A promoción Antre dous séculos abordaría a tarefa de arrequentar os achados estilísticos da escola formalista finisecular de xénea pondaliana coa herdanza esteticista dos idealismos que daquela agromaban no ámbito europeo. Mais este proceso desenvólvese sen que os seus protagonistas cheguen a consolidar unha mínima coherencia de grupo nin unhas canles de expresión colectivas.

A negativa consideración deste periodo canto á calidade poética, vén determinada pola falta de orixinalidade e a reiteración nos vellos temas e formas, que xa estaban esgotados.

Canto ao contido, basicamente vemos reproducidas as grandes liñas temáticas dos grandes poetas do XIX: a liña social (preocupación pola situación do país, fundamentalmente polas penurias económicas dos labregos; reivindicación dos nosos sinais de identidade, sobre todo o idioma, e chamamento a recuperar a nosa historia e as súas figuras senlleiras); a liña intimista; e, finalmente, a costumista-paisaxística, en que se describe a fermosura da nosa terra e se reivindican os nosos costumes.

A orixinalidade desta nova poética reside, segundo Ferrín, en "anchear e arriquecer esa nova sensibilidade con aporíamentos diversos, fundamentalmente modemistas, españois, e varios portugueses".

Independentemente da etiqueta clasificatoria por que se optar, no que si parecen concordar os críticos é en que non estamos perante unha corrente modernista strictu sensu, parella á española ou latinoamericana en voga nesa altura, senón que máis ben asistimos a unha interpretación poética que combina a tradición cultural galega cun certo influxo modernista -saudosismo, símbolismo- palpábel tanto no fondo como na forma.

Antonio Noriega Varela serve de ponte entre o S.XIX e a literatura galega do S.XX.

 En 1869 Antonio Noriega Varela veu ao mundo en Mondoñedo. Moi relixioso, ingresou con catorce anos no Seminario, onde se fixo popular gracias ao seu carácter festeiro e satírico. Mais non puido ordenarse sacerdote ao lle negar Roma a dispensa por ser fillo de solteira, polo que decidiu facerse mestre.

Alí adquiriu formación clásica e comezou a escribir poemas en español que enviaba á prensa local.Traba unha gran amizade con Leiras Pulpeiro .

En 1895, cunha composición de carácter costumista, resultou vencedor dun certame poético realizado na súa cidade natal, en onde estaban de xurado, entre outros, Manuel Murguía, Eduardo Pondal e Andrés Martínez Salazar.

En 1901 comeza a exercer en Foz, onde entra en contacto co agrarismo e o movemento anticaciquil da man de Antón Vilar Ponte. Segundo algúns críticos, neste intre é cando Noriega comeza a escribir poemas cívicos alentando á loita agraria e forma parte da revista satírica local Guau...Guau!, publicación de carácter anticaciquil, para a que escribiu varios poemas de corte cívico.

Freixeiro cuestiona que escribise nesta época poemas anticaciquís, pois só hai noticias dun poema destas características anterior a 1911.O primeiro claramente anticaciquil é de 1913 “Máis coraxe!”

Xan Peisano boi pousónmáis coraxe e menos calmanon sexas corpo sin calma

nin home sin corazón.

Abandonou a reivindicación agrarista (nunca asumida por un Noriega politicamente conservador) e, crítico cos rumbos estéticos da poesía galeguista, acabou renegando destes poemas.Os tres anos que viviu desterrado nas terras arraianas provocáronlle un sentimento de desolación.

O escritor foi trasladado á raia con Portugal, Calvos de Randín, onde permaneceu 3 anos. Non se sabe se polas publicacións feitas en Guau, guau ou polas polémicas creadas nos seus faladoiros.

Tres anos despois logrou o seu traslado á escola de Trasalba, preto da cidade de Ourense. Isto supúxolle a posibilidade de trabar novas relacións. A máis salientábel sería a de Otero Pedrayo, baixo cuxa protección coñeceu a Basilio Álvarez e entrou en contacto cos escritores portugueses, parnasianistas e simbolistas (Teixeira de Pascoães, Guerra Junqueiro, Eugénio de Castro e Antero de Quental).

A momentánea adopción da causa agrarista posibelmente debámola situar nesta etapa, como concesión ao seu amigo Basilio Álvarez, sen descartar certas motivacións de carácter persoal.Permaneceu en Trasalba 13 anos, ata o 28 de agosto de 1926, pero sen perder o contacto coa súa terra.

Fica Noriega viúvo en marzo de 1915 con dúas fillas (os 4 varóns morreran moi novos), unha en Mondoñedo e outra no pazo de don Ramón. Volveu casar e en agosto de 1916 foi inscrita a primeira filla deste segundo matrimonio.

Máis sen dúbida o feito máis importante desta etapa foi o contacto cos escritores portugueses, que o levará por unha vía poética de maior pureza afastándose da liña costumista e descritiva decimonónica, representada por Montañesas, e penetrando no puro lirismo, na soidade do Ermo, á procura dun esteticismo que o aproxima aos poetas paranasianos e simbolistas do país veciño.

Foi esta a súa etapa máis fructífera como poeta: chegou con Montañesas e marchou con Do Ermo.

Con case 57 anos obtivo un destino definitivo como mestre e instalouse en Abadín, retomando os contactos da mocidade.

"Díceme -Vd. cuando pienso ir a Lugo, y yo le digo: estoy ya nombrado (provisionalmente) para la escuela de la Graña en Abadín. El día qe. en la dirección me nombren de veras, ahí me tiene Vd. [ ... ] ¡Qué odisea, amigo de mi alma! Desde el 2 de febrero qe. solicité el traslado aun en 5 de junio se hicieron en Madrid los nombramientos provisionales, y Dios sabe cuando (aunque presumo qe. ya no pueden tardar mucho), Dios sabe cuando vendrá el nombramiento efectivo [...] El día qe. me vea en mi ideal retiro de la Grafia, con casa puesta y rodeado los míos, voy a creer qe. se me acerca el cielo" (cfr. 111.6.1.30)

Esta nova etapa da súa vida está marcada fundamentalmente polo contacto coa natureza e polo trato cos labregos. Desta relación nace Como falan os brañegos -1928-. Unha compilación de ditos, frases e adiviñas populares da zona. Foi nomeado membro da Real Academia Galega -1927-. Nunca chegou ler o discurso e considerouse ingresado despois da guerra, sen ningún tipo de formalidades. A data de ingreso definitivo é abril de 1939.

Xa en 1930 solicita por motivos de saúde un traslado que o leva a Viveiro, Santa María de Chavín, o seu derradeiro destino como docente.

Esta etapa coincide coa 2ª República e logo coa guerra civil. Diante destes acontecimentos posiciónase claramente. Coherente coa súa ideoloxía tradicionalista opúxose á Repúbica; así durante este goberno el mantivo o crucifixo na súa escola.Nesta época incrementa a súa produción poética (agora en español). Chegoulle o tempo do retiro e coñeceu, até o seu pasamento en 1947, un momento de fondo pesimismo.

Freixeiro Mato di que Noriega Varela foi:“un amante da vida e dos seus praceres, amigo de esmorgas e longas conversas... Ideoloxicamente mantivo unha liña de pensamento constante..., defensor dun catolicismo de signo tradicionalista... autor dunha obra poética que evoluciona desde o descritivismo decimononico ao lirismo intimista da naturaleza... Noriega Varela está entre os poetas galegos máis representativos en que ocupa un destacadísimo lugar, senón o primeiro, entre os escritores da provincia de Lugo que mellor souberon recrear os costumes tradicionais, a idiosincrasia e alingua das xentes humildes que a habitan”

A súa obra reflicte a predilección por temas da inspiración clásica, como a montaña lucense e as súas xentes. En toda ela están presentes as súas crenzas tradicionalistas e conservadoras, que o mantiveron afastado do galeguismo.

Foi coñecido como o cantor da montaña.

Antes de seren recollidos en libros moitos dos seus poemas difundíronse na prensa local.Aínda que a crítica fala de Noriega como autor de un só libro de creación poética, imos diferenciar:• Montañesas: 1904, con 16 composicións

1910, ampliada en 53 poemas que inclúen dous poemas extensos “de Ruada”, gañador do 1º premio nun certame de Mondoñedo, e “Leite Fresco” cadro de costumes. Outorga maior protagonismo á montaña.

Neste poema observamos esa liña de poesía erótica que tamén foi tratada polo autor, pero menos valorada pola crítica. Foi incluso suprimida por el mesmo, quen retirou estrofas ou poemas enteiros das últimas edicións.

Leite FrescoEsta poesía dialogada debe relacionarse coas pescudas filolóxicas de Noriega Varela, autor do tratado 'Como falan os brañegos' (1928), e onde se encadenan versos curtos e frases rápidas directas, próximas de xéneros populares como a regueifa.

• Do Ermo: aparece en 1920 formado por 48 poemas; 30 novos e 18 incorporados da obra anterior; en xeral os máis líricos e relixiosos. Abandona o lirismo e o ton descritivo e centra a atención na lírica da montaña.

Será esta a única edición que inclúe algún poema anticaciquil e agrarista ( “Acción Gallega”, “Prós mozos”, “En boa hora”) froito momentáneo do compromiso con algúns amigos.En 1929 hai unha 3ª edición e en 1946 unha 4ª. Esta foi seguida polo autor con sumo interese:"Y ya vé Vd. como, una vez más, se enreda la madeja. Tengo yo una letra muy clara, muy presente el índice de todas las de D'o Ermo, y no veo la razón pa. qe. ahora surjan conflictos. A ver, querido Trapero si Vd. desata estos nudos, y si no es posible hasta qe. Leal regrese, (inda qe. non regrese n'un siglo), cepos quedos, como Peludez en mis circunstancias exclamaría. Es mejor qe. quede la obrita en tinieblas qe. qe. la saquémos a luz con haraposos atavíos de desdentada meretriz" (cfr. 111.6.1.53).

A obra saíu do prelo dividida en tres partes: A Virxen y-a paisanaxe, Montañesas e D’o Ermo. Deixando de lado a primeira que é de compilación, as dúas seguintes ficaron constituídas da seguinte maneira:• Montañesas: 24 composicións.• D’o Ermo: 102.

Esta reagrupación definitiva responde ao criterio de considerar montañesas como unha obra de carácter descritivo e costumista e D’o Ermo dentro de una liña estética depurada e moderna, tematicamente caracterizado polo lirismo franciscano de acento relixioso.

Distinguimos dúas etapas na traxectoria do autor: unha representada por Montañesas na súa primeira edición de 1904 onde predomina a poesía realista decimonónica, e outra representada por Do Ermo, de liña intimista franciscana integrada na poesía do século XX.A segunda edición de Montañesas representa a transición entre ambas.

Do ermo é o máis importante dos libros publicados por Antonio Noriega Varela e, en realidade, representa o conxunto da súa obra poética. Ben é verdade que en 1904 xa dera ao prelo Montañesas, pero eses poemas iniciais foron despois recollidos en 1920 na primeira edición de Do ermo, que se iría continuamente ampliando baixo o mesmo nome ata a morte do poeta en 1947. De feito, pódese trazar unha clara liña de progresión entre os primeiros e máis antigos versos de Do ermo e os últimos, escritos corenta anos máis tarde.

• Natureza humilde propia do franciscanismo poéticoOs seres máis pequenos e insignificantes espertan nel sentimentos de maor e solidariedade (vid. Toda humilde beleza)

• Alabanza da montaña, na liña do Beatus ille horaciano (gabanza á vida retirada, á vida do campo). A Montaña

• Paso do tempo, Tempus Fugit, asociado á «saudade» pola mocidade perdida.

• Mutación ou metamorfoses extraída das Metamorfoses de Ovidio. Se alí Dafne, perseguida por Apolo, se converte en loureiro (abedoeira) coa axuda dos deuses, agora trocarase en bidueira; o orballo da mañá quetransforma os elementos da natureza en xoias; etc...

• A saudade: esa saudade da montaña que impregna toda a poesía d’O Ermo.

• O tema da morte que non só aparece nos poemas autobiográficos. O seu amor pola montaña é tan intenso que nin a morte conseguirá afastañlo dela, pois é alí onde quer ser soterrado.

O galego da primeira época ten un marcado acento ruralista, grande riqueza léxica e un forte carácter dialectal da área mindoniense do autor; mesmo se pode cualificar coa manida adxectivación de "enxebre", pois recolle moitas palabras, xiros e construcións plenamente representativos da fala tradicional dos labregos da zona; hai predominio do léxico concreto fronte ao abstracto, como corresponde ao carácter realista das composicións.

Mais entre a súa linguaxe, sen dúbida popular nesta etapa, sempre se deixará ver o poeta culto e estilista. Así, nunha das súas primeiras composicións, que encabeza o libro Montañesas, "Fale meu bisavó", tal vez a de maior sabor tradicional, achamos versos como estes:

A lengua de Rosalía,rico caudal de harmoníaque prendou a Castelar,moitos n'a saben falar,

i os máis non lle teñen pía. (...)

¡Non!, naquel tempo pasadonon era tan desleigado

quen por un Creso se tiña,si daba o leite a vaquiña,i abría sucos co arado.

Na segunda etapa (Do Ermo) a depuración temática esixiulle tamén unha maior depuración lingüística. A lingua vaise ir desprendendo do ton popular e do ruralismo colorista para se facer máis culta e abstracta. Nisto tivo moito que ver o achegamento definitivo á poesia portuguesa, o que vai implicar á depuración da lingua rústica e dialectal que con anterioridade empregara, para botar man dun rexistro culto, acorde coa nova temática e coa nova estética. E nos escritores portugueses, igual que nos españois, acha eses cultismos greco-latinos que agora precisa.

Mais non usará nunca unha palabra nin adoptará unha solución morfolóxica que el non considere plenamente galega.

En conxunto a lingua de Noriega garda fidelidade á fala dos labregos, único modelo que admitía, pois non concibía máis galego ca o da aldea. A lingua por el empregada ten as características propias do galego mindoniense: dialectalismos, vulgarismos e castelanismos. Non acostumou empregar hiperenxebrismos pois nin pretendeu nunca que o galego abandonase o ámbito en que o castelán o tiña recluído; mesmo se burlou das Irmandades da Fala por tentar un modelo estándar.

Domina os versos tradicionais e non busca innovacións.Tamén na métrica podemos distinguir dúas etapas:• en Montañesas predomina o verso de arte menor,

fundamentalmente o octosílabo. Abonda o romance aínda que tamén usa as quintillas, sextillas e décimas. Esta métrica de carácter popular e tradicional está en consonancia co ton xeral do libro.

• en Do Ermo a métrica vese afectada pola nova liña do autor, pasando a metros e estrofas cultas. A inclusión do soneto foi decisiva. Predomina a rima consonante sobre a asonante e, aínda sendo maioritarios os versos de arte menor, destaca a presenza do hendecasílabo.

Recursos estilísticos:

• Diminutivos en -iño: en consonancia coa lingua popular e coa temática franciscana, que resalta a humildade e tenrura das cousas, e polo tanto a afectividade e o ton sentimental: ¡Nin rosiñas brancas, nin claveles roxos! Eu venero as frolíñas dos toxos.

• Paralelismos sintácticos tradicionais, anáforas, similicadenciasque nas rosas dos vales, que sorríen que nos mantos dos pinos, que se engríen que nas blondas do mar, que se rebela.

• Encabalgamentos de verso a verso ou interestróficos nos sonetos: viste os cardos de flores, viste de hedra /as informes paredes dos muíños.

• Antíteses ou xogos de contrarios: á vista dun pazo, un niño / i a gloria dun remansiño / frente ós vagallós do mar.

• Hipofora: o poeta pregúntase a si mesmo e el mesmo responde: ¿A señardá? ¡Ben sei!

• Prosopopea ou humanización dos elementos da natureza:¡que alegre! un raio de sol, en tanto non lle furta un bico á neve.

• Metáforas.

• Fonosimbolismos: i alegra os soutos, donde arrola a rula .

• Hipérbatos que dificultan a comprensión: sorrisos das do ermo tristes flores.

• Ablativo absoluto: Sañudo o rostro, rúda-las maneiras...