PDF Trokelak I

LANBIDE EKIMENA 1

TTRROOKKEELLAAKK,, MMOOLLDDEEAAKK EETTAA

TTRREESSNNEERRIIAA

00.. PPRREESSTTAAKKUUNNTTZZAA--ZZIIKKLLOOAARREENN IIRRAAUUPPEENNAA

2.000 ordu (baliokidetasunari dagokionez, ordu hauek honela antolatuko dira: ikastetxe bakoitzean

bost hiruhilabeteko prestakuntza gehienez, eta ondoren dagokion lantokiko prestakuntza).

0.1. Produkzio sistemaren erreferentzia

Langilearen profila

► Gaitasun orokorra

Teknikari honek produkzio-sistemaren lanbide-prestakuntzari dagozkion eskakizun orokor hauek

bete behar ditu:

Aurreproiektu batetik abiatuta eta ezarritako arau batzuei jarraituz, aleko zein seriean

fabrikatzeko proiektu mekanikoak garatu beharko ditu, betiere fabrikazioaren bideragarritasuna eta

definitutako produktuaren kalitatea eta segurtasuna bermatzen duelarik.

Edonola ere, teknikari honen lana arkitekto, ingeniari, lizentziatu edo/eta arkitekto tekniko eta

ingeniari tekniko edo diplomatuek gainbegiratuko dute.

PROIEKTU MEKANIKOEN GARAPENA

LANBIDE EKIMENA 2

► Gaitasun profesionalak

Fabrikazio mekanikoaren produkzio-prozesuko atalen eta alderdi tekniko, ekonomikoen eta

antolaketa zein pertsonei dagozkien alderdien ikuspegi orokor eta bateratua izan beharko

ditu, hartara proiektuari irtenbide eraginkorrak gehitu ahal izateko.

Proiektuari dagokion dokumentazioa egin beharko du, beharrezko planoak zehaztea eta

plano orokorrak zein despiezezari dagozkionak, krokis eta xehetasun osagarriak,

instalazioenak eta makinen osagaienak egitea barne.

Tresneria, trokel eta moldeak muntatzeko zein fabrikatzeko prozesuan alderdi teknikoetan

aholkua eman beharko du. Horretarako prozesu hauek fabrikan ikusi eta datuak eta

proiektua optimizatzeko proposamenak bilduko ditu.

Proiektu mekanikoa automatizatzen lagunduko du, horretarako sekuentzia edo

konbinazioak zehaztu eta eragile zein kontrolatzaileak hautatzen parte hartuko du, eta

behar izanez gero, tresna pneumatiko, hidrauliko, elektriko eta PLCak muntatzeko

eskemak egingo ditu.

Lanari lotutako alderdi ekonomiko, tekniko edota lan-antolakuntzan gertatutako aldaketek

sortutako lan-baldintza berrietara egokitu beharko du.

Proiektua aurrera eramateko behar den dokumentazioa antolatu beharko du eta aldaketak

egiteko jarraibideak ezarri, horretarako eratutako prozeduretan oinarrituta.

Fabrikazio mekanikoaren industrian kalitatea kudeatuko du, horretarako, enpresaren kalitate-

-politika kontuan hartuz. Produkzio-prozesua kontrolatzeko plana garatzen lagunduko du eta

produktuen kalitatea bermatzeko prozedurak zehaztuko ditu.

Fabrikazio mekanikoko produktuen proiektuak garatuko ditu, horretarako diseinu

industrialaren teknika, metodo eta estrategia osagarriak erabiliz eta fabrikazio-baliabideak,

produkzio-kostuak eta merkatuaren joerak kontuan hartuz.

Diseinu eta fabrikazioaren eskakizunak bete ahal izateko produktuan aldaketak proposatuko

ditu. Horretarako produktua eta prototipoak aztertuko ditu eta aldaketak egiteko lanak

zehaztu, antolatu eta gainbegiratuko ditu eta produktuaren kalitatea bermatzeko egin

beharreko saiakuntzak gestionatuko ditu.

TROKELAK, MOLDEAK ETA TRESNERIAK

LANBIDE EKIMENA

3

Bere lan-taldeko kideekin harreman errazak izango ditu eta taldeko betekizunak antolatzen

eta garatzen parte hartuko du ezarritako helburuak lortzearren, betiere jarrera jasanbera

izanez eta taldeko kide guztien zein menpekoen lana errespetatuz.

Arazoak konpondu eta norberaren zein beste lankideen jarduerari buruz erabakiak hartuko

ditu, bere aginpideari dagozkion ezarritako arauei jarraituz, eta, hautatutako irtenbidea

gauzatzean ondorioak segurtasun, antolakuntza edo ekonomiari dagozkion baldintzetan

eragina baldin badu, aldez aurretik nagusiei galdetuko die.

Jarrera berritzailea izango du eta produktuaren zehaztapena, fabrikazio-kostuak, lehengaiak,

osagaiak, produktua merkaturatzeari eta kalitateari buruzko proposamenak egitean aurrea

hartuko du.

Maila apalagoko beste teknikarien lana antolatu, zuzendu eta gainbegiratu egingo du eta lan

egitean sor daitezkeen arazoak konpondu egingo ditu.

Lan-egoeretan izango dituen autonomia-eskakizunak

Teknikari honi, oro har, honako eginkizun hauetan autonomia izatea eskatuko zaio, betiere

goragoko teknikariek ezarritako betekizun eta helburuak kontuan hartuz:

Produktu berrien diseinuan, bertsio edota aldaeratan parte hartzea eta espezifikazio

teknikoko proposamenak eta irtenbide eraginkorrak ekartzea.

Aurreproiektu batean oinarriturik, produktua fabrikatzeko beharrezko planoak egitea.

Normalizatutako elementuen neurriak ezartzeko kalkulu teknikoak egitea.

Fabrikaziorako beharrezko diren produktu mekanikoen planoak eta dokumentu teknikoak egitea.

Produktua automatizatzeko beharrezko diren eskema pneumohidraulikoak egitea.

Sistema informatikoak eta diseinuko eskuliburuak erabiltzea.


LANBIDE EKIMENA 4

Prototipoak fabrikatzeko beharrezko diren planoak edota maketak egitea eta hauek

burutzeko lanak koordinatzea.

Prototipoekin egindako saioen jarraipena egitea, emaitzen berri ematea eta garrantziko

informazioa artxibatzea.

Proiektuari buruzko datuak biltzea eta lanaren garapenari buruzko txostenak bidaltzea.

Fabrikazio eta muntaketari dagokionez, aldaketak edota hobekuntza teknikoak, kostuen

murriztapena eta laguntza teknikoa proposatzea.

Produktuen zehaztapena eta garapenari buruzko dokumentazioa artxibatzea eta mantentzea.

► Gaitasun-unitateak

Fabrikazio mekanikoko produktuak garatzea.

Fabrikazio mekanikoko prozesuaren matrize, molde eta tresneriari buruzko proiektuak

garatzea.

Produktuaren automatizazioa fabrikazio mekanikoan ezartzea.

Produktuaren kalitatea fabrikazio mekanikon kudeatzea.


LANBIDE EKIMENA

5

11 MMOODDUULLUU--AAUURRKKEEZZPPEENNAA

1.1. Helburuak

Programazioaren helburu orokorra zein den jakin

Ebaluatuko diren hiru eduki (kontzeptu, prozedura eta jarrerari dagozkionak) ezagutu

Ebaluatzeko irizpideak ezagutu. Zer, Nola eta Noiz ebaluatu eta errekuperatu

Modulua gainditzeko behar diren ahaleginak kontuan eduki

1.2. Moduluaren identifikazioa

Aurkezpena

Modulu profesionala: Trokelak, moldeak eta tresneriak.

Prestakuntza-zikloa: Proiektu mekanikoen garapena.

Maila: Goi-maila.

Familia profesionala: Fabrikazio mekanikoa. Produktuen garapena eta fabrikazioa.

Oinarrizko iraupena: 135 ordu.

Iraupen finkoa: 165 ordu.

Gehienezko iraupena: 199 ordu.

Laneko korrespondentzia: Bai.

LH okupazionalarekin baliozkotasuna: Bai.

Irakasleen espezialitatea: Fabrikazio mekanikoaren antolakuntza eta proiektuak.

Modulu-mota: Berariazkoa, Gaitasun Unitate bati lotuta.


LANBIDE EKIMENA 6

Amaierako trebetasunak

Xafla ebakitzeko erabili beharreko matrizegintza-tresnak zehaztea, produkzio-eskakizunak

eta prentsaren baliabideak kontuan hartuz.

Produkzio-eskakizunak eta prozesuan erabilitako baliabideen ahalmena kontuan harturik,

galdaketarako eta forjaketarako moldeak zehaztea.

Produkzio-prozesua aztertuz, mekanizatua ahalbidetzeko edo produktibitatea hobetzeko

piezei eusteko tresnak zehaztea.

Unitate didaktiko honetan ikasleari honako informazio hau emango zaio:

Moduluaren eduki orokorra

Eskola ematean jarraituko den metodologia

Zer, Nola eta Noiz ebaluatuko den

Errekuperazio-sistema

Moduluarekin zerikusia duten beste zenbait alderdi


LANBIDE EKIMENA

7

II.. BBLLOOKKEEAA

XXaaffllaa pprroozzeessaattzzeekkoo mmaattrriizzee--ttrreessnneenn zzeehhaazzttaappeennaa


LANBIDE EKIMENA 8

22.. MMAATTRRIIZZEEGGIINNTTZZAA,, MMOOLLDDAAKKEETTAA EETTAA TTRREESSNNEERRIIAA.. SSAARRRREERRAA

Helburuak

► Piezak hotzeko nahiz beroko konformazioan egiteko eren ikuspegi orokorra izatea lortu.

► Piezak mekanizatzeko erabiltzen den lotzeko tresneria ongi finkatzeak duen garrantziaz

jabetzea.


LANBIDE EKIMENA

9

2.1. Lan mekanikoak

Lan mekanikoa honako honi deritzo: teknika egokia erabiliz metal-zati bat (pieza gordina)

eraldatzea, nahi dugun forma eta neurriak dituen objektua (bukatutako pieza) lortzearren.

Industrian erabiltzen diren lan mekaniko arruntenak galdaketa, forjaketa, estanpazioa, ijezketa,

estrusioa, elektrohigadura, sinterizazioa eta txirbil-harroketazko mekanizazioa dira.

Galdaketa

Galdaketa urtutako metala forma egokia duen molde izeneko ontzira sartuz nahi dugun formako

pieza fabrikatzea da.

Galdaketa bidez honako metal hauek lantzen dira: burdinurtua, brontzea, aluminioa eta altzairua.

Izan ere, likido egoeran metal hauek oso jariakorrak eta homogeneoak baitira. Galdaketa bidez lortutako

piezek itxura landugabea izan ohi dute.

2.1. irudia.

Forjaketa

Tenperatura jakin bateraino berotutako pieza eskuzko mailuen kolpez zein kolpe mekanikoen

bidez deformatzea da forjaketa. Forjaketa-tenperatura hori forjatu nahi den materialaren arabera

desberdina izango da.

Forjaketaren bidez egoera plastikora eralda daitezkeen materialak lantzen dira. Horrela, sistema

merkeagoaren bidez lortu ezin diren forma eta neurri jakinetako piezak lortzen dira, bai eta piezaren

egitura molekularra, eta honekin batera ezaugarri mekanikoak, hobetu nahi direnean ere. Burdina eta

altzairu gozo eta erdigogorrak dira forjaketarako material egokienak.


LANBIDE EKIMENA 10

2.2. irudia.

Beroko estanpazioa

Aldez aurretik tenperatura egokian berotutako pieza bi estanpazko (A estanpa eta B

kontraestanpa) metalezko molde batean sartu eta presio handia eginez pieza hori deformatzeari deritzo

beroko estanpazioa.

Beroko estanpazioarekin tenperatura altuan plastiko bihurtzen diren altzairu eta beste material

batzuk lantzen dira.

Sistema honetan indar handiko prentsak erabiltzen dira.

2.3. irudia.


LANBIDE EKIMENA

11

Ijezketa

Lingote edo erdibukatutako produktutik abiatuta profil jakin bat duen xafla edo barra lortzen da

ijezketaren bidez. Ijezteko makinen bidez burutzen da ijezketa eta, oro har, metalezko masa aldez

aurretik berotuz egiten bada ere, lodiera txikiko xaflekin hotzeko ijezketa egiten da.

Ijezketan tenperatura altuaren bidez egoera plastikoan dagoen materialean trakzio- eta

konpresio-indarrek batera eragiten dute. Ijezketa-prozesua pixkana egiten da eta eraldaketa materiala

profil egokia duten bi arrabolen artean hainbat aldiz iraganaraziz burutzen da. Ijezketaren bidez egoera

plastikoa lor dezaketen materialak lantzen dira, hala nola, altzairua, letoia, aluminioa, etab.

2.4. irudia.

Estrusioa

Estrusioa lingote txikiak eraldatzea da, barra, tutu, profil, etab. lortzeko.

Materiala berotu eta egoera plastikoan dagoenean A izeneko arrabolean sartu eta, prentsa baten

bidez C izeneko pistoiak bultzata, B izeneko trokel edo trefilagailu batetik irtenarazten da, materialari

nahi den forma emanten zaiolarik.

Prozedura hau burdin metal ez diren beste metalek onartzen dute, hala nola zinkak, kobreak,

letoiak eta aleazio arinek.


LANBIDE EKIMENA 12

2.5. irudia.

Hotzeko estanpazioa

Hotzeko estanpazioan xafla eta txapak erabiliz hainbat formatako piezak lortzen dira.

Hauek dira estanpazio-lan arruntenak:

Trokelaketa

Tolestaketa

Enbutizio edo tenkaketa

Puntzonaketa

Txanpongintza

Trokelaketan, adibidez, xafla metalikoaren S zerrenda M izeneko matrizearen gainean jartzen

da. Matrize hau plaka da, eta zulo bat du, lortu nahi den piezaren profila duena. Matrizearen profilaren

berdina duen Z puntzoiaren bidez, eta kolpe bakar batez, P izeneko pieza ateratzen du S zerrendatik.

Eragiketa hau prentsa izeneko makinetan burutzen da.

Estanpazioaren bidez material xaflakorrak lantzen dira: altzairu gozoa, letoia eta aluminioa.


LANBIDE EKIMENA

13

2.6. irudia.

Sinterizazioa

Sinterizazioan piezak honela lortzen dira: partikula metalikoak (hautsa) moldeetan konprimitzen

dira eta horrela lortutako piezak tenperatura alturaino berotzen dira partikula metalikoak solda daitezen.

Hautsa Z izeneko puntzoi baten bidez M matrizearen barruan konprimitzen da. Zuloak forma

egokia duten A arren bidez lortzen dira. Pieza E egozkailuaren bidez ateratzen da matrizetik.

Material gogorreko piezak, estelita edo karburo metalikoak kasu, egiteko erabiltzen da

sinterizazioa, bai eta altzairu eta beste material batzuetako makinen pieza txikiak egiteko ere.

Sinterizazioaren bidez doitasun handiko piezak lor daitezke.

2.7. irudia.


LANBIDE EKIMENA 14

Elektrohigadura

Elektrohigaduraren bidez metalezko piezaren barneko profila egin ohi da E polo negatiboa

(elektrodoa) eta P polo positiboaren (landu behar den piezaren) arteko deskarga elektrikoaz baliatuz.

Elektrodoak lortu nahi den profilaren araberako aurreko profila dauka. Elementuak petrolio-bainuan

sartuta daude.

Soberako materiala deskarga elektrikoen bidez askatzen da.

Landuko diren materialen gogortasunak edo erresistentziak ez dute eraginik eragiketa honetan.

Elektrodo eta piezek ez dute elkar ukitzen. Ez dago inolako indarren eraginik, eta gainera

eragiketa honetan ez da berorik askatzen.

Elektrohigaduraren bidez hain gogorrak diren karburo metalikoak, altzairu tenplatua, metalak eta

aleazio arruntenak landu daitezke.

2.8. irudia.

2.2. Txirbil-harroketazko mekanizazioa

Pieza bati material-kantitate txikiak kenduz (txirbila) pixkanaka txikiagotzea eta forma ematea da

txirbil--harroketazko mekanizazioa.

Piezari materiala kentzeko erabiltzen den tresna erreminta da.


LANBIDE EKIMENA

15

Silexko aizkora da gizakia objektuari forma emateko lehenik erabili zuen erreminta, erreminta

zahar honetaz baliatuta objektuari puskak kenduta hain zuzen. Labana, aizkora eta zizela erreminta

arruntak dira.

2.9. irudia.

Erreminta berarekin emaitza desberdinak lor daitezke lantzen ari den material-motaren arabera.

Eskultorearen zizelak marmolari harri-puska zapalak kentzen dizkio, berehala gainera, marmola

material hauskorra baita.

Errementariaren S zizela altzairuzko P piezari txirbil-itxurako T zati txikiak ateratzen dizkio. Kasu

honetan zati txikiak ez dira berehalakoan aterako, altzairua plastikoa izanik erremintaren kolpearen

eraginez zatiak piezatik atera baino lehen deformatu egiten baita.

2.10. irudia.


LANBIDE EKIMENA 16

Erreminten lan egiteko modua

Erremintarekin lan egin ahal izateko materiala ukitzen duen zatiak ziri-forma izan behar du,

horrela materiala ebaki ahal izango baitu.

Ziriaren ebakidura-angelua desberdina izango da landuko den piezaren materialaren arabera.

Adibidez: sorbatza burdinurtuko piezan Pg (material gogorra) lanean ari bada, ebakidura-angelua

handiagoa izan beharko du aluminiozko pieza Pa (metal biguna) lantzeko behar dena baino.

Txirbilaren forma ere landutako materialaren arabera desberdina izango da.

Adibidez: burdinurtuko piezatik ateratako txirbilak puska zapal eta txikiak izango dira Ts.

Aluminiozko aleaziotik ateratako txirbilak, berriz, itxuraz kizkurrak izango dira Tr.

2.11. irudia.


LANBIDE EKIMENA

17

2.12. irudia

PRO

IEK

TU M

EKA

NIK

OEN

GA

RA

PEN

A

LAN

BID

E EK

IMEN

A

18

2.3.

Met

alak

lant

zeko

pro

zedu

rak

ME

TALA

K L

AN

TZE

KO

PR

OZE

DU

RAK

MO

LDAK

ETA

(Lik

ido-

egoe

ratik

abi

atut

a fa

brik

atze

a): m

asko

rrea

n,

hond

arre

an, a

rgiz

ari

gald

uzko

an, p

resi

opea

n.

HA

UTS

-ME

TALU

RG

IA

(Hau

tset

atik

abi

atut

a fa

brik

atze

a)

KO

NFI

GU

RAZ

IOA

(Sol

ido-

egoe

ratik

abi

atut

a fa

brik

atze

a)

BE

STE

ZE

NB

AIT

(Ego

era

bere

ziet

atik

abi

atut

a fa

brik

atze

a)

-Ele

ktro

lisia

-S

olid

otze

azka

rra

MO

LDAK

ETA

Sol

dadu

ra (z

uzen

ekoa

eta

ze

hark

akoa

, gog

orra

eta

big

una)

, er

rem

atxa

keta

, its

aske

ta, p

rent

sa

bide

zko

mun

take

ta, p

laka

keta

,...

ME

KA

NIZ

AZI

OA

(Mat

eria

la h

arro

tzea

)

DE

FOR

MA

ZIO

ETA

EB

AK

ETA

(Mat

eria

la h

arro

tu g

abe)

Txirb

il-ha

rrok

eta

bide

z

Torn

eake

ta, f

resa

keta

, zu

lake

ta, z

erra

keta

Urra

dura

bid

ez

Aka

bera

-pro

zedu

rak

Pro

zedu

ra fi

siko

eta

kim

ikoa

k

Mat

eria

la h

arro

tzea

m

ekan

ikoa

EZ

den

ekin

tzar

en b

idez

: - E

lekt

rohi

gadu

ra

- Ele

ktro

litoa

- M

ekan

izat

u ki

mik

oa

- Las

erra

- E

lekt

roi-s

orta

- U

ltras

oinu

ak

- Ur-z

orro

tada

BE

RO

KO

A

Forja

keta

, est

rusi

oa,

esta

npaz

ioa,

ijez

keta

.

HO

TZE

KO

A

- Enb

utiz

ioa

- Tol

esta

keta

- T

roke

lake

ta

- Tre

filak

eta

- Ten

kake

ta

- Ije

zket

a - E

stru

sioa

- H

ozka

keta

- L

auke

ta

Har

ri ur

raga

rri b

idez

ko la

nak

Bes

te z

enba

it (d

oita

sun

txik

ia):

- Zor

rozk

eta

- Esm

erila

keta

- B

izar

rak

kent

zea

Arte

zket

a (d

oita

sun

hand

ia):

- Arte

z. z

ilindr

ikoa

- K

anpo

ko a

rtez.

- A

rtez.

sak

ona

- Abi

adur

a ha

ndik

o ar

tez

- Leu

nket

a - L

apea

keta

- T

xarta

keta

Err

emin

ta

ebak

itzai

lear

en

bide

zko

akab

era

(nan

otek

nolo

gia)


LANBIDE EKIMENA

19

2.4. Piezak finkatzea

INFORMAZIO TEKNOLOGIKOA

AI/2/A IKASTURTEA

3 ZULAKETA

IT-1/1 HO-1 HS-1 HV-1

PIEZAK FINKATZEA

Landu nahi den zuloaren zentroak, granatez markatuak, barauts-puntaren azpian zehazki egon

behar du. Ezin izango da zulaketa bertikala egin pieza horizontalki ondo finkatuta ez badago.

Horrexegatik zulatzeko mahaiak garbi-garbia egon behar du, inolako txirbil edo zikinkeriarik gabe (1.

irud.).

Pieza alderik alde zeharkatzen duten zuloak egitean kontuz ibili behar da mahaia ez zulatzeko

(2. irud.). Barauts-puntak piezaren zulotik irtetean mahaiaren zulo edo hutsuneren batekin bat egin

beharko du. Horrelakorik ez badago, piezaren azpian tako edo mokorra jar daiteke, edo bestela,

paralelepipedo--formako bi metal-zati jarriko dira barauts-punta bi hauen artean igaro dadin.

Zuloa egitean pieza biraraz dezaketen biraketa-momentuak sortzen dira. Barautsak pieza erabat

zeharkatu duenean esfortzu hauek gehiago nabaritzen dira. Hortaz, barautsa biraketa horren kontra

finkatu egin beharko dugu.

Pieza txikiak matxarden bidez ondo finkatzen dira (3. irud.). Barailak pieza txiki eta ertainekin

erabiltzen dira (5. irud.). Pieza biribilak “uve” formako prismetan finkatzen dira, 6. irudikoak

bezalakoetan. Mahaiari finkatzeko torlojuek ondo doituta estutu behar dute (7. irud.).

Berdinak diren pieza ugari zulatu nahi direnean, zulatzeko muntaia bereziak erabiltzen dira (8.

irud.). Pieza muntaian finkatzen da eta barautsa tenplaketa-prozesu egokia duten zorro gidarien bidez

gidatzen da. Muntaia berezietan trazatu eta markatu beharrik ez dago.

1. taula.

2.13. irudia. Pieza horizontal jarri behar da a) pieza. b)

zulatzeko mahaia. c) zuloa.

2.14. irudia. Barautsak egindako zuloekin

hondatutako zulatzeko mahaia.


LANBIDE EKIMENA 20

2.15. irudia. Pieza txikiak eskuko barailen bidez finkatuta.

2.16. irudia. Pieza luzeak eta ezegonkorrak finkatzeko

modua.

2.17. irudia. Finkatzeko torloju edo buruaz baliatutako

zulaketa.

2.18. irudia. Zulagailua “uve” formako piezaren bidez

finkatuta.

2.19. irudia. Finkatzeko torlojuak finkatzeko arteketan ondo

doituta estutu behar ditugu.

2.20. irudia. Zulatzeko muntaia a) Pieza. b) Zulatzeko muntaia c) Barautsa gidatzeko zorroa.


LANBIDE EKIMENA

21


AP/2/A IKASTURTEA 2 ARRABOTAKETA

IT-2/2 HO-1 HV-1 —

PIEZAK FINKATZEA

Arrabotatzeko makinetan egiten den ebaketa-presio edo -indar handiaren eraginez, piezek

barailako finkatzeko brida edo ahotik mugitzeko joera izaten dute. Piezaren gainazala zimurra denean

indar hau are indartsuagoa da. Beraz, pieza ez dela mugituko bermatzeko, finkatzeko elementuekin

presio handia egin beharra dago. Alabaina, piezak oso meheak baldin badira deformatu egin daitezke.

Finkatzeko edo estutzeko azalera txikia denean, unitateko presioa oso handia izango da eta

piezak estutu dugun tokietan markak izango ditu. Tartean gera daitezkeen txirbil eta bestelako pusken

eraginez pieza ez da oso ondo finkatuta geratuko, eta, ondorioz, presioa edo estutze-indarra txikiagoa

izango da. Horregatik garrantzitsua da pieza muntatu baino lehen dena ondo garbitzea.

Pieza txikiak makinaren barailan finkatzen dira (1. irud.). Baraila estutzen dugunean piezak

altxatzeko joera duenez, pieza zurezko mailu baten bidez hondoaren kontra finkatu behar da.

Paralelepipedo--formako pieza metalikoen laguntzaz pieza ondo kokatu eta finkatuko dugu, betiere

mekanizatzen ari garen bitartean piezaren neurketan eta egiaztapenean ez dutela trabarik egiten kontu

izanik.

Pieza handiak mahaian finkatzeko T torlojuen bidez estutzen diren mahaiko bridak erabiltzen

dira. Bridak piezari finkatzeko presioa transmititzen dionez, pieza finkatzen ari den gainazalarekiko

paralelo egotea komeni da, hartara azalera handiagoa izango baita eta unitate-presioa txikiagotu egingo

baita. Torlojuak piezatik gertu jarri behar dira palankaren eragina handitzearren (2. irud.).

Piezaren goiko aldea aske geratzea komeni denean, mahaiari alboko briden bidez finkatuko

diogu (3. eta 4. irud.).

2. taula.


LANBIDE EKIMENA 22

2.21. irudia. Torlojuan edo finkatzeko barailan finkatuta.

2.22. irudia. Arrabotatzeko mahaian finkatuta. a) ondo

finkatuta x ahal den txikiena denean; b) gaizki finkatuta x, y –ren arabera handiegia denean; c) goitik behera mugi

daitekeen finkatzeko baraila; d) finkatzeko eskailera txikia.

2.23. irudia. Pieza meheak finkatzeko modua. a) topeko

listoia; b) pieza; c) albotik finkatzeko piezak; d) torlojuaren bidez eusteko gakoa e) aurreko topea.

2.24. irudia. Hainbat piezari eusteko modua.


LANBIDE EKIMENA

23


AI/2/F IKASTURTEA 8 FRESAKETA

T-2/2 HO-1 HV-1 —

PIEZAK FINKATZEA (jarraipena)

Piezak seguru eta sendo finkatu behar dira. Lanean ari garela pieza lasaitzen bada, piezak ez du

balioko eta gainera fresatzeko makina puska daiteke.

Piezak zulagailuaren barailan finkatzen dira, edo bestela, fresatzeko makinarenn mahaian

finkatzen dira eusteko brida edo torlojuen bidez (1, 2, 3, 4 eta 5 irudiak).

Berdinak diren pieza ugari mekanizatu behar direnean, eusteko gailu edo muntaia bereziak

erabiltzen dira (4. irud.). Horrela pieza guztiak aldi berean doitu, zentratu eta sestran jarri ahal izango

ditugu. Denbora aurreztearren batzuetan muntaia bikoitzak erabiltzen dira. Hauetan fresa bat muntaia

batean lanean ari den bitartean beste muntaian pieza bat edo gehiago prestatzen dira. Lan egiteko modu

honi fresaketa pendularra deritzo (5. irud.).

Gainazalean zehar modu erregularrean fresatutako planoak izango dituzten piezak, hala nola

azkoinak, gurpil horztunak, etab., buru zatitzailearen bidez finkatuko dira (6. eta 7. irudiak).

3. taula.

2.25. irudia. Pieza meheak babestu egin behar dira makurtu ez daitezen. a) pieza b) eusteko pieza c) makinaren torlojua.

2.26. irudia. Piezak makinatik edo makinaren zutabetik gertu

finkatu behar dira.


LANBIDE EKIMENA 24

2.27. irudia. Landu behar den gainazala ahalik eta baxuen

jartzea komeni da.

2.28. irudia. Hainbat pieza finkatzeko modua.

2.29. irudia. Fresaketa pendularra. a pieza fresatzen den

bitartean, b pieza finkatzen da.

2.30. irudia. Oinarrizko buru zatitzailea a) pieza; b) buru mugikorra edo kontrapuntua; c) disko zatitzailea duen tresna zatitzailea; d) karraka; e) torloju zatitzailea eta g

arraste--pieza.

2.31. irudia. Buru zatitzailea.


LANBIDE EKIMENA

25

33.. XXAAFFLLAA EEBBAAKKIITTZZEEKKOO EETTAA KKOONNFFOORRMMAATTZZEEKKOO PPRROOZZEEDDUURRAA

Helburuak

► Pieza egiteko orduan kokapen egokia aukeratu xafla hobeto aprobetxatzeko eta

parametro guztiak ondo kalkulatu.

► Ebakitzeko indarrak kalkulatu; baita matrize eta puntzoiaren arteko erlazioa ere

(lasaiera)


LANBIDE EKIMENA 26

EEbbaakkeettaa eettaa ppuunnttzzoonnaakkeettaarreenn ooiinnaarrrriiaakk

3.1. Ebaketa eta puntzonaketa

Estanpa egokia erabiliz, xafla batean jakineko forma duen zuloa egitea da puntzonaketa.

Ebaketa, berriz, jakineko forma duen pieza xafla batetik ateratzeko eragiketa mekanikoa da

(3.1. irud.).

3.1. irudia. Pieza ebakitzeko prozesua eta ebakitzean parte hartzen duten indarrak: A, prestaketa; B, ebaketaren hasiera; C lanean (bete-betean); D, ebakitako pieza; E, xaflatik egoztea.

Trokelgintzan ez dira txirbil-harroketazko ebaketa, edo oxiebaketa bidezkoa, egiten; ezta zizaila

edo antzeko erreminten bidez egindako ebaketak ere. Trokelgintzan lantzen diren ebaketak puntzoi

bidez ebakitako lerro osoan batera egiten dena da. Ondorioz, askotan baliokidetzat jotzen dira ebaketa

eta puntzonaketa kontzeptuak, nahiz eta puntzonaketa ebaketa-kasu jakin bat izan (3.2. irud.).

Kontuan izan behar da, bestalde, puntzonaketa gehienetan xafla mehe edo ertainetan burutzen dela.

3.2. irudia. Disko baten puntzonaketa.


LANBIDE EKIMENA

27

Ebaketan gertatzen diren fenomenoak

Puntzoiaren bidez ebakitzen denean, lehenik materiala konprimitu egiten da (3.1. irud. A, B, eta C)

eta materialaren zuntzak deformatu egiten dira. Are gehiago, presioa materialaren ebakidura-erresistentzia

baino handiagoa denean materiala urratu eta puskatu egiten da (ikus 3.1B eta C irudiak). Materiala ebaki

denean, deformatutako zuntzek, elastikotasuna dela eta, jatorrizko egoerara itzultzeko joera dute, eta

horrela, ebakitako zatiak hurrenez hurren puntzoiari eta matrizeari itsatsiko zaizkio (3.1. E irudia).

Beraz, zuloaren amaierako neurria puntzoiaren neurriaren berdina izango da, eta ebakitako

piezarena eta matrizean egindako zuloarena ere bai, nahiz eta hauek, puntzoia eta matrizearen arteko

lasaiera dela eta, neurri guztiz berekoak izan ez.

Xaflaren lodieraren eta puntzoiaren diametroaren arteko erlazioa.

Xafla oso lodia denean eta puntzoiaren zeharkako sekzioa oso txikia denean, gerta daiteke puntzoiak

xafla ebakitzeko egin behar duen presioa puntzoiaren erresistentzia bera baino handiagoa izatea. Kasu

honetan ezin izango da ebakia egin. Ebakia egiteko ahalmena edo muga ez da xafla eta puntzoiaren neurrien

araberakoa bakarrik. Xaflaren materiala eta puntzoiaren forma ere kontuan hartu behar dira.

Altzairu biguna eta puntzoi zilindrikoa hartzen baditugu, ebaki daitekeen xaflaren gehienezko

lodiera mm-tan (e) honela kalkulatuko da:

e = 1,2 · d [1]

e = xaflaren lodiera mm-tan

d = puntzoiaren diametroa mm-tan

Material bigunagoak lantzean erlazioa handiagoa da.

Segurtasun-arau praktiko gisa honako hau kontuan hartzea komeni da: xaflaren lodierak puntzoi

txikiaren diametroaren berdina edo txikiagoa izan behar du. Zilindrikoak ez diren puntzoiekin lan egitean,

berriz, diametroaren ordez puntzoiaren neurri txikiena hartuko da kontuan.

Trokel ebakitzailearen atal nagusiak

Ebakitzeko trokelaren atal nagusiak honako hauek dira (3.3. irud.): Puntzoi-etxearen heldulekua

edo zurtoina (1); Balazta-plaka edo puntzoien tope-plaka (2); Puntzoi-etxearen plaka (3); puntzoiak (4);

puntzoien plaka gidaria edo ateragailua (5); material-zerrenda (6); alboko gidariak (7A); eusteko topea

(8); matrize-plaka (9); matrize-etxearen oinarria edo plaka (10); gidariaren zutabeak (11); malgukiak (12);

torlojuak (13); gidari-zorroak (14).


LANBIDE EKIMENA 28

3.3. irudia. Puntzonatzeko ohiko matrizea.

Irudi honetan matrize osoa, despiezea eta beronen muntatze-pozesua ikusten dira.

3.4. irudia. Ebakitzeko trokelaren atal nagusiak.


LANBIDE EKIMENA

29

Puntzoi-etxearen heldulekua edo zurtoina (3-3. irud.). Forma eta neurri normalizatuak dituen

altzairuzko zilindro erdigogorra da.

Trokela eta trokela lotu behar zaion prentsaren arteko lotura egitea du helburu.

Balazta-plaka edo kontraplaka (3.4. irud.). Izenak berak adierazten duenez, trokelaren goiko

aldearen euskarri eta aldi berean puntzoien ebaketa-esfortzuaren berme eta euskarria da.

Pieza honetan puntzoi-etxearen heldulekua eusten zaio.

Puntzoi-etxearen plaka (3.5 irud.). Atal honek puntzoiei heldu eta gidatu egiten ditu, horrela

gilbordura saihesten da eta materiala okertu gabe ebaki daiteke. Ondorioz, atal honen lodiera

puntzoiaren luzeraren araberako izango da.

Puntzoiak (3.6. irud.). Altzairu tenplatuzko prismak dira. Puntzoi-etxearen plakari akoplatuta

daude eta matrizearen zuloetan sartzean xafla zizailaketa bidez ebakitzen dute.

Puntzoien zeharkako ebakidurak lortu nahi den piezaren forma osoa edo partziala dauka.

Puntzoiek matrize-plakarekiko elkarzut egon behar dute, bestela sorbatzen lan irregularraren

ondorioz hautsi egin daitezke eta.

Puntzoien plaka gidaria (3.7. irud.). Puntzoiak matrize-plakaren gainean gidatzeko balio du.

Zenbaitetan, pieza ebaki ondoren puntzoiei itsatsita geratzen den material-puskak ateratzeko

ere baliodezake.

Material-zerrenda (3.8. irud.). Forma luzanga duen xafla-banda da. Bertan ebakitzen dira

fabrikatu behar ditugun piezak. Zerrenda trokelaren albo batetik sartu ohi da eta piezari

dagokion ebaketa-posizioa tope baten bidez edo prentsaren elementu osagarrien aitzinapen

automatikoaren bidez finkatzen da.

Alboko gidariak (3.9A irud.). Xafla gidatzea helburu duten pletinak dira alboko gidariak.

Trokel batzuetan gidarien alde bat xaflaren tope gisa erabiltzen da pieza ebakitzean

(3.8B irud.).

Material-zerrendari eusteko topea (3.10 irud.). Bere izenak adierazten duenez, ebaketa

bakoitzean xafla egoki kokatzeko balio du.

Tope-mota eta sistema ugari dago eta geroago aztertuko ditugu.

Matrize-plaka (3.11 irud.). Puntzoiekin batera matrize-plaka trokelaren atal nagusia da.


LANBIDE EKIMENA 30

Matrize-plakan lortu nahi den piezaren irudi osoa edo zati bat zehazki zizelkatuta dago.

Egitura osoan matrize-plaka da esfortzurik handiena jasaten duena.

Matrize-etxearen oinarria edo plaka (3.12. irud.). Matrize-plakak eusteko balio du eta

prentsaren mahaiari lotzeko arteka batzuk ditu.

Zutabe gidatzaileak (3.13 irud.). Zutabe hauek puntzoiak matrizeari dagozkion zuloekin

zehazki bat egitea dute helburu. Trokel handietan edo doitasun handiko trokeletan erabiltzen

dira batik bat.

Malgukiak (3.14 irud.). Malgukiak elastikoak dira eta pieza ateratzea eta puskak egoztea dute

helburu. Kasu honetan plaka ateratzaileak lan egin dezan dute helburu.

Torlojuak eta ziriak (3.15. irud.). Elementu mekaniko eta normalizatuak dira eta trokeleko

plakak, atal mugikor zein finkoarenak, elkarri lotzea dute helburu.

Gidari-zorroak (3.16. irud.). Kojinete lauak dira eta goiko plakan finko daude. Trokelaren atal

mugikorra zutabeetan zehar lasaiera lerrakorraren bidez eramatea dute helburu.


LANBIDE EKIMENA 31

Ebaki beharreko irudien kokapena, formaren arabera

Piezak, oro har, xafla-zerrenda edo zumitzean ebakitzen dira. Materiala ahalik eta gehien

aprobetxatzea komeni da. Horregatik, irudien eta irudiak ebakitzen dituzten puntzoien kokalekua

garrantzi handikoa da.

Adibidez: 3.1A. irudiaren antzeko forma duten piezak ebaki nahi badira, ebaketa 3.1B. eta 3.1C.

irudietan ikusten den bezala egin daiteke. Argi dago B irudian material asko alferrik galtzen dela eta C

irudian, berriz, ahalik eta gehien aprobetxatuz kokatu direla piezak.

Irtenbide egokiena ez da, ordea, 3.1A. irudikoa bezain erraza izaten beti. Kasu bakoitzean

azterketa sakona egin beharra dago. 3.1D., 3.1E., 3.1F. eta 3.1G. irudietan irtenbide batzuk

azaltzen dira.

Xaflaren ekonomia pieza material-bandan modu egokian kokatzean oinarritzen da.

Kokapena aukeratzean ezaugarri hauek kontuan hartu behar dira:

Piezaren kanpoko forma eta zumitzean duen kokapena

Seriearen garrantzia

Piezen arteko tartea

Piezaren ertzaren eta zerrenda edo zumitzaren ertzaren arteko tartea

Pieza bat eta hurrengo piezaren arteko tartea (pieza-neurria)

► Kokapen normala

Ebaki behar diren piezen kanpoko forma ABCD paralelogramo angeluzuzen baten barruan muga

daitezkeen kasuetan erabiltzen da (3.2. irud.).

► Kokapen zeiharra

Ebaki behar den pieza zabalera txikikoa izanik triangelu angeluzuzen baten barruan muga

daitekeen kasuetan erabiltzen da batik bat (3.3A. irud.).

Posizio honetan piezak inklinatuta jarriko dira, zumitzaren alde paraleloekiko (3.3B. irud.);

ondorioz, zumitzaren luzeran ertzak alferrik galtzen dira eta zabalera handiko piezak direnean kokapen

hau ez da batere ekonomikoa (3.3C. irud.). Kasu hauetan hobe da hementxe azaltzen den

alderantzikatutako kokapena aukeratzea:


LANBIDE EKIMENA 32

3.1. irudia. A, ebaki behar den pieza; B, ekonomiaren kontrako kokapena; C, irtenbide onuragarriagoa; D, pieza kokapen

normalean; E, pieza kokapen inklinatuan; F, pieza kokapen alderantzikatuan; G, beste kokapen bat.


LANBIDE EKIMENA 33

3.2. irudia. Angeluzuzen batek mugatutako forma

erregularreko pieza.

3.3. irudia. A, Triangelu angeluzuzen batean muga daitekeen

oinarri zabaleko pieza estua; B, pieza-mota honetarako kokapen egokiagoa; C, aplikazioa.

► Alderantzikatutako kokapena (3.4B. irud.)

Batzuetan, xafla hobeto aprobetxatzeko, bi ebaketa-serie egiten dira. Lehenengo seriean

zerrenda noranzko batean iragaten da eta bigarrenean alderantzizkoan. Horrela, piezen kokapenak

material-zerrendan aldizka korrespondentzia du.

Kokapen hau erabili ahal izateko baldintza hauek bete behar dira:

Zumitza trokel ebakitzaile beretik bi aldiz iragan behar da: lehenengo iraganaldian posizio

batean dauden piezak ebakiko ditu (3.4A. irud.), eta bigarrenean zumitzaren beste aldea

ebakiko du (3.4B. irud.), baina zumitzak alderantziz egon behar du.

Alderantziz jarritako forma bereko bi puntzoi dituen erreminta ebakitzailea erabil daiteke

(3.4C. irud.). Kasu honetan prentsaren kolpe bakar batean ebakitzen dira bi posizioak.

Piezak alderantziz bi modutara jar daitezke:

Ardatz bertikalarekiko alderantziz jarrita (3.4D. irud.).

Ardatz horizontalarekiko alderantziz jarrita (3.4E. irud.).


LANBIDE EKIMENA 34

3.4. irudia. A, lehenengo ebaketa-kokapena; B, bigarren ebaketa-kokapena; C, alderantzikatutako piezen ebaketa bi puntzoien bidez; D, material-zerrenda alderantziz jarrita ardatz bertikalarekiko; E, material-zerrenda alderantziz jarrita

ardatz horizontalarekiko.

Piezen kokapena seriearen garrantziaren arabera

Ebaki behar den pieza-kopuruaren arabera bi kokapen desberdin erabil daitezke: bakuna eta

anizkoitza.

► Kokapen bakuna (3.5. irud.)

Serie txikietan erabiltzen da, kokapen anizkoitzak duen tresneriako hasierako kostua dela-eta, ez

baitu merezi pieza gutxiko serieekin.

Kokapen honetan zumitzean pieza-ilara bakarra dago (3.5. irud.). aurreko atalean azaltzen diren

pieza-kokapen guztiak, 3.5C. irudia salbu, mota honetakoak dira.

3.5. irudia. Kokapen bakunean jarritako irudien ebaketa.


LANBIDE EKIMENA 35

► Kokapen anizkoitza

Serie handietan eta materiala hobeto aprobetxatzeko, pieza bat baino gehiago aldi berean

ebakiko dituen trokela eraikitzen da. Irtenbide hau oso interesgarria da ekonomiaren aldetik.

3.6. irudia kokapen anizkoitzaren adibide bat da. Kasu honetan banda zabalagoa erabili eta hiru

puntzoi dituen trokela eraiki behar izan da.

1. ariketa

99 disko ebaki behar ditugu. Kalkulatu kokapen bakunean eta puntzoi bakar batekin egindako

piezen ebaketa (3.5. irud.), hiru puntzoi dituen hiru lerroko kokapen anizkoitza erabiliz (3.6. irud.) egiten

badugu zenbat material aurreztuko dugun.

3.6. irudia. Kokapen anizkoitzean jarritako piezak ebakitzea.

Piezen arteko tartea

Ebaki beharreko irudiak elkarren segidan kokatzean kontuan izan behar da pieza batetik bestera

tarte bat utzi behar dela, ebaketan bota beharreko piezak, akatsak edo trabak gerta ez daitezen.

Bi irudien artean utzi beharreko gutxieneko tartea, xaflaren lodieraren berdina izan ohi da. Hala

ere, nahiz eta xafla oso mehea izan, bi irudien arteko tartea ez da sekula 1 mm baino txikiagoa izango.

Formula honen bidez zehazkiago kalkula daiteke:

s = (5 e + 9 ) : 12) [2]

Kasu honetan

s = gutxieneko tartea mm-tan

e = xaflaren lodiera mm-tan


LANBIDE EKIMENA 36

Kontuan izan behar da horrela kalkulatutako distantzia gutxieneko tartea dela soilik, eta kasu

batzuetan, 3.7A. irudian adibidez, gutxieneko distantzia hori puntu jakin batzuetan bakarrik egoten dela.

Beste batzuetan, berriz, gutxieneko tarte hori lerro luze batean izaten da, 3.7B. irudian kasu, eta orduan

gutxieneko distantzia hori apur bat handitzea komeni da, xaflaren lodiera bider bat koma bost, adibidez.

Horrela, materiala ez da bihurrituko eta ez du zinta iragatea oztopatuko, edo behintzat, baztertu

beharreko piezak fabrikatzea eragotziko dugu.

Trokelak xafla prentsatzeko sistema baldin badauka, banda deformatzeko arriskua txikiagoa

izango da.

2. ariketa

2 mm-ko lodiera duen xaflan ebaki behar diren bi piezen arteko tartea kalkulatu. Pieza hiru

kokapenetan marraztu eta piezen arteko tartea akotatu.

► Piezaren eta zumitzaren alboaren arteko tartea

Oro har, piezen arteko tartea kalkulatzeko jarraitzen diren irizpide bertsuak aplikatzen dira kasu

honetan:

s’ = 1,5 e ≥ 1 mm [3]

Hots, piezaren ertza zumitzarekiko paralelo denean (3.7B. irudia).

Piezaren ertzaren eta zumitzaren alboaren arteko punturik gertuena puntu batekoa denean

(3.7A. irudia):

s’ = e ≥ 1 mm [4]

Edonola ere, kasu guztietan tarte honek 1 mm-koa edo handiagoa izan behar du beti.


LANBIDE EKIMENA 37

3.7. irudia. A, kasu honetan piezen artean eta pieza eta zumitzaren aldearen artean tarterik txikiena dago; B, kasu honetan piezen artean eta pieza eta bandaren alboaren artean tarte normala dago.

Pieza-neurria

Hauxe da matrizearen pieza-neurria: ebaki beharreko pieza, edo pieza-multzo, bakoitzean

prentsaren kolpearen eraginez xafla-banda edo zerrendak egiten duen aitzinapena, edo bestela,

elkarren segidan doazen bi piezen bi puntu homologoren artean dagoen distantzia (3.8A. irud.).

3.8A. irudia. Piezen ebaketan dagoen pieza-neurria.

Honela kalkulatzen da: ebaki behar den piezaren neurririk handienari, zerrendaren luzerako

norabidean hartuta, norabide berean hartutako piezen arteko distantziarik txikiena gehituz (3.8B. irud.).

Kontuan hartu behar da, bestalde, lehen aipatutako formularen bidez kalkulatutako piezen arteko tarterik

txikiena, ebaketa-ilararekiko zut egongo dela eta, ondorioz, luzera-tartea, batzuetan, handiagoa izango

dela (3.8C. irud.).

Demagun xafla-lodiera, e = 1,5 mm-koa dela eta piezen arteko tartea s = e. Hau horrela bada,

s = e honela kalkulatuko da:

p = 21 + 1,5 = 22,5 mm


LANBIDE EKIMENA 38

(2) formula erabiliz s-ren balioa kalkulatzen badugu

s = (5 e + 9) : 12 = (5 x 1,5 + 9) : 12 = 1,375 ≈ 1,40

Beraz,

p = 21 + 1,40 = 22,40 mm

Eta horrela bi bide desberdinetatik antzeko emaitza lortzen dela ikus daiteke.

Pieza-neurria grafikoki ere kalkula daiteke. Eskala naturalean ebaki behar dugun pieza bi aldiz

marraztu behar dugu, bata bestearen ondoan, bien artean tarte egokia utziz (ikus 3.8B. eta 3.8C.

irudiak), edo bestela, zenbakizko kalkulua eginez.

3.8B. irudia. Pieza-neurria kalkulatzeko bide arrunta. 3.8C. irudia. Inklinatutako piezen pieza-neurria kalkulatzeko

modua.

3. ariketa

Piezak 3.8D. irudian ikus daitezkeen bezala ebakitzeko pieza-neurria kalkulatu.

3.8D. irudia.

1. adibidea

Prentsa baten bidez 3.9. irudian agertzen den pieza bezalako 2.000 pieza ebaki nahi dira.

Kalkula ezazue zumitzaren zabalera, pieza-neurria eta xaflaren zenbat metro karratu erabiliko diren,

piezak kokapen normalean, zeiharrean eta alderantzikatuan ebakiko direla kontuan izanik.


LANBIDE EKIMENA 39

3.9. irudia. Azterketa ekonomikoa egiteko erabiliko den piezaren forma.

Ebazpidea:

Kokapen normala (3.9A. irudia)

Zumitzaren zabalera = 2 + 25 + 2 = 29 mm. (Bateratzeko, hiru kokapenetan pieza eta banda-

-ertzaren artean 2 mm daudela jarriko dugu).

Pieza-neurria = 17 + 2 = 19 mm.

2.000 pieza egiteko xaflaren zenbat metro karratu behar diren:

Xaflaren luzera = 2 + (1.999 x 19) + 2 = 37.985 mm.

Azalera = 29 x 37.985 = 1.101.565 mm2 = 1,101.565 m 2.

3.9A. irudia. Piezak kokapen normalean jarrita.

Kokapen zeiharra (3.9B. irud.)

Pieza-neurria = .50.8485.872363666 22 ≈==+=+

Piezaren inklinazio-angelua tg α = 6/6 = 1; α = 45º.

Zumitzaren zabalera hauxe izango da = 2 + A + B + C + D + 2.

A, B, C, eta D-ren balioak triangelu hauen emaitzen arabera kalkulatuko dira:


LANBIDE EKIMENA 40

A = 17 x sin 45º = 17 x 0,707 = 12,01 mm

B = 20 x cos 45º = 20 x 0,707 = 14,14 mm

C = 1 x sin 45º = 1 x 0,707 = 0,707 mm

D = 5 x cos 45º = 5 x 0,707 = 3,535 mm

3.9B. irudia. Piezak kokapen zeiharrean jarrita.

Zumitzaren zabalera = 2 + 12,01 + 14,14 + 0,707 + 3,535 + 2 = 34,392 mm

2.000 pieza egiteko xaflaren zenbat metro karratu behar diren:

xaflaren luzera: 2 + (1.999 x 8,485) + 2 = 16.965,51 mm.

azalera = 34,392 x 16.965,51 = 583.477,81 mm2 = 0,5834 m2

Kokapen normalarekin alderatzen badugu, 2.000 pieza ebakitzen dugunean, aldiko material-

-kantitate hau aurreztuko dugu:

1,1015 – 0,5834 = 0,5181 m2

Kokapen alderantzikatua (3.9C. irud.).

Pieza-neurria = 17 + 2 = 19.

Zumitzaren zabalera = 2 + 25 + 2 + 4 + 2 = 35 mm.

Zumitzaren luzera = 2 + [(1.999/2) x 19] + 2 = 18.994,5 mm.

Xaflaren azalera = 18.994,5 x 35 = 661.807 mm2 = 0,661 m2


LANBIDE EKIMENA 41

Kokapen normalarekin alderatzen badugu, 2.000 pieza ebakitzen dugunean, aldiko material-

-kantitate hau aurreztuko dugu:

1,1015 – 0,664 = 0,4375 m2

Kokapen alderantzikatuarekin alderatzen badugu, 2.000 pieza kokapen zeiharrean ebakitzen

dugunean, aldiko material kantitate hau aurreztuko dugu:

0,664 – 0,5834 = 0,0806 m2

3.9C. irudia. Piezak kokapen alderantzikatuan jarrita.

4. ariketa

2 m2 xafla hartzen badugu, kalkulatu 3.10. irudikoak bezalako zenbat pieza ebaki daitekeen,

pieza-neurria eta zumitzaren zabalera: kokapen normalean, zeiharrean eta alderantzikatuan.

Hiru kokapen hauetan zein den kokapen ekonomikoena adierazi.

5. ariketa

15 mm-ko diametroa eta 1,5 mm-ko lodiera duten diskoak ebaki nahi dira kokapen bakuna

erabiliz eta hiru puntzoi konbinatuz. 3 m2-ko xafla dugula jakinik, kalkulatu zumitzaren zabalera, pieza-

-neurria eta kokapen bakoitzean ebaki daitekeen pieza-kopurua.

3.10. irudia.


LANBIDE EKIMENA 42

XXaaffllaa eebbaakkiittzzeekkoo eerraaggiitteenn ddiirreenn iinnddaarrrraakk

GGAAIIAARREENN AAZZAALLPPEENNAA

Puntzoien bidez ebakitzean, trakzio- eta konpresio-tentsio handiak pairatzen ditu materialak.

Materialaren kanpoaldeko tentsioak xaflak zizailaketaren aurrean duen erresistentzia baino handiagoa

denean gertatzen da ebaketa. Ebaketa, azken finean, zizailaketa-eragiketa baizik ez da.

3.2. Ebaketak beharrezko dituen esfortzuak

Ebaketan izaten diren esfortzuak honako hauek dira:

Ebaketa-esfortzua, materiala zizailatzeko beharrezkoa (1. irud.)

Ebaketa-lana

Erauzketa-esfortzua, puntzoia xafla-zerrendatik atera ahal izateko (2. irud.)

Kanporatze-esfortzua, pieza matrizetik atera ahal izateko (3. irud.)

3.11.irudia. Ebaketa-esfortzua.

3.12. irudia. Erauzketa-indarrak.

3.13. irudia. Kanporatze-indarrak.


LANBIDE EKIMENA 43

Ebaketa-esfortzua

Ebakitzeko egin behar den esfortzua ebaki behar den materialaren, piezaren neurriaren eta

xaflaren lodieraren araberakoa izango da.

Ebaketa egiteko behar den F esfortzua, kp-etan honako hau izango da:

F = στ x l x e) [1]

στ = materialak duen ebaketa-erresistentzia (kp/mm2 )

l = ebaketa-perimetroaren luzera mm-tan

e = ebakiko den xaflaren lodiera mm-tan

Formula hau erabiltzeko honako puntu hauek kontuan hartu behar dira:

στ-ren balioak, material arruntentzat, 3.4. taulan jasota daude.

στ-ren balioa ezezaguna baldin bada, haren ordez 3.5. taulan dauden materialaren

trakzio-erresistentzia har daiteke.

Ebaketarako erabiliko den prentsaren ahalmena ez da izango formulan F-k duen

balioaren guztiz berdina. Marruskadura eta bestelako erresistentzia pasiboak direla eta,

tarte txiki bat utzi behar da-eta. Trokelak malguki ateratzaileak edo antzeko gailuak

baldin baditu, malguki hauen indarra kontuan hartu behar da, formulak emandako

F-ren balioari gehitu, eta horrela, prentsak guztira zenbateko indarra egin behar duen

kalkulatu ahal izateko.

Puntzoi bat baino gehiago erabiltzen badira, guztira erabilitako indarra kalkulatzeko

puntzoi guztien indarrak batu egin beharko ditugu. Datu hau kalkulatzeko lehen

aipatutako formula ere erabil daiteke, horretarako l-ren balioa puntzoi guztien ebaketa-

-perimetroen batura delarik.

Ebaketa handiak egiteko ebaketa mailakatu daiteke forma egokia duten puntzoiak

erabiliz, eta horrela, une bakoitzean behar den indarra txikiagotu egingo dugu. Edonola

ere, ebaketaren guztizko lana eragiketa dena batera egingo balitz bezalakoa izango

litzateke. Horrexegatik, ebaketa mailakatuarekin trokela edo prentsaren haustura edo

deformazioa eragin dezaketen esfortzuen arriskua txikiagoa bada ere, prentsak

zenbateko ahalmena izan behar duen kalkulatzeko ez da kontuan hartuko ebaketa

mailakatua edo kolpe bakarrean egiten den.


LANBIDE EKIMENA 44

Ebaketa-lana

Ebaketa-lana honako honi deritzo: lana bider ibiltartea.

Gure kasuan:

T = F x e (2)

T = ebaketa-lana kp/mm-tan

F = ebaketa-esfortzua kp-etan

e = xaflaren lodiera (ibiltartea) mm-tan

Ebaketa-esfortzua tonatan eta xaflaren lodiera mm-tan ematen ditugunez, lana kpm-tan

adieraziko da.

Pieza puntzoiak metala erabat zulatu baino lehen zizailatzen denez, benetako lanaren balioa (2)

formularen bidez lortzen dena baino txikiagoa izango da.

ZIZAILADURA-ERRESISTENTZIA (στ) kp/mm2-TAN

EGOERA EGOERA MATERIALA BIGUNA GOGORRA

MATERIALA BIGUNA GOGORRA

Goma 0-7 2-7 Larrua 0-7 —

Mika 5-8 — Zura 1-3 —

Zeluloidea 4-6 — Papera eta kartoia 2.5 —

Kartoi gogorra 7-9 — Erretxina sintetikoko kartoi mehea 10-14 —

Beruna 2-3 — Burdina komertzialeko xafla - 40

Eztainua 3-4 — Enbutitu daitekeen burdinazko xafla 30-35 —

Aluminioa 6-11 13-16 Burdina komertzial erdigogorrezko xafla 45-50 55-60

Duraluminioa 15-22 30-38 Altzairu ijetzia % 0,1 C duena 25 32

Siluminioa 10-12 20 Altzairu ijet. % 0,2 C duena 32 40

Antikorodala 9-10 25-29 Altzairu ijet. % 0,3 C duena 35 48

Zinka 12 20 Altzairu ijet. % 0,4 C duena 45 56

Kobrea 12-22 25-30 Altzairu ijet. % 0,6 C duena 56 72

Letoia 22-30 35-40 Altzairu ijet. % 0,8 C duena 72 90

Brontze ijetzia 32-40 40-60 Altzairu ijet. % 1 C duena 80 105

Alpaka ijetzia 28-36 45-46 Silizio-altzairua 45 56

Zilar ijetzia 23-24 — Altzairu herdoilgaitza 50-55 55-60

1. taula. Trokelaren bidez ebaki daitezkeen materialen zizailadura-erresistentzia (στ).


LANBIDE EKIMENA 45

HAUSTURA-KARGA

σR SEGURTASUN-KARGA ONARGARRIA

συδ MATERIALAK ELASTIKOTASUN-

-MODULUA E TRAKZIOA KONPRESIOA

ELASTIKOTASUN--MUGA

σE MAKINERIA ERAIKUNTZA

Burdina pudelatua 20.000 30-36 28-30 16-20 9 8-10

Altzairu gozoa 21.500 35-45 >> 18-24 9-12 >>

Altzairu erdigogorra 22.000 40-60 80 25-35 12-15 13-20

Nikel-altzairua >> 50-110 >> 30-50 20-25 18-24

Kromo-, silizio-, etab. altzairu berezia — 90-180 — 60-120 15-30 —

Burdin haria 20.000 45-60 — 24-30 15-20 15-20

Altzairuzko alanbrea 24.000 75-200 — 40-50 18-30 24-30

Burdinurtua 10.000 10-15 60-80

trak. 6

konp. 15

trak. 3

konp. 9

trak. 2

konp. 5

Kobre urtua 11.000 13-15 40 — — —

Kobre ijetzia >> 20-25 40-50 trak. 10 3-5 —

Kobre ijetzia 13.000 40-60 — >> 13 4-6 —

Aluminio ijetzia 7.000 10-12 — — — —


LANBIDE EKIMENA 46

Letoi urtua 6.000 12-15 50 trak. 5 1.5 —

Letoi ijetzia 10.000 20-25 70-90 >> 10 3-5 —

Letoizko alanbrea >> 35-80 — >> 12 4-6 —

Brontze urtua 7.000 15-25 50 >> 6-10 2-3 —

Fosforo-brontzea 9.800 30-40 — >> 13.5 7 —

Beruna 2.000 3.5 5 >> 1 — konp. 1

Zink ijetzia 9.500 16 — >> 2.5 — —

Eztainua 4.000 3-4 11 trak 0.5 — —

Larrua 10-20 3-5 — >> 1.5 0.25 —

Zur gogorra,

zuntz luzea 1.200 8-9 4-5

>> 2.5

konp. 2.2 0.6

trak. 1

konp. 0.6

Zur biguna, zuntz luzea 1.000 7-8 3-4

trak. 2.2

konp. 1.6 0.4

trak. 0.6

konp 0.4

Zura, zeharkako zuntza 150 1.2 2.5 — — —

Kalamu-soka 150 6-8 — 2 0.6-1 1

2. taula. Materialen koefiziente mekanikoak (kp/mm2 sekzio).


LANBIDE EKIMENA 47

3.14. irudia. Ebaketa-prozesua: A, zuloa puntzonatzea; B, pieza ebakitzea.

1. adibidea

% 0,2 karbonoko egoera biguneko eta 1,2 mm-ko lodiera duen altzairu biguneko zumitzean

lauki-formako pieza ebaki nahi dugu (3.14. irud.). Zein da ebaketa-esfortzua eta egindako lana?

Ebazpidea:

Lehen aipatutako 1. taulan altzairu bigunak zizailadurarekiko duen erresistentzia σt = 32 kp/mm2

dela ikusten da.

Puntzoi zilindrikoaren ebaketa-indarra:

F1 = σt x l x e = 32 x 3,1416 x 10 x 1,2 = 1.206,37 kp

Puntzoi angeluzuzenaren ebaketa-indarra:

F2 = σt x l x e = 32 x 30 x 4 x 1,2 = 4.608 kp

Guztizko ebaketa-indarra:

F = F1 + F2 = 1.206 + 4.608 = 5.814 kp

Guztizko lana:

F x e = 5.814 x 1,2 = 6.976,512 kpmm = 6,97 kpm

Erabili beharko dugun prentsa 6 tonakoa izango da gutxienez, ebaketaren guztizko indarra

gainditu ahal izateko.


LANBIDE EKIMENA 48

1. ariketa

Matrize batean 3.15. irudikoa bezalako piezak lortu nahi dira. Xaflaren lodiera 2mm-koa eta

materiala letoi gogorra izanik, kalkula ezazu:

Ebaketa burutzeko behar den indarra.

Prentsak egin beharko duen lana.

2. ariketa

8 tonako prentsan eta matrize anizkoitza erabiliz, 3.16. irudiko ezaugarriak dituen pieza-seriea

ebaki nahi dugu. Xafla aluminio gogorrekoa da eta 1,5 mm-ko lodiera dauka. Kalkulatu:

Kolpe bakar batez lor daitekeen pieza-kopurua.

3.15. irudia.

3.16. irudia.

Matrize eta puntzoiaren arteko lasaiera.Matrize eta puntzoiaren tamaina

piezaren arabera

Puntzoi eta matrizearen artean lasaiera egokiak egon behar du (3.17. irud.), makina ondo ibil

dadin, trokela ondo mantentzeko eta ebaketa zehatza eta garbia egiteko.

Lasaieraren balioa xaflaren lodieraren 0,05 eta 0,10en artekoa izan ohi da, eta puntzoiaren

diametro izendatuari edo matrizeari kentzen zaio kasuan kasu. Dena den, balio hauek ebaki behar den

piezaren materialaren eta lodieraren araberakoa izaten dira.

Autore bakoitzak bere balioa eman ohi dio lasaierari. Praktikan honako formula hauek erabil

daitezke:


LANBIDE EKIMENA 49

Altzairu gogorrarekin:

j = 100

25 2e+ [3]

Letoi eta altzairu gozoarekin:

j = 100

5.14 2e+ [4]

Aluminio eta aleazio arinekin:

j = 100

5.03 2e+ [5]

3.17. irudia. Matrize eta puntzoiaren artean dagoen lasaieraren adierazpen grafikoa.

Formula hauetan:

e = xafla-lodiera mm-tan

j = diametroan oinarritutako lasaiera mm-tan

Irudia zilindrikoa ez denean lasaiera profilaren kanpoalde osoan emango dugu, eta lasaiera

honen balioa lehen emandakoaren erdia izango da.

Puntzoien sorbatzak edo matrizearenak zeihar jarrita baleude, lasaieraren balioa aldatu egingo

litzateke, bai eta ebaketa egiteko behar den indarra ere.

► Puntzoiaren eta matrizearen neurriak

Ebakitako pieza lortzeko, ez dugu ahaztuko sekula matrizeak neurri zehatzak izan behar dituela

eta lasaiera puntzoiari kendu behar zaiola (3.18. irud.). Xaflan zuloa egin behar dugunean, berriz,


LANBIDE EKIMENA 50

puntzoiak neurri zehatza izan beharko du eta lasaiera matrizearen neurri izendatuari gehitu beharko

diogu.(3.18. irud.).

3.18. irudia. Matrize eta puntzoien lasaiera: A xehetasuna, barruko pieza ateratzeko; B, kanpoko pieza ebakitzeko.

2. adibidea

50 mm-ko diametroa eta 2,5 mm-ko lodiera duten altzairu gogorreko xafla biribilak ebaki nahi

ditugu. Kalkulatu puntzoiaren eta matrizearen neurriak.

Ebazpidea:

Lasaiera honako hau izango da:

j = mm18.0175.0100

5.225 2

≈=×+

Matrizearen neurria: 50 mm

Puntzoiaren neurria: 50 – 0,18 = 49,82 mm.

3. adibidea

Aluminio biguneko aleazio arineko xafla bat dugu eta 3.19. irudiko krokisaren araberako pieza-

-serie bat lortu nahi dugu. Xaflaren lodiera 3 mm-koa da.

Kalkulatu:

Puntzoiaren neurria

Matrizearen neurria

Ebakitzeko beharko dugun indarra


LANBIDE EKIMENA 51

Ebazpidea:

Honako formula honen bidez matrizearen eta puntzoiaren arteko lasaiera kalkulatuko dugu:

j = mme 075.0100

35.03100

5.03 22

=×+

=+

Puntzoiaren neurria:

30 – 0,075 = 29,925 mm

3.19. irudia.

Matrizea eta lortu nahi dugun pieza neurri berekoak izango dira.

Ebaketarako behar dugun indarra (1) formularen bidez kalkulatuko dugu:

σt-ren balioa = 10 kp/mm2 (4. taula)

Lortu nahi dugun piezaren ebaketa-perimetroa hauxe izango da:

l = 5 x 30 = 150 mm

beraz,

F = 10 x 150 x 3 = 4.500 kp

3. ariketa

Ebaketaren bidez 3.20. irudiko pieza bezalako pieza-seriea lortu nahi dugu. Ebaki behar dugun

material-zerrenda altzairu gogorrekoa da, xaflaren lodiera 3 mm-koa eta σt = 60 kp/mm2 .


LANBIDE EKIMENA 52

Kalkulatu:

Ebaketa egiteko behar dugun indarra.

Pieza ebakitzeko puntzoiaren eta 6 mm-ko diametroa duten zuloetarako puntzoien eta

matrizearen arteko lasaierak.

4. ariketa

Gehienez 5.100 kp-eko indarra duen prentsa dugu. Prentsa honen bidez 3.21. irudikoa bezalako

pieza-seriea lortu nahi dugu ebaketaren bidez. Material-zerrenda eztainuzkoa da eta mm 1eko lodiera dauka.

Kalkulatu:

Prentsaren kolpe bakar batez lor daitekeen pieza-kopurua.

Ebaketaren bi faseetan matrizea eta puntzoiaren arteko lasaiera.

5. ariketa

Ebaketaren bidez 3.22. irudiko pieza bezalako pieza-seriea lortu nahi dugu. Material-zerrenda

zink bigunekoa da eta 2 mm-ko lodiera dauka.

Kalkulatu:

Ebaketa egiteko behar dugun indarra.

Puntzoia eta matrizearen arteko lasaiera.

Oharra. Kontuan hartu behar da prentsa-kolpe bakoitzean lau pieza lor daitezkeela.

3.20. irudia.

3.21. irudia.

3.22. irudia.


LANBIDE EKIMENA 53

Erauzketa-esfortzua (Fer )

Puntzoiei itsatsirik gelditzen den ebakina bereizteko behar den indarra da erauzketa-esfortzua.

Ebaketa-eragiketa bakoitzaren ondoren, puntzoiak zulatu duen material-zerrenda itzulera-

-ibiltartean arrastatu egiten du, materiala puntzoiari itsatsirik geratzen baita. Zizailatu den ebaketa

handiagoa denean eta ebaki den piezaren inguruan soberako material-kantitate handia geratzen

denean, materiala are eta sendoago itsatsirik geratuko da.

Puntzoitik zumitza erauzteko esfortzua soberako materialaren neurriaren arabera eta ebaketa-

-esfortzuaren ehunekotan ematen da.

Fer = % 7 · F [6]

Fer = erauzketa-indarra kp-etan

F = ebaketa-indarra kp-etan

Ebaketa xaflaren erdi-erdian egiten denean eta zuloaren inguruan material ugari geratzen

denean (3.23 irud.).

Fer = % 4 x F [7]

Ebaketa egin ondoren, zuloaren alde batzuetan bakarrik material ugari geratzen baldin bada

(3.24. irud.), edota piezak sartuneak baldin baditu (3.25. irud.).

Fer = % 2 x F [8]

Ebaketa egin ondoren, soberako materialak araututako neurri txikienak dituenean (3.26. irud.).

3.23. irudia. Piezaren ebaketa xaflaren erdi-erdian.

3.25. irudia. Sartuneak dituen piezaren ebaketa.


LANBIDE EKIMENA 54

3.24. irudia. Piezaren ebaketa alde batzuetatik.

3.26. irudia. Ahalik eta ebakin txikiena duen ebaketa.

4. adibidea

Material-zerrenda zink gogorrekoa dela jakinik, kalkulatu puntzoian sartutako ebakina 3.27.

irudiko piezatik bereizteko behar den erauzketa-indarra.

3.27. irudia.

Ebazpidea:

Puntzoi zilindrikoak piezaren erdi-erdian egiten du lan; puntzoi angeluzuzenak, berriz, onar

daitekeen ebakinik txikiena sortzen du.

Puntzoi zilindrikoarekin:

F1 = σt x l x e = 20 x 3,1416 x 8 x 1,5 = 753,98 kp ≈ 754 kp

Puntzoi angeluzuzenarekin:

F2 = σt x l x e = 20 [( 20 x 2) + (16 x 2)] x 1,5 = 2.160 kp

Guztizko ebaketa-indarra:

F = F1 + F2 = 754 + 2.160 = 2.914 kp


LANBIDE EKIMENA 55

Erauzketa-indarra:

Fer 1 = % 7 x F 1 = ( 7/100) x 754 = 52,78 ≈ 52,8 kp

Fer 2 = % 2 x F 2 = (2/100) x 2.160 = 43,20 kgf ≈ 43 kp

Guztizko erauzketa-indarra:

Fer = Fer 1 + Fer 2 = 52,8 + 43,2 = 96 kp

Kanporatze-indarra (Fkan)

Pieza matrizearen barnealdetik ateratzeko egin behar den esfortzuari deritzo kanporatze-indarra.

Honela kalkulatzen da:

Fkan = % 1,5 x F [9]

Fkan = kanporatze-indarra kp-etan

F = ebaketa-indarra kp-etan

Erauzketa- eta kanporatze-indarrak kasu hauetan kalkulatzen dira: indar hauek eragiteko

malgukiak, kautxu edo gomazko blokeak erabiltzen direnean, hain zuzen. (Aurrerago elementu elastiko

hauek egiten duten indarra ikusiko dugu.)

5. adibidea

Kalkulatu 4. adibideko pieza angeluzuzena matrizetik ateratzeko erabili behar dugun

kanporatze-indarra.

Aurreko irudiko guztizko ebaketa-indarra honako hau da: F = 2.914 kp.

Kanporatze-indarra honako hau izango da:

Fkan = kp71.432941100

5.1=×

Ebatzi beharreko ariketak

1. ariketa

Trokel ardazkide batean ebaketaren bidez 3.28. irudiko pieza bezalako pieza-seriea lortu nahi

dugu. Ebaki behar dugun material-zerrenda altzairu gogorrekoa da, xaflaren lodiera 2 mm-koa eta σt =

57 kp/mm2.


LANBIDE EKIMENA 56

Kalkulatu:

Ebaketa egiteko behar dugun indarra

Puntzoia eta matrizearen arteko lasaiera

Guztizko erauzketa-indarra

Guztizko kanporatze-indarra

3.28. irudia.

2. ariketa

45 tonako prentsan matrize mailakatu anizkoitza jarrita dago eta honekin, 2 mm-ko lodiera duen

xaflatik eraztun elastiko batzuk lortu nahi dira (3.29. irud.). Eraztunaren perimetroa 212 mm-koa da eta

erabiliko den materiala σt = 32 kp/mm2 duen burdina enbutigarria da.

Kalkulatu:

Eraztun baten ebaketa-indarra

Prentsaren kolpe bakar batean zenbat eraztun lor daitezkeen

Prentsak egin beharko duen guztizko indarra

3. ariketa

Trokel ardazkide baten bidez 3.30. irudikoa bezalako pieza lortzeko 20.000 kp-eko indarra

erabiltzen da. Xafla altzairu herdoilgaitzekoa da eta 2 mm-ko lodiera dauka.

Kalkulatu:

Materialaren zizailadura-erresistentzia

Puntzoien eta matrizeen arteko lasaiera

Guztizko erauzketa-indarra

Guztizko kanporatze-indarra


LANBIDE EKIMENA 57

3.29. irudia.

3.30. irudia.

MATRIZE ETA PUNTZOIAREN ARTEKO LASAIERA XAFLAREN LODIERA

Mm LETOIA ETA ALTZAIRU

GOZOA ALTZAIRU

ERDIGOGORRA ALTZAIRU GOGORRA ALUMINIOA

0.25

0.5

0.75

1

1.25

1.50

1.75

2

2.25

2.50

2.80

3

3.3

3.5

3.8

4

4.3

4.5

4.8

5

0.01

0.025

0.04

0.05

0.06

0.075

0.09

0.10

0.11

0.13

0.14

0.15

0.17

0.18

0.19

0.20

0.22

0.23

0.24

0.25

0.015

0.03

0.045

0.06

0.075

0.09

0.10

0.12

0.14

0.15

0.17

0.18

0.20

0.21

0.23

0.24

0.26

0.27

0.29

0.30

0.02

0.035

0.05

0.07

0.09

0.10

0.12

0.14

0.16

0.18

0.20

0.21

0.23

0.25

0.27

0.28

0.30

0.32

0.34

0.36

0.02

0.05

0.07

0.10

0.12

0.15

0.17

0.20

0.22

0.25

0.28

0.30

0.33

0.35

0.38

0.40

0.43

0.45

0.48

0.50

3. taula. Puntzoien eta plaken arteko perdoi onargarriak.


LANBIDE EKIMENA 58

ZIZAILADURA-ERRESISTENTZIAkg/ mm2-TAN

TRAKZIOAREN ERAGINEZ HAUSTURAREKIKO

ERRESISTENTZIA kg/ mm2-TAN MATERIALA

GOZOA GOGORRA GOZOA GOGORRA

Beruna

Eztainua

Aluminioa

Aluminio gogorra

Zinka

Kobrea

Letoia

Brontze ijetzia

Burdinazko xafla

Fe enbutigarriko xafla

Altzairuzko xafla

Altzairua, % 0,1 C duena






Altzairua, % 1 C duena

Silizio-altzairua

Altzairu herdoilgaitza

2-3

3-4

7-11

22

12

12-18

22-30

32-40

—

30-35

45-50

25

32

36

45

56

72

80

45

52

—

—

13-16

38

20

25-30

35-40

40-60

40

—

55-60

32

40

48

56

72

90

105

56

56

25-4

4-5

8-12

26

15

22-28

28-35

40-50

—

32-38

—

32

40

45

56

72

90

100

55

65-70

—

—

17-22

48

25

30-40

40-60

50-75

45

—

60-70

40

50

60

72

90

110

180

65

—

4. taula. - Schuler-ek zehaztutako zizailadura- eta trakzio-erresistentziaren balio praktikoak.


LANBIDE EKIMENA 59

Diametroa Erradioa 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12 13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23 24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

4.5

5

5.5

6

6.5

7

7.5

8

8.5

9

9.5

10

10.5

11

11.5

12

12.5 13

13.5

14

14.5

15

15.5

16

16.5

125.66

251.32

376.99

502.65

628.32

753.98

879.64

1005.31

1130.97

1256.64

1382.30

1507.96

1633.63

1759.29

1884.96

2010.62

2136.28

2261.95

2387.61

2513.28

2638.94

2764.60

2890.27

3015.93

3141.60

3267.26

3392.92

3518.59

3644.25

3769.92

3895.58

4021.24

4146.91

753.98

1005.31

1256.64

1507.96

1759.29

2010.62

2261.95

2513.28

2764.60

3015.93

3267.26

3518.59

3769.92

4021.24

4272.56

4523.90

4775.22

5026.56

5277.88

5529.2

5780.54

6031.86

6283.20

6534.52

6785.84

7037.18

7288.50

7539.84

7791.16

8042.48

8293.82

1507.96

1884.96

2261.95

2638.94

3015.93

3392.91

3769.92

4146.90

4523.88

4900.89

5277.87

5654.88

6031.86

6408.84

6785.85

7162.83

7539.84

7916.82

8293.80

8670.81

9047.79

9424.80

9801.78

10178.7

10555.7

10932.5

11309.7

11686.7

12063.7

12440.7

2513.28

3015.93

3518.59

4021.24

4523.88

5026.56

5529.20

6031.84

6534.52

7037.16

7539.84

8042.48

8545.12

9047.80

9550.44

10053.1

10555.7

11058.4

11561

12063.7

12566.4

13069

13571.6

14074.3

14577

15079.6

15582.3

16084.9

16587.6

3769.92

4398.24

5026.55

5654.85

6283.20

6911.50

7539.80

8168.15

8796.45

9424.80

10053.1

10681.4

11309.7

11938

12566.4

13194.7

13823

14451.3

15079.6

15708

16336.3

16964.6

17592.9

18221.2

18849.6

19477.9

20106.2

20734.5

5277.88

6031.86

6785.82

7539.84

8293.80

9047.76

9801.78

10555.7

11309.7

12063.7

12817.6

13571.7

14325.6

15079.6

15833.6

16587.6

17341.6

18095.5

18849.6

19603.5

20357.5

21111.5

21865.5

22619.5

23373.4

24127.4

24881.4

7037.17

7916.79

8796.48

9676.10

10555.7

11435.4

12315

13194.7

14074.3

14953.9

15833.6

16713.2

17592.9

18.472.5

19352.2

20231.8

21111.5

21991.2

22870.8

23750.4

24630.1

25509.7

26389.4

27269

28148.6

29028.3

9047.76

10053.1

11058.4

12063.6

13069

14074.3

15079.6

16084.9

17090.2

18095.6

19100.8

20106.2

21111.5

22116.8

23122.1

24127.4

25132.8

26138

27143.3

28148.7

29154

30159.3

31164.6

32169.9

33175.2

11309.7

12440.7

13571.6

14702.6

15833.6

16964.6

18095.5

19226.5

20357.5

21488.4

22619.5

23750.4

24881.4

26012.4

27143.3

28274.4

29405.3

30536.2

31667.3

32798.2

33929.2

35060.2

36191.1

37322.1

13823

15079.6

16336.3

17592.9

18849.6

20106.2

21362.8

22619.5

23876.1

25132.8

26389

27646

28902.7

30159.3

31416

32672.6

33929.2

35185.9

36442.5

37699.2

38955.8

40212.4

41469.1

16587.5

17969.9

19352.1

20734.5

22116.8

23499

24881.4

26263.7

27646

29028.3

30410.6

31792.9

33175.2

34557.6

35939.8

37322.1

38704.4

40086.7

41469.1

42851.3

44233.6

45616

19603.5

21111.4

22619.5

24127.4

25635.3

27143.4

28651.3

30159.3

31667.2

33175.2

34683.2

36191.1

37699.2

39207.1

40715

42223

43731

45239

46746.9

48254.8

49762

22870.7

24504.4

26138

27771.6

29405.3

31038.9

32672.6

34306.2

35939.8

37573.5

39207

40840.8

42474.3

44107.9

45741.7

47375.2

49008.9

50642.5

52276.1

53909.8

26389.4

28148.6

29907.9

31667.3

33426.5

35185.9

36945.1

38704.4

40463.7

42223

43982.4

45741.6

47500.8

49260

51019.5

52778.8

54538.1

56297.3

58056.7

30159.3

32044.2

33929.2

35814.1

37699.2

39584.1

41469

43354

45238.9

47124

49008.9

50893.8

52778.8

54663.7

56548.8

58433.7

60318.6

62203.6

34180.4

36191.2

38201.7

40212.4

42223

44233.6

46244.3

48254.8

50265.6

52276.1

54286.7

56297.4

58308

60318.7

62329.2

64339.8

66350.5


LANBIDE EKIMENA 60

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

17

17.5

18

18.5

19

19.5

20

20.5

21

21.5

22

22.5

23

23.5

24

24.5

25

25.5

26

26.5

27

27.5

28

28.5

29

29.5

30

30.5

31

31.5

32

32.5

33

33.5

4272.57

4398.24

4523.90

4649.56

4775.23

4900.89

5026.56

5152.22

5277.88

5403.55

5529.21

5654.88

5780.54

5906.20

6031.6

6157.3

6283

6408.66

6534.32

6659.98

6785.64

6911.30

7036.96

7162.62

7288.28

7413.94

7539.60

7665.26

7790.92

7916.58

8042.24

8167.90

8293.56

8419.22

8545.14

8796.4

9047.80

9299.12

9550.46

9801.78

10053.1

10304.4

10555.7

10807.1

11058.4

11309.7

11561

11812.4

12063.3

12314.6

12566

12817.3

13068.6

13319.9

13571.2

13822.6

14073.9

14325.2

14576.5

14827.8

15079.2

15330.5

15581.8

15833.1

16084.4

16335.8

16587.1

16838.4

12817.7

13194.7

13571.7

13948.6

14325.6

14702.6

15079.6

15456.6

15833.6

16210.6

16587.6

16964.6

17341.6

17718.6

18095

18472

18849

19225.9

19602.9

19979.9

20356.9

20733.9

21110.8

21487.8

21864.8

22241.8

22618.8

22995.7

23372.7

23749.7

24126.7

24503.7

24880.6

25257.6

17090.2

17592.9

18095.6

18598.2

19100.9

19603.5

20106.2

20608.8

21111.5

21614.2

22116.8

22619.5

23122.1

23624.8

24126.7

24629.3

25132

25634.6

26137.2

26639.9

27142.5

27645.2

28147.8

28650.4

29153.1

29655.7

30158.4

30661

31163.6

31666.3

32168.9

32671.6

33174.2

33676.8

21362.8

21991.2

22619.5

23247.8

23876.1

24504.4

25132.8

25761.1

26389.4

27017.7

27646

28274.4

28902.7

29531

30158.4

30786.7

31415

32043.3

32671.6

33299.9

33928.2

34556.5

35184.8

35813.1

36441.4

37069.7

37698

38326.3

38954.6

39582.9

40211.2

40839.5

41467.8

42096.1

25635.4

26389.4

27143.4

27897.3

28651.3

29405.3

30159.3

30913.3

31667.2

32421.3

33175.2

33929.2

34683.2

34537.2

36190

36944

37698

38451.9

39205.9

39959.8

40713.8

41467.8

42221.7

42975.7

43729.6

44483.6

45237.6

45991.5

46745.5

47499.4

48253.4

49007.4

49761.3

50515.3

29907.9

30787.6

31667.3

32546.9

33426.6

34306.2

35185.9

36065.5

36945.1

37824.8

38704.4

39584.1

40463.7

41343.4

42221.7

43101.3

43981

44860.6

45740.2

46619.8

47499.4

48379.1

49258.7

50138.3

51017.9

51897.5

52777.2

53656.8

54536.4

55416

56295.6

57175.3

58054.9

58934.5

34180.5

35185.9

36191.2

37196.4

38201.8

39207.1

40212.4

41217.7

42223

43228.4

44233.6

45239

46244.3

47249.6

48253.4

49258.7

50264

51269.2

52274.5

53279.8

54285.1

55290.4

56295.6

57300.9

58306.2

59311.5

60316.8

61322

62327.3

63332.6

64337.9

65343.2

66348.4

67353.7

38453.1

39584.1

40715.1

41846

42977

44108

45239

46369.9

47500.9

48631.9

49762.8

50893.9

52024.8

53155.8

54285.1

55416

56547

57677.9

58808.8

59939.8

61070.7

62201.7

63332.6

64463.5

65594.5

66725.4

67856.4

68987.3

70118.2

71249.2

72380.1

73511.1

74642

75772.9

42725.7

43982.4

45239

46495.6

47752.3

49008.9

50265.6

51522.2

52778.8

54035.5

55292.1

56548.8

57805.4

59062

60316.8

61573.4

62830

64086.6

65343.2

66599.8

67856.4

69113

70369.6

71626.2

72882.8

74139.4

75396

76652.6

70909.2

79165.8

80422.4

81679

82935.6

84192.2

46998.2

48380.6

49762.9

51145.1

52527.5

53909.7

55292.1

56674.4

58056.6

59439

60821.3

62203.6

63585.9

64968.2

66348.4

67730.7

69113

70495.2

71877.5

73259.7

74642

76024.3

77406.5

78888.8

80171

81553.3

82935.6

84317.8

85700.1

87082.3

88464.6

89846.9

91229.1

92611.4

51270.8

52778.8

54286.8

55794.7

57302.7

58810.6

60318.7

61826.6

63334.5

64842.6

66350.5

67858.5

69366.4

70874.4

72380.1

73888

75396

76903.9

78411.8

79919.7

81427.6

82935.6

84443.5

85951.4

87459.3

88967.2

90475.2

91983.1

93491

94998.9

96506.8

98014.8

99522.7

101030

55543.4

57177.1

58810.7

60444.2

62077.9

63711.5

65345.2

66978.8

68612.4

70246.1

71879.7

73513.4

75147

76780.6

78411.8

80045.4

81679

83312.5

84946.1

86579.7

88213.3

89846.9

91480.4

93114

94747.6

96381.2

98014.8

99648.3

101281

102915

104549

106182

107816

109449

59815.9

61575.3

63334.6

65093.8

66853.2

68612.4

70371.8

72131

73890.3

75649.7

77408.9

79168.3

80927.5

82686.8

84443.5

86202.7

87962

89721.2

91480.4

93239.7

94998.9

96758.2

98517.4

100276

102035

103795

105554

107313

109072

110832

112591

114350

116109

117869

64088.5

65973.6

67858.5

69743.4

71628.4

73513.3

75398.4

77283.3

79168.2

81053.2

82938.1

84823.2

86708.1

88593

90475.2

92360.1

94245

96129.9

98014.8

98899.7

101784

103669

105554

107439

109324

111209

113094

114978

116863

118748

120633

122518

124403

126288

68361.1

70371.8

72382.4

74392.9

76403.6

78414.2

80424.9

82435.5

84446

86456.8

88467.3

90478

92488.6

94499.2

96506.8

98517.4

100528

102538

104549

106559

108570

110580

112591

114601

116112

118623

120633

122644

124654

126665

128675

130686

132696

134707


LANBIDE EKIMENA 61

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

101

34

34.5

35

35.5

36

36.5

37

37.5

38

38.5

39

39.5

40

40.5

41

41.5

42

42.5

43

43.5

44

44.5

45

45.5

46

46.5

47

47.5

48

48.5

49

49.5

50

50.5

8544.88

8670.54

8796.20

8921.86

9047.52

9173.18

9298.84

9424.50

9550.16

9675.82

9801.48

9927.14

10052.8

10178.4

10304.1

10429.7

10555.4

10681.1

10806.7

10932.4

11058

11183.7

11309.4

11435

11560.7

11686.3

11812

11938

12063.7

12189.4

12315

12440.7

12566.4

12690

17089.7

17341

17592.4

17843.7

18095

18346.3

18597.6

18849

19100.3

19351.6

19602.9

19854.2

20105.6

20356.9

20608.2

20859.5

21110.8

21362.2

21613.5

21864.8

22116.1

22367.4

22618.8

22870.1

23121.4

23372.7

23624

23876.1

24127.4

24378.8

24630.1

24881.4

25132.8

25384.1

25634.6

26011.6

26388.6

26765.5

27142.5

27519.5

27896.5

28273.5

28650.4

29027.4

29404.4

29781.4

30158.4

30535.3

30912.3

31289.3

31666.3

32043.3

32420.2

32797.2

33174.2

33551.2

33928.2

34305.1

34682.1

35059.1

35436.1

35814.2

36191.2

36568.2

36945.2

37322.1

37699.2

38076.1

34179.5

34682.1

35184.8

35687.4

36190

36692

37195.3

37698

38200.6

38703.2

39205.9

39708.5

40211.2

40713.8

41216.4

41719.1

42221.7

42724.4

43227

43729.6

44232.3

44734.9

45237.6

45740.2

46242.8

46745.5

47248.1

47752.3

48254.9

487576

49260.2

49762.9

50265.6

50768.2

42724.4

43352.7

43981

44609.3

45237.6

45865.9

46494.2

47122.5

47750.8

48379.1

49007.4

49635.7

50264

50892.3

51520.6

52148.9

52777.2

53405.5

54033.8

54662.1

55290.4

55918.7

56547

57175.3

57803.6

58431.9

59060.2

59690.4

60318.7

60947

61575.3

62203.6

62832

63460.3

51269.2

52023.2

52777.2

53531.1

54285.1

55039

55793

56547

57300.9

58054.9

58808.8

59562.8

60316.8

61070.7

61824.7

62578.6

63332.6

64086.6

64840.5

65594.5

66348.4

67102.4

67856.4

68610.3

69364.3

70118.2

70872.2

71628.4

72382.4

73136.4

73890.4

74644.3

75398.4

76152.3

59814.1

60693.7

61573.4

62453

63332.6

64212.2

65091.8

65971.5

66851.1

67730.7

68610.3

69489.9

70369.6

71249.2

72128.8

73008.4

73888

74767.7

75647.3

76526.9

77406.5

78286.1

79165.8

80045.4

80925

81804.6

82684.2

83566.5

84446.1

85325.8

86205.4

87085.1

87964.8

88844.4

68359

69364.3

70369.6

71374.8

72380.1

73385.4

74390.7

75396

76401.2

77406.5

78411.8

79417.1

80422.4

81427.6

82432.9

83438.2

84443.5

85448.8

86454

87459.3

88464.6

89469.9

90475.2

91480.4

92485.7

93491

94496.3

95504.6

96509.9

97515.2

98520.5

99525.8

100531

101536

76903.9

78034.8

79165.8

80296.7

81427.6

82558.6

83689.5

84820.5

85951.4

87082.3

88213.3

89344.2

90475.2

91606.1

92737

93868

94998.9

96129.9

97260.8

98391.7

99522.7

100653

101784

102915

104046

105177

106308

107442

108573

109704

110835

111966

113097

114228

85448.8

86705.4

87962

89218.6

90475.2

91731.8

92988.4

94245

95501.6

96758.2

98014.8

99271.4

100528

101784

103041

104297

105554

106811

108067

109324

110580

111837

113094

114350

115607

116863

118120

119380

120637

121894

123150

124407

125664

126920

93993.6

95375.9

96758.2

98140.4

99522.7

100904

102287

103669

105051

106434

107816

109198

110580

111936

113345

114727

116109

117492

118874

120256

121638

123021

124403

125785

127167

128550

129932

131318

132701

134083

135465

136848

138230

139612

102538

104046

105554

107062

108570

110078

111586

113094

114601

116109

117617

119125

120633

122141

123649

125157

126665

128173

129681

131189

132696

134204

135712

137220

138728

140236

141744

143256

144764

146272

147780

149288

150796

152304

111083

112717

114350

115984

117617

119251

120884

122518

124152

125785

127419

129052

130686

132319

133953

135587

137220

138854

140487

142121

143755

145388

147022

148655

150289

151922

153556

155195

156828

158462

160095

161729

163363

164996

119628

121387

123146

124906

126665

128424

130183

131943

133702

135461

137220

138979

140739

142489

144257

146016

147776

149535

151294

153053

154813

156572

158331

16090

161850

163609

165368

167133

168892

170651

172410

174170

175929

177688

128173

130058

131943

133827

135712

137597

139482

141367

143252

145137

147022

148907

150792

152676

154561

156446

158331

160216

162101

163986

165871

167756

169641

171525

173410

175295

177180

179071

180956

182841

184726

186610

188496

190380

136718

138728

140739

142749

144760

146770

148781

150792

152802

154813

156823

158834

160844

162855

164865

166876

168887

170897

172908

174918

176929

178939

180950

182960

184971

186982

188992

191009

193019

195030

197041

199051

201062

203072


LANBIDE EKIMENA 62

102

103

104

105

106

107

108

109

110

111

112

113

114

115

116

117

118

119

120

121

122

123

124

125

126

127

128

129

130

131

132

133

134

135

51

51.5

52

52.5

53

53.5

54

54.5

55

55.5

56

56.5

57

57.5

58

58.5

59

59.5

60

60.5

61

61.5

62

62.5

63

63.5

64

64.5

65

65.5

66

66.5

67

67.5

12817.7

12943.3

13069

13194.7

13320.3

13446

13571.7

13697.3

13823

13948.7

14074.3

14200

14325.6

14451.3

14577

14702.6

14828.3

14954

15079.6

15205.3

15331

15456.6

15582.3

15708

15833.6

15959.3

16084.9

16210.6

16336.2

16461.9

16587.6

16713.3

16838.9

16964.6

25635.4

25886.7

26138.1

26389.4

26640.7

26892

27143.4

27394.7

27646

27897.4

28148.7

28400

28651.3

28902.7

29154

29405.3

296556.7

29908

30159.3

30410.6

30662

30913.3

31164.6

31416

31667.3

31918.6

32169.9

32421.3

32672.6

32923.9

33175.2

33426.6

33677.9

33929.2

38453.1

38830.1

39207.1

39584.1

39961.1

40338.1

40715.1

41092.1

41469.1

41846.1

42223

42600

42977

43354

43731

44108

44485

44862

45239

45616

45993

46370

46746.9

47124

47500.9

47877.9

48254.9

48631.9

49008.9

49385.9

49762.9

50139.9

50516.9

50893.9

51270.8

51773.5

52276.2

52778.8

53281.5

53784.1

54286.8

54789.4

55292.1

55794.8

56297.4

56800.1

57302.7

57805.4

58308

58810.7

59313.4

59816

60318.7

60821.3

61324

61826.6

62329.3

62832

63334.6

63837.2

64339.9

64842.6

65345.2

65847.9

66350.5

66853.2

67355.8

67858.5

64088.6

64716.9

65345.2

65973.6

66601.9

67230.2

67858.5

68486.8

69115.2

69743.5

70371.8

71000.1

71628.4

72256.8

72885.1

73513.4

74141.7

74770

75398.4

76026.7

76655

77283.3

77911.6

78540

79168.3

79796.6

80424.9

81053.2

81681.6

82309.9

82938.2

83566.5

84194.8

84823.2

76906.3

77660.3

78414.3

79168.3

79922.2

80676.2

81430.2

82184.2

82938.2

83692.2

84446.1

85200.1

85954.1

86708.1

87462.1

88216

88970.1

89724

90478

91232

91986

92740

93493.9

92248

95001.9

95755.9

96509.9

97263.9

98017.9

98771.8

99525.8

100279

101033

101787

89724

90603.7

91483.3

92363

93242.6

94122.2

95001.9

95881.5

96761.2

97640.9

98520.5

99400.2

100279

101159

102039

102918

103798

104678

105557

106437

107307

108196

109076

109956

110835

111715

112594

113474

114354

115233

116113

116993

117872

118752

102541

103547

104552

105557

106563

107568

108573

109578

110584

111589

112594

113600

114605

115610

166616

117621

118626

119632

120637

121642

122648

123653

124658

125664

126669

127674

128679

129685

130690

131695

132701

133706

134711

135717

115359

116490

117621

118752

119883

121014

122045

123276

124407

125538

126669

127800

128931

130062

131193

132324

133455

134586

135717

136848

137979

139110

140240

141372

140502

143633

144764

145895

147026

148157

149288

150419

151550

152681

128177

129433

130690

131947

133203

134460

135717

136973

138230

139487

140743

142000

143256

144513

145770

147026

148283

149540

150796

152053

153310

154566

155823

157080

158336

159593

160849

162106

163363

164619

156876

167133

168389

169646

140994

142377

143759

145414

146524

147906

149288

150671

152053

153435

154817

156200

157582

158964

160347

161729

163111

164494

165876

167258

168641

170023

171405

172788

174170

175552

176934

178317

179699

181081

182464

183846

185228

186611

153812

155320

156828

158336

159844

161352

162860

164368

165876

167384

168892

170400

171908

173416

174924

176432

177940

179448

180956

182464

183972

185480

186987

188496

190003

191511

193019

194527

196035

197543

199051

200559

202067

203575

166630

168264

169897

171531

173164

174798

176432

178065

179699

181333

182966

184600

186233

187867

189501

191134

192768

194402

196035

197669

199303

200936

202570

204204

205837

207471

209104

210738

212372

214005

215639

217273

218906

220540

179448

181207

182966

184726

186485

188244

190003

191763

193522

195281

197041

198800

200559

202319

204078

205837

207596

209356

211115

212874

214634

216393

218152

219912

221671

223430

225189

226949

228708

230467

232226

233986

235745

237504

192265

194150

196035

197920

199805

201690

203575

205460

207345

209230

211115

213000

214885

216770

218655

220540

222425

224310

226195

228080

229965

231850

233734

235620

237504

239389

241274

243159

245044

246929

248814

250699

252584

254469

205083

207094

209104

211115

213126

215136

217147

219157

221168

223179

225189

227200

229211

231221

233232

235242

237253

239264

241274

243285

245296

247306

249317

251328

253338

255349

257359

259370

261381

263391

365402

267412

269423

271434


LANBIDE EKIMENA 63

136

137

138

139

140

141

142

143

144

145

146

147

148

149

150

151

152

153

154

155

156

157

158

159

160

161

162

163

164

165

166

167

168

169

68

68.5

69

69.5

70

70.5

71

71.5

72

72.5

73

73.5

74

74.5

75

75.5

76

76.5

77

77.5

78

78.5

79

79.5

80

80.5

81

81.5

82

82.5

83

83.5

84

84.5

17090.3

17215.9

17341.6

17467.2

17592.9

17718.6

17884.2

17969.9

18095.6

18221.2

18346.9

18472.5

18598.2

18723.9

18849.5

18975.2

19100.8

19226.5

19352.2

19477.8

19603.5

19729.1

19854.8

19980.5

20106.1

20231.8

20357.4

20483.1

20608.8

20734.4

20860.1

20985.7

21111.4

21237.1

34180.6

34431.9

34683.2

34934.5

35185.9

35437.2

35688.5

35939.8

36191.2

36442.5

36693.8

36945.1

37196.4

37447.8

37699.1

37950.4

38201.7

38453

38704.4

38955.7

39207

39458.3

39709.6

39961

40212.3

40463.6

40714.9

40966.2

41217.6

41468.9

41720.2

41971.5

42222.8

42474.2

51270.9

51647.8

52024.8

52401.8

52778.8

53155.8

53532.8

53909.8

54286.8

54663.7

55040.7

55417.7

55794.7

56171.7

56548.6

56925.6

57302.6

57679.6

58056.6

58433.5

58810.5

59187.5

59564.5

59941.5

60318.4

60695.4

61072.4

61499.4

61826.4

62203.3

62580.3

62957.3

63334.3

63711.3

68361.2

68863.8

69366.5

69869.1

70371.8

70874.4

71377.1

71879.7

72382.4

72885

73387.6

73890.3

74392.9

74895.6

75398.2

75900.8

76403.5

76906.1

77408.8

77911.4

78414

78916.7

79419.3

79922

80424.6

80927.2

81429.9

81932.5

82435.2

82937.8

83440.4

83943.1

84445.7

84948.4

85451.5

86079.8

86708.1

87336.4

87964.8

88593.1

89221.4

89849.7

90478

91106.3

91734.6

92362.9

92991.2

93619.5

94247.8

94876.1

95504.4

96132.7

96761

97389.3

98017.6

98645.9

99274.2

99902.5

100530

101159

101787

102415

103044

103672

104300

104928

105557

106185

102541

103295

104049

104803

105557

106311

107065

107819

108573

109327

110081

110835

111589

112343

113097

113851

114605

115359

116113

116867

117621

118375

119129

119883

120636

121390

122144

122898

123652

124406

125160

125914

126668

127422

119632

120511

121391

122271

123150

124030

124909

125789

126669

127548

128428

129308

130187

131067

131946

132826

133706

134585

135465

136345

137224

138104

138983

139863

140743

141622

142502

143381

144261

145141

146020

146900

147780

148659

136722

137727

138733

139738

140743

141748

142754

143759

144764

145770

146775

147780

148785

149791

150795

151801

152807

153812

154817

155822

156828

157833

158838

159844

160849

161854

162859

163865

164870

165875

166880

167886

168891

169896

153812

154943

156074

157205

158336

159467

160598

161729

162860

136991

165122

166253

167384

168515

169646

170776

171907

173038

174169

175300

176431

177562

178693

179824

180955

182086

183217

184348

185479

186610

187741

188872

190002

191133

170903

172159

173416

174672

175929

177186

178442

179699

180956

182212

183469

184725

185982

187239

188495

189752

191008

192265

193522

194778

196035

197291

198548

199805

201061

202318

203574

204831

206088

207344

208601

209857

211114

212371

187993

189375

190757

192140

193522

194904

196287

197669

199051

200433

201816

203198

204580

205962

207345

208727

210109

211491

212874

214256

215638

217020

218403

219785

221167

222550

223932

225314

226696

228079

229461

230843

232225

233608

205083

206591

208099

209607

211115

212623

214131

215639

217147

218655

220163

221670

223178

224686

226194

227702

229210

230718

232226

233734

235242

236750

238258

239766

241273

242781

244289

245797

247305

248813

250321

251829

253337

254845

222173

223807

225441

227074

228708

230342

231975

233609

235242

236876

238509

240143

241777

243410

245044

246667

248311

249945

251578

253212

254845

256479

258112

259746

261380

263013

264647

266280

267914

269547

271181

272815

274448

276082

239264

241023

242782

244542

246301

248060

249819

251579

253338

255097

256856

258616

260375

262134

263893

265653

267412

269171

270930

272690

274449

276208

277967

279727

281486

283245

285004

286763

288523

290282

292041

293800

295560

297319

256354

258239

260124

262009

263894

265779

267664

269549

271434

273318

275203

277088

278973

280858

282743

284628

286513

288398

290283

292167

294052

295937

297822

299707

301592

303477

305362

307247

309132

311016

312901

314786

316671

318556

273444

275455

277466

279476

281487

283497

285508

287519

289529

291540

293550

295561

297571

299582

301592

303603

305614

307624

309635

311645

313656

315666

317677

319688

321698

323709

325719

327730

329740

331751

333761

335772

337783

339793


LANBIDE EKIMENA 64

170

171

172

173

174

175

176

177

178

179

180

181

182

183

184

185

186

187

188

189

190

191

192

193

194

195

196

197

198

199

85

85.5

86

86.5

87

87.5

88

88.5

89

89.5

90

90.5

91

91.5

92

92.5

93

93.5

94

94.5

95

95.5

96

96.5

97

97.5

98

98.5

99

99.5

21362.7

21488.4

21614

21739.7

21865.4

21991

22116.7

22242.3

22368

22493.7

22619.3

22745

22870.6

22996.3

23122

23247.6

23373.3

23498.9

23624.6

23750.4

23876.1

24001.8

24127.4

24253.1

24378.8

24504.4

24630.1

24775.8

24881.4

42725.5

42976.8

43228.1

43479.4

43730.8

43982.1

44233.4

44484.7

44736

44987.4

45238.7

45490

45741.3

45992

46244

46495.3

46746

46997

47249

47500.9

47752.3

48003.6

48254.9

48506.3

48757.6

49008.9

49260.2

49511.6

49762.9

64088.2

64465.2

64842.2

65219.2

65596.2

65973.1

66350.1

66727.1

67104.1

67481.1

67858

68235

68612

68989

69366

69742

70119

70496

70873

71251.4

71628.4

72005.4

72382.4

72759.4

73136.4

73513.4

73890.4

74267.4

74644.4

85451

85953.6

86456.3

86958.9

87461.6

87964.2

88466.8

88969.5

89472.1

89974.8

90477.4

90980

91482.7

91985

92488

92990

93493

93995

94498

95001.9

95504.6

96007.2

96509.9

97012.6

97515.2

98017.9

98520.5

99023.2

99525.8

106813

107442

108070

108698

109327

109955

110583

111211

111840

112468

113096

113725

114353

114981

115610

116238

116866

117494

118123

118752

119380

120009

120637

121265

121894

122522

123150

123779

124407

128176

128930

129684

130438

131192

131946

132700

133454

134208

134962

135716

136470

137224

137978

138732

139485

140239

140993

141747

142502

143256

144010

144764

145518

146272

147026

147780

148534

149288

150042

149539

150418

151298

152178

153057

153937

154817

155696

156576

157455

158335

159215

160094

160974

161854

162733

163613

164492

165372

166253

167133

168012

168892

169772

170651

171531

172411

173290

174170

175049

170902

171907

172912

173917

174923

175928

176933

177939

178944

179949

180954

181960

182965

183970

184976

185981

186986

187991

188997

190003

191009

192014

193019

194025

195030

196035

197041

198046

199051

200057

192264

193395

194526

195657

196788

197919

199050

200181

201312

202443

203574

204705

205836

206967

208098

209228

210359

211490

212621

213754

214885

216016

217147

218278

219409

220540

221671

222802

223933

225064

213627

214884

216140

217392

218654

219910

221167

222423

223680

224937

226193

227450

228706

229963

231220

232476

233733

234898

236246

237504

238671

240018

241274

242531

243788

245044

246301

247558

248814

250071

234990

236372

237754

239137

240519

241901

243283

244666

246048

247430

248812

250195

251577

252959

254342

255724

257106

258488

259871

261255

262637

264020

265402

266784

268166

269549

270931

272313

273696

275078

256353

257861

259368

260876

262384

263892

265400

266908

268416

269924

271432

272940

274448

275956

277464

278971

280479

281987

283495

285005

286513

288021

289529

291037

292545

294053

295561

297069

298577

300085

277715

279349

280983

282616

284250

285883

287517

289150

290784

292418

294051

295685

297318

298952

300586

302219

303853

305486

307120

308756

310390

312023

313657

315290

316924

318558

320191

321825

323459

325092

299078

300837

302597

304356

306115

307874

309634

311393

313152

314911

316671

318430

320189

321948

323708

325467

327226

328985

330744

332506

334266

336025

337784

339544

341303

343062

344822

346581

348340

350099

320441

322326

324211

326096

327981

329865

331750

333635

335520

337405

339290

341175

343060

344945

346830

348714

350599

352484

354369

356257

358142

360027

361912

363797

365682

367567

369452

371337

373222

375107

341804

343814

345825

347835

349846

351856

353867

355878

357888

359899

361909

363920

365930

367941

369952

371962

373973

375983

377994

380007

382018

384029

386039

388050

390061

392071

394082

396092

298103

400114

5. taula. Puntzonaketaren bidez diskoak ebakitzeko behar den indarra kg-tan, 40 kg/ mm2-ko burdina gozoan.


LANBIDE EKIMENA 65

XAFLAREN LODIERA (e) mm-TAN ZIZAILADURA--ERRESISTENTZIA

kg/ mm2-TAN 0.5 1 2 3 4 5 10 15 20 25 30

10

20

30

40

50

60

70

80

7

14

21

28

35

42

49

56

28

56

84

112

140

168

196

224

112

224

336

448

560

672

784

896

260

520

780

1040

1300

1560

1820

2080

450

900

1350

1800

2250

2700

3150

3600

700

1400

2100

2800

3500

4200

4900

5600

2800

5600

8400

11200

14000

16800

19600

22400

6300

12600

18900

25200

31500

37800

44100

50400

11200

22400

33600

44800

56000

67200

78400

89600

17500

35000

52500

70000

87500

105000

123000

140000

26000

52000

78000

104000

130000

156000

182000

208000

6. taula. Zizailadura-erresistentziaren balioak, Flender-en arabera, materialaren lodiera eta erresistentziaren araberakoak, kg/ mm2-tan, araberakoa.


LANBIDE EKIMENA 66

P = ZIZAILADURA-INDARRA kg-TAN LUZERA mm-TAN

500 750 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000

500

750

1000

1250

1500

2000

2500

3000

45

70

90

115

140

180

230

270

70

105

140

180

210

270

340

410

90

140

180

230

270

360

450

540

180

270

360

450

540

720

900

1080

270

410

540

680

810

1080

1350

1620

360

540

720

900

1080

1440

1800

2160

450

680

900

1130

1350

1800

2250

2700

540

810

1080

1350

1620

2160

2700

3240

630

950

1260

1580

1890

2520

3150

3780

720

1080

1440

1800

2160

2880

3600

4120

810

1210

1620

2030

2430

3240

4050

4860

900

1350

1800

2250

2700

3600

4500

5400

7. taula. Xafla-ebaketan zizailadura-indarra kg-tan.

Eskuarki piezen arteko tartea ez da sekula xaflaren lodiera gehi ½ e baino txikiagoa izango. Honako grafiko honetan lodiera arrunten tarte normalak

adierazita daude.

e lodiera duen materialarentzat bi piezen arteko gutxieneko tartea zehazteko grafikoa.


LANBIDE EKIMENA 67

44.. EEBBAAKKIITTZZEEKKOO TTRROOKKEELL AARRRRUUNNTTAAKK EETTAA BBEERREEZZIIAAKK

Helburuak

► Ebakitzeko trokel arruntaren ikuspegi orokorra izan.

► Kantitate eta pieza-formaren arabera zein motatako trokela erabili behar den jakin.

► Trokelaren atal nagusiak eta beraien eginkizunak ezagutu.

► Ebakitzeko trokel berezien funtzionamendua eta egiten dituzten lanak ezagutu.


LANBIDE EKIMENA 68

EEbbaakkiittzzeekkoo ttrrookkeell aarrrruunnttaakk


Ezin konta ahala dira eraiki daitezkeen trokel-motak. Egia esan, egin nahi den pieza adina trokel fabrika

daiteke. Alabaina, nolabait sailkatu egin behar dira mota nagusiak zeintzuk diren zehazteko.

4.1. Ebakitzeko trokel-motak

Ebakitzeko trokelak sailkatzeko honako ezaugarri hauek kontuan hartu behar dira:

Piezaren forma

Egin behar den ebaketa-kopurua

Materiala aprobetxatzea

Piezaren formaren arabera

Zerrendatik ateratako pieza zapalak (4.1. irud.)

Aldez aurretik ebakitako pieza zapalak (4.2. irud.)

Aldez aurretik tolestu, kurbatu edo enbutitutako piezak (4.3. irud.)

4.1.irudia. Xafla-zerrendatik ateratako pieza zapala.

4.2. irudia. Aldez aurretik ebakitako pieza zapaletik ateratako piezak.

4.3. irudia. Aldez aurretik tolestutako piezatik ateratako pieza.

Egin behar den ebaketa-kopuruaren arabera

Barrualdean zulorik ez duten piezak (4.4. irud.)

Barrualdean zuloak dituzten piezak (4.5. irud.)


LANBIDE EKIMENA 69

Materiala aprobetxatzearen arabera

Ebakin jarraitua uzten duten piezak (4.6. irud.)

Ebakin jarraitua ez duten zerrendatik ateratako piezak (4.7. irud.)

Banakako piezak (4.8. irud.)

4.4. irudia. Barrualdean zulorik ez duen pieza: zerrendatik edo banakako beste pieza batetik atera daiteke.

4.5. irudia. Barrualdean zuloak dituen pieza: eskuarki zerrendatik atera ohi da.

4.6. irudia. Ebakin jarraitua duten zerrendatik ateratako piezak.

4.7. irudia. Ebakin jarraitua ez duten zerrendatik ateratako piezak.

4.8. irudia. Banakako beste pieza batetik ateratako pieza.

4.2. Egituraren araberako ebakitzeko trokel-motak

Trokelaren egitura ebaki behar den piezaren formaren araberakoa izango da, baina ebaki behar den

pieza-kopurua, materiala, etab. ere kontuan hartzekoak dira, eragina baitute. Lehen aipatu bezala, ezin

konta ahala trokel baldin badago ere, funtsean oinarrizko trokel-mota batzuk daude eta gainerakoak

hauen aldaerak dira.


LANBIDE EKIMENA 70

Honako trokel hauek izan daitezke funtsezkoenak:

Puntzoien gidaria ez duen ebakitzeko trokela

Matrizean finkatuta puntzoien gidaria duen ebakitzeko trokela

Banda-neurriko puntzoi osagarria duen trokela

Erauzgailua gailua duen trokela

Trokel ardazkidea edo efektu bikoitza duena

Aldi bereko aireko trokela

Puntzoien gidaria ez duen ebakitzeko trokela

Honelakoa izan daiteke:

Ebakitzeko matrize sinplea duena

Matrize konposatua duena

Puntzonatzeko unitateak dituena

► Ebakitzeko trokel sinplea

Trokel-mota honi, trokela edo aireko estanpa deritzo eta trokelik sinpleena da (4.9A. eta B irudiak).

4.9. irudia. Ebakitzeko matrize sinplea: A, matrize-plaka estutze- torlojuen bidez finkatuta; B, plaka eraztun hariztatuaren

bidez finkatuta; C, ebakitako zerrenda.


LANBIDE EKIMENA 71

Erabiltzeko baldintzak. Puntzoia prentsaren orgari lotuta dago zuzenean eta matrizea

prentsaren mahaiari.

Xaflaren gidari bat izan dezake, erlaitz baten bidez ebakina puntzoietatik aterako duena

(4.10.irud.), eta bestelako elementu batzuk ere izan ditzake batzuetan, baina ez du

sekula izango puntzoiak bere ibiltartean gidatuko duen inolako gailurik.

4.10. irudia. Ebakitzeko matrize sinplea, xaflaren gidaria duena.

Erabilerak. Trokel hau sinplea, eraikitzen erraza eta merkea da. Alabaina errendimendu

txikikoa da eta gainera arriskutsua izan ohi da. Oso gutxitan erabiltzen da, pieza

sinpleen serie txikietan soilik.

Trokel sinplea osatzen duten elementuak.

1. Puntzoia. Puntzoia heldulekuan akoplatuta doa eta harekin batera pieza bakarra

osatzen du. Finkatze-kirtena eta prentsaren topea egiten duen irtengunea ez dira

tenplatu behar; bai, ordea, ebaketaren beheko aldea. Gainera, sorbatzaren ingurua

hustea komeni da 3tik 8 mm-ra bitarteko zabalera duen eraztun-itxurako gainazala

utziz. Atal ebakitzailearen luzerak matrizearen atal zilindrikoa baino 2 edo 3 mm

handiagoa izan behar du xaflari itsatsita gera ez dadin.

2. Matrizea. Altzairu iraotu eta tenplatukoa izaten da. Alde batean zilindrikoa da eta

bertan puntzoia finkatzen da. Beste alde batean, berriz, kono-formakoa da eta

bertatik ateratzen da xafla. Kanpoaldea ere konikoa da, eta horrela errazago finka

dakioke oinarri-plakari. Bi modutara finka daiteke: torlojuak estutuz matrizea

oinarriaren kontra zanpatzen duen eraztun baten bidez (4.9A. irud.), edo eraztun

hariztatua erabiliz (4.9B. irud.).

3. Finkatze-eraztuna. Altzairu gozokoa egiten da, barnealdetik konikoa da eta estutzeko

erabiltzen den sistemaren arabera, kanpoaldetik hariztatua (4.9B. irud.) edo hariztatu

gabea (4.9A. irud.) izan daiteke.


LANBIDE EKIMENA 72

4. Eraztun-itxurako plaka. Barnealdetik hariztatuta egon daiteke (4.9B. irud.), edo

barnealdetik zein kanpoaldetik zilindrikoa izan daiteke (4.9A. irud.).

5. Oinarri-plaka. Burdinurtuzkoa izan ohi da eta torlojuen bidez gainerako piezei

lotuta dago.

6. Topea. Matrizean presio bidez sartutako zurtoina da (4.9A. eta B irudiak) eta pieza

ebaki behar den une bakoitzean zerrenda ondo kokatzeko balio du.

► Banakako matrizeez osatutako matrizea

Ebaketan zulo txikiak egin behar diren tamaina handiko pieza-serie txikiak fabrikatzeko, bloke bakarreko

matrize handiak erabili beharrean, elkarren artean aise truka daitezkeen unitate txikiago eta bereiziez

osatutako matrizeak erabili ohi dira (4.11. irudia).

Puntzoia daraman zatia prentsaren atal mugikorrean jarriko da (4.12. irud.).

4.11. irudia. Banakako matrizea: 1, finkatzeko oinarria; 2, matrize-zorroa; 3, puntzoia; 4, euskarria; 5, presio-torlojua; 6, puntzoi-etxearen plaka; 7, torlojua; 8, buloia; 9, malgukia; 10, xaflari eusteko plaka.

4.12. irudia. Banakako matrizeen muntaia prentsan.


LANBIDE EKIMENA 73

► Puntzonaketa-unitateak

Matrize konposatuaren antzekoak dira, baina oro har forma sinpleagoa dute (4.13A eta 4.13B irudiak).

4.14A eta 4.14B irudietan unitate hauen prentsako erabilera ikus daiteke.

4.13. irudia. Puntzonaketa-unitatea: A, unibertsala; B, unitate integrala.

4.14. irudia. Puntzonaketa-unitateez osatutako matrizea: A, matrizeari akoplatzeko xehetasuna; B, unitate integral batzuk muntatu diren prentsa batean U profilaren puntzonaketa.

Matrizean finkatuta puntzoien gidaria duen trokela

Trokel-mota honen elementu bereizgarria matrizean finkatuta doan puntzoien gidaria da. Puntzoien

gidari honek erauzgailu gisa ere funtzionatzen du.

► Trokel-mota honen elementu nagusiak

Eskuarki trokel-mota honek honako elementu hauek izan ohi ditu (4.15. irud.):


LANBIDE EKIMENA 74

Atal higikorra:

Puntzoi-etxearen heldulekua (1)

Eusteko kontraplaka edo balazta-plaka (2)

Puntzoi-etxearen plaka (3)

Puntzoi bat edo gehiago (4)

Atal finkoa:

Puntzoien plaka gidaria (erauzketa-plaka) (5)

Alboko gidariak (6)

Matrizea (edo matrize-plaka) (7)

Pieza-neurria finkatzeko euste-sistema (8)

Oinaldea edo oinarria (9)

Honetaz gainera finkatze-elementuak ere behar dira, hala nola torlojuak, larakoak, etab.

Oharrak

1. Puntzoi bakarra daramanean, puntzoia eta puntzoi-etxearen heldulekua, biek, pieza bakarra osa

dezakete. Kasu honetan ez legoke, ez balazta-plaka eta ez puntzoi-etxearen plakarik ere.

2. Alboko gidariek eta erauzteko plakak, maiz pieza bakarra osatzen dute.

3. Irudian eusteko sistema errazena adierazita dago, hots tope bat; alabaina, aparteko paragrafo

batean beste sistema batzuk ikusiko ditugu.

4. Hemen aipatu diren elementuen hainbat aldaera dago eta aurrerago adieraziko ditugu.

4.15. irudia. Ebakitzeko trokel sinplea, matrizean finkatuta puntzoien gidaria duena.


LANBIDE EKIMENA 75

► Trokel-mota honen aldaerak

Ebaki behar dugun piezaren arabera trokel-mota honek aldaerak izan ditzake:

1. Matrize bakuna. Ebaki behar dugun piezak profil sinplea baldin badu eta piezaren barrualdean

ebaketarik egin behar ez bada, nahikoa izango dugu puntzoi bakarreko matrize bakunarekin

(4.16. irud.).

2. Matrize anizkoitza. Pieza-kantitate handia ebaki behar denean, 4.17. irudikoa bezalakoak diren

puntzoi bat baino gehiago dituen matrize anizkoitza erabiltzea komenigarria izan daiteke. Kasu

honetan puntzoiak elkarren ondoan egon daitezke, baina, erresistentzia dela eta, ez da komeni.

Bestalde, pieza-neurria bikoitza izango da, ebaki beharreko piezak bata bestearen ondoan

baitaude luzetara.

3. Matrize mailakatua. Ebaki beharreko piezek barrualdean zuloak dituztenean matrize mailakatua

erabili beharko dugu. Matrize honek bi puntzoi edo gehiago izango ditu; aurrekoek barrualdeko

zuloak ebakiko dituzte eta azkenak, berriz, profila. Kasu honetan pieza elkarren segidako bi

fasetan burutzen bada ere, prentsaren kolpe bakoitzean pieza bat aterako da, piezaren profila

ebakitzen den bitartean hurrengo piezaren zuloak egiten baitira. Pieza-neurria finkatzeko

sistema zehaztasun handikoa izango da, bestela zuloak piezarekiko ez baitira egoki zentratuko.

4.18. irudian mota honetako matrizea dago eta bere ezaugarri nagusietako bat gidaria puntzoi

nagusian izatea da. Puntzoi nagusia, bestalde, zuloak egiten dituena baino apur bat handiagoa

da eta horrela profila ebaki baino lehen xafla-zerrenda geldiaraztea lortzen du1.

4.16. irudia. Puntzoien gidariak eta xaflarenak pieza bakar batean matrizean finkatuta dituen pieza sinpleak ebakitzeko trokel ebakitzailea.1, puntzoia; 2, erauzgailua; 3, gidariak; 4, topea; 5, matrizea.

1 Pieza-neurria finkatzeko badaude beste sistema batzuk, zehatzagoak, eta aurrerago ikusiko ditugu.


LANBIDE EKIMENA 76

4.17. irudia. Puntzoiak bereizita dituen trokel anizkoitza.

4.18. irudia. Zuloak dituen pieza ebakitzeko trokel mailakatua: 1, puntzoiak; 2, gidariaren pilotua; 3, topea; 4, ebaketa-prozesua; 5, bukatutako pieza; 6, gidaria.

Antzeko kasua da 4.19. irudikoa. Kasu honetan ez dago zulorik piezaren barrualdean, baina profil zail

samarra dauka eta, forma dela-eta, oso ahula izango litzatekeen puntzoiarekin ebaki beharko litzateke.

Zailtasun hau gainditzeko ebaketa bi fasetan egingo da (ikus 4.20. irudia) eta horrela, puntzoi ahula

erabili beharrean bi puntzoi sendo erabil daitezke.

4.19. irudia. Ebaki behar den pieza.


LANBIDE EKIMENA 77

4.20. irudia. Matrize mailakatuaren ebaketa-prozesua.

► Erabilerak

Eskuarki, matrizean finkatuta puntzoien gidaria duen trokela maiz erabiltzen da eta egokiena da serie

ertainetan, betiere zehaztasun handiko ebaketak egin behar ez direnean, hauek, oro har, matrize

zentrokide edo ardazkideekin egiten baitira.

Banda-neurriko puntzoi osagarria duen trokela

Trokel-mota hau zuloak dituzten piezak egiteko erabiltzen da batik bat. Ebakitzeko tresnak puntzoi

osagarria dauka (4.21. irud.) eta prentsa-kolpe bakoitzean pieza-neurriaren luzera duen materialaren zati

txiki bat ebakitzen du zerrendaren albo batean. Hori horrela, prentsa-kolpe bakoitzaren ondoren material-

-zerrendaren irtengunea (C) puntzoiaren luzera adina aurrera daiteke gidariaren irtengunearekin (D) tope

egin arte; ondorioz, material-zerrendak pieza-neurriaren luzera egingo du aurrera.

Honako hau izaten da balio hurbildua:

A = B + 3 mm [1]

A = zumitzaren neurria bere punturik zabalenean.

B = zumitzaren neurria bere punturik estuenean.

Sartzeko gidaren lasaiera honela kalkulatuko da:

j = 2 x e [2]

j = lasaiera mm-tan.

e = xaflaren lodiera mm-tan.


LANBIDE EKIMENA 78

4.21. irudia. Puntzoi osagarria duen trokel ebakitzailea: 1, oinarria; 2, matrizea; 3, plaka gidaria; 4, puntzoi-etxearen plaka; 5, puntzoi txikia; 6, hortza; 7, puntzoi handia; 8, euste-plaka; 9, larako malgua; 10, torlojua; 11, kirtena.

Erauzgailua duen trokela

Ebaketa eta zulaketaren ondorioz materialak izaten duen leheneratze elastikoak puntzoiaren kanpoko

againazalarekin marruskadura gogorra eragiten du, eta ondorioz xaflaren ebakina itzulera-ibiltartean

arrastatu egiten du ebaketa egin eta gero.

Hori guztia saihesteko prentsan edo trokelean bertan joan daitezkeen erauzgailuak erabiltzen dira. Gailu

hauek puntzoian edo matrizean joan daitezke eta kokapenaren arabera hartuko dute izena:

Erauzgailua puntzoian

Erauzgailua matrizean

► Erauzgailua puntzoian

Puntzoian doazen erauzgailu ugari dago. 4.22A eta B irudietan kasu arruntak daude adierazita.

Ateratzeko gailuaren plaka puntzoiaren aurretik doa ibiltartean; horrela ebaketa puntzoiak egoki gidatuta

daudela burutzen da. Puntzoia altxatzean malgukiak presionatzen duten erauzgailuaren plakak xafla

kanporatu egiten du.


LANBIDE EKIMENA 79

4.22. irudia. Ateragailua puntzoian duten bi trokel-sistema: A, zutabe-gidariak eta alboko malgukiekin; B, erregula daitekeen erdiguneko malgukiarekin.

► Erauzgailua matrizean

Maizen erabiltzen dena zubiduna da (4.23.irud.); alde ebakitzailean jartzen da eta puntzoien gidaria ere

bada. Erauzgailu hau zurruna izan ohi da eta, puntzoiaren itzulera-ibiltartean, xaflarekin topo eginda

egiten du bere lana.

Beste erauzgailu-sistema asko ere badago, bai matrizean eta bai puntzoian jartzen direnak ere.

Aurrerago trokela osatzen duten elementuak zehazkiago ikasten ditugunean ikusiko ditugu.

4.23. irudia. Erauzgailua matrizean daukan trokela.


LANBIDE EKIMENA 80

Trokel ardazkidea edo efektu bikoitzeko trokela

Trokel-mota hau piezaren barnealdean doitasun handiko zuloak egin behar direnean erabiltzen

da. Puntzoi bat baino gehiagorekin egiten du lan. Puntzoiak bata bestearen barruan kokaturik daude,

horrela puntzoiak, puntzoia izateaz gain, beste puntzoi baten matrize-funtzioa betetzen du.

Trokel-mota honen beste ezaugarri bat ebakina eta ebakitako pieza ateratzeko elementu

malguen eta mekanismo osagarrien bidezko sistemak erabiltzean datza. Honek guztiak, fabrikazioa zaila

eta garestia izatea eragiten du eta beste trokelak baino errentagarriagoa izango da serie garrantzitsu eta

doitasun handiko piezak ebaki behar direnean soilik.

4.24. irudia. Trokel ardazkidea.


LANBIDE EKIMENA 81

► Oinarrizko elementuak

Mota honetako trokel arruntean honako elementu hauek izango ditugu (4.24. irud.):

A) Goiko atala:

Atal zurruna

Kirtena (1)

Kontraplaka (2)

Gidari-zorroak (3)

Eusteko plaka (4)

Puntzoi-etxearen plaka (5)

Matrize-ontzia (6)

Puntzoia (7)

B) Goiko atala:

Goiko sistema ateratzailea1

Ateratzeko gailua (16)

Orratz kolpekariak (17)

Pletina kolpekaria (18)

Kolpatzailea (19)

C) Beheko atala:

Atal finkoa

Oinarria (11)

Puntzoi hibridoa (puntzoia/matrizea) (10)

Zutabe gidatzaileak (12)

Euste-sistema (9)

Zerrendaren gidari-sistema (8)

D) Beheko atala:

Beheko sistema ateratzailea

Ateratzeko pletina (15)

Malgukiak (edo ateratzeko sistema malgua) (14)

Ateratzeko pletinaren ibiltartea graduatzeko torlojua (13)

Hauetaz guztiaz gainera, finkatzeko elementuak beharrezkoak dira, hala nola torlojuak,

larakoak, etab.

Oharrak

11.. Mota honetako matrize guztiek ez dituzte hemen aipatutako elementu guztiak, ez eta ordena

berean jarrita ere. Adibidez, goiko puntzoiak txikiak direnean pletina kolpekaria ken daiteke eta

orratz kolpekariak kirtenean zehar luza daitezke, kolpatzaile nagusia kenduz eta honen ordez

topea duen gurutzeta txikia jarriz (4.25. irud.). Kasu honetan eusteko kontraplakak eta eusteko

plakak, biak batera pieza bakarra osa dezakete.

1 Hemen sistema arrunten elementuak azaltzen dira, orratz kolpekarien bidezkoak hain zuzen, baina badaude beste sistema batzuk ere.


LANBIDE EKIMENA 82

Modu berean, batzuetan goiko ateratzeko sistema beheko ateratzeko sistemaren antzeko beste

sistema batez ordezka daiteke (4.26. irud.), malgukiez edo goma elastikoen bidezko sistemaz

hain zuzen.

22.. Aipatutako elementu hauek aldaera batzuk dituzte.

33.. Hurrengo kapituluan aipatutako elementuen xehetasunak azalduko dira.

4.25. irudia. Goiko ateragailuaren zeharkako sistema: 1, prentsaren gurutzeta;

2, orratz kolpekariak; 3, bultzatzeko hagatxoa; 4, matrizea; 5, puntzoia.

4.26. irudia. Zirrindolak ebakitzeko trokel ebakitzaile ardazkidea. Goiko ateratzeko/kanporatzeko

sistemak malgukiak ditu eta behekoak, berriz, goma elastikoa.

► Trokel ardazkidearen funtzionamendua

Trokel ardazkidearen funtzionamendua 4.27A, 4.27B, 4.27C eta 4.27D irudietan ikus daiteke.

11.. Lehenengo aldia. Ebaki behar den xafla plano berean dauden puntzoi hibridoa eta

ateratzeko pletinaren gainean kokatzen da (4.27A irud.). Bitarte honetan trokela

geldirik dago.

22.. Bigarren aldia. Goiko atala jaitsi egiten da eta zuloak eta kanpoko profila aldi berean

ebakitzen ditu (4.27B irud.). Beheko pletina ateratzaileak, malgukien eraginez, prentsaren

antzeko lana egiten du xaflaren kanpoko aldea finkatuz eta, horrela, ebaketa garbi eta

zehatzagoa lortzen da.


LANBIDE EKIMENA 83

33.. Hirugarren aldia. Goiko atala igotakoan (4.27C irud.) beheko plaka ateratzaileak puntzoi

hibridoari itsatsita geratu den ebakina kanporatzen du elastikotasuna dela-eta. Aldi berean

puntzoiak edo erdialdeko puntzoiak ebakitako zatia puntzoi hibridoa beraren erdiguneko

zuloan edo zuloetan barna erortzen da. Segidan kolpatzaileak prentsak (4.25A irud.) duen

gurutzeta-formako topea kolpatzen du (4.27D irud.) eta goiko ateratzailearen bidez

ebakitako pieza bultzatzen du. Pieza hau matrize-ontziari eta goiko aldeko puntzoiei itsatsita

zegoen.

Ebaketaren ondoren bai ebakina eta baita ebakitako pieza ere trokelaren goiko eta beheko

atalen artean geratzen direnez, prentsak kokapen inklinatuan egon behar du piezak bere

pisuak bultzatuta irristatu eta kanpoaldera eror dadin.

Azkenik, xafla-zerrenda berriz toperaino aurreratzen da eta dena prest dago hurrengo

ebaketa egiteko.

4.27. irudia. Trokel ardazkidearen funtzionamendu-prozesua: A, lehen aldia; B, bigarren aldia;

C, hirugarren aldiko lehenengo unea; D, hirugarren aldiko bigarren unea.

Aldi bereko aireko trokela (4.28. irud.)

Aldi bereko aireko trokela trokel ardazkidea eta puntzoien gidari finkoa duen trokelaren artekoa

da. Trokel ardazkidea baino errazago eraikitzen da eta ebaketan doitasun-maila ona ematen du.

Goiko zatiko atal zurruna: 1 kontraplaka 2 puntzoi-etxearen plaka 3 puntzoiak 7 zutabeen gidari-zorroa 13 kirtena Goiko atal malgua: 8 ibiltartea graduatzeko torlojua 9 malgukiak 10 ateratzeko plaka eta puntzoien gidaria Beheko atala: 4 xaflaren gidari-erlaitzak 5 matrizea 6 oinarria 11 pieza-neurria graduatzeko euste-topea 12 zutabe gidatzaileak

4.28. irudia. Aldi bereko aireko trokela. Ikus puntzoirik handienean dagoen zerrenda zentratzeko pilotua (14).


LANBIDE EKIMENA 84

► Funtzionamendua

Trokel honen funtzionamendua segidakoa edo mailakatua izan daiteke. Piezaren barrualdea

ebakitzen da lehenik, eta ondoren kanpoaldeko profila (4.29A irud.).

Bestalde, material beretik aldi berean bi pieza lor daitezke, bata bestearen barruan, motore

elektrikoen estatoreen xaflak kasu (4.28B irud.).

4.29. irudia. Materiala ondo aprobetxatuz estatore- eta errotore-xaflak lortzeko matrize mailakatua.

A, trokela; B, ebaketa-prozesua.

► Erabilera

Trokel-mota hau honako kasu hauetan erabiltzen da: piezaren doitasun-mailak puntzoien gidari

finkoa duen trokelarekin lor daitekeena baino handiago izan behar duenean, eta aldi berean, piezaren

zailtasuna dela-eta trokel ardazkidea erabiltzerik ez dagoenean.

► Trokela osatzen duten elementuak

4.28. irudian trokelaren egitura orokorra ikus daiteke. Ikus daitekeenez, matrize ardazkideen

antzera, trokel-mota honek bi atal nagusi ditu: goiko atala, finko dauden zutabeen bidez gidatua, eta

beheko atala. Azken hau matrize bakunaren antzekoa da eta erlaitz-forma duen zerrendaren gidatzailea

dauka. Goiko atalak puntzoi bakun batzuk ditu eta, ikasi dugun lehenengo trokel-motakoak ez bezala,

hauek malguki batzuen bidez goiko atalari lotuta dagoen plaka gidariak gidatzen ditu.


LANBIDE EKIMENA 85

11.. Plaka gidariaren helburua. Plaka honek hiru eginkizun nagusi ditu:

Puntzoien kokapen erlatiboa gidatzea

Ebaketaren unean xafla-zerrendaren prentsa gisa funtzionatzea

Goiko atala altxatzean zerrenda ateratzea

22.. Aldaerak. Trokel-mota honetan hiru aldaera nagusi daude gidatzeko moduaren arabera

bereizten direnak.

Eusteko kontraplakaren bidez gidatutako trokela (4.30A irud.)

Kontraplakaren eta puntzoien plaka gidariaren bidez gidatutako trokela (4.30B irud.)

Puntzoien plaka gidariaren bidez soilik gidatua (4.30C irud.)

Lehenengo prozedura da maizen erabiltzen dena. Bigarrena doitasun handiagoa behar denean

erabiltzen da. Hirugarrena oso gutxitan erabiltzen da, beste biekin konparatuta ez baitu ia abantailarik,

eta gainera, prentsaren orga zehazki lerrokatuta ez baldin badago puntzoiak hausteko arriskua dago.

► Aldi bereko aireko trokel-motak

Egituraren arabera trokel-mota hauek bereiz ditzakegu:

Bakuna, puntzoien gidaria duena

Bakuna, puntzoien gidaririk gabekoa

Mailakatua, puntzoien gidaria duena (4.28. irud.)

Mailakatua, puntzoien gidaririk gabekoa


LANBIDE EKIMENA 86

4.30. irudia. Aireko ebakitzaile segidako/mailakatuak gidatzeko aldaera batzuk: A, kontraplakaren bidez gidatua;

B, kontraplakaren eta ateragailuaren bidez gidatua; C, ateragailuaren bidez gidatua.

Ebaki behar diren pieza batzuen ebaketa-prozesuaren krokisa egin. Proiektua

egiteko kontuan hartu:

a) Piezen forma

b) Egin behar den ebaketa-kopurua

c) Materiala aprobetxatzea

4.31. irudiko piezak ebakitzeko erabil daitekeen trokel egokiena proiektatu.

4.31. irudia.


LANBIDE EKIMENA 87

EEbbaakkiittzzeekkoo ttrrookkeell bbeerreezziiaakk


Aurreko kapituluan ikusi ditugun erreminta arrunt batzuez gain, trokel berezien mota zabalagoa

da. Kapitulu honetan trokel berezi hauetako mota nagusiak ikusiko ditugu.

4.3. Ebakitzeko trokel bereziak

Ebakitzeko trokel bereziak banakako piezetan ebaketak egiten dituzten trokelak edo

materialaren xafla-zerrendan edo zumitzean ebaketa partzialak egiten dituzten trokelak dira.

Maizen erabiltzen diren trokelak honako hauek dira:

Piezak bertikalki trokelatzeko trokela

Efektu horizontala edo zeiharra duen ebakitzeko trokela

Muxarratzeko, bizarrak kentzeko edo inguratzeko trokela

Albotik muxarratzeko trokela

Trokel oszilatzailea

Errepasatzeko, kalibratzeko edo harraskatzeko trokela

Ebaketa etena duen trokela

Mozketa bidezko ebakitzeko trokela

Koskatzeko trokela

Guztiko ebaketa itxia egiten duen trokel txikia

Gomazko puntzoia duen trokela

Trokel-mota hauek guztiak trokel arruntekin duten ezberdintasun nagusia, eragiketa jakin bat

jasango duen piezaren eusteko sistema eta zentratzeko eran datza. Puntzoiei eragiteko sistema ere

nahikoa desberdina izan ohi da.

Piezak bertikalki trokelatzeko trokela

Batzuetan aldez aurretik tolestatu edo enbutitutako piezak, forma zapala ez dutenak alegia,

zulatu behar dira. Zulo guztiak paraleloak direnean erabiliko dugun trokela eta pieza zapalak zulatzeko

erabili ohi duguna (4.32A irud.) funtsean berdintsuak izango dira. Alabaina, matrizearen forma ez da

berdina izango, ez eta finkatzeko eta kanporatzeko gailuenak ere, hauek ebaki behar ditugun piezak

egoki finkatu ahal izateko fabrikatuko baitira (4.33B irud.).


LANBIDE EKIMENA 88

Pieza itxi eta oso altuak direnean zutabe-trokela, biburdinekoa ere deitua, erabil daiteke

(4.34C irud.). 4.35D irudian pieza noranzko erradialean trokelatzeko trokela ikus daiteke.

4.32. irudia. Bertikalki trokelatzeko erabilitako trokel ebakitzaile arrunta.

4.33. irudia. Trokelatzeko trokel berezia.

4.34. irudia. Pieza oso luzeak trokelatzeko trokel bertikala.


LANBIDE EKIMENA 89

1 puntzoia 2 larako erakuslea 3 larakoaren euskarria 4 mandril horizontala 5 xaflaren malgukia 6 ixte-katigamendua 7 angeluaren euskarria 8 lortu nahi den pieza

4.35. irudia. Piezaren trokelaketa erradiala.

Efektu horizontala edo zeiharra duen ebakitzeko trokela

Aurrekoaren aldaera bat da, aldi berean noranzko ezberdinetan zuloak egin behar direnean

orain arte ikusi ditugun trokelak, 4.33 irudikoa salbu, ezin erabil daitezke-eta. 4.36. irudian ebaketa

horizontalak egiteko mota honetako trokelen adibide bat ikus daiteke. Bertan azaltzen diren elementu

berriak oinarri-plakan dagoen puntzoi-etxearen orga eta prentsaren buruarekin bertikalki mugitzen diren

bultzatzeko gailuak edo espekak dira.

4.36. irudia. Aldez aurretik tolestu edo enbutitutako pieza trokelatzeko efektu horizontala duen trokela: 1, bultzatzeko

gailuak; 2, bloke lerrakorra; 3, puntzoi-etxearen plaka; 4, puntzoia; 5, puntzoi-gidariaren plaka; 6, matrizea; 7, zentratzeko pibota; 8, presio-plaka; 9, orgen mirubuztan-gidariak; 10, aldez aurretikako pieza; 11, piezaren trokelaketa horizontala.

Funtzionamendua (4.37 eta 4.38 irudiak). Alboko bultzatzeko gailuek edo espekek (7) espeka-

-etxearen plakaren (1) mugimendu bertikala (prentsaren orgak eragiten duena) eraldatu eta

mugimendu horizontal edo inklinatu bihurtzen dute. Pieza (4) matrize-plakaren (6) gainean

kokatzen da. Lehenengo jaitsieran presio-plakak (2) pieza matrize-plakan tinko finkatzen du;

ondoren trokelaren goiko zatia jaisten da eta alboko espekek puntzoiak (3) daramatzaten espeka

lerrakorrak (5) mugiarazten dituzte eta hauek trokelaketa-eragiketa burutzen dute. Trokelak

puntzonaketa egin eta gero pieza jasoko duen kanporatzeko gailua izan dezake. 4.39 eta 4.40

irudietan puntzonaketaren funtzionamenduaren xehetasuna ikus daiteke.


LANBIDE EKIMENA 90

Trokel honek puntzoi bertikalak edo inklinatuak eraman ditzake eta piezaren goiko

aldean edo alboetan egin ditzake zuloak (4.41 irud.).

4.37. irudia. Puntzonatzeko trokela (lehenengo fasea).

4.38. irudia. Puntzonatzeko trokela: bigarren fasea.

4.39 irudia. Puntzonatzeko trokelaren funtzionamenduaren xehetasuna: 1, piezaren euskarria; 2, zorroa edo matrizea; 3,

puntzoia; 4, puntzoi-gidariaren plaka; 5, xaflaren malgukia; 6, espeka; 7, torlojua; 8, malgukia; 9, pieza.

4.40. irudia. Horizontalki trokelatzeko trokel bakuna: 1, espeka; 2, ibiltartea erregulatzeko torlojua; 3 eta 4,

puntzoiaren atzerapenerako zurtoina eta malgukia; 5, puntzoi-etxea; 6, puntzoi zulatzailea; 7, gomazko kanporatzeko gailua; 8, ateratzeko erregela; 9, piezaren euskarria; 10, espekaren ibiltartea

erregulatzeko txabeta; 11, matrizea; 12, pieza; 13, puntzoiaren finkapena.


LANBIDE EKIMENA 91

4.41 irudia. Bertikalki eta inklinatuta puntzonatzeko trokela:

1, pieza; 2, puntzoi inklinatua; 3, puntzoi bertikala; 4, matrizeak; 5, espekak.

Muxarratzeko, bizarrak kentzeko edo inguratzeko trokela

Trokel-mota honek aldez aurretik enbutitu den eta izurtu edo irregular bilakatu den pieza baten

erlaitzaren soberakina edo ertza ebakitzen du (4.42. irud.). Konformatze-eragiketetan metalaren fluxua

aldakorra izateak akats hauek eragiten ditu. Bizarrak kentzean ertz akastun hauek kentzen ditu ertz

zuzen eta zehatzak lortuz.

4.42. irudia. Enbutitutako pieza baten muxarraketa.

4.43. irudian mota honetako trokela ikus daiteke.

4.43. irudia. Muxarratzeko trokela.


LANBIDE EKIMENA 92

Funtzionamendua (4.43. irud.). Ebaki behar dugun pieza oinarri-plakaren (1) gainean

jartzen da. Plaka honen kanpoaldeko profilak puntzoi (2) gisa funtzionatzen du, eta

matrizea (3) jaistean, pieza (4) ertzaren inguruan ebakitzen du. Piezari bizarrak

kendu ondoren trokelaren goiko atalarekin jasotzen da eta kanporatzeko gailu

positiboaren bidez (5) bereizi egiten du ibiltartearen goiko ataletik gertu.

Ebakitako xafla-eraztuna (6) beherantz bultzatuko da puntzoiaren inguruan (2) trokelaren

aurrealdean eta atzealdean kokaturiko hortzek (7) bitan zatitzen duten arte. Zentratzeko gailuak

(8) pieza egoki kokatuko du.

Albotik muxarratzeko trokela edo trokel oszilatzailea

Enbutitutako piezak tutu-formakoak (biribila) (4.44. irud.) edo angeluzuzenak (4.45. irud.)

direnean ezin izango dugu oraintxe ikusi dugun ebakitzeko trokela erabili, ebaketa alboko gainazalean

egiten baita eta ez atal zapalean. Ebaketa hau prentsa batean muntatutako erreminta (4.46. irud.) baten

bidez egin daiteke.

Funtzionamendua. Enbutitutako pieza (1) goiko aldetik sartzen da pieza-zorroaren mandril (2)

baten bidez (4.46. irud.). Boladun errodamenduen (3) bidez mandrila noranzko guztietan mugitu

ahal izango dugu, alboetara eta horizontalki. Puntzoi ebakitzailea (4) jaistean presio-pendulu (5)

oszilatzaileak piezaren hondoaren erdialdean presioa egingo du. Pieza-zorroaren mandrilaren

goiko atalaren barrualdeko ertza, aldi berean sorbatza izango da. Kasu honetan irteten den zatia

(6) ebakiko da, prentsaren irristailua jaistean mandrila beherantz estutuko da, eta bere kanpoko

itxura dela-eta, alboetarako mugimendu oszilatzailea egingo du presio-erregelen artean (7).

4.44. irudia. Biribila.

4.45. irudia. Pieza prismatikoa.

4.46. irudia. Prentsa batean egindako ertzaren muxarraketa.


LANBIDE EKIMENA 93

Beste trokel oszilatzaile batzuk. 4.47. irudian 4.45. irudiko pieza ebakiko duen trokel

oszilatzailearen funtzionamendua deskribatzen da. Trokel honen bidez, h altueran, pieza (4.47.

irud.) ebaki behar da, soberako i zatia kentzeko puntzoia (5) eta sorbatza (4.44) erabiliz. Pieza

hondoa beherantz duela sartuko da matrizean (6). Trokelaren goiko atala jaistean, pieza

matrize-plakaren kontra estutuko da eta malgukien gainean dagoen egozkailu-plakak (8)

bereizgailu-plakaren (4) bultzada pairatuko du. Bereizgailua alboetara mugitu egin daiteke,

puntzoi ebakitzaileak (5) duen mugimendu oszilatzailearen zabaltasunaren neurri berean

gainera. Desplazamendua plakaren eta torlojuaren buruaren (14) arteko t lasaiera (4.47. eta

4.48. irud.) dela-eta lortzen da. Buloiek (13) ez dute lasaiera hau oztopatu behar, beraien

eginkizun bakarra bereizgailu-plakaren (4) gehienezko biraketa, hau da, beharrezko lasaiera

gainditzen duena, saihestea baita. Honela, plaka hau automatikoki piezan zentratuta geratuko

da bere beheko atalaren kono-formari eta forma biribilari esker, enbutitutako pieza erabat

betetzen duelarik. Trokela jaistean, puntzoiaren ertzak (4.44) eta matrizearen ertzak (4.50) plano

horizontal berean lerro-lerro kokatzen dira buloi bereizgailuei (10) esker. Ebakitzeko mugimendu

oszilatzailea espeken (7) profilek sortutako desplazamenduari esker gertatzen da. Espeka hauek

matrizeari (6) lotuta daude eta oinarri-plakan finkatutako ziri-formako erregelak (9) dituzte

euskarri. Matrizeak beheko zatian burudun torlojua (11) darama, beheko estanpan lasaierarekin

sartuta dagoena. Torlojuak (12) ebakitako pieza ateratzeko erabiltzen dira.

1 euskarria

2 kirtena

3 erdiko plaka

4.47. irudia. Trokel oszilatzailea.

Oszilazio-lasaierak xaflaren lodieraren bikoitza edo hirukoitza izan behar du gutxienez. 4.48.

irudian ebaki behar den pieza huts baten goiko ertza ikus daiteke. Aurrez aurre ipinitako A-B eta C-D

espeka-bikoteak elkarren osagarri izango dira eta ziri-formako erregelak (9) ukituko dituzte une oro.

Matrizea jaitsi (6) eta lehenik B eta C aldeetara mugituko da modu zeiharrean (4.48. irud.) eta I lerro

etenak adierazten duen kokapena hartuko du. I izkinan soberako i zatia bereiziko da. Ondoren, eta

trokelaren goiko atalak jaisten jarraitzen duen bitartean, A eta D aldeen arteko II izkina ebakiko da.

Honetaz gainera, III eta IV izkinetan soberan dauden zatiak bereizten dira.

4.49. irudian trokel-mota honen funtzionamendua xehetasun handiagoz ikus daiteke.


LANBIDE EKIMENA 94

4.48. irudia. Pieza elkarzut dagoelarik, espeken kokapena ebaketa egiteko.

1 puntzoi-etxearen plaka

2 puntzoia

3 presio-zurtoina

4 eusteko eraztun malguak

5 platertxoaren malgukiak

6 zirrindolak

7 presio-plaka

8 topeak

9 matrizea

10 ziri-formako erregelak

11 egozkailuak

12 alboko espekak

13 euskarria

14 malgukiak

15 zapaltzailea

16 euskarria

17 gidari-orratzak

18 laukia

19 pieza

20 muxarrakina

4.49. irudia. Trokel oszilatzailearen mekanismoaren xehetasuna:

Errepasatzeko, kalibratzeko edo harraskatzeko trokela

Gainazala hobetzeko ebakitako edo zulatutako pieza baten inguruan geratzen diren metal-zati

txiki batzuk kentzea da trokel-mota honen eginkizuna (4.50. irud.). Txirbi-harroketazko eragiketa da.

Errepasatutako pieza batek ertza zuzena eta laua izango du, neurri zehatzak izango ditu eta kono-forma

kenduko zaio. Horrexegatik trokel-mota honi kalibratzeko trokela deritzo.

Funtzionamendua. 4.50. eta 4.51. irudietako eskemetan argi adierazten da trokel-mota honen

funtzionamendua.

Kalibratu behar den piezak zuloa baldin badauka (4.50. irud.), diskoa (1) mahaian (3) finkatutako

puntzoiaren (2) gainean jarriko da. Diskoa zuloan sartzen den ziri (4) baten bidez zentratuko da.

Eragiketa hasi aurretik, tentsio handiko malguki (6) baten eraginpean dagoen zapaltzaileak (5)

piezari tinko eusten dio eta zuloan zehatz-mehatz zentratzen du. Ebakitzeko matrizeak (7) pieza

ebaki eta ebakina (8) puntzoiaren (2) inguruan beherantz bultzatzen du.


LANBIDE EKIMENA 95

Piezak zulorik ez duenean, berriz, 4.51. irudiko sistema da komenigarriena. Pieza (1) euste-

-plakaren (3) barruan kokatzen da. Plaka hau larako (5) baten bidez laneko kokapenean

finkatuta dagoen buloiaren (4) inguruan bira daiteke. Horrela, eta sorbatzari 15º angelua

emanez, txirbila erraz atera daiteke ebaketa-eraztunaren (6) eta euste-plakaren (3) artetik.

4.52. irudian zulo baten leunketa ikus daiteke.

Doitasuneko piezak seriean lortu nahi direnean, bi zutabe gidatzaile dituen trokela erabili

behar da (4.53. irud.). Aldez aurretik trokelatu den 4.54. irudiko piezaren kanpoaldeko ertzak eta

zuloaren paretak errepasatu nahi badira, honako irudi honetan trokela osatzen duten elementuak

ikus daitezke, bai eta beraien laneko prozedura ere.

4.50. irudia. Errepasatzeko trokela.

4.51. irudia. Euste-plaka birakariko eta zulo zentralik gabeko kalibratzeko trokela.


LANBIDE EKIMENA 96

1 pieza 2 puntzoia 3 zentratzeko txantiloia 4 erregulatzeko torlojua 5 malgukia 6 presio-plaka

4.52. irudia. Barrualdea kalibratzeko.

4.53. irudia. Errepasatzeko trokela.

Ebaketa etena duen trokela

Trokel-mota honek aldez aurretik prestatutako pieza batean hozkak egiteko (4.54A. eta 4.54B.

irudiak) edo xaflatik materialik askatu gabe ebaketak egiteko erabiltzen da (4.54C. irud.).

Orain arte ikusi ditugun trokelen forma bera dauka, puntzoiaren atal aktiboa salbu. Puntzoiak atal

jakin bat ebakitzen du soilik, eta makurtu ez dadin, puntzoiari (4.54A. irud.) edo matrizeari (4.54B. irud.),

jangunea egiten zaio. Bigarren kasu honetan puntzoia laua uzten da eta matrizean ezartzen den

sorbatza biribiltzen da.


LANBIDE EKIMENA 97

Piezaren zati batean ebaketa egiten dugunean, eta ebaketa honetan materialik askatzen ez

denean, orduan ebaketan parte hartuko ez duten puntzoiaren sorbatzak biribiltzen ahaleginduko gara

(4.54C. irud.). Prozedura hau maiz erabiltzen da berogailuen karkasak eta aireztatze-saretak egiteko, eta

oro har, xaflari erresistentzia emateko. 4.54D. irudian ebaketa etena duen trokelaren erabilera ugarietako

bat ikus daiteke.

A xaflaren zati bat ebakitzeko puntzoiak duen forma

B xaflaren zati bat ebakitzeko matrizeak duen forma

C piezaren zati bat ebakitzeko puntzoiak eta matrizeak duten forma

D puntzoi anizkoitzak dituen ebaketa etena duen trokela

4.54. irudia.

Mozketa bidezko ebakitzeko trokela

Trokel-mota honetan puntzoiak (1) materialaren soberako zatia ebakitzen du, hau da, aurreko

troekeletan egiten zen bezala pieza ebaki edo errepasatu beharrean, trokel-mota honek elkarren segidan

doazen bi piezen arteko materiala ebakitzen du (4.55A. irud.). Gidariak dituen trokel arrunta erabiltzen

da. Gidari horietan zumitza finkatuko da eta honen zabalera fabrikatu nahi den piezaren zabalera

berekoa izango da; hortaz, trokela kalibratuta egongo da. Trokel-mota hau pieza luze eta estuak

fabrikatzeko erabiltzen da batik bat.

Puntzoiak ebakitako xaflaren ebakinak matrizearen beheko aldetik askatzen dira. Piezaren topea

plaka matrizean joan beharrean ateratzeko gailuan kokatuko da (4.55B. irud.). Honela, trokelaren goiko

aldea jasotzean eta puntzoiei itsatsitako pieza altxatzean, pieza bere pisuaren eraginez erori egingo da,

horretarako matrizean egindako alaka erabiltzen duelarik.


LANBIDE EKIMENA 98

4.55A. irudia. Mozketa bidezko ebakitzeko trokelaz ebakitzeko modua; B, mozketa bidezko ebakitzeko trokelaren eskema.

Koskatzeko trokela

Egia esan koskatzea erreminta berarekin behin eta berriro egiten diren banakako errepasaketa-

-eragiketa batzuk direla esan daiteke.

Brotxaren bidez koskatzen da eta brotxaren hortz bakoitzak koskadun profilaren koska bat

ebakitzen du (4.56. irud.).

4.56. irudia. Koskatzeko trokela: 1, pieza; 2, brotxari eusteko blokea; 3, presio-plaka; 4, brotxak; 5, piezari eusteko plaka.


LANBIDE EKIMENA 99

Koskadun trokela kasu hauetan erabiltzen da:

Muxarratutako piezak zabalegiak dira. Kasu honetan material-kantitate handia kendu

behar da eta horretarako errepasatzeko matrize bat baino gehiago erabili beharko

lirateke. Hau horrela izanik, errentagarriagoa da koskatzeko trokela eraikitzea.

Piezak muxarratu behar den ingurune zabala du. Kasu hauetan nekez lortuko ditugu

pieza hauek muxarratzearen bidez, muxarratzeko egin behar den esfortzuak piezaren

atalik ahulenak hautsi ditzake eta.

Guztiko ebaketa itxia egiten duen trokel txikia

Bitxigintza eta erlojugintzako pieza txikiak fabrikatzeko erabiltzen da trokel-mota hau.

Azpiprentsa ere deitzen zaio, izenak berak adierazten duenez, prentsa handi batek eragindako

prentsa txikia baita.

4.57. irudian trokel-mota hau ikus daiteke, bai eta bere laneko funtzionamendua ere.

Trokel txikia: 1 oinarria 2 gorputza edo armazoia 3 zilindroa edo euste-eraztuna 4 kojinetea edo eraztun gidaria 5 azkoina 6 bultzatzailea 7 puntzoia 8 ateratzeko gailua edo kanporatzeko plaka 9 muxarratzeko goiko matrizea 10 eiektore edo egozkailua 11 erdialdeko puntzoia 12 puntzoi-etxearen erdiko plaka 13 presio- edo kanporatze-larakoa 14 malgukiari eusteko platertxoa 15 eusteko plaka 16 malgukia 17 azkoina

4.57. irudia.


LANBIDE EKIMENA 100

Gomazko puntzoia duen trokela

4.58A. irudian trokel-mota honen forma ikus daiteke eskema baten bidez.

Puntzoi-etxea dauka eta bertan goma gogorreko edo kautxu bereziko geruza bat baino gehiago

duen puntzoia dago. Puntzoi hori egoki gatinaztatuta2 dago alboetara zabal ez dadin. Atal finkoan

altzairuzko matrizeari eusten dion oinarria du eta oinarri honek lortu nahi dugun piezaren forma eta

tamaina bera dauka.

Trokel-mota honen funtzionamendua 4.58A. eta 4.58B. irudietan ikus daiteke. Puntzoia jaistean

ebaki behar den materiala elastikoki konprimitzen du eta hau hutsuneetara sartzen da eta zizailaduraren

bidez ebaki egiten da.

Argi dago horrela ezin dela diametro txikiko zulorik egin. Horrelakoren bat behar izanez gero,

geroago ebaki edo zulatu beharko dugu.

Gomazko puntzoia duten trokelak material biguneko, aluminioa kasu, pieza handiko serie txikiak

ebaki behar direnean erabiltzen dira, adibidez eraikuntza aeronautikoetan maiz gertatzen den bezala.

Pieza desberdinak ebakitzeko azkar eta ekonomikoki eralda daitezke trokel hauek eta hori abantaila da.

4.58. irudia. Gomazko puntzoia duen trokel ebakitzailea.

2 Mekanika eta eraikuntzako arloetan gatinaztatzea konprimitutako edo barruko presioa duen piezari zorro erresistentea jartzeari deritzo. Zorro horrek pieza alboetara zabaltzea oztopatuko du eta horrela piezaren erresistentzia handiagoa izango da.

Documents

PDF Trokelak I