PAGSAGOD SANG BISAYANGA BABOY

PAGSAGOD SANG BISAYA NGA BABOY

PAGTANGKAL KAG PALAYAW

Ang bisaya nga baboy ang masami naga duag sang itom, apang indi man katingalahan nga may ara iban nga naga duag sing puti, pula ukon may samay nga itom. Ang nayon kag lais may ara kabug-aton nga 40 tubtob 60 ka kilo.

Sa masami, ang bisaya nga baboy ang ginasagod sa mga malayo nga lugar kun sa diin wala sila gintagaan ukon ginahimuan sang kulungan ukon tangkal. Madasig sila magdamo bangud mahapos sa ila ang pagbusong kag pagbata. Ang isa ka bisaya nga nayon ang nagabata sang lima tubtob walo ka idik sa iya tagsa ka pagbata. Ang mga nayon ang nagaatipan sa iya mga idik kag may ara sila natural nga antibodies batok sa mga ordinaryo nga masakit kag parasito.

Isa ka bentaha sa pagsagod sang bisaya nga baboy amo ang manubo nga kapital para sini. Mahapos sila saguron kag makaadoptar sa lokal nga kondisyon/ dugang pa nga ang bisaya nga baboy ang mabuhi pinaagi sa pagkaon sang lokal nga pagkaon kag simple nga pag-atipan ukon konsumidor kag magapataas sang iya presyo sa merkado.

Sa sini nga tinion, aton makita nga ang mga bisaya nga baboy ang ginahigtan sa idalom sang mga kahoy ukon ginalayaw sa aton likod balay. Ang ini nga pagdumala ang masami nagatuga sang problema kasubong sang mga masakit nga kun kaisa nagaresulta sang pagkalamatay sini. Gani ginpanugyan sang mga eksperto ang paghimo sang ila tangkal ukon kulungan.Ang ginarekomenda nga takos sang tangkal amo ang duha ka metros x duha ka metros (2m x 2 m) sa tagsa ka nayon ukon lais. Ang kulungan ukon tangkal ang may-ara atop gamit ang lokal nga materyales kasubong sang nipa, cogon ukon anahaw. Ang dingding sarang man mahimo sa kawayan ukon kahoy sang lubi.Ginarekomendar man nga dapat kawayan ang nakakudal gamit ang biniak nga kawayan, kahoy sang lubi kag mga kahoy.

Dugang nga Ihibalo• Sarang maggamit sang saw dust, uhot/labhang, etc.• Basaon ang duta kun kinahanglan (60% moisture)• Average: 1 tubtob 2 ka tuig depende sa kadamuon sang sapat• wala ginarekomenda sa lowland ukon sa mga lugar nga masami ginabahaan.

PAGPADAMO SANG BISAYA NGA BABOY

PAGPAKAON

Ang pagpadamo sang bisaya nga baboy ang ginhimo sa natural nga pamaagi kun sa diin ang lais kag nayon ang ginabutang tingub sa 15 x 20 metro nga kulungan ukon tangkal. Kinahanglan nga may ara isa ka lais sa tagsa ka napulo tubtob kensi ka mga nayon. Mahimo nga ang mga bisaya nga baboy ang nakakulong sang separado kag sarang na nga masimpon sa tion sang pagpalais.Agud mapanami ang lahi kag kalidad sang bisaya nga baboy, kinahanglan magaagi sa maayo nga proseso ang pagpili sang nayon kag lais. Ang masunod amo ang mga maayo nga kinaiya nga ginapasubali para sa pagpili sang lais kag nayon.

May maayo nga lawas kag wala sang sakit.May tipolon kag madamol nga lawas kag nagakaigo nga kalabaonMabaskog nga mga tiilAng nalayunon kinahanglan may ara lima tubtob anum ka mga paris sang suso, nagabata sang masobra sa walo ka mga idik kada bata kag maayo mag-atipan sang iya mga idik.Ang lais kinahanglan may ara talunsay nga kadakuon sang itlog (testes), amo ang pinakadaku sa ila nga mag-ululutod, madasig magdako kag may makagaranyak nga kinaiya na guid ang itom nya nga duag.

Ang isa sa pinaka maayo nga kinaiya sang bisaya nga baboy amo ang iya abilidad sa pagkaon sang mga lokal nga pagkaon parehas sang upa, balinghoy, gabi kag iban pa nga pagkaon sa palibot para mabuhi (survive). And masunod ang ginarekomendar nga pagkaon para sa bisaya kag iban pa.

Para sa nayon kag lais• 1-1.5 ka kilo sang ginsimpon nga pagkaon (upa, mais, kopras) sa tagsa sa ila kada adlaw• Nagsuplemento sang hilamon, mga dahon, damog halin sa kusina, linaga nga gabi, balinghoy ukon elephant yam kag iban pa.

Pahanumdum:Dugang nga pagkaon ang mahimo ihatag sa mga nayon nga nagapasuso.

1.2.3.4.

5.

Para sa mga Idik (10-45 ka adlaw ang edad)• Mga madali matunaw nga mga pagkaon (commercial hog starter mash)• Dugang nga pagkaon parehas sang mga prutas, ulutanon, upa, ginaling nga mais ukon kinagod nga lubi.

Para sa padakuon (2-5 ka bulan ang edad)• 0.3-1 ka kilo ang ginsimpon nga pagkaon sa tagsa sa ila kada adlaw.• Pagsuplemento sang mga hilamon, dahon, damog halin sa kusina, ginluto nga gabi, balinghoy ukon elephant yam kag iban pa.

Trichantera ukon Madre de Agua• May mataas nga protina kag calcium• Manamit• Pwede mahatag nga preska ukon nabulad na/na-uga (dried)

Ang masunod amo ang simple nga pagsimpon sang pagkaon para sa bisaya nga nayon, lais kag mga patambukon nga naghalin sa BAI-NSPRDC.

Table 1. Pagkaon para sa Nayon kag lais (BAI-NSPRDC, 2014)

*Basi sa presyo kag frequency sang pagpakaon sang bisaya nga baboy.

Mga kinahanglanon (Ingredients) Kadamuon (Kilo) Presyo (Php/kg) Kabilugan nga Presyo (Php)

Upa 50.00 15.00 750.00

Ginaling nga mais 14.20 18.00 255.60

ugasip 30.00 15.00 450.00

Molasses 3.75 20.00 75.00

Apog 2.00 12.00 24.00

Asin 0.30 15.00 4.50

Iban pa *Ad-Libitum

Kabilugan (total) 100 Php 1,559.10 ukonPhp 15.59/kg

Pag-atipan sang nayon sa tion sang pagbusong

Kun ang nayon nagapakita na sang mga senyales nga madali na lang sya magbata, (napulo ka adlaw antes ang iya pagbata) parehas sang nagabanog nga mga dede kag pagkapula sang iya kinababoy ukon monay, mahimo na madala ang nayon sa sulod sang tangkal. Yari ang mga ginarekomendar nga pagsulundan nga mahimo sundon:

• Indi paghatagan sang pagkaon ang nayon sa adlaw sang iya inogbata.• Siguraduhon nga ang salog ang matinlo kag mala.• Magbutang sang daan nga sako, mga dahon kag iban pa sa salog kag indi pagdisturbuhon ang nayon sa tion sang iya pagbata.• Likawan ang pagseparar sang mga idik sa nayon ukon ang pag-utod sang ila mga ngipon sa adlaw nga sila ang ginbun-ag.

Pag-atipan sang nayon sa tion sang iya pagbata

• Pasugtan nga maglagaw ang mga idik sa sulod sang tangkal agud makakuha sila sang dugang nga iron.• Kapunon ang mga lalaki nga idik kun sila ang naga-edad na sang 10-41 ka adlaw.• Siguraduhon nga ang tangkal kag ang iya salog ang mala kag matinlo agud malikawan ang inspeksyon. Maghatag sang separado nga pagkaon para sa mga idik.• Separahon ukon lutason ang mga idik sa nayon kun sila ang naga-edad sang 45 ka adlaw.• Bakunahan batok sa hog cholera ang mga idik sa edad nga duha ka bulan.

Table 2. Pagkaon para sa mga patambukon (duha ka bulan kag masobra and edad) (BAI-NSPRDC. 2014)

*Basi sa presyo kag frequency sang pagpakaon sang bisaya nga baboy.

Mga kinahanglanon (Ingredients) Kadamuon (Kilo) Presyo (Php/kg) Kabilugan nga Presyo (Php)

Upa 30.00 15.00 450.00

Ginaling nga mais 23.00 18.00 414.00

Ugasip 27.70 15.00 415.50

Molasses 3.00 20.00 60.00

Apog 2.00 12.00 24.00

Asin 0.30 15.00 4.50

Iban nga Pagkaon *Ad-Libitum

Kabilugan (Total) 100 Php 1,368.00 ukonPhp 13.68/kg

PAGSULUNDAN SA PAG-ATIPAN SANG BISAYA NGA BABOY

Pag-atipan sa mga Patambukon

• Ang maayo nga kabug-aton sang patambukon nga baboy para sa lechon amo ang 10-30 ka kilo/kabug-aton sa buhi (liveweight). Samtang ang maayo nga kabug-aton para ihawon amo ang 30-40 ka kilo ukon masubra pa sa buhi.

• Hatagan ang patambukon nga bisaya nga baboy sang ginsimpon nga upa, kopras, ginluto ukon ginbulad nga balingoy kag gabi. Hatagan sang suplemento nga protina nagikan sa mga hilamon.

• Himuan sang tangkal ukon pasilungan ang mga bisaya nga baboy sa tion sang tig-ululan kag tig-ilinit agud malikawan ang mga masakit.• Hatagan sang nagakaigo nga pagkaon kag tubig agud madali magdako ang mga bisaya nga baboy.• Bakunahan batok sa hog cholera kun naga edad na sang duha ka bulan kag sa tagsa ka anum ka bulan para sa mga nayon kag lais.• Para sa mga respiratory nga problema, maggamit sang duna ukon natural nga remedyo/ bulong kasubong sang dahon sang sambong, lagundi kag iban pa nga herbal nga mga tanum• Para sa lupot (diarrhea) nga amo ang masami nga naga-atake sa mga idik, pakaunon sila sang dahon sang chrysopyllum caimito ukon star apple, bayabas, puno sang saging kag iban pa.

Ang mga masunod amo ang mga tips sa pagprotekta sa mga bisaya nga baboy batok sa mga masakit.

IKAAYONG LAWAS KAG MGA MASAMI NGA MASAKIT

Kadamuan sang mga kapistahan sang mga Filipino ang indi kumpleto kun wala sang lechon nga baboy. Ang mga lokal nga manog-lechon ang nagakasugot nga ang bisaya nga baboy ang maayo sa sabor kag kalidad ukon ang pagka-crispy sang iya panit.

Ang bisaya nga baboy ang madali mapadako kag mapadamo gilayon paagi sa husto nga pagpili sang lais kag nayon.

Dugang pa, ang bisaya nga baboy ang sarang guid magamit bilang materyal sa pagproduser sang natural ukon organiko nga karne.

POTENSYAL SANG MGA BISAYA NGA BABOY

Para sa dugang nga inpormasyon, mahimo magpakigangot sa kay

Rene C. Santiago, DVMCenter Chief IV

Bureau of Animal IndustryNational Swine and Poultry Research

And Development CenterBrgy. Lagalag Tiaong, Quezon

(042) 585-7727

Reprinted by:

DEPARTMENT OF AGRICULTURERegional Field office No. 6

Iloilo City

Regional Agriculture and Fisheries Information Section(RAFIS 6)

and in cooperation with theGender and Development Program

(GAD)

February 2016