NON ZER - Argia · EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47 EKONOMIAREN TALAIANJUAN MARI ARREGI / 47 NET HURBILStrike debt: jendeen zorrak bankuei erosiz zanpaketa biluztu. PELLO

2014KO UZTAILAREN 20A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa:Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara:Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: LanderArbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, Jon Torner.Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Salmenta eta harpidetzak: Karlos Olasolo. Idazkaritzateknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, MaiteArrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta, BegoZuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.com.Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:DANI BLANCO

Azala: ANTZA/GARBINE UBEDA

ASTEKO GAIAHEZKUNTZA Merezi al du 4 urterekin ingelesa ikasten hastea?

ONINTZA IRURETA AZKUNE / 4

PERTSONAIAOSCAR FERNÁNDEZ CAPETILLO: «Ezin dugu botiken bilakaera

osoa farmazien esku utzi». SUSTRAI COLINA / 10

GAIAKKONTSUMISMOA Urtebete ezer erosi gabe.

MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 15FRANCESCO BORSELINO: «Lampedusan 200 migratzaile hil ostean

izandako antzerki politikoari erantzuna da gutuna». XUBAN ZUBIRIA ELEXPE / 16

AUZOLAN ESPERIENTZIAK Nekazaritza eta abeltzaintzaesperientzien bilduma. MARTIN VICIOSO / 18

KIROLA Eskubaloi jokalariak, top eta kulerotxoak janzterabehartuak. JON TORNER ZABALA / 19

IRITZIAREN LEIHOAITSU, MUTU, GOR ASIER BLAS MENDOZA / 20HAUSNARTU DABID ANAUT / 22ABORTATZEAGATIK EPAITUTAKO HAMAIKA BASAURIAR HAIEK

ISABEL URIA / 23GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 21TXANDAN Birritan pentsatu. KATTALIN MINER / 22BERTSO BERRIAK Errekalde auzoko Etxarri etxea.

OIHANA BARTRA ARENAS/ 23

ERDIKO KAIERAIÑIGO ARANBARRI: «Kronika hutsa egin zezakeen beste batek,

baina nik literaturaren jolasa nahi nuen». MIEL A. ELUSTONDO / 24LITERATURA ARITZ GALARRAGA / 30MUSIKA OLATZ KORTA / 31DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 32ALEA Kontrastearen hozberoan. NAGORE IRAZUSTABARRENA / 33ZIENTZIA JOXERRA AIZPURUA SARASOLA / 34LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 35DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 36

TERMOMETROASEGOVIAKO IHESA Ataolaztin bada Oriol Solé oroitzen duenik.

ANE LUSARRETA / 371936KO GERRA Arnaldo Otegiren ama erretratatu zuen nazia.

AITOR AZURKI / 40NESTOR BASTERRETXEA Artistaren mila aurpegiak.

ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA / 42UHOLDEAK Euskal Herriko 100 herri hondamendi eremu.

ITZIAR UGARTE IRIZAR / 451978KO SANFERMINAK German Rodriguezen hilketa ikertzeko

Argentinako justiziara joko dute senideek. URKO APAOLAZA / 46EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Strike debt: jendeen zorrak bankuei erosiz zanpaketa

biluztu. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2014ko uztailaren 20a, 2.424. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

2014KO UZTAILAREN 20A4 �

ASTEKO GAIA

HEZKUNTZA

Merezi al du 4 urterekiningelesa ikasten hastea?

Hego Euskal Herriko ikastetxeetan haurrak 4 urterekin hasten dira ingelesa ikasten. Askoakademiara joaten dira. Urtebeteko umeak hartzen dituzten akademiak badira.

Europan, Espainiako Estatua da 4 urterekin ingelesa ikasten hastea orokortua dagoenherrialde bakarra. 4 urtekoek 8koek baino hobeto ikasten al dute? Errentagarria al da haingoiz hastea? Zalantza handiak dituzte orriotan iritzia eman duten Itziar Elorzak, Uri Ruiz

Bikandik eta Jasone Cenozek.

JASONE CENOZ EHUn Hezkuntza Zientzie-tan katedraduna da. EAEko hezkuntza siste-man, eleaniztasuna eta adinari buruzko iker-keta bukatu zuen bere taldeak 2004. urtean.Gaur egun Hego Euskal Herrian egin ezingolitzatekeen lana burutu zuten: ingelesa ikas-ten 4 urterekin, 8 urterekin eta 11 urterekinhasi ziren ikasleak hartu zituzten “akuri”.Gutxi gorabehera bost ikasturte igaro eta

gero, 9, 13 eta 16 urte zituztela ingeles azter-keta egin zieten. Beste bi proba ere egin ziz-kieten: adin talde bakoitzak 12 urte zitueneaneta 16 zeuzkanean.

Zein dira ikerketaren emaitzak? 4 urtere-kin hasitakoek abantaila izan al dute?. “Hobe-kuntza pixka bat nabaritu dugu, baina pixkabat, nahiko mugatua da ikasten dena. Ez dapanazea, ez dago magiarik”. Alegia, ez dago

Landaberriikastolako (Lasarte-Oria)haurrak ingelesaikasten.

DA

NI

BLA

NC

O

| ONINTZA IRURETA AZKUNE |


HEZKUNTZA

pentsatzerik 4 urterekin hasten direlako goimailako hiztun bihurtuko direnik. Bi osagaiazpimarratu ditu Cenozek. Batetik, ingelesaatzerriko hizkuntza da gure ikastetxeetan,umeek ez dute entzuten adibidez kaleanparra-parra, ez dute lagunekin erabiltzen,telebistan edo bideo-jokoetan ez da ohikoe-na. Bestetik, eskolan bi orduz baino ez diraaritzen ingelesa ikasten, beste kontu bat daakademiara edo udalekuetara doazen.

Cenozek adierazi digunez, AEB eta Britai-nia Handiko hainbat ikerketak erakusten duteetorkin umeek gurasoek baino hobeto ikas-ten dutela atzerriko hizkuntza. Alabaina,horrek ez du esan nahi, besterik gabe, umeakdirelako hobeto eta azkarrago ikasten dute-nik: “Baldintzak ez dira berdinak. Hizkuntza-rekin duten harremana estua da, eskolakingelesez jasotzen dituzte eta lagunek hizkun-tza horretan egiten diete”. Hau da, egunekoordu asko ingelesean murgilduta dabiltza,ziurrenik gurasoak ez bezala. Dena dela, iker-

keta horietan umeago hasi direnek abantaila-txoren bat badutela frogatu da. 4-5 urtekoetorkina eta haren 9 urteko anaia edo arrebaalderatuz gero, txikia atzerriko hizkuntzahobeto menderatzera iristen da. Goizagohasteak beraz, badu onura gehiago egoerahorretan, ez ordea ingelesa astean bi orduzbaino usaintzen ez duen haurrarengan.

Ez du, orduan, abantailarik txikitan has-teak? “Ahoskeran hobeto moldatzen direlaesaten da. Baina hemengo irakasleekin eta biorduz arituta? Ezta akademian jatorrizko ira-kaslearekin arituta ere. Ahoskera lortzekohizkuntza input masiboa behar da”. Hobe-kuntzaren bat aurkitzekotan entzumena etahitz egiteko lasaitasuna aipatu ditu Cenozek,jakinda ez dagoela inolako ikerketatan froga-tuta: “Agian, entzumena pixka bat gehiago…Agian, (nahiz eta ondo ez esan) gauzak esate-rakoan ez dira hain urduri jartzen…”.

A ereduan euskara ikasi duten ikasleenganerreparatzeko eskatu digu Cenozek, ingelesa-

%0

%10

%20

%30

%40

%50

%60

A1 A2 B1 B2 titulua

Bulgaria Grezia Kroazia Herbehereak Suedia

Frantzia Polonia Espainia Portugal Belgikako frantziar komunitatea

Gainditu duten

ikasleak

Europako haur gehienak baino lehenago hasi ingelesa ikasten eta haiek baino maila kaskarragoa. Jasone Cenozen ustez,emaitzok azaltzeko aldagai gehiago hartu behar dira kontuan. Honela dio: “Espainia oso itxia izan da Francoren garaian etabitartean beste herrialdetako gurasoek bidaiatu eta ingelesa ikasi dute. Beste kontu bat: Italian, Alemanian eta Espainianez, baina Portugalen eta Danimarkan adibidez, filmak bikoiztu gabe ikusten dituzte, asko ingelesez. Bideo-jokoekin antzekozerbait gertatzen da: ume euskaldunak gaztelaniaz dauzka eta daniarrak aldiz ingelesez. Beste aldagai bat: Europakohizkuntza batzuk linguistikoki ingelesetik hurbilago daude”.

Europako ikasleek ingelesez duten maila

HEZKUNTZA


ren irakaskuntzarekin aldera dezakegula ustedu: “Astean hiru bat orduz aritzen dira, zer-bait ikasten dute, baina ez da zoragarria.Ingelesa baino ordu gehiagoz ikasten duteeuskara eta emaitza badakigu zein den”.

Beraz, ez du zentzurik 4 urterekin hasteak?Lehenera itzultzea hobe, 8 urterekin ikastera?“Agian 8 urterekin hasi eta intentsiboagoaeginda hobeto litzateke, agian bai, baina ezdago frogatuta. Ez zait iruditzen leheneraitzuliko garenik, gurasoek, ikastetxeek etagizarteak ez lukete onartuko”. Cenozekontzat jo du Derrigorrezko Bigarren Hez-kuntzan ingeles ordu gehiago emateko erabil-tzen den sistema, alegia, ikasgaiak ingelesezirakastea.

Ingeles goiztiarra ezartzearen abantailarikapenas kontatu digun Cenozek, baina argiutzi du astean bi orduz aritzeak haurrei kalte-rik ez diela sortzen. Euskara ikasteko adibi-dez, ez du trabarik eragiten.

Uri Ruiz Bikandi: “CLIL ereduak inguru elitistetan du arrakasta”EHUn, Gasteizko Irakasleen UnibertsitateEskolan Hizkuntzaren Didaktika irakaslea daUri Ruiz Bikandi. Haren ustez, ez du merezi4 urterekin hastea, ingelesa tantaka ikastea,eta gainera, alferrikako gastua dela iruditzenzaio. Orokorrean, ez dio zentzurik hartzen

eta gutxiago gure egoeran: “Euskararekikokonpromisoa baldin badugu, inportanteenaeuskarari ahalik eta leku gehien ematea da,momentu batetik aurrera beste hizkuntzabatzuk sartzeko. Ingelesa goiz sartuta euska-rarentzako zeneukan esparrua gal dezakezu.Nafarroan hori egin dute”. Ez du uste bestehizkuntzei kalte egiten dienik ingelesa ordugutxiz irakasteak –Jasone Cenozen eta Car-men Muñozen ikerketak aipatu ditu–, bainabai eskolako bizimodua, hezkuntzaren plan-teamendua, aldrebesten duela, gero lorpenkaskarrak izateko.

Orduan noiz da egokia ingelesa ikastenhastea?. “Geroago eta sendoago has daiteke.Hizkuntzak ikasteko umea izateagatik baka-rrik abantailak dituenik oso zalantzan dago,badirudi ahoskeran eta sintaxian baduelaabantaila umeak, baina hizkuntza oso kantita-te handitan jasotzen duenean”. Murgiltze ere-duan dena euskaraz ikasten duten gaztelaniahiztunen adibidea jarri digu. Ikasle horieketxean eta kalean gaztelaniaz egiten dute etaikastetxean dena euskaraz. Haurrak izaki,jatorrizko hizkuntza ere orduan ari dira ikas-ten, malgu daude. Baldintza horietan, litekee-na da haurtzaroa abantaila izatea euskara

“Ez zait iruditzen 8 urterekiningelesa ikastera itzulikogarenik, gurasoek, ikastetxeeketa gizarteak ez luketeonartuko”

Jasone CenozEHUko irakaslea

“Sare publikoan ikastetxeekingeles ikasketa 8 urtetik 4urtera jaistea eskatu zutenean,hori egiteko arrazoipedagogikoez galdetu nienirakasleei. Ez zekitenerantzuten”

Uri Ruiz Bikandi,EHUko irakaslea

ZA

LDI

ER

O

U. R

.EK

UT

ZIA


HEZKUNTZA

ikasteko, baldin eta bigarren hizkuntza-ordu,euskara-ordu piloa sartzen bazaizkie.

Ruizi bi osagai iruditzen zaizkio garran-tzizkoak gai honetan: noiz hasi ikasten –azal-du berri duguna–, eta CLIL irakats eredua(Content and Language Integrated Learning). EAEn Edukien eta Hizkuntzen IkaskuntzaIntegratua izena hartzen du. Ikastolen Elkar-tearen Eleanitz egitasmoa horretan oinarri-tzen da. Gero eta hizkuntza gehiago integra-tu nahi dira hezkuntza sisteman eta ez dagoordurik denetarako. Beraz, atzerriko hizkun-

tza ikasteko orduak gehitu beharrean, ikas-gaiak irakasten dira hizkuntza horretan.Labur esanda horixe da CLIL. Ruizen ustez,Amos Paran ikerlariaren lana gogoan (Contentand Language Integrated Learning: Panacea orPolicy Borrowing Myth?), eredu horrek inguruelitistetan du arrakasta: “Ikasleek hizkuntzaez badute menderatzen ezin dute ikasgaiamenderatu. Murgiltze ereduan euskaraz, orohar, ikasleek oinarri sendoagoa dute eta ikas-gaietan molda daitezke, baina ingeles mailaaskoz baxuagoa da eta ikasgaia menderatzekomaila behar da”. Irakasleek ingeles maila, kul-tura maila orokorrean, altua badute, ikasleekinguru sozio-kultural oso jantzia badute…bide erdia eginda dagoela uste du Ruizek, hauda, CLIL ikastetxe guztietarako proposatze-rakoan kontuz ibili behar dela, jende xehea-ren kontrako jokabidea izan daitekeelako.Finlandiako adibidea gogorarazi du, ikasleen%14 baino ez da ari CLIL ereduan ikasten,“eta irakaskuntzan aitzindariak dira, puntakoirakasleak dituzte, hezkuntzan berdintasunsoziala gorena da… Horrek denak laguntzendu emaitza onak izaten”.

Ingeles goiztiarrak abantaila nabarmenikez badu zergatik mantentzen da? IkastolenElkartea 1991-1992 ikasturtean hasi zen pro-batzen hainbat ikastetxetan ingeles goiztiarra4 urtekoengan. Gero, ikastola guztietarazabaldu zuten eta Eusko Jaurlaritzak sarepublikora. Garai hartan, eredua eskola publi-koan ezartzen hasi zen urtean, Ruiz irakasleaskorekin elkartu zen eta galdetu zien zeinarrazoi pedagogikoren arabera erabaki zutenhaien eskolan 4 urterekin hastea: “Ez zekitenerantzuten. Ikastetxeek 4 urterekin edo 8urterekin hastea aukeratu zezaketen, gehie-nek 4rekin hastea eskatu zioten Eusko Jaurla-ritzari, ikastolek egina zuten bezala. Izan ere,ingelesa hain goiz ematen hastea bezeroakirabazteko edo ez galtzeko lehiaren lehenpausoa izan zen”. Ruizen ustez, serioak bagi-na kalkuluak egin behar genituzke, 4 urtere-

“Geroago hasi eta dirubaliabide berberak jarrikobalira, eta beste era bateraegingo balitz, adibidezikastalde txikiagoetan edo gelaberean bi irakasle sartuta…”

Itziar Elorza,EHUko irakaslea

DA

NI

BLA

NC

O

��

�8 2014KO UZTAILAREN 20A

HEZKUNTZA

kin ingelesa tantaka irakasteak dituen abantai-lak aztertzeko, eta Nafarroan gertatu denbezala, euskararen irakaskuntzari kalte ez egi-teko.

Itziar Elorza: “Ez dago ikerketarik esatenduenik euskara kaltetan atera denik”EHUn, Donostiako Irakasleen UnibertsitateEskolako irakaslea da Itziar Elorza. 2011ntesia bukatu zuen, Ikastolen Elkarteak 1991-1992 ikasturtean abian jarritako Eleanitzproiektuari buruz. Unibertsitatean laneanhasi aurretik, 25 urteko ibilbide profesionalaegin zuen Ikastolen Elkartean, eta 2004tik2011ra Ikastolen Elkarteko hizkuntz ardura-duna izan zen.

Tesian, Ikastolen Elkarteak 20 urtean egin-dako lanari berme akademikoa eman diolaesan digu. Eleanitz proiektuak lau hizkuntzakudeatzen ditu (euskara, gaztelania, ingelesaeta frantsesa), Ruizek aipatu duen CLIL ere-dua da oinarria eta ingelesa ikasten 4 urtere-kin hasten da. Sarrera goiztiarrari dagokio-nez, duela 20 urte alderaketa egiteko aukeraizan zuten. Ikastola batzuk 4 urterekin hasiziren eskolak ematen eta beste batzuk 8rekin.Bi taldeak konparatu zituzten hamabi urtezeta ondorio honetara iritsi ziren: 4 urterekinhasitakoek ingelesean maila hobea zutenDerrigorrezko Bigarren Hezkuntza amaie-ran. Pentsa dezakegu beraz, lehenago hasteakeragin duela alde hori. Alabaina, Elorzak ezdigu horrelakorik baieztatu: “Ezin dut esan 4urterekin hasi zirelako izan denik, proiektuberezi baten partaide izan zirelako baizik”.Eleanitz egitasmoan ondoko osagaiak hartuzituzten kontuan: metodologia lan jarraitua;ikerketa kalitatean lan handia; proposamendidaktikoari eta curriculumari jarraipen izu-garria; irakasleen prestakuntzan ahalegin izu-garria; gurasoekin, irakasleekin, klaustroekinbilkurak… Horiek eta beste hainbeste osagaiaipatu ditu Elorzak. Hau da, indar, baliabideeta jakituria metaketa handia egin zen proiek-tuan. Lanketa ikaragarriak ahalbidetu du taldeesperimentalak beste taldeak baino emaitzahobeak izatea.

Elorzaren ustez, Ikastolen Elkarteak HaurHezkuntzan egiten duen lana ikusita, onurakbaditu. “Ohiko ebaluazio linguistikoetan ezin

dira neurtu, baina litekeena da komunikaziogaitasunean hobeto aritzea edota ingelesare-kiko sentipen egokiagoa izatea. Irakasleeksumatzen dituzte horrelakoak”. 4tik 8 urterabitartean ingelesa irakastea gizartearentzaterrentagarria den galdetuta, dudakoa izandaitekeela erantzun digu: “Geroago hasi etadiru baliabide berberak jarriko balira, etabeste era batera egingo balitz, adibidez ikas-talde txikiagoetan edo gela berean bi irakaslesartuta…”. Cenozen eta Ruizen ildotik, iritzidio ez dagoela miraririk, nahiz eta hasierakourte haietan uste izan zen txikiak izaki, bere-hala ikasiko zutela ingelesa. “Haur txikiekizugarrizko gaitasuna dute hizkuntzak bere-ganatzeko, baina testuinguru naturalean,input izugarria dutenean, ez astean bi ordu-txoz eta irakasle bat 25 umerekin”.

Elorza ez du ingelesak kezkatzen, euskarakbaizik. Elorzaren tesian eleaniztasuna onura-garria dela sostengatzen da eta hori frogatze-ko hainbat erkaketa egin zituen. Ingelesa goizsartzeagatik eta ikasgai bat ingelesez ematea-gatik euskarak eta gaztelaniak ez zuten kalte-rik jasan, alderantziz, gaztelania hiztunek eus-kara gehiago ikasi zuten, eta bai euskal baigaztelania hiztunek emaitza hobeak izanzituzten gaztelaniako probetan. “Ez dagoikerketarik esaten duenik euskara kaltetanatera denik”. Elorzaren iritziz, kontua ez danoiz hasten zaren ingelesa ikasten baizik etanola egiten duzun. “Ikastolen Elkartean ez dainoiz aztertu ingelesa bere aldetik, beti hiz-kuntza guztiak batera hartu dira”.

Gurasoak aztoratuta dabiltza, neska-muti-lak Haur Hezkuntzan hirugarren hizkuntzaezagutzen hasi dira, eta gutxi delakoan akade-miara daramatzate. Eleanitz proiektua abianjarri zutenean akademiak saihestuko zituztelauste zuten: “Eskolak ondo egiten badu ezdago beharrik kanpoan lan osagarriak egite-ko. Kontrako eragina sortu genuen, ordea.Ingelesaren presioa eragin zen”.

Urtebeteko haurrak akademiara eramatekoiragarkiak entzuten ari gara. “Ez du merezi.Kalterik ez dio egingo, baina esan dugu, adinhorretako umea egunean bost orduz jartzenbaduzu ikasiko du ingelesa, baina gizartehonetan euskararekin egin beharko duguhori, ezta?”.

Eta ingelesaren zama kokotean dugulagabiltzala, euskara kontuetan ez ote garenlasaitu aipatzen hasi gara. Gurasoentzat erra-zena ez ote den haurrek ingelesa ikas dezatenbaliabideak eskura jartzea, eta ez ote den askozkonplikatuagoa umeek euskarazegin dezaten, gurasoak eredu iza-tea; alegia, erdaraz egiteko ohituraaldatzea. Baina hori hurrengobaterako utziko dugu. n

BeharrezkoaCenoz, Ruiz Bikandi eta Elorza, hirurak ados dira ingelesabeharrezko bihurtu dela esaterakoan. Gizarte globalizatuanbizi gara, ingelesa lingua franca da. Ikasketetarako,interneten informazioa bilatzeko, Europara begiratzeko,behar omen dugu. Horrek ez du esan nahi maila gorenalortu behar denik eginkizun horiek taxuz egiteko.

PERTSONAIA


Zer da ikerlari edo zientzialari ona izatea?Batzuk teknikoki bikainak dira, zehaztasuneta zorroztasun ikaragarriz teknologia batgoitik behera ustiatzen dute. Beste batzukaskoz sortzaileagoak dira. Halaber, anitzeklandu duten gai konplexu bat perspektibaezberdin batetik aztertzeko gai direnakdaude. Mundu guztia koadro bati so egon etaordura arte inork ikusi ez duen izkinako usoaikusteko gai direnak. Horiek dira niri gusta-tzen zaizkidan ikerlariak. Argi dagoena dapuntako ikerlaria izan nahi duenak epemotzeko porrotarekiko immunizatuta egonbehar duela. Egiten dugun ia guztiak ez dufuntzionatzen. Arriskatu eta oso galdera zai-lekin zabiltzanean, zure aurretik saiatu dire-nak bezala hutsegitea da ohikoena. Horrektematia izatea eskatzen du, jarrera positiboaedukitzea, gauzak ongi eginez gero goiz alaberant emaitzak iritsiko direla sinestea. Zien-tzialari askok hor egiten dute huts. Gehienakonenak izan dira institutuan, onenak uniber-tsitatean, eta goizetik gauera adimen argitasu-nak eguneroko lorpenekin lotura zuzenik ezduen mundu batera iristen dira. Ez da askiideia zoragarriak izatea. Zuzenak eta gauza-tzeko modukoak izan behar dira.

Galdera onak pausatzetik hasten da dena?Hastapeneko erabakiak baldintzatzen duazken emaitza. Zu ezin zaitezke elkarrizketabat egitera Danimarkaraino joan eta graba-gailua piztean konturatu elkarrizketatuamediokrea dela. Joan aurretik atera behardituzu kontuak. Gurean, gauza bera. Gezijaurtiketa da zientzia. Nekez jotzen duzu itua,hasieran oker apuntatuz gero. Lehen egunetik

pipeteatzen hasi beharrean ikasleak galdezkajartzen ditut, eta ezer interesgarririk desku-britu dezakegula uste ez dugun arte inork ezdu bata zuririk janzten. Zientzia ez da esprintbat, ez da lehen publikazioa kosta ahala kostaerdiesteko lasterketa. Zientzia maratoia da.Horregatik saiatzen naiz emaitza konkretue-tatik abstraitu eta gauzekiko distantzia har-tzen. Nire bizitzako hurrengo bost urteakgaiari dedikatzeak izango lukeen eraginakkezkatzen nau, ez berehalako publikazioak.Hala, nik egin ezean, inork egingo ez lituz-keenak egiten saiatzen naiz. Galdera orijinale-tatik datoz erantzun orijinalak.

Zer balio du bideak, helmugarekin itsututadagoen jendartean?Mediku bat izan liteke ospetsua oso kontak-tu onak eduki eta bera famatzen duten lagungarrantzitsuak dauzkalako. Zientzian biluzia-go gaude, curriculumek hitz egiten dute gureordez, erradiografiek hezurrak nola erretra-tatzen gaituzte. Egiari zor, arazoa da helbu-ruak hain argi egotea. Esaterako, Korean edoTxinan, ez baduzu hurrengo helburua bete-tzen kale gorrira zoaz eta ezin zara itzuli.Horrek presio handia dakar, eta jendeak las-terbideak hartu, tranpak egin eta gezurrakpublikatzen ditu. Hemen, zorionez, bestela-koa da sistema, baina berehalako helburue-kin itsutzeko joera handiegia dago. Ikerlaribaten helburua ezin liteke izan oihartzunhandiko aldizkari batean artikulua argitara-tzea. Inozoa da, gaurko ogia eta biharkogosea. Ez gaitezen engaina, sortzen duengaldera berri kopuruaren araberakoa da aur-kikuntza baten interesa.

«Ezin dugu botikenbilakaera osoa

farmaziaren esku utzi»“Erori banaiz ere, gorantz erori naiz...”.

| SUSTRAI COLINA |

Argazkiak: Dani Blanco

OSCAR FERNÁNDEZ CAPETILLO



Esplikatu iezaiezu hori politikari eta agintariei. Noiz ohartuko gara berehalako ikuspegiamotza dela? Hezkuntzan, hizkuntza politi-kan, osasungintzan, zientzian... desgrazia datxandakako agintari eta kudeatzaileen menpeegotea. Ikerketa sistema sendotuagoak dituz-ten AEBak bezalako herrialdeetan, luzerabegirako estatu paktuak dituzte. Oso argidaukate Barne Produktu Gordinaren zatigarrantzitsu bat biomedikuntzari zor dietela.Hala, zientzian inbertitzen dena ukiezina da.Hori Espainian ez da gertatzen ez zientzian

ez ezertan. Hemen, izendapenek ez dutenezjakintzarekin zerikusirik, Renfeko zuzendariizatetik Osasun ministro izatera pasa zaitez-ke, eta soldata justifikatu eta zure ezjakintasu-na estaltzeko, institutuan biologian nota onakzeuzkan koadrilakoari deitzen diozu ikerketazentro bat ireki ala ez eztabaidatzeko. Politi-kariei esaten diezu herrialde batzuetan bio-teknologiako patenteek mugitzen dutela eko-nomia eta ez dute sinesten. Ez dute ezkonfiantza ez heziketarik gaur egun zergagehien ordaintzen dituzten enpresak biome-dikuntzakoak direla usaintzeko. Haientzako,zientzia dekorazio hutsa da, antzerki obrakomagoa, ongi gelditzeko balio die baina ez zaiesekula ezinbestekoa iruditzen.

Ikerketa pribatua independentea da?Funts pribatuek ikerketa lerroa bideratudezakete, baina horrek ez du ikerketa perber-titzen. Ikerketa pribatuetan ere, ikertzaile etaakademikoek nahierara mugitzen dituztehariak. Esaterako, Amerikako Estatu Batue-tan zein Erresuma Batuan zentro gehienakpribatuak dira. Horrek zer esan nahi du?Politikariak ez ezik, pertsonak ere ezberdi-

Oscar Fernández Capetillo. Bilbon sortua1974an. EHUn Biokimikan doktoratuta, hiru urtezAmerikako Estatu Batuetako Minbiziaren IkertegiNazionalean egin zuen lan, Madrilgo CNIO-raezegonkortasun genomikoaren ikerketa taldea lideratzeraitzuli aurretik. Bere ibilbidean sari ospetsu eta preziatuanitz jaso ditu, eta erreferentziazko Cell aldizkarizientifikoak munduko 40 ikertzaile gazte aipagarrienenzerrendan sartu berri du.

NORTASUN AGIRIA



nak garela. Erresuma Batuan, zientziangehien inbertitzen duena ez da gobernua,jendeak finantzatutako fundazioak baizik.Supermerkatutik ateratzen den amonakemandako librak metatuz 400-500 milioi lor-tzen dituzte urtero. Hezkuntza kontua da.Horri fortuna handien filantropia gehitubehar zaio. Horrela sortu dira AEBetakozentro garrantzitsuenak. Hemen ez, hemendirutza egin duenaren hil-aurreko kezka bere50 biloben artean lurrak banatzea da. Ezdago halako herentzia baten eragin globalaneurtzeko kontzientziarik.

Hori hala deno, zientzia ertzeko apustua izaterakondenatuta dago?Finantzazioak izugarri baldintzatzen du gureegunerokoa. Pokerrean jokatzea bezalakoada. Fitxa asko dauzkanak apustu ezberdinasko egin ditzake, tartean, irabazteko ia auke-rarik ez dutenak baina ongi ateraz gero urreabalio dutenak. Fitxa gutxirekin dabilenak ezindu desafio handirik planteatu, ezin du hutse-gin, eta ez hutsegitera jokatuta nekez lortzenda emaitza liluragarririk. Zientziari buruz hitzegin dadin beste munduko aurkikuntzak eginedo sari potoloak jaso behar diren herrialdebatean lan egitearen miseriak dira horiek.Miseria horren parte da prentsak gure lorpe-nak esajeratzeko duen joera. Gure aurkikun-tzen eragina gutxitan da egunkarietan ageriden bezain erabatekoa. Hori kaltegarria dakomunitate zientifikoarentzat. Zuhurtzia ari-keta egin beharko litzateke. Ezin gara egune-ro minbizia sendatzen dugula esaten ibili.Ezinezkoa da.

Zuk, egunero, estres erreplikatiboa ikertzenegiten duzu lan. Zelula bat bitan banatzen denero, bere DNA-ren kopia oso bat egiten du. Oso prozesukonplexua da, gimnasia molekular handiaeskatzen duena, eta hutsegiteetatik salbu ezdagoena. Badakigu zahartzean, minbizi

kasuetan eta tumore batzuetan horrek sekula-ko eragina duela. Tumore multzo batzukestres erreplikatibo handia dutela jabetu garaeta estres horrekiko babesak zapartatuz gerotumorea sendatu litekeela uste dugu. Sua etasuhiltzaileen arteko jokoa da. Zelula sanobatean ez dago surik, beraz ez duzu suhiltzai-lerik behar. Su askoko tumorea identifikatzenbaduzu, suhiltzaileak etengabe ari dira suaitzaltzen, baina alferrik da, itzali orduko piz-ten delako berriz. Suhiltzaileak kendu etatumorea berez erretzea izan liteke soluzioa.

Ezagutuko dugu minbizia gripea bezala senda-tuko den eguna?Konbentzituta nago baietz. Gizateriaren his-torian, ezinezkoa zela pentsatu dugunero,denborak frogatu digu posible zela. Azken 30urteetako ikerketei esker, tumoreen sortzearrazoiaren inguruko ulermen maila handikokartografia aski osatua lortu dugu. Eskuazehatz-mehatz sartzen asmatzea da falta zai-guna. Hori bai, ez da sendabide unibertsalikegongo, pastilla batek ez ditu minbizi guztiaksendatuko bularreko tumore batek ez baituzerikusirik maskuriko tumore batekin, bainaez gaude soluziotik oso aparte. Ez dezagunahantz orain 25 urte leuzemia guztiak morta-lak zirela eta orain egunero pastilla bat hartuzsendatzen direla. Oraintsu arte bularrekominbizia diagnostikatu eta testamentua egitenzenuen, orain sendatzeko modua dago.Heriotza bakoitzak irabazitako batailak eklip-satu arren, ez dezagun orain arteko bideagutxietsi, jarraitu dezagun sendabidearen bila.Baina ez gaitezen engaina, minbizia akaba-tzen dugunean Alzheimerra izango dugu ata-rian zain. Gizakiaren senean dago ez hiltzensaiatzea, bizitza luzatzea. Alabaina, bizi-espe-rantza luzatzen goazen heinean, auto zaha-rrari jarritako partxeak agertuko dira. Egunbatez bizi-esperantzaren batez bestekoa 100urtera eramatea lortuz gero, orain imajinatuere egiten ez ditugun eritasunei egin beharko



diegu aurre. Horregatik lasai, ez gara inorbizirik aterako.

Gure limiteak atzeratzeaz ari gareno, zientziarimugak jarri behar zaizkio?Egiten duten lana egiten dutela, mugak jarribehar zaizkie gizakiei, baina ez dut uste Mis-ter Jekyll eta Mister Hyden ikuspegia onadenik. Hemengo zientzialarien %99,9a ezgabiltza eragin kaltegarriak izan ditzaketengaiekin lanean. Alderantziz, gure inguruahobetzeko zer egin hausnartzen ari gara.Horregatik, limiteak bai, baina ez dut erabatblokeatuko gintuzkeen babes legalik nahi. Ezdut zientziaren geroa gure lana ezjakintasune-tik eta aurreiritzietatik arautuko lukeen jen-dearen esku utzi nahi. Zientzialariak jakintzaeta jakituriarekiko maitasuna darama zaine-tan, eta ez dago hori baino filosofikoagorik.Debate etikoa gure lanaren parte da. Horre-gatik protokolo gero eta zorrotzagoak, kodedeontologiko gero eta zehatzagoak, eta arau-di gero eta zedarrituagoak baino, arrazoiz etazentzuz lan egin ahal izatea eskatzen dut nik.

Erantzuten ez dakizkien galderen arrapostuakeskatzen dizkio jendarteak zientziari?Nahiago nuke hala balitz! Jendartean, orohar, ezjakintasuna disimulatzeko zerbaitasmatu eta atakatik harro ateratzeko jarrerada nagusi. Masa guztietan dago dena konspi-razioa dela uste duen multzo bat. Alferrikaurkeztuko dizkiozu mila ebidentzia eta bimila froga, eskolako masa batek txertoak txa-rrak direla esaten segituko du jo eta su. Man-tra horri ezin zaio aurre egin. Askotan jen-deak zientziaz paso egiten duela iruditzenzait, gurekiko erabat immunizatuta dagoela.Nola azaltzen duzu bestela homeopatiarenexistentzia? Ez du kalterik egiten baina froga-tuta dago ez dakarrela onurarik, eta hala ere,ministerioak esan berri du nahierara saldudaitekeela farmakoen kontrol-neurri sortarikgabe. Jakina, tabakoak bezala, sekulako zerga

eta tasak uzten ditu kutxan, eta horrenaurrean zientziak esan dezakeena ez zaioinori axola. Horregatik, tontakeriekin konfor-matzen baino galderekin bizitzen ikasi behargenuke. Zientzian, esploratzaile batek bezalapentsatzea gustatzen zait.

Nondik joko dute hurrengo urteetako esplora-zioek?Karta-jokoa puskatzeko ordua da. Minbizia-ren arloan, esaterako, bide asko urratu dugu,eta ziur naiz jendarteak horren emaitzak las-ter ikusiko dituela farmako berrien sortzea-rekin. Oso gauza interesgarriak etorriko dirahortik, baina zorionez, interesgarriena zeinden ez dugu susmatu ere egiten. Horrexega-tik da interesgarriena. Bitartean, esku-arteanditugunak gero eta hobeto egiten segitukodugu, botika gehiago egingo ditugu, azkarra-go. Inguru akademikoa farmaziari tarteajaten ari zaio. Orain dela 25 urteko koto pri-batua iraultzen ari gara. Gero eta jendegehiago ari da jabetzen farmazeutikak ezdirela botikak egin ditzaketen bakarrak, gukere eurek bezain tresna onak ditugula, rin-gean gaudela borrokatzeko prest. Ezin dugubotiken bilakaera osoa farmaziaren esku utzi.Farmazeutiken katearen azken begiak akzio-dunak dira, eta akziodunek ez dute eritasu-nez hitz egiten, akzio eta etekinez baizik.Eurengatik balitz, ez litzateke gaixotasunarraroentzako sendagairik ekoitziko, ez baiti-ra errentagarriak. Horregatik da ezinbeste-koa laborategiek akademiaren eskutik lanegitea. Osasuna eta zientzia ezin dira botereekonomiko eta errentagarritasunaren pris-matik arautu. Entsegu klinikoak pazientea-rentzat onena denaren arabera burutu behardira, ez ospitaleari diru gehien hitzeman dionfarmazeutikaren arabera. Krisigaraiotan kliniketako kudeatzai-leek ez dute dudarik egiten, etahorren aurrean ezin gaitezke isi-lik egon. n

“Topikoei egia zati bat onartzea, beste guztia gezu-rra dutela aitortzea da. Laborategian, bata zuriajantzita, azken 48 ordutan jan eta lorik egin gabekonorbait irudikatzen bazenuen oker zaude. Ospita-lean konferentzia bat eman ostean hartu gaituOscarrek bere bulegoan. Seme-alaben argazkiak,kargatzen jarritako mugikorra, eta Athletic-en pos-terra ikusi dizkiogu lehen begi-kolpean. Madrilengaude, zientziaz eta ikerketaz gazteleraz aritzeko-tan, baina hizkuntza bera hitz egiten dugula dirudi”.

Topikoak

AZKEN HITZA


Kontsumo gizarteari ihes egiten ahalzaiola frogatu du Greta Taubert 30

urteko kazetari alemaniarrak.Urtebete pasa du dirurik erabili gabeeta Apokalypse jetzt! (Apokalipsia

orain!) liburuan bildu duesperientzia.

KONTSUMISMOA

URTEBETEZ, trukean oinarritu da Taubertensistema ekonomikoa, baratzean jardun du eli-kagaiak lortzeko, berak egindako txanpu,krema eta hortzetako pasta erabili ditu, auto-estop eginez Bartzelonako okupa etxe bateanpasa ditu oporrak, komun idorrak baliatuditu, jendeak zaborretara botatako hondakinbirziklagarriak bilatu ditu...

Ekintza honen bidez, kontsumo kateenmenpekotasunetik urrundu eta bestelakoekonomia eredu solidario eta jasangarriagoa-ren alde egin nahi izan du Taubertek. Gogo-ratu du, adibidez, Alemanian 2012an zazpimilioi tona jaki bota zituztela zaborretara(batez beste 81,6 kilo pertsonako).

Abentura abiatu aurretik, AlemaniakoTuringia oihanean bizi diren aitona-amo-nak bisitatu zituen, “haiek gu baino askozazkarragoak direlako; txerria hiltzen dakite,fruitu kontserbak prestatzen, pattarra desti-latzen...”.

Sistemari muzin egiten dioten herritar ugariHarrituta dago kazetaria, esperientzia honiesker ikusi duelako herritar asko direla siste-matik at bizitzen saiatzen direnak, neurri txi-kiagoan edo handiagoan. “Jende asko dago

kontsumo gizartetik independente izatendakiena, eta ez bakarrik ekologistak edoalternatiboak”. Badira basoan fruitu, sustraieta belarrak biltzen dituztenak, etxea elkar-banatzen dutenak, hiri-baratzeak atondudituztenak, aparatuak konpontzeko gai dire-nak, arropa edo zerbitzuak trukatzen dituz-tenak, “zuk zeuk egin” filosofiaren aktibis-tak, komunitarismo jasangarriarenaldekoak...

Komunitatea dirua baino askoz indartsua-goa dela dio, elkarri lagunduz baino ezindugula biziraun, baita belaunaldien arteanere. “Zeinek daki barazkigintzaz? Norklagunduko dit tresna konpontzen?... Ez dabaliagarria soilik salbuespen egoeretarako.Bizitza eta ekonomia besteekin partekatzeakpertsonalki aberasten gaitu eta bizitzarekikobestelako ikuspegia lortzen da. Komunita-tean, beldurra desagertzen da”.Kazetariak gogoratu duenez, “gure siste-ma ekonomikoak hazkunde mugagabea du

oinarri, baina gure mundu ekologikoa muga-tua da”. Bere hitzetan, egungo eredu ekono-mikoaren mugez kontzientziatzeko balio izandu krisiak eta “jendeak ulertu du erreskateplanek edo Europako Egonkortasun Meka-nismoak ez dutela ezer konpon-du”.

Egun, urtebetez ikasitakoa egu-nerokoan praktikan jartzen saia-tzen da Greta Taubert. n

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

Arropa trukeabultzatzendutenegitasmoetanhartu zuenparteTaubertek.

Urtebete ezer erosi gabe

Komunitatea dirua baino askozindartsuagoa da. “Zeinek dakibarazkigintzaz? Nork lagunduko ditaparatua konpontzen?... Komunitatean,beldurra desagertzen da”


Europar Batasuneko migrazio politikaren aurka, mugimendu sozial ugari elkartu ziren Italiako Lampedusa uhartean, joan den otsailean. Irla sinbolikoki hartu eta migratzaileen

giza-eskubideak aldarrikatzen dituen Lampedusako Gutuna egituratu zuten.Prozesuan parte hartu zuen Francesco Borselino aktibistarekin izan gara.

FRANCESCO BORSELINO

«Lampedusan 200 migratzaile hilostean izandako antzerki

politikoari erantzuna da gutuna»

MIGRAZIO POLITIKAREN inguruko eztabaidasakona behar du Europak. Azken hilabeteo-tan, Melilla eta Ceutako muga kontroletanEspainiako poliziak migratzaileen aurka izanduen jarrera doilorrak hautsak harrotu ditu.Hauteskunde europarren kanpainan ere gaiizarretako bat izan dugu migrazioa. Eta Italian,iazko urrian Lampedusako itsasertzean gerta-tutako ezbeharrak piztu zuen alarma. Afrikatikgertuen dagoen irla italiarrera zihoan itsason-tzia hondoratu eta 200 lagun baino gehiago hilziren, itota. Tragediaren ostean sortutako gal-derek eta Italiako Gobernuaren gestio kaxka-rrak mugimendu sozial ugari mobilizatuzituen, Lampedusako migratzaileen defentsan.

Hiru eguneko kanpaldian, LampedusakoGutuna idatzi zuten, eta Italia eta Europakohirietan berau aurkezten dabiltza ordutik.Elkartasun kanpaldian izan zen Borselino.

Zergatik ikusi zenuten Lampedusako Gutunasortzeko beharra?Lampedusako ezbeharraren ostean izandakoantzerki politikoari erantzuna da gutuna.Gobernuak faltsukeriaz jokatu zuen, ezbeha-rrari izugarrizko garrantzia emanez, bainahilabete baten buruan dena ahaztu eta betikopolitika baztertzaileak mantenduz. Gutunafartsa mediatiko horren aurkako erantzunaizan zen, jakin bagenekielako instituzioenaldetik ez zela benetako aldaketarik emango.

Zer da gutunean eskatzen duzuena?Lehenik eta behin, mugimendu guztiek era-baki genuen gutuna egituratzeko kanpaldia

Lampedusan egin behar genuela, lekuak sin-bolikoki zuen esanahiagatik. Bertan landuta-ko gutunak dio migrazio politika aldatzekooinarriak ezarri behar direla. Nolabait, bi zati-tan banatu dugu idatzia: alde teorikoa etapraktikoa, eta bien arteko lotura lortzea dahelburua.

Alde teorikoan, giza-eskubideen aldarrika-pena egiten dugu, eta nahitaezko eskubidegisa aldarrikatzen ditugu lekuz mugitzeko

| XUBAN ZUBIRIA ELEXPE |

Argazkia: Dani Blanco

Francesco Borselinoz gain (eskuinean), Parmako beste hiru aktibistaizan ziren berarekin: Adele Marri (ezkerrean), Andrea Scannavino(Borselinoren alboan) eta Sandra Martorano (ez da argazkian ageri).


FRANCESCO BORSELINO

askatasuna, lekua aukeratzekoa eta erabakita-ko lekuan geratzekoa.

Bestetik, ideia horiek praktikara eramate-ko behar diren mekanismoak martxan jarribehar direla diogu, eta indarrean daudenbeste mekanismo batzuk deuseztatzekoeskatu dugu, etorkinen giza-eskubideenaurka doazelako, hain zuzen. Lampedusakoeta beste muga guneetako desmilitarizazioabehar-beharrezkoa ikusten dugu, adibidez.Etorkinentzako zentro prebentiboen egoe-ra hobetzeko ere eskatzen dugu, baitamigratzaileak atzemateko eta kontrolatutamantentzeko instituzioetatik gastatzen dendirua (zentroetan, itsasontziak identifika-tzeko antena eta droneetan…) migratzai-leen birgizarteratze planetan inbertitu deza-tela ere.

Etorkinentzako zentro horien inguruan askohitz egin da, zer-nolako instalazioak aurkitudituzue Lampedusan?Kanporatze egoeran dauden etorkinakmantentzen dituzte bertan, Italia, Espainia,Frantzia eta Portugalgo mugetan, eta 1995.urtean Schengenen egindako hitzarmenean,kontzentrazio gune hauek definitu zirenmigrazio politikaren garapenerako EuroparBatasunean hedatuta dauden tresna gisa.Baina errealitatea nabarmen ilunagoa da:zentro hauek maiz enpresa pribatuenmenpe daude eta migratzaileen aurkakojazarpen eta umilazioak sistematikoak dira.Hala salatu dute, behin baino gehiagotan,S.O.S Arrazakeriak eta hainbat errefuxiatuelkartek.

Hori gutxi balitz, krisi garaiotan egin direnmurrizketek gehiago okertu dute zentroetakobizi-maila. Sarri jendez gainezka daude etabarnean dituztenentzat ez dago ez birgizarte-ratze planik ezta umeentzako hezkuntza pla-nik ere. Haien egoera oso larria bihurtzen dazentroetan, beren buruaz beste egiten saiatudirenen kasu dezente ezagutzen ditugu, zori-txarrez.

Lampedusakoa salbuespena da ala beste zen-troetan ere antzekoa da egoera?Lampedusa ez da salbuespena, adibide gordi-nena baizik, baina Sizilian dagoen Augusta

herriko zentroan ere egoera nahiko gogorrada, migratzaileek salatu izan dutenez.Barruan duten jende kopurua zentroak hardezakeena baino nabarmen handiagoa da etaegoera jasanezina da. Azken finean, pertso-nez hitz egiten ari gara eta ez dago eskubide-rik pertsonak animaliak bailiran zentroetanpilatuta edukitzeko.

Nola ikusten duzue gizarte italiarra arazohonen aurrean?Zoritxarrez, migratzaileen arazoa ez dago ita-liar gehiengoaren agendan, eta gaia lantzendenean beldur eta ezjakintasun askorekin lan-tzen da. Erantzule nagusia prentsa dela ustedugu. Interes desberdinei erantzunez etorki-nen inguruko beldurra sortzen dute sistema-tikoki eta horrela ezinezkoa da gizarteanetorkinen inguruko hausnarketa eta eztabaidasakonik egitea.

Europako migrazio politikaren inguruko ezta-baida behar da, beraz.Politika europar horiek sortzen dituzte Lam-pedusako, Ceutako edo Melillako jazarpenegoerak. Politika horiek aldatzen ez direnbitartean, Melillako hesiek min egiten jarrai-tuko dute eta Lampedusakoa bezalako ezbe-harrak etengabe gertatuko dira. Europa mai-lako eztabaida behar da migrazioaren aferariheltzeko. Tamalez, ez dugu aldaketarakoborondate politikorik ikusten etahortaz, Lampedusan burututako-aren moduko kanpaldiak etaadierazpenak egiten jarraitukodugu. n

“Lampedusako eta beste mugaguneetako desmilitarizazioabeharrezkoa ikusten dugu, etamigratzaileak atzemateko gastatzenden dirua migratzaileen birgizarteratzeplanetan inbertitu dezatela”

Etorkinentzako zentroak maiz enpresa pribatuen menpe daude etamigratzaileen aurkako jazarpen eta umilazioak sistematikoak dira.Irudian, Lampedusako zentroa.


Katilu proiektuak lehen sektorean berrikuntza sustatzea du helburu. Ondasunen ustiaketabateratua lanerako jarrera beharrezkoa dela ondorioztatu ostean, auzolan esperientziak

identifikatu eta bildu dituzte.

AUZOLAN ESPERIENTZIAK

2009AN, EAEko nekazaritzaeta abeltzaintza sektorekoeragileek Topaketa izenekohausnarketa prozesua garatuzuten. Egoera aztertu etaetorkizunari begirako ekime-nak partekatu ostean, Katiluproiektua abiatzea erabakizuten, euren arloan berri-kuntza sustatzeko xedez.Eusko Jaurlaritzaz gain,enpresa publiko, pribatu etakomunalak dihardute Kati-lun. Ondasun komunak zaindu eta lantzearengarrantzia azpimarratu zuten ondorioetan.Lanerako jarrera komunalak bultzatu nahidituzte, auzolan ekimenak. Euskadiko lehensektoreko ondasun erkideen kudeaketa eta talde-era-kundeen antolamendua hurbilagotik ezagutzen iker-lanean hainbat iniziatiba bildu dituzte, hiruirizpidetan oinarrituta: autogestioa, autoanto-lakuntza eta partaideek proiektuan duten era-bakitzeko ahalmena.

Jasotako esperientziak hiru bloketan banatudituzte. Lehenik, produktua ekoiztu eta merka-turatzea helburu dutenak. Bigarrenik, herri-ondasunak auzolanean zaindu edota eraberri-tzen dituzten taldeak; eta azkenik, aurreko biakuztartzen dituzten proiektu integralak.

Urduñako esperientzia adibideUrduñako esperientzia integralak, Katilukokideen ustez, aparteko interesa du. Bizkaikoherri honetan, hainbat taldek eta Udalak bategin dute elikadura-burujabetza, tokikoekoizpena eta produktuak sustatzeko asmo-an. Proiektu gehiago izan arren, txosteneanhiru azpimarratu dituzte.

Bedarbide Abeltzainen Elkartea Urduñakoeta eskualdeko abeltzainek osatzen dute. Lehenaldiz Ponata herri-basoko larreak berreskura-tzeko elkartu ziren, eta ordutik ekintza ugari

egin dituzte batera. Haienarteko harremana estutzeazgain, esperientziak elkartru-katu eta lanaren eraginkorta-suna hobetzeko teknikakikertu dituzte.

Ekoizpen Urduña, herrikogarapen agroekologikoa bul-tzatzeko sortutako udal-zer-bitzua da. Elikadura-buruja-betza ekoizpen prozesuetantxertatu nahi dute. Hau da,ahal den heinean bertako

produktuekin elikatzea posible dela jakinarazinahi dute. Besteak beste, nekazari eta abeltzai-nentzako ikastaroak antolatu eta garai bateanhilero egiten zuten azoka berreskuratu dute.Diotenez, ekimen horiei esker Urduñako pro-duktuen presentzia nabarmen areagotu daherriko saltokietan. Halaber, elikagaiak ekoiz-teko prozesuan hiru baldintza ezinbestekoidentifikatu dituzte: natura zaintzea, ekoizleenbizi eta lan baldintzak babestea eta kontsumi-tzaileen osasuna lehentasuna izatea.

Urduñako Zaporeak taldeak berriz, herrikonekazarien produktuek merkatuan lekua izandezaten egiten du lan. Argudiatu dutenez, “eli-kagai korporazio erraldoiek eta salmenta tokihandiek elikagaien merkatua ia osoki beregana-tu dute”. Horiei aurre egin nahian, ekoizle etakontsumitzaileen arteko harremana sendotunahi dute, eta horretarako azokak, baserri etalantegietara bisitak eta antzeko ekintzak egitendituzte. Batez ere Urduñan bertan saldu nahidute, baina kanpora begira ere ahalegindu dira.

Bistakoa denez, Urduñako ekimenek zeriku-si eta lotura handia dute haien artean. Herriakamankomunean dituen helburuakidentifikatu eta haien inguruan jarridira lanean eragileak. Halako espe-rientziak batu eta sustatu nahi dituKatilu proiektuak. n

Nekazaritza eta abeltzaintzaesperientzien bilduma

| MARTIN VICIOSO |

Argazkian, EkoizpenUrduñaren ekintzadibulgatiboa (SubcoFacts blogetikhartutako irudia).


Espainiako Eskubaloi Federazioak kargu hartu die emakumezkoen hondartza-eskubaloikohainbat talderi, bikiniarekin ez jokatzeagatik, nazioarteko araudiak zehazten duen moduan.

Kirol Kontseilu Gorenak, aldiz, ebatzi du edozein janzkera erabili dezaketela, neurriasexistatzat jo duten jokalarien aldarrikapenei erantzunez.

KIROLA

HILAREN LEHEN ASTEBURUAN gertatu zen.Suances (Kantabria) hiriko hondartzan egin-dako txapelketan emakumezkoen 22 taldearitu ziren. Haietatik 21 ohartarazi zituenEspainiako Federazioak, top eta kulerotxoenpartez tirantedun kamisetak eta galtzamotzak jantzi zituztelako. Datorren urteanjarriko da indarrean Nazioarteko Federazioa-ren araudia, eta Espainiakoak azaldu zuenhura betearaztea besterik ez zuela helburu.

Hamaika eragile agertu da neurri horrenaurka, EAEko Eskubaloi Federazioa etaEmakunde kasu. Erabaki sexista dela salatudute, eta ez duela zerikusirik jokalekuetan gai-lendu behar diren kirol baloreekin. “Eraba-kiak ez du helburu jokalariak erosoago egoteaedo eraginkorragoak izatea euren zereginean,baizik eta euren irudia erakargarri egitea, ber-dintasun eta ez diskriminazio printzipioenkontra joanez”, adierazi du Emakundek.

Espainiako Kirol Kontseilu Gorena iritziberekoa da, eta haren esku-hartzeari eskerjokalariek nahi duten janzkera aukeratu ahalizango dute Estatuko txapelketetan lehiatze-ko. Handik kanpo jokatu behar dutenean,aldiz, nazioarteko araudiari men egin beharkodiote: sabela bistan eraman beharko dute etaazpialdeko bikiniak, alderik zabalenean, ezditu hamar zentimetro baino gehiago izango.Aitzitik, gizonezkoek galtza zabalak jantziditzakete, belaunetik behera gehienez hamarzentimetro luze izan daitezkeenak.

“Ganadua bezala tratatzen gaituzte”Kantabriako txapelketan aritu den MaríaBallester jokalariaren hitzetan, egiteko gaidirena erakutsi nahi dute joko-eremuan, etahain justu hori ikustera doa jendea hondar-tzara. “Bost axola du ederrago jantzita goa-zen ala ez”, adierazi du. “Oparituta ere ez

genituzke arropa horiek jantziko. Lege berriaonartezina eta arkaikoa da”.

“Emakume gisa, ganadua bezala tratatzengaituztela sentitzen dut”, gehitu du 1997azgeroztik hondartza eskubaloian ari den LoretoOchando i Muriel jokalariak. “Zergatik jokatubehar dut kulerotxoekin? Zergatik behartzennaute modu jakin batean janztera, nahi duda-na eskubaloian aritzea bada?”. EspainiakoFederazioko presidenteari dei egin dio emaku-mezko kirolariekin bil dadin araudi “misoginoeta matxista” horri buruz hitz egiteko. “Badi-rudi ez dugula ez ahots ez botorik”.

“Janzkera hori bat dator ingurunearekin”Espainiako Eskubaloi Federazioko presi-dente Francisco Blázquezek, top eta biki-nien inposizioa babesteko, jokatzen dentokiarekin “bat datorren” janzkera dela adie-razi du: “Ohikoena da jendea hondartzaratop eta bainujantziarekin joatea.Ez da sexismo kontua, baizik etaerosotasunari, estetikari eta leku-ra egokitzeko gaitasunari dago-kion zerbait” n

Eskubaloi jokalariak, top etakulerotxoak janztera behartuak

| JON TORNER ZABALA |

Nahi dutenjanzkerarekin jokatu

ahal izateaaldarrikatu dute

neskek, izan top etabikiniarekin, edo

kamiseta eta galtzamotzekin.

Kulerotxoakerosoago direla

dioten horientzakotraola sortu dute

Twitterren:#PonteElTopTu

20 � 2014KO UZTAILAREN 20A

IRITZIAREN LEIHOA

ERRUSIAR FOBIAREN kotizazioa geroz etaaltuagoa da. Mendebaldeak beti amestudu Errusia eta bere aberastasunak erabatkontrolatzearekin. 1990eko hamarkadan,ahulduta egon zen bitartean, bigarrenmailako etsai bezala tratatu zuen. Orainaldiz, Errusiako Estatua sendotu eta bereekonomia berrantolatzeko gaitasuna era-kutsi ostean, mendebaldeko estatuek etahauen zerbitzura dauden hedabideekeurasiar hartzaren kontrako propagandakanpaina indartu dute. Herrialdearen etabere herritarren estigmatizazio sistemati-ko bat burutzen da, horrela, etsaiarenizaera humanoa ia ukatu arte. Horrekesplika dezake azkeneko hilabeteetanikusten ari garena Ukrainan.

Gerretan propaganda eta manipulazio-ak ez dira gauza berria, ez diren bezalagertakarien inguruko bertsio desberdinak.Eztabaida hauen gasolina froga argienfalta da. Baina XXI. mendean irudiak

jasotzea inoiz baino errazagoa da sakele-ko telefonoei esker. Ukrainan bideo, adie-razpen eta mota guztietako frogak ditugugertakari askoren inguruko egia objekti-bora gerturatzeko. Hala ere, inoiz bainoargiago geratzen ari da hedabideek,Gobernuz Kanpoko Erakundeek eta poli-tikariek erakutsi duten sentiberatasunfalta, gortasuna eta itsukeria Ukrainakohegoalde eta ekialdeko herritarren aurkaburutu diren krimen guztien aurrean. Sek-tore politiko zehatz askoren kasuan uler-garria da, AEBen interes inperialak defen-datzen dituzte, beste kasu batzuetan aldizmutu egotea kezkagarriagoa da.

Arazoa da errusiarrak eta ErrusiakoEstatua hainbeste estigmatizatu ostean,Ukrainako estatu kolpea gaitzestea, Ode-

sako sindikatuen etxeko masakrea sala-tzea, zibilen aurkako bonbardaketak etaerasoak deitoratzea edo orain aste batzukNBEk zehaztutako 110.000 errefuxia-tuen egoeraz interesa agertzea arrisku-tsua izan daitekeela. Errusia eta Putindefendatzeaz akusatu zaitzakete eta istantbatean azpi humano kategoriako kide iza-tera pasako zara. Bitartean, Putinek ezergutxi egin du Hego eta Ekialdeko ukrai-narren defentsan, hain zuzen ere AEBkegin dutenaren kontrakoa da. HasieratikVictoria Nuland (kanpo harremanetarakoObama administrazioko goi kargua) etaAEBetako enbaxadorearen arteko elka-rrizketak garbi utzi zuen munduko sherif-faren inplikazioa estatu kolpean. Ondo-ren, aholkularitza eta material militarrahelarazi dio Ukrainari. Duda izpirik baze-goen, Poloniako kanpo harremanetarakoministroari interbenitutako elkarrizketabatzuetan argi azaltzen zuen zer ari denegiten AEB Ukrainan eta nola Poloniarilan zikinaren parte handia egitea tokatuzaion AEBn esanetara dagoen basailubaten antzera.

Zorionez, Kieveko Gobernuarentzat“errusiar zale” izendatzen bazaituzteazpi-humano kategoriako kide izangozara, eta beraz, komunitate internaziona-laren agendan zure bizitzak gutxi baliokodu. Lehen ministroak zuzenean horrelaizendatu ditu Ukrainako ekialdeko matxi-natuak: garbitu beharreko azpi-humano-ak; antzera hitz egin zuen Krimeako erru-siarrez eta tartariarrez. Bestalde, defentsaministroak “filtrazio-esparruak” aginduditu ekialdeko gizon eta emakumeentzat,izen berri bat dirudi kontzentrazio-espa-rruentzat. Kezkatzekoa da, kontuan har-tzen badugu eskuin muturra eta nazismoaoldartuta dabiltzala Ukrainan: estatu kol-pea gauzatu zuten, boterean daude, aban-goardia militar eta paramilitarra dira etaformalki eskuin muturreko alderdiak ezdirenen agenda baldintzatzeko indarraerakutsi dute. Frogak ehunka ditugu,baina Ukrainako gatazkahonek erakutsi du jendeaskok ez duela sinesten ikus-ten duena, bakarrik ikusi nahidu sinesten duena. n

Itsu, mutu, gorIÑ

IGO

AZ

KO

NA

Gerretan propaganda eta manipulazioa ezdira gauza berria, ez diren bezalagertakarien inguruko bertsio desberdinak.Eztabaida hauen gasolina froga argien faltada. Baina XXI. mendean irudiak jasotzeainoiz baino errazagoa da sakelako telefonoei esker

Asier BlasMendoza �

EHUKO

IRAKASLEA


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

IRITZIAREN LEIHOA

2014KO UZTAILAREN 20A�22

BETI PENTSATU IZAN DUT ez naizela osopertsona ausarta. Ustela ere ez, bainagauza ohikoek (gauak, iluntasunak, gerrek)beldurtzen nauten horietakoa naiz.

Behin 18 urterekin, gau batez etxerabidean gizon bat azaldu zitzaidan zakilabistan. Halako beldur iltzatu bat esnatuzitzaidan, eta diotenez beldurrak paraliza-tu egiten omen du sarritan, edo senakkorrika egitera bultza. Nik ordea, nireburua hain kakati nuen hartan, birritanpentsatu gabe gizona gogor bultza etaostikada bat eman nion sabelean. Lurreraerori zen ezustean, eta lurrean zela ingura-tu eta begietara begiratu nion eta gaztela-

niaz “ea hurrengoan birritan pentsatzenduzun” esan nion. Mantso segi nuen etxe-rantz.

San Ferminen bezperan beldurrak ban-doz aldatuko duela iragarri zigun erasosexisten aurkako gaueko manifestazioaketa nik, inoiz baino barrurago sentitu nuenaldarria.

Izan ere, bada birritan pentsatzeko auke-rarik oraindik, zeren bestela jakin jada neka-tuta gaudela beldurrez bizitzen,eta zin dagizuet beldurrik ezdugula ohartzen garenean, gukgeuk ere ez dakigula zertarakogai izan gaitezkeen. n

SUMATU IZAN DUT noiz edo behin bakarren bat hase-rre euskarazko “hausnartu” hitzarekin “gogoetaegin” adierazi nahi izaten delako: “Hausnartu? Behiakegiten du hori”, jenio biziz. Behiak egiten du, bai,arrazoirik ez zaio falta horretan, baina gauzak ez dirahain sinpleak, Itziar Lakari irakurri diogun arrazoibi-de batek erakutsi digunez.

Izan ere, mastekatzeko edo animalia batzuek jan-dakoarekin egiten duten aurrera-atze-rako ibili hori adierazteko eta “gogoetaegin” adierazteko hitz bera erabiltzeaez da gure berezitasun esklusiboa.Ingelesez ere egiten da Chew aditzare-kin, edo gaztelaniaz Rumiar aditzarekin,esaterako. “Ese está rumiando algo”.Kasualitate hutsa ote? Ez, agian, neu-rozientziaren esparruan egindako espe-rimentuek erakutsi digutena kontuanhartuz gero.

Zenbait esperimentuk erakutsi dutenez, izan ere,badirudi mastekatzeko ekintzak baduela ariketa kog-nitiboetan kontuan hartzeko moduko eragin bat,arretan eta memorian esate baterako. Mastekatzeanaktibatzen diren burmuineko atalek arretarekin etamemoriarekin zerikusia omen dute eta, mastekatuzaktibatu baldin badira, ondoren eginen den ariketakognitiboan lagunduko dute, horietarako martxanedo lanean jarri beharreko burmuin atalak dagoenekoaktibatuta daudelako, ongi ulertu badugu behintzat.

Espero ez genuen lotura eta azalpena ikus gene-zake, beraz, gure laguna haserre bizian jarri zuen“hausnartu” hitzaren esanahi bikoitz horretan. Eta,bide batez esanda, Orotariko Euskal Hiztegiarenarabera gutxienez duela 200 urteko dokumentuetanaurkitu ditzakegu hitzaren lekukotasunak, zentzubatekoak nahiz bestekoak. “Asmakeria” balitz ere,ez litzateke gaur goizekoa izanen.

Topikoak dioenez euskaldunok ohi-tura handia dugu gauzak mahai bateninguruan egiteko, bazkari batean edosikiera mokaduren batekin lagundu-ta. Bilerak eta gogoeta-saioak erebehin baino gehiagotan egin dituguhorrela. Bada, itxuraz orain neuro-zientziak lagunduko digu ohiturahori zuritzen eta geure burua justifi-katzen, jaki goxoak mastekatzen ari-tzeak gure gogo-jarduna indar tu

dezakeela azaldu baitigu. Diskriminazio ariketatxo-ren bat egin beharko dugu agian, ez baita berdinizanen babarrunaz eta odolkiz lagundutako gogoetaeta entsalada arin batez lagunduko dena; eta, bestal-de, zientzialariei galdetu beharko diegu ea zurruta-ren inguruan ere antzeko deus aurkituote duten, gure hausnarketak bizkortu-ko dituen mastekatzeko ariketa zeinlikidorekin lagunduko dugun erabaki-tzeko. n

Hausnartu

Dabid Anaut EUSKARA TEKN IKAR IA �

Mastekatzeanaktibatzen direnburmuineko atalekarretarekin etamemoriarekinzerikusia omen dute

KattalinMiner�

KAZETAR IA

DA

NI

BLA

NC

O

Birritan pentsatu

- IRITZIAREN LEIHOA

� 232014KO UZTAILAREN 20A

BORROKAK JARRAITU egin behar du,Sexualitatea ez da amatasuna, Anti-sorgailuak ez abortatzeko, Abortulibrea ez hiltzeko... Lelo horiekditut gogoan, beste askorenartean: Amnistia emakumeentzateta Abortua legalizatu. Feministokbehin eta berriz oihukatzen geni-tuen Basauriko hamaika emaku-meen epaiketen harira egindakoborroketan, 1982an.

Bilerak eta manifestazioak ditutgogoan, itxialdiak eta mitinak, etaPSOEtik ezkerragorako emaku-me guztiak batuta, inoiz berrizikusi ez dudan moduan: PCkoKati Gutiérrez, EMK-ko RosaOlivares eta Karmele Ikazuriaga,Maria Jose Urruzola, AssumptaSerna, Cristina Almeida, AntoniaFernández… eta Idoia, Ana,Raquel, Rosa, Esti, Isabel eta besteasko –barkatu oroimena herrenkabaitabilkit–. Feministok gaizkiegin dugu, ez baitugu gure borro-ken historia behar bezainbestezaindu eta gorde.

Gogoan dudan beste gauzabat da, garai hartan, edo beldurgutxiago genion mikrofonoari,edo hain boteretsu, arrazoiz etaargumentuz beteta sentitzenginen, ezen aukera ematen zigunorduko mundu guztiari konta-tzen baikenion abortua legaliza-tzea nahi genuela, nazkatutageundela XIX. mendeko legebatez, erreformak emakumeaktraizionatu zituela… Denok nahigenuen hitz egin. Gaur egun,kontu handiz adosten dugu noridagokion hitz egitea eta bolunta-rioak ez dira sekula pilatzen.

Gogoratzen dut borroka bere-ko partaide sentitzen ginela,berriz sentitu ez dugun mailakoeskuzabaltasunez aritu ginela.Guztiok, zuzenean eragin ala ez,

Nik ere abortatu dut kartela gene-raman eta manifestazioetan oihuegiten genuen. Diru-bilketak egi-ten ziren Frantziara eta Londre-sera joateko.

Gogoan ditut jaun suminduenirainak; betikoak ziren: “Putak!”,“segi harrikoa egitera!”, “mari-mutilak!”. Orain grazia egiten ditfeministak ondo ikusiak ez gare-lako, gazte batzuk minduta senti-tzea. Emakumeak gutxietsi, gaiz-ki tratatu eta erailtzen dituengizartean, giza eskubide osoak ezdituenean lortu, eta ama, emazteeta zaintzaile gisa “emandakolanak” betetzen ez dituzteneanohartaraziak direnean, harriga-rria litzateke feministak jendar-tearen etsai natural gisa gorrota-tuak ez izatea.

Gogoan dut, Basaurikoa bainopixka bat lehenxeago lehenengoaldiz ama izan nintzela. Orduanez nuen ulertu, eta orain ere ezdut ulertzen nola ama izan nin-tzenean pilatu zitzaizkidan senti-menduak eta emozioak, lana-etautzi beharrak, minaeta poza, inposatunahi zaizkion inon-dik inora halakoriknahi ez duenari. n

DA

NI

BLA

NC

O

Isabel Uria � IRAKASLE ERRETIRATUA

Abortatzeagatik epaitutakohamaika basauriar haiek

PSOEtikezkerreragorakoemakume guztiakbatuta geunden, inoizberriz ikusi ez dudanmoduan: PCko KatiGutiérrez, EMK-koRosa Olivares,Assumpta Serna,Cristina Almeida...

Kukutza III hartakohorma ta enparau,behera bota zituzten garabiek ri-rau.Gaztetxe berri hontanlehengoak badirau“Etxarri” du izenata ez Kukutza IVluzapen hutsa bainogehiago baita hau.

20 urtez egon dahutsik ta itxita bi solairu dituenlantegi polita.Baina barrutik zikin, zahar ta hautsita.Orain auzolaneangutxika-gutxikabilakatu daitekeametsen fabrika.

Kukutza eraistearenmendeku-zigorraauzoarentzat izanzen oso gogorra.Indarra ta gogoa dagoenez sobra,Etxarri izango daurrezko altxorraauzoko proiektuenbihotz ta motorra. n

Doinua:Hamalau heriotzena.

Errekalde auzokoEtxarri etxea

Oihana Bartra Arenas

�

BERTSO BERRIAK


ERDIKO KAIERA

Intsausti jauregira ekarri nahi izan gaituzu elka-rrizketan.Nobelara bueltatzekotan, Intsaustira etorribeharra zegoen. Nobelan ageri den espaziosinboliko nagusietako bat da –bailarako besteedozein industrialderekin batera–, Intsaustijauregia, Peñafloridako kondearen etxea,Euskalerriko Adiskideen Elkartearen egoitza.Industriari dagokionez, hortxe ageri da krisia-ren ezpala, hasieratik amaierara.

Adiskideen Elkartearen 250. urteurrena ospatuberri dute Intsausti jauregian bertan.1766ko matxinadaren hotsik ez haiendiskurtsoan.Nola, bada! Batari buruz hitz egiteakez luke besteaz hitz egitea galarazibehar. Inork ez du zalantzan jartzenPeñafloridako kondeak-eta zeraurrerapen ekarri zituzten, zientzian,medikuntzan eta abarretan, bainamatxinadaren historia ezkutatu beharrik ezdago. Peñafloridako kondeak-eta heriotzazigorra eskatu zuten matxinoentzat, zauriturikere ia izan ez zenean! Alfonso de Otazu histo-rialariak berak esaten du hori, La represión de lamatxinada de 1766 liburuan, eta Aita Esterripa-ren gutunetan, eta epaiketako deklarazioe-tan… XX. mendean, berriz, honi buruz jar-dun zuen lehena Ildefonso Gurrutxaga izanzen. Azkoiti-Azpeitietako matxinadaz jardunnahi izatekotan, klabea da Gurrutxaga.

Zure kasuan, baita Ramon Etxezarreta ere…80ko hamarkadaren hasieran proiektu berriakabiarazi zituen Etxezarretak, Azpeitiko uda-

lean zinegotzi izan zenean. Liburu bildumabat, esate baterako. Ordukoa da Pako Aristi-ren lehenengo liburua, adibidez. Etxezarre-tak, besteak beste, matxinada garai hura aipa-tu izan zuen; “aztertzea merezi duen garaia”,zioen… Matxinadaren historia ez da transmi-titu, Ildefonso Gurrutxagak buruan ibilizuen, Ramon Etxezarretak ere bai, bada LeoEtxeberriaren prentsa artikulu bat ere…Ipurtargiak dira gau ilunean. Gerora heldudira David Zapirain, Iñurrategi, Fernandezde Albadalejo… Mundu bat da kontatu ez

dena. Zalduntxoak gora eta beheraibili gaituzte, Xabier Muniberenizena eman zitzaion Azkoitiko ikas-tolari, Peñafloridako kondeari beru-nezko burua egin zaio, plaza eskainiZalduntxoei… Auziaren bestealdean egon zen herri xeheari estal-ki eder bat baino ez zaio eman.

Zergatik ez da zabaldu?Matxinadak historia ikuspegi ekonomikotikaztertzera behartzen zaituelako. Ikusi beste-rik ez dago Euskalerriko Adiskideen Elkarteanork bultzatu zuen. Gurrutxagaren salaketa-ren ostean Bilbo erorian roedoreska sartu zenAreilza izan zen bultzatzaile nagusietakoagerra ondoren. Nola jarriko zuten begiamatxinoen eskaeretan? Academia Erranteko-ak, beste horrenbeste. Promozionatu beha-rreko imajinarioa, gu ume ginela aurrezkikutxetako albumek eskaintzen ziguten hurazen: Blas de Lezo, Elkano, Okendo, Urdane-ta, Loiolako Inazio… Mundu hori: “Gu izangara!”, esanez bezala. Bai, “gu izan gara, eta,

“Agiri zaharrak aztertubesterik ez dago ikustekoemakumeak matxinadanizan zuen indarra”

«Kronika hutsa egin zezakeenbeste batek, baina nik

literaturaren jolasa nahi nuen»

IÑIGO ARANBARRI

Nobela berria aurkeztu zuen apirilean. Izenburua ere hilabetearena: Apirila (Susa). 1766an Iñigo Aranbarriren (Azkoitia, 1963) sorlekuan izan zen matxinadaren gaineko

eleberria, egilearen estilo zorrotz, gartsu eta zirti-zartakoan eder idatzia.

| MIEL A. ELUSTONDO |Argazkiak: Zaldi Ero


gainera, Espainiaren muina izan gara!” Espai-nia euskaldunen eta gaztelauen arteko itunekonomikoaren ondorio. Joxe AzurmendikManifestu atzeratuan salatzen duen munduhori. Azurmendirik, Arestirik, Txillardegirikgabeko kulturgile organiko haiek “tema vasco”batean daude laketuak, eta 1766ko matxinoekzikina baino ez dakarkie.

Argitara ekarri duzu zuk, literatura eginik…Bi planotan nuen materiala. Hor zen matxi-nadaren historia, bai, baina, bestetik, banuenkezka, azken aldian gure bailaran zartatekohandiak izan dira. Krisia, lantegiak ixtea,jende tristatua... Batak deitu zion besteari:oraingoan neoliberalismo basatia dugu, etaorduan, berriz, liberalismoaren hasiera, erre-

gimen zaharraren akabera, sistema moralare-na. Gizarte piramidea indarrean zegoen:behean zegoena, etsita bizi zen, pobre zen etabere patua onartzea zegokion. Goian zegoe-na, aldiz, behartuta zegoen arau moral batbetetzera, eta, ondorioz, behekoa, menpekoa,zaintzera; neurri batean, behintzat. Liberalis-moarekin azpikoz gora joan zen sistema hori.Etimologiak gezurra dio, liberalismoak ez dulibertatearekin zerikusirik. Eta aldaketa haue-tan herri xehea da dolarean jotzen dena. Ezda halabeharra. Urolaldeko matxinoen arra-zoi antzekoengatik altxatu ziren Chiapasenere komunitate indigenak.

Hortxe zure Zapataren oihana, garai batekolana…1766ko matxinoek ere aski dute zapatistatik.Ez dute boterea lortzeko asmorik. “Ez tratatujendea horrela!”, diote. Duintasunaren aldarriegiten dute. Gure bailaran, eta 1766ko garaihartan, aurreneko egunetan bi ziren eskatzenzituzten gauzak: batetik, alearen prezioa jais-tea, jan ahal izateko; gaur egun, antzeko gerta-tzen da Mexikon. Nahikoa da arto opila zenti-mo batzuk garestitzea, kaleak su hartzeko.1766an, beste eskaera zen neurri bakarra ezar-tzea, bi neurri ezberdin erabili beharrean.Gaur egun bankuek jokatzen duten moduanjokatzen baitzuten orduan nagusiek: dolarrakerostean, garesti; saltzean, merke. Berdin alea-rekin. Espekulazioa salatzen ari ziren.

“Joera dugu iraganazuri-beltzeanerakusteko, bainauste dut alderantzizbehar duela:ordukoa, koloretan;oraingoa, zuri-beltzean”.

“80ko hamarkadan bazen lelo bat: ‘Obrero despedido, patrón col-gado’ (Langilea kaleratua, nagusia urkatua). Ugazabaren panpi-na esekitzen zuten orduan garabi muturretik. Gaur egun,aldiz, irudi bera erabiltzen da, baina langilea ageri da esekita,ez nagusia! Lehen, justizia primitiboa sinbolizatzen zuen fik-ziozko mendeku hark; gaur egun errukia bilatzen da. Irudia-ren indarra da, eta hedabideek dute giltza askotan. Gure baila-ran, Corrugadoseko langileek gurutzez josi zituzten errepidebazterrak. Justizia eta errukia… ematen du zer pentsatua”.

Errukia, justizia


Garia zen orduan…Eta gainerakoak. Jauntxoek neurri bakarraonartzea lortu zuten matxinatuek, eta, ondo-ren, bestelakoak eskatzen hasi ziren, aurretikjarritako isunak bertan behera uzteko, adibi-dez. Narrosko markesak epailearen aurreanegindako deklarazioan ikusten da hau ondo,matxino batzuek lur sail handiak zatitzekoeskatzen zutela dio. Nekazaritza erreformaeskatzen ari ziren, nolabait. Eta gehiago, udalbilkurak irekiak izatea, plazan egitea, eta per-tsona bakoitzak boto bana izatea. Hor badahalako kezka politiko mamitu gabe bat, justi-zia soziala eskatzen duena.

Azkoitiko Zalduntxoak izu ageri dirazure lanean.Horregatik ekin zioten hain gogormatxinatuen kontra. Errotik moztunahi izan zuten mugimendua, zabal-du ez zedin. Eta, hala ere, zabalduegin zen Eibar, Mutriku, Errezil…Zalduntxoei laido handia zitzaienherriaren portaera. “Guk, hain ondo zaintzenzaituztegu, eta zuek, ordainetan…”. Jauntxo-en jarrera hori, alegia, behekoak errukiz trata-tzekoa. Izan ere, goitik beherakoa da errukia,esker ona du derrigorra. Hala ematen du.Hor ez da justiziarik sartzen. Narrosen edoEnparanen deklarazioetan garbi ikusten dahori: haserre dira “ardo zikin” bat eman die-

telako edaten; edo eskuan muin ematerabehartu dituztelako –hau da, zalduntxoekberaiek horixe egitera behartzen zituzten!–,edo albotik pasaeran ez zutelako kapelarikerantzi… Laidoa da, larderia, jauntxoak men-dekura bultzatu zituena.

Zeure herria duzu Azkoitia, 1766an gertatuta-koa berritu duzu, baina literatura eginez, nobe-la, baina ez nobela historikoa…Beharrezkoa nuen kontrapuntua, ordukomatxinada eta errepresioa alde batetik, egun-go olatu zapuztaile hau bestetik, baina bata-

sun batean, biak nahastu eta iraganaoraina bihurtu arte. Ez nuen nahi bihistoria izatea. Beste planteamendubat eskatuko zukeen hala izatera,luzeago jardun gaurkoaz, orekabehartu bat bilatu, eta nik historiabakarra nahi nuen. Eta, horretara-ko, bi garaiak urtu beharra dago,narrazio bakarra izan dadin. Horre-tan, parera-parera datorkit eldarnio-

ak eskaintzen duen aukera… Plateraren iru-dia da, nahi baduzu: plater sakona dugularik,plater hegala dugu, batetik; hor, oraingogaraia dugu. Eta, sakonean, ametsa dugu, etaorduko garai hura… Gaurkoaz luzatzeak ezzuen merezi, jendeak ezagutzen du, badaki:bailara jota dago, hondoa jo du. Beste nobelabat da hori. Joera dugu iragana zuri-beltzean

“Ez da nire estiloa luzeidaztea: nahiago dutlaburrean etsi,soberakoak kendu,erritmoari begiratu”

“Nobela honeksozialetik duen bestebeharko lukepsikologikotik”.


IÑIGO ARANBARRI - ERDIKO KAIERA

erakusteko, baina uste dut alderantziz beharduela: ordukoa, koloretan; oraingoa, zuri-bel-tzean. Esteban Alberdiren gaur egungo berrihandirik ez dakigu, pixkanaka datorkigu,bakardadea da, zaputza; iraganean murgiltzengarelarik, aldiz, dena beste bizitasun batezageri da, fresko soziala, itxaropena, zigorra.Kontraste horretan saiatu naiz.

Esteban Alberdik bezainbat protagonismo duTeresak, haren emazte izanak denbora presen-tean, eta haren andrezkoa denbora iraga-nean…Iraganera egin orduko, Teresak hartzen duindar, bai. Agiri zaharrak aztertu besterik ezdago ikusteko emakumeak matxinadan izanzuen indarra: horra emakumeen Zaragozakokartzela, esate baterako. Emakumeen pre-sentzia hori markatu nahi nuen… Bestalde,Esteban, hala presentean nola iraganean,bietan ere erdi lotan dago: batean, buruakolpatu duelako; bestean, gaixorik dagoela-ko, nafarreriak jota. Nobelan, gizon horieldarniotan dabil aurrera eta atzera, eta, egu-neroko bizimoduan benetan ari dena ema-kumea da: Teresa, bai iraganean, bai presen-tean. Horregatik jo dut bi denborakdifuminatzera, eta horrekin batera, bi per-tsonaia nagusiak: bata desagertu eran har-tzen du indar besteak.

Gar handiagoa du Teresak, Estebanek baino…Teresa matxinatu egiten da. Gaur egungoEsteban etsiak hartuta dago, zuloan; ez dagoantolatua. Etsipena handia da, edo da indibi-dualismoa, norbanakoaren erorialdia.

Apirila nobela soziala dela irakurri dut non edonon…Sozialetik duen beste beharko luke psikologi-kotik. Nobelak bazuen manikeismoarenarriskua, alde batetik sinpatikoak zaizkigunakjarriz, eta bestean antipatikoak. Baina antipa-tikoetan ere nork bere kolorea behar du.Peñaflorida eta Narros ez dira berdinak, etaArriola Donostiako alkateak berak ere berearrazoiak eta bere jokaerak ditu. Matxinoenartean, berdin, denetarik dago. Idazlea behar-tuta dago maila honetako errazkerietatikurruntzen.

Soziala nahiz psikologikoa, Iñigo Aranbarrirenestiloan idatzitakoa: hizkera, doia; begirada,zorrotza; idazkera, dotorea…Seguru asko ez dakit beste era batera idazten.Estilo pertsonala lortzea da kontua. Hori lor-tuz gero, nahikoa. Ez gara hasiko Apirila zailaden, ez den esaten, hori geure buruaren kalte-tan izango litzateke-eta. Adierazkortasunarenaldeko hautua egin dut. Lexikoa berreskuratu

dut, bailara honetako hiztegia ere badago,euskara batuarena ere badena, zalantzarikgabe. Elkarrizketak laburrak dira, jario handi-rik gabeak, gure hitz egiteko modua erehorrelakoa delako, beharbada. Ez dut uste,hala ere, testua gehiegi estutu dudanik. Idaz-leak hartu behar dituen arriskuak dituzu…Dena dela, uste dut idazleak idatzi egin beharduela, ahal duen ondoen. Badakit zenbaitek800 orrialdeko liburua zukeela matxinadahonekin. Ez da nire estiloa: nik nahiago dutlaburrean etsi, soberakoak kendu, erritmoaribegiratu… Idazkera gizartearekin batera doa.Txomin Agirrek gauza asko eta asko esplika-tu beharra zuen, jendeak ez zekielako, bate-tik, baina batez ere moralista handia zelako.Horregatik hainbeste kausal-esplikatibo.Gaur egun ezin duzu horrela jardun…

“Hura gizona, hura! Zazpi oin t’erdi bai luze,makal zuhaitzaren irudira zuzen”…Horrelakorik ez espero nire lanean…

Bazenuen gaia, nobela eraikitzea izan duzulana, idazle zaren horrek…Kronika hutsa ere egin zezakeen bestebatek. Oso bestelako liburua litzateke. Osopolita izan zitekeen, baina nik literaturarenjolasa nahi nuen: pertsonaiak difuminatzea,iraganeko pertsona batek gaur bizi dugunabizitzea, bi historia horien artean egitendiren keinuak… Eta galderak. Galderakbeti. Zergatik sentitzen du hemengo langa-betu batek gertuago Grezian bere buruari suematen dion langile etsia bere ikaskide batbaino? Zuzendaritzan dagoena, kalera doa-zenen zerrendak egiten ari dena... Bada horenpatia unibertsal bat.

��

��

��

��

“Literatura asmazioa da, baina askotan ezinduzu errealitatearen erasoa saihestu”


ERDIKO KAIERA - IÑIGO ARANBARRI

Heroi gutxi bazterretan…Hondoratutako jendea da, alkoholak izorratuduena, depresioak jota dagoena, samurtasu-nik gabe geratu dena harreman bati heltzeko.Egoera ekonomikoak erabat baldintzatzendu garena. Lehengo batean batek esan zida-na: “Iñigo, nobela honetako pertsonaia guz-tiei izen eta abizenak jarri zizkieat nik!”. Ezdut asmo horrekin egin, baina urte hauetakoekonomi erorialdi hau segitu duenak EstebanAlberdi bezalako jendea ezagutu du, batbaino gehiago. Ikaragarria iruditzen zait ira-kurlea ondorio horretara heltzea, baina horiere badu literaturak. Literatura asmazioa da,baina askotan ezin duzu errealitatearen era-soa saihestu.

Nobela eginez jakin dugu matxinadaren his-toria… Literaturaren eginbeharretako bat ere badahori. Memoria historikoarena puri-purianbizi izan dugu azken urteetan. Dena den,

bada hor beste gai handi bat.Egoera ekonomikoak eragin-dako gatazkak eta erretratupertsonalak ezin ditugu bazterutzi. Nekez topatuko duguegoera aproposagorik gizakondizioaz aritzeko, kontrae-sanetan sakontzeko. Horraidazlearen lana, nola aterahori guztia eguzkitara apustuestetiko garbi batez, nolasartu irakurlea durduza leza-keen zartatekoa esaldi bakarbatean...

Justiz ia hitza erabi l i duzuarestian…Matxinadaren kontu honetaninjustizia handia egin delakoherri xehearekin. Oranerabidali zuten jendea zigortuta,pentsa, Aljerreraino. Eta Ceu-tara. Emakumeak Zaragozako

erreformatoriora. Kontuizu, gehienak ezziren itzuliko. Jendea hil egin zen, hil eginzuten, baionetaka hil zuten Hernanin Donos-tiara zeramatela nobelan ageri den Urreta ize-neko hori, hirurogei urte zituen, zapatariazen… Eta injustiziarik larriena: urteetako isil-tasuna. Horregatik, nobelan, benetako izenakateratzen saiatu naiz, ez naiz ahalegindu fik-ziozko izenik asmatzen. Azkoitian Garagorri,Txaldako, Brigida Arteaga... Azpeitian Imi-laun ezizeneko bat –nekez asmatuko nuenhoberik–, Xaxarki, Akotegi… Hor dira orain-dik haien oinordeak… Beste izen batzukgaldu egin dira, zoritxarrez… Hauek matxi-nadan eta, besteak, bitartean, errepresioaprestatzen. Zapatistak gure begi gandutuetarabezain xalo: ez al zuten ikusten zer zetorkien?Donostiako kontsulatuak etaCaracasko errege konpainiakfinantzatu zuten errepresioa.Historiaren tolesduretako batekharrapatu zituen bete-betean. n

“2007an, Grand Tourra antzerki-lan argitaragabea publikatu zenEgan aldizkarian. Grand Tour-a,XVIII. mendean, aberaskumeenerritu iniziatikoa zen, esatekomoduan; Florentzia, Erroma,Viena, Paris eta beste zenbait herri-tan barrena egiten zuten bidaia.Azkoitiko Altzibar-Jauregitarrenetxean agertu zen lan hura, eta

dirudienez bertako sukaldeanantzeztu zen 1772an. Obran, etxe-koandrea eta herriko bi emakumeageri dira, bata argiagoa, besteaergela; zirkuko pailazoen eskemabera dirudi. Klase antzerkia da, Elborracho burlado den bezala: abera-tsak aberatsarentzat egina. Eta zeinda, bada, gaia El borracho burladon?Pobreak mozkortu arte edaten du,

eta markesa dela sinestaraztendiote. Obraren helburua mailaz igodela sinestuta bizi den gizajoarenlepotik barre egitea da. Eta handikbi urtera, matxinadarekin, gai bera,errealitate bihurtuta. Jauntxoakmendean hartu dituztela uste dutengizon-emakumeak. Obra klasistakdira, oso garaikoak. Eta eskola sor-tuko dutenak, gaur arte”.

El borracho burlado, Grand Tourra

“Matxinadarenkontuan egin deninjustiziarik larriena:urteetakoisiltasuna”.


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

IRENE NEMIROVSKYREN lanik eza-gunena da, zalantzarik gabe, Suitefrantsesa. Rafael Chirbesek orriotanbertan seinalatu zigun nobelatzarra;norbere ipurdia salbatzeko karrerahorretan, gure garaiaz ere ari zela-koan: “Gerretan, etsaiaren aurreangertatzen diren ihesaldi handiakduintasun ezaren eredu dira, edo-zein zapaltzen da, edozein entrega-tzen da norbera salbatzeagatik. Ira-kurri duzu Irene Nemirovskyreneleberri zoragarri hori, Suite française,alemaniarren mehatxuaren aurreanParisetik nola ihes egiten duen?Bada, horrelako zerbait, bainaustezko bake sozialaren garaian”.Euskaraz, haatik, Dantzaldiarekinegin zuen 2006an debuta –gerora etorri dira Arimenmaisua, Suite frantsesa bera, Birjinak eta Odolaren sua–.Euskaraz debuta, euskalduna zenak. Euskalduna bai-tzen Nemirovsky, berak eta bere biografoek esatendutena egia bada behintzat –eta ez dakit, hartara,manualetan-eta zergatik ez duten sartzen frantsesezidatzi zuten idazle euskaldunen artean–. Euskarazkolehen itzulpen honek asko zor dio, noski, bi urteaurretik, 2004an, Suite frantsesaren eskuizkribua des-kubritu izanari. Baina zerk ez dio zor Nemirovskyre-nean deskubrimendu hari. Kontua da bigarren jaio-tza horren aurretik Dantzaldiak egin zuela famatuidazlea, 1930.enean argia ikusi zuen eleberriak.

Ez dezagun erabat ahitu, ordea, liburuaz aritzekodaukagun tartea. Suite frantsesaren aldean Dantzaldia

da nobela bat laburra, zuzena, kon-tatu nahi duen hori baino konta-tzen ez duena: senar-emazte abe-rastu berri batzuek ez diote alabariparte hartzen utziko emango dutenlehen dantzaldian. Hori kontatzendu eleberri laburrak, eta nola alabamendekatzen den. Beste ezer ez.Zertarako. Nahikoa zaizkio 6 urte-ko haurrentzako liburuen neurriko-ak diren letrekin osatutako 113orrialde eskasak –kendu, bidebatez, hitzaurrearenak–, EiderRodriguezek “torturatzen ziotengaiak” definitu dituenak aletzeko:ama-alaben arteko harremanak,aberats berriak, diruaren likitsa,kultura judua eta mendekuaren

arma. Aletzeko, gainera, airean eramaten zaituen esti-lo batekin, arnasa hartzeko betarik apenas uztendizun tentsio batekin, Rodriguez berriz: historianzehar herri, etnia, belaunaldi, zoko, geografia etamende guztietan errepikatzen diren gertaera mitiko-ak pertsonalizatzen –Kampf senar-emazteak etahaien alaba Antoinette–, geografia zehatz batean–Parisen– eta kronologia jakin batean –1920kohamarkadan– finkatzen. Labur, Dantzaldiak gogoasartzen dizu Nemirovskyren gainontzeko guztiak ira-kurtzeko jarraian. Eta euskaraz ere badi-tugu mordoxka, manualetan-eta ager-tzen ez zaigun arren. n

Aritz Galarraga

DantzaldiaIrene Nemirovsky.Itzultzailea: Eider Rodriguez.

txalaparta, 2006

Gogoa sartzen dizu

Helduen Literatura


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

JEXUXMAI LOPETEGIK (Zarautz,1956) bakarka kaleratu duenazken diskoa, egilea bera bezaininkorfomista da, izenburuanikusten denez. Errekan gora. Izo-kina bezala, musikaria gusturasentitzen omen da korrontearenkontra errekan gora, saiakerahorretan ezustekoa han goiandagoela amestuz. “Musikan,bizitzan bezala, berezko indarbat ageri da ezezaguna esploratzeko, eta bilaketakegitera bultzatzen zaitu, bilatzen ari zaren hori zerden ondo ez jakin arren”.

80ko hamarkadan eman zen ezagutzera, Akelarretaldeko abeslaria zen garai hartan. Euskal Herrikoehunka plaza bete eta taldearekin 5 disko grabatuondoren, bakarkako bideari ekin zion 1994an.Geroztik, laupabost urtetik behin kaleratu ohi dudiskoren bat. Orain hurrena, seigarrena, iazko udangrabatu zuen, Zarauzko Nohizbehinka estudioan,Unai Moraza musikari eta teknikaren laguntzaz.

Hamalau abestietatik zortzi Jexuxmaik berak ida-tzitakoak dira. Tarteka etorria izaten duela eta hala-koetan musikariak istorio duin bat idazteko aukeraaprobetxatzen omen du. Azken lan honetan, beresorterriak, bere sustraiek eta bere inguruneak pre-sentzia handia izan dute testuetan: erreka, itsasoa,euria, ibaia, erribera, putzuak, ura... eta, azkenfinean, natura bera. Betidanik hain gertu eta inkon-tzientean barneratuak izan diren kontzeptu horiekoharkabean txertatu ditu.

Aurreko diskoetan bezala, oraingoan ere hitzekaparteko garrantzia dute. Artistak argi du kantu txu-kun bat sortzeko ezinbestekoa dela testu egoki bathautatzea. Azken lan honetarako ere bere diskoetanohikoak diren idazleen poemak aukeratu ditu. MitxelMurua, Pako Aristi, Jon Benito, Harkaitz Cano edotakuttuna duen Joseba Sarrionaindiaren testuak musika-tu ahal izatea zorte handia eta ohorea dela adierazi du. Azken lan honetan abeslari zarauztarrak lagun eta lan-kide izan dituen Noizbehinka taldeko musikariakbildu ditu beste behin ere. David Etura (bateria),

Satxa Soriazu (teklatuak), AitorArozena (baxua) eta Xanet Aro-zena (gitarra) izan ditu bidelagungrabaketetan. Musikari laguntzai-le ugari ere izan ditu alboan:Bixente Martinez, Jorge Abadias,Julen Izarra, Amaiur Cajaraville,Alberto Garcia, Sergio Villar.

Erraz konformatzen ez denmusikaria da Jexuxmai. Bereerreka partikularrean saltoak

berrituz eta estilo desberdinekin jolastuz aberastuda. Aurreko diskoan, adibidez (Izar Uxo, Elkar2009), bere ohiko lengoaiatik ateratzeko arriskuahartu zuen rock estilotik datorren musikariak, eta lanberri honetan Gogoratu, ahaztu eta Beste swing bat kan-tuetan Satxa Soriazu, Kike Arzar eta Juanma Urrizajazz hirukotearekin esperientzia errepikatu du.

Berdin dio jazza, balada, countrya, balsa edorocka izan. Musikariaren zigilua nabarmena da.Berezko ukitua emango dio kantuari, ezusteanharrapatuko zaituen erritmo hauskorra agertuko da,akorde konplexuren batek piztuko du zure jakin-mina, abestiak indarra behar duen une zehatz horre-tan ondo enpastatutako ahotsek egingo diote korua,eta erregistro berean ibiltzearen abantaila luzatukodizu, bere tinbrea berehala ezaguna egingo baizaizu.

Antton Olariagak egindako ilustrazioak musikaria-ren esentzia sumatu du eta bereari eutsiz korrontearenkontra joateko animoak mantentzen dituen “rock-ero-aren” erronka ederki azaleratu du: zuhaitzaren enborsendo bat ageri da errekan, adarrak bota ditu errekarengoiko aldean zer dagoen jakiteko irrikak bultzaturik,baina sustraiak ondo erroturik ditu eta korrontearennondik norakoak ez du ernaietatik aterako.

Erritmo desberdineko kantek aniztasunez bustidute diskoa, errekasto ugaritatik edaten duenarenzapore gozoa ekarriz. Korronte desberdinetako urazkarrak eta geldoak zurrunbilo doto-re honetan jaurti dira. Zipriztin gai-tzala. n

Olatz Korta

Korrontearen kontra esploratzen

Errekan goraJexuxmai Lopetegi

Baga Biga, 2013

| ANA ZAMBRANO |ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK


Edurne ohi baino orduerdi beranduago iritsi daetxera. Aita kezkatzen hasitazegoen eta atea zabaltzen arizirela entzun ordu-ko, etxeko sarre-rara hurbildu da:

– Edurne! Kez-katzen hasita nen-goen! Zer gertatuzaizu?

– Benetan sentitzen dut,aita. Baina Eiderren amak

hamar euroko billetea galdudu!

– Horrela gustatzen zaitEdurne. Besteeilaguntzea. Eta aur-kitu al duzue?– Ez, ez! Kontuada nik billeteaz a p a t i l a r e n

azpian neukala eta orduerdi itxaron behar izandudala Eiderren amak aldeegin arte!

Hitz gezidunak

SoluzioaKike Amonarrizen umorea

LEHENGUSU

------------DAUKAGU

PERTSONAIA-REN IZENA

------------MUTIL

HELDUA

ABARKA

MODUKO

OINETAKOA

IZAN EZIK,SALBU

------------PEPE ...,IDAZLEA

GARAPEN

BEREZIRAKO

EREMU

------------ETZALEKU

ARTE

------------HATZETAKO

APAINGARRI

SAIATZERA

BEHARTU

------------PERTSONAIA-REN ABIZENA

ARTO

IRINEZKO

OGIA

------------EZ EME

ITXI

------------LITROA

GURASO

------------ZEREZ

ATZIZKIA

EGOKI

------------HEGAZ-KINTZA

ZAKUR

------------ITSUSIAK

PERTSO-NAIAREN

JAIOTERRIA

EHUNA,OIHALA

------------LUZARO

------------

GIGA

------------TINKO, IRMO

------------

NAZIONAL-SOZIALISTA

------------USO AR

PAZIENTZIA

HANDIKO

SANTUA

------------GAR

KANPORA!------------MUSIKA

ESTILO

URANIOA

------------ORE

JANGARRI

ABANTZU,KASIK

------------OINARRIZKO

EDARIA

HURBIL

HIDROGENOA

------------MODU

ATZIZKIA

HARA JOAN

------------ANPEREA

JASANKOR

LEHORTE

------------GIZA

HILTZAILE

TOKI

HARTAN

BAIEZKO

------------PARE BAT

SARRERA

------------HILEZKOR-

TASUN

BABARRUNA

------------MOKOR, LUR ZATI

TRINKO

EK

GK

ON

TS

ON

AN

-TE

ER

RE

PIK

AT

UA

----

----

----

BA

LIO

AE

S

UG

UD

OB

ER

OA

KI

SE

RT

SI

IZ

ER

AI

LE

AI

TA

ON

AZ

OR

AN

TE

LA

BA

IL

UZ

AZ

IG

NA

ZI

AT

EJ

UU

IA

LI

ZE

KO

RT

AS

UN

H

DN

IA

BA

HA

RA

TU

OK

OZ

RP

AI

RA

KO

R

G H B

ZA

AR

T

AT

EH

Berandu

DA

NI

BLA

NC

O


ALEA - ERDIKO KAIERA

GONZALO ETXEBARRIA(Bilbo, 1954) Debara itzulida. Duela 40 urte JorgeOteizak sortutako Debakoarte eskolan sartu zen Etxe-barria, ordurako Oteizaktaldea utzita zuen arren.1981ean ihes egin beharizan zuen Etxebarriak etaorduz geroztik Ipar EuskalHerrian bizi da. Sortzai-leentzat ihesa emankorraomen da. Eta orain eman-kortasun horren emaitzaikusteko aukera dago artis-tak bi urtez eskola izanzuen herrian, Santa Mariaelizaren klaustroko inguruparegabean. Orain delahamar urte antolatu zutenlehenengoz klaustro horre-tan margo erakusketa.Udako egun beroetan arku-pe gotikoa erakusketa itzalfreskoan gozatzeko aukeraematen du. Baina gaur egu-raldi goibela dago, grisa etahotza.

Etxebarriaren lana griseta hotz aztertu nahi duenikusleak espresionismo abs-traktuaren ezaugarriak aipaditzake, bereziki espresio-nismo alemaniarraren era-gina izango du kontuan(1970eko hamarkadan ereDebako eskolako Ibarro-lak, Sistiagak, Zumetak ,Mendiburuk…, elkarri era-giteaz gain, eragin ukaezinajaso zuten Alemaniatik) edoegilea arrazionalismoa etakaosa bateratzen saiatzen dela azal-duko du. Baina Etxebarriak berakesana duenez, ez du maite beremargoei buruz azalpen xeheak ema-tea. Ikusleak bere obra ulertzea ezda derrigorrezkoa. Erreakzioa bila-tzen du publikoarengan, erreakziohori edozein dela ere, ikusleak zer-bait sentitzea nahi du, hunkitzea.

Santa Maria elizan sartu, ezke-rrera jo eta margolariak emandakoaskatasun horrekin ir i ts i gara

klaustrora. Tamaina orotako koa-droen koloreek atentzioa ematendute: gorriek, berde ilunek, hori iafosforeszenteek… Atentzioa etaberotasuna. Kolore horiek kon-traste nabarmena egiten dute eli-zaren hormekin eta artistak ibilbi-dearen hasieran erabili zituen etagaur ere koloreekin nahastendituen zuri-beltzekin. Eta kontras-tea beste hainbat mailatan antze-maten da.

Tamaina eta formatuenarteko aldea ere handia da.Koadro handienek hor-mako zutabe arteko espa-zioa betetzen duten bitar-tean, margo txiki karratunahiz biribiletan begiaxehetasunetara joaten da.Margo handienak maizlerro horizontal batekzeharkatzen ditu, zerua etalurra bereiziz, nolabaitekopaisaiak sortuz. Eta, hor-taz, abstrakzioaren etafiguratibismoaren kon-traesana sortzen da, bisita-ri xalo honen begietanbehintzat. Eta formakasmatzera jolastu daitekeikuslea, hodeietan formakbereizten aritzen garenmoduan. Pertsonaiamozorrotua ikusiko dubatean, begi bat, itxita,bestean, lerro hori okerbizia tximista iruditukozaio, eta ur auzi berdeaantzemango du bestemargo batean. Ala basoada? Berdin dio. Ziurondokoak beste zerbaitikusiko duela. Sentsazioakhelaraztea da kontua.Zerua, erakusketaren

kontrasteekin bat eginnahiko balu bezala, garbituegin da eta arkuen xareta-tik eguzki izpi ahul batzuksartu dira. Argia aldatzenari da eta ikuslearen per-tzepzioa ere bai. Erakuske-ta honen agertokia ez baita

neutroa, Gonzalo Etxebarriak bizi-toki eta lantoki duen Zuberoa haren-tzat neutroa ez den bezala. “Enelanetan beti da zerua eta lurra, Zube-roa, eta kaosa. Eta azarea, eta borro-ka, gestazioa, apokalip-sia… Hori da eneintentzioa. Hori da enemargoetan ikustendudan mundua”. n

Nagore Irazustabarrena

Kontrastearen hozberoanMargoak: Gonzalo Etxebarria.

Non: Santa Maria elizako klaustroa, Deba. Noiz: abuztuaren 27a arte.

Babeslea: iametza Interaktiboa


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA | JOXERRA AIZPURUA SARASOLA |

UZTAILAREN 8AN, munduan karbono dioxi-do gehien isurtzen duten hamabost esta-tuetako 70 zientzialarik DDPP izenekotxostena (karbonoa errotik gutxitzekobideak) helarazi zioten Ban Ki-MoonNBEko idazkari nagusiari.

Zientzialari horien helburua Lurrarentenperatura hazkundea bi gradutik beheramantentzea da, eta horretarako hiru bideproposatzen dituzte. Munduko estatubakoitzak gehien komeni zaiona aukeratubeharko luke.

Lehen bidea ekonomiaren alor guztietan(etxegintza, garraioa, industria) energiareneraginkortasuna hobetzea da. Bigarrena,jatorri fosila duen elektrizitatea iturriberriztagarrietatik lortutakoarekin ordeztea.Eta, azkenik, erregai fosilen ordez karbonogutxiago duten erregaiak erabiltzea.

DDPP-k ez dio ezer berririk. Non esanden eta nork onartu duen, horra berrikuntza handiena. Orainurte batzuk, txostenak ez zukeen NBEren ataria gainditzerikizango; haren idazkari nagusiarenganaino heltzea gizartekosektore guztietan gertatzen ari den aldaketaren isla da. n

Azal azpian jartzen denbularretakoaGure gizartean estetikak duenindarraren erakusle izan daitekeberri hau. Orbix Medical enpre-sa israeldarrak azal azpian jar-tzen den bularretakoa asmatudu. Enpresako ordezkariek dio-tenez, bost urtez egindako pro-betan ez da osasun arazoriksortu. 2013tik dute bularretakoamerkaturatzeko baimena.

ttiki.com/70848 (Frantsesez)

Baztertutako teknikamatematiko zaharra,berriro indarrean1845. urtean Jacobiren metodoiteratiboa aurkeztu zen, ekuaziolinealen sistemak ebazteko. Ite-razio metodoa oso geldoadenez, gutxi erabili izan da apli-kazio praktikoetan, baina ikerla-ri talde batek 200 aldiz handitudu haren abiadura, eta honen-bestez diseinu espazialean, itsa-sontzien eraikuntzan eta klima-ereduen sorreran erabilgarriaizan daiteke.

ttiki.com/70849 (Gaztelaniaz)

Arto zaharraren geneakgaur egungo artoan

Ikerkuntza genetikoari eskerasko eraldatu ditugu antzinakobarazkiak. Oro har, oraingoakantzinakoak baino emankorra-goak dira, baina intsektuenaurrean ahulagoak ere bai. Orain,Suitzako ikerlari batzuek artoa-ren galdutako zenbait propietateberreskuratu nahi dituzte, mani-pulazio genetikoaren bidez.

ttiki.com/70851(Euskaraz)

Lurreko tenperatura igoera bigradutik behera uzteko bideak

ANTISORGAILU MOTA BAT baino gehiagodago, eguneroko pilulatik hasi eta bost urte-ro aldatu behar den esteriletaraino. Berriki,beste metodo bat iragarri du MicroCHIPSizeneko enpresa estatubatuarrak MIT Tech-nology Review aldizkarian: hamasei urterakobalio duen txipa.

Hogei milimetro luze den txipak haur-dunaldiak hamasei urtez eragozteko adinahormona eta bateria ditu, eta azalarenazpian kokatzen da. Bateriak duen korronte

ahulari esker, eguneko 30 mikrogramo hormona askatzen dagorputzean. Erabiltzaileak gailua desaktiba dezake nahi due-nean, eta ondoren berriz aktibatu.

Datorren urtean hasiko dira pertsonekin probak egiten, eta2018rako merkatuan izatea espero dute. n

Antisorgailua txip batean

HA

NS

HIL

LEW

AE

RT-

CC

BY

SA

Elektrizitatea energiaberriztagarriz eratzea

proposatzen dute DDPPtxostenaren egileek.

Txip antisorgailuak honentankera edukiko luke,

gutxi gorabehera.

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA


LEKAK ETA BABARRU-NAK aihena eskubizaurrera luzatu eta hazdaitezen, parda jartzenzaie geurean, Beterrialde honetan. Makila,haga, zurkaitza, arba...Izen asko du. “Parda”hitza inongo hiztegitantopatu ezinik nabilela“pordoi” aurkitu dut.Bai, Tolosako Pordoi-dantza edo Zardai-dan-tza sonatuko pordoia.Ibon Sarasolak bereHauta lanerako euskal hiz-tegia mitikoan honela definitzendu pordoia: “Erromesak edobidaztiak eraman ohi duen makilaluzea”. Eta adibide, Joxe BixenteEtxagarai (1773-1855) bertsolaridonostiarraren bertso hau jaso-tzen du: “Bordoietik zintzilik /kurkubitan ura”. Itxuraz, pertsonabaino luzeagoa eta muturra ferra-tua duen makila da pordoia. Gaz-telerazko bordón.

Pordoia bordón-etik badator,gure baratzeko parda barda-tiketortzea ez harritu. Eta, Sarasola-renean ez, baina, Azkueren Diccio-

nario vasco-español-francés-en bai.Barda, adar txikiagoz jantzitakozuhaitz baten adarra da.

Garai batean, sororako edobaratzerako pardajea adarrez osa-tuko zen. Gaur bakana da irudia:etxe aldameneko arbolaren batenbueltan pardak, zutik, haren ada-rretan bermatuta. Ama zuhaitza-ren arrimuan jasotzen ziren, bestezuhaitz bati kendutako adarrak.

Basoan, bide ertzean, txaran,adarra franko izango zuen bara-tzezainak, eskuera. Aihotza etaaizkora ttikia dantzatzen iaioa

izango zen, zuhaitzariadarra kendu eta ondo-ren muturra zorrozteko.Tokian tokiko egurrare-kin. Oitzen, Leurtzaibaiaren alderako bara-tzeetan ezpelezkoakdituzte, han estakak dei-tzen dieten tomate-makilak. Gaur, aizkora-rik ere ba ote dubaratzezainak? Gauregungo pardajean burdi-nak eta plastikoak hagin-tzen dute: eraikuntzanbetoia armatzeko erabil-

tzen diren burdinazko hagatxoak,zerratokian zuzen-zuzen moztueta zorroztutako makilak, erratzkirtenetarako aluminiozko tutuak,begi zabaleko polietilenozko etapolipropilenozko sare meheak,metalezko hariak eta kableak...

J. M. Barandiaranek jasoa daErnioko tontor baten Pordonba-ratza izena. Mairu baratzeenerako ehorzketabaratze bat ote da,bertako pordoienga-tik ezaguna zen tokibatean? n

Mentuaren zaputzaGEREZIONDOA, Prunus cerasus, neguantxertatu zen. Makatza, basaka edotxertaka deitzen zaio txertatu gabe-koari. Mentuoin hau menditik hartueta geuk nahi dugun aldaera txertatu-ko diogu. Neguko txertoa, adarrekoaegin zen hemen. Ez da itsatsi. Men-tua ihartuta dago. Behekoa, mentuoi-na bai, bizi da, eta indarrean altsumaberriak eman ditu. Hauek udarantxertatu ahalko dira, begiko txertoa.Txertaketak milaka urte ditu, fruituarbolak hobetu eta hedatzeko eraonena. Geurean ere garrantzitsua,duen izen mordoa lekuko: txertatu,sestratu, mentatu, mentutu, edadon,enpeltatu, pikokatu, eztitu, eraden-du... Lehen nonahi zen txertatzaileiaioren bat. Gaur? n

JAKOBA ERREKONDO

JAK

OBA

ER

RE

KO

ND

O

Bardajea


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

OZEANIA, 1768-1771. Royal Societyelkarteak James Cook esploratzaileeta kartografoari agindutako lehenespedizioan, kapitain ingelesak Zee-landa Berria eta Australia mendebal-deko kostaldea aurkitu zituen. Lehenkonkistatzaileen ondotik kolonoakiritsi ziren eta uharteak ErresumaBatuaren jabego bihurtu zen.

Hainbat historialarik bertsio ofi-zial hori aldatu nahi izan dute, Cookbaino lehen inguruko herrialdeetakoarrantzale eta merkatariak bertanegonak zirela argudiatuz, baina orainarte ez dute froga garbirik aurkitu.

Bigarren Mundu Gerraren urtee-tan, Maurie Isenberg soldadu austra-liarrak txanpon zahar batzuk aurkituzituen Wessel artxipelagoko uhartebatean, Australia iparraldean. Aurki-kuntzaren gune zehatza mapa bateanadierazi zuen, eta txanponak adituenesku utzi zituen, azter zitzaten.

Baina txanpon haiek ahaztuakizan ziren, harik eta Indianako Uni-bertsitateko (AEB) Ian McIntoshektopatu dituen arte. Jatorri australia-rreko antropologoak ondorioztatudu txanponek 1.000-1.300 urte ingu-ru dituztela eta Kilwako sultanerriak–egungo Tanzaniak– irarri zituela.Zehazki, txanpon horiek Saharazazpiko Afrikan sortutako lehen txan-ponak izan ziren.

Hortaz, McIntoshen arabera, sul-tanerri afrikarreko arrantzale, merka-

tari edota esploratzaileak duela milaurte baino gehiago iritsi ziren Aus-traliara, eta bertakoekin tratuan arituziren, txanponek adierazten dutenez.

Oraindik goiz da froga hori histo-ria berridazteko nahikoa izango oteden jakiteko. Gainera, txanponakjatorrizko tokitik eraman zituzteneta, beraz, arkeologiak ezingo duegiaztatu Kilwako bidaiariek duelamila urte inguru utzi zituzten ala,esaterako, bildumagile batek galduote zituen askoz geroago, Cook ber-tan lehorreratu ondoren.

McIntoshen hipotesia egiaztatutaere, garbi dago ustezko aurkitzaileekOzeanian izan zuten eragina britai-niarrek izango zutena baino askoztxikiagoa izan zela, europarrek ezbezala, aurkitutakoa ahal zela berehorretan uzteko ohitura baitzuten.

Gainera, aurkikuntzaren eztabai-dak zentzua galtzen du, gizakiek Aus-tralia benetan askoz lehenago aurkituzutela kontuan hartuz gero. Duela40.000-50.000 urte, Pleistozenoan,lehen australiarrak izango zirenakAsia hego-ekialdetik abiatu ziren.Uhartez uharte, garai hartan askozestuagoak ziren itsasarteak zeharka-tuz egungo Ginea Berrira iritsi ziren.Eta orduan Australiakoplataforma kontinentalaitsasmailatik gora zegoe-nez, handik Australiaraoinez iritsi ziren. n

GizartesegurantzaTxina inperialean

ANTZINAKO TXINAN sendagi-leek ez zieten gaixoei sosikkobratzen etxera bisitan joatenzirenean. Orduan, zertaz biziziren Txinatar Inperioko medi-kuak? Badirudi bizisari modu-ko baten bidez ordaintzen zie-tela sendagileei. Gaixozeudenek ez zuten ordaintzen,sendatutakoek ordea bai, etahala, medikuek hilero soldatajasotzen zuten. Soldata huraemaitzen araberakoa zen; zen-bat eta gaixo gehiago sendatu,orduan eta ordainsari handia-goa jasotzen zuen sendagileak.

Are gehiago, medikuak gai-xoari dirua sendatze prozesuaamaitu baino lehen eskatuzgero, gaixoak haren aurka sala-keta egin zezakeen, eta okerraheriotzaz ordaintzen zen.Muturreko neurri horrenbidez, agintariek bermatzenzuten medikuntzaren profesio-nalak ondo trebatuta egongozirela, eta ahalegin guztiakegingo zituztela, baldin etahilabete bukaeran kobratu nahibazuten. n

Arrastoak

YA

NG

SHE

ALI

NG

NA

TH

AN

IEL

DA

NC

E-H

OLL

AN

D

Historia liburuek orain arte esandigute James Cook (1728-1779)kapitainak aurkitu zuelaAustralia. Baina txanpon zaharbatzuk medio, bertsio ofizialaaldatu daiteke: mila urte ingurulehenago Kilwako sultanerrikoafrikarrak Australian egon omen ziren.

Akupuntura puntuak seinalatzendituen irudi zaharra.

Afrikarrek ere “aurkitu”omen zuten Australia


TERMOMETROA

1976KO APIRILAREN 5EAN Segovia-ko kartzelatik ihes egin zuten 29presoen pasartea aski ezaguna dugugurean. Zenbaitentzat, Franco hilberritan kaleak astindu zituen berriaizan zelako; besterentzat urte beteberanduago iritsiko zen amnistialegea eskuratzeko bultzada eraginzuelako; edo Imanol Uribek filma-tutako Segoviako ihesa pelikula ikusiizanagatik, agian, gaztetxoagoon-tzat.

Hautsak harrotu ez dituen arren,hautsa kendu dio Kataluniatik iritsiden The Segovia Big Band dokumen-talak frankismoaren aurkako borro-kan garrantzia ukaezina duen Sego-viako ihesari.

29 presok zeharkatu zituztenSegoviako barroteak. Horietatik25 ETA polit iko-mil itar rekokideak ziren, eta gainontzekoakMovimiento Ibérico de Liberación(MIL) talde anarkistakoak etaFrente Revolucionario Antifascis-ta y Patriótico-ko (FRAP) militan-teak.

Tunela zulatuta 29ek kartzelatikihes egin bazuten ere, lauk bakarriklortu zuten Frantziako Estatura iris-tea, eta bat bidean gelditu zen, guar-dia zibilek tiroz hilda.

Oriol Solé Sugranyes MILekomilitante kataluniarra izan zen apiri-laren 5etik 6rako gauean hil zuteniheslaria. Egun haiek berriz gogora-tzeko motibo izan da bere hilketa,bera baita dokumentalaren prota-gonista nagusia.

The Segovia Big Band, protagonistekin elkarrizketakSegoviako ihesa gertatu zenetik 38urte pasa direnean Oriol Soléreniloba Gemma Serrahimak osatu dudokumentala, Joan Rossell bideogi-learekin: The Segovia Big Band, prota-gonistekin elkarrizketak du izena.

Segoviako ihesean parte hartuzuten 14 pertsona elkarrizketatuditu, ETAko kide ohiak denak.Gaiak egungo testuingurua eta taldearmatuaren hastapenak aztertzekoaitzakia eskaini die Kataluniakobideogile gazteei.

Dokumentalak urteetan isilikegon direnen ahotsak entzunaraztenditu; hala, protagonistek euren kon-takizuna sortu dute. “Lehen harre-mana egiteko eta elkarrizketatuakhitz egitera animatzeko Oriol nireosaba izatea garrantzitsua izan bazenere, interesa historiak berak dauka”,azpimarratu du Serrahimak.

Lan xumea da Serrahimak etaRosellek eskaintzen digutena. “Osoargi genuen ez genuela makrodokumentalik egin nahi, lan guztiabiok egin dugu” dio Serrahimak.“Klima intimo hori da gure doku-

SEGOVIAKO IHESA

1976an Segoviako espetxetik ihes egin zuten 29 presoetako bat zen Oriol Solé Sugranyes.Guardia Zibilak hil zuen Ataolaztiko gainean. Militante katalanaren bizitza eta heriotza

aitzaki hartuta, gertaera haiek gogoratu ditu The Segovia Big Band dokumentalak.

Xita Sugranyes, Oriolen Soléren ama Ataolaztin, semea hil zuten tokian. Argazkia Joseba Zabalzak atera dio Gogoan Hartzeko Izenak proiektuaren baitan(gogoanhartzekoizenak.blogspot.com).

Ataolaztin bada Oriol Solé oroitzen duenik

| ANE LUSARRETA |

GO

GO

AN

HA

RT

ZE

KO

IZE

NA

K/

JOSE

BAZ

ABA

LZA


TERMOMETROA - SEGOVIAKO IHESA

mentalaren gakoa”, azpimarratu duRossellek. Bikotearen lehenengoikus-entzunezko lana da.

Dokumentalaren egileek egungotestuinguruari eta erakundean sar-tzeko arrazoiei eman nahi izan dietegarrantzia. “Zati anekdotikoak kon-tatzeko, badago pelikula!” dio Rose-llek.

Ihesa egin eta 5 urtera gertakariaImanol Uribek zinemaratu zuen.Ihesean parte hartutako kideenkolaborazioa ezinbestekoa izan zen,xehetasun guztiak zaindu eta errea-litatearekiko ahalik eta fidelena izanzedin. Batzuk aktore lanetan erearitu ziren.

Badugu pasadizo eta bitxikeriakezagutzeko beste biderik, filmarengidoiaren oinarri den Operación Pon-txo, Hordago argitaletxeak 1978anargitaratutako liburua idatzi baitzuenAngel Amigok, iheslarietako batek.

Lehenengoan kale, bigarrenean kaleraSegoviako ihesa baino hilabetebatzuk lehenago, 1975ean, kartzelaberetik ihes egiten saiatu ziren zen-bait preso, baina ez zen ekintzaarrakastatsua izan. Mikel Lejartza,El Lobo ezizenez ezagun den era-kundean infiltratutako poliziak pre-soen asmoaren berri eman baitzienindar armatuei.

Bigarren saiakera ez zen hutseangelditu. Amnistia iritsiko zela baze-kiten arren ihesarekin aurrera jarrai-tzea erabaki zuten presoek, herrimugimenduen “kontzientzia pizga-rri” izan zedin: “Franko hilik zego-en, eta Espainiako Esta-

tuan ez zen demokraziarik egongokartzelak husten ez baziren. Ihesa-ren helburua amnistia lehenbaile-hen iristea zen”. Iñaki Garmendia,ihes egin zutenetako baten hitzakdira hauek.

Jon Ibargutxi ere han zen. Bereesanetan operazioa barne mailanguztiz arrakastatsua izan zen: “Pen-tsa, eguerdiko ordu-biak aldera egingenuen alde, eta seiak eta piko arte ezziren konturatu 29 preso falta zirela”.

Tunelean barneratu eta Segovia-ko estolderiatik 800 metro ingurukobidea egin zuten, kanpo komando-koekin batu arte. Auritzerainokamioian iritsi ziren, mugalariarekinelkartzekoak ziren bertan, bainajakina denez, adostutako lekuan ezzen mugalaririk azaldu gau hartan.

Behe-laino beltza, berdeak basoan,eta Sorogainen mugarik ez“Bi jarrera zeuden: Kamioian geldi-tu eta zita berri bat eskatzea lehe-nengoa, eta geure kasa muga pasa-tzen saiatzea bigarrena. Bozketaegin genuen. Momentu hartako nirebotoa? Mendira!”, dio Garmendiak,

kamioiko eztabaida gogoratuz.Miren Amilibia kanpo komando-

ko kideak bestela oroitzen du gauhartan jazotakoa: “Nik ez ateratzekoesan nuen. Baina momentu hartandenak euforiaz gainezka zeuden,Nafarroan geundela bazekitelako. Nigaztetxoa nintzen, ez nintzen haieiaurre egiteko gai izan, astakeria batbotako nuela pentsatu nuen”.

“Guardia zibilek ez gintuztenikusten, behe-lainoagatik, bainaurrutitik entzuten gintuzten. Fokobat ikusi nuen orduan, eta entzun

nuen: ‘Alto, ¿quién vive?’Pra-pa-pa-pa-pa!!”, MikelLaskurainek besoekinfusilaren mugimenduaantzeztu du oroimeneanatzera egiterakoan.

Gauak aurrera eginahala, talde txikitanbanatutako iheslariaknoraezean oinez ibiliziren Sorogain basoanbarrena. Bost lagunek

etxe handi batean ezkutatzea lortuzuten. Hiru astez egon ziren bertan,Frantziako Estatura joan eta Yeuuhartera deportatu zituzten gero.

Gainontzekoak poliziak atxilotuzituen, apirilaren 5etik 6rako gauean.“Ihes egiteko aukerarik ez genuelaikusirik, herrira joan eta bertan ager-tzea erabaki genuen. Tiroka hilkobagintuzten, behintzat jende aurreanizan zedin”, dio Bixente SerranoIzkok.

1977ko amnistia legearekin libregeratu ziren hogeitazortziak. OriolSolé, berriz, ez zen herrira iritsi,basoan bertan hil zuten.

“Ihesa eta gero, atxilotu nindute-nean, Iruñeko kartzelako leihoeta-tik ‘Pons hil dute’ oihukatzen zuteneta nik ‘ez, Pons ni naiz, hemennago’ erantzuten nuen. Orduantxekonturatu nintzen Orioli buruz arizirela, hil egin zutela”, dio JosepLluís Pons Llobet, Soléren alderdi-kide eta adiskideak.

“Bezperan eman genion ihesarenberri, eta parte hartzeko aukeraeskaini genion. ‘Honela egiten dira gauzak’ esan zuen, guztiz harrituta”

Bixente Serrano Izko, Segoviako espetxeko iheslaria

Oriol Solé MIL erakundearensortzaileetako bat izan zen.Ezkerreko irudian jendarmeek lehenaldiz atxilo hartu zutenean, 1971n,erakundea sortu berritan. 1973anberriz atxilotu zuten eta 1976koihesaldira arte ez zuen ezagutukoaskatasuna; ordu gutxiz ordea.Eskuinean erretratu bat.


Oriol Solé Sugranyes, MILen sortzaileOriol Solé Sugranyesek 1971kourtarrilean sortu zuen MovimientoIbérico de Liberación (MIL), JeanClaude Torres eta Action Directetaldeko sortzaile Jean Marc Rouilla-nekin batera, besteak beste.

“Burgosko prozesuko laguntzabileretan ezagutu nuen Oriol, etaETA VI-ko arduradun batek esanzigun fronte bat ireki behar zelaBartzelonan. Hasi ginen pentsatzennola egin borroka armatua Bartze-lonan, Euskal Herrian gertatzenzenarekin lotuta. Horrela sortu zenMIL”, azaldu zuen Rouillanek AritzGalarragak ARGIAn egindako elka-rrizketa batean.

Santiago Soler Amigó, Jose LuisPons Llobet eta Francoren Gober-nuak 1974an garrote vil bidez erailzuelako ezagun den Salvador PuigAntich izan zituen, besteren artean,borroka-lagun. Puig Antich berrikialbiste izan da, izan ere Jordi Panyellakazetariak urtarrilean aurkeztutakoSalvador Puig Antich: Cas Overt libu-ruan gaztearen hilketako irregularta-sunak eta froga berriak azaleratuditu, bi sumario egon zirela baiezta-tuz: ofiziala eta desagerrarazi zutena.

1973an atxilo eraman zuten Solé,eta bi urte beranduago Segoviakokartzelan amaitu zuen, Pons kidea-rekin batera.

“Neuri kartzelan Oriol zelata-tzea egokitu zitzaidan. Beste kar-tzela batetik zetorren, eta hanpreso komunekin ibiltzen zen,beraz ondo jakin behar genuenfidatzeko modukoa ote zen. Entre-tenitu egin behar izaten nuen zer-

tan genbiltzan konturatu ez zedin.Honela jakin nuen anarkista zelakoibiltzen zela preso komunekin.Tipo jatorra zen Oriol!”, dio Ami-gok. “Bezperan eman genion ihe-saren berri, eta parte hartzekoaukera eskaini genion. ‘Honela egi-ten dira gauzak’ esan zuen, guztizharrituta”, gogoratzen du SerranoIzkok..

Monolitotik muga erraz ikusten da, orainAurtengo apirilaren 5a egun bereziaizan zen ihesean parte hartu zutenkideentzat. Auritzen (Nafarroa)elkartu ziren denak eta Solé hil zutenlekuan jarritako monolitoan omenal-di berezia egin zioten, Ataolaztin.

Solé Sugranyes familia, lagunaketa 29 iheslarietatik 22 bertan egonziren. Baita Oriolen ama, 94 urtedituen Xita Sugranyes Franch ere.Behe lainoa zegoen eta zirimiriaari zuen, kamioit ik salto eginzuten gau hartan bezala. Korrikal-dirik gabe, Auritzetik Ataolaztirai-noko bidea berregin zuten berta-ratutakoek.

Monolitotik muga erraz ikustenda orain, oroigarria osatzen duten

harri biek Urepelerako bidea era-kusten baitute. Harrietako bat Soléjaio zen herritik ekarritakoa da, etabigarrena Ataolaztikoa.

Miren Amilibiak hitza har tuzuen, Solé hil zuten lekuan paratu-ta: “Faxismoaren aurka borrokaegitea tokatu zitzaion belaunaldi-koak gara gu. Aldaketak lortu geni-tuen, bai, baina ‘demokrazia’ deitudioten erlazio politiko berri honek‘desberdin’ pentsatzen dutenak isi-larazi ditu, eta boteredunak bote-rean finkatzen dituen nazio batasu-na bermatu du. Baina zureoroimenak, Oriol, gure sinesme-nak mantentzen laguntzen digu,herri aske, solidario eta burujabeeneraikuntzan era baketsu eta aktibo-

an parte hartzen jarraidezagun”.

Serrano Izkok memo-riaren garrantzia azpima-rratu zuen: “Historiakmarkatu egin gaitu, kon-turatu ala ez oraina mar-katu digu, eta orainhonetatik ari gara etorki-zuneko historia idaztekosaiakeran. Memoria,ordea, ariketa mentala

da, iraganeko bizipenekin egitenduguna”.

Ariketa mentala egingo duguorduan, Segoviako ihesa ez dadinbihurtu efektu-berezirik gabeko peli-kula zaharkitu baten izenburu, etaAtaolaztiko monolitoko plakan ira-kurtzen dugunean OriolSolé Sugranyes izena,jakin dezagun zein zeneta zergatik eman zuenbizia toki horretan. n

Ezkerrean, The Segovia Big Band dokumentaleko irudia. Eskuinean, 2014ko apirilaren 5ean Oriol Soléri egindako omenaldia;ihesaldian parte hartu zuten 29 lagunetatik 22, senideak eta dokumentalaren egileak elkartu ziren Ataolaztin.

“‘Pons hil dute’ oihukatzen zuteneta nik ‘ez, Pons ni naiz, hemennago’ erantzuten nuen. Orduantxekonturatu nintzen Orioli buruz arizirela, hil egin zutela”

Jose Luis Pons Llobet, Oriol Soléren alderdikidea


TERMOMETROA

“ARGAZKI HORI JARTZEA berari otuzitzaion: bere osaba, Fidel Mondra-gon, El Duesoko espetxean egonzelako frankistek atxilotu ostean.Bere ama Loli Mondragon, etaamona Nieves Sanchez, bisitan joanzirela kontatu zioten aitari; presoguztiak lurrean botata topatu zituz-tela, eta ama, lauzpabost urterekin,‘gizon’ harengana hurbildu eta gal-detu ziola: ‘Zu zara nire anaia?’; etamuxu bat eman ziola. Hor kokatubehar da argazkia”, azaldu diguArnaldo Otegiren seme Hodeik,Elgoibar 1936 elkarteko kide erebadenak.

Ahanzturak eta kasualitateakjotako historia da honakoa. EuskalHerriko ehunka irudik urte mordoaeman zuten zokoraturik, IñakiOdriozola Elgoibar 1936ko elkarte-ko kideak Espainiako KulturaMinisterioaren webgunetik berres-kuratu zituen arte: “2007 edo2008an Archivos Estatales webgu-nean argazkiok jartzen hasi ziren,horretaz konturatu eta Elgoibarkoberrehun bat argazki jaso nituenzuzenean saretik: faxistak herriannola sartu ziren, nola kalez kaledoazen, jendearekin hizketan…”.

Irudiok Erich Andresen alargunHildegard Andresek Central Orderkonpainiari saldu zizkion 1994an,eta hamarkada baten ostean, Espai-niako Kultura Ministerioari eskainizizkion enpresa horren ondorengoContent Mine International AGk.Espainiarrek, noski, erosi eta bestemakina bat argazkiren artean,sarean ipini zituzten.

Hodei Otegik dioskunez, “Elgoi-barko argazkiok topatu ondoren,herriko jende nagusiarekin bileraegin genuen Musika Eskolan; argaz-ki hura agertu zenean, zera esanzidaten: ‘Hori zure amona da! Etabestea, birramona!’ Harri eta zurgeratu ginen”. Gero, jakina, Loli

Mondragoni argazkia erakutsi etahau ere harrituta geratu zen; ezzuen unea gogoratzen, hiru bat urtezituelako. Baina bera lez, herrikoinork ez zuen argazkilaria gogoan,nahiz eta naziak bere burua erretra-tatu zuen egun horietan: Elgoibar-ko argazkien artean, Erich Andresbera ageri da, kanoi baten oinarrianeserita bazkaltzen, dotore jantzitagerra garaietarako.

Juantxo Egaña argazkilari donos-tiarrak ere kasualitatez aurkituzituen argazkiak: “2012an Salaman-cako artxiboan Euskal Herriareninguruko gauzak bilatzen ari nintze-la, jartzen zizkidaten zailtasun asko-ren artean, zinez atentzioa deitu

Zendutako amari kartzelatik gutuna idatzi dio berriki Arnaldo Otegik. Testuarekin, 1936ko zuribeltzeko argazkia dago webgunean, ama eta amona ageri direla. Erich Andres naziak ateratakoa

da. Ahanzturatik berreskuratu dugu tropa frankistekin zihoan argazkilariaren lana: Iruñea,Donostia, Gasteiz, Irun, Elgoibar, Eibar, Tolosa eta Bergaran ateratako ehunka argazki.

Arnaldo Otegiren ama erretratatu zuen nazia

| AITOR AZURKI |

1936KO GERRA

Erich Andresen auto-erretratua,kanoiaren ondoan bazkaltzen.

Aldamenean, Arnaldo Otegiren amaLoli Mondragon (erdian eserita dagoen

haurra) eta amona Nieves Sanchez(ondoko emakumea), Andresek

Elgoibarren gerran ateratako argazkian.

MCU

MCU


zidan irudi bat topatu nuen: haurbatzuk barrikada ospetsu bateanjolasten, 1936ko irailean Donostian.Erich Andres delako batena zen,niretzat erabat ezezaguna. Ez zida-ten argazki orijinalak ikusten utzieta internet bidez begiratu beharizan nuen…”, azaldu digu Egañak.

Ezezaguna gureanEuskal Herrian ehunka argazki eginarren, ezer gutxi izkiriatu da orain-dik Andres eta bere lanaz. Nor ote,bada, nazi hura? “Argazkilari ofizialgisa espainiar golpistekin ‘enpotratua’joan zen 1936an herriz herri”, argi-tu du Odriozolak. Zehazki, 1905eanLeipzigen sortua, bere lehen argaz-kilari lanak 30. hamarkadan eginzituen Hamburgoko prentsan.1936. urtean, berriz, nazien albisteagentzia ofizialean lan egiteari ekinzion. Espainian gerra hasi zenean,Galiziatik sartu zen kazetari taldebatekin: hiri suntsituak, biztanleak,frankisten irudiak… 2.649 argazki,orotara. Tartean, Irun, Elgoibar,Tolosa, Eibar, Iruña, Donostia,Bergara eta Gasteizen izan zen.

Alemaniarrak bazekien zertaraetorri zen gurera: “Ez da argazkilariitzela, irudiei freskura falta baitzaie.Egiten duena propaganda da, erregi-men frankistaren beste itxura batemate aldera. Frankistek hiriak hartu

ahala argazkiak egin zituen, eta hon-dakinen artean haurrak barrikadetanjolasten, herritarrak soldaduekin hiz-ketan eta abar ikus daitezke. Osoadierazgarria da, normaltasun irudiaeman nahi baitu. Irudi maltzurrakdira, gerraren drama guztia ezkuta-tzen dute-eta, erreala ez dena helara-zi nahian”, dio Egañak.

Euskal Fototeka NazionalaAurkikuntzaren ostean, KulturaMinisterioarekin hitz egin zuenOdriozolak; kopiak eros zitezkeelaerantzun zioten. “Elgoibarko Uda-lari argazkiok eskuratzea eskatudiogu, azken finean herri guztiaazaltzen delako, baina ez digu kasu-rik egin”, azpimarratu du Otegik.Izan ere, nola liteke zortzi euskalherri eta hirietako irudiok horrenezezagunak izatea?

Egañaren aburuz, guztiak erakutsibeharko lirateke: “Ahanzturatikberreskuratu beharko lituzkete insti-tuzioek eta Erich Andresen argazkio-

kin erakusketa handia egin. Haratagojoanda, Euskal Herrian oro har, ezdago gordetzearen kultura hori.Frantzian edo Katalunian, adibidez,horretarako instituzioak eratu zituz-ten, diru asko xahutuz, argazkiakberreskuratu eta gordetzeko”. Josu-ren Murgizu Intxorta 1937 KulturElkarteko kidea ere bat dator: “Kata-luniarrek euren informazio guztiaSalamancatik eramatea lortu dute,Eusko Jaurlaritzak ordea ez; ardurahandiagoa hartu behar lukete”.

Nolanahi ere, gurean elkarte etafundazioek euren kabuz jasotzendituzte irudiak. “Elkartean nire kasaaritzen naiz argazkiak han-hemenkabilatzen –dio Odriozolak–. EuskalFototeka behar dugu, ez baitago,besteak beste, Euskal Herrikogerrako argazkilaritzaren ikerketasakonik”.

Erich Andres naziari dagokio-nez, argazki andana atera ondorik,1937an Alemaniara itzuli eta Luft-waffen lan egiten jarraitu zuen Biga-rren Mundu Gerra amaiera arte.1945. urtean atxilotuen eremu bate-tik irten ondoren argazkilari gisajarraitu zuen. 1992an hil zen Han-burgon, 86 urterekin.Ez zuen Hitlerrenamaiera izan, Francore-na baizik, ohean hil bai-tzen. n

Euskal Herrian ehunkaargazki egin arren, ezergutxi dakigu oraindikAndres eta bere lanaz

Haurrak Irungo barrikada abandonatuan jolasten, frankistak herrira sartu ostean; normaltasun irudia eman nahi zuen Andresek.

MCU


TERMOMETROA

AMA LUR (1968) film mugarriariatxikia ere oroituko du jendeak bide-urratzailearen lorratza. Eta kartelzein logotipotan aurkituko du artistakonprometituaren zigilua: Bai Eus-karari-ren logotipo zaharra, 2012koDurangoko Azokaren kartela, 1512-2012 Nafarroa Bizirik egitasmorakokartela edo Gure Esku Dagokologotipoa adibide. Arteak gainditukoditu herritar eta artistaren artekodenborak, ARGIAn kontatu zuenez:“Jose Antonio Altunarekin Ekaine-ko kobetara joan nintzenean, zaldiakmargotuta dauden frisoa erakutsizidan. ‘Zaldi horiek nik marraztuditut’ esan nion. Harrituta begiratuzidan, eta ‘juxtu hauek ez, noski,baina horren berdin-berdinak bai’esanez lasaitu nuen. Ezagutzak obra

aztertzeko egilearen larruan jartzenzaitu, eta hor ez dago denborarik”.

“Heriotzak lanean harrapa nazala”1924an Bermeon jaioa, bi gerrakharrapatu zuten gaztetan: 1936kogerra lehertu zenean 13 urte zituen.Aita EAJko diputatu izanik, Doni-bane-Lohizunera ihes egin zuten.Oroitzapen bakoitza lau zertzelade-tan kontatu zuen ARGIAn (2001):“Jendeen kruze ikaragarri bat zenhura, aurpegi dramatikoekin, hitzegin gabe, denok baikenuen gureistorioa”. Bermeoko etxea arpilatuzieten eta 27 urtez Guardia Zibilenkuartela izan zen. Gerra batetikihesi Parisa jo, eta han handiagobatek, II. Mundu Gerrak harrapatuzituen. Azkenik itsasoratu egin

ziren, eta Buenos Airesera iristeko18 eguneko bidaia behar zuena, 480egunekoa bihurtu zitzaien. “Itsa-sontzi barruan jendea jaiotzen etahiltzen zen. Euskaldunak, espaino-lak, judutarrak... Denetik zegoen”.

Gertakizun haiek markatu zutenbere artea eta heriotzarekiko perspek-tiba: (ARGIA, 1990): “Gai dramatiko-ak margotzen hasi nintzen, figurabeltzak, gorriak, grisak, nire barrukosufrimendu guztiak kanporatu nahianedo. Konturatu gabe sufritu nuen,urteak eta urteak sufritzen pasanituen. Asko sufritu dut heriotza delamedio”. Artearen bidez errealitategordinari aurre egitea izan zuenhautu, baina errepresentazio hutseramugatu gabe: “Zuk ikusten duzunabeste era batera sentitzeko gai bazara,

NESTOR BASTERRETXEA

Eusko Legebiltzarreko buruan dagoen zazpi adarreko zurezko zuhaitza, Donostiako BakearenUsoa, Renoko (Nevada, AEB) Euskal Artzainari monumentua… ikustean etorriko zaio

herritarrari Basterretxearen izena burura.

Artistaren mila aurpegiak

| ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA |

Argazkia: Dani Blanco


NESTOR BASTERRETXEA - TERMOMETROA

logikoa da hori artean aplikatzea.Artista gai da errealitatearen gaineanzerbait asmatzeko, errealitatean ezdagoen zerbait, zugan baizik. Zure-tzat zeruek ezin dute beti urdinak edogrisak izan, edo zelaiek berdeak. Hordaude zeruak eta mendiak, baina nirezerua eta nire mendiak beste batzukdira. Artea modu pertsonalean errea-litatea diseinatzeko era da. Errealita-tetik abiatuta, baina inoiz imitatu etailustratu gabe. Zure sentimenduetatikkontatuz”. 2012ko beste elkarrizketahonetan heriotzaz trufatzera iritsizen: “Ezinbestean sarri-sarri oroitzennaiz heriotzaz, baina arteak horretanpentsatuz porrot ez egiten laguntzendit. Dena den, eskerrak ez dagoenbeste mundu edo dena delakorik, zeberriz faxista madarikatu horiekintopatu beharrak nire onetik aterakoninduke!”.

Gaur taldea: Kosmogonia,Basterretxearen ekarpena“Nik uste dut Oteiza, Chillida, Men-diburu eta nire arteko jarreretanadostasuna egon zela, aldez aurretikpentsatu gabea, euskaldun bezalabermatu nahiaren borondatetik sortuzena. Bakoitzak soluzio diferenteaeman zion borondate horri, eta nireaeuskal kosmogonia berreskuratzetiketorri zen, Barandiaranen ikerketeklagunduta. Gure kulturan ez genuelaimaginik heredatu ediren nuenean

nire buruari proposatu nion imajinaksortzea. Oteizaren kasua intelektuala-goa izan zen; Mendiburu beste erre-sorte batzuez, lurra, basoa; Chillidaberearekin... Lauok euskaldun bezalabermatu nahian aritu ginen, eta gara”.

Arantzazuko basilikako Kristo gorria 28 urterekin itzuli zen Euskal Herriraeta Oteizak animatuta Arantzazukobasilika margotzeko lehiaketan partehartu eta irabazi egin zuen. Lanaondradu egin zuela kontatu zuenARGIAn, baina “guztira 500 metrokoadro pintatu behar nituen, etalanaren erdia, 11 koadro, margotuaknituela, hasi ziren salaketa zentzuga-be horiek, ateo komunistak ginelaziotenak... Gu kondenatzeagatik,ordura arte existitzen ez zen epaitegibat sortu zuten propio. Kasua Italia-ko goragoko komisio batera iritsi

zen. Gure lana azaldu genuen etaErromako erantzuna bitxia izan zengero! Zoriondu egin gintuzten isto-rioen ulermen eta sintesi gaitasuna-gatik, baina ez zuten gure estetikaonartzen. Eta guztiz pintura figurati-boa zen! Kondenatu egin gintuzten.Eta hori gutxi balitz, nire aurkakoeraso basatia egin zuten. Marraztuta-ko guztia ezabatu zidaten, gaubatean, fraide eta ume koristek”.

Auzia zenbait urte geroago kon-ponduta, Basterretxeak berriz izanzuen Arantzazuko margoak egitekoaukera. Baina lehendik egindakolanak berreskuratu ordez, berriakegiten hasi zen Irungo garajebatean: “Fraideak zer marraztennuen ikustera etortzen ziren. ‘Zer,lehengoa marraztuko diguzu, ezta?’,esan zidaten, baina ez. Batetik, eza-batu egin zenizkidatelako. Eta bes-tetik, 27 urtetan zuek ez zaretelakobatere aldatu, baina ni gizaki bezalaaldatu egin naizelako”.

Azken agurra ekitaldi zibileanGizon konprometitua, sari ugari jasozituen Nestor Basterretxeak, besteakbeste Eusko Ikaskuntza saria (2005),Eusko Jaurlaritzak ematen duen LanOnari medaila (2008) eta Gipuzkoa-ko Urrezko Domina, iaz bertan.Artistari kultur ekitaldi zibilean egindiote azken agurra, Donostian,Zorroagako eliza zen eraikinean.

“BATZUK diziplina bakarrera muga-tzen dira, baina denarekiko interesanuen nik, artista batek espresatzekoeskura dituen tresna guztiekiko, batbera ere baztertu gabe, eta helburuhorrek eraman ninduen zinemara–azaldu zigun Basterretxeak duelahiruzpalau urte–. Gainera, bestearte diziplinek ez daukaten abantai-la handia dute pelikulek: leku ilu-nean ikusten dira eta aretoa betetaegon arren, harreman intimoa,zuzen-zuzena, sortzen da ikuslea-ren eta pantailaren artean. Horre-gatik haserretzen da ikuslea peliku-la batekin, hunkitzera iristen da,negar egiten du… Harrapatu egitenzaitu guztiz eta sentimenduak azto-ratzen dizkizu. Eta horrexegatik

hartu zuten hain gaizki frankistekAma Lur filma izatea, eta ez liburubat adibidez. Zentsura, zailtasuneta oztopo guztiei aurre eginostean, pelikula Donostiako Asto-ria zinema-aretoan estreinatugenuenean eta jendearen erantzunaparteko hura ikusi nuenean, ‘Fer-nando, irabazi egin dugu’, esannion”. Fernando Larruquertez arida, bien arteko elkarlanetik jaio bai-tzen Ama Lur, Euskal Herriko zine-magintza modernoaren abiapuntua(aurretik, Pelotari film laburra eginzuen tandemak).

Euskal Herria eta euskal herri-tarron nortasuna osatzen dutenelementuen 103 minutuko puzzleaizan nahi du Ama Lur-ek. Crowd-

fundinga boladan dagoen garaio-tan, auzolan ekonomikoari eskerfinantzatu zuten filma eta 1968anestreinatu zen, Donostiako Zine-maldian. Emanaldi arrakastatsuaizan zen, eta ikusleek hunkitutaegin zuten txalo. Autoreen esane-tan, horrelako zerbaiten beharrasumatzen zen giroan. “Uste zuteneuskal abertzaletasuna amaituazegoela, zapaldua, eta bat-bateanbi tipok pelikula sutsu bat eginzuten; ‘baina hauek nondik ateradira?’… Euskal herritarren protes-ta itzela izan zen Ama Lur, Espai-niako diktaduraren aurkako alda-rria”, gogoratu zuen artistak.

Mikel Garcia Idiakez

«Euskal herritarren protesta itzela izan zen Ama Lur»

“Zuk ikusten duzunabeste era baterasentitzeko gai bazara,logikoa da hori arteanaplikatzea. Artista gai daerrealitatearen gaineanzerbait asmatzeko,errealitatean ez dagoenzerbait, zugan baizik”


TERMOMETROA - NESTOR BASTERRETXEA

“USO ZURIA, uso gorria,dantzan nabil suarengain…”. Nestor Basterre-txea hil dela jakin dudanetikhaurtzaroko soinu bandarenparte den abesti hura dabil-kit buruan. Basterretxeakberak zioenez, beharbadaeuskaldunok ahozkotasunatransmititzeko joera dauka-gulako, irudiak jaraunstekoabaino. Baina doinu eta hitzhoriei lotuta bermeotarrakdiseinatutako kartela datorbeti, 1978an Euskaltzain-diak antolatutako Bai Eus-karari kanpainako ikurra.Nire oroimenean kartela ezdut hormetan itsatsita ikus-ten, ziurrenik trantsizio urte haie-tako afixa gaindosian galdutadudalako; Basterretxearen usozuri, gorri eta beltza soinean era-man genuen haurtzaroan, elasti-koan serigrafiatua.

Orduan Nestor Basterretxeanor zen ere ez genekien. Aregutxiago arkitekto izan nahi zuela,Le Corbusierren eragina jasozuela, margolanekin hasi zela,baina bi dimentsiotatik askatzekopremiak eskulturara eraman zuelaedota kamisetako uso lau horrenlerro garbiek ere bolumena irado-kitzen zutela. Usoa zela bagene-kien, kantaren hitzek lagunduta.Eta, hala, arteaz ezertxo ere ezgenekienean, abstrakzioaren etaforma figuratiboen arteko mugalausotzen den gune horretara era-man gintuen ikur hark. Ikurrabihurtu baitzen, gure hizkuntza-ren ikurra.

Hamar urte geroago, uso harkodolaren gorria galdu zuen, etabolumena irabazi. 1988an zazpimetro luze eta bederatzi metrozabal den Bakearen usoa ipinizuten Donostiako Zurriolan.Hemerotekak baieztatuta, “indar-keria erabiltzen duten guztienaurkako obra” zela esan zuenBasterretxeak. Baina orduan“guztien” hori ez zen existitzen,

“batzuen” edo “besteen” baizik.Guk Oilotzar ra esaten genion.Ezin zitzaigun gustatu. Eta halaere, txikitako ikur kuttunarenantza zuen: lerro diagonal sendo-ak, forma abstraktu geometrikozosatutako irudi garbia (garbiagoaeskulturan kartelean baino). Han-dik bost urtera, Kursaaleko lanakmedio, usoa Amara Berrira aldatuzuten. Egileak kokapen berriaonartu arren, eskultura itsasokoenbatei eusteko sortu zuen etahandik aurrera futbolzale oldeenlekuko besterik ez da izan. Eskul-tura publikoak espazioaren parteizan behar du, inguruan eraginbehar du.

Eta horixe nahiko genuke,Eusko Legebiltzarraren ikurrakinguruan benetako eragina izatea,soilik hiru herrialde ordezkatzendituzten legebiltzarkideen buruzazpi adarreko egurrezko zuhaitza

baitago, Basterretxeak1984an han ipini zuenetik.

Euskara eta artearenartean, euskal iruditeriakolektiboan “zulo beltza”antzeman zuen artistak, etahutsunea betetzea izanzuen xede. Aita Barandiara-nen mitologiari buruzkolana hartu zuen oinarri, etaBarandiaranek berak sines-men horiei izaera fisikoaematera animatu zuen.Hilarriak, argizaiolak, eguz-ki-loreak berrinterpretatuzituen artistak. Espaziopublikoetan daude lanhorietako batzuk, LeioakoIndarra estela, esaterako.

Baina Basterretxearen EuskalKosmogoniak eremu pribatua erehartu du nolabait. Internetenikusi dut Basterretxearen esteladiskoideoen sortako ale batzukenkantean saltzen dituztela. Etaeskultura txiki horiek hainbattokitan ikusi ditudala iruditzenzait, etxeetako apaletan, garaiku-rretan, euskal ikurren interpreta-zio guztietan. Euskal iruditeriaosatzeko Basterretxeak eraikizuen zubia beste askok zeharkatuduen seinale.

Txikitan Bai Euskarari elasti-koa jantzi genuenon belaunaldiakez du ezagutu Gaur taldea, Aran-tzazuko polemikaren azken atala-ren lekuko besterik ez da izan, iza-tekotan, askok NestorBasterretxea nor den ere ez daki-te, baina haren irudiak barneratudituzte oharkabean. Norbait hil-tzen denean komunikabideaktopikoz bete ohi dira, eta oraingo-an ere Nestor Basterretxeak utziduen hutsunea titularrean aipatuduenik izan da. Bainagure ondare estetiko-an antzeman zuenhutsune hura ederkibeteta joan da.

NagoreIrazustabarrena

Euskara eta artearenartean, euskal iruditeriakolektiboan “zulobeltza” antzeman zuenartistak, eta hutsuneabetetzea izan zuen xede

Bakearen usoa, Donostian.

Gure bizitzako irudi banda


TERMOMETROA

UHOLDEEN KALTEEI aurre egiteko,Frantziako Ministro Kontseiluakhondamendi natural izendapenlaster ra ezar ri du Ipar EuskalHerriko eta Biarnoko 102 herri-tan. Prozesura horrekin, diru-laguntzak lehenbailehen jasotzeaespero da.

Uztailaren 3an euriteek egoeralar rian utzi zituzten NafarroaBeherea, Zuberoa, Lapurdi etaNafarroako hainbat herri. Arhan-tsusin 84 urteko gizon bat hil zenurak eramanda. Ura etxe askotansartu zen eta Baigorri eta Doniba-ne Garazi artean zenbait lagun tei-latuetatik atera behar izan zituzten.Telefono lineak, elektrizitatea etaerrepide ugari ere moztu zituztenuholdeek.

Pirinio Atlantikoetako Kontsei-lu Orokorrak 10,2 milioi eurokolaguntza onartu du Baionan egin-dako batzar berezian. Bost milioiizango dira bideak eta zubiak kon-pontzeko, lau milioi eraikin publi-

koentzat eta beste milioi bat elkar-tasun funtsera joango da. Horrezgain, 200.000 euro bideratu ditubereziki kaltetuak izan diren per-tsonak laguntzeko.

Laborarien zorigaitza“Laborantza zorigaitza” izendapenalortzeko lanean ari da Pirinio Atlan-tikoetako Laborantza Ganbara,baina horrek denbora beharko du.Ipar Euskal Herriko LaborantzaGanbarak izendapen horretatik etordaitezkeen laguntza gehigarrien pre-mia azpimarratu du. Zenbait adituuholdeek harrapatutako etxaldeakbisitatzen izan dira eta telefono zen-baki bat ere jarri dute martxan.

Mixel Larralde Donaixtiko auza-pezak egoera “biziki makur” zelaazaldu zion uholdeen biharamu-nean Irulegiko Irratiari –herritarrentestigantzak biltzen aritu zen heda-bide bakarrenetakoa–.Larralderen esanetanetxalderen batek “arditropa guztia” ere galduzuen herri horretan. n

UHOLDEAK

Ipar Euskal Herriko eta Nafarroako herrietan izandako uholde larrien ondoren, kalte-ordainak jasotzeko bide gorabeheratsuari ekin diote erakundeek, herritarrek eta laborariek.

Euskal Herriko 100 herrihondamendi eremu

Mauleko etxalde bat urak harrapatuta. Hainbat herritako azienda Baionakobokaleraino eraman zuen Aturrik uztailaren 4an.

| ITZIAR UGARTE IRIZAR |

JOA

NE

SE

TX

EB

AR

RIA

NAFARROAKO GOBERNUAK lau milioi eurotik gorako kalteak zenbatuditu Baztaneko eta Luzaideko inguruetan. Azpiegitura-kalteak konpon-tzeko 1,6 milioi beharko dira eta Tokiko Inbertsio Planaren bidez egin-go dira konponketa-lanak.

Madrilek legea aldatu zuenetik hondamendi-eremu izendatzea ez daposible, eta horren ordez, Espainiako Gobernuak diru-laguntzak bana-tzen ditu egun. Nafarroako Gobernuak aparteko diru-laguntzak jaso-tzeko eskaera egingo dio Espainiakori. Baztanen hamahiru zubi honda-tu ditu errekak eta hornikuntza eta saneamendu sareak ere konpondubehar dira. Luzaiden, berriz, gutxienez 500.000 euro beharko dituzteeuriteek puskatutako harri-lubetak eta bideak konpontzeko.

4 milioi euro Baztanen eta Luzaiden


TERMOMETROA

FRANKISMOAREN KRIMENEN kon-trako auzian, Argentinako MariaServini epaileak 1978ko Sanfermi-netan gertatutakoa iker dezala nahidute German Rodriguezen seni-deek eta San Fermines 78 Gogoanplataformak. Uztailaren 8an, ehun-ka lagun bildu ziren poliziak hilda-ko iruindarraren omenaldian.

Gertakari haien erantzuleakepailearen aurrera eramateko “itxa-ropenak” bultzatuta ekingo diotejustiziaren bideari senide eta lagu-nek. 36 urteren ondoren ez duteinolako azalpen ofizialik jaso etaepaileek inor ez dute zigortu.Horregatik joko dute atzerrira jus-tizia bila.

1978ko uztailaren 8an poliziakbalaz eraso zituen herritarrak zezenplaza barruan eta kanpoan; liska-rrak Iruñea osora zabaldu ziren.Hamarnaka zauritu izan ziren etahorietako bat, German Rodriguez,hil egin zuten bala batek buruanjota. Hurrengo egunetan protestakEuskal Herri osora hedatu ziren etapoliziak Joseba Barandiaran gaztedonostiarra ere hil zuen balaz.

Errudunen aulkian inor ezIruñeko oldarraldiaren ostean,Ignacio Llano gobernadore zibilakdimititu egin omen zuen eta Rubioeta Ávila komandanteak tokiz alda-tu zituzten. Azkeneko honek “indarguztiekin tiro egin, ez arduratu hil-tzen baduzue” agindua eman zuen,aski ezaguna den audioan entzundaitekeen moduan.

Askorentzat baina, gertaerenerantzule nagusia Martin VillaEspainiako Gobernazio ministroada, baita José Sainz orduko polizia-burua ere. Iruñeko Peñek ikerketabatzordea sortu zuten eta aboka-tuen bidez diligentziak hasi, bainaEspainiako justiziak sumarioakartxibatu egin zituen.

Ahotsa.info atariak indarkeriapolizialaren biktima izan zen gaz-

tearen anaia Fermin Rodriguezelkarrizketatu du. Gertatutakoa ezindela ahaztu esan du eta Argentina-ko kereilak horretan lagundukoduela uste du: “Nire ametsa da Mar-tin Villa eta 1978ko Sanferminetakobeste erantzuleak errudunen aul-kian eserita eta zigortuta ikustea.Badakit hori ez dela oso egingarria,baina gustatuko litzaidake gutxienezpertsona hauek ofizialki arduradu-nak izan zirela esatea eta historiakgogoratu ditzala gauzak izan zirenbezala”.

German Rodriguezenomenaldian JosebaBarandiaranen anaiak ereizan ziren eta “egia” jakinnahi dutela esan zuten. n

1978KO SANFERMINAK

Poliziak balaz hildako iruindarraren senideek epailearen aurrera eraman nahi dituzteerantzuleak: “Historiak gogoratu ditzala gauzak izan ziren bezala”.

German Rodriguezen hilketaikertzeko Argentinako justiziara

joko dute senideek

Beste behin ehunka lagun bildu ziren German Rodriguezen omenez Iruñeko Orreaga etorbidean dagoen hilarriaren bueltan.

| URKO APAOLAZA AVILA |

36 urteren ondorensenideek ez duteinolako azalpen ofizialikjaso eta epaileek ezdute inor zigortu.

IDO

IAZ

ABA

LET

A/

AR

GA

ZK

IPR

ESS


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

Natul euskara taldea sortu dute Azpeitian, herri euskaldunenetakoan

EUSKARA TALDEAAzpeitian? Beharrezkoaal da? Batek baino gehia-gok egin omen die gal-dera hori taldea sortudutenei, hala esan digubehintzat Eneritz Albizutaldekideak. 2001ekodatuen arabera, azpeitia-rren %87,8 euskaldunakdira, %7 ia-euskaldunak,eta %5,3 erdaldunak.

A r g i a . c o m - e r a k oegindako elkarrizketan,taldea zergatik sortuduten galdetu dioguEneritz Albizuri etahala erantzun digu:“Ikusten da egoera onean dagoela euskara, kalean ereeuskara erabiltzen da, baina guk ikusten dugu kon-tzientzia falta dela herritarren aldetik. Euskara erabil-tzen dugu eta euskaraz bizi gara hemen, normala horidelako. Deskuido batean Barakaldon edo beste edo-zein tokitan jaio izan bagina, zalantzak dauzkat nolaegingo genukeen, euskaraz ala gaztelaniaz. Ez dugueuskaraz egiten gure hizkuntza dela sentitzen dugula-ko. Txikitatik horrelaxe eman digute, eskolan, kalean,

hori ikasi dugu eta pen-tsatu gabe egitendugu”.

Norbanakoak aktibatunahi dituzte, konturadaitezela euskara zainduegin behar dela; hizkun-tzari buruzko pentsaeragarbia ez izanez gero,euskara gal daitekeela.

Kontzientzia gabezia-ren erakusgarri du Albi-zuk UEMArekin bateraantolatu zuten arnasgu-neetako tailerra: “Hamarbat lagun bildu ginen,14.000 biztanlekoherrian”. Etekina ere

atera zioten ordea tailerrari. Han egosi zen, neurribatean, taldea sortzeko ideia. Oraingoz sei kide dira,denak 40 urtetik beherakoak.

Ez dute aurkezpen formalik egin, ekintzaren bidezezagutarazi dute beraien burua. Joan den astean izen-abizenak euskaratzeko kanpaina egin zuten eta 118eskaera bildu zituzten. Ildo horri segituko diote, hau da,norbanakoak era bateko edo besteko konpromisoakhartzera bultzako dituen ekimenak egingo dituzte.

UZTARRIA.COM

Ez dago zalantzarik, euskal herritarrak estatu indepen-dente baten parte ez diren bitartean, beren herria, Eus-kal Herria, Madrilgo eta Parisko gobernuek itoko dute.Ez politikaren bidez soilik, baita ekonomikoki ere.Egunero sufritzen ditugu burujabetza falta horrenondorioak. Joan den astean Parisko gobernuak murriz-keta plan gogorra onartu du eta euskal herritarren zatihandi bati eragingo dio, Ipar Euskal Herrikoei. Horibaino lehen, Madrilgo gobernuak plan eta neurri anti-sozialak inposatu dizkie Hegoaldeko herritarrei.

Parisko gobernu sozialdemokratak nazioarteko kapi-talismoak ezarritako bidea segitzen du, lehen Madrilgo-ak bezala. Datozen hiru urteetan 50.000 milioi eurokomurrizketa iragarri du; enpresak sarituko ditu zergetan41.000 milioi euro gutxiago kobratuz; administraziozentralaren aurrekontua 18.000 milioi euro gutxitukodu, 11.000 milioi euro eskualde eta udalena; 10.000milioi euro gutxiago gastatuko du osasungintzan etabeste 11.000 aurreztuko ditu hainbat diru-laguntzatan.

Iparraldeko herritarrek bere gain hartu beharko dituzteeskualde eta herriko etxetako murrizketak, baita osa-sungintzan eta diru-laguntzetan egingo direnak ere. Etapentsionisten zati bati eragingo die: 1.200 eurotik gora-ko pentsioak izoztuko ditu gobernuak.

Euskal Herria burujabea balitz, beste politikabatzuen alde egin ahal izango luke; egoera horri aurreegingo lioke beste edozein herrik bezalaxe. Egia da,dena den, ordezkari politikoen arabera dela hori: Madri-lek eta Parisek inposatu, eta Iruñeko eta Gasteizkogobernuek exekutatzen dituzten politika basati berakjasan ditzakegu zenbait politikariren eskutan. Edozeinkasutan, ez gaitzatela kanpotik ito. Hemen, gure etxeburujabean, aberastasuna hobeto banatu dezakegu, etainstituzioetatik politika eta murrizketa kapi-talista basatiak inposatzen dituzten horienaurrean, gure burua defendatu dezakegu.

Juan Mari Arregi

Paris eta Madril Euskal Herria itotzen ari dira

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

Izen-abizenak euskaratzeko kanpaina egin zuen Natul euskarataldeak bi egunez. 118 eskaera jaso zituzten.


TERMOMETROA - NET HURBIL

Joe Alteriok Strike Debt taldearentzakoegindako afixan, herritarrei zorra kitatzeaaldarrikatzen duen Rolling Jubilee kanpaina-ren ikurra, elkar laguntzearena. Ingelesezkobailout euskaraz “erreskatea” esaten dugu,neologismoa gaztelaniatik harturik. Kanpai-na hau herritarrek beste herritarrak erreska-tatzeko ahalegin zehatz eta pedagogikoaizan da. Ez da zorpetuak salbatzen saiatzenden karitatezko GKE bat, zorrak esklabotzamodernoan daukan garrantziaz jabetzenlaguntzea da bere helburua. Zorpetzeariaurre egin nahi diotenentzako Debt Resis-tors’ Operations Manual eskuliburua ere pla-zaratu du taldeak. George Caffentzisek idatzidu mugimenduaz: “Jubileek ez du pretendi-tzen finantzetako sistema uzkailtzea, ezdauka Wall Street hondoratzeko bala magi-koa. Zorpetuei erakusten die elkartasunezaskatu daitezkeela zorraren zamapetik etafinantzen industriari legitimitatea kendu”.

AEBETAKO 2.693 ETXETANGUTUN bitxia jaso zuten 2013koudazkenean. Honela zioen:“Hemendik aur rera ez zaudebehartuta zure X kontua ordain-tzera ez hasieran zeneukan hartze-kodunari, ez fakturen kobratzaileeieta ez beste inori”. Ez zen larridagoenari muturrera barre egitea,benetako egia zen; gutuna jasozutenei esaten zien Rolling Jubileekanpainarekin egindako diru-bil-ketari esker haien zor atzeratuakbeste batek erosi eta barkatzenzizkiela.

Rolling Jubilee euskaraz izangolitzateke ‘jubileo ibiltaria’ edo ‘bar-kamena martxan’. Jubileoa elizakatolikoak deklaratzen du tartekasinestunei bekatuak oro barkatzeko.Zorren alorrera ekarrita, barkamenorokorra, kitatze erraldoia. OccupyWall Street mugimenduko liderreta-koa izan den David Graeber antro-pologoak –Larrun batek bildu berridu bere pentsamenduaren mamia–azaldua du historian zehar aldikaugazaba eta buruzagiek zorpetueiberen zorrak barkatzen zizkietela,sistemak lehertu barik bizirautekobaldintza zelako.

Historian zehar... eta gaur erebai, batzuei bederen. Berrikitan,2008ko krisitzarrak eztanda eginik,zordun handiei zulo izugarriak bar-katu, kitatu eta berdindu zaizkie,

esan nahi baita finantza erakundeboteretsuei. Aldiz, dio Graeberrek,nobedadea da lehenbiziko aldiz sis-temak erabaki duela zordun txikieiez barkatzea berenak, menturazziur daudelako oraingoan ez delaleherketa sozial kontrolaezinik ger-tatuko.

Kontuok aztertzeko Strike Debt(Zorra kolpatu edo Eman gogorzorrari, euskaraz) taldea mobilizatuzuen 2011n Occupyk. Strike Deb-tek abian jarri zuen Rolling Jubileesalaketa teorikoa gaindituz ikutzekomoduko emaitzak lortu asmoz.Horren emaitza izan da 2013koudazkenean 2.693 familiari bidalita-ko gutuna: diru bilketa handia anto-laturik 600.000 dolar eskuratuta,horietatik 400.000rekin erosi dituz-te 14,7 milioi dolarreko zorrak, jen-deak gaixotasunengatik edo ikaske-tetarako hartu eta ordaindu ezinzituenak.

400.000rekin nolaz 14,7 milioikozorrak erosi? Herritar gehienek ezdakiten arren, azalpen erraza du.Herritarrek pagatu ezin dituztenzorrak, kreditu txarteletan, maile-guetan edo osasun aseguruetanpilatutakoak, bankuek paketetanbildu eta saldu egiten dituzte biga-rren mailako merkatua deituan.Oso merke, sarritan bere prezioa-ren %5ean. Zorra erosten dutensar raskijaleek etekinak ateratzen

dituzte zordunak pertsegitu eta aha-lik eta gehien kobratzetik. Hasiera-ko bankuek, aldiz, zorraren partebat berreskuratzea lortzen dute, txi-kerra bederen.

Kanpainaren arimetako bat izanden Andrew Ross irakasleak azpi-marratu du pedagogia egitea izandela helburua, 15 milioi dolarrekozor multzoa ez baita handiagoa itsa-soan tanta bat dena baino. Nagusikiosasun arazoekin lotutako zorrezosatutako hiru erosketa burutudituzte.

Creditocracy liburua plazaratu zuenRoss harro dago zorraren mekanikajendeari azaltzeko balio izan duela-ko. “Gutxik dakite beren zorrakmerkatuan zein merke saltzen diren,eta jakiten dutenean psikologiaaldatzen zaie. Zeren eta kobratzai-leak deitzen dizunean, exijituz zurezorra osorik ordaintzea, zuk bada-kizu berak zure zorra oso-osomerke erosi duela”.

Gurpilean harrapatutako saguak David Graeberrek idatzia du:“Occupyn geunden gehienak ginen,batera edo bestera, AEBetako zorsistemaren errefuxiatuak. Mugi-mendua indartu ahala hasi ginenohartzen zer den benetan sistema:zorra da aberatsek gainerakoonondasunak bereganatzeko sistema,hemen bezala munduan”.

Occupy Wall Street mugimenduak praktikan emaitza gutxieskaini duela nork esan du? Zorpean itota dauden milioikaherritarren kasuan, ez bakarrik zorpetzea den zapalketaren

mekanismoak aireratu ditu, gainera Rolling Jubileekanpainarekin erakutsi du jendeari pagatu ezinezko zorrak

azkar eta erraz barkatzea posible litzatekeela.

Strike debt: jendeenzorrak bankuei erosiz

zanpaketa biluztu

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |

Occupy Wall Streetekoen arteanzorraz asko idatzi duen beste batGeorge Caffentzis filosofoa da, Sil-via Federici ekonomialari ekintzai-learen senarra. Caffentzis berrikitanMadrid eta Bartzelonatik pasatuada. Haren ideiak interneten bildurikaurkitu daitezke gaztelaniaz baieskaini dituen elkarrizketetan etabai Auditoria Ciudadana mugimen-duak itzuli dion “Contra la economíade la deuda” idatzian.

Caffentzisek bere buruaz diodiruaren filosofian dagoela espezia-lizatua. Hona laburbildurik bereanalisia.

Langileek mendeak behar izandituzte jabegoak eskuratzeko etahorrela bankuen maileguetara joahal izateko. Estatuak sustatu zuen

langileek maileguak hartzea, batikbat 1930eko krisi handiaren ondo-ren, jendeak baretzeko. Eredu hauhazten eta garatzen joan zen1970eko hamarkada arte. OrduanEstatua hasi zen hezkuntza eta osa-sungintza korporazio pribatuenesku uzten; langileek gero eta gehia-go beren sakelatik pagatu beharzituzten bi zerbitzuok baina solda-tak hasi ziren jaisten eta langileeiondasun publikoak zor bihurtuzitzaizkien.

Urteotako neoliberalismoarenostean jende asko zorpetzen dabizirauteko eta zorpetzeak menpe-kotasuna dakar, edozer jasatekoprest egotea, berdin soldata jaistenbadizute. “Bilakatu gara gurpilbarruan erotuta korrika gabiltzan

saguak. (...) Sistemak zutik iraungodu langileek zorraren gurpileansegitzea onartzen duten bitartean.Kapitalismoa formaz aldatzen arida: badira ekonomialariak esatendutenak jende masa handi batek ia-esklabo moduan egin beharko dute-la lana”.

Caffentzisek ez du maite middleclass kontzeptua: “Funtsean klaseertaina zorpetze horren emaitza da,hau da, noizbait goiko klasea uki-tzera iritsi zitezkeela sinetsi dutenlangileak. (...) Gaur bizitzako oina-rrizko gauzak eskuratzeko zorpetubeharra dago. Dilema bat daukagu:ea nahi dugun dena salerosgai izateaala zirkuitutik kanpo utziko ditugunoinarrizko beharrak: elikadura, hez-kuntza, osasuna eta etxebizitza”.

Rolling Jubilee kanpainak lortu duprotagonismoa ematea jendeen zortxikiari. Esan nahi baita, herritarbati bere zorrak zama jasangaitzadamaion arren, ikuspegi orokorre-kin mikro mailan geratzen dela.Zorraren eztabaidan, aldiz, garran-tzia ia beti eman zaio zor makroari,eta nagusiki zorpetze publikoari.

“Justizia Globalaren aldekomugimendua –dio Caffentzisek–1990eko hamarkadan zentratu zenzor publikoan. Ordua heldu daharen oinordekoak elkarlanean hasidaitezen 2008az geroztik zor mikro-aren kontra borrokan hasi berriakdiren mugimenduekin”.

Hasiera baino ez da izan 2.693familia beren zorretatik askatzea.Bertolt Brechten huraeguneratuz: “Zordunakberen zorretatik ezdituzte askatuko bestezordunek baizik”. n

- TERMOMETROA


SANFERMINEK hamaika istoriouzten dituzte hiriaren hamaikazokotan. Batzuk aireratzen diraeta beste batzuk santa sekulakolurraldean geratuko dira, sortuziren txokoetan iltzatuak, preso,aieneka, sortzaileen kontzientziakastinduz edo betirako galduta.Asun eta Antton gure bi lagunengertaerak joan den uztailaren 13kobazkariko plater artera egin zuenjauzi lotsagabe.

Sanferminetako egun dotorehorietako bat gozatu ondorenetxeratu dira bikotea eta haurraketa egon-gelara sartzean, ui, aho-zabalik geratu dira guztiak sofan loseko zegoen gizonari begira.“Ama, nor da hori?”, galdetu duume batek; “zer egiten du guremanta berriarekin gainean”, besteumeak. Ama-aitak ahozabalikjarraitzen dute erreakzionatu ezi-nik. Irudiaren inpaktua erdi gain-ditu dutenean amak atera dituhaurrak egon-gelatik etaaita zer egin jakin gabegeratu da: “Esnatuko dut?Nola erreakzionatuko du?Eta eraso egiten badit?”.Tira, emaztea berriz egon-gelan sartu denean esna-tzea erabaki dute. “Aizu, esnatu”.Eta begiak zabaltzean, gizona ereaurrez aurre zuena sinetsi ezinikdago: “Nortzuk dira hauek? Nonnago? Zer egiten dut hemen?...”,pilatzen ari zaizkio erruki barikdinba-danbada ari zaion buruan.

Eta altxa da sofatik gizona zer-bait azaltzeko asmoz, baina egoeraokertu besterik ez du egin, senar-emaztearen aurrean biluzik agertubaita. Amak salto batean komune-ra egin eta “tori toalla”. Segundugutxi baina amaigabeetan halaxedaude aurrez aurre bikote eta gizo-na, zer esan jakin gabe ere. “Jean-Pierre naiz, etxeratu naiz, dutxatu

eta lotarako etzan naiz, baina bis-tan da nahastu naizela”. Eta nola,Iparraldeko taldeak alokatua duenbeheko pisuan beharko bailukeJean-Pierrek, baina ez du gogora-tzen nola heldu den gora. Lotsatuada guztiz eta ahal dituen azalpenakeman ondoren eta nola-halahamaika bider desenkusatuta,beheranzko eskailerak hartu ditu.Hurrengo egunean bonboiak etaxanpaina botilarekin itzuli dagoiko pisura, oraingoan ere ondodutxatua, baina jadanik jantzita.

ALFREDO Pérez Rubalcaba gerta-kizuneko bikotea bezain txundituageratu zen iragan maiatzaren25ean, Europako hauteskundeenemaitzak jakin zituenean. Are etabegi zabalagoekin egiten zien soPodemosek Espainiako Estatuosoan lortutako emaitzei:1.245.000 boto, emandako botoen%7,97 eta bost eurodiputatu.

Egoera horrek altxatu duPSOE ko idazkaritza nagusiraPedro Sánchez, hauteskunde pri-marioetan Eduardo Madina etaJosé Antonio Pérez Tapias aisagainditu ondoren. Helburu batdu orain 42 urteko idazkari nagu-si berriak. Bigun esanda, PSOEdagoen hondamenditik ateratzea;gogorrago arituz, hilotza berpiz-tea. Sutan frogatuko da eltzeaeta, beraz, ezin esan Sánchezekzer egingo duen, baina barnehauteskundeetan zabaldutakoirudia ikusita ez dirudi PSOEribehar duen aldaketa sakona eka-rriko dionik. Eta aldaketa sakon

barik, PSOEk hondoratzenjarraitzeko txartel guztiak ditu.Sánchezek aparatuari lotutakoirudia eskaini du, txintxoa,marrarik gainditzen ez duenarenitxura, ez azalean ez mamian.Berak zentro-ezkerrean ondokokatu nahi du PSOE zaharra,horrela sozialdemokrazia espai-niarrak zentro-eskuinerantz egin-dako bidaia zuzenduz. Bainaoztopoz josia du ahalegina. Ozto-po batzuk barne mailakoak dira:ezusteko handirik ez bada, lehenabera, gero aparatua, ezkerreragodauden militanteen etsipena, Ibex35ekiko sinbiosia... Eta bestebatzuk kanpokoak, funtsean krisiekonomikoa eta Podemos, bainabaita Izquierda Unida bera ere, bihauek PSOEren kalan arrantza-tzekotan daude eta.

Eta zer gertatuko da Podemo-sekin? Iraungo al du? Eta hemenere erantzun garbirik ez, baina

orain arte arrakasta emandioten faktore guztiak hordaude. Krisia geratzekoetorri da eta kasurik one-nean ere ez da lehengomaila ekonomikorikberreskuratuko. Horrez

gain, indar politikoa orain antola-tuago dago eta jauzirako prest.Asmatuko ote dute? Saiatzea beraere ez da gutxi, nahiz eta botereaeskuratzeko aliantzak ezinbeste-koak diren Espainian. Eta eskuinabera guztiz batua bada, nola ez dabatuko ezkerra hari instituzioaklehiatzeko?

2015eko maiatzeko udal hautes-kundeetan izango da lehen termo-metroa eta urte bereko urriko hau-teskunde orokorretanbigarrena. Nork jaso-ko ditu xanpaina etabonboiak orduan,Pedrok ala Pablok? n


DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Pedro eta Pablo, norentzat ote xanpaina?

Sánchezek aparatuari lotutakoirudia eskaini du, txintxoa, marrarikgainditzen ez duenaren itxura

Documents

NON ZER - Argia · EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47 EKONOMIAREN TALAIANJUAN MARI ARREGI / 47 NET HURBILStrike debt: jendeen zorrak bankuei erosiz zanpaketa biluztu. PELLO