Periodización convencional da Historia.

ETAPA HISTORIA UNIVERSAL HISTORIA DE ESPAÑA

Prehistoria

desde primeiras sociedades (homínidos)

3 millóns de anos a. C.?

primeiras sociedades

1 millón de anos a. C?

ata escritura

IV milenio a C

escritura

I milenio a. C.

Idade Antiga

desde escritura

IV milenio a. C. -

escritura

I milenio a. C.

ata disgregación do Imperio Romano

s. V d. C.

Conquista musulmá da Península

s. VIII d. C.

Idade Media

desde disgregación do Imperio Romano

s. V d. C.

Conquista musulmá da Península

s. VIII d. C.

ata grandes descubrimentos

s. XV

reinado dos Reis Católicos

último cuarto do s. XV

Idade Moderna

desde grandes descubrimentos

s. XV

reinado dos Reis Católicos

último cuarto do s. XV

ata revolucións liberais

finais do s. XVIII

revolución liberal

comezos do s. XIX

Idade

Contemporánea

desde revolucións liberais

finais do s. XVIII

revolución liberal

comezos do s. XIX

ata actualidade

s. XXI

actualidade

s. XXI

A Idade Moderna (séculos XV a

XVIII) cambios

demográficos

xeográficos políticos económicos sociai ideolóxico relixiosos

artísticos

aumento da poboación Renacemento (XV-XVI) Barroco (XVII-XVIII)

capitalismo comercial

auxe da burguesía

monarquía autoritaria (XVI) monarquía absoluta (XVII)

os grandes descubrimentos ampliación do mundo

Humanismo Recuperación da cultura clásica

Reforma Contrarreforma

1.- Por que a Idade Moderna se inicia no século XV?

crecemento

demográfico

causas

consecuencias

desaparición das grandes epidemias (Peste Negra)

aumento da natalidade

aumento da demanda de alimentos incremento da superficie cultivada

aumento da produción agraria excedentes

estimulou a actividade comercial revitalizou as rutas

- terrestres: rutas europeas, ruta das especias...

- marítimas: do Mediterráneo, do mar do Norte, do Báltico, de Oriente...

consecuencias

do desenvolvemento

comercial

incremento da produción artesanal

crecemento das cidades portuarias

as necesidades de capital

auxe da Banca

desenvolvemento dos instrumentos financeiros

(letras de cambio)

aumento da circulación de moeda

explotación das minas de prata

especialistas na xestión do diñeiro:

prestamistas, cambiadores e banqueiros

os cambios

económicos enriquecemento da burguesía

baseaba a súa riqueza na posesión de capital, que investía

en actividades produtivas (comercio, artesanía...)

desenvolvemento do capitalismo comercial

A monarquía autoritaria

Que é

Sistema de goberno que se caracteriza basicamente pola concentración progresiva dos

poderes do Estado na persoa dun monarca, e o sometemento das forzas sociais que

cuestionaban a autoridade do rei: nobreza, clero, municipios...

Limitacións

A monarquía autoritaria tendía ao exercicio absoluto do poder, pero este estaba limitado por:

A existencia de organismos de control: os Parlamentos ou Cortes.

Tiña que respectar os “fueros” concedidos polos seus antepasados ás cidades do reino.

Tiña que xurar as leis particulares de cada un dos territorios que compuñan a monarquía.

Instrumentos

Os monarcas autoritarios utilizaron diversos instrumentos para reforzar o seu poder:

Unificaron o territorio dos seus antigos reinos e señoríos, mediante guerras ou alianzas

matrimoniais.

Crearon un exército permanente, ao servizo do rei, que estaba integrado por soldados

profesionais ou mercenarios a soldo.

Melloraron a administración do reino. A corte real deixou de ser itinerante e instalouse nunha

cidade fixa, que se converteu na capital, e desde a cal se dirixía o goberno.

Ademais, os reis crearon unha burocracia, formada por funcionarios profesionais, que

executaban as súas ordes.

Organizaron as relacións internacionais a través da diplomacia. Os embaixadores reais

representaban en cada país os intereses da monarquía, resolvían pacificamente os conflitos e

concertaban alianzas e tratados.

Reorganizaron a Facenda Real, e estableceron impostos ordinarios, cos cales dispoñían de

ingresos regulares, sen ter que recorrer á aprobación de tributos extraordinarios polas Cortes

Mapa de Europa a principios do s.

2.- O Humanismo.

Pensamento medieval Humanismo

Teocentrismo: Deus é o centro do universo

Nova concepción do ser humano: ser libre,

responsable e dotado de razón, centro do

universo (antropocentrismo)

As fontes do coñecemento son a fe e a tradición

(verdades reveladas na Biblia)

O ser humano debe coñecer o mundo a través

da reflexión persoal (razón) e a investigación

científica (observación e experimentación)

Rexeitamento da Antigüidade clásica

Redescubrimento do mundo clásico: inspiración

na cultura grecolatina, revalorización do seu

legado científico, filosófico, político...

Latín como lingua de cultura e de ciencia Utilización das linguas vernáculas como vehículo

de transmisión cultural

Centros de coñecemento: mosteiros, centros

episcopais e Universidades

Centros de coñecemento: as Academias e as

Universidades

Os coñecementos consérvanse nos manuscritos Os coñecementos transmítense mediante a

imprenta

Xeocentrismo: a Terra é o centro do universo e

os demais astros xiran ao seu redor

Heliocentrismo: o sol é o centro do universo e a

Terra xira ao seu redor.

Francesco Petrarca

(1304 - 1374)

Erasmo de Rotterdam

(1466 - 1536)

Giovanni Pico della Mirandola

(1463 - 1494)

Baltasar Castiglione

(1478 - 1529)

Tomás Moro

(1478 - 1535)

Nicolás Maquiavelo

(1469 - 1527)

Andrés Vesalio

(1514 - 1564)

Nicolás Copérnico

(1473 - 1543)

A expansión do Humanismo

5.- A Reforma protestante

Reforma

s. XVI

5.- A Reforma protestante.

que é? movemento relixioso que criticou a situación da Igrexa e propuxo unha nova relixiosidade

cando xurdiu? no século XVI, en Alemaña

causas

malestar social

ante a situación

da Igrexa católica

luxo esaxerado en que vivían as altas xerarquías (papas, bispos, abades...)

escasa cultura do clero: mínima ou nula formación intelectual

relaxación dos costumes e da moral do clero: nicolaísmo (cregos que vivían con

mulleres), nepotismo (favoritismo cara aos familiares)...

compravenda de bens e cargos eclesiásticos (simonía)

venda de bulas e indulxencias para obter o perdón dos pecados

bula: documento relixioso emitido polo papa que liberaba de cumprir determinados

preceptos relixiosos (como o xaxún) ou concedía o perdón dos pecados

indulxencia: documento relixioso emitido polo papa que concedía aos fieis o perdón

total ou parcial das penas do purgatorio debidas polos pecados, a cambio de facer

obras de penitencia (orar, dar esmola...) e arrepentirse

feito concreto

venda de novas indulxencias polo papa León X, para costear a construción da igrexa de San

Pedro no Vaticano (1515) ⟹ crítica de Martiño Lutero: publica as 95 teses (1517)

95 teses: escrito no que Lutero criticaba determinados aspectos da doutrina católica, negaba o valor das

indulxencias e o poder da Igrexa para concedelas, e propoñía unha nova relixiosidade.

principais

doutrinas

Luteranismo: Martiño Lutero en Alemaña (a partir de 1517)

Anglicanismo: o rei Henrique VIII en Inglaterra (a partir de 1534)

Calvinismo: Xoán Calvino en Suíza (a partir de 1536)

Fragmento de As 95 teses. Martiño Lutero, 1517.

O Papa non pretende nin pode perdoar pena algunha fóra das impostas por el ou polo dereito canónico.

Erran, polo tanto, aqueles predicadores que din que polas indulxencias papais o home queda libre de toda

pena e se salva.

Lutero critica a venda indiscriminada de indulxencias por parte da Igrexa: afirma que o Papa non ten poder

para perdoar as penas do purgatorio, polo que a predicación das indulxencias era un fraude para os fieis.

(...) Os homes non poden xustificarse ante Deus polos seus propios medios ou obras: pero xustifícanse polo

amor de Cristo a través da fe.

Este parágrafo enuncia a tese luterana da xustificación pola fe.

O home non é libre para salvarse ou condenarse, senón que se salva porque Deus quere, sen que poida

facer nada para conseguir a salvación polos seus propios méritos: o pecado orixinal corrompe o home e o

inclina ao mal; o home só se salva pola fe en Deus, e non polas súas obras.

No sacramento da penitencia e no perdón da culpa non fai máis o Papa ou o bispo que o ínfimo sacerdote; é

máis, onde non hai sacerdote, o mesmo fai calquera cristián, aínda que fose unha muller ou un neno.

Este parágrafo trata sobre o sacerdocio universal.

Lutero defendeu a relación directa do cristián con Deus: significa que entre este e a persoa non se

interpón nada nin ninguén. Este principio supón o sacerdocio universal; é dicir, que todos os crentes

poden asumir o papel de sacerdotes.

Á súa vez, isto significa a eliminación da Igrexa como institución intermediaria entre Deus e os seres

humanos, e a negación da validez dos sacramentos impartidos polos sacerdotes. Lutero só aceptou o

Bautismo e a Eucaristía como únicos sacramentos, porque o propio Xesucristo os practicara.

Luteranismo Calvinismo Anglicanismo

responsable Martiño Lutero Xoán Calvino Rei Henrique VIII

xurdiu en... Alemaña Suíza Inglaterra

difundiuse

por...

Dinamarca, Suecia, Noruega,

Países Baixos, Suíza

PB, Francia (hugonotes), Inglaterra

(puritanos), Escocia (presbiterianos) Inglaterra e Irlanda do Norte

principios

básicos

A salvación pola fe e non

polas boas obras.

A relación directa do cristián

con Deus (isto chámase

sacerdocio universal).

supón eliminar calquera

intermediario entre Deus e

os fieis: a Igrexa, a Virxe,

os santos, sacramentos...

A libre interpretación da

Biblia, única fonte da fe, da

verdade revelada por Deus

Doutrina da predestinación

(Deus escolle os seus fillos

antes da creación do mundo).

Só algunhas persoas están

predestinadas para acadar a

salvación, mentres todos os

demais serán condenados.

Para salvarse: vida austera,

seguir a Biblia, graza divina...

Sinal de predestinación: o

éxito nos negocios.

O rei separouse de Roma e

proclamouse xefe supremo da

Igrexa de Inglaterra.

A xerarquía eclesiástica

quedou sometida ao Estado

e procedeuse a secularizar

os bens eclesiásticos.

O anglicanismo mesturou

principios e elementos da

relixión católica e da Reforma

protestante.

6.- A Contrarreforma católica.

A reacción

da

Igrexa

Católica

persecución

dos

protestantes

Creación da Congregación do Santo Oficio ou Inquisición romana:

tribunal eclesiástico para perseguir os herexes

ano 1542, papa Paulo III

Creación da Congregación do Índice:

organización encargada de publicar a lista de libros prohibidos

ano 1571, papa Pío V

O Concilio de

Trento

(1545-1563)

iniciado polo

papa Paulo III

reafirmou os

dogmas da

doutrina católica

a fe sen obras non basta para salvarse

os sete sacramentos

carácter sagrado da misa

culto á Virxe e aos santos

a Vulgata, única interpretación válida da Biblia

* negou o sacerdocio universal e confirmou a existencia da

xerarquía eclesiástica e a autoridade do Papa

reformou a

administración e a

disciplina

prohibiu a venda de indulxencias

creou seminarios para a formación do clero

obrigou os bispos a residir na súa diocese

obrigou os sacerdotes a residir nas súas parroquias

instou o clero a levar unha vida exemplar e a gardar o celibato

publicou o catecismo para instruír os fieis na ortodoxia

difusión do espírito da

Contrarreforma

reforma das ordes relixiosas: franciscanos, Carmelo...

creación de novas ordes: a Compañía de Xesús (ano 1540, san

Ignacio de Loyola)

Católicos Luteranos e calvinistas Anglicanos

Doutrina

A salvación conséguese

mediante a fe e as boas obras

A salvación conséguese

mediante a fe (luteranos) ou a

predestinación (calvinistas)

A salvación conséguese

mediante a fe

sete sacramentos: bautismo,

confirmación, comuñón,

confesión, matrimonio,

ordenación, extremaunción

2 sacramentos: bautismo e comuñón

Veneración da Virxe e dos

santos Os fieis non cren nin na Virxe nin nos santos

Culto

A misa é a principal cerimonia

do culto A misa é substituída pola lectura da Biblia, sermóns e cantos

Cerimonias relixiosas fastosas Cerimonias relixiosas moi

sinxelas

Manteñen a fastosidade das

cerimonias

Cerimonias que teñen lugar en

igrexas, presididas por un altar.

Venéranse imaxes

Cerimonias que teñen lugar en

templos moi austeros, sen altar

e sen imaxes

Templos sen altar sen imaxes,

pero non tan austeros

O culto está en mans de

sacerdotes que deben ser

célibes

Os fieis son guiados por un pastor que pode contraer

matrimonio

Organización

O Papa de Roma é o xefe

supremo da Igrexa Non hai obediencia ao Papa

O rei é a máxima autoridade

relixiosa

Xerarquía eclesiástica (bispos

e cardeais)

Non existen bispos nin

cardeais Mantemento dos bispos

As guerras de relixión (s.XVI-XVII)

Matanza de San Bartolomé (masacre de hugonotes que comezou en París o 24 de agosto de 1572)

Academias

Centros de estudo formados por eruditos, que baixo a protección económica dun señor

(mecenas), se dedicaban á tradución de manuscritos antigos e ao intercambio de

coñecementos e ideas.

Protestantes

Alcume pexorativo que recibiron os seguidores da reforma relixiosa proposta por Martín Lutero a

partir de 1517. O nome arranca da protesta que os príncipes alemáns simpatizantes con ela

presentaron ante o emperador Carlos V na dieta de Spira (asemblea do Imperio) en 1529, na que

se prohibían as ideas reformistas.

Hugonotes Nome que recibiron os protestantes franceses de mediados do século XVI seguidores das

ensinanzas de Xoán Calvino.

Dogma Principio ou verdade innegable dunha ciencia ou doutrina. En relixión, doutrina revelada por

Xesucristo aos homes e testificada como verdadeira pola Igrexa.

Herexe Persoa que nega algúns dos dogmas establecidos por unha relixión, neste caso a Igrexa Católica.

Inquisición Tribunal eclesiástico encargado de perseguir e castigar os herexes.

Concilio

Asemblea e reunión dos bispos, presbíteros e persoas investidas de xurisdición eclesiástica,

convocada e presidida polo Pontífice romano (o papa), onde se tratan e resolven asuntos graves,

de reforma, de dogma, de disciplina eclesiástica, etc, da Igrexa.

Seminarios Institución educativa da Igrexa Católica destinada á formación dos aspirantes ao sacerdocio, e

máis especificamente ao clero diocesano.

Catecismo

Libro que ensina de forma elemental os principios fundamentais da relixión cristiá redactado,

xeralmente, en forma de preguntas e respostas.

Compendio sistemático e estruturado da doutrina cristiá.