxeek ban-dera berdea jaso dute, IngurugiroHezkuntzarako Europako Fundazioakantolatzen duen Eco–Schools izenekokanpainan emaitza bikainak lortzea-gatik. Zorionak!Bandera berdeen bidez Europan ingu-rugiro alorreko hobekuntzak ezartze-ko etengabeko prozesuan dihardutenikastetxeak saritzen dira. Eco–School-etan parte hartzeko baldintzak hona-ko hauek dira: ikastetxean IngurugiroBatzordea eratzea eta eko–auditore-tzaren metodologia aplikatzea. Parte-hartzaileei, bandera berdea lortzekoaukeraz gain, Europan ingurugiroazarduratzen diren hainbat ikastetxere-kin harremanetan jartzeko sare pare-gabea eskaintzen zaie.

LURRAREN HAMARKADARIKBEROENA. Eguraldiari buruzkodatuak jasotzen hasi zirenetik, iraganberri den hamarkada izan da gure pla-netak oro har bizi izan duen beroena,Munduko Meteorologi Biltzarraren(MMB) esanetan. Mundu mailakoberotze horrekin batera, iaz, egural-diarekin zerikusia duten gertaera larrieta suntsitzaile ugari erregistratuziren. Indiako Orisan, adibidez, 250km orduko haizeteek 10.000 hildakoinguru eragin zituzten. Zikloi tropika-lez gain, beste ezbehar batzuek ereastindu zuten Lurra: Amerikan ezohi-ko elurteak eta Australian egundokolehorteak, besteak beste. Nahiz etahondamendi horietan guztietan gizajarduerek zerikusirik izan duten zehaz-tea zaila den, MMBko adituen arabe-ra argi dago giza jardueren ondoriozigortzen diren berotegi gasek mun-duan batezbesteko tenperatura igo-tzea eragiten dutela.

IHOBE

kontu kontari

8

ENER

GIA

LIBRO BLANCO DE LA EDU-CACIÓN AMBIENTAL. El pasado15 de diciembre se presentó estedocumento, que pretende ser elmarco para la elaboración de estra-tegias y planes de educación am-biental. El texto se puede consultaren www.mma.es

NUEVA PLANTA DE COGENE-RACIÓN DE SADER. La empresaSociedad Anónima de Descontami-nación y Eliminación de Residuos(SADER) ha puesto en marcha en suplanta de Zorroza (Bilbao) una insta-lación de cogeneración en la que hainvertido 550 millones de pesetas,obteniendo una potencia de 6 MW.La planta, que produce energía eléc-trica a partir del calor generado, esuno de los proyectos de inversión másimportantes de SADER para el bienio1999–2000. La energía eléctrica pro-

ducida por esta instalación se destina-rá en un 50% al consumo propio y el50% restante, a su venta en la red.Para afrontar este proyecto, la empre-sa SADER constituyó meses atrás,junto con el Ente Vasco de la Energía(EVE), la empresa Cogeneración Zo-rroza, sociedad participada en un90% por SADER y el 10% restante porNaturcop, filial del EVE.

EL PLAN ESTATAL DE RESI-DUOS PRETENDE REDUCIREN UN 6% LAS BASURASURBANAS. El Plan estatal deResiduos Urbanos 2000–2006, in-vertirá 552.000 millones de pesetasen una amplia lista de objetivos queincluye la reducción anual del 6%en la generación de basuras y laclausura y sellado de 3.700 verte-deros ilegales para el año 2005. Seprevé la obligatoriedad para losmunicipios de más de 5.000 habi-tantes de implantar la recogidaselectiva para 2001 y para 2006 enlos de más de mil.

PLAN DE RECUPERACIÓN DEVERTEDEROS INCONTROLA-DOS. La Diputación Foral de Bizkaiaha hecho público recientemente elplan de recuperación de zonas con-sideradas vertedero incontrolado.Según este plan, para finales de1999 se esperaba haber recuperadoya 1.028 áreas degradadas, extra-yendo de las mismas alrededor de40.000 toneladas de desechos.

EDUKIONTZI HORIAREN ERA-BILPEN ZUZENA SUSTATZE-KO MATERIAL DIDAKTIKOAKEUSKADIKO IKASTETXEETA-RA. Euskadiko kaleetan jartzen aridiren edukiontzi horietan ahalik etabrik, lata eta plastikozko ontzi ge-hien jasotzeko, «Zuk ere gure pla-neta salba dezakezu. Bereiz ezazu,birzikla ezazu» lemapean komuni-kazio kanpaina zabala antolatu da.Horren barruan, laster helduko daHaur eta Lehen Hezkuntzako ikas-tetxeetara material didaktiko sortabat. Kanpaina, ECOEMBES erakun-deak antolatu du, Euskadin zabo-rraren kudeaketaz arduratzen direnerakunde guztiek babestuta. Eco-embes–ek ontziak eta ontzietarakolehengaiak ekoizten dituzten etaproduktuak ontzietan sartzen di-tuzten enpresak biltzen ditu.

«ZENBAT BURU, HAINBAT ABURU»zuen gutunetan jasotako iritziakargitaratzeko atal berezia dugu. Halaere, IHITZA osoa daukazue zabalikparte hartzeko, atal guztietan.Lerro hauetatik IHITZAn parte hartzeraanimatzen zaituztegu, zuen ingurugirohezkuntzako proiektuen berri emanez,hemen jorratzen diren gaiei buruzkousteak eskainiz eta interesgarritzatjotzen dituzuen ikuspuntu zein edukiakproposatuz.Zuen lankidetza nolabait erraztekoasmoz, jakinarazten dizuegu IHITZArenbigarren zenbakiko gaia zarata izangodela eta hirugarrenekoa elikadura.Zuen berriren zain gaituzue.

«ZENBAT BURU, HAINBAT ABURU»es nuestra sección de cartas y supropósito es difundir las opiniones quenos enviéis. Pero IHITZA está abierta avuestra participación en todas lassecciones.Desde estas líneas os animamos aparticipar, poniendo en común vuestrasexperiencias en proyectos de educaciónambiental, opinando sobre los temas queaquí se abordan o sugiriendo enfoques ycontenidos que os parezcan interesantes. Para facilitar vuestra colaboración, osinformamos de que el tema del númerodos de IHITZA será el ruido y el delnúmero tres la alimentación.Esperamos vuestras aportaciones.

jakinaren gainean

zenbat buru hainbat aburu

9

Guztiok elkarlaneanBaratza jolastokian

Eskolako eko–auditoretzaZenbat eta gutxiago hobe

Ekin eta ekin

Paperezko errota batHaur eta Lehen Hezkuntzarako eskulana

Ur–errota bat egitenLehen Hezkuntzako 2. ziklorako eskulana

Fotosintesiaren jokoaLehen Hezkuntzako3. ziklorako eskulana

Eguzki LabeaDerrigorrezko Bigarren Hezkuntzako 1. ziklorako eskulana

Energia historian zehar: BilbaoDerrigorrezko Bigarren Hezkuntzako 2. ziklorako irakurgaia

Energiaz blaiBatxilergorako eta Lanbide Heziketarakotestu–azterketa

Bizkor ibili gero!Energiari buruzko galdetegia

10

13

15

24

15

18

20

22

bitakora kaiera

17

16

guztiok elkarlanean

10

ENER

GIA

.B

itak

ora

kai

era

Duela lau urte, Zumaiako Insti-tutuak eta lehen hezkuntzakoHerri Eskolak ikasgelan irakatsita-ko ezagupenak praktikan jartzekoerronkari aurre egitea erabakizuten, beren energi proiektua lan-duz: energia berriztagarriekin eli-katutako negutegi hidroponikobaten muntatzea, abiaraztea etajarraipena. Arian–arian, hasieratik,ikasle eta irakasleen ekarpenak are-agotu egin dira, haizea eta egukianoinarritzen den diseinu propiokoproiektu integral hau finkatu arte.Negutegia, estazio meteorologikoa,hondakin–urak iragazteko sistemabat eta energi premiak asetzen di-tuen haize–sorgailu bat dira berenlanaren emaitza, uztetan bildutakobaratzeko produktuez gain.

Baratza jolastokian

SIETE ELEMENTOS, UN PROYECTO

Invernadero hidropónicoEstructura fija de 80 m2 de superficie, dotada de unsistema de regadío individualizado para cada planta. El cultivo hidropónico consiste en añadir al agua losnutrientes sin necesidad de tierra, mediante un sutratoneutro (arena, grava…).

Estación meteorológicaA través de ella se obtienen datos de temperatura,humedad y velocidad del viento.

OrdenadorProcesa, almacena y relaciona los datos meteorológicos.

Aerogenerador eólicoCubre las necesidades energéticas del invernadero.

Placas solares fotovoltaicasAportan energía adicional a la suministrada por elaerogenerador.

Colectores solaresCalientan y mantienen el agua de regadío atemperatura constante.

Huerta biológicaEl objetivo de este cultivo es comparar los resultadoscon los del hidropónico.

Baratza jolastokianBaratza jolastokianEnergia berriztagarriek eskola–negutegi bateko elektrizitate–premiak asetzen dituzte Zumaian

ENERG

IA. B

itako

ra kaiera

11

Zementuzko jolastoki batetik lekak eta artoa bildudaitezkeela sineskaitza bada ere, Zumaiako ikastetxehonetako esperientziak aurkakoa adierazten du. Bereninstitutuko jolastokia gune egokitzat jo zuten laboran-tza hidroponikoko 80 m2–ko negutegi bat instalatzeko,honek ez duelako lur–ohe finko baten beharrik. Hauabiarazteko energia berriztagarriez baliatu dira.

Zumaiako Institutuko eta Zumaiako Herri Eskolakoirakasleak oso pozik daude proiektu honetan lortutakoemaitzak ikusi ondoren, natur zientziak, fisika eta kimika, matematika, gizarte zientziak, teknologia, elek-trizitatea, informatika, hizkuntzak eta abar nekazari-tza–produkzioko eta energi produk-zioko teknika berriekin bateratudituztelarik; teknologia berriak, hi-ri–ingurunea eta natur ingurunea el-kartuz. Era berean, bi ikastetxeetakomaila guztietako ikasleek negutegia-ren muntatze, garapen eta ekipa-mendurako etapetan, eta bere pro-dukzio–prozesuetan parte hartzekoaukera izan dute.

Lanaren garapena

Lurzoruaren gainean kanaleta ba-tzuk instalatu zituzten, ongarriakzurgatzen dituen lur artifiziala (subs-tratu neutroa) barne hartzen dutenlaborantzako zaku aurrefabrikatue-kin bete zituztenak. «Oso erraza da.Zakuak eginda erosten dira —mun-tatzean parte hartu duen ikasle batekdio—. Kanaletak betez ipintzen ditu-gu, bertan ureztaketarako tutu mal-guen zirkuitu bat instalatuz». Urez-taketa sistema honek landare bakoitzari ura ematendio, tantaka, hala behar duenean, aldi berean nitrato,fosfato eta abarren nahasketa hornituz, hau da, landa-reak hazteko behar dituen elikagai guztiak hornituz.

Osagai kimiko hauek, landareen hazkundea indar-tzearekin batera, soberako ura poluitu egiten dute.«Arazo hau konpontzeko, landareek zurgatu ez dutenura biltzen duten bidoi batzuk prestatu ditugu, honelaur hau iragazi eta oxigenotu egiten dugu hustubideiritsi baino lehen, zero isurketa deritzona lortuz».

Estazio meteorologikoa

Gauza batek bestea ekarri zuen, eta oztopo bakoitza-ren aurrean, taldeek irtenbide berriekin erantzutenzuten. «Negutegira zuzenean konektatuta zegoen es-tazio meteorologiko batekin aldaketa klimatikoakerregistratu eta laborean zuen eragina aztertzekoaukera izango genuela pentsatu genuen —dioGarikoitz Garmendiak, Zumaiako Institutuko espe-rientzia honen arduradunak—, honela barnealdeaaireztatuz eta tenperatura kontrolatuz. Era honetan,laboreen zona estaltzen duen egitura finkoaren sabaiamotore baten bidez ireki eta ixten da, honek lortzendituen tenperatura, hezetasun eta haizeari loturikoaldagaien arabera». Eta halaxe egin zuten.

OTROS PROYECTOS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL SOBRE ENERGÍAIKASTETXEA HERRIA LURRALDEA PROIEKTUA ARDURADUNA

Lanbide Heziketako Llodio Araba «Incorporación de líneas de César BarrutiaUdal Ikastetxea enseñanza medioambiental

(instalación fotovoltaica)»

I.E.S. Fadura B.H.I. Getxo Bizkaia «Eco–auditoría: energía» Jon Gallastegi

I.E.S. Iturriotz B.H.I. Lekeitio Bizkaia «Energi iturri alternatiboak». Mitxel Aranbarri

C.E.P. Gainzuri L.H.I. Urretxu Gipuzkoa «Eskola ekologikoa eta eko–auditoretza» Arantza Corrales

C.E.P. Lardizabal L.H.I. Zaldibia Gipuzkoa «Eskola ekologikoruntz» Maite Zabala

I.E.S. Leizaran B.H.I. Andoain Gipuzkoa «Ponte las pilas» Iñaki Ogando

I.E.S. Bidebieta B.H.I. Donostia–San Sebastián Gipuzkoa «Eco–auditoría escolar» Santiago Larreta

Gainera, eguzki–energiaz dabi-len estazio meteorologiko honekhaizearen abiadura eta norabideariburuzko informazioa jasotzen du,bere garaian haize–sorgailua disei-natzeko baliagarria izan zena, etagaur egun bere funtzionamenduaerregulatzeko erabiltzen dena.

Gero eta handi nahiagoa zenproiektu honek Socrates truke–pro-gramaren ekarpenak jaso zituen,zeinak Europako ikastetxe desberdi-nei talde–lanean aritzeko aukeraematen dien. «Proiektuaren energialderdiari erantzun egokia emateko,ikastetxeko automatismoen zikloakmuntatu duen haize–sorgailu batinstalatu da, Wasserburg–eko Ins-titutuko (Alemania) ikasleekinlankidetzan, haize–sorgailuarekinhegalak diseinatzeko beharrezko la-guntza teknikoa eskeini baitzuten—dio Garikoitz Garmendiak—.Gaur egun haize–sorgailua hobe-kuntza fasean dago”.

Errota erraldoia

Haizeak, masta baten gainaldeanbi metroko diametroko hiru

12

ENER

GIA

.B

itak

ora

kai

era

hegal birarazten ditu turbinabaten gainean, eta honek dina-mo baten lana betetzen du.Eskolako jolastokian kokatutadagoen errota erraldoi honek,negutegiaren funtzionamendura-ko beharrezko energia elektrikoasortzen du, biltegiratze–bate-ria baten eta bateria–kargagailubaten laguntzarekin. Ikasturte honetan zehar instalatuko di-ren eguzki–plaka fotoboltaikoekestazioaren funtzionamenduaziurtatuko dute, baita neguanere.

Zumaiako esperientzia honek,aparteko azpiegitura tekniko edoekonomikorik izan gabe, eskolanere energia berriztagarrien inguruanproiektu bat gauzatzea posible delafrogatzen du. «Gure asmoa proiektuhau hobetu eta zabaltzea da, 2000.urtearen amaierarako ziklo desber-dinetako ikasle eta irakasleen arteannegutegi hidroponiko bat lortzeko,eta negutegi honen energi kon-tsumo osoa energia berriztagarrie-kin lortzeko —diote—, laborantzatradizionaleko baratzekin alderatuahal izateko».

Garikoitz GarmendiaZumaiako Institutuaren

esperientziaren arduraduna

«Gurasoek ikusten zutenhaurrak gustora zeudelaeta ikasten zutela»

Ze helbururekin eman zeniotenhasiera proiektuari?

Batik bat, oso habilak ez ziren ikas-leek, zein habilak zirenek ere, lanbatzuk egiteko, eta beste irtenbidebat emateko.

Ze nolako gomendioak emangozenizkioke hau bezalako proiek-tua martxan jartzeko asmoakdituen edozein ikastetxeri?

Esfortzuak neurtzeko eta ea bene-tan prest dauden egiteko. Bi aukeradaude horretarako. Egina dagoenzerbait hartu, desmuntatu, erakutsieta berriz muntatu, edo diseinu bategin. Askoz errezagoa da lehenen-goa, baina bigarrena politagoa etakostosoagoa da. Ahalegin horiekneurtu behar dira, eta gero animadaitezela ikasleak oso gustora ate-ratzen direlako. Gauza teoriko bategin beharrean, era aktiboan partehartzen dutelako.

guztiok elkarlanean

ENERGIA JORRATZEN DUTEN INGURUGIRO HEZKUNTZAKO BESTE ZENBAIT PROIEKTU

Zenbat eta gutxiago hobe

eskolako eko–auditoretzaEN

ERGIA

.B

itako

rak

aiera

13

ENERGI ARAZOAREN KASU zehatzari dagokionez,egun dauden energi baliabideen erabilerahobetzeko eta iturri berriak ezartzeko xedezikastetxean praktikan jar daitezkeen ideia des-berdinak xehekatuko dira jarraian.

1. FASEA. Egoeraren analisiaFase honetan egin behar dena, funtsean, abiapun-tuko egoera ezagutzea da. Horretarako, ikasle, ira-kasle eta gurasoen laguntzaz baliatuz, instalazioenegoerari buruzko inbentario bat lan dezakegu,ondoko alderdi hauek kontuan izanik: sistemaelektrikoa, galdara, argiteria (bonbilak), berogailua,ate eta leihoen egoera, eta abar. Honela, ikastetxe-ko puntu ahulak ebaluatzeko gai izango gara.Horretarako galdetegi estandar bat erabil dezakegu.

Ikastetxearen energi gastua ezagutzea da fasehonen helburua.

2. FASEA. Hobekuntzarako helburuakIkastetxearen zona guztiak (ikasgelak, jantokia,gimnasioa, bulegoak, korridoreak…) inbentarioanbilduta ditugunean, eta hauetariko bakoitzean berenpuntu beltzak aurkituta (esate baterako: utzikeriaga-tik irekita geratzen diren ateengatiko bero–ihesak etahutsik dauden ikasgeletako argi piztuak) hobekun-tzarako helburuak ezar ditzakegu: partaideen sentsi-bilizazioa, aurrezkiaren portzentaia eta abar. Inpor-tantea da helburuak lortzea, beraz, umilak izanbehar dugu eta helburu errealistak planteatu.

Zenbat eta gutxiago hobeZenbat eta gutxiago hobeIkastetxean energi kontsumoa murrizteko bideak

Eko–auditoretza, ikastetxeak ingurugiroariloturik burutzen dituen jardueren emaitzak ebaluatu eta hobetzeko erabildezakegun prozedura da. Bere helburunagusia, hala ikasleak nola irakasleakeskolako ingurunearen hobekuntzaninplikatzea da, kontsumo razionalerakoeta baliabide–erabilera arduratsurakojarrerak bultzatuz. Eko–auditoretza, ikastetxean ezartzerakoan, etapadesberdinetan zatitzen da, albokoeskeman ikus daitezkeenak.

DOKUMENTAZIOA HASIERAKO DATUAK

E G O E R A R E N A N A L I S I A

H O B E K U N T Z A R A K O H E L B U R U A K

E K I N T Z A P L A N A K

J A R R A I P E N A E TA E B A L U A Z I O A

TX

OS

TE

NA

�

�

��

��

�

3. FASEA. Ekintza planaAukeratutako helburuak lortzeko plana diseinatueta garatu behar dugu. Bertan hainbat puntu kon-tuan izango ditugu: partaideak eta laguntzaileak,epeak, ekintzak, arduren banaketa, baliabideak...

Jarduketa–fase honetan lortu nahi dena kontsu-moa murriztea da. Horretarako, estrategia ezberdi-nak erabiliko ditugu: kontsumoa optimizatzea,doikuntza txikiak bai eta obra txikiak ere burutzea,energiaren sorkuntzara edo ikastetxeari elektrizita-tea edo ur beroa hornitzera zuzendutako neurriakhartzea...

4. FASEA. Jarraipena eta ebaluazioaTresna ezberdinak (inkestak, neurketa zuzenak,ordainagiriak...) erabiliko ditugu datuak jasotzeko,erabilgarriak izango baitira egoera berria ezagutzekoeta lortutako emaitzak baloratzeko. Hauek oraindikgehiago hobetu baldin badaitezke, prozesuan atzeraegin, eta adibidez bero–ihesak nola sortzen direnberrikus dezakegu.

Laguntza teknikoa eta informazioa lortzeko erakundea:

C A D E MCentro de Ahorro y Desarrollo Energético y Minero

San Bizente kalea, 8. Albia eraikina 1, 15.

48001 BILBAO � � 944 23 50 50

14

ENER

GIA

.B

itak

ora

kai

era

eskolako eko–auditoretza

Esan dugunez estrategia ezberdinak erabil ditza-kegu. Adibide gisa, ondoko neurri hauek adiera-ziko ditugu:

Ohitura aldaketak

� Normalki erabiltzen ez diren aretoetako bero-gailuak ixtea.

� Hutsik dauden ikasgeletako argiak amatatzea.� Ordenadorea, erabiltzen ari ez garenean, itzaltzea.� Energia aurrezteko dispositiboak dituzten

fotokopiagailuak eta bestelako makinak era-biltzea.

� Eguzkiaren argia aprobetxatzea, ahal den neu-rrian.

� Eguzki–orduetan, pertsianak eta gortinak erretiratzea.� Ahal den neurrian, ikastetxera oinez edo bizi-

kletaz joatea. Ikastetxea urruti baldin badago,garraio publikoa erabiltzea.

� Fotokopiagailuak razionalki erabiltzea.

Doikuntza edo obra txikiak

� Tenperatura kontrolatzea, termostatoen etaerregulagailuen bidez.

� Barnealdeak behar bezala isolatzea, kortxozkoedo beste edozein material isolatzailezko plan-txen instalazioaren bitartez.

� Ate zein leihoetan juntura itsasgarriak ipin-tzea, bero–ihesak saihesteko.

� Bonbilak edo fluoreszenteak erabiltzea, aretoa-ren erabileraren arabera.

� Pixkanaka–pixkanaka, kontsumo txikiko bon-bilak ohikoen ordez jartzea.

� Korridoreetan, bainugeletan edo, oro har, iga-robideetan, tenporizadoreak instalatzea argiak,piztuta gera ez daitezen.

� Galdarak eta, oro har, bero–sorkuntzarako sis-temak isolatzea.

� Galdaretan zein argiteria eta berokuntzarakosistemetan aldizkako ikuskapenak egitea.

Energia sortzeko bideak

� Teilatuan edo beste leku egokiren batean zelu-la fotoboltaikoak instalatzea, energiari dago-kionez autonomia izateko.

� Haize–sorgailuak eta energia biltegiratzeko sis-temak instalatzea.

� ZENBAIT EGILE. Guía de la energía (Cómo ahorrar energía en casa y en el coche). Instituto para la diversificación y ahorro de la ener-

gía (IDAE). Madrid, 1993.

� ZENBAIT EGILE. El ahorro de energía en centros docentes. Centros de Estudios de la Energía. Madrid, 1980.

� FERNÁNDEZ OSTOLAZA, A. Eskola eko–auditoria / Ecoauditoría escolar. Eusko Jaurlaritza. Vitoria–Gasteiz, 1996.

� CEIDA. Eskola ekologikoari buzuzko kartela. Eusko Jaurlaritza. Vitoria–Gasteiz, 1993.

� CEIDA. Eskola ekologikoari buzuzko kartela interpretatzeko koadernoa. Eusko Jaurlaritza. Vitoria–Gasteiz, 1997.

� CEIDA. Energia. Eskola ekologikoari lotutako gaiei buruzko liburuxken bilduma, 5. zkia.

� LAS ACACIAS. Eco–auditoría escolar. Comunidad de Madrid. Madrid, 1998 (txostena eta CD–ROM).

BIBLIOGRAFIA, CEIDAn eskuragarria

Ikastetxearen eko–auditoretza burutu ahal izate-ko, jakintzagai edo arlo asko baliagarriak izan dai-tezke. Jarraian horietako batzuk aipatuko ditugu:

MatematikaEnergiaren ordainagiria interpretatzea. Hilekokontsumoaren estatistikak eta grafikoak lantzea,eta energia aurrezteko neurriak ezarri ahala azter-keta konparatiboak egitea.

HizkuntzaIdatzizko adierazpena erabiltzea, inguru hurbilare-kin erlazionatuta dagoen energia eta ingurugiroariburuzko hiztegi espezifikoa barne hartzen dutentestuetan.

TeknologiaEnergi instalazioen oinarrizko printzipioakaztertzea (elektrizitate–kontsumoa, potentzia...).

Natur zientziakBaliabide berriztagarrien eta ez–berriztagarrien arte-ko ezberdintasunak, bien jatorria, eta bakoitzakingurunearen gainean duen eragina aztertzea.Materiaren zikloari buruzko azalpena egitea, bai etapoluzio akustiko eta atmosferikoaren eta ibai–polu-zioaren kausa eta ondorioei buruzko azalpena ere.

Arte hezkuntzaProiektuaren informazioa pausuz pausu barnehartzen duten azalpen–kartelak egitea.

Gizarte zientziakHistoria: historiaren une bakoitzean erabili izan

den energi mota azaltzen duten testu desber-dinen azterketaren bitartez. 20–21. orrialdee-tan horrelako adibide bat agertzen da, Bilbokokasua hain zuzen ere.

Geografia: energia sortzen denetik kontsumitu arteleku ezberdinetan sortzen diren inpaktuak.

Energia aurrezteko zenbait neurri

Eko–auditoretzaren disziplina anitzeko tratamendua

ekin eta ekin

HAIZEAREN INDARRAAntzinatik gizakiok haizearen indarra hainbat gauza egiteko erabilidugu. Jarraian dauzkazun irudiak deskriba itzazu.

Bidaiak egiteko Artoa ehotzeko Jolasteko

Paperezko errota batPaperezko errota batPaperezko errota bateta orain

1. Kartulina karratuan diagonalak marraztu, eta artazizkontu handiz moztu erdiraino heldu gabe. Puntxoibatez, egin ezazu zulotxo bat ertz bakoitzean.

Pausuz Pausu

MATERIALAK� Kartulina bat (10 cm x 10 cm).

� Txintxeta bat.

� Egurrezko makiltxo bat.

� Puntxoi bat.

� Artaziak.

2. Hori egin ondoren, ertz bakoitza erdira eraman etahan txintxetaz papera eta egurra iltzatu. Margoztuezazu gustoko dituzun koloreez.

HAUR HEZKUNTZA 2. zikloa � LEHEN HEZKUNTZA 1. zikloa ESKULANETAN

ENERG

IA. B

itako

ra kaiera

15

Ur–errota bat egitenUr–errota bat egiten

1. Arrautzontziko kopak moztu itzazu.

2. Kartulinaz bi borobil berdin egin.

3. Banan–banan, kopak kolatzen hasi.

4. Borobil haien erdian zulotxo bat egin, marraz-kian ikusten den moduan, eta hortik pasa bur-din haria. Utzi lehortzen.

5. Orain ipini ezazu noria grifo baten azpian. Uraerortzean zure asmakizuna mugitu egingo da.Dena bukatutakoan saia zaitez azaltzen zergatia.

ekin eta ekin

16

ENER

GIA

. B

itak

ora

kai

era

MATERIALAK� Plastikozko arrautzontzia.

� Artaziak.

� Kartulina plastifikatua.

� Klipak (tamaina desberdinak).

� Grapak edo kola.

� Burdin haria (gogorra).

� Konpasa.

Gai honekin zerikusia

duten arloak

• INGURUNE NATURAL ETA SOZIALAREN EZAGUERA.

• ARTE HEZKUNTZA. • HIZKUNTZA.

Pausuz Pausu

BESTE AUKERA BAT

Kortxo batekin eta plastikozkozati batzuekin.Kokatu marrazkiak azaltzendizun moduan, eta gero sarezazu edalontzi handi batenbarruan, orratz pare batetikzintzilikatuz.

ESKULANETAN LEHEN HEZKUNTZA 2. zikloa

Iturria: TANGUIANE, S. eta PEREVEDENTSEV, V. Actividades de educación ambiental para la enseñanza primaria. Los libros de la catarata – Eusko Jaurlaritza. Bilbao, 1997.

Ur–errota bat egiten

ekin eta ekinEN

ERGIA

. Bitak

ora k

aiera

17

MATERIALAK� Kartulina zuriak eta berdeak.

� Soka bat.

� Arkatzak.

� Linterna bat.

Fotosintesiaren jokoaFotosintesiaren jokoaFotosintesiaren jokoa

Jokoa prestatzeko

Partehartzaile bakoitzak etiketa bat eduki behar du,eta lepoan zintzilikatuko du. Etiketa egiteko kartuli-na zuria erabiliko du, ondoren lokarri batekin lotuz.

Zenbait etiketatan «karbono–dioxidoa» hitzaedo berau ordezkatzen duen sinboloa (CO2) ida-tziko dugu, eta besteetan «ura» edo H2O.

Kartulina berdeak, jokoan hostoen klorofilaordezkatuko dutenak, lurrean sakabanatuko ditu-gu. Hosto bakoitzaren gainean bikote bat zutikjarri ahal izango da.

Jokoa1. Gelatik aterako gara eta gelak berak hosto baten

barnealdea ordezkatzen duela adieraziko dugu,bertan, fabrika batean bezalaxe, eguzkiaren argiaenergia gisa hartuz, elikagaiak eta oxigenoa sor-tzen direlarik eta lehengai gisa karbono–dioxi-doa eta ura erabiltzen direlarik.

2. Partehartzaile bakoitzari etiketa bat jarriko diogu,bularrerantz begira, eta gero banan–banan, gelansartuko gara. Argi guztiak itzali ondoren, Eguzkiaordezkatzen duen linterna piztuko dugu.

TESTUINGURUA: Fotosintesia eguzkiak sortzen duen erreakzioa da, landareen hostoek (edoklorofila daukaten beste zenbait zatik) ura, gatz mineralak eta karbono–dioxidoa konbinatuzelikagaia fabrika dezaten eragiten duena, prozesuan zehar oxigenoa liberatuz azukreaksortzeko. Fotosintesia gure elikadura–katearen oinarria da, landareek beren zelulenhazkuntzarako beharrezkoa den erregaia sortzen dutelako eta aldi berean animaliei(landareak jaten dituztenean) energia nutrizionala ematen dietelako.

HELBURUA: Joko honen helburua, ikasleek fotosintesiaren kontzeptuari buruzko oinarrizkoezagutza lortzea da.

3. Eguzkiaren argiari esker fotosintesia gertatzen delaeta prozesu honetan oxigenoa eta karbono–dioxidoabeharrezko elementuak direla adieraziko diegu.

4. Bakoitzak bere bikotea bilatu beharko du. Ura denakkarbono–dioxidoa bilatu beharko du, edo alderan-tziz. Bikoteak eratu ondoren, hauek kartulina batengainean ipiniko dira, elkarrekin lanean hasten direlairudikatuz.

5. Linterna itzaltzen denean, prozesua gelditu egingo da.

6. Linterna berriro piztuko da, eta bikoteak laneanberriro hasiko dira.

7. Oxigeno bakoitza bere karbono–dioxidoarekin elkar-tu ondoren, biribilean eseriko gara eta gertatu denaazal dezaten eskatuko diegu. Ondoko galdera hauekerabil ditzakegu:

� Fotosintesia landarearen edozein ataletan gerta-tzen da, ala atal jakin batean? (honela, klorofi-lak prozesuan betetzen duen zeregina aipatuahal izango dugu).

� Zeintzuk dira prozesuan esku hartzen duten ele-mentuak?

� Zer gertatzen da eguzkiak esku hartzen duenean?� Zer da beharrezkoa fotosintesia gertatzeko? � Zer gertatuko litzateke fotosintesirik ez balego? � Oxigenoaren zeregina garrantzitsua al da?

8. Jarduera amaitzeko, fotosintesia azalduko duen ma-rrazki bat egitea proposa dezakezue.

LEHEN HEZKUNTZA 3. zikloa JOLASEAN

Iturria: TANGUIANE, S. eta PEREVEDENTSEV, V. Actividades de educación ambiental para la enseñanza primaria. Los libros de la catarata – Eusko Jaurlaritza. Bilbao, 1997.

ekin eta ekin

18

ENER

GIA

.B

itak

ora

kai

era

Eguzki Labea

1. Lor itzazu kartoizko kutxa bi (bata 50 cm x 50 cm–kooinarria duena eta bestea txikiagoa). Handienaribuelta eman eta honen gainean jarri txikiaerdi–erdian. Markatu azken honen ertza eta marratikmoztu marrazkian ageri den moduan.

2. Kola zuria %50ean diluitu, ura gehituz. Ondorenkolatu eta aluminio–paperaz estal itzazu kutxa txi-kiaren barru eta kanpoaldeak eta handiaren barrual-dea bakarrik. Hori egindakoan, kutxa txikiarentapak kolatu eta handiaren barruan sar ezazu.Komeni da nahiko estu sartzea.

Lan tresnakMATERIALAK

� Kartoi gogorreko kutxa bi (bata

bestea baino handiagoa).

� 1 m2–ko kartoi karratua.

� Aluminio–papera (10 m x 30 cm).

� Pote bat kola (1/4 kg).

� Leihoetako kristala.

� Erretil metalikoa eta distiragabeko

kolore beltzekoa.

� Lapiko eta tapa beltzak.

� Burdin hariak (2 mm–ko lodiera x

30 cm–ko luzera).

� Enbalatzeko zinta itsasgarria.

Pausuz Pausu

� Kuter edo labana.

� Fungizida duen sili-

kona eta pistola.

� Erregela edo egu-

rrezko makiltxoa.

� Zapi bat.

� Aliketak.

� Metroa.

� Brotxa bat.

Nola egin eguzki labea

Eguzki LabeaEguzki Labea

Gai honekin zerikusia

duten arloak

• NATUR ZIENTZIAK. • PLASTIKA.

• MATEMATIKA. • GIZARTE ZIENTZIAK.

• TEKNOLOGIA. • HIZKUNTZA.

ESKULANETAN DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZA 1. zikloa

ENERG

IA. B

itako

ra kaiera

19

1. Lehenengo eta behin, kontuan hartu gure etxeko sukaldeabaino astiroago dabilela.

2. Eguzkitan ahal denik eta denbora tarterik luzeeneanaprobetxatu. Kontuan hartu ordurik egokienak eguerdiko12etatik 4rak artekoak direla.

3. Labearen kokaguneak baldintza bi bete beharko ditu. Batetik,haizetik babestua eta bestetik, gerizpetik urrun egotea.

4. Ez ahaztu lapikoa eta tapa beltzak direla komenigarrienak.Gainera, adreiluak jar ditzakegu kutxa barruan, horrela,gure janaria denbora luzeagoz mantenduko da epel.

5. Ah! kontu handia eskuekin labetik lapikoa ateratzerakoan,nahiko tenperatura altuak lortzen dira eta.

6. Ezetz igarri zein den gure labea erabiltzearenabantailetariko bat? Ba, zera, inoiz ez dela jakirik erretzen,ezta itsasten ere. Benetan, egin ezazu froga.

7. Zer presta dezakegu? – Lekadunak (aurreko egunean beratzen jarri).– Arrautza egosiak (ordu bat edo bi).– Barazkiak (ordu bete).– Patatak eta beste tuberkulu batzuk (hiru ordutan).

8. Janariak prestatzeko orduan, osagai guztiak uretan denakbatera jarri.

9. Baina jaki goxoak prestatzeaz gain, beste hainbatgauzatarako ere erabilgarri izan daiteke, besteak beste:– ura pasteurizatzeko,– lehorgailu moduan,– ur distilatua lortzeko,– fruitu lehorrak xigortzeko,– lorontzietako lurra desinfektatzeko.

3. Kola lehortutakoan, kutxak bueltatu eta egunkariorriz eginiko bolatxoz bete kutxen arteko hutsunea.Azkenik, kutxa itxi eta enbalatzeko zintaz itsatsi.

5. Tapako euskarriak aurretik zulatuak ditugun kartoizkotira luzeekin lotuko ditugu burdin hariz.

Bukatzeko pintura esmaltatuaz kanpotik margoztu.Prest dugu ba, gure labea eguzkiari begira jartzeko etatarteka–marteka kokatu beharko dugu eguzkiak betebetean izan dezan.

4. Kutxa handia baino 15 edo 20 zentimetro luzeagoeta zabalago den kartoi zati batekin, marrazkianikusten den moduan, gure labearen tapa egingodugu. Honako hau aluminioz forraturik egongo dabarrutik.

Orain kuterraz hiru alde moztuko dizkiogu (adimarrazkietara). Ertzean zentimetro gutxi batzukutziko ditugu, igo eta jaisteko lehiatila baten antze-ra. Izkinean utzi dugun marko estu horretan siliko-naz kolatuko dugu kristala.

Gehiago jakiteko� JIMÉNEZ, J. M. “SUPER”. Ingenios solares. Pamiela. Pamplona–Iruñea, 1997. Fitxa hau

honako liburu honetan oinarritu da.� URQUÍA LUS, J.I. eta S. Energía hidráulica y eólica práctica. Pamiela. Pamplona–Iruñea, 1984.� SOLAR BOX COOKERS INTERNATIONAL. Cómo hacer y usar una caja solar para cocinar.� GARCIA QUISMONDO, J. La energía en experimentos. Akal. Madrid, 1989.

Sareko kontaktu interesgarriak

www.accesone.com (Recosol: Red latinoamericana de cocinas y hornos solares)

www3.uji.es (Cocinas solares)

Nola erabili eguzki labea

Arretaz irakurri testua

XIX. mendera arte, energia ez zen bilbotarrentzatarazoa. Denbora luzez, energi iturri bakarra,gizakiaren edo garraiorako erabiltzen zirenanimalien gihar–indarra izan zen. Energi kontsu-moa biztanleko eta eguneko 10.000 kcal inguru-koa zen, horien barruan elikadurarako erabiltzenziren 3.000 kcal zeuden. Ertaroan ur eta hai-ze–errotak agertu ziren, eta XIV. eta XV. mende-etan hauen erabilera egur ikatzaz osatu zen.

Industria aurreko lehenengo aztarnak sortuziren, hau da burdinolak, eta energi kontsumoaeguneko eta biztanleko 30.000 kcal–ra helduzen. Bilbo inguruko basoetatik burdinolek beharzuten egurra eta egur–ikatza ateratzen zen.

Industria itsasadarrean kokatzen hasi zenetiklantegietan ikatza erregai gisa erabiltzen hasizen. Eguneroko energi kontsumoa biztanleko60.000 kcal kopurura igo zen. Hala ere, baliabi-de energetikorik eza, industri garapenerako era-gozpenik nagusienetakoa izan zen. Ingalaterrakoikatz arroek iraun zuten artean, ikatzez betetabueltatzen ziren burdin meha esportatzera zihoa-zen itsasuntziak. Geroago, Roblako trenbideaeraiki zenean, Leon eta Asturiaseko ikatzak era-biltzen hasi ziren.

Elektrizitatea Bilbon 1884an agertu zen. Urtehorretan udalak lurrin zentral bat jarri zuenmartxan Arenal eta Plaza Berria argiztatzeko.

ekin eta ekin

20

ENER

GIA

.B

itak

ora

kai

era

Energia historianzehar: BilbaoEnergia historianzehar: BilbaoEnergia historianzehar: Bilbao

Gai honekin zerikusia

duten arloak

• HIZKUNTZA. • GIZARTE ZIENTZIAK.

• MATEMATIKA.

XVI. mendeko ale–errota baten barnealdea.

Burdinola baten barnealdea.

IRAKURTZEN DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZA 2. zikloa

ENERG

IA. B

itako

ra kaiera

21

1909an Burtzeñako zentral hidroelektrikoa jarrizen abian, zeina urte askotan zehar oinarrizkoaizango zen hiriko argindar hornikuntzan.

Urte berean, Burgosen kokatutako Puentela-rrako zentral hidroelektrikoa jarri zen martxan,handik, goi–tentsioko kableen bidez, elektrizita-tea Bilbora ekartzen zen.

XX. mendean gero eta orokorragoa izan daelektrizitatea erabiltzea, eta erregai fosilek balia-bide energetiko nagusiak izaten jarraitzen dute.60ko hamarkadan, fuel–oilez hornitzen denSanturtziko zentral termikoa eraiki zen.

Automobila gero eta gehiago erabiltzeak,petrolioa, gas likidotu eta hidrokarburoeninportazioak gehitzera behartu zuen Bilbokoportua. Industrietan ikatzaren ordez petrolioderibatuak eta etxebizitzetan gas likidotuakagertu ziren erregai erabilien moduan. 1965eanbutanoa ontziratzeko planta jarri zen, eta1972an Petronor enpresan petrolio gordinarendistilazioa hasi zen.

70eko hamarkadako petrolioaren krisialdiarenondorioz, energia elektrikoa sortzeko formaberriak bilatu ziren. Garoñako Santa Maria zen-tral nuklearra martxan jarri zen, eta geroagoLemoizko zentral nuklearraren eraikuntzarieman zitzaion hasiera, baina ez zuen funtziona-tzerik izango. Energia alternatibo deritzenek,hala nola, eguzki–energia edo eolikoa, EuskalHerrian elektrizitatea sortzeko lehenengo pausoakeman zituzten. Batezbesteko kontsumoa biztan-leko eta eguneko 250.000 kcal–koa bilakatu zen.

Iturria: ORBELA. Bilboko ingurugiro interpretaziorako gidaliburu

didaktikoa. Bilboko udala. Bilbao, 1998.

Eta orain erantzuna eman

1. Grafikoki adieraz ezazu urteetan zeharpertsonako energi kontsumoak izan duenbilakaera.

a) Zein ondorio ateratzen dituzu horretatik?

b) Zeren ondorio da energi kontsumoarengorakada handia azken mendean?

2. Presta ezazu testuan aipatutako energibaliabide guztiak (haize energia, hidrauli-koa eta abar) biltzen dituen taula, eta esanzertarako erabiltzen ziren edo erabiltzendiren (elikatzeko, industriarako, garraiora-ko eta abar).

3. Petrolioa baliabide ez–berriztagarria dugu,agortuko dena hortaz. Zure ustez zein izandaiteke etorkizuneko erregaia? Euskadinenergia berriztagarriak baztertuak izateariutzi eta haien erabilera hedatu egingo deneritzikoa zara?

4. Begiratu ondorengo taulan mundukoherrialde batzuetan biztanleko ematendiren energi kontsumoari buruzko datuak.

a) Zein herrialdetan ematen da energikontsumo gehitze nabarmenena? Zeinizan daiteke arrazoi nagusia?

b) Garapen bidean diren herrialdeetanenergi kontsumoa herrialde garatuetanbaino askoz txikiagoa da. Kalkulatu zen-bat energia gehiago kontzumitzen duenestatu espainarrean bizi den pertsonabatek, txinar batekin konparatuz gero.

c) Zeren ondorio izan daiteke herrialdebien arteko alde hau?

Pertsona bakoitzeko, energi kontsumoalurralde batzuetan (pkb–tan, petrolio kilo

batek daukan energia).

1971 1993

Arabiar Emirato Batuak 7.633 16.918

EE.BB. 3.953 7.918

Alemania 3.025 4.170

Frantzia 3.790 4.031

Bretainia Handia 2.553 3.718

Japon 1.264 3.642

Espainia 1.955 2.373

Errusia 278 1.765

Txina — 623

Somalia — 7

Mende hasierako Bilboko irudi honetan, energi iturri ezberdinak erabiltzen dituzten garraiobideak

ikus ditzakegu.

OHARTXOA: Nahiz eta Bilbon bizi ez, saiatuekintza hauek aurrera eramaten, oso interesga-rriak izan daitezke eta. Edo bestela, saiatu zureherriko datuak moldatzen.

Beste ekintza bat, orain dela 50 urte egunezeguneko bizimodua nolakoa zen jakiteko, hel-duentzako galdeketa prestatzea izan daiteke(horrela garai hartan etxe eta kaleeetan zituztenargiztapenen, berogailu sistemen eta garraiomoten inguruko galderak presta ditzakegu).

Energiaz blaiEnergiaz blai

ekin eta ekinSAKONTZEN BATXILERGOA ETA LANBIDE HEZIKETA

22

ENER

GIA

. B

itak

ora

kai

era

Energiaren arazoa askotan agertzen den edukia da. Jarraian, Euskal Herrikoenergiaren egoerari buruz eta gure inplikazio pertsonalari buruz hausnarketaegiteko jarduera desberdinak proposatzen dira. Lanerako material gisa, aldizkarihonen «Gaia zabaltzen» ataleko «Energía eólica y medio ambiente» erreportaiaerabiliko dugu. Era berean «1998ko Ingurugiro Egoera Euskal Autonomia Erkidegoan» izenburuko liburua interesgarria izan daiteke (energiaren gaia 12. kapituluan agertzen da).

ENERGIARI BURUZKO EZTABAIDA burutzea propo-satzen dugu. Hasi baino lehen, gaiari buruzkoinformazioa jasotzeko xedez, goian aipatutakomaterialen edukia aztertuko dugu, ondokogidoiari jarraituz:

1. «Energía eólica y medio ambiente» artiku-lua arretaz irakurriko dugu.

2. Taldeak eratuko ditugu, honako gai haueklantzeko:

Kontzeptuak:� Brundtland txostenean «garapen jasangarria»

kontzeptua agertzen da. Zer esan nahi du?� Zeintzuk dira energia berriztagarrien iturriak?� Zer esan nahi du energi eraginkortasunak?

Adibideren bat ezagutzen al duzu?� Zer da ziklo konbinatuko zentral termiko bat?

Energia eta ingurugiroa:� Zein ingurugiro–ondorio sortzen ditu

egungo energi kontsumoak?� Nola dibertsifika daitezke energi iturriak?� Zenbat energia kontsumitzen dute indus-

triak eta garraioak?

ZENBAIT EGILE. 1998ko IngurugiroEgoera Euskal Autonomia Erkidegoan.IHOBE, S.A. Bilbao, 1998.

Energiaz blai

ENERG

IA. B

itako

ra kaiera

23

Energia Euskal Autonomia Erkidegoan:� Zeintzuk dira energi elektrikoaren ekoizpen

iturriak EAEn?� Nondik dator kontsumitzen dugun energia?� Zenbat energia ekoiztuko da 2005ean urte-

an iturri berriztagarrien bitartez?� Zenbat haize parke instalatu nahi dira EAEn?� Zeintzuk dira haize parke hauek sor ditza-

keten arazoak?� Zeintzuk dira energi politikaren printzi-

pioak Euskadin?� Zenbatekoa izan zen energia berriztaga-

rrien ekoizpena 1995ean urtean?� Zein da etorkizunerako energi estrategia?

3. Eskueran ditugun datuak grafikoen bidezadieraziko ditugu.

4. Eztabaida planteatuko dugu.

� Energiaren ikuspuntutik, autosufizienteakal gara EAEn? Hau garrantzitsua iruditzenal zaizu?

� Portaera pertsonala garrantzitsua al da?

5. Norberaren jokabideak zalantzan jartzeamerezi duela ondorioztatu badugu, ondo-ko gaiak jorra ditzakegu.

� Egunero burutzen dituzun ekintzak azteritzazu, eta pentsa ezazu horietako zeinetanerabiltzen duzun energia (elektrizitatea,gasolina, butanoa, pilak...). Nola murriztu-ko zenuke zeure energi kontsumoa?

� Jarraian, energi kontsumoa murriztekolagungarriak izan daitezkeen jarduera des-berdinak proposatzen dizkizugu. Zure ikas-kideekin taldeka bildu, eta ekintza horieknormalki burutzen dituzuen edo burutu-tzeko prest zaudeten eztabaidatu:

• Garraio publikoak erabiltzea.• Beharrezkoak ez diren argiak itzaltzea.• Ikastetxeko zona amankomunetan kon-

tsumo txikiko argiak erabiltzea.• Berogailua 20ºC azpitik jartzea.• Berriz kargatzeko pilak erabiltzea.

� Ikastetxeko zuzendaritzari edo eskola–kon-tseiluari gomendiorik egingo al zenioke?

� Pilak, gazteek asko erabiltzen duten energiiturria dira. Zenbat pila kontsumitzendituzu astero? Pila kontsumoa murriz deza-kezu? Ezagutzen al dituzu pilek ingurugiroa-rengan sortzen dituzten ondorio negati-boak?

Gehiago jakiteko

� HAIZEA–EKAIN–GHETTHA. Energia berriztagarriak, 1. Zer dira. GHETTHA. Aizarnazabal, 1997 (bideoa).� EEE–EVE. Energia berriztagarriak / Energías renovables. Grupo EVE (bideoa).� PLATAFORMA PRO–SIERRA SALVADA. Energía eólica, otro punto de vista. (Argitaratu gabe, CEIDAN esku-

ragarria).� EEE–EVE. Euskadi 2005 Energi Estrategia / Estrategia Energética Euskadi 2005. Eusko Jaurlaritza.

Vitoria–Gasteiz, 1997.� DELÉAGE, J.P. y SOUCHON, Ch. La energía como tema interdisciplinar en educación ambiental. Los

libros de la catarata – Eusko Jaurlaritza. Bilbao, 1996.� HERNÁNDEZ, L. eta beste zenbait. Guía de las energías renovables en el País Vasco. IDAE – Cinco Días. 1996.

ENERGIAREN EUSKAL ERAKUNDEA

ENTE VASCO DE LA ENERGÍA

San Bizente, 8 (Albia eraikina I, 14. oina) 48001 BILBAO

� 944 35 56 00 � Fax: 944 24 97 33

CENTRO DE INVESTIGACIONES ENERGÉTICAS,MEDIOAMBIENTALES Y TECNOLÓGICAS (CIEMAT)

Avda Complutense, 22. 28071 MADRID

� 913 46 60 00 � Fax: 913 46 60 37

Ondorengo helbide hauetan, energiaren arazoari buruzko informazio zabalagoa lor dezakezue:

bizkor ibili gero!

24

ENER

GIA

.B

itak

ora

kai

era

bitakora kaiera

Ondorengo galdetegiaren bitartez zeure eguneroko bizimoduanenergia dela–eta dituzun ohiturak balora ditzakezu.

Zelako garrantzia ematen diozu gai honi? Bost axola dizu energiapila gastatzeak? Edo ahalegintzen zara, ordea, energia aurrezten?

Jarraian egiaztatu zein den zure jarrera. Horretarako, erantzunhurrengo hamar galderei. Emaitzak ikusita, xahutzailea alaaurrezlea zaren jakingo duzu.

ENERGIARI BURUZKO GALDETEGIA1a. Hozkailuaren atea une berean ireki eta itxi egiten dut.1b. Hozkailua denbora luzean izaten dut zabalik.

2a. Irakurri eta ikasteko flexo bezalako argi hurbilak erabiltzen ditut.2b. Potentzia handiagoko argiak nahiago ditut.

3a. Argiak pizturik izateak ez dit axola, nahiz eta geletan egon ez.3b. Gelatik irtetzen naizen bakoitzean pizturik dauden argiak amatatzen ditut.

4a. Neguan leiho eta ate guztiak itxita izaten ditugu eta berogailua behar denean baino ez dugu pizten.

4b. Hotza datorrenean berogailua toperaino daukagu piztuta.

5a. Mugitzeko beste hainbat modu desberdin eskura eduki arren, nere lagun edo familiakide batek kotxez eraman nazala nahiago dut.

5b. Normalean oinez, bizikletaz, metroz edo autobusez joaten naiz.

6a. Etxetresna elektriko pila ditugu, hauetako batzuk oso gutxitan erabiltzen ditugun arren.6b. Behar beharrezkoak diren etxetresna elektrikoak baino ez ditugu.

7a. Telebista piztuta izatea gustokoa dut, nahiz eta kasurik egin ez.7b. Beste zereginetan murgildurik banago amatatzen dut telebista.

8a. Ez dugu garbigailua martxan jartzen leporaino bete arte.8b. Gure etxean garbigailuak askotan betetzeke funtzionatzen du.

9a. Ditudan pilak erabili eta botatzekoak dira.9b. Erabiltzen ditudan pilak birkarga daitezke.

10a. Eskolan zein etxean paper asko erabiltzen dut.10b. Behar ditudan koadernoak baino ez ditut, eta haietako batzuk paper birziklatuzkoak

dira.

SAILKAPENA

Erantzun egokiak:1a, 2a, 3b, 4a, 5b, 6b,7b, 8a, 9b eta 10b.

9–10 erantzun egoki:Zorionak! Zu bai zarelako pertsonaaurrezlea eta arduratsua energi kontsumoan.

7–8 erantzun egoki:Ez dago oso gaizki, baina saiatu hobe-tzen arlo batzuetan pertsona aurrezleagoa izateko.

4–6 erantzunegoki:Beharbada badira zenbait arlo beharbezala zaintzen ez dituzunak. Saiatu zuzentzen.

0–3 erantzun egoki:Energia gehiegi gastatzen duzu.Aldatu behar dituzu zeure eguneroko ohiturak eta kontuhonetan duzun jarrera.

Espejosde la

vivacidad

begiratokiaEN

ERGIA

25

LA ABSOLUTA INEXISTENCIA DE ABSOLUTOS es una de laspocas verdades del todo aliviantes. De las muchas cer-tezas aportadas por los científicos, y casi todas ellas des-gastadas a la misma velocidad con que fueron puestasen circulación, la de la relatividad es de las pocas que semantienen. Especialmente desde que pusieron sobre eltapete la irrelevancia del tiempo. Pero no menos desdeque otros, los más inclinados al estudio de la Naturaleza,descubrieron la existencia de un camino que hemosrecorrido juntos la totalidad de los seres vivos. Hay unlargo, complejo, tortuoso y todavía en gran medida des-conocido cordón umbilical entre la materia y la vida,entre la vida y todos los seres vivos, y otro, todavía másobvio y mejor conocido, entre los seres vivos y su sopor-te, la biosfera, secreción admirable de un planeta únicoe irrepetible. Un planeta que está vivo por resultar lavida escandalosamente creativa y, en consecuencia,débil, tímida pero sagaz.

La vida es un acto de rebeldía consumada hacia lasleyes más contundentes y fijas de la energía y de lamateria. Desobedecemos en buena medida al cosmosentero. Y lo hacemos desde una enorme fragilidad.

Acaso cuando los fundadores del taoísmo aboganpor la blandura del agua como modelo de supera-ción de la dureza, en ese caso de la roca, no estabanmás que anticipando lo que hoy sabemos sobre lasmás íntimas estrategias de la vida de cara a su propiacontinuidad. Sería algo así como una revolución pro-tagonizada por un conjunto de seres extraordinaria-mente débiles, pero que consiguen salir adelantefrente al poder mismo del Universo, que no es otroque la búsqueda de su propio final, del famoso equi-librio termodinámico. Su apagarse.

La vida es luz atrapada en envolturas endebles. Todoser vivo es una llama en medio de la noche, vacilante,siempre a punto de ser barrida por el feroz viento de lanada. Somos algo que se enciende incesantemente.Lucidez y vida no andan en absoluto separadas aunquefalte tanta lucidez en los actuales conquistadores de labiosfera. Pero ahí están de nuevo algunos para recor-darnos el grave riesgo que se contrae cuando se alcanzala condición de alguien con éxito. Cesare Pavese nosdecía que sólo hay una cosa peor que fracasar, triunfar.

El Tao nos recuerda que el humano fracasa cada vez queculmina un propósito. Prefiero centrarme en el alegreoptimismo que destila la segunda apreciación. Los taoís-tas se abrazan a la idea de que vivir es un proceso queno debe tener puertas ni metas. No comenzado, nuncaterminado. El dinamismo de la apuesta es el mismo queel de la vida, mantenerse, y para burlar a lo que podríaacabarla, nada mejor que no concluir apuesta alguna.Ese intentar ir siendo que emana de lo que palpita eneste mundo, esa ambigua provisionalidad que, aún así,perdura, es una de las pocas aproximaciones que meparecen válidas a la hora de definir esto tan inabarcableque es lo viviente. Lo vivo se quiere duradero y, en legí-tima defensa, es múltiple. Pero no menos cierto resultael hecho de que la vida es compañía, comunicación yreciprocidades encadenadas. La vida expande e innovacasi continuamente, pero también es prudente y man-tiene un permanente contacto, una suerte de cuerda deseguridad con sus propios orígenes y con las vías de avi-tuallamiento mejor consolidadas. En cualquier caso loque podemos considerar como uno de sus principalesempeños es el de que la variedad, la infinita cantidad deformas, maneras, estrategias y vías de escape, sean lasmás posibles.

El premio es no cesar. Que sean posibles el mayornúmero de futuros. Pero para ello, además, se necesitanmuchas formas de cooperación. La mayoría, al parecer,son ciegas y sordas a lo que aportan o les aportan.Nosotros no podemos habitar en la ignorancia, ni de loque restamos, ni de lo que podemos sumar para que lavivacidad no se canse de trabajar.

La educación ambiental es y puede seguir muchoscaminos, pero al menos debe consentir en cuál es su pri-mer sentido. Y ese es que, desde su condición de desar-mado instrumento para las sensibilidades, su empeño esser viva cooperación con lo vivo. Que como el borbotónde los manantiales, no se nos apague la transparencia,ni la desobediencia. Que no se coman toda la bellezapara convertirla en suciedad. Que sean amplios, múlti-ples y diferentes los vivos y sus rincones. Que quepamostodos en la cuenta de resultados de la comodidad y eldesarrollo. Que sea la paz la única respuesta para tantaguerra sin declarar contra los humanos pero tambiéncontra la desarmada vivacidad.

Joaquín Araújo

Naturalista.

26

ENER

GIA

klasetik atSARETIK

BUELTAKA

www2.uji.es/cyes/internatura

Castelló–ko ekologisteksortutako web–a. Valen-tziako Erkidegoko natura-ri buruzko gidak barnehartzen ditu.

www.tierra.org

Lurraren Lagunak / Friendsof the Earth Internationalizeneko gobernuz kanpokoerakundearen web–a.

Bere kanpainei, nazioarte-ko laguntzari eta abarriburuzko informazioa.

www.planetaecologico/felix

Félix Rodríguez de laFuenteren omenez kale-ratutako orria. Izan ere,bere bizitza osoa emanzuen natura errespetatze-ko balioak zabaltzen.

www.oneworld.org/earthaction

Earth–Action ingurugiroa,bakea eta giza justiziarenaldeko sare bat da. Ekintzaglobalak proposatzen ditumundu hobea lortzeko.

Un viejo queleía novelasde amor

Luis SepúlvedaTusquets. Barcelona, 1994.

EL AMOR es lo únicoque nos puede salvar dela barbarie. A esta con-clusión llegó AntonioJosé Bolívar Proaño des-pués de mucho vivir.

Acostumbrado a ladureza de la selva amazó-nica, a sus leyes, a la apa-rente crueldad de losindios shuar (mal llama-dos jíbaros), a distinguircada rastro y cada olor dela espesura impenetrable,sin embargo, nada haypara él más dañino queel comportamiento dehombre blanco, imprevi-sible y gratuito.

Lo que ahora, en suvejez, más le apetece, esevadirse leyendo novelasde amor. Pero de amordel de verdad, del quehace sufrir a quien lo viveintensamente, como sitodo el mundo se hubie-ra creado sólo para sen-tirlo.

Dedicado a la memo-ria de Chico Mendes,este relato basado enhistorias de los indiosshuar, es un canto a lainocencia y al amor a lanaturaleza.

Eguzki kit hezgarriakEtxeko jostailu edo gelako baliabidebezala, badira produktu pilo bat diberti-mendua, hezkuntza eta esperimentazioabateratzen dutenak.

ENERGIA BERRIZTAGARRIEN ALORREAN, eguzkienergia teknologikoki konplikatua dela eta aplika-zio zaila duela nahiko ideia zabaldua da. Topikohoriek uxatu nahian eta energia honek, adin txi-kikoentzat ere, badituela aplikazio ugari erakuste-ko asmoz, interes handiko hainbat kit hezgarritopa ditzakegu merkatuan.

Beraien xedea eguzki energiaren erabilgarrita-suna ikertzea eta irtenbideak erakustea da, jokuxinple batzuetan oinarrituz.

150 esperimentu dakarren eguzki kit hezga-rriaren barruan, adibidez, ur berogailuak, eguzkilabeak edo eguzki zelulak bezalakoak aurki ditza-kegu. Hauek nahiko erabilgarriak suertatzen diraeguzki energia fotoboltaikoaren eta termikoarenhainbat aspektutan sakontzen hasteko.

Kit hezgarri hauek 8 urtetik gorakoentzat dira,joko xinpleagoak ere aurki ditzakegun arren.

E L E K T R O NIngurugiro neurketa. Energia berriztagarriak.

Mora del Ebro 50, local 2, 08023 BARCELONA

� 932 10 83 09 � Faxa: 932 19 01 07

posta–e: elektron@arrakis.es � www.elektron.org

ENERG

IA

27

Punttu berdeaJON ETXAHUN LEKUE. 19 urtekolarrabetzutarrak, energiarengaia hartuta, bere estilo pro-pioaren marka ekarri diguhona. Zaletasun honekin 9 urtebesterik ez zituenean hasi zeneta, geroztik, hainbat lehiaketa-tan trebatu da. Besteak beste,Eskolen arteko Txapelketan etaBizkaiko Bertsolari Gazteen BBKSarian.

Hemengo mendi puntetan parke

eolikoak jartzean,

modernismoa barneratzen da

naturaren bihotzean.

Txorien kantu ederra galtzen

da makinaren hotsean.

Onena ere kaltegarri da

kontrolik egon ezean.

Ez da komeni hemen daukagun

egoera ahaztea.

Energiaren arazoa da

nahiko arazo tristea.

Hobe genuke gure aldetik

zerbait egiten hastea,

gu guztioi baitagokigu

energia aurreztea.

BIZIKLETA GARRAIOBIDE GISAplanteatzen duen talde honek ibilbi-de luzea du egina, 1994an sortu bait-zen.

Biziz–bizi izeneko elkarte honenhelburua bizikletaren erabilera za-baltzea da, baina ez kirol moduan,garraiobide alternatibo gisa baizik.Horretarako eta gizartea alor hone-tan sentsibilizatzeko, taldea osatzenduten hamar–hamalau bizikletazale-ek lanean dihardute. Gehiago dira,ordea, bai ekonomikoki, zein anto-latzen dituzten kanpainetan lagun-tzen dutenak, berrogeiren batlagun, hain zuzen.

Orain arte hainbat kanpainatanibiliak dira buru–belarri, gehienakBilbon eta bere inguruetan. Aipatudizkigutenen artean, nabarmen-tzekoa da azaroaren 1ean Bilbonantolatu zuten Bizikleta Eguna.Bere laugarren edizioan, laurehunbat txirrindulari bildu zituen Bil-boko kaleetan eskaera argi honek:«txirrindularientzako espazioa».

Erakundeekin ere lanean dihardu-te, Bilboko udalarekin esaterako.Bilboko Bidegorrien Plangintza delaeta, hainbat aholku eta proposamenluzatu dizkiete. Izan ere, jakin bada-kite bizikleta erabili ahal izateko,gutxieneko azpiegitura ezinbestekoadela, nolabaiteko arrakasta lortunahi badute eta, horretarako, bizi-

kleta–aparkalekuen kokapen planadiseinatu dute Bilboko udalarentzat.

Garraiobide honek dituen oz-topoak leuntzeko intermodalitateaaldarrikatzen dute, bizikleta, autobu-setan zein trenetan sartzeko aukeraizanik, jendea pedalei eragitekogogotsuago agertuko delakoan.

Eduki badaukate, hiruhilabeteroargitaratzen duten boletin bat, OIN-PEKO. Bertan taldeari eta bizikletariburuzko azken berrien oihartzunaplazaratzen dute.

Kirol mailan horrenbeste txirrin-dulari dituen herri batean, hirietanduen erabilpen eskasaz galdetuta,Europan duen hedapena kulturalkiondo ikusita egon delako izan daite-keela erantzun dute. Gure herrietan,ordea, bizikletak gizartean daudenaurreiritziak gainditzeko eta egune-roko garraio bilakatzeko bide luzeaduela uste dute. Ohitura aldaketahau gazteen artean lortzea askozerrezagoa dela eta, institutu eta ikas-tetxeetan lanean hasteko asmotanditugu Biziz–Bizikoak.

BIZIZ–BIZIHiriko txirrindulari elkartea

Asociación de Ciclistas Urbanos

10143 Posta–kutxatila

48080 BILBAO

posta–e: bizizbizi@teleline.es

B I Z I Z – B I Z IHiriko txirrindulari elkartea

Bideoklubean

MIKEL MARTÍNEZ

Rapa � NuiDirigida por Kevin Rey-nolds e interpretada ensus papeles principalespor Jason Scott Lee,Sandrine Holt y EsaiMorales, cuenta unahistoria ubicada en laisla de Pascua justoantes de la llegada delos europeos. Películade aventuras, en la quela vida de una comuni-dad indígena y sus rela-ciones con el entornoforman un cuadro defondo muy del gustodel productor: KevinCostner.

COMO YA SABEMOS, los pa-dres y madres somos unaparte de la comunidad escolary por tanto tenemos un es-pacio en el que encauzarnuestras tareas dentro de lasactividades propuestas en laescuela. Aparte de la posibleayuda que el profesorado nosdemande, podemos realizaractividades concretas paraque una actividad tenga sucontinuidad también en casa.

EcoauditoríaEs posible que entre el colecti-vo de padres y madres del cen-tro haya alguien que trabaje enactividades relacionadas con elmundo de la energía. Puederesultar muy conveniente utili-zar la experiencia de esta per-sona en la elaboración de unaeco–auditoría, al examinar losradiadores y calderas, al com-probar el sistema eléctrico oqué tipo de bombillas hay, etc.Así, a la hora de planificar yconcretar las medidas a adop-tar, su labor puede ser clave,debido a que conoce el tema yestá acostumbrada a plantearalternativas. Además de estaayuda técnica, la personaexperta puede impartir unacharla sobre la energía tanto alos otros padres y madres, como al alumnado o alprofesorado.

En cualquier caso, es evidente que todos y todaspodemos saber cómo examinar las ventanas otener una experiencia útil a la hora de acometerpequeñas obras de reforma y construcción en lasescuelas, por lo que también podremos colaborar.

Actividades en la escuelaTambién podemos participar con el profesorado enactividades de aula: preparando marionetas sobre

el tema y contando cuentospor las aulas como punto departida. Por medio de esta uotras actividades parecidas,podemos conseguir dos co-sas: que el alumnado sientanuestra presencia en la escue-la y que se dé una mayor difu-sión a los temas relacionadoscon la energía. Por ejemplo, sise realizan talleres, tambiénpodemos participar en suorganización.

Comisión ambientalSeguramente, lo anterior irá dela mano de otras actividadesambientales. Para que el pro-yecto resulte un éxito, la orga-nización es fundamental y poreso la Comisión Ambientalpuede suponer una buenaoportunidad para participar.En ella se puede incluir unacomisión de energía, si es quehay gente suficiente para ello.

También en casaLa energía en casa resulta unrecurso imprescindible. Paraque el trabajo realizado enclase tenga una continuidaden casa, os sugerimos algunaspropuestas:

Entre los gastos comunes decasa, los de la electricidad suponen una parte impor-tante. Podemos enseñar a nuestros hijos e hijas cómoestán organizados esos gastos y cuáles han de ser loshábitos a tomar para reducir ese gasto.

Si todavía son muy jóvenes será suficiente ense-ñarles cuándo se debe apagar la luz: al salir de clase,no dejar encendida la luz de las habitaciones...

También podemos hacerles ver de dónde vienela luz: la electricidad no es sólo algo invisible quesurge de los enchufes. Generalmente, su origensuele estar muy lejos.

28

ENER

GIA

eta gurasoek zer?

Educar sobre la energía

En la factura de la electricidad sedetallan los conceptos que se inclu-yen en el importe:

� Tipo de contrato: varía en fun-ción de la potencia contratada einfluye en el importe final (seríainteresante explicar cómo setoma la decisión de contrataruna cantidad de kW, en funciónde la potencia que consumen lalavadora, plancha... y otros elec-trodomésticos de alto consumo).

� Historial de consumo, con unpromedio anual expresado gráfi-camente.

� Impuestos...

baliabideak eskuraEN

ERGIA

29

www.renovables.comEnergia berriztagarrien web nagusia,hauetariko bakoitzarekin erlazionatu-tako link–ak dituena. Aldizkari elektro-nikoaren trataera. Ezinbestekoa.

www.vitoria–gasteiz.org/ceacGasteizko Udalaren Ingurugiro–Azter-lanen Zentroaren web–a. Zentroakproposatzen dituen jarduerei eta ibil-bide ekologikoei buruzko informa-zioa. Guztiz gomendagarria.

Baliabideak Interneten

Agorregi burdinola eta errotaGIPUZKOAKO FORU ALDUNDIAKeta Aiako Udalak kudeatzen dutenbaliabide ikusgarri hau Aia eta Orioherrien artean kokatuta dago, Pagoe-tako Parke barruan, hain zuzen ere.Horrexegatik, Agorregik erakustendigunaz gozatu baino lehen, Iturraranbaserritik pasatzea beharrezkoa dugu.Bertan dagoen informazio eta inter-pretazio zentroan parke osoari buruzko erakusketadago ikusgai. Honez gain, bisitariek erlategi didak-tikoa eta arboretoa ikus ditzakete.

Agorregiko burdinola eta errota XVIII. men-dean eraikitako instalakuntza hidraulikoarizehatz–mehatz jarraituz zaharberritu ziren etagaur egun martxan ikus daitezke. Gaur egunikusgai dagoen etxea 1754an eraikitzen hasizen, bere jabea Joaquín Lardizabal izanik.Francisco Ibero arkitektoa arduratu zen proiek-tuaz eta ibai arroaren ur baliabide urriak ahaliketa gehien aprobetxatzeko sistema diseinatuzuen. Bi kilometro inguruko luzera zuen ubidesare zabalari gurpil eragileetara ura eramatekoantepara bikoitza (ur deposituak)erantsi zitzaion.

Gidatutako bisitaldietan Agorre-giri buruzko zenbait aspekturenazalpena ematen da: istorioa, ura-ren etekina, hauspoen erabilera etamailua bezalako gaiak. Bisitaldiaamaitzeko burdinola eta errotamartxan jartzen dira.

AGORREGIKO BURDINOLAETA ERROTAK

Bisitatzeko ordutegia:Igande eta jai egunetan 10etatik14etara, udako hilabeteetan ezik.

Gidatutako bisita 11:30etatik

� 943 83 53 89

irakurtzeko

Las energías renovables.Un enfoquepolítico–ecológico.Emilio Menéndez Pérez.Los libros de la Catarata. Madrid, 1997.

El modelo de demanda y suministrode energía en los países ricos se con-sidera el punto de partida para elabo-rar políticas energéticas sostenibles,pero este modelo es insostenibledesde el planteamiento. Este doctoringeniero, jefe de I+D de Endesa, pro-pone trabajar a favor de las energíasrenovables sobre todo en los paísespobres.

Biblioteca multimedia de las energíasrenovablesLa Universidad Nacional de Educación a Distancia y elInstituto para la Diversificación y Ahorro de la Energía(IDAE), han editado este CD–ROM interactivo.

CON MÁS DE 3.000 FOTOGRAFÍAS einfografías, más de 200 documentosaudiovisuales y animaciones VRML,que permiten moverse librementeen un espacio virtual 3D, más quedar información, esta publicaciónmultimedia juega con la curiosidadde quien se acerca a sus vistosaspantallas.

Este material pretende facilitar lalabor del profesorado para mostrarque es posible mejorar la eficienciaenergética y enseñar que las energíasrenovables son una opción viable.

El contenido del CD se estructuraen torno a ocho bloques temáticos:energía, ahorro y eficiencia, energíasrenovables: solar, eólica, biomasa(restos vegetales), minihidráulica,marina y geotérmica.

Cada bloque, a su vez, se subdivi-de en apartados que desarrollan lainformación relevante relacionadacon el tema.

Este CD se puede conseguir, ade-más de en las distribuidoras especia-lizadas, en los centros de documen-tación del CEIDA.

Eguzki bidezkoasmakariakHOGEIREN BAT ASMAKARIZ osaturik dagoen erakus-keta dugu honako hau. Eguzki–energiaren ustiapenazdabiltzan asmakari hauek etxeko erabilpen arruntakbetetzeko sortutakoak ditugu (kartoizko sukaldea, labea,ur–berogailua, dutxa...), edo kotxe eta txalupa bezalakojostailuak, besteak beste. Erakusgai guztiak Jose ManuelJiménezek, «Super» izengoitiaz ezagunagoa den basau-ritarrak, asmatu ditu.

Eguzki bidezko tresna guztiak nork bere etxean edotxatartegian erraz lor ditzakeen materialez egindadaude.

Erakusketa edozein pertsonaren jakinmina piztekomodukoa da, baina bereziki baliotsua izango da De-rrigorrezko Bigarren Hezkuntzako (DBH) ikasleentzat.Bertan, eguzki–energiak, ingurugiro hezkuntza eta tek-nologia era erakargarrian uztartzea lortzen da.

Asmakariez gain, 21 azalpen–panel daude euskarribirakorretan, eta aparailuen erabilera argitzen duenbideo bat ere bai. Denen artean bisitaldia ulergarriagoaeta emankorragoa izatea lortzen da.

Agerian da Eguzki bidezko asmakari hauetako askoeta asko laborategietan, tailerretan eta teknologi geletanjarduera estimulagarri eta arrakastatsuak izan daitezkee-la. Hau dela eta, erakusketaz gehiago jakin edo harre-manetan jarri nahi izanez gero:

HURBIL KULTURGAIAK, S. L.

Arkarazo Auzoa – Bikarixuena Baserria

20550 ARETXABALETA Gipuzkoa

� 943 71 42 08 � Faxa: 943 71 47 08

posta–e: Hurbil–kultur@teleline.es

Ingenios solares. Manual práctico para laconstrucción de aparatos sencillos relacio-nados con la energía solar

José Manuel Jiménez, “Super”Pamiela argitaletxea, 1997. Iruñea.

José Manuel Jiménez,“Super”, junto alos hermanos Urkia, han elaboradoeste compendio de ideas que nosdemuestran de manera sencilla cómosacar el mejor partido a esa fuenteinagotable que es la energía solar.

AUTONOMIA ERKIDEGOANtankera honetako ekipamen-du bakarra dugu Azpeitikohau. Ingurugiro–Etxea Loiola-ko basilikatik 150 metrora,Egibar Etxean kokatuta da-goen museoa dugu.

Solairu bitan banatutakoinstalakuntzek, 17 atal temati-kotan sailkaturik, atmosfera, ura edo energia bezalakogaien berri ematen digute. Erakustaretoan kokatutakopanelez gain, bada bertan beste baliabide osagarririk:diaporama, bideoa, laborategia eta liburutegia, besteakbeste.

Antolatzen duten ingurugiro hezkuntzaren eskaintza,publiko guztiei dago zuzendua, baina bereziki ikaste-txeak erakartzea dute helburu. Gainera, museoaren ges-tioa ingurugiroan espezializaturiko hezitzaile talde bateneskuetan dago.

Bisitak era bitan antolatzen dituzte: egonaldi gidatuabatetik, monitore batek prestatu eta gidatzen duena,eta, bestetik, nork bere kaxa ere egin dezakeena.

Gidatutako bisitaldietan gai espezifiko edo orokorrakjorratzeko aukera eskaintzen dute. Horretarako aurretiazhezkuntza taldearekin programa didaktikoa hitzartubeharra dago.

Aldi berean, beste hainbat ingurugiro ekipamendurekinkoordinatuta, bisita osagarriak eskaintzen dituzte. Esatera-ko, uren ziklo integralaz jabetzeko Lasaoko Hondakin UrenAraztegia, Nuarbeko Urtegia edo Ibai Ederreko Edateko UraTratatzeko Estazioa dituzte bisitagai.

Kokapena: Loiolako Bide Zaharra, 1

20730 AZPEITIA – Gipuzkoa

Telefonoa – Faxa: 943 81 24 48

posta–e: ingurugiroetxea.azpeitia@azpeitia.net

baliabideak eskura

30

ENER

GIA

ENCLAVADA A MEDIO CAMINOentre dos Parques Naturales, el deUrkiola y el de Gorbea, Lapurriketagarantiza el contacto con el medionatural debido al relativo aislamien-to de la granja escuela, a tres kiló-metros y medio de Otxandio, elnúcleo habitado más próximo.

Como equipamiento educativoha recorrido una dilatada trayecto-ria, ya que los primeros pasos se die-ron hace diez años. La oferta inicialde actividades —itinerarios, huerta,transformación de productos horto-frutícolas…— pronto se amplió anuevos campos.

Este es el caso de la implantaciónde energías renovables en el centro,cuyos comienzos, con unos panelesfotovoltaicos, se fueron completan-do con otras formas de obtenciónenergética pasiva y activa, constitu-yendo sus instalaciones un buencatálogo de la aplicación de estastecnologías:

� La energía eólica está representa-da por cuatro aerogeneradoresque surten las bombas de riego.

� La energía fotovoltaica, que enbreve verá ampliada su capaci-dad a una potencia de 4 kW.

� La energía hidráulica se nos pre-senta en forma de ariete hidráu-lico aprovechado con una turbi-na de agua.

� Cuentan también con una cons-trucción bioclimática edificadacon materiales naturales. La lla-mada «cabaña de Watioloco»,personaje con el que introducena la comunidad escolar en elmundo de la energía.

� Además de un horno solar, dispo-nen de una tecnología realmenteinnovadora: una instalación per-manente de almacenamiento es-tacionario, que consiste en ungigantesco termo subterráneo(unos 50.000 l de capacidad), fo-rrado por sucesivas capas de dife-rentes materiales aislantes, quealmacena la energía sobrante deotras fuentes en forma de aguacaliente.

ENERG

IA

31

Lapurriketa, energías renovablesen una granja escuela

LAPUR–ERREKA BaserriaCarretera Dima–Otxandio km 38

48141 DIMA – Bizkaia

� 946 33 80 14 � 946 33 80 65

El Perdón haize–parkeko bisitaldia

PILAR BEUNZA dugu gidaria. Berarekinharremanetan jarri eta bisitaldiarendata zehaztu ondoren, El Perdón–erahurbil gaitezke haize–sorgailuen era-bilera ezagutzeko.

Pilarrek zenbait azalpen teknikoeskaintzen ditu: kilowatio ekoizpena,gutxieneko haize–abiadura, neurriaketa abar luze bat. Horrez gain, energimota honen instalakuntzek dakartza-ten inpaktuez ere informazio zabalaematen du. Azalpenen ondoren

haize–sorgailu bat barrutik ikustekoaukera dago. Talde handian bagoazhogeita bosnaka sartuko gara.

Ordu eta erdi irauten duen bisital-di honen bukaeran, emandako da-tuak zabalago jasotzen dituen txoste-na ere emanten dute.

Energia berriztagarri hau dela–etaaspaldi honetan sortzen ari den ezta-baidan gure iritzia argudioz janztekoaukera emango digu bisitaldi honek.� 948 25 01 41

La pretensión es ir más alla de loselementos de simulación y del carác-ter testimonial, para pasar a unademostración práctica de la viabili-dad de las energías renovables, con-siguiendo la autosuficiencia en ilu-minación y producción de aguacaliente.

La estancia en Lapurriketa puededurar de uno a cinco días, en fun-ción del programa educativo que seelija.

LURRALDE ANTOLAMENDU,ETXEBIZITZA ETA INGURUGIRO SAILA

DEPARTAMENTO DE ORDENACIÓN DELTERRITORIO, VIVIENDA Y MEDIO AMBIENTE

HEZKUNTZA, UNIBERTSITATEETA IKERKETA SAILA

DEPARTAMENTO DE EDUCACIÓN,UNIVERSIDADES E INVESTIGACIÓN

� BILBAOOndarroa, 248004 Bilbao• 944 11 49 99

� URDAIBAIUdetxea Jauregia48300 Gernika–Lumo• 946 25 71 25

� DONOSTIABasotxiki, 520015 Donostia• 943 32 18 59

� LEGAZPIBrinkola, z/g 20220 Legazpi• 943 73 16 97

� VITORIA–GASTEIZV. Manterola, z/g01013 Vitoria–Gasteiz• 945 27 51 00

Ingurugiroaren aldeko ikerketa etaparte–hartzea bultzatzen dituen

programa, besteak beste ikastetxeeiere zuzendua. Taldeek, beraiek

aukeratutako ibaiaren 5 km–ko tartebanaren ezaugarriak eta ingurugiro

egoera aztertzen dituzte.

Programa de investigación y acciónparticipativa a favor del medio, abierto

entre otros colectivos a los centrosescolares, en el que cada grupo realiza

un estudio de las características yestado ambiental de un tramo de

5 km del río que elige.

ABIERTO EL PLAZO DE INSCRIPCIÓN

2000

IZEN EMATEAK / INSCRIPCIONEShasta 2000 – III – 17 arte

ARABA: 945 24 01 31 (goizez)

945 28 35 18 (arratsaldez)

BIZKAIA: 944 74 57 75GIPUZKOA: 943 86 25 19

IZEN–EMATEAK / INSCRIPCIONES

ARGITARATU BERRIA / NOVEDAD EDITORIALLanbide Heziketarako sei unitate didaktiko • Seis unidades didácticas para Formación Profesional

Sukaldaritza eta ingurugiroa—Cocina y medio ambiente • Elektrizitatea eta ingurugiroa—Electricidad y medio ambiente • Eraikuntza eta

ingurugiroa—Construcción y medio ambiente • Informatika–sistemak eta ingurugiroa—Sistemas informáticos y medio ambiente •Poluziorik gabeko azterketa—Analizar sin contaminar • Fabrikazio mekanikoa eta ingurugiroa—Fabricación mecánica y medio ambiente

Profundizando en el jardínescolar

20 horas • 4 – 8 abril

Ingurugiro hezkuntza etabere aplikazio praktikoa

10 ordu • martxoak 17 – 21

La educación ambiental y suaplicación práctica

20 horas • 28 marzo – 8 abril

HALA ESKATZEN DUTEN IKASTETXEETAN EGINGO DIREN IKASTAROAK • CURSOS QUE SE IMPARTIRÁN EN LOS CENTROS QUE LO SOLICITEN� Ingurugiro hezkuntzako sarrera ikastaroa • Curso de iniciación a la educación ambiental� Eskola ekologikoa eta eko–auditoretza • Escuela ecológica y eco–auditoría� Ingurugiro hezkuntzako ekintzak eta jolasak • Actividades y juegos de educación ambiental� Ingurugiro hezkuntzarako arloen arteko elkarlana (DBH) • Cooperación entre áreas para la educación ambiental (ESO)

IKASTETXEEI ZUZENDUTAKO

DIRULAGUNTZAK

A CENTROS EDUCATIVOS

SUBVENCIONES

Ikastetxeetako ingurugiro proiek-tuak • Proyectos medioambienta-les de centroEgonaldiak ingurugiro hezkuntzakozentroetan • Estancias en centros

de educación ambientalIbilbideak eta elkartrukeakUrdaibain • Itinerarios e intercambios en Urdaibai

DEIALDIA EHAAn /CONVOCATORIA BOPV

2000 – II – 4

ESKATZEKO EPEA / PLAZODE SOLICITUD

hasta 2000 – III – 6 arte

IZEN–EMATEKO EPEA ZABALIK

ikastaroak • cursos