Suplemento de O Correo Galego que aparece os xoves. Coordinacion, A.R. Lopez e Soedade Noia.Deseño, Anton Lopo: Maquetacion, Carme Botana. Fotografia, Chico Miras e Chicho Seoane.Infografia, Teresa Tojo, Fran Dominguez e Alberto Rivadulla.E-mail.Rdl@Belcorreogallego.es Fernández del Riego en "La Noche"

PAG: MO7SR01 -- EDI: MAR07

Offn° 21

Radiografía Off. Vai frío e o fascismo vende caramelos. Contra isto, Off propónunha nova sensibilidade: salvaxe, algorítmica, ultrabarroca. E unha narrativapara tempos difíciles. Urxente, delirante e desvergonzada. Que un caramelopoda ser fascista non deixa de ser un xogo de linguaxe, unha falacia palatal.Cando nos decatamos de cousas así parécenos lexítimo dubidar da nosacapacidade intelectual. Hai demasiados insectos sobrevivindo no interlinhado,e os insectos, ademáis de prover un símbolo da nosa fraxilidade, tamén metenmedo. A tortura chinesa procura a parte mais viva da unlha, o sabugo, o lugarno que a cascuda perde a súa blindaxe. ¡Caralho, como doe! É necesario nonperder o tempo a especular sobre o destino toxicómano de Bustamante ou aescribir versos tardorrománticos. Acción: carta performer alemana argalhabombas imaxinarias que logo utiliza para atentar contra consorcios culturais,amantes demasiado posesivos e industrias petroquímicas. Despois dosatentados todo iso sigue en pé, pero alomenos ela consigue sobrevivir e teracceso a si mesma. Na península do Morrazo, centos de merendeiros asulaganas rutas prehistóricas. Cada domingo, a clase media mistura churrasco epetroglifos avivando a nosa idiosincrasia étnica. É deste xeito que somos unpobo, unha nación, unha cultura persistente. Non importa. A xente que escribe anosa historia xa decidiu seguir o caminho do nihilismo e a obxectividade haialgún tempo: agora que todos acreditábamos no celtismo e no fogar deBreogán, nese fermoso relato autocompracente que os nosos bardosdemoraron mais de cen anos a nos inculcar temos que rexeitar dita crenza ennome da prudencia científica e aceptar algo máis vulgar. A carón de cadamamoa, un asador. Porén, a semelhanza formal entre mamoas e asadores é oque delata a verdade sobre o que somos. Aí radica a esperanza: pese a todaprudencia científica e ao fascismo edulcorado que dan cabo de nós, aíndasomos incomibles.

Última linha. Entrevista a Montaigne: "Prefiro non saber exactamente o quetenho, para sentir menos as minhas perdas, e prego aos que conmigo viven que,xa que non me dediquen afecto e bos oficios, alomenos me enganen con boasapariencias".

cARLOS sANTIAGO

Revista das letras 408

PAG: M07SR02 -- EDI: MAR07

1949: mostra derecuperación

todo o pouco que se andaba a facer naqueles días supuña un esfor-zo para recuperar a lingua, pero máis alá da creación poética. Ten-tábase, non embargantes, de lle dar unha maior amplitude á preo-cupación polos problemas autóctonos. Neste particular cómpre fa-cer referencia á aparición do ‘Suplemento dos sábados’ do xornalLa Noche. Xurdiu o 15 deoutubrodo1949.Domesmoxeitoquenosprogramas da BBC, vencelláronse á nova publicación as vontadesperdidas. Xuntáronse moitas mans no mesmo traballo. Puxéronsea vencer as fatigas, os desánimos, as indiferencias...

No devandito xornal sacaban colaboracións en galego algúnsescritores, entre eles, como máis significativos, o ‘‘Parladoiro’’ deOtero Pedrayo. O director de La Noche, o navarro José Goñi, foiquen propiciou a idea do suplemento, dedicado á vida cultural eeconómica de Galicia. Solicitou de Xaime Illa Couto e de min a res-ponsabilidade de dirixilo. Os temas das súas páxinas debían refe-rirse á literatura e á arte, á industria e ó comercio, privativos dopaís.O propósito cifrábase en amosar a vida espiritual e material de Gali-cia, interpretada polas mellores plumas galegas daquel momento.

Necesitábase na nosa terra, en horas tan comprometidas, pórenvixencia un documento vivoqueacusaseapresencia,a inquietude,do ser galego. Esa necesidade era a que os promotores querían fa-cer notar, ensaiando ó propio tempo o seu posible remedio. Dese-xaban, en consecuencia, abanear a fronda do sentir do pobo, dosseus homes, das súas actividades.

Pretendíase pór ódescubertoasesenciasdopaís,dassúascua-lidades, ostensibles ou recónditas. O obxectivo viña a ser, coasobrigadas limitacións que a situación impuña, o de nos descubrir anós mesmos. O de descubrir Galicia para restablecer unha imaxemáis auténtica, cabal, da nosa radical significación. Estas motiva-cións, convidando ácolaboraciónde todos,apoiándosenunequipoinspirador de galegos conscientes.

Nas diversas seccións que o Suplemento mantivo, fixéronse glo-sas e lembranzas de figuras universais, traducíronse poemas forá-neos, realizáronse análises económico-sociais, fíxose certa críticaliteraria e efectuáronse enquisas entre cualificados artistas. Foronmoitos os nomes que asinaron textos de literatura e de socioecono-mía. Tamén diversos, os que colaboraron como artistas gráficos.

Xuntabámonos de cotío nunha tertulia da taberna do Hotel Ala-meda de Vigo, os redactores, algúns dos colaboradores e simpati-

zantes da publicación. Cambiabamos ideas sobre temas para tra-tar nas súas páxinas. Falabamos do eco que estaba a ter, e dos po-sibles xeitos de focar os comentos para que o empeño non se ape-drase. Íase o número de lectores. Íanse incorporando á nómina ini-cial novas firmas. Chegou a se sumar ó Suplemento a maioría dosescritores cualificados do país, con entusiasmo e fe.

Pero non só se andaba a conxuntar a laboría, máis ou menos pe-riodística, das figuras da etapa prebélica, senón a de xentes queencentaban a súa actividade no mundo das letras. Mesmo come-zou a se espertar a preocupación pola cultura pola lingua galeganalgunhas significativas personalidades que ata entón se mantive-ran alleas a esa preocupación. Foi o caso, por exemplo, do gran po-eta Luís Pimentel. Anunciaba este que se propuña escribir no nosoidioma un libro de poemas de temario infantil e, asemade, darse atraballar nunha obra de teatro na mesma lingua. De igual xeito, oagudo ensaísta Celestino Fernández de la Vega principiou a cola-borar no Suplemento coas primicias da traducción dunha escolmade vellas poesías célticas que viña de editar o filólogo Julius Pokor-ny. Prometía, ademais, ofrecer unha versión ó galego de RainerMaria Rilke. E aínda, facer un estudio estético de Rosalía de Cas-tro, analizando, valorando, a súa obra de acordo coa sensibilidadede entón.

Pola súa parte, Ramón Piñeiro, que se inauguraba como escritorno propio Suplemento de La Noche, ideaba redactar un ensaio lon-go tentando definir a realidade peculiar de Galicia dentro do mapaespiritual da Europa contemporánea. Por eses días, na cidade lu-guesaonde residíanPimentel,Fernándezde laVegaePiñeiro, xur-día tamén unha cousa simpática: a aparición da breve revista Xis-tral, que traducía a iniciativa e o esforzo espontáneo dun grupo derapaces. A situación que se estaba a vivir prometía unha posibilida-de de ir rachando as nubes negras que escurecían o ambiente.Nonembargantes, a publicación sabatina comezou a sufrir atrancos.Os impedimentos eran cada vez maiores, ata que os resortes dapolítica oficial impuxeron a súa desaparición definitiva’’.

fERNÁNDEZ DEL rIEGo

...............................................................................................................Así relata Fernández del Riego (Vilanova de Lourenzá, 1913) en A Xeración Gala-xia (1996) aquel traballo na dirección –dende o 15 de outubro do 1949 ata que en-trou a censura o 28 de xaneiro do 1950– do suplemento literario de La Noche, ondeun nutrido grupo da xeración do 36, en galego e castelán –con pseudónimo al-gúns deles– colaboraron: anticípase en boa medida parte da nómina de autoresda futura editorial Galaxia (1950). É o ano 1949 cando aparece a colección de po-esía Xistral en Lugo con Ánxel Johán e Manuel María; cando arranca a editorial Bi-bliófilos Gallegos cun libro de Cabanillas; cando xorde a colección de poesía ‘Be-nito Soto’ de Pontevedra da man de Celso Emilio Ferreiro. É o ano 1949 que –comoprecisa Méndez Ferrín en De Pondal a Novoneyra– é o ano ‘‘en que se xera a recu-peración cultural de Galicia e se fecha a paréntese aberta en 1936’’. A rDl recolleneste número, sumándose á homenaxe que mañá se lle tributará en Vigo a Fer-nández del Riego, todos os artigos que o ex presidente da RAG, avogado e escri-tor, asinoucopseudónimoSalvadorLorenzananoxornalcompostelánentreo1deoutubro do 1949 e o 30 de marzodo1950mentresdirixíacon IllaCoutoosuplemen-to literario. Na foto: Otero Pedrayo, Xesús Ferro Couselo, Fernández del Riego, unprofesor portugués e Xosé María Álvarez Blázquez nun congreso en O Porto.

Asomara orella

Dicía Fernández del Riego que as páxinas de ‘La Noche’ eran a maneira que había de ‘‘asomara orella’’. Por certo –conta Franco Grande en ‘Os anos escuros’– que un día no Café Español,botoulle ós máis novos unha rosmadela porque escribían de cousas culturais que moitas ve-ces, en apariencia, ningunha relación gardaban con Galicia. El quería que se asomase a ore-lla, que se notase o que había detrás: Galicia, unha empresa, na que sempre andou envoltosen constrinxirse ó silencio. Porque, máis que sobranceiro das letras galegas, a Del Riego (Vila-nova de Lourenzá, 1913) gústalle que o presenten como ‘‘obreiro da cultura’’. Un obreiro da re-construcción da memoria colectiva galega tanto dende a perspectiva do xornalista, do críti-co, do lector ou do divulgador que segue considerando, como claves fundamentais da súaexistencia, a cultura e a lingua galegas.

2 O Correo Galego 7/3/02 O Correo Galego 7/3/02 3

PAG: M07SR04 -- EDI: MAR07

Visitaal escritor

Hemos ido a visitar al escritor, en su morada, de las afueras de la ciudad. Pe-netramos en la soleada estancia donde el escritor trabaja. Nuestra miradaresbala por los múltiples detalles del aposento. Aquí están, rodeando, en-marcando, el busto del hombre, sus libros. Aquí están pulcras ediciones declásicos; las rarezas bibliográficas encontradas en sus viajes a París y a Ro-ma; sus extensas colecciones de las mejores revistas literarias europeas yamericanas; su magnífica, y nutrida, biblioteca de obras gallegas.

Escuchamos, gozosamente, la charla sugestiva del escritor. Entre sus pa-labras y su sonrisa, hay siempre un breve espacio de tiempo; un paréntesisen silencio, para queel interlocutorsedécuentade loqueacabadeoir.Pone,el gran conversador, una pasión secreta –apenas perceptible–encualquierade sus afirmaciones. Pero con su mano larga, fina, suaviza la frase.

Siente nuestro visitado, un hondo, un entrañable amor por Galicia. Tieneuna fe inamovible en el mañana de nuestraautóctonaespiritualidad.A travésde toda su obra literaria, ha ido descubriéndonos la profundidad singulariza-da de esta fe. Sus libros revelan, siempre, una rara agudeza. Mucho hemosde esperar, aún, de su pluma exacta, poseida de animada elocuencia.

[Una historia de nuestra cultura]El escritor se levanta, a poco, de su butaca de cuero y nos lleva al parqueque rodea la casa. En la tarde inmóvil, va encendiéndose una luz rojiza,fantástica. El cantar de los grillos, va llenando el cielo.

Logró, el escritor, dar madurez a la idea de realizar una historia de lacultura gallega. Durante largos años, ha ido acopiando materiales, en bi-bliotecas y archivos. Nos explica su propósito el historiador; propósitoque representa un ancho esfuerzo de documentación y de síntesis. Re-vela, en él, al propio tiempo, un estado noble de saturación patriótica; unanhelo firme e decidido, de servir plenamente –sin menoscabo, sin per-juicio alguno del culto histórico de la verdad– los altos intereses, los idea-les grávidos y seculares de Galicia.

Ya no es joven el escritor; pero ama su tierra, con ímpetu juvenil. Lasiente con todo su espíritu; y lo que es mejor aún, quizá, con todo el fervorde su temperamento, y de su sangre gallega.

El mérito de la tarea que está desarrollando, radica, precisamente, eneste doble valor suyo; lograr una obra rigurosamente histórica y científi-ca, y, a la par, reciamente y entusiásticamente apasionada.

Nos declara elhistoriador–enunclaroy limpiogallego–su intencióndeescribir una obra de amor; de firme y rotundo amor a Galicia. No una obradecorativa, de imaginación, o de lírica fantasía. Quiere decir, con esto,que su sana pasión de galleguidad, no ha de manifestarse en negaciónalguna; en ninguna alteración de la realidad y del testimonio históricos.La galleguidad, pues, de su honor –su eficacia– ha de ser completa.

Existen, indudablemente, otras historias de nuestro país, más vastasydilatadas; de una mayor capacidad y riqueza erudita. Pero sin el acentode rigor, de interpretación fiel de los hechos, que ésta habrá deproyectar.

Galicia, para el escritor, constituye una unidad social, con personali-dad cultural propia, y bien definida. Hubo un tiempo en que fue desposei-da de tal personalidad; pero conservó sus esencias a través de la culturapopular –que se mantuvo viva y coherente–, y en los recuerdos de su pa-sado histórico, que jamás llegaron a olvidarse. Con la nueva posibilidad,propagada por Europa en los tiempos románicos, los dos elementos devida espiritual gallega –fondo cultural popular y recuerdo del pasado his-tórico– cobraron nuevo vigor, y perspectiva.

[Venerunt leodomanes]La conversación, aquí interrumpida, vuelve a reanudarse, en su charla

diáfana, precisa. A lo lejos el amplio y luminoso paisaje, ofrece una signi-ficación concretísima y emocionante. Se muestra con una vivacidad deotoño esbelto, con una precisión de vuelo o de grito.

El escritor lleva en sus manos, el ejemplar de una revista inglesa, queacaba de recibir. Lo mantiene abierto, en las páginas que reproducen uncurioso estudio sobre las conquistas vikingas. Fue publicado con oca-sión del reciente, simbólico, desembarco, realizado por los normandosen las costas británicas.

Le da pie, el tema, para resucitar aconteceres medievales de Galicia.Evoca, así las crónicas de nuestra Edad Media. Sus evocaciones ad-quieren un magnífico colorido. Oimos tocar las campanas a rebato, so-nando ellas solas, sin campanero; concéntricos, terroríficos y astilladosgritos, bajo revuelo de pájaros siniestros. ‘‘Venerunt leodomanes’’, dicencon voz empavorecida, y un temblordecandil bajo lacóleradel viento, losdocumentos de nuestro país...

Vemos, revividas, en el dibujo de un lenguaje plástico, las embarcacio-nes delgadas, sutilesnaves,movidasporagilísimos remos.Lucen,en lasvergas, infladas velas policromas, y las proas tienen forma y figura dedragón. Sentían los normandos, audacia cósmica, pasión de lejanía. be-bedores de espuma, donde hubiese playas de arena, y ríos navegables,llegaron a nuestras costas, como a todas las costas.

Nos cuenta, en maravillosa síntesis, el escritor, como hasta el siglo XI,asaltaron de continuo, los estuarios gallegos; dicenos como atajaron sucodicia, bravos y poderosos feudales de los montes y los valles de nues-tra sangre. ‘‘Entonces tenía Galicia una hermosa feudalidad; fuerte de ar-mas y letras, de sentido histórico y de vocación espiritual’’.

Habló luego de los combates sostenidos por San Rosendo; del hundi-miento de una flota normanda en aguas de San Martín de Mondoñedo;del Conde Osorio de mi tierra de Lourenzá; del Obispo Sisnando, y deaquel encuentro a la orilla del Louro, en Fornelos... casi, casi, sentimosescapar, río abajo, a las barcas leodomanes.

[Glosa entusiasta de Galicia]Va borrándose la silueta de las aves, de afiladas quillas, de calado leve.Hace, ahora, el escritor, su viaje ideal, sentimental en cierto modo, a tra-vés y a lo ancho del paisajegallego.Su lenguajees,entonces,emociona-do y transparente. Desde su ángulo inédito, enfoca, valiéndose de susespíritu sagaz, el tema del paisaje, en nuestra literatura. A veces, másque otra cosa, su opinión es contemplación. Todos los datos que aportaquedan sumidos en su contemplación, profundamente sentida.

La charla se convierte, al final, en un canto henchido, a una tierra deelección; glosa entusiástica, feliz, de Galicia. Historia y faz de su país,que se quiere ante nuestros ojos, una vida (.)

...............................................................................................................Publicado o 7 de outubro de 1949 en La Noche. A última palabra resulta ilexible no orixinal.

Evocación deNoriega Varela

El día 17 de este mes otoñal, en 1869, nació Antonio Noriega Varela. Haceahora ochenta años que vió la primera luz, el poeta, en la vieja ciudad mindo-niense. Pronto, también, secumplirándosañosde lamuertedelgransensiti-vo. Durante ese largo, fructífero tiempo que transcurre desde su nacimientoen Mondoñedo, hasta su fallecimiento en Vivero, Noriega Varela fue deján-donos la limpia señal de su vida sencilla; de una creación singular y perdura-ble. En un periodo de más de quince lustros, Noriega fue seminarista en suciudadnativa,ymaestroenFoz,enCalvosdeRandín,enTrasalba,enAGra-ña de Vilarente, en Chavin. Su obra poética, fecunda, abarca centenares depoemas sueltos, y los, tan difundidos, de ‘De Ruada’, ‘Montañesas’, ‘A Virxey-apaisanaxe’y ‘D‘oermo’.

Quisiéramos hoy, evocar la figura del poeta, difuminada, desaparecidatras el velodeunpasadobienpróximo.¿Quemejormodode recordarla, ydehacerla revivir más que situándola en aquel mismo ambiente, en aquel mis-moescenarioodecoraciónqueaél le fue tanprivativo, tangrato?

[LastierrasdeNoriega]Un día Phileas Lebesgue -gran amante de Galicia- escribió sus impresionessobre el poeta, desde la dulce Francia. Lebesgue acababa de leer losversosde ‘Montañesas’.Suautorparaél,estaba llenoderecuerdosconmovedores.‘‘Le soleil et la mer peuvent bien chérir la montagne: le soleil lui curoinne lefront et la mer lui baise les pieds’’. Sabía el francés que Noriega trabajaba enplenanaturaleza,yde lanaturalezaescribíaestadeliciosa impresión.

‘‘Cette fontaine, ce chirist et ce sombre bois de pins sont en veille prés dumousteir, qui tambeenruines.La fontaineprie toutbas; la lumiére joueautourduChristet lebourdonnementdespinszappelle lesplaintesdelamer’’.Labo-raNoriega -añadíaLebesgue-enelpaisajemontañés.Si, aveces,enelpoe-ta puede el impulso parecer corto, es que, por instinto, no quiere ninguna va-naampliación;esquenopretendedecirmásque loesencial: loque leescita-dodirectamentepor lavibraciónde lascosasvivasque le rodean,porelman-dato del corazón, o por ‘‘la saudade secular que vive en las montañas delpaís’’.Pormomentosbrillaunanotadehumorenternecido,a lavueltadeunaestrofa,comounsúbito rayodesolen lahierbamojada.

El gallegófilo francés presentía lasingularidaddelambiente,dondeelpoe-tahabía fraguadosuverso.Nodesconocíaqueelescenarionorieguensees-taba situado en la profunda soledad de las montañas. Y es verdad inexcusa-ble que las tierras gratas a Noriega Varela fueron las tierras montañesas;aquellas cuyas altas cresterías están cubiertas por un manto esponjoso denieve.Allí donde los ríosdeslizansusondas, ricasen truchasdeporcelana;oen losque lasvastasplaniciesadquieren lahondasimbologíadelyermo.

Fueron las tierras montañesas de Lugo las que Noriega amó. Esas tierrascubiertas de urces y de brétemas, de brezos y de nieblas, despertaron loscantos más delicados del poeta. Su ‘‘musa queiroguenta’’ se inspiró, primor-dialmente, en el paisaje del planalto lucense, de austeridades severas y demimos inefables. El mundo del yermo vive, ahondadoramente, en la esenciade su poesía; lo pueblan abedules solitarios, la flor de los tojales, alondras enlos rastrojos, noches estrelladas -altas y limpias-, gotas de ‘‘orballo’’ tremelu-ciendo,moradosbrezos,brumasy lobos...

[DeMondoñedoaVivero]Siempre que pensamos en Antonio Noriega Varela, hemos de asociarlo -ne-cesariamente-, noalpaisajesuavedelvalleode lasmarinas,sinoa lospano-ramas severos de las cumbres montesías...Sine embargo el poeta nació enel regazo blanco del valle del Masma, y pasó sus últimos días en la orillamarvivariense.

Mondoñedo- laciudadnativa-seagrupa, rodeadadeverdes,bajo laégidaalta y escarpada de los montes, que presiden el Padornelo y Pena da Roca.

Es una ciudad de casas sencillas, hidalgas y artesanas con unos portalesmodestos, con unas techumbres grises. La plaza de la Catedral es epicentrode las rúasangostas.Las torresseempinansobre los tejados,parasaludarasushermanasmenores, las torresde las iglesiascampesinas.

Vuelan,enelambientequieto, lascampanasde la ‘Paula’,pausadasygra-ves; van al campo, a volar sobre lascumbresenruborecidas; vanasaludarallabriego que vuelve con su carro cargado de heno; van a cantar sobre losca-minos hondos y frescos, llenos de sombra, de misteriosos ruidos. El campo,quecircundaalpueblo, tieneespaciosamarillosde tierraspaniegas,grandesextensiones de prados verdes, huertos y arbolados. Forman un dilatado ta-piz, que se extiende desde el pie abrupto de los montes, hasta las sinuosida-desargentadasdel río.Todoelcontorno,elevadoybravio,quedomina laciu-dad, fueelqueNoriegacantóconacento inimitable.

Desde el pueblo nativo del poeta saltamos al bellísimo valle de Landrove.Antes de entrar en la villa, nos detenemos para contemplar, con una curiosa,con una insistente melancolía, el hermoso barrio que preside el Convento deValdeflores. Nos cruzamos con una vaca –manchada de negro y blanco–precedida de una muchachita, etzada por el sol, que nos ira, con sus clarosojos azules de anciano y de escabiosa. Pasamos por las rías enlosadas, porlas plazas silentes. Es la iglesia de Santiago, descansan los restos de PastorDíaz; el camposanto de Altamira, lleno siempre de luz –al decir de Leal In-sua–desdedondeseven lasembarcacionesquesalena lamar...

Pero ¿dónde reposan los huesos de Antonio Noriega Varela, poeta de lamontaña? Nos lo imaginamos más no queremos saberlo. El autor de Monta-ñesasyD’oErmo,queviviósusdíasfinalesenVivero, fuéenterradoensuce-menterio ribereño del mar. Sin embargo, la tumba de Noriega, está desajus-tadaenesteambiente,comolohubieraestadoeneldesuciudadnativa.

[Elcamposantodelyermo]Nosotros hemos soñado siempre para Antonio Noriega Varela, un enterra-miento en el camposando deano de su paisaje montañés. No sabemos cua-les fueron los deseos, en este aspecto del poeta, pero nada puede calmar-nos, nada puede consolarnos, en este aspecto, como la esperanza de verunidosparasiempre,nuestras(.) fímerasy fugitivasesenciascorporales,conlas arcillas amadas, con nuestro cielo inmortal. Noriega sentía predilecciónporelverdepaisajede lamontaña,yaéldebieravolver. ¡Québiensuenanensuspoesías, losacentos toponímicosdeAbadín,Cordoa,TerraChá,Guzán,Riotorto,Cadramón,Buzarrey...!

Ideamos, para el poeta, un camposanto, envueltoen farraposdebrétema,con un débil abedul atormentado en sus cercanías. Caminamos lentamente.conmil sentimientoscontradictorios,por lasoledad,porelsilencioyermo.Sindarnos cuenta, hemos salido de nuestro camino, yvamosahorapisando, lasduras, las rapadas pajas de los raastrojos. Nos aproximamos a una humildeiglesia aldeana; desde la puerta de la iglesia, divisamos un viejo cementerio,recubierto de cardos y ortigas. Soterrados en este hosco cementerio –tanemotivo para nosotros– yacen los muertos aldeanos, las cenizas de los la-briegos, mezcladas –amasadas– [en el de nuestra alma y de nuestra sangremásíntima,con lomásprofundodel tiempoyen laeternidad].

En este minúsculo cementerio, se veían pocas tumbas y pocas flores,Abundaban, en cambio, los ásperos, los desmañados herbajos, propios deestos lugares. En una tumba del camposanto montañés, descansaría aquelgran poeta, poeta auténtico, que sentía dilección por todas las cosas senci-llasyhumildes.

El gran poeta de la Montaña, del yermo, merecía reposar enelpaisajequecantó peculiarmente. Símbolo de nuestra lira en aquel paisaje, recogería ladevocióndeGaliciaensueternoy trascendentesignificado.

...............................................................................................................Publicado o 8 de decembro de 1949 na portada de La Noche. Entre corchetes figura unha recons-truccióndotexto, inconexoesensentidonoorixinal.

4 O Correo Galego 7/3/02 O Correo Galego 7/3/02 5

PAG: M07SR06 -- EDI: MAR07

La cuestión editorialen Galicia

Tiene nuestro país una cultura propia, peculiar. Para que las creacionesde esa cultura logren hoy cabal traducción, necesitan del vehículo del li-bro. El libro es, en efecto, índice de la cultura de un pueblo. Lo único queen un país se salva de la ruina y del olvido es el alma, gracias a su provi-dencial instrumento de expresión: la lengua, la literatura. Nada podríatransmitirse del pueblo que no dejara monumentos literarios; testimoniosescritos de su espiritualidad, de sus costumbres, de su idiosincrasia.

Galicia, actualmente, carece de obras representativas de su culturaespecífica. Las producciones de nuestros clásicos han ido desapare-ciendo del mercado librero, hasta convertirse en verdaderas rarezas bi-bliográficas. Las nuevas promociones intelectuales se ven forzadas amantener inédita su labor, por falta de medios para manifestarse. Es tris-te afirmarlo, pero en nuestra tierra no se encuentran, hoy por hoy, librosgallegos.

Entretanto, Galicia se halla invadida por una literatura promiscual, aje-na a ella; una literatura, de otra parte, carente de calidad. Se prodiga el li-bro inútil; la biografía insulsa y recocida; la traducción forzada, que ya eramala en su idioma original. Existe una ridícula abundancia del llamado li-bro de lujo, evidentemente ejemplo de la supeditación del espíritu aladoala materia inerte.

Mientras se adultera el gusto de lasgentesconunamuestrabibliográfi-ca tan deplorable, nuestro pueblo se desconoce a sí mismo; no siente lainquietud indispensable por sustípicos problemas, por el exponente desu ser espiritual, singular y diferenciado. Es ya el momento de iniciarparaGalicia rumbos distintos de los ahora seguidos. Pedimos, pues, libros, li-bros gallegos; reediciones copiosas y asequibles de las obras consagra-das. Se necesita, también, la buena producción actual indígena, y, princi-palmente, el libro escrito por las últimas promociones literarias.

La tarea editorial que ha de emprenderse tiene entre nosotros feliz an-tecedente. La ‘Biblioteca Martínez Salazar’ es un claro ejemplo de lo queaquí puede hacerse. Lo son, asimismo, los esfuerzos rendidos a nuestracultura por la Editorial ‘Lar’ y la ‘Nós’, aparte de otros análogos. ‘Lar’ fuefundada en 1934 por el culto erudito Leandro Carré, y el fallecido editorÁngel Casal. Se inició con la publicación de la novela corta ‘A miña mu-ller’, de Wenceslao Fernández Florez. La siguieron otras treinta y nuevenovelas más, aparecidas en ediciones de tres mil ejemplares cada una.Fue este el primer ensayo editorial, realizado con la colaboración de losmás calificados valores literarios de Galicia en aquella hora. Constituyóun éxito indudable. Se agotaron prontamente ‘O lobo da xente’, de Vicen-te Risco, y ‘Os probes de Deus’, de Amado Carballo. Las restantes tuvie-ron, aunque más lenta, una difusión semejante.

‘Lar’ publicó, además, ‘Síntesis xeográfica de Galicia’, Ramón OteroPedrayo; ‘No desterro’ y ‘Da terra asoballada’, de Ramón Cabanillas; elprimer libro de ‘Cousas’, de Castelao; y ‘O Mariscal’, de Cabanillas y An-tonio Villar Ponte.

Allá por el año 1927 sugre, con ambiciosos propósitos y eficaz tarea, laEditorial ‘Nós’. Se inaugura con la publicación de la ‘Historia sintética deGalicia’, de Ramón Villar Ponte. Desde entonces hasta 1936 –en un en-tusiasta quehacer ininterrumpido– fueron saliendo de sus prensas másde setenta títulos: novelas, ensayo, cuento, poesía, teatro... Algunos deellos obtuvieron una rápida venta: ‘Cincuenta homes por dez reás’, deCastelao; ‘O porco de pe’, de Risco; ‘Tríptico teatral’, de Villar Ponte; ‘Decatro a catro’, de Manuel Antonio.

La labor editora estaba completada con la publicación de la Revista‘Nós’, que llegó alrededor del número 150, y con la edición de suplemen-tos gratuitos, difundidos en cifra de cinco mil ejemplares de cada suple-mento.

[La labor de ahora]Desde la desaparición de esta última editorial, Galicia se encuentra sin

medios idóneos para estimular la producción de la cultura vernácula. Elhueco dejado por la editora de la revista fenecida, está demandando unasustitución precisa.Hay que reanudar la tradición, superándola; acor-dándola a nuevas ideas y al tiempo actual. Es imprencindible resucitar lavida literaria gallega; estimular y satisfacer la apetencia curiosa de loslectores; restaurar la primacía de las inquietudes intelectuales. En nues-tra tierra existen valores capaces para realizar la obra de creación que,en la literatura, en el arte, en la economía, exige el momento presente.

Bien sabemos que una fuerte e inspirada producción intelectual no seimprovisa voluntariamente. Sería ingenuo decir: vamos, desde ahora, acrear una nueva edaddeorodenuestra letras.Laobradelgenioobedecea leyes y mandatos que nacen del misterio mismo; y la inspiración litera-ria sólo por el capricho se guía. Pero lo que si entra en las atribuciones delos hombres, es el brindarle a las letras un cmapo de acción favorable;ofrecerles todas las facilidades, todos los estímulos, para que encuen-tren la atmósfera propicia.

Debe, pues, promoverse, y alentar los esfuerzos más valiosos y coor-dinados de nuestros escritores. Para ello es preciso, primordialmente,posibilitarles el vehículo de difusión de su obra. Urge dar cauce al estudiode los propios problemas vituales –culturales y espirituales– de nuestropaís y de sus gentes. No, ciertamente, para fomentar una inútil vanidadlocal. Si enraizándolos en la universalidad más profunda, en que talesproblemas encuentran su cabal liberación.

[El camino a seguir]Decimos que hay que buscar a nuestra inquietud auténtica dimensión deuniversalidad, para las raíces originales que trata de ahondar. Y es quecreemos que podemos hablar, en nuestro idioma, con la voz de nuestroespíritu, para el mundo. Consideramos que nuestro cerebro no es unaestantería; nuestro cerebro es una central de comunicaciones con todoslos cerebros de la tierra, pasados y presentes. Y el libro, el buen libro –ga-llego en el presente caso–, debe ser precisamente eso.

A nuestro parecer, la literatura –como todo arte–, sólo puede ser frutode estos tres factores: vocación,disciplinaygenialidad,enunouotrogra-do. La literatura, en el sentido considerado, es lo que ha de fomentarse,con indispensable estímulo, en Galicia. De un modo general, la literaturano debe escribirse para satisfacer el gusto del público, sino para crear enél un nuevo gusto; o, al menos, encauzarlo, depurarlo, robustecerlo.

Pero el campo de la Editorial que nuestra tierra precisa, es de mayoramplitud que el estrictamente literario. La tarea que se le presenta escompleja y múltiple. Ha de reeditar todas aquellas obras, fundamentalesen la evolución de la literatura y el pensamiento de Galicia; reediciones,por otra parte, populares, de indispensables conocimiento para toda cla-se de gentes. Ha de proceder a la publicación de ensayos, textos y ma-nuales formativos, en los que se desenvuelvan temas sustanciales, reali-dades y problemas de nuestra naturaleza, economía y cultura.

Y luego –claro está– la edición de colecciones ampliamente abiertasalfruto hondo, vivo, de la creación: en la poesía, en la literatura, en el arte.Todo ello animado por un espíritu, de ancha generosidad, al servicio delos valores jóvenes del país. Y, a su lado, una selección de traduccionesde aquellas obras que, por su valor universal, prestigian el idioma en queson vertidas.

Sabemos que algo muy semejante a lo expuesto –con grandes posibi-lidades de éxito– adquirirá pronto en Galicia cuerpo y realidad.

...............................................................................................................Publicado o 4 de novembro de 1949 en La Noche.

Revelaciones deSuárez-Llanos

Acabamos de visitar la exposición de pinturas que, en la Rotonda del Ca-sino vigués, tiene abierta un pintor, hasta ahora desconocido. Se llama elartista José Antonio Suárez-Llanos, y ha comenzado a pintar desdehacepoco más de dos años. La contemplación de las obras expuestas por es-te pintor, que pasa ya de la treintena de edad, ha sido para nosotros unagrata revelación y una sorpresa.

En estos últimos tiempos, la labor de muchos de nuestros pintores lan-guidece, a menudo, en una monótona repetición de los mismos aciertos,o los mismos errores. Por eso nos sobrecoge, intensamente, el caso deun nuevo artista, que sale por vez primera a la palestra, con algo intere-sante que decir.

José Antonio Suárez-Llanos –aún dentro de cierta promiscuidad– po-ne en su trabajo una indudable inquietud, reveladora de una insatisfac-ción fecunda. El artista, careciendo de historia pictórica, no puede con-fundirse, sin embargo, con los llegados a última hora. Nos referimos –almargen de sus años de quehacer–, a su impronta de creación. Desdeluego, el pintor es un caso de simple y desnuda vocación, aunque ésta lehaya evidenciado tardíamente. En breve tiempo ha llegado a un justo do-minio de los secretos de su género y ha conseguido dar a sus cuadros,unacento de fondo personal.

Vamos observando, uno a uno, todos estos lienzosqueSuárez-Llanosexpone, actualmente, en la sala del Casino vigués: esos retratos, esospaisajes, esos bodegones y dibujos... El conjunto de la obra refleja un ge-neroso latido. Si todos estos elementos que pueden admirarse hoy aquíse diversifican y amplifican –como es lógico suponer– no nos cuesta tra-bajo imaginar un destino ambicioso para la pintura del artista; en sus lo-gros actuales se advierte ya confiadamente una alta esperanza.

Suárez-Llanos en esta su primera exposición ha reunido obras corres-pondientes a distintos períodos de su corta carrera. Ello contribuye, claroestá, a restarle un sentido de unidad. Con todo, los diferentes maticesque pueden constatarse, la inquieta alternancia de un tema a otro, la agu-dización, a veces, de un procedimiento, no desvirtúan la impresiónglobalde seguridad y sosiego.

Decimos que hay en el panorama de esta pintura que contemplamosuna innegable desigualdad, e, incluso, abundantes altibajos. Mas, el he-cho no es de extrañar dadas las características que en él coinciden. Enocasiones, la obra del pintor se pierde en el peligro de una comprensióndemasiado acomodaticia; tiene, en cambio, por lo general, el interés deuna construcción sólida.

Por otra parte, se presienten en esta pintura, acentos ya conocidos, re-sonancias de ciertas maneras que nos son famimliares. El influjo de Pre-go de Oliver en algunos aspectos, ysobre todo,delartedeLaxeiro, reper-cuten en el hacer pictórico de Suárez-Llanos. Pero la verdad es que todose funde en determinado estilo, muy propio.

El pintor vigués posee una verdadera sensibilidad estética, que sólopuede redundar en beneficio de sus innegables cualidades artísticas. Elsello de su pintura constituye un elemento de valoración eficaz; se halla,ciertamente, bien a distancia de ese gusto que sólo se deslumbra frenteala exactitud topográfica, con la gracia efímera de la ilustración. Pensa-mos, al hablar así, en ‘Cabeza de niña’, por ejemplo,quecuelgade lasalacon el número 21. El estilo es, aquí, exacto, luminoso, nítido; pasa por to-das las dificultades con alada facilidad, haciéndonos explícito, obvio elarrogante mensaje del artista.

Pensamos también en uno de sus bellos dibujos al carbón; o en algúnretrato, como el de la señorita Goicoechea, en el que se aprecia cómo elartista, cuando no se deja ganar por las influencias y actúa con propia es-pontaneidad, consigue valiosos aciertos.

Abundan en la exposición los retratos, los temas de figura. Es de la-mentar que el pintor no haya mostrado una más franca dedicadión al pai-saje. Y no porque en el cultivo de aquel género deje de evidenciar magní-ficas cualidades, sino porque presumimos que el paisajismo ofrece cla-ros estímulos a su hacer artístico. La paleta de Suárez-Llanos es profun-da y delicada; el dibujo sobrio, fehaciente. Y siempre hay en su labor una

franqueza esencial. Constituye esta franqueza, para nosotros, un ele-mento de gracia y personalidad, que influye benéficamente sobre el re-sultado; deja al descubierto un certero instinto pictórico que, sin afeite,con elegante naturalidad, nos revela el pulso de una decidida vocación.

Terminemos afirmando que en el estilo de Suárez-Llanos hay fibra,nervio indudable. Se nota enseguida que el artista puede evolucionar ex-traordinariamente, aunque no se olvide nunca de las lecciones aprendi-das.

...............................................................................................................Publicado o 15 de novembro de 1949 en La Noche. O título completo do artigo é Revelación delpintor Suárez Llanos, enmarcado na sección Caleidoscopio gallego.

6 O Correo Galego 7/3/02 O Correo Galego 7/3/02 7

PAG: M07SR08 -- EDI: MAR07

Casas, biógrafo deFray Junípero Serra

Vamos a hablar de una biografía escrita por un poeta. El biógrafo, comopoeta, escribió un primer libro de versos castellanos, con el título deAlmaTriste; más tarde, publicó Panal y flor, prologado por Manuel Machado.Ya en su madurez lírica, dió a las letras gallegas, Vento Segrel. En estospoemas, el autor se nos revela como un poeta objetivo y cósmico; su ver-so es románico, macizo, sin nervios relampagueantes ni súbitas cum-bres. Ama, el poeta, las archivoltas opulentas, laornamentaciónsensual,la ubicuapolicromía;ama,almismo tiempo, laarmoníadel verso, lamúsi-ca eterna, el encantamiento del oído.

Hora es de que digamos que el poeta se llama Augusto Casas, que na-ció en Orense, y que tiene ensuhaberunbrillantehistorial literario.Conelpintor Fernández Mazas, fundó la colección ‘‘Galaxia’’. En ella se edita-ron O purgatorio de don Ramiro de Otero Pedrayo, y la breve narración lí-rica del propio Casas, Muiñadas de estrelas.

El escritor orensano, que prepara ahora un libro de cuentos y una anto-logía de nuestra lírica, viene cultivando, con raro éxito, la biografía. De sufértil pluma ha salido Ali Bey. El Papa Luna y recientemente esta magnífi-ca evocación de ‘‘Fray Junípero Serra’’.

Hemos realizado la lectura de la vida incitante, del evangelizador deCalifornia. El libro llama a las puertas de nuestra atención; no con el repi-queteo acostumbrado del libro fraguado para el día; si con el grave alda-bonazo de la obra que perdura. Desde las primeras páginas, nos senti-mos cautivados por el estilo de la narración, por el norte de su personaje.Nace el humilde peregrino, en Petra, una bella villa en el corazón de Ma-llorca; la villa es un puñado de casas entre campos amorosamente culti-vados.

El 24 de noviembre de 1713, el vicario de la parroquia nativa da lasaguas bautismales a Miguel José Serra. Su padre es un labrador de Pe-tra, que tiene campos bien trabajados y un hogar venturoso. Es débil yenfermiza la infancia del hijo. Pero en sus mocedades, la debilidad ha deolvidarse. Aparece el fraile en 1731. La Orden Seráfica acaba de bauti-zarlo con el nombre de Fray Junípero. Pronto llega a ser lector de filosofíaen el convento de La Palma. Sin embargo sus sueños se cifran en la em-presa de recorrer los caminos de la tierra, de convertir gentiles.

Un día realiza la aventura ultramarina, a bordo del ‘‘Villasota’’. Ya estáde misionero en Veracruz. Fray Junípero en su avidez de nuevos hori-zontes para la religión, inicia la labor peregrinante. Comienza su camina-ta sólo le acompaña el breviatio y una frazada para dormir bajo el cielo ra-so. Con el año 1750, el peregrino entra en el apostólico Colegio de losfranciscanos en la capital de la Nueva España. Atraviesa las comarcas,aptas para la civilización; va con su pobreza , con sus dulces palabras.Arrastrando su pierna coja recorre, palmo a palmo, los paisajes de la AltaCalifornia.

La fuerte personalidad de Fray Junípero, destaca sus perfiles en elameno juego de estas páginas de Augusto Casas, para mostrárnoslasutilizaunaprosaclara,precisa, vivaz.Una investigaciónminuciosa,apor-ta a la obra un precioso caudal de documentos. Siempre, la sensibilidadatravés de una criba inteligente en todo momento, la agilidad en el ritmo dela mente. De pronto, la prosa parece haber sido escrita, no por el biógrafosino por el héroe. Y es que un buen biógrafo –de los que saben su oficio–habrá de poseer, ante todo, excelente nariz. Metido de rondón en un fe-nómeno, también sus diagnósticos han de ser anotados en vivo. No envista de un documento, de una personal resurrección del personaje, conel peligro de dejarse contaminar por el.

El escritor orensano, nos cuenta la vida de Fray Junípero con certeravisión de biógrafo. Los días, abundantes, del misionero, se nosaparecentraspasados de espíritu. Son sus andanzas, a un tiempo, de filósofo, deperegrino, de santo. Donde el buen fraile plantaba la cruz, venían los afa-bles indios a escucharle... A veces el autor, con impar donaire, se derra-ma por caminos líricos. Aquí tenemos la bella y fértil tierra de Monterrey;cruzan su paisaje múltiples arroyos, y hay en él árboles altos y gruesos.Fray Junípero levanta en este escenario, uno de los encantadores pobla-dos de su Arcadia. Impresiona y conmueve la vida del franciscano anda-

riego. El biógrafo describe los sueños, las realidades de este fundadordeciudades, como Monterrey, San Francisco, Los Ángeles, San Diego...

A lo largo de todo el libro, en que nos deleitamos, se advierte la pupilaalerta, y el gesto preciso del escritor. La exaltación de la figura, seatiendea los hechos, severamente documentados. Casas tiene presente – y nolo olvida– que biografía de un hombre e historia del mismo hombre, soncosas muy distintas. Entre los deberes de biógrafo, se cuenta el conocerla historia de su héroe; pero contar sólo con eso, es contar con bien poco.La bografía, en efecto, la produce el autor, mientras la historia produce elhéroe, el tema.

No es, ciertamente, la biografía, un recordatorio de fechas y sucesos;ni siquiera un catálogo de hazañas.Labiografíaesundinamómetro.Estolo sabe bien el autor de Fray Junípero Serra y lo trasluce nitidamente ensu obra. Pero, además Augusto Casas, es un poeta; fino poeta. Con ma-ravillosos toques líricos completa la entera figura de su personaje; al ha-cerlo, la poesía funde graciosamente, con material histórico.

Vamos dando remate a la obra; llegamos a las páginas finales, paraasistir al tránsito del seráfico peregrino en los parajes que fue a evangeli-zar. Un silencio tan profundo ‘‘que parecía que lascampanasdeSanCar-los de Monterrey, eran sensibles al roce del aire encalmado’’.

La impresión de la lectura, deja en nosotros un deleitable sabor. Por to-das las rendijas, por todos los poros del volumen, que hemos leido sefiltra un vigoroso zumo lírico. Un zumo lírico vigoroso, empapa y hace fle-xible esta prosa donde la atención queda gratamente prendida. Com-prendemos ahora bien las justas palabras que ‘‘Romano’’ dedicó al mag-nífico libro que acabamos de abandonar; ‘‘lasbiografíasdeCasasonmu-cho más vivas que esas biografías noveladas que fueron una de las ma-nifestaciones literarias de la última posguerra. En los libros de Casas haymuchas virtudes literarias y humanas, una profunda sensibilidadpoética,y un equilibrio que por lo general reside en los antípodas de esa sensibili-dad’’.

...............................................................................................................Publicado o 25 de novembro de 1949 en La Noche. O título completo do artigo é Augusto Casas,boógrafo de Fray Junípero Serra.

Cervantes y elConde de Lemos

Azorín, el máximo y mínimo poeta Azorín, nos ha descubierto sensacio-nes cervantinas vivísimas. El escritor levantino relee el Quijote y, comonadie, revive la sensacións absoluta, fresca, de un 1600 que es tambiénun 1949. El ingrávido maestro ha ido vertiendo su prosa limpia, sugerido-ra, en ensayos inolvidables.

Nos cuenta un día, Azorín que Cervantes ha vivido en el camino; todasu vida ha sido el camino; su verdadera sociedad fué la de las gentes queviven a la ventura. Hábianos en esta ocasión de que las horas más inten-sas de su vivir, las pasó Cervantes navegando, hay en lo más íntimo deélun contraste violento entre sus rumbos por Andalucía y el recuerdo delmar. Más tarde, en un nuevo estudio, nos relaciona los lugares que Cer-vantes nombra en sus novelas; en las Ejemplares, encontramos Madrid,Salamanca, Sevilla, Valladolid, Toledo, sitios todos en que sucede lo queel autor nos cuenta.

El ensayista de Monóvar sugiere y aboceta; deja las cosas esbozadasy aleteando; con rehilo de vida fresca y naciente en una atmosfera fertili-zada por puras sugestiones. Así sus ensayos, sus artículos, en torno a laincitante alma cervantina.

Acabábamos de leer un bellísimo trabajo reciente del moderno maes-tro de la prosa castellana: ‘‘Este es Cervantes’’.Aun impresionadospor lagracia de su estilo, llega a nuestras manos una interesante monografíacervantina. Ahora no es Azorín el autor. La paternidad del estudio corres-ponde al venerable presidente de la Academia Gallega, Don Manuel Ca-sas Fernández plantea el tema desde un ángulo nuestro y lo titula Cer-vantes y Galicia.

Repasamos con fruicción, avidamente, el documentado trabajo del se-ñor Casas. Maneja el escritor bibliografía abundante para contrastar lavinculación gallega de Cervantes. Va recogiendo, descomponiendo,analizando, los testimonios de Murguía, de Verea y Águilas, de MartínezSalazar, del Padre Sarmiento. Por estas páginas pasan todos los viejosantecedentes: El nombre de la parroquia lucense, que coincide con el pri-mer apellido inmortal alcaleño, la referencia al comienzo de la Historia deun cautivo y a esotro apellido Saavedra ‘‘tan de Galicia, que sólo nuestroidioma se explica por la etimología de la palabra’’. Se pregunta el señorCasas si conocíaCervantesanuestra tierra, ysedetieneen lasalusionesde la Ilustre Fregona o en la evocación que su autor hace de Compostelarindiendo devoción a los milagros del Apóstol.

De mayor trascendencia es el hecho que ocupa la segunda parte deltrabajo que comentamos; la significación del Conde de Lemos en la viday en la obra de Cervantes. La figura prócer de don Pedro Fernández deCastro Andrade y Portugal, lo fué todo. Ahí está la preciosa monografíadel Marqués de Rafal, donde se nos dice cuanto de significativo tuvoaquella fugura. Recuérdalo, oportunamente, el Presidente de la Acade-mia Gallega; y detalla, también las valiosas aportaciones de Cotarelo Va-lledor.

Ante nosotros se hallan, el Conde de Lemos 7º de su título, caballerode acendrado estilo y Miguel de Cervantes, su protegido genial. El granseñor sabe administrar su mecenazgo. Va en el inmortal novelista las al-tas cualidades que los más de su tiempo no llegan a percibir. Más quesusbandas y veneras cuesta, en el de Lemos su condición de hombre de le-tras; las entiende, las cultiva , las estimula. Siempre procede, el condeDon Pedro, con perspicacia estimativa y desinterés.

El tributo cervantino es sintomático. En la dedicatoria de la segundaparte de El Quijote, su autor se dirige al Conde extremando su homenajede respeto y gratitud. Luego está esa dedicación del Persiles, cuyo mo-mento emocional perpertuó el cuadro de Eugenio de Oliva Aquella famo-sa, patética, carta: ‘‘Pusto ya el pie en el estribo’’.

Don Pedro Fernández de Castro y don Miguel de Cervantes Saavedraestán ya, para siempre unidos a la historia de Galicia, por los nobles lazosdel espíritu. El Conde de Lemos, protector de las letras y de lasartessien-te apasionadamente a nuestro país. Traza, así, una justa defensa de Ga-licia, contra los que injurian. La Historia del buho o historia del diputadogallego con las demás provincias de España encierra para nosotros un

entrañable significado. Tiene la alegoría famosa de la vera del Manzana-resunhondosentidodeauténticagalleguidad.Yeseesentreotrascosasel noble mecenas de los angustiosos días del autor del Quijote.

¿Cervantes, oriundo de Galicia? ¿Cervantes, vinculado por la sangrey por el espírituanuestra tierra?ElPresidentede laAcademiaGallega re-aliza un monografía, una interesante aportación al incitante problema.No cabe duda de que los frutos de la creación cervantina- de uno u otromodo– alcanzaron a Galicia. El Conde cervantino de Lemos recortarápara todos los tiempos, su perfil intelectual sobre el fino melancólico pai-saje de la tierra de su señorío. Monforte es cima de un esclarecido linaje yes tumba del Conde Don Pedro.

La felizevocacióndel señorCasás traea laactualidaddenuestrosdíasel entrañable vínculo de dos almas próceres. Bajo la advocación de Gali-cia permanecerán por siempre unidos los nombres de Don Miguel deCervantes Saavedra y de Don Pedro Fernández de Castro Andrade yPortugal, séptimo Conde de Lemos.

...............................................................................................................Publicado o 8 de decembro de 1949 en La Noche.

8 O Correo Galego 7/3/02 O Correo Galego 7/3/02 9

PAG: M07SR12 -- EDI: MAR07

Esther de Cáceres:Poetisa Uruguaya

Un día cualquiera del otoño gallego, entramos en la grata amistad de Dr.Cáceres y de su esposa Esther. Antes de conocer al ilustre psiquiatra y aladelicadapoétisa,nosotrospensábamosensuAmérica, conunbochor-noso expreso de literatura. Presentiamos – entre brumosas y veladuras–la pampa ‘‘enorme e delicada’’, los grandes ríos sin puentes ni orillas, laancha y generosa realidad de Buenos Aires, la pasión lírica de Montevi-deo, la armoniosa musicalidad de los endecasilabos de Darío...

Las largas, aleccionadoras, charlas con el matrimonio Cáceres nosproporcionaron una nueva visión – colmada de real poesia– de las letrasy los paisajes americanos. Contemplando en la hora vesperal las cam-biantes tonalidades de la bahia viguesa, reproduciamos a través de cer-teras evocaciones, los matices todos de los panoramas uruguayos. Est-her de Cáceres, guiada por la mano de los Diest– admirados ciceronesdel espíritu– penetró en la auténtica verdad de Galicia, en el conocimien-to de su vida artística e intelectual. Desde hace años venía manteniendounha cordial intimidad con todos los pintores y escritores gallegos que enAmérica trabajan. De nuestra tierra sabe todo lo necesario para que sedespertase en ella un goce de atración y de amor.

Después de recorrer, demoradamente, los viejos caminos de España,el matrimonio Cáceres llegó a Galicia. Aquí permaneció largos y jugososdías, en avido contacto con todo lo nuestro. Habian soñado con Compos-tela con el camino pirenaico al Finisterre, con la arquitectura románica,las abadias, los Cancioneros y el paisaje. Con el paisaje, sobre todo, queentrevieran en las telas de nuestros pintores y en los versos de nuestrospoetas.

El trato con Esther de Cáceres nos dió ocasión de apreciar como entrelos – más escasos– buenos amantes de la Galicia esencial, contamos ala poetisa uruguaya. Su espiritu delicado, sencillo y vigilante, venía a pal-par lo que conocía por referencias. En las aldeas, en los pueblos, en lasciudades, fué sorprendiendo, bajo la barroca exterioridad, la saudosa al-ma gallega. Iba a buscarla en los hombres y en el paisaje, más que en laspiedras.

Las confidencias del pasado sirvieronles a estos peregrinos actualespara mejor conocer al hombre de hoy en nuestra tierra. Galicia fué clara-mente comprendida por ellos; la Galicia viva ante todo.

En la hora tibia de un atardecer atlántico, los viajeros, dejándonos elcalor de su limpia amistad, volvieron a la ruta europea: Berna, Londres,París... Y ahora, desde una deestasciudades,Esthernosenvia,gritandosu nostalgia de Galicia, una bella Antología de sus versos, que abre unaviñeta coloreada de Luis Seoane y un poema-prólogo de Rafael Dieste.

Comenzamos a hojear las páginas de esta Antología en lashorasceni-cientas del invierno vigués. Hay unos inefables sentimientos de inviernoy unas ideas invernales y una melancolía sin esperanza que trabaja porpenetrar en el corazón. Frente a nosotros, un guante gris entre los árbo-les desnudos. El viento llena la riadeuna riqueza inquietud.Unascampa-nas remotas sobre los montes cercanos buscan un lugar de silencio don-de caer. La hora es para reposar y para enfrentarse con los amables poe-tas. Fuera, el puerto comienza a encendfer sus luces, que se reflejan enla ría. Los poemas que se abren ante nuestros ojos, corresponden aocholibros de épocas distintas. Leemos con avidez desde los primeros versosde Las Insulas Extrañas hasta los últimos Concierto de amor. Recorre-mos esas páginas como se recorre una región encantadora con parcelasde muchos rasgos comunes; de temas repetidos, aunque diversamenteorquestados. En aquella región encantadora parece bullir a cada paso,un afán de romper con toda realidad.

La poetisa ama los cielos de la tarde, los árboles solos, los mares en elalba y las barcas abandonadas. Un hilo de voz, sereno y emocionado,nos dice: ‘‘El tiempo está durmiendo... ¿Donde ha quedado el Tiempomientras voy a tu lado en silencio?’’.

En los versos de Esther de Cáceres, la materia es como vidrio fino ylimpido; y, al mismo tiempo, unescorzodesensualidad,degozosadelec-tación, y un delicado apetito de sano lirismo. Sobria, sencilla, clara, desa-fia a todas las nubes con que se emboza el fallo de una musculosa pre-

sencia. Ella ha sabido penetrar en los secretos más puros, y cantar lasmás sinceras emociones.

‘‘He cantada la hierba y el paseo, los árboles en lluvia, el hondo viento/,los paisajes del sueño y el desvelo...¡el alto amor del cielo!’’.

...............................................................................................................Publicado o tres de febreiro de 1950 en La Noche.

Cabanillasde nuevo

De Cambados, en la ubérrima tierra del Salnés, es Ramón Cabanillas.Frente a este paisaje de su infancia fue el poeta recogiendo sensacionesy emociones para su obra lírica de después. Vientos, campos, nubes,olas, montañas, cuanto puede ser símbolo de imagen de la quietud hu-mana, prendieron en los versos viva palpitación. Pero, además, las co-sas viven en la vida que el poeta les da y hablan el mismo idioma.

Nos place evocar ahora a Cabanillas, como cuando nos regaló la pri-meira noción de Galicia, hecha música de versos. Porque nosotros ha-bíamos sentido hasta que lo leímos, el calor ardientemente lírico de la tie-rra gallega. Desde muy lejos ya nos llega el eco de su creación poética.Cabanillas es nuestro mismo país, exprimido hasta rezumar sus profun-das esencias líricas. Un pais entero suele, a veces, quedar taciturno paraque uno de sus hombres hable. El vate cambadés siente a Galicia entresus profundas raíces, y extrajo de ella medulares acentos, para ofrecer-noslos en dignos y expresivos poemas.

Aunque vinculado, en cierto modo, al movimiento modernista incitadopor Rubén, conservó siempre el autor de ‘Vento Mareiro’ supersonalidadoriginalísima. Sobriedad Verbal, lejos de huecos retorcimientos teóricoses, casi siempre, lo característico de su obra.

Desde comienzos de siglo, los poetas desbrozaron muchas veredas;se propagaron muchas efervescentes recetas para fabricar versos, sehan roto y recompuesto muchos moldes. Pero Ramón Cabanillas ha se-guido, imperturbalble, su firme itinerario. Cantar en versos hondos en elalma gallega, sus leyendas, su paísaje, las delicias y torturas de si vida:He auí la faena magistral del vate cambadés.

Ahora la Editorial de los Bibliofilos Gallegos ha tenido el buen aciertode incorporar a nustra actualidad una antología de poemas de Cabani-llas. Esta selección, si no la más representativa de su producción lírica,mps sirve para reconocer el alcance de una obra que debe tener vueloparadigmático ante las nuevas generaciones.

‘Camiños no Tempo’ se inserta en la edición de hoy, por méritos irre-nunciables. Se trata de un encantador manojo de poemas–de carácternarrativo– excelentemente editados. Algunos, muy escasos, son inédi-tos; la inmensa mayoría son versos ya conocidos: recuerdos de hechosviejos, leyendas armoricanas, antiguas historias célticas, gozosas narra-ciones, cuentos de siempre. Cuatro partes integran el bello volumen ‘Dosverdes castros’, ‘As hedras do castelo’, ‘A lúa no adro’ e ‘Oquentordo lar’.Un conciso y delicado prólogo introduce al lector en el encanto de estaspáginas. No es, ciertamente, el libro, todo Cabanillas. Pero aquí está suacento, su ley inconfundibles.

Complace releer amorosa y morosamente, los poemas de ‘Cabanillasno tempo’. Vienen a continuar hoy la profunda melodía, cuyo arranquelleva fecha ya muy pasada. Un alma de excepción rompió esa lejana fe-cha a cantar. Desde entonces RAmón Cabanillas no se movió –ya es sa-bido– del mismo plano: su labor creadora cruza siempre por los mismospuntos. Es verdad que rompía, cuando le daba la gana todos los metros;y volvía cuando se le antojaba, a la preceptiva, renovando de gracia nue-va lo antiguo. Nunca dejó de seguir la personal pauta de un verso singu-lar. Hace poco me decía que ha sentido el gran rubor de ya no ser joven.Tan bueno es y tan sencillom que se ha creído extemporáneo. Y es algomucho más alto, mucho más firme; atemporal.

En estos poemas, tan oportunamente reeditados, hay pasajes en losque el verso de Cabanillas conquista cimas ardientes de sublimidad. Sumayor encanto quizá sea esa fución de elementos épicos y líricos, de jo-cundas imaginaciones, de curiosas leyendas, de imágenes en llama, decordiales ondas... El libre juego del espíritu del poeta alcanza en esta po-esía una ágil expresión.

El raquítico se pasa le vida –también su vida poética– buscando perfi-les que disimulen su dudosa totalidad. Cabanillas, por el contario, se nossentó siempre de cara. Viene a nosotros con la ingenuidad de un hombreque las Aduanas poéticas– nada tiene que ocultar. El, para robustecer laobra poética, no hizo otra cosa que afinar su sensibilidad...

Hoym adentrado de lleno en el campo de lasenectud, trabajaconpare-

jo entusiasmo al qeu presidió su labor de mocedad. Y resulta grato –ex-traordinariamente grato– cómo entre el bullicio de los nuevos poetas, seescucha la ahora serena voz de Cabanillas. La melodía prosigue sin so-lución de continuidad. Al margen de lo voluble y apresurado, el hilo de lavoz sigue desarrollándose, hasta que se quiebre el instrumento.

...............................................................................................................Publciado o once de febreiro de 1950 en La Noche.

12 O Correo Galego 7/3/02 O Correo Galego 7/3/02 13

PAG: M07SR14 -- EDI: MAR07

Ante a pinturade Díaz Pardo

Creemos que Galicia, a la hora actual, posee un plantel de pintores bue-nos, interesantes. Se trata de un grupo de artistas originales, yconperso-nalidad. Sin dejar de ser gallegos, pretenden, estos pintores, vivir en lahora del mundo. Su obra vale, ante todo, por su potencia inventiva, porsus virtudes puramente plásticas. Al margen, claro está, de cualquierrapsodia falsamente tradicional; exenta de pintoresquismo y de fácileshalagos.

Sin embargo, algunos de estos pintores –¡buenos pintores!– crean suarte fuera del ámbito de las inquietudes gallegas. Hablamos así porqueentendemos que en el arte hay algo más que su verdad formal; algo másque la sincera adscripción a un mundo de hallazgos plásticos y cromáti-cos. Para nosotros, lo gallego puede estar en la forma con que estos ele-mentos se encauzan y prosperan en la tela; en el trasfondo que simboli-zan; en la tierra que aclaran o en el nuevo universo que descubren. Es ental realidad donde pretendemos hallar la última raíz de una pintura nues-tra; en su adscripción a un paisaje, a una historia tanto personal como co-lectiva. De todos modos, siempresucedeque laobraencuentrasu fuerzaen la pura acentuación de carácter; en lo local universal; en el alumbra-miento de cosas muy sentidas y experimentadas.

Lo primero, para ello, es que el pintor sea un enamorado de Galicia, desus esencias características, de su paisaje o de sus singularidades hu-manas de vida. Todo esto, ciertamente, fue antes que la pintura; pero de-be vivir, sumergirse en ella, para darle sentido y corazón. El arte, con rit-mo del tiempo, ha de refluir hacia ciertos estratos oscuros y diferencialesde lo nuestro, donde desaparecen anécdotas y hechos; donde queda tansólo una pesada gravidez indiscernible, un temblor desangre,unsilencioa veces. La anécdota del cuadro no será más que el vehículo para queesa honda sustancia se manifieste. Y así, por esta senda habrá de hallar-se lo que para nostros puede ser la pintura gallega.

Todo esto se nos ocurría cuando entrábamos en la viguesa Sala Ve-lázquez para admirar los más recientes lienzos de Isaac Díaz Pardo. Y aseguido de ello se nos venían a las mentes otras sugerencias en diversoorden de cosas. Pensábamos que la cámara fotográfica nos ha acostum-brado a un lucido detallismo que, en su exploración del objeto, llega unmomento en que nos hace olvidar su último sentido. La pintura, forzosa-mente, tenía que hacerse eco de este fenómeno. Por lo demás, el buenpintor vence al tópico; y así, todos los grandes creadores de belleza hansabido crear una nueva belleza sobre la belleza antigua.

Vencida esta digresión introductiva, nos hallamos ya, sin prejuicios,ante los lienzos que Isaac díaz Pardo expone en Vigo. Lo primero que so-brecoge nuestra atención, en ese cuadro de composición, de amplias di-mensiones, que llena el testero de la Sala. En otros lugares del recintocuelgan varios estudios previos, que nos hablan de la génesis y desarro-llo del amplio óleo. Se titula ‘El fin del mundo’, y refleja una intención mo-numental de masas y de asunto. Parece como si en su creación el artistase hallase poseído de una singular fiebre visionaria; como si se sintieseanimado por un íntimo sacudimiento.

Observamos despaciosamente este lienzo y otros lienzos de caracte-rísticas semejantes. Hay un sombrío patetismo animando actitudes detrágico abandono; hay obsesionantes miradas alucinadas; absortas ex-presiones fisionómicas; visajes de estupor, de desolación. ¿Y qué, nosdicen eses ojos de alcance dislocado, que viven una vida independienteen el alma de algunas figuras? Se nos antoja que el pintor tiene un con-cepto del mundo, amargo y desencantado; y este concepto pretende in-formar el sentido de su arte.

Contrastamos ahora la obra expuesta por el artista con la deanterioresexposiciones suyas. La artesanía técnica utilizada sigue siendo, en elfondo, de filiación clásica. Antes, el color sucumbía al claroscuro, la líneaa los efectos de composición, la pincelada castigada al brochazo violen-to. Ahora se ha operado una crisis en los principios formativos del pintor.Se debate contra las fórmulasacadémicas;buscaunaelocuencia trágicaa su dibujo, lo crispa, introduce en él elementos expresivos que no tenía.

No adolecen ya las gamas de Díaz Pardo, de aquella agria oxidación

que caracterizó su labor precedente. Entran en juego, en sus nuevoscuadros, colores firmes, e incluso violentos, que contrastan en el conjun-to de la composición. No hay tampoco aquella severa disciplina que im-ponía a su oficio aquella insistente elaboración que apagaba la fuerzaex-presiva. Hay, en cambio, un anhelo inquieto, de búsqueda afanosa. Poralgo Díaz Pardo pertenece a la línea de artistas descontentos, fructuosa-mente insatisfechos. Su arte consiguiera felices realizaciones dentro deuna dimensión más aceptada de la pintura. pero ahora, con plena cons-ciencia, vira juiciosamente dando cara a nuevos experimentos.

Contemplemos cualquiera de sus lienzos, salvo algunos que se hallantodavía vinculados al pasado ‘‘hacer’’ pictórico. El artista ha puesto enellos una inspiración calculada; una obligada ambición por emanciparsede influencias, y para formación profesional poco común, rigor técnico yevidente capacidad como pintor. Así, toda su producción se muestra tra-bajada con irreprochable factura. Sintonizando con ella, revélase unatensión dramática. La que siente el artista por encontrarse a sí mismo, yque acusa en él una evidente personalidad.

Cuando abandonamos la Sala Velázquez pensamos en que IsaacDíaz Pardo pudiera prestar una interesante contribución a la formaciónde la ‘‘pintura gallega’’. Para eso habrá de mostrar una fidelidad mayor ala esencia de su pueblo, y una representación de lo contemporáneo,másdirecta y sencilla. El buen pintor que Díaz Pardo es, puede hacerlo, y elarte de Galicia habrá de agradecérselo.

...............................................................................................................Publicadoo 20 de febreiro de 1950 en La Noche.

O Pórticode Mateo

En la colección ‘Obradoiro’, de la Editorial Bibliófilos Gallegos, acaba depublicarse un pequeño volumen –primero de la serie– sobre el Pórtico dela Gloria. Ante nuestra mirada discurre una sucesión de bellas láminas,que alcanza el número de cuarenta y ocho. En ellas se nos ofrece una vi-sión entera –a través de aspectos parciales– de lo que el Pórtico es. Elcontenido de estebreve libro–complementariode loartísticocon lo litera-rio– nos invita a meditar sobre un glorioso pasado humano. Al fin y al ca-bo, las piedras, los monumentos, nos hablan de una poderosa tradiciónespiritual. Es, precisamente, esa tradición, la que los hizo llegar hasta no-sotros, tan densamente poblados de ecos...

Repasando estas páginas, estamos situados ante el Santiago medie-val, de la época heróica de las peregrinaciones. Tal es el Santiago másevocador; aquel cuyas piedras imantaron de esperanza, de fe, ríos de al-mas, multitudes heterogéneas de todos los pueblos de Europa. Pensa-mos en él; vemos a los lejos la ecuménica ciudad. De su recinto suben,hasta el cielo plomizo, torres robustas de iglesias. Por una calzada, seacerca una tropa numerosa de hombres en hábitos de peregrinos. Tie-nen los rostros curtidos por el sol y el aire; largas y enmarañadas las bar-bas; las ropas pardas y sucias, en que hai cosidas conchas,hechashara-pos. Se apoyan en recios bordones; llevan calabazas y zurrones, para elagua y las provisiones del camino. Y he aquí, al llegar a la vista de la ciu-dad, aquella multitud sucia, harapienta, derrotada, se transfigura por unsoplo de espiritualidad. Los rostros se dilatan y ennoblecen; brilla en losojso un fulgor de éxtasis, y los peregrinos caen de rodillas. Decentenaresde gargantas sale un confuso canto, pausado, una melopea litúrgica: esel canto de Ultreya.

Estamos, pues, en la época más prestigiosa de la historia jacobea. Elaliento de esa edad puso en el pórtico, el sello de su emoción estática. Esla historia en piedra, consignada mejor que en los códices. Vino de cual-quier lugar un maestro constructor, inspirado por el más sublime soplodel aire, realizó su obra eterna, y se contentó con poner en un rincón suestatua orante. Eleváronse en aquel tiempo los arcos romáticos, los re-cios muros; brotó de la piedra la ingenua imagineria primitiva, desarro-llando escenas del antiguo y del nuevo testamento...

Ahí está, para ejemplo de los siglos, la imperecedera lección del Pórti-co de Mateo. Hoy, en un sucinto, volumen, la Colección obradoiro mues-tra a nuestra avidez una galería de expresivas láminas que actualizan lafuerza artítica del famosos monumento. La precede un preciso, oportunoestudio del ilustre arqueólogo Angel del Castillo. Está familiarizando elerudito coruñés, con lossecretosdenuestroviejoarte.Ahoranos traeno-ticias de una época fecunda, aquella que se ciñe a la etapa de construc-ción de la primitivas catedral Jacobea; describenos felizmente su estruc-tura inicial e invoca con justa invocación los testimonios del Códice Calix-tino.

Hace Angel del Castillo, historial del Pórtico y da informaciones idóne-as sobre la personalidad de su creador, va diciendole el aprecio que setuvo a su inmortal obra; las interpretaciones que de ella realizaron los es-critores extraños y escritores propios. Hablamos de como fue el primitivomonumento y de las mutlizaciones de esta contemporánea actualidad.Aquí tenemos ante nuestro ojos, una descripción, unah jugosa exhuma-ción de estimables opiniones en torno a la figura de Mateo.

Recorriendo el emotivo detalle de estos huecograbados y conjugán-dolo con los precisos datos que Ángel del Castillo nos suministra, pode-mos evocar el acento de una edad que nos ha dado prestancia universal.Nos sirve este breve volumen, así, para prestar atención a las voces quenos hablan con palabras de siglos. En oyéndolas, penetramos su espiri-tual esencia. Algo que está fuera del folklorismo superficial; algo que so-brepasa el nocivo, fríomuseísmo,quealinea laspiedrasen listasdecatá-logos; que convierte las evocaciones monumentales en profusa cita detópicos, profanados por el abrazo y la pedante cursilería.

Cada una de las páginas, y los grabados todos de este pequeño libro,nos rememora el espléndido tesoro arqueológico del Pórtico de la Gloria.Un tesoro repecto al cual no cabe buscar parangones; y ello, porque des-

truiría su infinidad de cosa muy nuestra, y es convertirla en puro reclamode un turismo incoloro.

Ofrécenos en fin este volumen de la colección ‘Obradoiro’, meticulosaerudición, junto al despliegue de datos históricos, archivísticos y fotográ-ficos del mejor estilo.

...............................................................................................................Publicado o 18 de marzo de 1950 en La Noche.

14 O Correo Galego 7/3/02 O Correo Galego 7/3/02 15

Poema publicado no número 3 de "Nós"cunha introdución á obra de Yeats realizada por Plácido Castro canda os Irmáns Vilar Ponte

Suplemento de O Correo Galego que aparece os xoves. Coordinacion, A•R. Lopez e Soedade Noia.Deseño, Anton Lopo:Maquetacion, Carme Botana. Fotografia, Chico Miras e Chicho Seoane.Infografia, Teresa Tojo, Fran Dominguez e Alberto Rivadulla.E—mail.Rdl@elcorreogallego.es

Plácido Castrio, o noso home no mundo

PAG: M145R01 -- EDI: MAR14

Yeats(en traducción de Plácido Castro)

Medrosa, medrosado meu curazonheno craror do lume

pensativasmentes, móvese no lonxe

Ela trai os platosE déixaos na mesa...

A unha isla na y-augaQuixera ir co-ela

Ela trai as lucesy-o sobrado alumamedrosa na porta,

medrosa, ás escuras.

Medrosa cal lebremedrosa e sinxela

A unha isla na y-augaQuixera ir co-ela.

revista das letras 409

PAG: M14SR02 -- EDI: MAR14

Acreditación de Scotland Yard a Plácido Castro como correspondente de prensa

Os retratosde PlácidoCastro2 O Correo Galego 14/3/02 O Correo Galego 14/3/02 3

NACEU EN GALICIA PERO EDUCOUSE NA GRAN-DE BRETAÑA. FOI O CONTACTO DO GALEGUISMOCO EXTERIOR E UN BRILLANTE TRADUCTOR DEOMAR KHAYYÁM. SUFRIU A MAZADA ESMAGADO-RA DA GUERRA CIVIL E DO EXILIO. AGORA CÚM-PRESE O CENTENARIO DO SEU NACEMENTO E rdlLEMBRA A SÚA APAIXONANTE BIOGRAFÍA

éposible achegarse á figura de Plácido Castro a través dalgúns retra-tosdasúapersoalidadequecómpreevocaragoraquecelebramososeu Centenario. En primeiro lugar, hai un Plácido no seu tempo e ou-tro fóra del. O primeiro é o da vocación política, do compromiso parti-dario e intelectual co galeguismo e con Galicia, da devoción pola cul-tura, o xornalismo e o debate de ideas. Ese Plácido era o secretarioderelacións internacionaisdoPartidoGaleguistaquechegouaparti-cipar no Congreso de Nacionalidades Europeas de 1933 onde Gali-cia se consagrou como unha nacionalidade recoñecida internacio-nalmente; era o directivo das Irmandades da Fala de Coruña, ou daAsociación de Escritores en Lingua Galega; era o Plácido que envia-ba as súas ‘‘CrónicasdesdeLondres’’ aElPuebloGallegooua Infor-maciones,que tantoescribíaenLaNacióndeBuenosAirescomoen

‘‘A Nosa Terra’’. Despois da guerracivil, doseuxulgamentoeconde-na, fóradoseutempoedassúaspaixóns,xordeunPlácidodesorien-tado e frustrado, ‘‘estrañado no seu propio país’’ co que escasamen-tepuidoreconciliarsenosúltimosanosdasúavida.Hai outro Plácido dotado de habilidades múltiples e coñecementosmáis propios dun humanista do Renacemento, unha ilustración ga-ñadaapulsonasúaetapaformativaenGlasgowconboapartedaeli-tebritánicadomomento,eque llepermitíaalgomáisquedefenderseen coñecementos musicais, na pintura, na astronomía e, por supos-to, na sensibilidade poética que lle permitiu traducir ao galegonume-rosas obras de grandes autores de inspiración céltica e británica. OcontrasteofréceounPlácidosempre inadaptadoquepeseaosesfor-zos da súa dona, Jesusa Sineiro, atóoabase con mil e unha dificulta-des para defenderse na vida ordinaria e acostumarse, el que proce-día dunha familia moi acomodada de Corcubión, ás privacións daposguerra, tanto aquí como en Londres, cunha numerosa prole (tivooito fillos).

E sobre todo hai un Plácido eternamente preocupado pola salva-garda da identidade de Galicia, do reencontro de Galicia consigomesma en todos os dominios (da lingua á paisaxe pasando polo tu-rismoetodaconcreccióncultural),manifestaciónsquedebenseren-xalzadas e dignificadas para construír a partir delas un futuro no quedebiamos exercer de galegos en Galicia e no mundo. El, que tantosanos vivira no Reino Unido, antes e despois da guerra, participandonasemisiónsdaBBCen linguagalega,casteláne inglesa;quenche-gou a colaborar durante varios anos co Jornal de Noticias de Porto,comprendía mellor ca ninguén o significado desa proxección univer-salista que el unía á admiración do progreso, dun progreso semprecon identidade, que sintetizaba toda unha vida de compromiso conGalicia.

E con independencia da época e das súas vicisitudes anímicas,haisempreunha foto fixa,adoPlácidododiálogo,datolerancia,do li-brepensamento, da curiosidade, da fe e conviccións democráticasprofundas, do gusto polo traballo ben feito e con rigor, daquel indivi-duocultoeamadordaculturaquepreferiu falarconvozbaixaousim-plementecalar,abaixaracervizantea tiraníada ignoranciaemedio-cridade franquistas. Tamén por iso o seu retrato ben merece acom-pañaraodosmelloreshomesemulleresdestaTerra.

xULIOrÍOs

PAG: M14SR04 -- EDI: MAR14

Os artigos decostumes e acrítica social

4 O Correo Galego 14/3/02 O Correo Galego 14/3/02 5

EMPEZAOTRABALLOXORNALÍSTICODEPLÁCIDOCASTRONO1927.TRALARUPTURAQUESUPÓNAGUERRACIVILEASÚACONDENAPOR‘‘FOMENTARLASITUACIÓNANÁRQUICAENQUESEENCUENTRAESPAÑA’’,OSSEUSARTIGOSENPRENSA,DEFON-DOSENTIRNACIONALISTA,TAMÉNSOFRENUNHATRANSFORMACIÓNNAQUEAFONDAREINERO

Con Álvaro Cunqueiro nunha tasca

Con Vilar Ponte, Seoane, Luís Vidal e Arturo Vilafranca, na Coruña (1934)

Nos últimos anos, cos seus alumnos e o profesor Losada Dopazo

arelación de Plácido Castro co xornalismo iniciouse sendo elmozo, ó finalizar os seus estudios de Filoloxía, coma tantos

outros xornalistas da época. Foi en 1927, cando comezou acolaborar con diversos xornais españois e estranxeiros co-mo El Pueblo Gallego de Vigo, Informaciones de Madrid ouJornal de Noticias de Porto, enviando crónicas e reportaxesdende as illas británicas. Entre os seus textos atópansedende noticias políticas sobre a actividade parlamentariaata críticas teatrais e literarias pasando por unha seria dereportaxes sobre Irlanda realizadas durante unha viaxe poraquel país e ilustradas por el mesmo con fotografías. A súaentrada no mundo do xornalismo presenta tamén algunhaque outra implicación familiar coma a curiosidade de que oseu pai, Plácido Castro Rivas, deputado liberal, doara en1928 varios inmobles á Asociación de Periodistas de Ma-drid para que foran destinados a usos sociais.

A paixón declarada de Plácido Castro polo sistema políti-co inglés parece estenderse tamén ós medios de comuni-cación. Durante asúaestanciaenLondres,Castro foimem-brodaSocietyofForeignJournalist eTheForeignPressAs-sociation in London. Incluso de volta en Cambados conti-

nuaría lendo a prensa e revistas inglesas que chegaban óporto de Vigo e que facía que lle enviaran. Ese ‘‘universalis-mo’’ dos medios de comunicación británicos foi tamén apoi-ado persoalmente por el coa súa participación como redac-tor e locutor nos programas en galego da BBC, entre 1949 e1955, e que constitúen a primeira emisión regular nesta lin-gua da historia da radio.

[Do compromiso políticoá crítica literaria]

Na producción periodística de Plácido Castro pódense dis-tinguir dúas etapas claramente diferenciadas. A primeiraabrangueríadendeosseusprimeirosescritosataocomezoda Guerra Civil e nela pódese observar unha clara implica-ción política do autor. É a época das súas colaboracións enA Nosa Terra ou Ser, publicacións do Partido Galeguista, enas que critica o centralismo do estado español ou eloxia osistema británico da Commonwealth -mantendo á marxe,iso si, as actitudes inglesas con respecto a Irlanda-. Nestaetapa, incluso os seus artigos literarios teñen un marcadocarácter nacionalista, recollendo maioritariamente comen-tarios acerca de obras irlandesas, escocesas ou galesas.

Trala ruptura que supón a Guerra Civil e a súa condenapor ‘‘fomentar la situación anárquica en que se encontrabaEspaña’’, os seus escritos periodísticos tamén experimen-tan un cambio substancial. Nos anos inmediatamente pos-teriores á guerra, naturalmente condenou a un relativoabandono este tipo de creacións e refuxiouse na traducciónó galego de poesías irlandesas e noutras expresións artísti-cas coma a pintura e a música. Será nos seus últimos anos,trala súa nova estancia en Londres colaborando coa BBC,cando retome a ocupación de articulista en prensa diaria.

Nembargantes, aínda coa presencia dun fondo e refe-rentes comúns, a temática dos seus textos durante estaetapa cambiaría notablemente. E o mesmo lles sucederáós xéneros empregados, abandonando completamente osinformativos e centrándose nos de opinión e nos interpreta-tivos como as crónicas. Mentres segue cos comentarios li-terarios a obras principalmente irlandesas, os temas políti-cos vense substituídos agora polos que se poden conside-rar coma ‘‘artigosdecostumes’’ oude ‘‘críticasocial’’.Nestasegunda etapa da súa creación periodística, destacaránpola súa cantidade os textos aparecidos no Faro de Vigoentre 1960 e 1967. Neste diario publicará os dous tipos deartigos mencionados: ‘‘literarios’’ e ‘‘de costumes’’. Os pri-meiros, dentro da sección ‘‘Arte y Letras’’, volverán reco-rrentemente sobre Yeats, Hemingway ou William Blake,entre outros, e incluídos nestes comentarios, escritos encastelán, aparecerán numerosas traduccións ó galego depoemas irlandeses. Pero Plácido Castro non se contentacon referirseunicamenteá literatura;oseu interesealcanzatamén a música, a pintura e a vida cultural en xeral. –Chegaincluso a dedicarlle varios artigos ó fenómeno que supoñíanaquel entón a aparición dos Beatles e incluso ás peculiari-dades dalgún libro publicado por John Lennon que relacio-na co FinneganŸs Wake de James Joyce–.

PAG: M14SR06 -- EDI: MAR14

6 O Correo Galego 14/3/02 O Correo Galego 14/3/02 7

Na súa casa de Corcubión, antes de partir a estudiar a Glasgow, 1908

Plácido Castro durante a súa estadía en Glasgow

Paseando nunha barca pola ría de Coruxo

Con del Riego, Darío e Emilio Álvarez Blázquez, en Vigo

[O costumismo]O outro gran grupo de artigos desta segunda etapa vén deter-minado por unha temática ‘‘costumista’’, entendida en PlácidoCastro coma unha exposición do ‘‘característico’’ galego so-bre o que aplica categorías ou costumes universais, froito dassúas viaxes e coñecementos, para enxalzar o positivo e criti-car o negativo. Polas datas dos artigos, parece que tamén es-te tipo de escritura ‘‘castrense’’ ten a súa orixe en Inglaterra.Será nas súas colaboracións desde Londres co Jornal de No-ticias do Porto cando comecen a aparecer, mesturados concrónicas políticas, algúns comentarios acerca da forma decomportarse dos británicos ou sobre noticias curiosas ó mododunha ‘‘revista de prensa’’. En xeral, a estructura deste tipo deartigos pódese considerar retórica. Castro emprega unha lon-ga exposición de antecedentes, exemplos, argumentaciónspara, moitas veces, descubrir só ó final do texto o motivo domesmo. O autor a miúdo comeza referíndose a modo de pre-texto a outras informacións ou opinións publicadas das quevai derivando temas colaterais ata chegar ó punto que lle inte-resa destacar. Así, son numerosas as citas que realiza a arti-gos de Álvaro Cunqueiro publicados no mesmo diario baixo otítulo de ‘‘El Envés’’. En moitas ocasións, os comentarios deCastro son meras glosas; noutras, pártese dos presupostosde Cunqueiro para aventurar novas conclusións. E o mesmofará cos artigos de Vicente Risco en El Pueblo Gallego.

O turismo será un tema moi recorrente neste tipo de artigose servirá como punto de vista externo e medio de referenciapara observar ‘‘o galego’’. Desta forma, as súas ‘‘Considera-ciones sobre el turismo’’ tamén poden enmarcarse dentro dacategoría de ‘‘crítica social’’. Esta serie de catro artigos nume-rados e correlativos apareceu publicada en abril de 1962 noFaro de Vigo. Non son os únicos textos nos que o escritor serefire ó tema, pero si os que sistematizan dunha forma máisclara e explicativa as opinións de Castro con respecto a aquelnovo fenómeno social que comezaba a chegar a Galicia.

O estilo aquí é simnplemente expositivo, enumerativo. Nes-tes artigos avogarase pola formación dos profesionais da hos-talería, a hixiene nos establecementos ou a diversificación daoferta de ocio. Presenta incluso solucións prácticas inmedia-tas como a posta en marcha de cursos formativos aproveitan-do os recursos educativos e persoal existentes, á espera dacreación dunha escola de hostalería especializada. Pero Plá-cido Castro, ó mesmo tempoquepideunhamellorade infraes-tructuras e comunicacións, advirte dos perigos da urbaniza-ción incontrolada. Denuncia, xa en 1962, a ameaza que supo-ñía para a natureza e a beleza das costas un desenvolvemen-tismo aínda incipiente asociado ó turismo.

Coma sempre, Castro comparará a situación de Galicia coadoutras rexións e intentará aplicar nela solucións universais.Así, e recorrendo de novo a exemplos británicos, recomenda-rá publicitar adecuadamente os reclamos turísticos das nosascostas invitando a periodistas estranxeiros de ‘‘los más impor-tantes periódicos y revistas, los cuales -por ejemplo en Ingla-terra- publican cada semana tres o cuatro grandes páginas deartículos, fotografías y anuncios relacionados con los viajes ylas vacaciones en el país y en el extranjero’’.

Castro tamén xogará neste tipo de artigos cos elementoscaracterísticos dos seus comentarios artísticos. O que come-za coma un artigo literario sobre as illas e as implicacións cul-turais do seu illamento, remata sorprendentemente coa reivin-

dicación concreta e localista dunha ponte á Illa de Arousa,destacando o aproveitamento que suporía das súas grandescalidades turísticas.

O turismo servirá de enlace e pretexto para falar da arte ga-lega. Castro non só defenderá a conservación dos espaciosnaturais e das obras de arte. Considerará que a conservaciónpola conservación non serve de nada, que hai que achegar al-go novo ó que legaron os antepasados e dinamizar as expre-sións culturais. De novo recorrerá á comparación entreo trata-mento quese lledabaenGaliciaaarte románica,porexemplo,co que se lograra en Navarra vinculando ámbalas rexións através do Camiño de Santiago, ‘‘histórica vía internacional’’ y‘‘tradicional punto de unión de España -y naturalmente de Ga-licia- con el resto de Europa’’.

A súa análise sociolóxica tamén se estende ós ‘‘coches deliña’’, ‘‘uno de los más instructivos observatorios de la vida co-tidiana de nuestro pueblo’’. Deles sérvese para destruír tópi-cos galegos como a reserva e o pechado do seu carácter. Dasconversacións alí producidas extrae conclusións tales comoque ‘‘el exhibicionismo gallego no se manifiesta con tanta in-sistencia en ninguna otra ocasión, como en estas exposicio-nes públicas de enfermedades, operaciones, padecimientos.Se saca todo a relucir’’.

A pesar de semellante variedade temática, Castro era cons-ciente en parte do minoritario do seu público e así o expresacon modestia. No ‘‘Faro de Vigo’’ do 25 de novembro de 1961,por exemplo, ironiza acerca do número de lectores e da súaautoría ou contribucións novidosas: ‘‘Perdóneme el lector -yporqué no ser optimista y decir ‘‘los lectores’’- estas divagacio-nes sin trascendencia, y que por lo tanto son también inofensi-vas, en atención a que le he dado a conocer un bonito cuento.Lo cual es para mí una satisfacción relativa, ya que es la únicaparte de este artículo que no es mía’’.

O ton empregado neste tipo de textos periodísticos destacapola súa claridade e accesibilidade. Castro, que presentasempre unha notable profundidade de contido nos seus tex-tos, tanto se fala da obra de Chesterton coma se describe aevolución das romarías galegas, emprega nos seus artigosdecrítica social un léxico chan, sinxelo. En ocasións incluso cunton humorístico ou irónico, distorsionando e esaxerando a re-alidade case ó nivel dun Larra. Así escribirá cando se refire ósavances da medicina e ás implicacións éticas que suporía aimplantación de partes artificiais no corpo humano -tema, co-ma tantos outros, aínda vixente e de plena actualidade-. Parael, ‘‘el humorismo de nuestros días, cuando no es completa-mente elemental, no puede librarse de ser negro, a su maneratremendamente serio, apto para encararse con los más an-gustiosos problemas que nos rodean, quizá en el fondo la úni-ca manera sensata de apreciarlo’’.

Será ás festas populares ás que dedique o seu derradeiroartigo en prensa, o domingo 21 de maio de 1967. Nas páxinasdo Faro de Vigo dedicadas ás Festas de Santa Rita en Vilagar-cía amosaba oseu temoranteaprogresivadesapariciónedis-torsión das romarías. Dous meses antes da súa morte, conti-nuaba reafirmando o seu desexo de convivencia entre o gale-go e o universal: antes, dende os seus artigos políticos e con-ferencias; agora, dende as súas columnas de crítica social eas súas particulares descricións dos costumes populares.

dAVID rEINERo

PAG: M14SR08 -- EDI: MAR14

Na lembranzadun intensotempo breve

8 O Correo Galego 14/3/02 O Correo Galego 14/3/02 9

NAS SÚAS CONVERSAS, A INCERTEZA DO DESTI-NO TRALA GUERRA CIVIL ABROLLABA NO ROS-TRO DE PLÁCIDO CASTRO CO RICTUS DO ALLEA-MENTO. ERA A CARACTERÍSTICA DUNHA XERA-CIÓN QUE ÁLVARO ÁLVAREZ BLÁZQUEZ RECO-LLE NESTE EMOCIONADO RETRATO DUN HOME,DUNHA ÉPOCA E DUN SOÑO

na miña emocionada lembranzadasmoitasxornadascomparti-dasnacompañadePlácidoCastro,gardonamemoriaadoins-tante en que o mirei por vez primeira. Baixaba, de vagariño, no

solpor dun día calmo de verán, entre as rochas e piñeiros quebeireaban o carreiro, costa abaixo cara á nosa casa, chantadano areal mesmo da praia da Calzoa, en Coruxo, desde a súacasiña de aluguer -a do desterro- no alto do monte,a tirodepe-dra da nosa. Era a súa vivenda a máis fermosa mostra da sim-plicidade arquitectónica.-Imaxinade as casiñas que pintan conceras os nenos artistas dos colexios- Sobre o impoluto encala-doda fachada,nocentro,unhaportiñae,dunhabandaedaou-tra,dúas fiestraspequenas.E,para rematar todooconxunto,ocumio agudo do tellado a catro augas. Como podería ser o pin-cho dun pombal. No interior: unha alcoba e unha cama -benpouco folgadapara tantohome-, cociñade leña,bañoe,nasa-la, arredor da mesa, catro cadeiras e a lacena contra a parede.En fronte, noutro pano das paredes, unha litografía (que xa erada casa) coa estampa, reflectida na lagoa, dunha montaña ne-vada de Suíza. E fóra o recendo dos loureiros que medrabannolugarcontraovalado.Todopulcro, limpoeordenadodamando propio Plácido nas cousas persoais: os libros, as carpetas,as libretas de debuxo, a caixa das acuarelas, moitos lápises epinceis, o cinceiro sempre enriba da mesa...auxiliado de cotíopolos bos coidados de Virxinia e Xoán, os caseiros e veciños,que atendían ao inquilino conmoito respectoesingularafecto.

Calquera de vós que o tivese coñecido podería matinar que

o fogarcircunstancialdonosoamigopoucoseacompasabacoseu talante intelectual, co trafego das relacións culturais queacababa de vivir en anos anteriores a 1936, e mesmo coa súahumanidade física, cando tiña -no tempodomeurelato- coren-ta anos e andaba quen vos fala polos vinteún. Pero estou certode que este tempo da súa veciñanza en Coruxo foi para el es-pecialmente feliz, como o foi para cantos tivemos a fortuna deacompañalo nas moitas horas de día e de noite, de conversasosegadanaxenerosahumildadedunvasodeviño feitonaca-sadunveciño.

Nonmadrugaba,perotampouconontiñaaobrigadeerguer-se cedo para buscar a vida, que lle puido ser roubada como atantos outros compañeiros, por amor á Terra e á cultura. A súafigura, que enchía o marco todo da ventá, asomaba na mediamañá de cada día para esculcar a paisaxe, por mirar de óndeviña o vento, por saber cómo nacera o día na acuarela do mar,se estaba tensa a liña da luz no horizonte, se xa viñan de voltaasgamelascaraápraia.Aoseupé,asinxelezaverdeda illadeToralla. No fondo, recortada contra o ceo, a maxestade pode-rosadas illasCíesealanzafinaldaterradoMorrazo.

Pero non todo foi ledicianaquelasxornadas tandistantes -a-nos 1942 e 43- da estadía de Plácido na praia de Coruxo. Osestados de ánimo, os sentimentos, pertencen ao inescrutablemundo interior de cada quen. A Plácido, en ocasións, aíndaque por pouco tempo, pintábaselle no rostro un xesto alleo aofío das conversas e gardaba silencio. Posiblemente era o malde todos: a incerteza do destino despois da guerra. Un baleiroatenazante, comose todoestivesepor facerehoubesequere-tomaravidadesdeocomezo.Atristuramentaldosderrotados.

[Precariedade]De calquera xeito, no medio das nosas precariedades, queeran moitas, aquela anguria que ía e viña non puido aplacar osánimosdePlácidoedetodosnós.NapraiadeCoruxoeatóda-las horas do día e da noite, temos rido moito con moitas histo-rias imprevistas,nogrupodosamigos:PacodelRiego-agoraámiña beira, relucente-, que moraba preto de nós, na casa dunmariñeiro; os meus irmáns, Darío, Xosé María, Alfonso e Emi-lio, e cantos entraban pola porta a todas horas. Os domingos efestivos,aíndaquenonsempre,achegábanseaCoruxoXaimeIlla, Celso Collazo e os científicos cataláns acollidos no deste-rropolos laboratoriosZELTIAdePorriño.EranCalvet,Gordón,Catalán, Alfonso Busquet -aquel mozo forte e corpulento, fillodo director de La Vanguardia de Barcelona-, Bieito Andión etantosoutros.TiñadaquelaPlácidomáis tempodispoñiblequetodos nós para se dedicar ás súas afeccións, a pintura e outrasquerencias, e cando víñamos de regreso dacidade,cansosal-gúns e abatidos por labores que non nos eran moi propios, ou-trosenprocuradeatopalos, tiñaeldocumentadaunhanovaini-ciativa para común entretemento. Xurdiu así, por exemplo,diante duns vasos de viño, a proposta da denominada U.V.A(Universidade de Verán Autónoma). Que eu lembre agora, en-tre os moitos asuntos tratar no foro universitario en proxecto, ti-ña anotadas nun caderniño as normas, estudio e recolleita decertas palabras castelás, coa proposta do seu significado apartir das suxerencias fonéticas e non da acepción real do ter-mo,actividadelúdico-filolóxicaquedemosentitular,poracordo

unánime, "FONO LEX". Os resultados foron verdadeiramenteestimulantes, divertidos e mesmo terapéuticos. Era do que setrataba.No outono, Plácido, coma todos nós, retornaba a Vigo.El ocupaba un piso, tamén de aluguer -daquela, practicamen-te, non os había en propiedade-, no segundo andar, posible-mente, do edificio número sete, ao comezo da rúa Lepanto.Aínda que non se prodigaba moito, nesta outra vivenda temosescoitado algunha vez das súas mans ao piano e da súa vozclara e fonda, fermosas composicións inglesas e outras, damesmapartituramusical, trasladadasaogalego.

[Unmundoxeneroso]Despoisdexantar,nasprimeirashorasdatarde, reuníamosnoBarDerby,propiedadededonAlbinoMallo -daquelaBar Impe-rial, por mor de que España era unha ‘‘unidad de destino en louniversal’’ e non se permitían nomes estranxeiros. Pouco apouco íase enchendo a tertulia nunha ringleira de mesas con-tra o friso de madeira, baixo a luz dos espellos quepercorríanamagnitude acolledora do local. Con Plácido: Maside, Lugrís,Laxeiro, Prego, Mario González, Paco del Riego, Celso Colla-zo, Xaime Illa, Pepe Meixide, Soneira, Sevillano, Xosé Sesto,Emilio Bugallo, Xavier Andrade, Martín Lázaro, tres ou catro ir-máns Álvarez Blázquez, e outros que non dou lembrado. Osque viñan de paso: Manolo Torres de Marín, Pesqueiras deLantaño, Virxilio Blanco de Cerdedo, ou Enrique, o poeta cegode Ferrol que escribía no seu Braille, compulsivamente, copunzónsobreas láminasdecartolinaocre.

Nonpododicirdequéfalabamos,queseríaarredordetodooxeneroso mundo das humanidades, pero si lembro ben o quehabía que calar. Xa imaxinades. Non lonxe das nosas mesas,sentaba, patético, un home, agachada a cabeza detrás dunxornal aberto de par en par, que non daba lido, por escoitar atramadanosaparticularrevolución.Noníanpolocamiñoqueelsospeitaba as nosas conspiracións e, andando o tempo, aco-lleuse este homiño ao traballo fixo -discontinuo, comoagorasedi nas ordenanzas laborais, e non sempre permanecía no seupostodevixía.Posiblementeen razóndunhaordedoseuxefe,ao estimar que non pagaba a pena tanto esforzo no control du-nhapandadexentetocadadacabeza...

Daquelas poucas horas compartidas e nunca esquecidasgardocomoouroenpanounpequenosobredehai60anos,al-gúns xogos literarios, ben pouco subversivos, que nos valíande entretemento. Poemas ao xeito do ‘‘cadáver exquisito’’ -asíchamado polos escritores surrealistas franceses da décadadosvinte-eoutrascousasnasquenonmepododeter.

Noano1944casaPlácidoconJesusa, tanboaamigadano-sa casa. No 48 toma a familia o camiño de Portugal e despoispara Inglaterra. Nun humilde caderno, con algúns poemas domeu irmánEmilio, improvísasenoBarDerbyunharecolleitadecomentarios e debuxos para lle ofrecer en homenaxe de des-pedida, da man dos numerososcontertulios,equenapremurados primeiros días do mes de agosto non se pudo completar.Peroaspoucaspáxinasescritasgardanofervordemoitasami-zadesparaunhomecabal. Inesquecible.

áLVAROáLVAREZbLÁZQUEz

PAG: M14SR10 -- EDI: MAR14

Cronoloxía

10 O Correo Galego 14/3/02 O Correo Galego 14/3/01 11

Mariñeiros irlandeses arranxando nas nasas, nunha fotografía de Plácido Castro realizada en 1928

1902Nace en Corcubión o 25 de xaneiro.

1908Inicia en Glasgow os seus estudios.

1919Matricúlase na Universidade de Glasgow para cursar estudios de Fi-loloxía Inglesa.

1923Solicita a validación dos seus estudios e adquire o título de profesorde idiomas.1927Comeza a colaborar cos diarios El Pueblo Gallego, de Vigo, e Infor-maciones, de Madrid.

1928Publica La saudade y el arte en los pueblos célticos. Traduce ó inglésAlmas Brujas de Manuel Linares Rivas.

1931Pronuncia a conferencia O nacionalismo, un credo moderno. Partici-pa na Asemblea de constitución do Partido Galeguista. É elixidomembro do Consello Permanente e directivo provisional.

1932Na IIª Asemblea do Partido Galeguista é reelixido membro do seuConsello directivo. Forma parte da comitiva que participa no mitin deCarral.

1933Representa ó Partido Galeguista no IX Congreso de NacionalidadesEuropeas celebrado en Berna os días 16, 17 e 18 de setembro.

1934Na III Asemblea do Partido Galeguista obtén, en votación secreta,1.654 votos. É o máis votado para a Secretaría Executiva e asume aresponsabilidade de relacións internacionais. É elixido Conselleiroprimeiro do Grupo do Partido Galeguista da Coruña. Participa nareunión de Galeuzca celebrada en Compostela.

1935Publica na Editorial NÍS: Teatro irlandés. Dous folk-dramas de W.B.Yeats, traducidos directamente do inglés, en colaboración cos ir-máns Vilar Ponte. Na IV Asemblea do Partido Galeguista é reelixidosecretario de relacións internacionais e membro do Comité Executi-vo. É elixido presidente da nova directiva da Irmandade da Fala daCoruña. Preside a tribuna da homenaxe rendida a Curros Enríquezna Coruña. Representa o Partido Galeguista no Consello Galego deGALEUZCA

1936É designado representante da Asociación de Escritores de Galiciana Coruña. Participa activamente na campaña a prol do Estatuto.Consumada a rebelión fascista, establécese en Muxía na casa dunsfamiliares.

1940É condenado a quince anos de inhabilitación absoluta, oito anos eundía de desterro a mais de cen km de Muxía e ó aboamento dunha

multa de 25.000 pts. Traslada a súa residencia a Coruxo-Vigo.

1944Casa en Cambados con dona Jesusa Sineiro Vidal.

1945Trasládase a Vigo.

1946A Federación de Sociedades Galegas da Arxentina premia as súastraduccións de poesía inglesa ó galego.

1948Recibe en Galicia a Mr. George Hills, da emisora BBC. Exíliase enPortugal.

1949Publícase Poesía inglesa y francesa vertida al gallego (Buenos Ai-res, en colaboración con Luis Tobío e F.M. Delgado Gurriarán). DenovoenLondres,comezanassúascolaboraciónsnaBBC.Colaboraco Jornal de Noticias de Porto.

1950Publica Un tema de Galicia: la saudade y la poesía (Boletín do Insti-tuto Español de Londres). Colabora co diario La Nación de BuenosAires.

1955Anima a celebración da Iª Festa do viño albariño.

1956Regresa a Galicia definitivamente. Incorpórase como profesor de in-glés ó Instituto Laboral de Vilagarcía.

1957Colabora ocasionalmente co Diario de Pontevedra e El Pueblo Ga-llego.

1960Principia as súas colaboracións con Faro de Vigo.

1961É un dos principais impulsores da Romaría viquinga de Catoira.

1964Participa en Baden (Viena) na V Conferencia de Ministros europeosde educación dedicada ó estudio Da civilización do país da linguaque se ensina.

1965Publica na revista Grial (núm. 8) a traducción de Os Rubáiyat deOmar Khayyám, poeta persa do século XI, a partir da versión inglesade Edward Fitzgerald.

1967Falece en Cambados o 17 de xullo. Publícase en Grial, a titulo póstu-mo, un traballo seu dedicado á figura do poeta e nobel irlandés W. B.Yeats

1974Publícase en Grial, Laios gaélicos, obra inédita de Plácido Castro.

Off celebra esta semana cun somiso voluptuoso e cientificamente demoníaco os últimos arcontecementosdeportivos e felicita aos mercenarios do Deportivo da Coruña por esa xesta militar, ultraísta e metafisica que asemana pasa deu cabo dun orgullo prepotente e centenario. É cedo que para unha sensibilidade mecanicista' enewtoniana nada disto é sorprendente. No século XVIII Laplace afirmou que un diabolo, consciente do estado

adual do universo e coZecedor absoluto das leis da natureza, podería determinar o resultado da final da copado Rei do ano 2002. Obviamente, Off rexeita por principio todo determinismo, biolóxico, marxista ou fiscal,

deixando esvarar o seu pensamento, certamente pantomímico, no clinamen de Licurgo e a matemáticacatastrofista. O azar existe. Non obstante, un bo deseño táctico sempre axuda. É sobre todo, un triunfo

simbólico e conceptual, isto é, Intrascendente desde un punto de vista político, pero efectivo dende unhaperspediva traxica e gastroduodenal. O baixoo ventre de todos os disidentes, de todos os que dalgún xeito

resisten a este recital nacionalcatolico que padecemos, atoparon nesta final memorable unha satisfaccióninesperada: a derrota ontolóxica dunha imaxe, a imaxe (escrita así, con maiusculas ,por refrendar todos oscrepitares autoritarios da palabra) que de cote se nos impón tras reválidas, botellón, operación triunfo e

maquillaxes do IPC, esa imaxe constitucionalmente patriótica que durante cen anos tivo nunha camiseta brancaa súa bandeira, o seu emblema precaro, esa Imaxe escintilante, paifoca e, ao cabo, tan madrileña quepercorre España sometendo a realidade ao seu designio único. Nos albores da modernidade, Napoleón podíaaínda autocoroarse emperador. Hoxe, os politicos, sumidos nun provincianismo mental, globalizado e pacato,

só aspiran a sacarlle beneficio a un partido de fútbol, a usurpar coroas alleas, coroas deportivas oudiscográficas ou literarias. Afortunadamente a incerteza existe, existe o principio de indeterminación e taménexiste, claro, Irureta. O azar aínda é a esperanza da democracia, porque o azar é esa parte da realidade sólida,indómita e imprevisible que se resiste a todo cálculo e a toda política fiscal. Si, porque ainda contando co apoio

do estado, a oligarquía, as forzas aéreas, a televisión, o Opus Dei e os supermercados, incluso o Real Madridpode perder. E pouca causa, pero dá para unhas risas nesta languidecente chaira mental na que vivimos.

Última liña (neste caso, son segundas e en castelan): Entrevista a José María Gironella: "¿Correspondían a una realidad tales maravillas?"

CARLOS SANTIAGO

PAG: M2151101 -- EDI: MAR21

Suplemento de 0 Correo Galego que aparece os Xoves. Coordinacion, A.R. Lopez e Soedade Noia.Deseño, Anton Lopo: Maquetacion, Carme Botana. Fotografia, Chico Miras e Chicho Seoane.Infografia, Teresa Tojo, Fran Dominguez e Alberto Rivadulla.E-mail.Rdl@elcorreogallego.es

PAG: M21SR02 -- EDI: MAR21

Cartel que saúda ós visitante cando van camiño de Oencia, unha vila en medio das montañas cunhas vías de comunicación totalmente subdesenvolvidas

O Bierzo :unha terrade ninguén

OGALEGOFÁLASENOBIERZODE‘‘PORTASPARADENTRO’’.ÉESALINGUAÍNTIMAQUESELEVAENBRAZOSCANDOSECRUZAOSOARE-GODACASA.COALINGUA,ÁBRESEUNHAIDENTIDADEENCAIXONADAENTERRADENIN-GUÉNQUENEGAA30.000GALEGO-FALANTES.

2 O Correo Galego 21/3/02 O Correo Galego 21/3/02 3

no Bierzo fálase o chapurriau. ‘‘Non é galego’’, discuten os veciños deSobrado –son arredor de corenta familias– no único bar da vila. ‘‘Aquífalamos mal, moi mal’’, recuncan coa verdadeira obsesión de estigmae, case lendarios e irreductibles, buscan seren en por eles mesmoscun conto debedor do máis puro realismo máxico: ‘‘aqui falamos mal,anque en Oencia son máis finos e non che digo nada dos de Vilarubín,onde as mulleres se bañan en leite de burra’’. Dende Sobrado chegara Oencia leva case unha hora por unha estrada propia do Himalaia.Pero en Oencia, seica, ‘‘hai pouco que ver’’. Discuten de se en Sobra-do son máis ou menos veciños que alí; se hai máis ou menos casas,se hai máis edificios novos e cántos deles poden estar deshabitados:

a emigración expurgou os pobos da montaña ata deixalos limpos epelados, como as espiña dun peixe. Ó final, nesa rivalidade entre con-cellos contiguos, din os de Sobrado que gañan eles porque ‘‘haberhaberá máis casas en Oencia, pero están máis pechadas que aquí’’.

Cen quilómetros separan a Sobrado ou Oencia de calquera capitaladministrativa, onde solucionar paleleo, onde arranxar a vida. DeOencia tírase cara ó Barco ou cara ese Courel arraiano nunha sortede eclipses na estrada que, por veces, se converten en corredoiras.Son aldeas soas e perdidas. Castiñeiros e concheiros acolléndoas.Bidueiras e amieiros custodiando a palabra, o tempo e a forma berciáporque tamén ‘‘eiquí– escribe Novoneyra no seu do Courel a Com-postela– sempre foi bosque’’. Parece, seguindo ó poeta do Courelque de tanto calar, falansen sós.

Porque o galego fálase no Bierzo de ‘‘portas para dentro’’. É esalingua íntima que se leva en brazos cando se cruza o soarego da ca-sa. Tan íntima que, incluso, sae ás rúas nos momentos en que o cotiáprecisa da linguaxe de andar por casa e bota por fóra nos mercadosda capital: escóitase entre os regateos ou conversas illadas dos mai-ores que, dende Corullón, Cacabelos ou a Veiga, chegan ata Vila-franca. Metade secreto, metade tesouro, coa lingua ábrese unhaidentidade encaixonada nun despropósito administrativo que es-trangula e nega a máis de 30.000 galego-falantes, segundo datos doInstituto de Estudios Bercianos. É a terra que os vellos galeguistasdenominaron da Galiza Irredenta, xunto cos concellos máis occiden-tais de Asturias (Navia-Eo) ou de Zamora (as Portelas, entre A Can-da e O Padornelo).

Anque ese sentimento de pertenza á nación varíe segundo as zo-nas, o ‘‘nós’’ e o ‘‘eles’’ é un sen sentido, segundo se faga o camiñodo Barco de Valdeorras ata Oencia, ou segundo se tire dende Pedra-fita ata A Veiga de Valcarce, Trabadelos, Corullón, Vilafranca e de aíata Ponferrada, esa especie de Bruxelas berciana. Son máis de30.000 galegos falantes dos 170.000 habitantes do Bierzo que, so-bre 4.500 quilómetros cadrados, se instalan nunha especie de terrade ninguén non exenta, en moitos casos, dun auténtico apartheid dedepresión económica que en nada diferencia os Ancares Orientaisdo Bierzo Occidental. A comunidade galego-berciana é enteiramen-te unha: dende as festas pagás dos maios ata os hórreos; dende asconstruccións populares ata o asentamento disperso da poboación.Non hai tamboril, senón gaitas.

PAG: M21SR04 -- EDI: MAR21

4 O Correo Galego 21/3/02 O Correo Galego 21/3/02 5

Cartel reclamando a toponimia galega na Veiga de Valcarce

Alicia Fonteboa, profesora no colexio Virgen de la Quinta Angustia en Cacabelos

Marisa Cela, fronte a Escola de Gaitas de Vilafranca

‘‘O galego fálase de portas para dentro’’, precisa Marisa Cela que,dende a Escola de Gaitas de Vilafranca, vén traballando pola con-cienciación e recoñecemento do idioma no Bierzo. Un dereito lin-güístico que non o é por ser arraiano: ‘‘Non se falapor influenciase-nón que é autóctono’’, indica Cela que, comparando a situacióncoa Galicia de hai vinte anos, reflicte aquel autoodio pola lingua,ese machucar constante que fai encaixar, sobre todo os maiores,aidea dunha lingua de ignorantes.

Cela leva anos na organización dos Maios do Bierzo, os únicosque dende sempre se cantan en galego. Remite o papeleo en bilin-güe á espera que se recoñeza a cooficialidade do idioma e, comamoitos, agarda que se tomen as medidas necesarias, tanto da ad-ministración galega como castelán, para introducir a lingua galeganos centros de ensino, tanto en secundaria como en primaria, entodo O Bierzo: se ben agora son trinta mil os falantes, non hai dúbi-da de que a maior parte desta rexión lindeira falou galego non haidemasiado tempo.

Coma todos, Marisa Cela felicítase pola decisión da Real Aca-demia Galega (RAG) de celebrar en Vilafranca o Día das LetrasGalegas do 2002 en homenaxe a Frei Martín Sarmiento. A RAGsae por primeira vez na súa historia fóra dos lindes administrativosde Galicia ata O Bierzo Occidental, a Vilafranca: terra natal daquelcura ilustrado do XVIII que, avanzado no seu tempo, fixo defensado idiomamaterno,denunciandoenvariasocasiónsamarxinacióndo galego na administración, na xustiza, nas prácticas relixiosasou na escola. ‘‘Ningún (mestre de Gramática) que non saiba a lin-gua galega con abonda extensión poderá ensinar ben o latín a unneno galego’’, escribiu.

Trescentos anos despois do seu nacemento, Vilafrancasúmase–é de esperar que non se reduza a un mero interese turístico– ósactos de homenaxe en apoio ás reivindicacións dos galegofalan-

tes de fóra da Galicia administrativa. Os datos do retroceso e dosnulos niveis de normalización lingüística tamén están cifrados:avós (65%), pais entre si (25%), pais con fillos (15%), nenos entresi (6%), que radiografan un debastador e acelerado proceso dedesgaleguización. Hoxe, os concellos galego-falantes baixo admi-nistración leonesa son catorce: Peranzanes, Candín, Veiga de Es-piñareda, Vilafranca, Balboa, Trabadelo, Corullón, Viladecais,Ponte de Domingo Flórez, Carucedo, Sobradelo, Oencia, BarzaseVeiga de Valcarce metidos entre a Galicia administrativa e a raiaque marca o río Cúa. Unha raia que ‘‘vai en retroceso, pregándosecara a occidente’’, índica –en liña coas teses de Ménendez Pidal–Alicia Fonteboa, profesora do Instituto Virgen de la Quinta Angus-tia de Cacabelos e unha das relatoras do Atlás lingüístico do Bier-zo, elaborado polo Instituto de Estudios Bercianos.

[Tan de Vilafrancacomo da Terra de Lemos]

Atrás queda o río Burbia. Atrás queda Vilafranca, antiga capital daprovincia do Bierzo (1822) con Ponferrada, Toreno e O Barco deValdeorras. Atrás queda opredio, cheodecascallos,noquenoutrotempo estaba a casa de Sarmiento na rúa da Auga, dunha arqui-tectura pacega tan de Vilafranca como da Terra de Lemos.

Mentres, a lingua nace e desfaise entre a vila natal de Sarmientoe Cacabelos: sete quilómetros que para algúns serve de exemplo,entre toponimia e hidronimia galegas, de que a Galicia alén de Pe-drafita non é só unha reivindicación cultural. Riscadelas e borrónsnos sinais corrixen, galeguizando, os nomes das vila, ou dos ríosou mesmo deses mosteiros do Temple. Para uns, non é despropor

cionado agoirar un novo Treviño; outros inciden na reivindicacióndo Bierzo como provincia, volvendo sobre os pasos daquel proceso desnacionalizador que viviu Galiciaco liberalismododezanove.Tampouco faltan voces, sobre todo na parte occidental berciana,que ven sobradas razóns da anexión a Galicia: famoso foi o casoda alcaldesa socialista da Veiga de Valcarce que manifestou a súaintención de reincorporar oconcelloáGaliciaadministrativae facercooficial o galego. Iso foi antes de recuar no empeño, ante o revooarmado na Junta de Castela León, e converter a coaficialidade pú-blica nunha arma de transacción: 27 millóns para o iluminación pú-blica abastaron para revocar o estatus do galego.

‘‘Hoxe creouse o que se chama cultura berciana’’ aclara MarisaCela sen deixar de cualificar a tese de ‘‘todo un invento’’ e pór, ro-tunda e ás claras, ese ‘‘sentimento de desatención’’ do GobernodeCastela León. ‘‘Non contestaron nin a unha soa petición de axudaen política lingüística’’, recorda. Claro que a cuestión das linguasminorizadas éparaestegobernounhapatacaquenteque,coanor-mativa europea na man, se move nas marxes da discriminación.Demándase, segundo o presidente de Fala Ceibe, Xabier Lago,unha Lei rexional de protección e fomento das linguas minorizadasde Castela e León, co obxectivo de recoñecer un estatus de derei-tos lingüísticos para as distintas comunidades culturais. Unha nor-ma, segundo Lago, que ‘‘debe seguir os preceptos contidos naCarta Europea sobre as Linguas que entrou en vigor en España opasado 1 de agosto’’.

[Da identidade lingüísticaá funcionalidade do galego]

En Cacabelos segue sendo noticia o colexio Virgen de la QuintaAngustia, que iniciou este ano os trámites administrativos para oensino do galego. Cun trimestre de atraso, púxose en marcha co-mo programa experimental, sendo catro os centros que, polo mo-mento, se acolleron á medida: en Veiga, Corullón e Caracedo, an-que neste último non se desenvolve por falta de docente. A opciónabriuna o pasado 18 de xullo o acordo de cooperación entre os de-partamento de Educación da Xunta de Galicia e a Junta de Castelae León: unha porta aberta de estreitas marxes que tardou mesesen notificarse ós centros berciáns o que, como en Cacabelos, logode trabas administrativas e sucesivas chamadas, provocou a súaposta en marcha ben avanzado o curso escolar. Está previsto quea lingua galega se imparta na área de coñecemento do medio, cu-nha duración dunha hora á semana. A profesora Alicia Fonteboa–que elaborou e defendeu o plan docente para o ensino do galegono centro de Cacabelos– valora o acordo como un avance –todoun ‘‘xesto político’’– anque non participa enteiramente da instruc-ción que critica por ‘‘limitar os centros’’. Logo fai balance. ‘‘Houbounha boa resposta e máis do 52% dos nenos e nenas apuntáronseás clases’’, puntualiza, incidindo nesa escasa marxe da directrizque asenta o galego como lingua vehicular doutras materias –enáreas de coñecemento do medio ou educación artística– sen op-cións ó estudio do idioma. ‘‘Está ben, pero é pouco’’ –engade na bi-blioteca do centro, entre os tamén escasos exemplares de librosen galego e á espera de que o Goberno da Xunta equipe os andeisco material didáctico prometido.

Dende a escola subverten os demos e deuses dunha realidadesociolingüística conflictiva. Mesmo en combate, que perfila Fonte-boa: ‘‘Todos os nenos e nenas entenden o galego e a maioría co-ñecen a lingua polos seus avós e pais, a pesar de que estes a se-guen considerando como unha lingua de desprestixio’’. A filólogarelata, unha a unha, esas eivas seculares que a levan a afirmarque‘‘os pequenos non teñen conciencia de falar galego’’. Pero, ¿e ospais? ‘‘Houbo que buscar unha perspectiva funcional e práctica econvencelos de que o ensino do galego era necesario no caso debuscar emprego en Galicia’’. Accederon. Fonteboa volve sobreese chapurriau, ese falar mal, quedefinecomo ‘‘unhavariantedou-tra lingua, que non por iso debe considerarse menor’’.

PAG: M21SR06 -- EDI: MAR21

IdentidadenoBierzo

sSe lle preguntamos a un berciano vello da zona galego falante pola súaidentidade diríanos: ‘‘falamos galego, pero pertencemos a León’’. Se lle fi-xeramos a mesma pregunta a un rapaz máis novo diría ‘‘son berciano’’. Aidentidade berciana na actualidade é a manifestación dun claro sentido edesexo de diferenciación, de sentirse distinto especialmente de León e deCastela, e, anque o berciano de palabra tamén queira ser diferente a Gali-cia, o idioma galego asúmeo como propio. Son un cúmulo de contradiccioismoi relacionables no fondo coa despreocupación polo seu, o chamado au-toodio, un trazo por outra parte moi peculiar do ser galego. A administracióndenomina ao berciano ‘‘castelano-leonés’’, nome que non identifica comoseu e, en moitos casos, ao sentirse na fronteira e en terra de ninguén, alí on-de a identidade perde forza, opta por mirarse ao embigo asegurando que ésimplemente berciano. Isto non lle permite definir conclaridadeasúaseme-llanza con Galicia na súa historia máis recente onde medra ese espíritu dereafirmación berciana. Introduzámonos no problema. Asume o galego co-mo un idioma propio, aínda que di non falalo ben (se nos fiamos do que o ga-lego falante de a pé, de Galicia ou do Bierzo, di da súa fala non se falaría ga-lego ben en ningures). A presencia do galego sérvelle de elemento disuasi-vo e garante de que forma parte dunha entidade diferenciada. Outro sínto-ma do que dicimos son as diversas solicitudes de anexión a Galicia de de-terminados concellos de fala galega ao que sumaremos o peso da historia,da convivencia secular co castelán (tamén co leonés) nesta poza ou enor-me val rodeado de montañas que configuran o chamado Bierzo, unha co-marca pluricultural víctima da artificiosidade das divisiois provinciais.

¿Que é o Bierzo?, xeográficamente pode ser sinxelo de definir, máiscomplexo é concretar por boca dos bercianos que é o que consideran Bier-zo. Por exemplo, para os habitantes das subcomarcas tradicionais como aSomoza, un dos lugaresmáisdeprimidosdazonadamontañagalego falan-te do que vulgarmente hoxe chamamos Bierzo, o Bierzo non comeza naSo-moza, senón máis no val, máis aló... o que para algúns estudiosos é o Bier-zo Baixo. O mesmo diría un habitante de Oencia. De Oencia e da súa identi-dade dicíase nun estudio no Simposio ‘‘Lindeiros da Galeguidade’’ organi-zado polo Consello da Cultura Galega no ano 1990: ‘‘A poboación de máisde cincuenta anos non ten moitas dúbidas. Non lles importa a onde perten-cen legalmente: eles séntense galegos... somos galegos, porque falamosgalego’’ pero nese traballo faise referencia a consideración de Galiciacomounha comunidade que é contemplada cunha lóxica dualidade: a Galiciapróspera e distante da costa, coa que non se identifica o habitante de Oen-cia, e a Galicia interior, á que rexeita non porque non a sinta próxima, senónporque é pobre e está en clara regresión.

Hai que ter en conta que a marxinalidade económica e a perda de poboa-ción da Galicia interior, da Galicia administrativa que coñece o berciano po-la obvia veciñanza e coa quecomparte feiras, romarías,etc... senqueadivi-sión administrativa do ano 1833 puxera couto ás súas relacións colectivas,é a Galicia pobre de Ancares, Courel, en menor medida, a de Valdeorrascontrastaba ata hai ben pouco coa bonanza económica do Bierzo mineirodos anos 50-60. No Bierzo dreprimido econonomicamente houbo un forteproceso migratorio que levou dentro da comarca a ese berciano galego fa-

6 O Correo Galego 21/3/02 O Correo Galego 21/3/02 7

Igrexa de Corullón

A problemática sociolingüística na zona, practicamente descoñeci-da ata a aparición do asociacionismo cultural dos oitenta, eviden-cia, para Fonteboa, os fluxos entre o rural e a cidade, as migraciónse despoboamento das zonas de montañacoaconseguinte repercu-sión na lingua que vén debuxando auténticas torres de babel nascapitais: Vilafranca ou Ponferrada. Esta última, con 80.000 habitan-tes, convértese en todo un enclavevertebradordacomarcaeprinci-pal centro perceptor de poboación, sobre todo, tralo desmantela-mento da mineria.

Ante esa encrucillada cultural e política, Fonteboa verte unha lec-tura a medio camiño entre o optimismo e o pesimismo, anque máisancorada no último: ‘‘o galego forma parte do noso patrimonio lin-güístico polo que o ideal sería que chegase a normalizarse’’, co-menta asentando que o seu prestixio nas escolas é básico e deter-minante. Estudiou esta filóloga o folklore literario, a tradición oral e,partindo daactualidadenoticiosadeFreiSarmiento,párasenunda-to practicamente descoñecido: antes de que Rosalía de Castro es-cribira os seus Cantares Gallegos, un berciano, Antonio Fernándezy Morales escribira no 1861 os seus Ensaios poéticos en directoberciano. Sen embargo, hoxe e dende hai tempo está totalmenteerradicada a tradición dunha escrita en galego.

Aspírase, mantén Alberto Gómez Bautista dende Fala Ceibe, aun ‘‘bilingüismo sen conflictos’’ co obxectivo de que ese ‘‘chapurria-u’’ sexa un concepto a extinguir. ‘‘Defendemos ós dereitos lingüísti-cos dos galego falantes, pero tamén calquera outra lingua’’ apuntaGómez Bautista abrindo varias frontes de análise e demanda. Pri-meiro: ‘‘Pénsase que se fala mal, que se fala mal castelán, comoconsecuencia na inoperatividade do galego a nivel educativo e daadministración’’. Segundo: ‘‘Os pais consideran que o galego é unproblema’’. Terceiro: ‘‘Queremos que se nos escoite no proceso dedebate da normativa do galego para acabar coa idea de que noBierzo escribimos e falamos diferente’’. Cuarto: ‘‘O bercianismo émáis acentuado nos castelan-falantes’’. Quinto: ‘‘Non contamospara nada’’. Sexto: ‘‘A Xunta de Galicia debe ter unha defensa realdo galego no exterior’’. Septimo: ‘‘a realidade administrativa haiqueasumila’’.

PerooBierzoé taména realidadeda incerteza.Comonalgúnmo-mento o poder eclesiástico encintou parcelas de dominio sobre osterritorios, tamén as actuais estructuras –como o ‘‘inoperativo Con-sello comarcal do Bierzo’’ constituído nos noventa– pode ser portade novas perpectivas e proxectos. Lóitase contra o tempo e, anquea realidade bercián non aparece reflectida no Atlas de Linguas enPerigo de extinción da Unesco, o galego devece de protección co-mo feito lingüístico.

Da chamada Galiza Irredentadábasecontaenvellos textos, refe-renciais na historia das letras galegas. O Estatuto Galego do 36pre-vía: ‘‘poderá agregar-se a Galiza calquer territorio limítrofe de ca-tacterísticas históricas, culturais, económicas e xeográficas análo-gas, mediante os requisitos que as leis xerais establezan’’. Taménopropio Castelao escribiu: ‘‘A entidade xeográfica galega ten frontei-ras naturaes perfeitamente recortadas, e comprende algo máis queo território das nosas catro provincias (...) A terra galega é, ao mes-mo tempo, unha entidade étnica, pero de dificultosa reconstrucciónpolítica, porque a fronteira portuguesa róubanos a espranza deanovar en breve a comunidade nacional dos tempos suevos e visi-góticos. Con todo, é doado esperar que o Bierzo e demáis comar-cas limítrofes de Ourense e Lugo, se incorporen ao seo da súa na-ción natural, e que o tempo –gran curandeiro dos erros hestóricos–posibilite a reconstrucción total da nosa unidade. Non se pode creerque o río Miño, vello pai de Galiza– representado na franxa azul danosa bandeira– siga sendo un lindeiro perdurable de dous Esta-dos’’. Galicia Irredenta ou non; Galiza roubada ou non. Dirian osecolinguistas que hai que desfacerse da tradicional equivalenciaque se establece entre lingua, nación e Estado pero a lingua tenquever coa historia, coa identidade, coas letras. Internet estase conver-tendo en depositario de linguas existentes, pero tamén virtualmen-te desaparecidas. ¿Agardarase a colgar o galego no ciberespa-cio?.

aNTÓN R. lÓPEZ e sOEDADE nOIa

AMADURACIÓNDACONCIENCIAAPROLDOGALEGOASENTAAOLADODOSENTIRSEDISTINTOALEÓNEAGALICIA.OBIERZOASUMEASÚADIVERSIDADESENTRAUMASDEIDENTIDADEQUEOLEVENAPEDIRNO-VASFRONTEIRASADMINISTRATIVAS

PAG: M21SR08 -- EDI: MAR21

8 O Correo Galego 21/3/02 O Correo Galego 21/3/02 9

Perspectiva das montañas do Courel dende Oencia

lante cara a zonas máis prósperas tradicionalmente non galego falantes,cando non emigraba a Suíza ou Barcelona. Estas circunstancias situaronao berciano de costas a esa Galicia pobre e deprimida, tan semellante poroutra parte á casa que abandonaba no seu lugar natal buscando unha vidamellor.

Falar de identidade pode que sexa se cadra un tema complexo, xogamoscon múltipples factores que distorsionan a visión certeira e a resposta claraá pregunta de que é o Bierzo. Pero hai feitos na historia que falan por si mes-mos da cohesión que existe entre o mundo cultural galego e o berciano, asíSarmiento é un ilustrado de Vilafranca, polo tanto berciano, e ninguén dubi-da da súa convicción e condición de galego, a pesar dos falsos e intrincadoslitixios que se establecen ás veces arredor da súa orixe e filiación. OmesmoSarmiento tomou boa nota dos vínculos do Bierzo con Galicia. No cartulariode S. Pedro de Montes do século XIII, case toda a documentación está engalego como el nos deixou escrito e a múltiple documentación medieval es-crita neste idioma non nos deixa lugar a dúbidas de que o galego é unha lin-gua histórica e culturalmente falada no Bierzo dende o seu nacemento, eunha das manifestaciois tradicionais máis antigas e arraigadas dunha boaparte da súa poboación.

Por outro lado, aproblemáticado idiomaune irremediablementeas terrasgalegas coas de alén do Cebreiro. Tamén no XIX viviamos o rexurdimentodas letras galegas e hai autorescomoAntonioFernándezyMoralesquean-tes de Rosalía confirman o que estamos a dicir. Diríamos máis, o procesodo Bierzo é do galego nas zonas Eo-Navia de Asturias, as Portelas de Za-mora, é como a punta do iceberg dun problema que afecta por igual a toda acomunidade galego falante sexa ou non da Galicia administrativa. O futurodo galego pasa por que sexamos capaces de conservalo en territorios co-mo o Bierzo, nese sentido o traballo conxunto de galegos e bercianos é,ademáis dunha necesidade, unha evidencia incuestionable da ligazón queexiste e para quen a queira ver. De feito a ningún berciano lle estraña que aDirección Xeral de Política Lingüística da Xunta subvencione actividadesno Bierzo por máis que cause algunha reticencia ilóxica e ilexítima en Leóncapital.

[Os sinaisda identidade]

Sea linguaéosustentodunha identidade,paraLópezMiranoseu traballoAGalicia Irredenta hai muito máis que engadir : ‘‘Antropoloxía, idioma, litera-tura ou toponimia, arquitectura da paisaxe, estética, modus vivendi, socie-dade en xeral aportan datos en aluvión para asentar unha identidade comu-nitaria do ser galego nos territorios do contorno...sen entrar a discutir sobrea marca de identidade que supón unha lingua propia para definir unha naci-nalidade, si que nos parece evidente que o influxo do galego nestas áreas(refírese naturalmente ao Bierzo, Navia-Eo e as Portelas) é por outra parteunha boa mostra pola súa mera pervivencia, contra tódalas circunstanciasda historia, de a onde se deberían adscribir tamén administrativamente’’.Dun xeito natural a fronteira natural do galego chegou alomenos ata o ríoCúa e o Sil, ata o que os máis vellos denominan propiamente como Bierzo.Os pobos do Bierzo Oeste eran e son vales galego falantes da montañaquelonxe de separar apoboación,uníaacoaGalicia incuestionada:OCourel,OCebreiro e os Ancares. Tamén con Valdeorras sempre houbo unha innega-ble, constante e fluída comunicación que se sentía e se sente aínda hoxecomo un mesmo e único mundo, non só para os denominados bercianos,senón tamén para os que son e eran galegos. Uxío Nononeyra, o poeta doCourel comentaba ao respecto de Vilafranca do Bierzo: ‘‘Cando nos anosanteriores ós corenta, do Courel se tiña que saír a unhavilagrande,estabana mesma distancia Sarria, Quiroga, O Barco e Vilafranca... estaba nesoquechamamos a redonda. Era terra de un que logo se distanciou ó dirixírenseas vías de comunicación para outro lado ó deixarse o cabalo... pero sen quecaise nunca fóra do meu tempo nin fóra de Galicia. Logo, como unha super-posición de tipo ideolóxico e dato oficial, soupen que senón na Galicia admi-nistrativa, Vilafranca era Lingua de Galicia, a que falaron os homes que aconstruiron. Os mesmos que fixeron a Lingua que nos fixo e na que logoquedaremos cando se esqueza o noso nome i o noso rostro’’ (Palabras deClausura da II Xornada da Cultura e Lingua galegas no Bierzo. 21-agosto1994).

Pero como xa apuntabamos antes, nos anos 50 vaise asentando unhamoi falsa e cómoda forma de solucionar o tema da identidade berciana. Amedida que medra a minería e Ponferrada desproporcionadamente, unhavila tradicionalmente fóra da zona galego falante do Bierzo, convértese nu-nha cidade capital económica do Bierzo desde onde irradia con claridadeun talante destructivo dun dos sinais de identidade e diferenciador da cultu-ra leonesa. Moi sintomáticas son as seguintes palabras entresacadas do li-miar do libro El Bierzo, etnografía y folklore de las comarcas leonesas dos

autores J. L. Alonso Ponga e Amador Diéguez Ayerbe: ‘‘¿Galleguismo ber-ciano? Hablando del Bierzo siempre sale a colación un tema ya tópico: el desu galleguismo. Mito éste siempre aducido y nunca demostrado. Siempreaducido por aquellos que han visto cómo en los últimos tiempos el Bierzo seha ido castellanizando paulatinamente...El pueblo berciano ha tenido siem-pre mucho interés en manifestar que no es Galicia:Por qué me llamas gallega

Si me véis que soy berciana.Soy nacida cuatro leguas

Unriba de Ponferrada.

Este sentir popular resiste un análisis más profundo. Es imposible hablar deuna cultura popular gallega que se adentra en León, porque Galicia es unaregión lo suficientemente compleja como para que se pueda hablar de "unacultura popular galega’’.

O berciano Paco Macías no I Congreso da Cultura e Linguas Galegas deAsturias, León e Zamora, celebrado en 1989 respostaba indignado ante aconcepción monolítica do Bierzo imperante: ‘‘eu que son de Lago de Caru-cedo, síntome como máis próximo a unha persoa de Covas, de administra-ción galega, por cultura, pola lingua, por termo-los mesmos hábitos, idénti-co sistema económico, os mesmos problemas... é dicir, un non atopo as di-ferencias, pero si con Bembibre, con Noceda, etc... ( pobos do Bierzo nongalego falante)... O incríble é que é a un idioma propio, o galego, ó que lle é

negada a súa propia existencia polo procedemento de ignoralo e deixalolanguecer sen que ninguén entenda que esta lingua tamén é patrimonio doBierzo. No fondo hai medo á diversidade, ó distinto, e ansíase unha unifor-mización necesaria por parte das forzas vivas. Non hai democracia sen di-versidade... nin sequera se menciona o galego no propio estatuto de auto-nomía...a curto prazo as demandas só as poden asumir, así o deben faceros concellos galego-falantes...’’ Aquel Bierzo monolítico era e segue sendounha entelequia e así foi, poucos anos máis tarde as actitudes valentes co-mo a do Concello da Veiga de Valcarce no ano 2001 son unha das reaccioismáis contundentes a aquela tendencia uniformadora. E é curioso que o te-

ma da anexión veña ás mentes dos bercianos de Oencia, Vilafranca ou aVeiga cando a contundencia dos problemas destas terrasdesatendidasporCastela e León reclama soluciois. Moi curioso tamén que sexan o galegoxunto coa economía o centro da polémica en casos como os do ConcellodaVeiga. Creo que podemos dicir que aquela tendencia herdada do franquis-mo hoxe máis de25anosdespoisda implantacióndademocraciacomezaarachar. Institucions culturais promotoras daquel bercianismo monolingüe erancio como o InstitutodeEstudiosBercianos transformousenosanos90,ácalor das reivindicaciois de colectivos culturais máis humildes como aMesapola Defensa do Galego no Bierzo que organizou o II Congreso da CulturaeLingua Galegas do Bierzo, Navia-Eo e as Portelas ou a Escola de Gaitas deVilafranca, que organizou varias Xornadas consecutivas da Cultura e Lin-

gua Galegas no Bierzo (anos 93, 94, 95 e 96), permitiron cambios sustan-ciais na institución que finalmente convoca un Simposium Linguas na fron-teira (1996) un primeiro paso no replanteamento da cuestión.

Nos últimos anos a carón das reivindicaiois de novos colectivos como Fa-la Ceibe as instituciois comezan a reaccionar con máis ou menos acerto eimproviosación seguen as chamadas de atención sobre o problema comoado Parlamento español (8 de abril de 1997) sobre o galego nas escolas doBierzo e a conseguinte consideración do galego, por vez primeira, na refor-ma do Estatuto de Autonomía de Castela e León son sen lugar a dúbidas fi-tos a destacar. Por outra parte, o Consello Comarcal do Bierzo, único exis-tente naComunidadedeCastelaeLeón,anque impedidoeconómicamentede grandes actuaciois, baleiro de contido nos seus primeirosanosdeactua-ción, hoxe apoia tamén a implantación do galego nas escolas. É esta unhabatalla transcendental pola normalización cultural do Bierzo que acaba deter importantes novidades coa implantación oficial do galego optativo nopresente curso escolar en Cacabelos, Corullón e, fai uns días, en Caruce-do. Son poucos os centros que se acollen a esta importante iniciativa, segu-ramente pola escuridade e medo co que se plantea por parte das autorida-des educativas de Castela e León, como así o denuncia o tamén recente in-forme do Procurador do Común das Cortes de Castela e León. Algo tarde,evidentemente, as instituciois no noso país tenden a reaccionar.

Madura estaba a situación nas escolas do Bierzo galego falante nosanos80 e 90 cando nos consellos escolares como o de Vilafranca estaban dis-postos a introducir o galego, ou candoosseuspropiosmestrespara impedirque os nenos enmudecesen ao se escolarizar crearan un obradoiro de ga-lego que foi literalmente prohibido por Educación de León. Hoxe a baixa na-talidade e o envellecemento da poboación reduciu ostensiblemente o pro-blema lingüístico en canto ao número de nenos galego falantes. A reivindi-cación do galego hoxe nas escolas segue estando viva e asumida polo ber-ciano agora tamén e especialmente pola recuperación e estudio do patri-monio cultural desta terra. Un feito inegable da nosa identidade vaise abrin-do camiño con forza.

[Maduraciónda conciencia]

A maduración da conciencia a prol do galego aséntase curiosamente e pa-radoxicamente ao lado do sentirse distinto a León e a Galicia. O Bierzo pa-rece asumir a súa diversidade lingüística sen traumas aparentes de identi-dade que o leven a solicitar novas fronteiras administrativas. As ameazasou desexos de anexiónaGaliciasonenboamedida froitodadesesperaciónnon da convicción. ¿Cómo se poden interpretar entón ditas reivindicacioispuntuais en relación coa identidade real do berciano?. Este debe ser un in-terrogante ao que polo de agora non hai unha resposta vertebrada.

A identidade da parte do Bierzo máis deprimida coa Galicia máis próximade Lugo e o Ourense é tal que non admite diferencias singulares. Caso bendistinto é o do Bierzo de fala non galega que a historia pasada o liga ao Rei-no de León e que nunca se identificou con Galicia, anque guste de reivindi-car o bercianismo como identidade e deba asumir para sentirse distinto aconvivencia co Bierzo galego falante, xa que sen el non habería diferenciasustancial en el cremos reside a esencia da tan traída identidade berciana.Este é o Bierzo que no presente está liderando por razois de corte económi-co o proceso de evolución social do Bierzo, un Bierzo que maioritariamentenon fala o galego e que coas súas contradicciois camiña coa súa bandeiraoficializada polo seu Consello Comarcal nun proceso de comarcalizaciónque vai abrindo as necesarias vías de comunicación con Galicia, as quesempre houbo e as que aínda están por explorar. Un Bierzo que admite concerta timidez aínda unha lingua que históricamente o uníu a esa comunida-de que como Castelao dicía identificabase ante o mundo polo uso do seuidioma. Reivindicaciois para todos os gustos están sobre a mesa, unha, secadra a máis vella e que o propio Sarmiento segundo parece citaba, é a daProvincia do Bierzo, que co nome de Provincia de Vilafranca e incluíndo oterritorio hoxe galego de Valdeorras, chegou a ser realidade por un períodomoi curto no século pasado.

O certo é que a comezos do século XXI o Bierzo principia un proceso nor-malizador de grande importancia para súa identidade futura e constitúe to-do un símblo o feito de que se celebre oficialmente en Vilafranca o Día dasLetras Galegas, a primeira vez na historia que a Real Academia decide fa-celo fóra da Galicia administrativa. Aos bercianos e galegos correspondeque estes pasos se concreten nunha verdadeira política de planificación lin-güística, de estudio e conservación dos lazos culturais que Galicia mantén ,mantivo e manterá no Bierzo.

hÉCTOR m. sILVEIRo

PAG: M21SR10 -- EDI: MAR21

O Río Cúa, fronteira lingüística do galego, o seu paso por Cacabelos

En terras estremeiras

Nun informe relativo á lingua do alumnado e do profesora donas franxas occi-dentais de Asturias, León e Zamora, que en 1992 publicou o Consello da Cul-tura Galega, no que respecta a Leóna preciábase que un tercio escaso depaise nais tiñan o galego como lingua inicial, mentresquenoalumnadoaporcenta-xe era sódo 16,7%. En canto ó nivel de uso, en León a porcentaxe era alta nocaso dos avós (63,97%), baixa entre os pais (24,55%) e moi baixo o uso dospais cos fillos (15,07%) e destes cos pais(12,3%). E na escola era insignifican-te o uso do galego co alumnado polo profesorado (5,6%) e o do alumnado coscompañeiros( 6,81%). Estes datos de xa hai dez anos indicaban claramente asituación dramática do galego no Bierzo, especialmente entre axente nova,con clara perda da transmisión interxeracional. A escola, que nas comarcasestremeiras orientais non tiña (e practicamente segue sen ter) en conta a reali-dade lingüística e sociocultural foi (e segue a ser) un fortísimo elemento des-galeguizador.

A división provincial vixente pola que quedaron fóra d aGalicia administrati-va as comarcas lingüisticamente galegas de Asturias, León e Zamora arrincade 1833, a proposta de Javier de Burgos. En 1822, coa proposta Bauzá-Larra-mendi as Cortes españolas crearan a provincia do Bierzo, con capital en Vila-franca, esgazando daquela o Partido de Valdeorras, xa que cinco concellospasaron a esa nova provincia, mentres que catro foron para o Partido ouren-sán de Viana do Bolo. Actualmente o Valdeorras é administrativamente gale-go, pero eclesiasticamente é leonés por pertencer á diocese de Astorga.

O Estatuto de Autonomía de Galicia de1932(aprobadonasCortesde1936)prevía no art. 2º a posible agregación de ‘‘cualquier territorio limítrofe de carac-terísticas históricas, culturales, económicas y geográficas análogas, median-te los requisitos que las leyes generales establezcan’’, mentres que no actualEstatuto de Autonomía (1981) non se fai mención ningunha a eses territorios.Na Lei de Normalización Lingüística (1983) hai mención expresa da galegui-dade lingüística desascomarcas,poisnoart.21.2disequese ‘‘faráusodopre-visto no artigo 35do Estatuto de Autonomía a fin de protexe-la lingua galegafa-lada en territorios limítrofes coa Comunidade Autónoma’’. E referencia seme-llante encóntrase no artigo 4.12 do Decreto221/1990decreacióndaComisiónCoordinadora para a Normalización Lingüística, presidida polo Presidente da

Xunta de Galicia; entre as accións contempladas por esta Comisión para apromoción e o potenciamento do uso do galego está a ‘‘protecciónd a linguagalega faladaen territorios limítrofescoaComunidadeAutónomaencolabora-ción cos seus respectivos gobernos’’.

O Estatuto de Autonomía de Castela e León de 1983 non facía referencianingunha ás ‘‘modalidades lingüísticas’’ do occidente, entre as que está o ga-lego de León e Zamora, o asturiano (ou leonés) da zona de Babia, Laciana e aCabreira e o portugués da Alamedilla (Salamanca), na estrema con Portugal.Non obstante,no Estatuto reformado polo Congreso dos Deputados en 1999hai unha explícita mención ó galego, pois no art. 4.2 establécese que ‘‘gozaránde respeto y protección la lengua gallega y las modalidades lingüísticas en loslugares que habitualmente seutilicen’’. En abril de 1997 a Comisión de Educa-ción e Cultura do Congreso aprobara unha proposta do BNG pola quese insta-ba ‘‘al Gobierno a que en colaboración con la Junta de Castilla y León estudiela posibilidad de que en función de las disponibilidades de profesorado y de lademanda de alumnado, se pueda impartir la Lengua Gallega en la Zona Oestedel Bierzo’’.

O 18 de xullo do 2001 o Conselleiro de Educación da Xunta de Galicia e o deEducación e Cultura de Castela e León asinaron en Vilafranca do Bierzo unhistórico acordo de colaboración para a ‘‘promoción do idioma galego nos te-rritorios limítrofes das Comunidades Autónomas (O Bierzo e Sanabria)’’. Naestipulación 1ª do acordo dise que o contido desta promoción centrarase‘‘principalmente no establecemento do idioma galego como materiade ensinonos centros de ensino non universitario das zonas obxecto de actuación’’; naestipulación 2ª trátanse os compromisos de cada unha das partes (autoriza-ción e apoio das ensinanzas ehabilitacióndoprofesoradoporpartedeCastelae León; apoio do ensino da e na lingua e da literatura galega por medio da for-mación do profesorado, así como dotación de material didáctico por parte deGalicia); na 3ª estipulación trátase da constitución dunha comisión mixta que,entre outras funcións, delimitará ‘‘a extensión xeográfica da área deaplicacióndo establecido no convenio, concretando tanto os centros como o alumnadoafectado’’. E seguen outras cinco estipulacións.

Este acordo foi cualificado de insuficiente polas organizacións de defensa

do galego no Bierzo (e nas Portelas), por prever unicamente o ensino dunhahora optativa semanal en primaria e infantil, por non prever ningunha dotaciónorzamentaria, por deixar nas mans de Castela e León a formación e habilita-ción dos mestres e a elaboración de materiais, por non delimita-las áreas e osconcellos galegófonos e por non ter en conta a cidade de Ponferrada.

O Procurador del Común de Castela e León (o equivalente ó Valedor do Po-bo galego) trasladou algunhas destas queixas á Consellería de Educación eCultura desa Comunidade e pediu que a cidade de Ponferrada non quede fórado territorio a delimitar ‘‘en su calidad de la comarca del Bierzo, y de ciudad deacogida de habitantes de otras localidades de la comarca que han decidido fi-jar su residencia ante la crisis industrial que han padecido en sus localidadesde origen’’. E este pedimento xa valeu para que a finais do pasado febreiro asCortes de Castela e León aprobasen que a partir do vindeiro curso se ensinegalego na Escola Oficial de Idiomas de Ponferrada. E agardemos que no futu-ro tamén se ensine nos centros escolares de Ponferrada e da Puebla de Sana-bria, por cursaren nestas vilas a secundaria e sobre todo bacharelato alumna-do de concellos galegófonos do Bierzo e das Portelas.

Na franxa catalana de Aragón, onde viven unhas 70.000 persoas das quemáis de 40.000 falan catalán, o MEC (Ministerio de Educación e Ciencia) ini-ciou no curso 1984-85 unha experiencia piloto para o ensino do catalán con 6profesores para 12 centros e 791 alumnos, que no curso 1994-95 xa eran 24profesores para 28 municipios, 33 centros e 2.974 alumnos. Na franxa galegade Asturias, León e Zamora, onde viven unhas 78.000 persoas das que unhas40.000 falan galego, o ensino deste idioma é puramente simbólico, por mordun xeral desleixo institucional. En 1990 o Consello da Cultura Galega solici-tou do MEC o ensino obrigatorio da lingua eda literaturagalegasnesascomar-cas estremeiras, pero o Ministerio nunca contestou.

Na Terra Navia-Eo comezou a ensinarse ‘‘gallego-asturiano’’ (en Asturiasoficialmente o ‘‘galego’’ non existe) no curso 90-91 no colexio de EXB de Na-via, logo en Tapia en 1993 e posteriormente en Xarrio e Castropol. Polo querespecto ó Bierzo, a Xunta de Galicia contactara co MEC para solicitar que unprofesor dispensase clases de lingua galega a escolares de Galicia que cursa-ban o EXB no centro Virgen de la Luz da vila berciana da Ponte de DomingoFlórez; de aí que no curso 1989-91 comezase a impartirse galego obrigatoria-mente ós escolares galegos procedentes de Quereño, do concello ourensánde Rubiá, evoluntariamente ós bercianos que o desexaban. No curso 98-99eliminouse no devandito centro a clase optativa de galego, oficialmente porfalta de demanda.

A comezos deste ano 2002, cando o Ministerio de Educación transferiu ascompetencias sobre o ensino, comezou a aprendizaxe dunha hora semanalde galego no horario do Coñecemento do Medio a uns 150 alumnos nas esco-las bercianas de primaria de Cacabelos e de Corullón e nas de Paradela doRío e Parandois de Toral dos Vados, asimiladas á escola de Cacabelos. Talcomo salientou nas Cortes de Castela e León o Procurador Felipe Lubián, al-calde do concello galegófono de Lubián e incansable loitador pola dignifica-ción e normalización do galego nas Portelas (e no Bierzo), a oferta promovidapola Junta non sea xusta precisamente ó acordado, pero aínda así, trátasedun fito histórico para as Comunidades galegofalantes de Castela e León. Ovindeiro 18 de maio a Real Academia Galega vai ir a Vilafranca do Bierzo parahomenaxear Sarmiento e as letras galegas, pero tamén as persoas e colecti-vos que de xeito humilde, practicamente sen medios, con xeral incompren-sión, pero con moita da ilusión que xa empeza a esmorecer en Galicia, conse-guiu que o facho da lingua e da cultura galega aínda estea aceso na Terra Na-via-Eo, no Bierzo e nas Portelas. Como segue vivo un xeito de falar galego nu-nhas 5.000 persoas da Serra de Gata en Cáceres, herdanza da repoboacióncon galegofalantes realizadanasprimeirasdécadasdoséc.XIII porAfonso IX,rex Legionis et Gallecie, tal como adoitaba asinar este reienterrado nacatedralcompostelá.

fRANCISCO fERNÁNDEZ rEi

...................................................................................................................Hai unha terra no Leste, que longa coma unha cobra,

é suma de moitas terras, climas e paisaxes (...)Galicia aquela que os vellos galeguistas chamaban

’irredenta’, como se houbese nalgures unha redimida.(X. L. Méndez Ferrín, 1992)

10 O Correo Galego 21/3/02 O Correo Galego 21/3/02 11

ogalego tamén é a lingua propia das comarcas orientaisestremeiras con Gali-cia: A Terra Navia-Eo (Asturias), Os Ancaresorientais e O Bierzo occidental(León) e As Portelas (Zamora).

Formas aditongadas (pedra e porta) e formas sen n intervocálico (chao epantalois) permiten delimitar todo o galego orientalverbo do astur-leonés oc-cidental, que presenta palabras ditongadas (piedra e puorta ou puerta) emantemento dese n (chano ou llano e pantalones).En León fálase galegonoconcelloancarésdeCandínenosconcellosbercia-nos de Veiga de Espiñaredo, Vilafranca, Balboa,Veiga de Valcarce, Barxas,Oencia, Trabadelo, Corullón, Sobrado,Cacabelos, Viladecais, Carracedelo,Carucedo, Borrenes, A Pontede Domingo Flórez, Arganza, Camponaraia ePriaranza. Nestes 19concellos a poboación de dereito a 1 de xaneiro do2001 era de 31.038 habitantes; pero cómpre ter en conta que nalgún deles,como ocorre cos tres últimos citados, só unha parte é galegófonae que noconcello de Ponferrada hai algún núcleo de fala galega. Ademais, na vila dePonferrada existen falantes procedentes deconcellos galegófonos do Bier-zo xunto con neofalantes, especialmente xente nova sensibilizada na recu-peración social do galego.

Suplemento de O Correo Galego que aparece os xoves. Coordinacion, A.R. Lopez e SoedadeDeseño, Anton Lopo: Maquetacion, Carme Botana. Fotografia, Chico Miras e Chicho Seoane.Infografia, Teresa Tojo, Fran Dominguez e Alberto Rivadulla.E-mail:rdl@elcorreogallego.es

libros

PAG: M2851101 -- EDI: MAR28

Offn° 23

como resumir no refrouso dunha canción de modaa coherencia brutal da realidade

a trampa hipnótica da dramaturxia clásica anglosaxonaa perda, o secuestro e a destrucdón do instinto primixenio

a persecución obsesiva de nós mesmoso futuro catártico da sociedade industrial

a liposucción do espirito e o lifting neuronalos novos horizontes da psiquiatría

a mentalidade expansiva do emperadora violencia coa que se cuñan as moedas

as parábolas evanxélicas e as catástrofes apocalípticaso inferno soft da sociedade de consumo

a lexislación da estupidez e a mediocridadea acumulación de sebo nas arterias

a tiranía patoloxica dos pallasosa comercialización de glutamatos tóxicos

o control do tráfico aéreo e románticoa diarrea como política culturala evolución capilar do fascismo

o neurose depresivao fracaso da loita de clases

e o próximo holocausto xenético.

Así:'Mi música es tu voz'

Última liña. Entrevista a Alejandro Jodorowski"Aqueles que ousan"

sen esperanza,«atravesar a escuridade,

no final atopan unha meta luminosa"

Revista das letras 411

cARLOS sANTIAGOOff contactos:novaoffensiva@hotmail.com

PAG: M28SR02 -- EDI: MAR28

M. Lado:: ‘‘Senon escribisevolveríame

tola’’

2 O Correo Galego 28/3/02 O Correo Galego 28/3/02 3

maría Lado é unha rapaza de 23 anos moi dinámica e activa. Simpática etenra ao mesmo tempo. Muller, pero tamén nena. Silenciosa, pero ta-mén faladora. Vén á entrevista con pantalóns rachados, e sae nas fotoscos pantalóns rachados. Tamén racha e escribe poemas. Racha o dis-curso canónico e inventa. A súa poesía fai pensar e fai rir. Non é a súaunha obra solemne nin seria nin mexeriqueira, senón todo o contrario,un baño de claridade.Irrompía no panorama poético galego co seu primeiro libro ‘‘A primeiravisión’’ editado por Letras da Cal. E agora reaparece co poemario ‘‘casaatlántica, casa cabaret’’ publicado na colección Ablativo Absoluto, deXerais. Este último libro é ‘‘máis persoal, máis íntimo’’,en palabras daautora. Componse de 17 poemas, é un libro pequeno pero grande, noque vale a pena mergullarse. Nadar, nas palabras. Xogar coa nena queé o ‘‘eu poético’’. Rebelarnos lúcidos no diálogo co noso pasado. Estirar-nos. Abrirnos. Abrir os ollos e ver máis do que vemos, para eso serve apoesía. A poesía de María Lado é alegre, optimista. É un xogo bonito depalabras e sentimentos. Un berro intimista, narrativo, divertido.

O proceso de escrita deste libro foi longo, durou uns cinco anos. Neseproceso esta moza escritora dialogaba continuamente con ela mesmapero retrotraendose ao pasado. ‘‘Viñanme ideas á cabeza continua-mente, falábame a María de 3 anos, a María de 5 anos, etc...’’ confesaMaría.

Emocionada. Pois ela pensa que ‘‘os recordos son como os soños’’ epor tanto se non os contas, se non os escribes, esquécelos. Ela non que-ría esquecer. A viaxe á infancia ‘‘era unha viaxe que non fixera nunca’’,afirma, contenta de tela feito. Sentíase María, escribindo estes poemas,‘‘moi vella’’, pois viñanlle máis e máis recordos á imaxinación. ‘‘A viaxe ánenez ten que ver con que cando empezei o libro a miña vida estaba unpouquiño inestable’’, dime, e escribir parece que lle serviu para autoafir-marse no mundo, para medrar, para ilusionarse. A nostalxia é un ele-mento importantisimo no libro, todo semella unha aventura de recordar,un soño grande, unha viaxe ás entrañas de todos nós.

A casa é un elemento simbólico fundamental neste libro. Dalgún xeitoé o eixo de toda a escrita da poeta. Un movemento circular ao redor dunlugar físico. Non só fisico, tamén sentimental, tamén teatral. ‘‘Eu tivenmoitas casas’’ contame María, con ollos de mirada tranquila e profunda,co cigarro nos dedos, fumando. E engade ‘‘nas moitas mudanzas funcarrexando moitas cousas, e escribindo estes poemas fixen que todoeso fose configurando o meu espacio persoal, a miña casa sentimen-tal’’. Semella, falando, unha actriz romántica, bohemia, boa. Os obxec-tos da casa, neste libro, cobran vida. A min o libro paréceme un libro dedebuxos animados. Unha película viva. Unha bonita obra de teatro.

Maria di que ‘‘hai neste libro moitas partes dialogadas. Era, ao escri-bir, como se as cousas me falasen. Os diálogos víñanme á cabeza, co-

mo unha forma de dar sentido a todo’’. Arte do cotián, linguaxe clara, au-tenticidade, beleza. Maxia de nostalxia poética. Voar.

Eu coñecín a María nos recitais, recitando, sempre recitando. Ela sa-be darlle vida aos poemas cando os le en público. Reinterpreta o que es-cribiu con unha forza grande. Explica que ‘‘os recitais proporcionanmetanto alivio como o feito de escribir. Se o recital vai ben, quédame unhasensación bonita por dentro.’’ Cando ela recita os seus poemas é unhacousa de moito impacto na xente. Consegue empatía, comunicación,diálogo. Pode ser que a poesía estea máis viva nos parladoiros que noslibros. Que atope máis - ou tanta- saída e vida nos bares, nas presenta-cións, nos actos diversos nos que a palabra oral se eleva. A palabra deMaría érguese como un corpus de amor e humor e resistencia. Conunha gran carga lúdica, provocadora, directa. A palabra de María ergue-se como palabra de nena tranquila e enfadada, nena sentimental e pe-quena con buratiños nos pantalóns vaqueiros e o cigarro nos dedos....Nena que ri e excarcela sentimentos. Abre en nós as ventás da liberda-de.

Empezou a escribir máis ou menos aos 16 anos, como consecuenciade formar parte do Batallón Literario da Costa da Morte -ela é de Cee-.Lembra que ‘‘daquela gustabanme moito The Doors, agora é unha ver-gonza dicilo, pero daquela era para min importante’’. Recoñece que lemoi pouquiña poesía. E que está interesada pola poesía galega de ago-ra. Gústanlle autores como Celso Fernandez Sanmartin, Estevo Creus,Rafa Villar, Yolanda Castaño, Enma Couceiro, etc...

Non lle preocupa o feito de que se diga que a poesía dos novos tivo unboom e agora está máis decaída, e sosten que ‘‘os que me rodean se-guen escribindo. E supoño que todo esto móvese por ciclos, e que qui-zais volverá outro boom, outro momento alto’’. Ela é allea aos formalis-mos, ao academicismo, e a esa forma de vivir a poesía como se foseunha cousa oficial en vez de ser unha cousa libre, natural, espontánea.

Libre, natural, espontánea, asi é esta poeta nova ,que non ten ninguninterese en aparecer como materia de estudio nun libro de texto, e quenon lle interesa en absoluto o tema de formar parte ou non dunha xera-ción. Afirma, neste sentido, que ‘‘os poetas novos somos todos moi dis-tintos ainda que formemos parte dun mesmo momento social e compar-tamos o mesmo sitio de vida’’.

‘‘Apetéceme facer poemas con todo o que me sae de dentro’’ di cate-goricámente cando lle pregunto polo tema do sexo, tan presente na no-va poesía galega. Di que ‘‘non se trata de provocar por provocar, senónde conquistar territorio para as palabras, reinvindicar palabras como co-na ou puta para a poesía, e falar de follar, hai que falar de todo’’. Está deacordo comigo en que eso significa unha liberación importante.

E tamén afirma que ‘‘as mulleres, por ser mulleres, podemos decircousas diferentes’’. Abrir paso á vida, ao sangue, ao berro. Sair do silen-cio escuro das caras tapadas de muller. Empezar un diálogo bonito coapoesía e co mundo.

A narratitividade é outra das características da poesía de María. Defeito, ela ten en mente facer relatos partindo dos poemas do libro ‘‘casaatlántica, casa cabaret’’. Os xéneros, que interactúan, que se mesturanata confundirse un co outro. Pregúntolle se ten pensado escribir algúndia unha novela e ela dime que non, que a novela require moito tempo emoita constancia, e que ela non dispón desas dúas cousas.

Ten moitos proxectos esta nena grande, moita ilusión, moitas ganasde vivir. Unha carreira empezada -Filoloxía Galega- que pensa rematar.Actualmente dirixe o grupo universitario Eis de teatro, e quere ser actrizprofesional, e fai cursos relacionados co teatro ‘‘cando ten tempo, e car-tos’’. Estudia na escola de cine ‘‘Raio Verde’’ de Santiago un ciclo supe-rior de producción cinematográfica. Está escribindo o guión dunha cur-tametraxe. E escribe poemas. A súa vida está tranquila, repousando, eeso permítelle sentar a escribir poesía con tranquilidade. Poemas hu-manos como os deste ultimo libro que dan ganas de saír á rua e mollarsena chuvia e bailar. Poesía viva, cálida, intensa. De gran sinxeleza e demoita profundidade ao mesmo tempo.

Dálle sentido a vida o arte? Pregúntolle. E ela dime que ‘‘a arte fai a vi-da máis interesante. Se non houbese arte estariamos todos como ca-bras. Se eu non escribise volveríame tola’’. Todo sería máis dificil se nonhoubese arte. María pensa que ‘‘escribir escribe todo o mundo, non sóos poetas que publicamos libros’’. E ten razón. Porque escribir poesía ébeber auga nos ollos de toda a xente. Beber vida nas fontes todas. Abrirun abismo e esnaquizalo.

lUPE gÓMEz

PAG: M28SR04 -- EDI: MAR28

Estarrecedor

4 O Correo Galego 28/3/02 O Correo Galego 28/3/02 5

foi o editor francés Henry Dougier, das Editions Autre-ment, quen, no ano 1999, rescatou do esquecementoEnderezo descoñecido, de Kressmann Taylor, novelapublicada agora en galego por Xerais na súa colecciónde narrativa. Autrement, que iniciou a súa andaina no1975 como revista trimestral; e dedica o seu catálogoás ciencias humanas e mais á literatura estranxeira,ten certo relevo para o lector galego, xa que se trata damesma editorial que no ano 1996 publicou, en traduc-ción francesa de Emma Lázare -tamén traductora do li-bro que hoxe nos ocupa-, un texto de X. L. Méndez Fe-rrín incluído nunha obra colectiva sobre Lanzarote(posteriormente, co título de Lanzarote ou o sabio con-sello, aparecería a versión galega deste texto no nú-mero 31 de A Trabe de Ouro).

Kressmann Taylor é o nome literario de KathrineKressmann (1903-1996), autora norteamericana que,dedicada profesionalmente ó mundo da publicidade,publicou esta novela curta epistolar en setembro do1938, primeiro nunha revista, e, ó ano seguinte, xa en

forma de libro. Enderezo descoñecido conta a historiado final dunha relación de amizade entre un xudeu dacidade de San Francisco e un emigrado alemán nosEUA que no ano 1932 decide volve ó seu país de orixe.

Socios e propietarios dunha galería de arte na cida-de californiana, o regreso a Alemaña do segundodelesvai coincidir co ascenso dos nazis ó poder, feito que hacondiciona-la evolución deste personaxe, afastándoocada vez máis do seu amigo xudeu. Pero a relaciónepistolar, que polo desenvolvemento dos acontece-mentos debería rachar moito antes, mantense debidoa un motivo que vai ser crucial para que a narración re-sulte verosímil ós ollos do lector: o envío desde os EUAdos xiros bancarios coa parte dos beneficios que co-rresponden ó socio alemán. Este elemento temáticovai se-lo que lle permita á autora non só desenvolve-lanarración empregando o intercambio epistolar facilita-do –en tempos de censura do correo– polo conductobancario, senón que tamén vai constituí-lo pano defondo sobre o que traza-lo retratomoraldaasuncióndonacismo.

A historia que conta a novela vai parella, como dixe-mos, á chegada de Hitler ó poder. Martín Schulse, undos protagonistas, retorna a Alemaña no 1932; a pri-meira carta que envía ó seu socio norteamericano estádatada en decembro dese mesmo ano, xusto un mesdespois das eleccións nas que o partido nazi obtén do-ce millóns de votos (o 33%). En xaneiro do 1933, Hin-denburg nomea chanceler a Hitler e, en febreiro, ardeoReichstag (parlamento). De alí a dous meses, logodoutras eleccións, os nazis chegan ó 44 % dos votos;por aquelas datas, Schulse contesta unha carta do seuaínda amigo, na que este recea de Hitler, dicíndolle:‘‘Creo que en moitos aspectos Hitler é bo para Alema-ña’’. No mes de xullo, o nazi é o único partido políticopermitido nese país; Schulse xa fala nas súas cartasde Venerado Xefe e xustifica a persecución dos xu-deus.Nunha terriblepero ilustrativa frase,afirma: ‘‘Nonquero ter ningún trato máis cos xudeus, á parte dos xi-ros bancarios’’, procedentes, en gran parte e parado-xalmente, das obras de arte vendidas ós propios xu-deus norteamericanos. No ano 1934, que é cando re-mata a historia da novela, Hitler dáse a si mesmo o títu-lo de Fürer.

A proximidade cronolóxica existente entre estes fei-tos e a publicación, só catro anos despois, de Endere-zo descoñecido, que é de 1938, dá, ó noso ver, unha

boa pista sobre a orixe deste libro singular e mais so-bre a súa importante compoñente testemuñal: a ur-xente necesidade, nuns Estados Unidos onde o illa-cionismo tiña moito pulo, de esperta-lo interese poloque daquela acontecía en Europa e, máis concreta-mente, polo que lles acontecía ós xudeus en Alema-ña.

Tanto o tema, unha das traxedias máis arrepian-tes da historia da humanidade, coma o medio utiliza-do pola autora para nola achegar dun xeito efectivoeimpactante, a amizade entre dous homes desfeitapor causa desa mesma traxedia, emparentan este li-bro coa tamén novela curta de Fred Uhlman tituladaReencontro, que publicou en galego a Editorial Ga-laxia. Así e todo, hai un aspecto fundamental que asdiferencia; mentres que Kressmann Taylor escribiua súa obra ó tempo que se desenvolvían os aconte-cementos que nela se condenan, o libro de Uhlmanvería a luz moitos anos máis tarde, o que se cadraexplique as palabras que Arthur Koestler lle dedica-ba no limiar: ‘‘Non hai [en Reencontro] o menor ras-tro de furia’’.

Pola contra, en Enderezo descoñecido non existeese ‘‘saudoso ton menor’’ do que tamén fala Koest-ler ó se referir a Reencontro. Segundo confesa o filloda autora no prólogo incluído na edición galega,cando se publicou Enderezo descoñecido no ano1938, o editor e mailo home da escritora pensaronque era unha historia dura de máis para ir asinadapor unha muller, de aí a utilización dun pseudónimo.Pero a dureza do libro non só reside nos acontece-mentos históricos -estarrecedores de seu- que re-crea, senón máis ben na resolución da narraciónmediante o recurso da vinganza. Ou da xustiza, queé cada lector a quen lle cómpre escolle-la palabraque se axuste mellor a un final no que a ausencia de-las é máis ca elocuente.

Final sen palabras no que abonda coa simple ima-xe dunha carta devolta por "enderezo descoñecido".Literatura testemuñal, de urxencia, efectiva e impac-tante, sobre un período dahistoriaquenondebemosesquecer, nin tampouco han conseguir que o faga-mos mentres obras coma esta sigan ó dispor doslectores.

hADRIÁN lOUREIRo

PAG: M28SR06 -- EDI: MAR28

Acto poético

6 O Correo Galego 28/3/02 O Correo Galego 28/3/02 7

bota a andar esta nova aventura na que sen dúbidaEmilio Araúxo, o argonauta que está por detrás des-ta nao, nos deixará coma sempre o mellor de si mes-mo. Logo de varios cadernos monográficos nos quepuidemos escoitar as voces poéticas de CesáreoCarballido, Rea Nikonova e Yu Jian e as reflexións fi-losóficas de Alain Badiou, aparece agora o primeironúmero de Amastra -N-Gallar,unha revistaondesevai esculcar a esencia da poesía. A busca dun lugarde enunciación. A pescuda da esencia do acto poéti-co: a voz que se converte en xesto singular dun pen-

samento que racha coa realidade a través desepoder que o ser humano agacha con exclusivida-de no seu interior: a capacidade de simbolizar, derepresentar a realidade con finalidades estéticas.

E isto faise neste primeiro número de Amastra -N - Gallar desde a prosa e tamén desde o dicir po-ético, como xa acontecera con esoutra magna pu-blicación, Do Lado dos Ollos que Emilio Araúxosacara á luz hai dous anos. Partimos das mesmasverdades que daquela nos serviron de alicerces eque Philippe Sollers formulaba de xeito maxistralna revista Le Nouvel Observateur: a poesía é ho-xe o antídoto ou remedio para a nosa época. Xaqué logo, resulta urxente e perentorio saber enque consiste o acto poético. En Amastra - N - Ga-llar faise esa esculca convidando a testemuñaraos mesmos poetas, a unha nómina ampla de po-etas ou de investigadoresaestudiososdaesenciada poesía, como pode ser o caso de Alain Badiou.Cada un á súa maneira, desde a prosa ou desde opropio dicir lírico, fannos mergullar nese mar senfondo no que cómpre ancorar o acto poético.

Abre as páxinas da revista o escritor de expre-sión portuguesa Fernando Aguiar, que entende apoesía como un todo, afirmando, xa que logo queo acto de escribir debe de ser potenciado estetica-mente baixo a forma de performances ou acciónspoéticas. Joseph Attié, enxergando na experien-cia vital de Mallarmé e nunha profunda análise naque se mestura a psicanálise lacaniana e aontolo-xía, afirma que a singularidade do acto poético é oseu lugar de envío: non un Outro da verdade e dosaber, senón a fenda que o envío mesmo produceno Outro. Un acto pois fundador, un ‘‘alustro doser’’ ( Henri Maldiney ). En Lacan tamén se esteaJean-Louis Aucremanne para manter que o queestá en xogo na poesía é o impensable: un fraca-so, unha bufonada da lingua pero que ‘‘dá no cra-vo’’. Na súa quenda, Alain Badiou, desdeunhapo-sición filosófica ( psicótica xa que logo ), chega áconclusión de que o acto poético se identifica coenunciado de Fernando Pessoa: ‘‘Ser unhacousa

é non aceptar ningunha interpretación’’. Máis inte-lixible é a resposta do gran poeta angolano, discí-pulo no seu día de Adorno, Arlindo Barbeitos: ‘‘Oacto poético é un feito de verdade atemporal quese furta a calquera parámetro lóxico, cousa que lleaporta á poesía unha dimensión de soño ou depe-sadelo que excede calquera sorte de coherenciado discurso racional’’. Itxaro Borda, o escritor deEuskal Herría,asimilaoactopoéticoante todocunacto de liberdade persoal que nos pode axudar avivir e a resistir cando se nos torcen os camiños davida. Ao poeta marroquí Mohammed Bennis, quenon se considera nin filósofo, nin sabio nin seque-ra propietario dun territorio poético, a historia doseu pobo aprendeulle desde a adolescencia queapoesía é un territorio infranqueable, a experienciamesma do imposible, unha luz que se move caraao infinito, fluctuante e apaixonada polo imposi-ble. Finalmente, neste percorrido incompleto e deurxencias fixámonos na definición do poeta, artis-ta e networker uruguaio Clemente Padín.Partindodas definicións semánticas de Peirce, ClementePadín chega á conclusión de que a esencia do po-ema constitúese no representame que se trans-forma en ‘‘noutro signo’’ na particular interpreta-ción de cada lector. Un supra - signo que dá fe doseu ser, un espacio de liberdade intransferible.

Este primeiro número de Amastra - N - Gallarcomplétase coas achegas doutros poetas/pensa-dores. Philippe Beck, Adriana Dreizzen, Domini-que Fourcade, Nathalie Georges, Bernard Noël,Daniel Zimmerman, Claude Royet - Journoud,Pe-arse Hutchinson, Yu Jian, Uxío Novoneyra, Ja-mes Sacré, Jorge Alemán e Rea Nikonova apor-tan tamén o seu gran, non de materia inerte senónde semente viva para xerar esa gran teoría poéti-ca á procura da que andaomaiorpoetólogodono-so sistema literario, Emilio Araúxo.

f. mARTINEZ bOUZAs

PAG: M28SR08 -- EDI: MAR28

Subversión

8 O Correo Galego 28/3/02 O Correo Galego 28/3/02 9

teño Subversións (Edicións Xerais, Vigo, 2001) deFran Alonso desde hai tempo. E non falei antes des-te libro porque (a) foron entrando outros de maior ac-tualidade, (b) o que seguramente indique que Sub-versións ten, ao menos para min, un certo valor in-temporal, e non soamente porque insira–agásCida-des– os libros do autor vigués anteriores ao chama-do –precisamente– Subversións, inédito ata agora.Estamos pois diante dunha especie de revisión da

obra poética de Fran Alonso, un narrador en princi-pio e por principio o que se nota na súa poesía , so-bre todo na que precede a Subversións. E é que,conefecto, Persianas, pedramol e outros nervios (1992)e Tortillas para os obreiros (1996), son respectiva-mente un par de mostras de narracción literaria e ci-nematográfica , o que cadraáperfeccióncopercorri-do de Fran Alonso, quen se dera a coñecer con Trai-ler (1991), cando se levaban os docudramas. E Trai-ler conduce automaticamente á estupenda anécdo-ta que Alonso conta en Subversións poéticas, a ‘‘po-ética’’ por dicilo de xeito convencional que fecha es-te libro. A anécdota devandita ten como figura cen-tral a Bernardino Graña, quen lle dixo ao autor deSubversión, despois dun recital, que facía poesía decamioneiro. O que non deixou de prestarlle ao FranAlonso. Tampouco está mal o conto do poeta da xe-ración inmediatamente anterior á de Alonso (seráundos da chamada, sen siso ningún, a dos 80), quen lleaconsellase ao poeta de Vigo que non publicase de-terminado poema porque o desprestixiaba. Ese po-ema, en fin, está aquí e está ben, e tampouco é tanprovocativo, o que pasa é que hai xente da chamadaxeración dos 80 que máis que pichafrías son picha-xélidas, que se lle vai facer e qué pena. O certo é queFran Alonso é o dignísimo expoñente dun tempo noque a poesía precisa menos de ornamentos e máisde revulsivos e sobre todo necesita recuperar oprestixio perdido; e nesta e noutras cousas fan fallaxente como o autor que hoxe anda a ocuparme.Prestixio perdido, e os dous mil poetas éditos, incluí-dos os que o fan de momento tan só en revistas eacabarán publicando libros, non axudan a nada a isoque di Alonso de que ‘‘nas culturas minorizadas apoesía sexa o xénero máis prestixiado, o de maiorincidencia social e do que máis libros se editan’’. Detodo isto particularmente soamente admito o tercei-ro apartado; os anteriores valerían nos tempos deRosalía de Castro, Curros Enríquez, Ramón Caba-nillas, ou mesmo Celso Emilio Ferreiro. Hoxe non,en parte –sospeito– porque publican poesía Pelé,Melé e o rabo da vasoira, e a xente do común pensa

diante da invasión que isto da poesía é unha boacarallada. Por iso, tamén porque vivimos temposdunhas poéticas nada comprometidas, Subver-sións –e agora falo da primeira parte do libro- ten omérito engadido de ser un canto de protesta ou deloita en días menesterosos para a lírica ( e taménpara a épica, claro). A mensaxe de Fran Alonso,xa se pode imaxinar, é antiglobalizadora, antipen-samento único, aposta pola marxinalidade, polasmáis desposuidos dos desposuídos, os saharau-ís, por exemplo, con poemas previstos, ou pre-suntamente previstos, para levar un soporte ouunha infraestructura musical, de Manu Chao ouExtremoduro, por exemplo, que serían os referen-tes melódicos máis achegados a Fran Alonso,apóstolo dunha poesía urbana qeu no seu pro-saísmo conleva virtudes pero tamén defectos. Vir-tudes: frescura, lixeireza, liberdade, antiacadecis-mo. Defectos: pouco sentido de anovamento, ten-dencia á ‘‘fotografía’’ en canto que ‘‘recriacionis-mo’’, mimetismo con poetas-ideólogos que seme-llan un chisco ‘‘xatevans’’ e xa que logo reiterati-vos cando non cangados de previsibilidade.Ora,na romana ideal Fran Alonso compensa un maiornúmero de virtudes a carga de ‘‘vicios’’ que ao lon-go da súa poesía aparece. En todo caso, e isto émoi importante, Fran Alonso aposta por unha poe-sía viva, nada museística, na que a pureza vén da-da polo achegamento á realidade humana. Paisa-xes humanas as que traballa este poeta de Vigo,tamén do seu mar proletario, o que cómpre situarno seu haber. Polo demais Fran Alonso, quen co-loca os seus libros en orde inversa á habitual, é undigno representante do que está caendo por aí fo-ra (en Palestina, estes días, en Afganistán) o quemerece todo o respecto, máxime cando subliñaosseus argumentos cunha escrita poética de calida-de.

vICENTE aRAGUAs

PAG: M28SR10 -- EDI: MAR28

Máquina de brétema

10 O Correo Galego 28/3/02 O Correo Galego 28/3/02 11

hai uns meses atopeime -non me lembro agora óndecun artigo acerca dun proxecto arquitectónico, un de-ses pavillóns, creo, destinado a unha futura exposiciónuniversal, consistente nun edifico de densa brétema. Acada un dos visitantes entregaríaselles un chubas-queiro a entrada da nube de vapor, e no seu interioragardaríanlle as atraccións de quenda. Aínda que aidea me pereceu extravagante e pouco confortable -euresístome a pensar nun edificio como outra cousa queun lugar onde fuxir da humidade e do frío ambiental-non deixóu por iso de excitar a miña imaxinación, ali-mentada quizais polo aspecto futurista das platafor-mas que servirían como chan, pola intención -mostra-da nos daseños que acompañaban ó artigo- de crearun ambiente de etérea nave interplanetaria, o por facerrealidade o vello desexo de berrar a alguén de formaconsecuente: ¡eh you, get out of my cloud!

Volveu a imaxe daquel proxecto á miña memorialendo un pasaxe de Georges Spyridaki citado na Poéti-ca do Espacio de Bachelard: ‘‘A miña casa é diáfana,pero non de cristal. É mais da natureza do vapor. As

súas paredes contraense e expándense segundo omeu desexo. Ás veces, aproxímoas a mín como unhaarmadura protectora... Pero outras, deixo que as pare-des da miña casa se abran como una flor no seu propioespacio, que é infinitamente extensible.’’

‘‘A casa de Spyridaki alenta’’, resume Bachelard: éun soplo, é brétema.

O lugar natal de Xuan Bello, Paniceiros, do que vénde escribir a súa Historia Universal (Debate, 2002), se-mella feito da mesma brétema que a casa de Spyridakie o proxecto de pavillón, desas nubosidades conxéni-tas que se levan na ollada. Xuan Bello observa ó travésda brétema (ó través das paredes como Supermán) ascousas que gustan de agacharse nos volantes da súabranca saia: recordos e pantasmas e páxinas de libros,illas perdidas que el imaxinaría Avalon e eu a de KingKong, rosas brancas no pelo branco dunha muller quetoleou, pegadas de animais na neve... E comprendo fi-nalmente o que me gusta das máquinas de brétema,independentemente da miña aversión pola humidade,de que a súa causa sexa un ordenador ou o esconxurode Merlín: O simbolismo dunha nada viva -por oposi-ción ó baleiro inerte-, vibrante de posibilidades.

Pra tentar deexplicaraquintaesenciadaestéticaxa-ponesa, Leonard Koren imaxina un breve relato noqueun viaxeiro improvisa un refuxio pra pasar a noite nafraga: Axudándose dunha corda, anoa os extremosdun grupo de arbustos que medran xuntos. Á mañá se-guinte, antes de seguir á súa viaxe, desata os arbustose a improvisada tenda de campaña desaparece, fa-céndose virtualmente indistinguible da paisaxe. Senembargo, advirte Koren, quedan pequenos sinais doacontecido: ‘‘Unha lixeira torcedura nunha rama, eiquíou alá. O recordo do refuxio na mente do viaxeiro -emais na mente do lector que le esta descrición. Wa-bi-sabi, na súa forma máis pura, máis idealizada, trataprecisamente destas delicadas trazas, esta evanes-cente evidencia, ó bordo da nada. ‘‘Quizáis XuanBello,que traduciu poesía chinesa ó asturiano, decidiu se-guir. Os seus recoñecidos mestres, Borges e Cunquei-ro, así o fixeron.

gERMÁN sIERRA