PRíNCJPE B VKNA'SUPLEMENTO MENSUAL DE LA REVISTA, DESTINADO AL FOMENTO DEL VASCUENCE

DIPUTACIÓN FORAL DE NAVARRA Franqueo concertadoN.° clasificador 34/60

Delegado de la Institución Príncipe de Viana

MARCELINO GARDE Amargarren urtea. — Pamplona, Enero -1975 - Urtarrilla, Iruña. — 107-gn. zenbakia. DIRECTOR: V. GALBETE

IZAN ALA EZ IZAN?, OR GALDERATxina'ko esaera-zar batek

erraten du: «amar mille itzekbaño, irudi bat obe». Aiekerraría ta ongi erraría.

Gure zentzuen bidez ingu-ratzen gaituen munduarekinartu-emanak egiten ditugu.Eta ez da zentzu baterik ikus-mena bezain mandatari laste-rrik. Begi leioetatik gizonarenadimenak agudo norberatzendu bere ondokoa.

Ez al da olakorik gure etxe-tan gertatzen?

Bai, orixe, norbait etor-ízen zaigunean, ataría jo taizena eman baño lenago, leio-tik ikusi balín ba'dugu gizonaurbiltzekoan.

Naikoa izango da begiraldiarin bat ematea gure lenengoorria argitzen ari den iru-di ederrari. Dudarik gabe,berealako mezua artuko ge-nuke, mille itzek ezin obekiazaldu zezaketena. Or baita-go mendez-mendeko aritz ba-ten irudia.

Aritza maite ta zugaitzarikgurenena dugu. Euskal ikurerabillia, ta Naparroa'ren iru-di erreza ta azalgarria. Zu-gaitz urtetsu, latz, arrigarria.Méndez, gogor egin die ozpin-arriari ta aizkorari, aspaldi-ko etsaiei.

Bere gogortasuna, b e r ebiotzaren sendotasuna aur-kezten dizkie. Egia da ani-tzetan erori déla, bañan ezgogor egin gabe, etsaien al-tzairuzko ortzak oskatuz. Ori

zen garai bertako erantzunegokiena b e t i k o galderari:izan ala ez izan?

Len, gaur baño itz gutxia-gokin, jokaera garbiagoa, aur-pegia emanez.

Oraingo forudun aritz za-rraren etsaiak bertze itxuraartzen du, arrarena: lurpetikibilli, azpitik jan, zaiñetik sar-tu, zugaitzaren mamia galdu,itz batean, gure arima ustel-duz.

Eta arima biziaren izaerada, biziaren daña da. Ta onaemen berriz, ezin ukatu du-gun galdera: izan ala ez? Etabere ondorioa: ñola jarraitzeaizaten?

Ez zaigu aski lengo gogor-tasuna; gure egunetan erabil-tzen den maltzurkeria barne-ko argiak eta sendotasunakbakarrik garaituko dute; Jaun-

goiko-siñismena ta antziñakomaitasuna bearrezkoak ditu-gu gerokoari begiratzeko.

Ala aipatu digu egun aue-tan Ñapar Diputazioa'ren Len-dakari-Ordezkari jaunak:

«Bizitzeko ta gurasoen lu-rraldea aunditzeko gogoz be-terik erri bat gera.

Gaurko egunean oztopoak,ugari; baiñan ñapar gogoa,denen laguntzez indartu bear.Siñisten.dut Naparroa'ri Jain-koak lagunduko diola, baiñanori irabazi bearko dugu».

Au iristeko gure aritza us-tel duen arra ezagutzen saia-tu bear dugu ta zeintzuk bi-deak artzen dituen.

Bere esaeraen jakinduriaTxina zaarrak ematen digu;Txina «berriak» ez al digubere eraginduraren ezkutuaazalduko?

«Andia» bazterretan Aizpun'go aritz ederra, Naparroa'ren irudi egokia. Mendetan zear, ekaitzari gogor egin dio;baiñan ekaitza kanpotik dator ta agirían dago. Gure denboretan, berriz, zomorro ta arraren itxura duen etsai

maítzurrak, barnera ixilik sartzen zaio, Ñapar Aritzaren biotza usteldu arte

Harrak eta haritzacía í/wrc ei

Haritza zoin eder den, oihanetan xutik,Adarrak ditiela urrun zabaldurik,Ezkurrak aldaxketan, ostoz beztiturik,Agurtuz iruzkia kopeta gorarik,Errege bat iduri, ontasun beterik.Baiñan adinarekin, zahartzen delarik,Harrak agertzen zazko, erroen azpitik,Aterbe baten keta, onboran sarturik.

Harrek beti ziloka, zuraren barnian,Beti leku beharrez, beti jan eta jan,Hortzez eta haginez, hor dirá lanian,Usteldura hedatuz bazter guzietan.Egun batez haritza, adarrak haizian,Xutik ezin egonez hego zirimolan,Erroz gora badoha lurrerat karraskan.Zer irabazi dute, harrek, hiltze hortan?

Har horiek bezala, gizona da galtzen,Geroaz ez delarik zinez axolatzen.Itsutuki lanari balinbada lotzen,Hautsi, motz, eta trenka, makur edo zuzen,Zirt hunat, zart harat, dena du xehatzen.Hortarik, azkenian, zer zako gertatzen?Ontasun ederrenak ditu fundikatzen,Ta Jinkoak emanak debrurat igortzen!...

PIARRES HEGUITOA

P R I N C I P E D E V I A N A 1975 —URTARRILLA

EUSKAL - — ^ERRIKO LEIOA

EUSKAL-MARGOLARIEN

VSI'EN SARIKETA

Donostia'ko San TeSmo izenekoMuseoan banafuak izan diré EuskalMargo'arien Vll'gn. sariak. Leiaketaontan 300 rnargolari ta geiago sar-tu diré, 482 irudi biaSduz gero.

Gazíeiz'ko Alvarez jaunak ogeimiile c!u o jaso zituen lenengo sa-ria i abazi-ta.

Be íze sariak (amar miüe durobako.lza i) jaso zituzten: Ang'et'ekoJ. Micha! Petrisas; Bilboko J. R.Sainz eta M. Dien Álava: Donostia-ko J. Moreno, J. C. Goenaga taA. M.a Parra; Irun'go A. Izura; Iru-ña'ko Pello Azketa, Josefina Alva-rez, Xabier Erro ta Yosu Rada; On-darrabi'ko L. Niain.

Ikusten danez, garrantzitsua izanda Euskal Margolari Sariketa orí.

AUR KANTARI TALDEAKERROMA'N

«Mundu'ko Pakearen Egunean»,Eguberri-Urteberri auetan, Erroma'nbildu diré 10.000 ume kantari, mun-du guzietik etorrita.

Euskalerri'tik joan direnak, eder-ki gelditu: Donostia'ko Yosu-Lagu-nen «Loyola» taldeak Aita Garayoazuzendariarekin Españi'ko izeneanabestu zuen «Errietako Abestal-dian»; Gazteiz'ko «Samaniego» tal-deak berriz, «Eguberrietako Abestal-dian», A. Lete zuzendaria dela-rik. Lekeitio'ko «Itxasoiñuak» Espa-ñia'ko mandatariaren j a u reg íanabestu zuen.

Bere aldetik Lagundiko donostía-rrak Lagundi beraren Buru danA. Arrupe euskaldunari beren eus-kal kantuak adierazi zizkioten. EtaIruña'ko «Vedruna» talde sarituakbere ekinaldi guziei bukaera ema-ten zizkie «Agur Jaunak» abesten.Erran digutenez, Mercedes Maguna--goikoetxea monjak zuzentzen duenume abesbatza oni gonbidatu dioteMexiko Guadalupe eliz famatuerajoan ditezen.

Munduko aurrak kantatzea obeda, aurrak negar egitea baño; ba-tez ere, ongi abesten dutenean, gu-re umetxoak bezala.

MILLOI ASKORENEURIA NAPARROA'N

Aut tengo negu i g o r r a r e n er-dian, 1974 Eguberrietan, Loteria'renodefak emen gutxitan ikusten du-gun euri eder bat utzi du botatzera:milloi askoren euria.

Erdaraz esaten duten «el gordo»edo lenengo sariak Naparroa'n 250milloi eta geiago banatu ditu Iru-ña'n Lizarra'n, Burlada'n, Fonte-llas'en eta bertze leku askotan.

Zori onaren ikustaldia artu ditu-te S. Agorreta, J. Zufia, F. Marte,J. Ibañez, San Martin, A. Martínez,F. Alvira ta bertzeak. Ainbertze mi-llo] artean ongi ibil zaitezen osasuneta ataitasunarekin.

ESNE-DUN ABEREENSARIKETA

Esne ematen duten abereen Sa-riketa, Ñapar Diputazioak eratuta,berriz izan dugu. Aurtengo arritasu-na Erribera'tik etorri zaigu, Napa-rroa'ko bei oberenak, ango uku-lluetan daudelako; ain zuzen, Mus-karia'ko (Tudela) Lavin anaien bei-tegietan. Eta arengana joan diré sa-ri geienak.

Jaun oien 1'go umedun bei batek8.958 litro esne eman ditu 305 egu-nez. Eta ola ondoko bertze zazpibeiak. Bederatzi garren eta amargarren lekuetan sartu diré Ziau-rritz-ko M. Gerendiain eta Larrain-tzar'ko I. Gaskue.

Lavin jaunen 2-gn. umedun beibatek 7.956 litro esne eman ditu305 egunez; eta olaxe berek iraba-zi dituzte bi, iru eta lau garren sa-

riak. Ondoko iekuetan agertzen di-re Martzilla'ko Torres eta Meiida'koA. Garde jaunak.

Era berean geiagoko umedunbeiekin: Lavin anaiak, irabazle mailguzietan.

Errauts-koiorezko beiekin, lenen-go saria irabazi du Lesaka'ko Ma-ritxalar alargunak, bere 1'go ume-dun bei batek 4.590 litro esne emanbait ditu. Ondoko lekuetan, Ama-yur'ko M. Maisterrena ta Leka-rotz'ko N. Irigoien agertzen zazki-gu: 2-gn. umedunen lenengo sariaLekarotz'ko B. Iturriria'k artu du;ondokoak gelditu diré Azpilkue-ta'ko J. Irungai eta Lekarotz'koM. Danborena.

Bertako bei-gorrietan, lenengo sa-ria Azpilikueta'ko R. Urdaniz jaunakirabazi du; ondokoak, Erratzu'koJ. M. Etxenike ta Arizkun'go F. Urru-tia jaunak.

«Latxa» motako abeltxeean, Az-pilkueta'ko J. Irungai gelditu da le-nengoa, 220 kilo eman dituen ardibatengatik; bigarrena, Arizu'ko E.Zilbeti, 219 kiloko ardí batekin, iru-garrena, I. Rekarte Elizetxe.

Guzien artean 185.400 pzta. ba-natuak izan diré.

ZARAGUETAFILOSOFOA IL DA

Donostia'n il da, 91 urte dituela-rik, Orio'n jaio zen On Juan Zara-gueta apaiz eta filosofo katolikoaundienetako bat. Donostia'ko Ins-titutoan, Gazteiz'ko Seminarioan etaUnibertsidade batzuetan egin zituenbere ikaskintzak.

Berrogeitamar urtez irakasle izan-du zen Seminario ta Unibertsidade-tan; bitartean, itzaidi ugari eman zi-tuen Filosofiazko ta Erlijiozko gaiez.Eta garrantzi aundiko liburuak ereidatziak utzi dizkigu.

Orain urte bete, Orio'ko «sememaitena» bezaiakoa izendatu zuenbere erriak.

SALDIS'KO ERRIAN

Saldis'ko errian tximistak puskatuzuen ezkii-dorreko erlojua; iru bei

GARAIZ IRITXIKO OTE DIRÁ?Gure baserria eziñean da-

billela danok ikusten degu.Berían bear ainbat irabazbi-de arkitzen ez dutelako, gaz-te geienak kalera begira dau-de. Gurasoak alegiñak egiñarren, maiorakorik-oñordeko-rik gabe ikusten dirá baserriasko.

Basarriaren egoera z a i Ioni lagundu naiean, emen etaan baserri maitale asko da-biltza eta azken eguneta-ko izparringietan, baserria-rentzat pozgarri dirán bi be-rri irakurri ditugu; esneareneta aragiaren salneurriak.

Esnearen salneurria: lenez bezela, alde guzietan es-neak salneurri berdiña izan-go du; Otsaillaren lenengoegunetik, litroa amabi pez-ta eta Agorraren lenengo egunetik, amairupezta. Ori bai: esnea Asturias, Santandereta gure inguruetatik beeruntz bidaltzendanez, emendik aruntz eramatea zenbateta urrutiago izan, orduan da garestiagoordaindu bearko dute esne-artzalleak. Le-ku oietan sortzen dutenak, esnea guk bañogarestixeago saltzeko egokiera ¡zango du-te. Esne-biltokiak berez ematen zutenerreal biko «precio colchón» dalakoakin,litro esnea amabi pezta t'erdi eta amairupezta t'erdira igotzen zaigu. Berri pozga-rria ez danik ez degu esango, baña pen-tsuak eta gañerontzekoak egin duten go-rakoakin, ez ainbestekoa; baña ala ere, li-tro esneko bi pezta geiago jasotzea, zer-bait bada.

Aragiaren salneurria: Azken illabeteauetan aragia bera ta bera zetorrela tasaldu eziña gertatu dan ontan, aragi sal-neurriari eusteko asmotan, txal-zaleak di-tuzten txal danak jaso ta frigorifikoetan pi-llatzen asiak ditugu eta ordaintzen dituz-ten salneurriak, orain artrañokorik aundie-nak dirá: ogeita emezortzi erraldetik be-rrogeita lau erralde bitarteko txal irixkoen-

tzat, kiloko 135 pezta; berrogeita lau erral-detik berrogeita amalau erralde bitarte-koentzat, kiloko 136,5 pezta; eta berrogei-ta amalau erraldez goikoentzat, kiloko 141pezta. Salneurri au, bigarren pala erten ga-beko, bi urtez beko txal irixkoentzat da.Eta salneurri onen gañetik, lenengo salle-koentzat, kiloko iru peztako saria; biga-rren sallekoentzat, kiloko sei pezta eta be-rrogeita amalau erraldez goikoentzat, kilo-ko amabi pezta. Beraz, azken sail onta-koak, kiloa 153 pezta jotzen du.

Erabaki onek, bera ta bera zijoan txalaragiari eutsi egingo dio lendabizi eta be-realaxe, aragiak berea duan salneurria ar-kitu.

Asieran nion bezela, esne eta aragia-ren salneurri berri auek, baserriari gorakobultzada emango dio. Naikoa ez dala da-nok dakigu, baña baserriari arkitu bearzaizkion beste iturriak dariotela jarrita-koan, kalera joan dirán gazteak baserri-runtz ekarri araztea nai litzake. Laguntzaoiek garaiz iritxiko ote zaizkigu?

A U D E LA

garrizko ortots artan, denak ikara-tursk zitzauden errian.

Au dena gertatu zen Saldis'ko taLabain'go erriak On Gregorio Pe-rez'i meza atera zioten egunean.

ta ardí batzuek ere ii zituen. Ikara- Yaun au oso ezaguna zen ez ba-

EUSKALTZAINDIAEUSKALTZAINDIAREN BATZARREA

Joan den abenduaren 27an Euskaltzaindia Azkoitian bildu zen,Insaustiko jauregian, «Real Sociedad Vascongada de los Amigos delPaís» elkartearen deiari erantzunez.

Bi batzarre egin ziren. Bata arrunta, Euskaltzaindikoen arteanbakarrik, har-emanetako gaiak tratatzeko.

Bestea, berriz, berezia eta agerikoa, eta bertan Alvaro Valle Ler-sundi jauna, Herri Adiskideen elkarteko ¡ehendakaria, mahaiburukoegon zen. Batzarre ageriko honi hasiera emanez, Aita Villasantemintzatu zen, bi elkarteok —Euskaltzaindiak eta Herri-Adiskideek—elkarrekin duten senidetasuna azalduaz.

Ondoren, Haritschelhar jaunak hitz egin zuen Sarako Etxebe-rriren euskal lanak eta Azkoitiko egoitza gogoratuaz.

Gero Pedro de Yrizar jaunak euskal aditzari buruz bidaiitakolana irakurri zen. Tokian tokiko euskal aditza, hizkera mintzatuanerabiltzen den bezala, biltzen ari da jaun hau. Bere lan horren egi-tura eta asmoak agertu zituen.

Ondoren Juan San Martin jauna mintzatu zen llustrazioko joerakEuskal Herrian eman zituen agergarriak azalduaz. Bereziki Peña-floridako kondearen Gabon Sariak liburuska aipatu zuen.

Valle Lersundi, Herri-Adiskideen lehendakariak, elkarte honekeuskeraren alde egiten dituen lanak gogoratu zituen, Boletín deAmigos del País, Egan eta Eihuyar aldizkariak aipatuaz. Ondoren,ohorezko euskaltzain diren Odón de Apraiz arabarra, Isaac LópezMendizabal gipuzkoarra eta Gabirel Manterola bizkaitarra, Herri--Adiskideen elkarteak ere ohorezko batzarkidetzat hartu zituen.

Lizundia jaunak 1975ko urtean egingo diren batzarreen egutegiairakurri zuen. Urte horretan barna hiru euskaltzaleren oroitzapenaegingo da: Ullibarri, Barbier eta Eguzkitzarena.

Azkenik, 1974 urtean euskal irakasle titulua lortu dutenei hartakodiploma banatu zitzaien. Guztira 103 izan ziren.

Batzarrea bukatutakoan, Valle Lersundi eta Uria jaunek jaure-gian gordetzen diren liburu zahar eta oroigarri baliotsuen erakus-keta egin zuten. Bazkaria ere jauregian bertan egin zen. AntonioArrue euskaltzain jaunak Euskaltzaindiaren izenean eskerrak emanzituen.

(Euskaltzaindiko Prentsa Bulegoaren Agiría)

karrik bere errian, bai ta Napa-rroa'ko goiko alderdietan ere, beregoi maiüako ontasunagatik.

Bera ta bsre emaztea kanpota-rra° ziren; seme alabak, berriz, eus-keraz dakite ta euskeraz ematendiegu biotzezko dolumiña, berezikiPRINCIPE DE VIANA'N lankide du-gun Aingeru «Uxategieta» semeari,ta Lizarra'ko ikastolan irakasle da-gon Joxe Luis ülobari.

SRUÑE'KO BIZTANLEAKJoan den urteko azken egunean,

163.674 biztanle zauzken Iruña'k.Aietatik, 79.239 gizon eta 84.440emazteki. Urte batean, 4.708 jen-dearekin Iruña ugaritu da.

BI BERTSOLARIAMERIKETARA

Sartzen den urtean, bi bertsolarijoanen diré Ipar-Ameriketara: Biz-kai'ko Lopategi ta bertzaldeko na-fa ría r «Xalbador»; ango euskaldu-nek deitu beren billetan kanta de-zaten.

Benetan ikusgarria euskal-ameri-kanoen griña beren gurasoen erri--kulturari buruz. Aurten, 80 euskal--amerikano ikasle Oñati'n daude be-ren ikasketak egiten, Yon Oñatibiairakasie trebe ta ezaguna, euskal iz-kuntzarendako zuzendaria dutelarík.

Baita ere, Idaho Unibertsidadean,euskal ikasgaietan agiría ofizialkiematen asi diré.

EUSKAL IDAZLEOK:

«SAN ISIDRO» II-GN. SARIAGipuzkoa'ko Cámara Oficial Sindical Agraria deritzaion onek, bi-

garren «San Isidro»-Saria antolatu du lege auekin:1 Iru sari ¡zango dirá: 1'goak. 50.000 pzta. jasoko ditu; 2'grnak.,

30.000 pzta.; 3'grnak., 20.000 pzta.2 Idazlanak EUSKERAZ egingo dirá.

3 Gaia baserria ¡zango da: baserria ta baserritarren o'itura talan guziak. Orregatik, nekazaritza ezik, baita ere artzantza,baso-lana, ikazkintza, mandazaiak eta abar.

4 Gai ori nai dan bezela erabilli diteke: saiakera, nobela, eko-nomia-azterketa, teatroa, bertsoa ta abar. Bertso bada, ber-tsolañtzari dagokiona ¡zango da.

5 Idazlanak, gutxienez, eun folio ¡zango ditu ta iru copia bial-duko dirá.

6 Juraduko edo maiko jaunak, antolatzalleak aukeratuko ditu.7 Idazlanak Cámara Oficial Sindical Agraria ontara bialduko di-

rá: Oquendo, 16-18, San Sebastian; 1975'eko Apirilla'ren30'erako bialdu ere.

8 Erabakia, Maiatza'ren azken aldera edo Garagarrilla'ren au-rren aldera emango da.

1975 — URTARRILLA P R I N C I P E D E V I A N A — 3

ARRANTZALE ARAZOAK

JAPONESAKIN KONTUZ GEROEz da oraingo kontua, aspal-

di idatzi nun Canarias alder-dietako itxasoetan ñola zebil-tzan koreano, japones ta rusoakarrantzan. Itxas o n t z i oiekarrantzan ibiltzea edonun, ezlitzake ezer i z a n g o, baldinarrantza oiek egingo balituzkiebesteak bezela.

Japonesak, esan geinke, ludiguzian yaioenak dirala, b a iarrai kontuetan eta berdin bes-te tratuetan. Iñuri alabantzakegin nai badituzte, berealanburua makurtu ta erreberentziaundia egingo dizu, orrekinagertuaz beren edukazioa aun-dia dala. Japonesak, guda gal-

INDIAGuziok dakigu India erri aundia dala. Txina ondoren,

biztanle geiago dituen erria. Txinak 800 milloi biztanletikgora, eta Indiak seireunetik gora. Esate baterako, Europaguziak aña biztanle. Eta Txinan beartasun aundiak badira,Indian askoz gaiago. Oitura zarrak asko begiratzen dituzte,aiei lotu-ta bizi dirá. Ortik datorkie atzerapen guzia. Beiakjaungoikotzat dituzte, eta ez dirá ausartzen beiak ikutzeraere, eta askoz gutxiago beiak il ta jatera. Ori pekatu larria dainditarrendako.

Askotan enízun oi degu, noski, irrati, aldizkari ta egun-karietan egun, ordu ta .minuto bakoitzean ainbeste ta ainbes-te iltzen dirala gose ta beartasunez; eta laguntza eman bearzaiela. Laguntza au nolako izan bear litzake beartasun orierabat kentzeko? Erauntsi ta euriketak edo itsaso amurratuakerriak ondatzen dituztenean; euri bearrak eta eguzki goriakbaztar guziak legortu ta kixkortzen dituztenean, eta, berota-sun ori dala bidé, belar, abere ta biztanleak barra-barra il-tzen diranean; lur dardarkak mendiak lertu ta etxeak ankazgora bota eta biztanleak mara-mara iltzen diranean; munduguziko errietan bilketak egiten dirá (bai sendagaietan, baisoñekotan, bai jakietan, eta abar).

Ongi dago guzi ori, bañan diotsat: Naiko al-da ori? La-guntza oiek erabat urratzen al dituzte beartasun oiek? Nereustez, ez. Ori iduripen bat besterik ez da. «Gaitr ase ta hiargose» esan leike dala ori.

Era ortan lagundu bearrean, zergatik ez lagimdu bestealde batera? Eta nolaz? Ona emen.

Indian beartasun gorria dala esan degu. Zergatik? Lan-tegi edo fabrika gutxi dalakoz; landak bear bezela landatuta ereiten ez dalitelakoz. Zergatik ez erakutsi eta bizi-mo-duan jarri, bakarrik bizi ditezen? Zergatik ez erakutsi ñolaerein babarrunak, artoa, garia, lur-sagarrak, barazkiak; ñolalandatu udarak, sagardiak, intxaur-ondoak, urrak, maasdaketa ainbeste ta ainbeste gauz? Zergatik ez erakutsi txerriaketa txerrikia jan ditekela, beiak ez dirala jaungoikoak, abe-reak baizik, eta ardiak, aníxumeak ta beste ainbeste aberebezela jan ditezkela? Eta zergatik txerrikia espetan sartzekolantegiak ez jaso eta erakutsi ñola egi;en dan ori? Zergatiklandak erabiltzako bear dirán tresnak (traktorrak, aiízurrak,segak eta abar) egiteko lantegiak ez jaso ango biztanleak ika-si dezaten nolaz egiten dirán gauz oiek? Zergatik ez erakutsinolaz egin landak bustitzeko mendietatik edo ibaietatik uradakarten erreka edo «kanal» txukun la gaurkoak egiten? Zer-gatik ez bialdu (beren borondatez ara joan nai dutenak) era-kusleak, sendagilleak, albeiteroak, zurgiñak, kisusgillak, inje-nieroak eta abar? Ez al dirá joaten asko Alemani'ra, Pran-tzi'ra, Ameriketara edo beste leku batzuetara lanera? Alaxejoan ditezke ere Indi'ra. Eta an ongi ba dijoazaie, urte asko-tarako egon ditezke.

Eta nolaz egin guzi au?Ortarako, Erri Agintariek elkar itz egin bear lukete. Esa-

te baterako, India'ko Agintariek ara erakustera dijoaztenei,bost urteko lanagatik, erraztasunak eman ta soldata erdiaeman lezaieke, eta beste erdia sortzen dirán Erri Agintariek.Ori bai litzekela laguntza iraunkorra, osasungarria, ta ezegun baterakoa.

Lizarrusti

Gure Xabier'ek ainbeste maite izan zituen India lurretan, Maite Unzumixiolari naparra

du arren, arrezkeroz naziorikaurreratuenak daude. Langi-lleak dirá noski, ortan ez dagoezpairik, bañan, beren lurral-dietan nai dutena egiten badu-te, gaitzerdi eta orkonpon. Alaere, oiek tentakuloak beste la-terrietan zabaltzen dituzte, taortako eunkak irtetzen dute be-ren aberritik. Ipar Amerika-runtz, negozioak irikitzea (ezzaigun aztu, negozio oien aitze-kiz, tratuak egiten ari zirala,nóla bertako gudontziak xeetuzuten Pearl Harbour ugarteaeta geroztik guda sortu ludi gu-zikoa).

Europan ere sartu ziran etaleñen egiten dutena da, begiakernai eduki ikusiaz bazter aue-tako aurrerapenak; ikusi ta ika-si ze nolatan gauzak egiten di-tuzten; ñola saldu leizken be-rak egingo balituzkie; tratutanibili au erosiko dutela ta ura;ta gero... zer? Joan beren errie-tara eta EKIN emen ikasitakogauzak egiten: jostallu, alakoirrati, bizar ebakizale, tele-ikus-kin, ontzi ta millaka gauz. On-dorenak zer? Ezer ez erosi, tagero berak eskeñi emengoaritresna berdiñak, eta askoz mer-keago. Idazteko lumak aspaldiezagutu n i t u n nik Canariasugartean, PARKER izenadunaketa ipar-arnerikanoak; eurenluman idatziaz PAKER. Orre-la, bertan azaltzen dirán turis-tak engañatzen dituzce. Ondo-renak? Lumak ezer balio ez;

ta orrela beste gauz askorekin.Gauz oiek guziak orrela dau-

dela, orra orain zer gertatzendan ARRAI kontuetan. Japone-sak ongi ikusi zuten, Canariasta Afrika alderdietako itxasoe-tan, atún ugari dala. Zer egindute? Ba, onera etorri dozenaedo ontzi geiago ta arrantzanekin. Gorago esaten detan be-zela, baldin arrantza oiek izan-go balira emengoak egiten du-ten bezelakoak, tira; bañan,emen dago «koxka» : arrai au,PALANGRE deitzen dioguneratan, arrapatzen dute, kalteikaragarria egiñik emengoari.

«Palangrez» arrantzan egi-teak, atunak konturatzen dirá,millakak arrapatuaz, eta bestemillakak igez egiñaz geiago ezazalduaz ur oietan.

Arraiak ere bai du zentzunaeta askotan gizonak baño ar-giagoa. Sareakin ere kaltega-rriak dirá eta atunak ez dirágeldi ibiltzekoak, batera ta bes-

tera baizik. Atunak, ur epelaknai di tu. Orregatik, Afrikakourertzak dirá ab eras ten, ta ne-guan bertan irauten dute. Udaaldean, ostea, abiadan etortzendirá Kantauri ur bazterretaraFrantzi'ko lurrak jotzearaño.Bien bitartean, emengo arran-tzaleak joaten dirá urrutietaraBEITAKIN. Atunak alboan iku-si bezin laixter, botatzen dituz-te arrai txiki oiek, gelditurikontzia geldi, ta atunak ikusiri-kan antxo edo txardin, berdintxitxarro txikiak, berealan as-ten dirá jaten, arrapazka taorrela berotzen dirá atunak,ontzi ingurua beteta arraiz tagero arrantzaleak dauzkatenkañaberakin amuak ipiñiaz bei-tatzat antxo bat bizirik, atunakberealan eltzen dio ta... jau-nak, une ori zoragarria izatendute gure arrantzaleak, izanikabilidadea nagusi. Zenbat etaazkarrago ibili, ordun da arraigeiago arrapatuaz.

Bañan, gorago, esaten detanbezela orain japones oiek dala-ko PALANGRE oiekin emen-goari arrantzak gutxiatu egindiote ta zalantza aundiak dau-de zer egin ez jakiñik.

Nere ustez, gobernuak artubearrean da erabaki zorrotza,ta galerazi arrantzan egitenpalangreakin.

Beraz, KONTUZ JAPONE-SAKIN ! Zer esanik ez, bestea-kin. Laterri bakoitzetan berenlegeak dituzte ta emen ere ja-rri bear dirán bezela, kanpotikeLortzen diranak, jakin dezaten,ñola arrantzan egin eta ez be-rak nai duten bezela.

E. OZKIN

GIZONAREN ASIERAZLasarte'ko kezkaz eta azkenaz idatzi

nuanaz, badakizue noia izan zan gizona-ren asiera.

Baña, iraulketa edo eboluzio iritzietanlendik zeudenak ez zuten, noski, oso po-zik ikusi, Moise'k Asiera'ko (Gen. 2, 7) li-buruan diona siñísmen ertzeko gauza dala,irakutzea.

Eía gaidez daudela deritzat: —«Elizakerabaki al du Jainkoak, lendik lurrean eginzituan gauza biziaz, ez zuela gizona egin?».—Ez; Eliza ez du ori esan. Orrela eginzualako aipamen txikienik ez dala LiburuSantuetan (Stun Zar edo Berrian) arkitzen;Moise'k dionari dagozkion aipamenak, be-rriz, ugari.

Argatik, guziori jakitea on zaizkigu egibatzuk adierazi nai dizkitzuet.

Gai ontaz, gure egunetaz obekienikidatzi duenetako bat, José M.a GonzálezRuiz jauna dugu. Lan luze ta mamitsua da«Gizonaren egikeraz (Gen. 2, 7) esatenzaigunetan siñisteko zer dagon» (1).

Lan orren laburpentxo bat egingo dut,Moise'n aurreko errietan eta erlijiotan, zerusté zuten gizonaren asieraz, ikusiz.

Naiz Egito'ko erlijioa, naiz Babiloni'koagarbi-garbi gogokoiak (espiritualistas) zi-ran. Eztabairik gabe, gizonaren eginketanbi gaiki arkitzen dirá lur eta gogoa (ani-ma) elkarrekin bat egiñik.

Ori ñola zitekean? Ludiaren eta gizo-naren asiera berdintsu ikusten eta irakas-íen zuten Egito'ko eta Babiloni'ko jakin-tsuak. Egito'ko alderdi batzuetan «Ptah»jainkoizunak estokan (tornuan) lurra ora-tuz egiña zalá usté zuten. Goiko Egito'n«Ehmun» jainkoizunak egiña. Babilonia-rrak, berriz, beren irakasgaietan jainkoodolaz oratutako lurraz egiña zalá; Ba-bel'en usté zuten beren Marduk jainkoizu-nak egiña zalá.

Ageri da, orduan, orko irakatsi ta erli-jiozko siñisteak erriari gizonaren asiera

(1) GONZÁLEZ RUIZ, J. M.a "Estudios Bíblicos", Vo!. IX,

adierazteko zerabilzkien irakaspen motabat bazutela.

Asierazko irakatsi mota au, ordea, beremuñean kondaira zan; ez, ordea, «mito»utsezkoa, esaten digu González Ruiz jau-nak.

Eía Moise'k, beronelaxe, Espíritu San-tuak eragiñik, gizonaren egikera ain eder-ki jantzi digu Israel'en eta gizadi guziarenikasbide.

Ona bere itzak:«Jaungoiko Jaunak esan zuan: ez da on

gizona bakarrik egotea; egiogun bere antzekolaguna» (Gen. 2, 18). «Eta lozorroa bidalizion Adan'i Jaungoiko Jaunak eta loak artuzuenean, saiets-ezur bat kendu zion; eta, or-dez, aragiz estali eta Adan'i kendu zion saiets--ezurraz ema egin zuan, eta Adan'engana era-ma n zuan. Eta Adan'ek esan zuan: ona nereezurretako ezur eta nere aragizko aragi da;au gizaki deituko da, gizoneti atería dalako»(Gen. 2, 21-23).

Oar gaitezen gertaera auetaz idatziizan daña aztertu ta, J. M.a González Ruizjakintsuak zer esaten duen.

«Genesis'ko lenengo iru buruetaz iruditu(hipótesis) bat egarazten dugu: Israel errianigarleak beti igarleak izan dirala ta, Israelerriko lendabiziko ¡garleen ikusketak izangozirala Espíritu Santuak eragin eta Moise'kbildu ta batera israeldarrentzat emanak. Ge-nesis'ko esakuntza ortan, gure irudituz, igar-leak ikusbide batean Jainkoa giza itxuranikusi zuan, Edén, baratz zoriontsuan erdianlenengo gizonaren soin (gorputza) buztiñezegiten eta aren sudurrera amas bizia bota-tzen».

Onelaxe beste gertaera guzia, JaunakIsrael'go igarlei edo Moise berari goi-ar-gizko ikusbiden batean jakitera emana be-zala begira dezagun, ba. Artu dezagun,alegia, Agustín deunaren antzera, ez itzezitz or dagon eran, baizik Jaungoikoak ira-katsi nai izan zuana. Berdin daña, Jau-nak maitetasun bereziz egin zuala Adan-Eba'ren gorputza ta gero bere arnatsezixuri gogo biziduna, au da, anima ezagu-men eta naimendun ez ilkorra.

INTZA'R DÁMASOpp. 399 y ss.

P R I N C I

BERTSOLARI BERRIAKSORTZEKO ERA

Gipuzkoa-n, bertsolari berriak sortzeko oso era ederradarabilkite.

An-emen, bertsolari berrientzat, Txapelketa-k eratzen di-tuzte. Gogoan ditugunetatik ondorengo erri oetakoak ikusita entzuteko zoriona izan degu: Gabiria, Andoain, Ordiziata Idiazabal. Danak oso gure gogozkoak izan ziran. Bearba-da, beste erri batzuetan ere, izango ziran baiñan, gu, uneonetan, ez gera oroitzen. Barkatu.

Diogun Txapelketa oetatik, besteeri ezer kendu gabe,Idiazabal-goa izan zan denetan sonatuena. Bi igandeetan,goiz ta arratsalde, jokatu zan. Eta bi igande oietarako naikolan sortu zan ogeita bi bertsolarik parte artu zuten da. Oeta-ko bat, jaiotzez, naparra da. Errazkin-go Argiñarena ain zu-zen naiz ta, gaur egun, ezkonduta, Donostia-ko Martutene-nbizi.

Idiazabal-en, Zaldibia-ko Patxi Iraola izan gendun Txa-peldun. Bertso bikaiñik entzun gendun. Ara, ondoren, gaiaemandako saioan abestu zitun bi bertso. Gaia: Ostoak eror-tzen ari zaion arbolari, bi bertso:

Ara zugaitza begira nagozu ikusirik orrela,len osto berde zenduan urabiurtu zaizu orbela.Señale au da gizaki danakbere aldi bat dutela,eta aitzera ematen dezuudaizkena datorrela.

Ai udazkena emen degulaaitatu dedan neurrian,ostoz jantzia ziñan arbolaorain or buru gorrian.Baiñan berriro zure ostotzasortu leike indarrian,orain galdutzen zaizun ordezkokdatorren udaberrian.

Ara bi bertso jator eta biribil moldatuak. Biek lenengomaillako bertsolari batenak dirala ematen dute.

Txapelketa oetako baten ondoren, zerbait artzen os ta-túan geundela, ala eskatu zidan bertsolari batek. «Ibai--Ertz» : jarri zaidazu puntu bat. Bai nik jarri ere. Ara:

Tximutik sortu al-zanmunduko gizona?...Auxen da Ibai-Ertz-ekgaur galdetzen dona.

Ala baldin ba-dagootsa edo sona,tximua izango gendunaitonen aitona!

Ikusten dezuten bezela, bertso au ere, zirtoaz oso beteadago. Badu gatza ta piperra.

Guk eztakigu Naparroa-n, Bizkaia-n eta euskal errikobeste probintzietan era ontako Txapelketarik egiten dan alaez. Baiñan, bertsolaritza gordetzea ta indartzea nai ba-degu,oso bearrezkoak dirala derizkiogu. Gaiñera, ez da diru as-korik kostatzen. Lenengoarentzat bakarrik izaten da sari be-rezi bat eta beste bertsolariei, eguneko gastuen alde, zer-bait eskupeko ematen zaiete. Kopak,berriz, nunnaitik sortzen dirá. Etxeasko daude oso eskuzabalak diranak.

Ea ba-da noiz jakiten degun, Gi-pnzkoa-z aparte, beste probintzietanere asi dirala. Guretzat, benetan, poz-garri litzake ta gogoan izan euskera-ri on aundia egiten diotela delakoTxapelketa oek.

ccIBAI-ERTZ))

:K5:¡¡55"¡s::ssss"z¡s¡ss¡"szsss¡5¡"¡"""sssnssss

I 65 URTE cORBEA»-NEAN ILangille baten ereduzko bizitzagartsuki aintzaldu nai dut neurtitzan.Agustín du izena;Erkizia, abizena.Eibar-ko dan auzoaOlarriaga-n jaioa.

Etxe-irabaski bikañak,baita ere maixuenak,zuurki ederretsi zituan,burutu be bizitz ontsuan.Izkillu-olara gaztedanik:amaika ordu luze-luze astegunero bear-egin...!

Beti garaizko, beti leiatsu,argatik I áster langin antzetsu.Ludiko leenengo gudasasi-pakean amaitu zan.Lanaldia geroztiksortzi ordu bakarrik.

Baña gure gizon zintzoaera berean jarraitzen da:su ta gar, buru-belarri,jo ta ke, lan da lan ari!Ongi jokatzen anitzetan,oartzaka, tajutzen daegunetik eguneragizurenen izaera.

\i ni n i r,i\ miBai badakit, alferrikaritzea dala,ateari tan, tan, tan,jotzen ibiltzea.Ziurtasunez, ez du iñorkirekiko.Biotzak, ez dit iñolaz erenegar egiten.Ene begietatik ez da maikorikixurtzen.Or barruan, abesti soiñuaentzuten da.Kanpoan berriz, aur batzuennegarra.Barruan otan dagoz,bero, bero.Emen ate ondoan, ene maiteaankutsik.Zertarako balio du gizonarentristurak?

Zertarako dirá amonarenarpegi ximurrak?Zertarako dute ezker aldeanbiotza?Zertarako maitatzen erakutsizioten?Zertarako, zertarako, zertarako,zertarako?Ateak itxita jarraitzenba'dute?

Lepoan daukaten sokamuturra,aska nazazu neremaiteaZintzurrian daukatenkorapilioa,aska nazazu enemaitea.Biar, etzi edo erenegunoradainduko dizut enebegietako malkoakin.

•

I

•

••

Eskumuturrak odoletan dauzkat,ainbeste kolpe indarrez. JBurua txorabiraturik arkitzen da. •Begi biak, ikusten ez dutela laiñopean. •Biotza oñazez beteta erdibiturik. +Auxe esateko moduan nago: «Nereak egin du». i

Iñork ez du eskurik mogituko,iñortxok ere ez du itzik egingo.I ñor i etzaio maikorik ixuriko.Nere bukaera tristea izango da,beste errietako edozein txakur bezelaxe.Ene ezurrak, ez di tu iñortxok laztanduko.Bearbada ene maiteak edozein baserritik, •karraxi egingo du ene bukaeratzaz oroituaz •

«ITTURINGO ABOTSA»

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Langille bikain-bikaña,altxor taiutu-eziñatoki guztietannausi zuurrentzat.Eunurterdi orain dala,jaso zuten kartutx-ola,Gasteiz-en tontor batean,Orbeak ekin-zaleak;eta ona ekarri zutenberen eginkor langille.

Ezkontzeko ordua eldu zitzaioneanemazterik erazkoena autatu zuan:zuzen, garbi, gogor, ari, jator, euskalduna;Bibliako andre kementsuaren irudia.Gizonentzat ori bai biderik onenalur ontan lortzeko egizko atsegiña!

Eibar'en bezela, Gasteiz'en,astegunetan iñalak egitengeien eta ondoen lantegirako,ondoen eta geien baita etxerako.

Jai-egunetan osterakanpora, atseden artzera;euskotar jator bezelatxit da izadi-zalea.

Pozaren pozez lagun batzuekin,goiz-goizean elkarrekin,Gasteiz-ko inguru zoragarrien zear,tiki-taka, bein da berriz gora ta bera,gutxitan ibilli ta aize garbi artzearren soilki;eiza, txangurro ta perretxikoen billa zenbat aldiz!

Lasai-lasai lo-egiten gabian,olara pozik urrengo goizean.Beargin alaien lanabere-biziko ornen da...

Gure eibartarrena bikaña zaláoartzen zuten beti ugazabak,ta beraz izendatu ordezkariaarriskurik geiena zegon tokian.

Ola-onaurkiabere bizikoaizaten lendanik,zer ote, geroztik?Mendekoak, senideak lez;lantegia, etxe-jarraipen.

Karrikak, bidaxkak, makiñak, zuaitzak,lantokiko ormak eta tresna guztiakitz-gabeak izango ez ba'litez,ona emen zer izango liguteken:

nAinbat lasterren goiz-goizean,egunero bere lanera;olara sartzeko lenengoata urtetzeko azkenengoa;lankai guztiak beti gerturikmuzkin oso a asieratiklan-eguneko amaiarañoioran aundiaz bururatzeko;azpikoei pozez laguntzen,gaxoei gogotik ordetzen;lankideentzat eredurik onena;nagusientzat lasapide betena.Antolapen bat edo beste bearrezko ba-zan,utsegin-gabe erazten zan bere asti-orduetan,bere ardurapean, baita bere gogoz...Ori bai ordezkari oiezbezelako!Zenbat beargin ainbeste urtelantoki baten egin dituzte?SEIRAMAR T'IRU «ORBEA»'NEAN!Gutxi egitan bizitza ontan!

* # *

Aipatu itzazute, kondairak,garai oroen menpetzalleak!Zuritu bitzate idazleakkirolari antzetsu guztiak!Nik goratzen zaitut, langille agurgarri,zintzo, apal, zoli, zentzudun, miragarri,ñire biotz ta izaki osoaz, ta zuganludiko ainbat beargin ezezagunak!Zure bizitz-liburuan, jarraiki,ez dago lagun-urkoen kalterik,aurrerapen eta lagunketata alkar begirune ostera.

Ori bai benetan jokatzea gizonki!Ori bai goragarri egun da eguzki!Jainkoak jarri zizun txapelketaondo irabazi duzu ludi ontan!Merezi duzun txapel aundi ta bereziaezin topau Tolosa'n, ezta ere lurbiran!Iñork aurki leike naiko urrerik,iñork: zidardin aski dagokionik,irurogeitairu urteetan zeargeldi-geldi landu duzun domiñarentzat:ez dala-ta lurrekoagizuren-sari iaioa...

Gasteiz-en.JESÚS EGEA OTXOA

ss• •• •

II

!j••

ss

i!

• •

Si••••ss••••::•••a

: :••••

: :••••

ss

ss

ss¡i

sssi

II• •

••

SS

ss::ss

ss• •MI••••••

ss• •ss• •

ss• •ss

E V I A N A

AHAL DENARI AHAL BEZALA1util gazte ttiki bat, boz fier batekin,ertsu emaiten ari aitu nuen behin;orí hura ñor zagon, bainuen galdegin;rran zautaten zela Ahetze'ko Mattin.

Contrario bati so fermu eta segurgeri zuen; etzen ez kexu, ez beldur;rrepostia fite, zorrotz eta labur,ahi zuena bake, nai zuena samur.

adaneko Mattin'en bertsutako karrahartu nintzen, fite, etzagola txarra;ertsua heldu ñola sutikan pindarra,tzauzkatela eskas gatza ta biperra.

lere zortia zer zen konprendi dezagun,uskal Herri'tikan igorri ñau urrun;lattin'ez oroituta, halaik ere egun,ere gogoa han da, ta ez beste nihun.

lik Mattin kusiz gero, pasaturik dagoíende laurden bat eta kotsia geyago;rdian gazte giñen, bai.nan hortan begoaren berri yakinik, plazerretan nago.

Jial den bezala, dut bildu «Ahal dena»buru ttikitto bat Mattin'ek egin a;ihenago kusia gazte ta lerdena,rai kaskua zuri, eman derait pena.

ehen irabazia xapel bat pullita,anpeon zen bertsutan hura yauntzi eta,aldua ote duen nago pentsaketa,eren kusten diotan burian boneta.

Bertsularia frango badut aditurik,bainan biziki guti harén parekorik;arnoa re hobetzen zahartzen delarik,Mattin ere hola da ez dauket dudarik.

Aitu nuen gaztian berdin ona zelahegaldunetan ere, bertsutan bezela;nere buriari so, egin dut karkulahortan ez dohakela arnoa bezala.

Arranguran, Mattin'ez pentsatzen ari zanikusteko plazerrik ez dezatan izan;otoitz bat inen diot Jaunari, elizan,elgarrekin zeruan biak elkar gaitzan.

PEDRO JUAN ETCHAMENDY

Mattin Treku, «Mattin» bertsularia.«Pozak kantatzen dakiena;penak gordetzen dakiña».

• ^ ^ * » - ^ ^ - » •%"»•%»

lertso liriTinli «lexo'R» jarriaR¡aditut irakurriakerri on ta pozgarriak. (bis)egurutikan eskertuko du,upritzen duan erriak.ta neretzat aukera, berriz,irtzeko bertso berriak. (bis)

zaroak ogei ta lau,ornotza'n gertatu zan au. (bis)ita Onaindia'n goratzarreanazan ainbat egitarau.>lerki egun ortan alare,este zerbaitek poztu ñau. (bis)

so txuria aideanbiatu da bidean. (bis)gan dijoa zugaitz osto bat,uelarik mokopean.ake gozoa zabaldu nairik,uskal idazle artean. (bis)

\DiyixitcLt « Uso txutr

Bi talde dabiltz guduan,baza ez dakit nork duan. (bis)Zati bi auek amets bakarra,berena dute buruan.Beingoz, bederen, elkartu diráAita Xanti'n inguruan. (bis)

Egungo zerbait eskribu,gorrotoaren testigu. (bis)Euskera eta euskaldunorionik egiten ez digu.Pake bideak artu garai da,erriak gudaz aski du. (bis)

Ene iritziak «bale»,balu netorke eskale. (bis)«Atxe» maitea ez dezutenoketa berdin «aíxe» zale.Elkar iraintzez buka ta biur,benetan euskal idazle. (bis)

AGURRAKÑire osaba Balentin'en omen-jaian, Donosti'n,

egin ziran agur-bertso batzuk dituzue emen. Ama-sei bertsolarik abestu eben. Zortziko talde bi eginziran. Agurrok, lenengo zortziko taldearenak dirá.Pujana'k, orraitio, ez eban Astoria'n abestu, gerobaiño; alan be, oso ederra dalako, bestakaz baterajarten dot.

SARDUITAR DEUNORO

P ux a n aAizu, Balentin; gure bertsoaizan zanean gaixorik,zuk bertsoetan jarraitzen zendunbeti adorez beterik.Ornen eder au merezi dozu,ez da nik esan bearrik:Gipuzko aidean zaindua ebenUztapide ta Basarri'k,baiña Bizkaia'n, zuri eskerrak,zuk zaindu zendun bakarrik.

Joxe Mari Arregi

Noren biotza ez samurtu gauronako edertasunak...?Gauza ederrak sortuten ditubenetako maitasunak.Gaur Enbeita'ren ornen ontarabatu zaren euskaldunak:biotz-biotzez besarkada batta biotzez «Agur, jaunak».

Mitxelena

Bestietako bezela, jaunak,gaurko egunaren zerbaita;au be iritxi zaiguna degu,noizbait iritxi bear ta.Txokoraturik or gendukagunguk biotzeko Enbeita:txalo batekin agur zazutebertsolari dañen aita.

Txomin Garmendia

Agur goxo bat danoi eskemiznere bertsozko amasa,Enbeita zarrai ematen diotsantu polit baten trasa.Eginkizunak ondo beteazetxe, erri edo plaza,Bizkai aidean berak sortu daubertsolarien baratza.Orain zor ori ordaindutzeaguretzat ez da erraza.

Juan Mugartegi

Danak agurtu bearrez nagoentzule ta agintari.Omenaldi bat eskeintzen gatozguztiok gizon bateri,biotz barrenak erakusteragaur Balentin Enbeita'ri:biotz-biotzez milla zoriongure Bizkai'ko aitari.

Mikel Arotzamena

Pozez beterik etorria naizbizi naizen etxetikan,gure aitona bertsolariagoratutzia gatikan.Lendabiziko gure Enbeitaagurtzet biotzetikan.«Urretxindoran» kimu ederrabizi zaigu oraindikan.

B. Enbeita bertsolari bizkaiíarra

Etxebarria

Astoria, zaude gaurkaiol bat jarria,kaiol bat jarria.Barrenean daukazukantari txoria.Egun bat Jaunak emanbai digu alaia,aprobetxatu zagunal dezun guzia.Enbeita'ren izenean,ongi etorria!

Lazkano

Aspalditxoan genuden gu, jaunak,egun on onen pozikan,izanen ere guretzat eztaera ontako gauzikan.Zerua bera au ote degunpentsatzen nago kasikan:seme zintzoak eztu aitareneguna beste amesikan.

Egileor (osintxuarra)

Lagun Enbeita, zeure bizitzanzu jokatua zera fin,naiz eta beti zeure pareanarren izan ez atsegiñ.Euskeran alde zuk baiño geioaskok ezin leike egiñ,bestien gisan orregatikanesketzen zaitut, Balentin.

Gerekoikerian griñakdakarzkian utsegiñak. (bis)Euskal rebistak badiruditezapuzkeriko egiñak.Erriak ez du orren bearrik.Amai zuen zipristiñak. (bis)

Bearko det au salatu,izanik gaurko pekatu. (bis)Batak bestea errespetatuz,bearko degu jokatu.Geu ez ba'gatoz batasunera,nolatan euskera batu? (bis)

JON ANDERTXO'REi

ENBEITA

Bertso oneik, Balendin Enbeita'k bere loba Jon An-dertxo'ri, onek bere lenengo Jaunartzea Ariatza'n eginebanean, ango eleizan abestutakoak dirá. Jon Andertxoau, berebil batek jota, ez ilgo bai ilgo egon zan luzaro.Lendik be mutikotxo onek iru daukaz zeruan, aita ta anaibi, irurak belbilletako ezbearretan illak.

bade jauna, itxaron piskat,kantuan bear dot asi:

laitasunez barruko pozazerurako da nagusi.

on Andertxo'ren Jauna-artzeapozik ba'dogu ikusi,

ertso batzuek aingeru orrekez al ditu gaur merezi?

irra Jon Ander aingerutxoaeldu yaku altarera...

ere aita Anes, seme birekin,zerutik dauka begira;

eu be eurak lez zeruratzekoarriskuan egon zara,

aiña zeruak ere nunbaitenamagaz oroitu dirá.

Gure Jon Ander illik egolanok ez eban siñistuko?

Baiña sortu zan eztabaida bataita, ama, semen arteko;

aita ta anaiak goian nai eben,amak beian beretzako...

Eta, Jon Ander, itxi zaitueamatxori laguntzeko.

Jon Ander eta Maider arrebalotu zarie amantzat,

biotz zabalak izan zaitezeama naigabetuantzat:

ama obarik ez da sortukoludí onetan zuentzat;

esker oneko seme-alabakizan zaiteze beretzat.

s«gigsgig««ie«a«gMa«g«««^^

Jator saiatzen gerala,lan tokia da zabala. (bis)Bakoitzak, gogo duan erara,egin lan ixil, apala.Ta zein dan bidé egokiena«geroa/c» epai dezala. (bis)

Teman dabiltzan ardiak,joko al ditu argiak. (bis)Mirari ori egiten baduAita Xanti Onaindia'k.Lenez gañera egingo dizka,euskeran on aundiak. (bis)

Leñen une erosoakargitutzeko lausoak. (bis)Lortu du ori Aita Xanti'reninguru epel goxoak.Ea oik dirán batasunekolendabiziko pausoak! (bis)

Argi printz bat arraioausté det dala jaioa. (bis)Aintzat artzen det Euskal Erri'koIdazle multzo iaioa.Batasunaren esperantzarizabal zaiogun leioa... (bis)

«LEXO»

Itzttf artcaiiArgiak asi nindun gazte nintzalarik,ibilliz ta egonez izutzen orduak,argiaren laztanak eta, burdin-soiñuakzentzunak eustiezan jarten ikararik.

Ez, etzan ezer bere okerrik, goizean,nik aurrez ikuskatu ta oar gaberik;ez yatan niri ezer itzali bidean,geroaren ixilla laiñotzen eustanik.

Gaur ez dakust ain argi neure baranoa,geroaren ixilla. Ganduaren dantza!Ñire arima —on, txar— oitu da osoa,ta barnean dakartzut naspillaren latza.

Orain, urrezko atze zurbillean tente,aundi ta bildurgarri dakust gero zailla.Nik izan nai neukean ats-zorion bete,ez argirik ez otzik, daukat gaur zurbilla.

Baiña betorkit laztan leñaren argia,barrua poz-arazi oi eustan sorgiña;bizi zear nik opa izan gidaria,iñoiz itzali oi ez dan goi-atsegiña.

IGOTZ

P R I N C I P E D E V Í A N A 1975 —URTARRILLA

EUSRALERRIAN ZEAR...BERTSOLARI BILLA

AHETZETIK... IRATTKO BASORA BIDEANLerro auek idazten asi aurretik oar bat. Norberaren burua aipa-

tzea ez da eder, baiño guri orain gertatzen zaigun bezela, batzutanbearrezkoa, izkutuan edo ezjakiñean dagon zerbeit argiratu naibada. Eta onenbestez, guazen arira.

Bertso!ari billa Ipar-Euskalerria miatzen asi giñanean DonibaneLohitzun'en bizi giñan eta lendabiziko «bertsolari-arrastoa» bertaneta Sara'ko erri inguruan atera gendun.

vBai, esan ziguten, Sara'ko festetan entzun izandu ornen zutenbertsolari bat...y>; baiño ñor eía nungoa zenaren «arrastorik» gabe.

Galdetuz-galdetuz Ahetze'koa ote zanaren susmurra izan gendun.Bereala erri ortako jaun erretorearengana jo gendun, eta baita

ere onek, guk billatzen gendun bertsolariaren baserria erakutsi. Po-zik inguratu giñen aldapatxo baten buruan zegon baserri ortara.

MATTIN'EKSN IZKETANAtea jo bezin laixter, Mattin bera azaldu zan gure aurrera. Eta

antxe bertan, etxe atarían izandu ziran gure lenengo izketak.—«Egun on, esan genion, Ahetze'ra bertsolari baten billa etorri

gera eta ikusten danez, bertsolari ori zu zaitugu».—«Ba.../ Tarteka tabernan aritzen gera, pixka bat berotzen ge*

ranean».—«Tabernan bakarrik ez, bein edo bein Sara'ko festetan ere

aritu zera, jakindu degunez».—«Bai, Larralde zenarekin aritu nitzen».—«Begira: gu bertsolari billa gabiltza, alde ontako Euskalerria'n

aurkitzen ditugunekin txapelketa eder bat egiteko asmoz. Zu zeraikusten degun leen bertsolaria eta txapelketa ortara etorriko ziña-ken jakin naiko nuke».

—«Bai, bai. Zergatik ez, ba? Aaldeguna egingo degu».—«Bejoindizula! Oso ondo. Bertatik esaten dizut jun-etorriko gas-

tu denak ordainduak ¡zango dituzula. Saioketa, berriz, arratsaldeanegingo degu, bertsolariak, zuk diozun bezela, bazkari on batekin«berotu» ondoren. Egun eder bat pasatuko degu denok elkarrekin».

Dakizun bezela bestealdekoak onera etortzeko eskubiderik ezdute eta oraingoz, alde ontako bertsolari bakarrekin egingo ditugubilkurak. Ortarako galdera bat egin naiko nizuke: «Inguru oietantxapelketara etorri liteken beste bertsolaririk ezagutzen dezu?».

—Ez, nik dakianik ez da bertzerik inguru oietan. Lenago Lou-hossoa'ko Larralde ezagutzen nuen baiño ura /7 zan.

—«Ondo da. Usté det emen edo an... besten bat edo bi azaldukodirala. Zu egon lasa, eguna eta ordua denborarekin ¡akinarazikodizugu».

Eta onenbestez, Mattin agurtu ondoren etxeratu giñan LENEN-GO BERTSOLARIA atzeman gendun pozarekin.

Orrela begiztatu gendun Ahetze'ko bere etxean, gero Euskale-rri guzian ezagutua izango zen «Mattin» zirtolari arrigarria. «PRIN-CIPE DE VIANA» aldizkariaren bitartez gogorazten dizkagu «Mat-tin» adixkideari egun artako oroitzapenak, eta bidé batez «UrteBerri On» bat opatu, Euskalerria'n aurkitu gendun leen txorikantarierrexiñulari. (Jarraitzeko)

HERNANDORENA

AHETZE, Lapurdi'n: «Mattin» bertsolari bizkorraren iria

Paco Eraso'ri omenaldiaJoan den Abenduaren 15-ean

Doneztebeko herrian Pako Era-so yaunari ongi merexia zau-kan omenaldia egin zaio. Joan-daneko berrogei urte koketanEraso yauna beti ari izana dagure eskualdean aizkolariak,korrikalariak eta beste gainera-ko jokoak antolatzen hortarakozaletasun haundia agerturik.

Orain Doneztebeko herriakomenaldi bat egin dio eta ha-rén ohoretan besta eder bat egi-na dute berehartan aizkolariak,korrikalariak, arrijasotzaleak etabertsolariak ari izanak direla.

Aizkolarien lenbiziko jokoa:Iru bikote nor-gehiagoka etabakotxaren lana 6 onbor 45 on-tzako zeñek lasterrago moztu.Yurrebaso-Kortaberri bikoteakirabazi zuen 6 onborrak 8 m. ta37 s. tan erdibiturik. BigarrenAndiarena - Mariñelarena 9-34

tan eta irugarrenak Astibia II1 turrarte 10-33 tan.

Aizkolarien ondotik arrijaso-tzaleak : Paskualsorok 175 kilo-ko arri kuadroa 2 m. ta 55 s. tan5 aldiz jaso zuen. Perurena lei-tzarrak 181 kiloko arri kuadroa5 aldiz 2 m. ta 52 s. tan. Usa-tegietak 175 kiloko arri zilin-droa 2 m. ta 59 s. tan 6 aldiz.

Gero berriz aizkolariak. Arriaanaiak alde batetik eta Latasael'd Mindegia bertzetik. Bikotebakotxaren lana: Arria anaiak2 onbor 80 ontzako eta sei ka-na-erdiko moztu beharrak etabertzeek lan hori guzia bainakana-erdiko bat gehiago moztubeharra, bi bikoteak txanda li-brean. Apostu ederra gertatuzen lau aizkolariek zuten guziaeman zutelarik. Arria anaiakirabazi zuten beren lana 20 mi-nutuz eginik. Latasa eta Min-

ONDARROLA'KO MEZA

LUZAIDE-ONDARROLA, erri bat. «...marra bat eginaz, ezarri zuten Franzia eta Españia arteko muga...»

Nornahik dakin gauza da Ondarrola Lu-zaide'ko kartier bat déla. Bai Luzaide'koa, eznaiz tronpatu. Bainan egun batez Paris'ekoeta Madrü'eko jaun handi batzuek hartu zu-ten mapa eta, marra bat eginez, ezarri zutenFranzia eta Espainia arteko muga. Orduaneman zuten Ondarrola Arneguy'ko.

Jainkoari eskerrak, Elizak lehenagotik egi-nak baiizituen bere mugak, Ondarrola Luzai-de'ko emana zen Elizaz eta hala segitu ain-tzina ere.

Huna orain Ondarlarren komedia: Politi-ka dute Franzia'n; Erligionia, Espainia'n;jaun mera Arneguy'n; jaun Errelora, Luzai-de'n. Egunaz bizi diré Franzia'n, gauaz ar-dura Espainia'n: kontrabandu edo komedi...Ez dea bestenez ontsa, beren ezurrak Espai-nia'n utzi behar dituztenez geroz, Espainia'kobidea ontsa ikasi dezaten? Bai ikasten ere,eta ñola!

Egia erran, Ondarlarrak ez ornen dutekontrabandurik egiten: Eskualdun ornen diráela Eskual-Herria'n beti beren sal-erosiakegiten.

Bainan Ondarrola ondarlarrak egiten dute-nez geroz, goazen egun ondarlar norbait ai-patzera:

Juan den egun batez, izan naiz, usté gabe-tan, Ondarrola'n. Sartu naiz lehen ostatu etabotiga egiten zuen etxe batian: «Xoxa» ize-na edo «Lakosta» ez baitakit nundik edoñola.—«Agur Beñardo, aspaldikoa!». Egin dakot

nausiari soluta.—aBai Jauna, bainan ez betikoa». Hark erre-

posta.Beñardo umore oneko gizon bat da, On-

darrola'ko Borderria'n sortua, duela hiruetanogoi ta zortzi edo bederatzi urte. Gaztetaniantzari ona izana, libertimendurako betiprest, kantia, jostatzia, soinua maite, erdi ber-tsolari. Anitz urtez ostatu egiten zuen etxean,bainan orai erretretan sartia... lan haundi be-harrik ez. Erraiten dakot:—Etxia gehiago ostaturik atxikitzen?—Ya, ya, ya... Orai elizan bilakatia dixit. Ba-

dakixu: bizitzeko ostatia ontsa duxu, bai-nan hiltzeko eliza nahiago dixit.

—Eliza? Noiztik?—Ba, lehen ere ez gintxun ez elizaren kon-

tra... katixima ere hemen egiten zixien anitzurtez Luzaideko apezak. Bainan orai elizaarras sartia dixigu etxerano.

—Xu beti arralienan, Beñardo!—Ez, ez, ez. Enuxu gero arrallerian ari. Apez-

piku ta guzi izanak txit etxean!

—Apezpikia?!—Bai, Iruñekoa gero. Larrauri edo holako

zerbait, gazte bat zuxun. Konfirmatzera yinzuxun Luzaidera, eta andik lauda, apezdeabru hoiek etzixien ba hunat ekarri? Etaoñez gero. Segur nuxu lenbiziko apezkiadéla Ondarldra yin dena. Ohono pernoñobat eman niakoxun eta hark goxando edan.Gerozíik hunat permisione guziekin, urtianMeza bat egiten dixigu Ondarlako zaha-rrentzat. Badakixu: guriak egin dixi. Mihiaba ohono zalu eta azkar, baña belaunakflako... Potar haundia duxu gero Elizarat!..Hortako hemen biltzen gitxu xahar eta ezin-du guziak. Jaun bikaria yiten zaukuxu etahemen iten guaun gisako Meza bat.

—Xiaun gisakoa? Nolakoa duxie Meza hori?—Ba, etxiu ez behar ez denik egiten, baña

puxkat guaun inodora arreñatzen, bertsuzonbait artetan sartuz eta hola. Nik betimaite izan txit bertsiak.

—Baña, bertsolari baixira xu?—Enuxu profesionala ez; baña, etxeko doia

iten txit.—Ea, Beñardo. Xure bertsu hoietarik zon-

baitño.Eta orduan Beñardok kantatu dizkit xar-

manki, zaharren Mezan eman zituen bertsiak.

MEZAREN HASIERAN: (Airia: «Atoz pe-kataria»).Goazen Kristau maiteak sar gaiten MezaratJaungoikoaren hitzen gogoz entzutera.Bekatoros gírela nai dugu aitortuJaungoikoak zerutik dezagun barkatu;Gauden beti fededun girenez eskualdunGure ondoan hartuz Jainko Jauna lagun.

SAGRA ONDOAN (Airia: «Oi mirakulu gu-ziz»).Jesús maitea jautsi zira Zu zerutikGorderikan hor jarri ogia iduri.Gur nai dugu bakean zurekilan biziEriotzeko orenían ez gitazun ahatzi.Jaunaren aitzinian gauden apaldurik.Egin tugun gaizkiez urriki harturikOrai Bera hartzeko ongi prestaturikNoiz nahi partitzeko gero lur huntarik.

MEZA FINITZEAN:rat hua»).

(Airia: «Xoriñua no-

Eskerrak jaun bikariua yin zira LuzaidetikGure arima penatuen gaur sendatzeagatikZahar hok juaiten bagira lehenik lur huntarikOtoitz eginen daizugu bihotzez guk zerutik.Meza hau ematen dugu Ondarlan urtian beinZahar hok ohoratutzen errespetuarekinJaunari behar dagoku grazia bat galdeginHeldu den urtian hemen bil gaiten elgarrekin.

AURTITZ

degiak 20-48 m. behar izan zu-ten beren lana bururatzeko.

Irazu-Zab aleta korrikalariakIruntxiberri-Argiñarena'ren kon-tra: 4 kilometroko lasterketa. Ira-zu ta Zabaleta aisa irabazi zuten.

Berriz e r e arrijasotzaleak;oraingoan, Mendizabal-ek 2 m.ta 54 s.-tan, 182 kiloko arri kua-droari 7 jasoaldi eman zizkion.

Azkenik Garmendia eta Etxe-berria bertsolariak kantaldi la-bur eginik goizeko bestari bu-kaera eman zioten.

Arratsaldean pilota partidak:Lenbizikoan aritu ziren Marin-Mz. de Irujo alde batetik etaMaiz-Bizkay bertzetik. Partidaatakatua eta azkenik Marin-Mz. de Irujo bikotea irabaztun

22-21. Bigarren partida: Ber-gara II-Soroa, 22; Otxoa II-La-jos, 18. Hau ere partida polita.

Jende aunitz bildu zen ikus-kizun guzietara eta Eraso yau-naren Omenaldiaren eguna on-gi joan zen. Zorionak gure adis-kide Eraso-ri eta bere zaletasu-nak luzaro iraun dezala.

ANZANARRI

1975 —URTARRILLA P R I N C I P E D E V I A N A — 7

ALTSATSITTIKEMEN OLENTZERO,

ÑOLA».?

Iruñe'ko egunkari batek edobestek ekarri du, Naparroa'koerrietan OLENTZERO'ren oi-tura zaarra berriztatnz ta za-balduz doala.

Ernen Altsatsu'n badira bos-pasei urte, «Olentzero» berrizagertzen asi zalá. Eta urtetikurtera, gero ta obeto egiñazyoan izan da. Batez ere aurtenyende orok, ao betean, eder--edeki gertatu dala zioten.

«Gure Etxea» bazkunak anto-latu-ta, «Lagun Onak» bazku-naren laguntzarekin.

O n e 1 a. Lenengoz «GureEtxea»'ren inguruan, an zebi-llen erriko yendea, «Olentzero»ikusteko itxoiten.

Erriko yendearen o n d o a n,txistulariek. Batzuk mutillaketa beste batzuk neskatxak;bietarikoak, artzaiz yantzi-ta.Eta onein ondoan «OLEN-TZERO» eder bat, ikazkiña,artzai batzuk andetan zerama-tela. Itxura eder-ederra ematenzuan. Eta «OLENTZERO»'renalboetan kantari-taldeak auspo--orkestakin.

Eta gero, gero zetorren itxu-ra ederra, «YAIOTZA», eder--ederrez apaindutako gurdian.

«OLENTZERO» ta «YAIO-TZA» gurdi ederrakin ta erriata txistulariak ta abeslariak, erriguztiaren barrena ibilli izan zi-ran.

Ibilli ta ibilli-ta, azkenez elizondoko plazara amaitzera etor-tzeko.

Kanta zuten abestien artean,bat neretzako pollitena, Alsa-tsu'ko jator-jatorra ta bertako--bertakoa zan. Ona nolakoa:

«Gaur da, neure kristaubakzeru lurrian festa;guazen guztiok Belen'era,Jesús yaio da-ta.Aingerutxo bat dabi!soñu eta kanta,guazen zoraturikanartzaiak frinkotan.»

«José eta María,Eguberri bezperan,Beien'go ziudarianaISegatu ziran.Aingerutxo bat dabilsoñu eta kanta.Baiña ostaturik gabean gelditu ziran.»

Bertso bi orreik, zortzikoak,bigarrena ez dagoela osorik zio-ten; bi Ierro peitu (falta) zaiz-

Altsatsu'ko kaletan, eguneko bízia ta antziñetako euskal oiturak ere

kiola. Ta orregatik, lenengo ber-tsoko bi Ierro, «Aingerutxo batdabil» «soñu eta kanta», biga-rren bertsoan, Ierro biak faltaziran lekuan, sartzen zituztela.Bertsoari begiratu ta berealaikus diteke.

Esan dedanez, kanta ori Al-tsatsu'ko bertako-bertakoa da.Ortiz gaiñera, erriak eta abesla-riak, beste kanta batzuk ere en-tzunarazi zituzten, esate bate-

BAZTAN

rako «Mesías sarritan aginduzana»... eta beste bat «Ator--ator mutil etxera»... eta abar.

Orrela erri guztiaren barrenai b i 11 i zirelarik, euskal-showeder, ikusgarria egiten zuten.

Azkenez, eliz ondoko plazazabalera bildu ziran, Yosu Aur-txoari gur-egitera; ta guztienartean «Agur, Jaunak» abestuz,bukatu zan ikuskizun ederra.

YULEN

AURREN ARTEKO SARIKETAK

Aurrezki Kutxa edo «Caja deAhorros» deitzen den diruetxearen laguntzarekin, urtero-ko Sariketak eginak dira Baz-tango eskoletako aurren artean.Eguberrietako Kantak, Egube-rrietako Txartelen marrazkiaketa idazt-lehiaketak izan diraeskoletako aurren eginkizunak,hauek iru malletan berexiakadin eta kursoen arabera. Ga-bon abestietan Elizondoko Ikas-tolako aur ttipiek kantari ona-ren doaiak erakutsi dituzte be-ren mallakoen arteko ekinal-dian lenbiziko Saria beregana-tuz. Zorionak aurrei eta be-ren andereñoei. EguberrietakoTxarteletan ere baztandar au-rrek agertu dute jakitatea etazenbaitzuk adrendu aundia eremarrazki politak agertuaz.

Euskal idazle naizenez geroaipa ditzadan baztandar euskalidazle ttipiek eginikakoak. Gu-re aurrek 160 ipuin agertu di-tuzte eta badute merezimendu,

AURTXOEN TXOKOAAMETSA

Eguberrian gertatua. Atsaide hartan nere anaíak eta nik gureaita ta amaren laguntzakin, patu ginuen nazimentua. Gero guatzeragan eta ametsetan hasi nitzen. Xori batek erran zaten Yesus Aurrasortu zela Belengo estalpean. Hartu nuen bidea, gurutzetu nuen pa-per zilerrezko ur aundia kortxozko zubi baten gañetik eta urbildunitzen estalpera. Nerekin batean allagatu ziren bertze iru aur. Batbeltza, bertzea oria eta irugarrena gorria.

«O!, zein polita den Yesus Aurra; ni bezala oria», erran zuentxinoak.

«O!, zein beltxa den gure Yinkoa!»,erran zuen Afrikatik etorrita-ko aurrak.

«O!, gorria, ni bezala gorria!», erran zuen aur indioak.«Nola daiteke hori, nik ikusten badut xuria?», erran nuen nik.Orduen Ama María itzuli zen gugana eta erran zagun:«Denak egia erran duzue. Nere Yesus Aurtxoa da oria, da beltxa,

da gorria eta da xuria, denentzat sortu delakotz».

BELÉN APEZETXEA(Erratzu. 11 urte)

beren lan guzia beren baitatiketa mintzatzen diren bezala egi-na bait-dute. Hori kontuan har-tzekoa da zeren gure hizkun-tzan idatzi duten hoiek erdarazere egin zezaketen eta hala ereeuskaraz idatzi bait-dute, horageri bait-da aur hoien zaleta-suna. Behar den bezalako lanaeginez gero eta eskoletako ira-kasle guziek nai izan ezkero nikusté berreun euskal ipuin etagehiago ere agertuko lirezkela,hortako diñe Baztanen gaia ba-da eta hau ez ginuke galtzerautzi behar. Azkenengo lau urtehoketan euskal idazle ttipihoiek zenbait aurrerapen egi-nak dituzte eta aunitzez gehia-go egin zezaketen alfabetatzeikas gaieían saiakerak balituz-kete. Euskal alorrean badauka-gu lana, gure baratze hau denalapatinez eta belar gaistoz be-tea bait-dago. Jorraldi on ba-ten bitartez euskal baratzak zi-tu on bat eman dezake eta sor-tu diren landare gazte hoiekbizkortuko ere.

Beti ere gure zorionik maite-korrenak euskal idazle ttipihoieri eta goresmenak lan hor-tan saiatu diren irakasleeri.

Agertzen dugu Lenbiziko Sa-ria irabazi duen Ipuina.

M. IZETA

GARAZI

NAFARROA'RI SO...!Hemengo jende argitienak, lotu dira lanari, ohidura za-

harrak atxiki beharrez. Biela zonbait urte, Donibanen sor-tarazi zuten «Lehengo Nafarroaren Adixkidiak» deitu ba-tasuna. Nahi lukete Nafarrdko nortasuna sustatu, hedatu,eta herriko edergailu guziak maita arazi. Nahi lukete xutikegon diten sekulakotz gure eliza-dorre lerdenak, gure hilku-runtze euskaldunak, gure pilota-plaza gogorrak, gure jaure-gi azkarrak, eta mendittoen gainetan gure etxe zahar aintzinxuri zabalak.

Berriki, jende horiek elgarretaratu dira Arnegin, han eginbehar zutela biltzar nausia urtarrilaren 26-an igandiarekin.Herri hortan ikusi dituzte zoin polliki Alchourroun JaunAuzapezak eraiki dien erakustoki bat, zeren lehengo tres-nak, untziak, burdinkeriak, eta gure arbasoek erabiltzen zi-tuzten gauza maitagarriak, agertzen baitira, behar den be-zala, beren egiazko itxurarekin. Beharbada, asto handi zon-baitek geldeginen dute zendako begiratiak diren «zaharkerizikin horiek»... Horra zer ihardespenanik eman nezake.

Zaharkeri zikin horien gatik, ez duguia intzuten gurehilen deia edo manamendia? Zaharkeri zikin horiekin, ezdituguia ezagutzen lehengo Nafartarren balentriak, lan ede-rrak, eta ohidurak? Zaharkeri zikin horien axolarik gabe, ezgirea lehertiak izanen arte laburrik barne arrotzen zangopetan, burrustan sartzen ari direlarik kanpoko eginkundeitsusienak? Nork nahi du bizi ergel bat bezala, debrurat igo-rriz Jinkoak emanak oro, eta bereziki gure euskaldungoa?Itsuak bezik ez dira ohartu nola aldatzen ari den gure Usa-so bazterra. Geroztik, hango hargintza izigarriarekin, norkerran lezake Euskal-Herridn girela? Agian, Nafarrodn be-deren erakutsiko dugu deneri nola behar litazken eraiki le-kuko etxiak, izanikan ere berri-berriak edo handi-handiak.

TOBERAK IHOLDI'N

Iholdíko herri pollitan maite dituzte biziki lehengo ohi-durak. Eta hango Nafartarrak ohartu dira behar zela egin,arras euskaldunki, delako «manifestación» bat. Diela aspal-di, makur zonbait gertatzen zelarik herri batian, gazteriakemaiten zien, lehen bai lehen, besta handi bat, jende ho-bendunetaz trufatzeko xedetan. Baginien ordian jantza, kan-tu, oihu, irri eta ele bazka frango... Hala ziren Toberak, Tu-tak, Turrutak, edo Zintzarrotzak, izigarriko azantzetan baz-ter guziak harrotzen baizituzten adarrekin eta joare lodie-kin. Erran-zaharraren arabera: «Castigat ridendo mores».

Abendodren 29-an, igandiarekin Iholdiko gazteriak tau-lada bat jarri du plazaren erdian, ager-aldi irringarri batemaiteko. Erran behar dugu Iholdiar gehienak gerla gorrianzirela Herriko Gizonekilan. Azken horiek, aspaldi danik nahizuten egin, udatiarrentzat, urgeldi eder bat, hango errekahesiz geroz eta pentze zonbait erosirik. Ba, bainan nekaza-ri andana batek etzuten intzun nahi ere holakorik, erranezlan gaitza zela eta izigarriko zergak pagatuko zituztela. Azenontzeko, urgeldi hori egin baño lehen, behar zen aurtiki he-rriko eihara zaharra, eta gaixo eiharazaina etxetik haizatubere familiarekin. Hunek ere ahatik, etzien amor eman nahi!Alta Iholdiko Auzapezak ekar arazi zien eiharazaina Baio-ndko auzitegian, bainan debaldetan, aferak ezin xurituz.

Hortan ziren Iholdiarrak, bost ehun ikusliar bildu zire-larik plazan, arratsaldeko lau orenetan. Auzapezaren alde-koek nahi zuten debekatu edo trabatu gazten ager-aldia.Hortakotz hedatu zituzten bidian zernahi «traktur» eta tres-na handi batzu. Su-hitzaliak ere jin arazi zituzten alaintso,jende guzia baztertu nahiz, ur-zirriztarekin dena bustirik etazangoz-gora botatuz... Ordian, zer kalapita, zer oihuak, zerlasterrak, eta oroz gainetik zer irriak! Azkenian, borrokaldilabur baten ondotik, Iholdiko gazteria nausitu da, tauladatikurrunduz trabatzale guziak, eta besta joan da ahal bezainederki. Arratsaldia bururatu zen ilunarekin, irrintzinek gaubeltza ikaratzen zutela.

Beraz, gora Iholdtko nekazariak! Ez dituzte arrotzenutzi nahi beren lurrak. Ez dute bizi nahi lehengo «tuntulo»zonbaitek bezala, ostiko guziak onartuz, Jaun Handieri amoremanik, edo beti lan, jan, ta lo egonez zoko batian leherrinartio. Behin bederen iduri du xutik nahi dutela bizi hemen-go Nafarlarrek. GARAZIKO MANEX

T O L O S A «TXINPARTA» ELKARTEAREN ITZALDI II-GN. SAILLA75-l-7'an, MUÑAGORRI eskribaua; A. Labaien75-1-14'an, ARTE PREHISTÓRICO EN EL PAÍS

VASCO; Jesús Altuna75-1-21 'ean, «URZOAREKIN JOSTAKETAN ARTZAI-

OLERKARIA E R A S K I N » ; F. Artola,75-1-28'an, ASPECTOS HISTÓRICOS - ECONÓMI-

COS DEL PAÍS VASCO DESDE EL SI-GLO XV HASTA LA ACTUALIDAD;J. León Iriarte

75-ll-4'ean, CARNAVAL EN EL PAÍS VASCO;J. A. Urbelz

75-11-18fan, IPAR-AMERIKANOAK EUSKERA IKAS-TEN OÑATI'N; Juan Oñatibia

75-11-25'ean, FACETAS DEL P. LARRAMENDI;J. Ignacio Tellechea

75-111-4'ean, ZALDIBI'KO IZTUETA; Yosu Elosegi75-l!l-11'n, POSIBILIDADES DE NUESTRO MEDIO

RURAL; Bernardo de Mesanza75-lll-18'an, EL HUMOR VASCO; Iñaki Linazasoro75-lll-25,ean, ASPECTOS DE LA VIDA PASTORIL

EN EL PAÍS VASCO;Fermín Antonio Leizaola

OARRA: Itzaldiak gabeko zortzirak eta laurdenetan izango dira «TXINPARTA» biltokian.

8 — P R I N C I P E D E V I A N A 1975 —URTARRILLA

LIBURUAKMANUELGONZÁLEZ HERRERO

HISTORIAJURÍDICA Y SOCIAL

deSEGOVIA

476 orri

Egille:M. González Herrero

Banatzalle:J. MartínezAlbuera BI. kaleko 3SEGOVIA'N

Arrigarri, noski, ñapar as-korentzat liburu au. Ala ere,Gaztela'ko foru-zaletasuna ezda gaur asmatua. Bazituztenango «lurraldeak» beren «fo-ruak» eta, Aragoia, Katalunyata Euskalerria'ri baño lenago arrapatu zizkieten. Ala ta guziz, irauten badu—Segovia'n beintzat— Ximénez Carretero'ren eskola foru-zaleak, eta JuanBravo'ren gogo ta itzala bizirik agertzen zazklgu.

Bizia ez da gaur asi; aspalditik etortzen diren erriek ez dute beren ain-tzintasuna galdu bear. «Aintzina —dio Egilleak— ez da, berez, atzerakoia:ez du uzten —orí, bai— gizonak eta erriak ez-deus utsean erortzen. Ain-tzinekoa, berriz, oraingo bizian sarturik, aurrerakuntzaren akullu, mami tagaia dugu»>

«Kezkaz eta itxaropenez idatzitako liburua». Sendimendu oriétxek ku-tsatzen gaitue Forudun Naparroa ontan, ez baitugu Villalar bat bakarrikizan, bi baizik: Amaiur gaztelua, 1521-gn. urtean ere, eta joan den men-deán, Bergara'ko Besarkada.

GARDE'TAR M.

«¿OTOÑAREN IPUIAK»Maite degun Euskera onen

maitasunean ixillik ur r u t i k oitxaropenez egindako idazlanekmerezi zuten, bai, argitara joan.Oraindik ere, egun ere, euskalidazlerik onenak, nere iritzizeuskal sena geien duten idaz-leak Bazkun onen inguruan bil-tzen bai-dira.

Kardaberaztarrak argitaratudituzte m o t a askotako lanak.

Oraingo ontan, kutxa barmanbeste paper askoren artean gor-derik zegoan «Aitonaren ipuiak»liburua da. Umeentzat dala, dio.Alare, ez da edozein liburu,ipui eder, ez umeentzat baka-rrik, baizik illeak zuritzen asi-takoentzat ere jolasgarriz atse-giñak diranak.

Egilleak darabilkin izkuntzaeta idaz-tankera errez girokoa

da, ain zuzen umeentzat izate-ko asmoaz egindakoak.

Ez baita alperrik euskera ar-loan gaizki ezitako idazlea Ra-món Murua, Anoeta'ko (Tolo-sa) apaiza. Ordiziar trebe onek,euskera arloan Gazteiz'ko Apez-tegian izan zuan asiera, On Ma-nuel Lekuona ospetsuaren era-kutsi-pean.

Zenbat lan, bereak, emen ai-pa ez ditzazkegunak! Adibidez:Acosta Montero'ren «Peregrinode la ira», berak euskeratu taa r g i t a l d u a : R. Zulaica'ren«Cuentos Liberales»; «Jainko-txoen eta Gizagurenen Mun-dua» ta «Industriaketa Aun-diak» Enziklopedia Vasca'k ar-gira emanak.

Ba-ditu egiñak ere ainbat an-tzerki, iru urteko sermoiak, ele-

TRiNÜPE • VKNASUPLEMENTO MENSUAL DE LA REVISTA, DESTINADO AL FOMENTO DEL VASCUENCE

DIPUTACIÓN FORAL DE NAVARRAFranqueo concertadoN.° clasificador 34/60

Delegado de la Institución Príncipe de VianaMARCELINO GARDE

Amargarren urtea. — Pamplona, Enero - 1975Urtarrilla, Iruña. — 107-gn. zenbakia.

DIRECTOR:V. GALBETE

SUMARIO

PAG. 1 IZAN ALA EZ? ONA EMEN GALDERA. «Ser o no ser: he ahí la cuestión». Los pueblos, comolos hombres, sufren desfallecimientos; en experiencias similares de su propio pasado ha debuscar Navarra, los navarros, el remedio de su crisis.HARRA TA HARITZA. El gusano y el roble. PIARRES HEGUITOA dedica —dirige— su poesía«a quienes están demoliendo nuestro pueblo y nuestro vasquismo».

PAG. 2 EUSKALTZAINDIA. Boletín mensual de la Academia de la Lengua Vasca.EUSKALERRPKO LE1OA. Ventanal de Euskalerría. Noticias del país.«SAN ISIDRO» II-GN. SARIA. Premio «San Isidro». Concurso literario sobre la vida rural vasca.GARAIZ IRITXIKO OTE DA? Llegará a tiempo? AUDELA, pregunta: Los nuevos precios de lacarne y de la leche detendrán la hemorragia del caserío?

PAG. 3 KONTUZ JAPONESEKIN! Ojo a los japoneses! E. OZKIN los tiene bien conocidos, por tierray por mar.INDIA. LIZARRUSTI encara, cristiana y humanitariamente, el problema de los pueblos subdes-arrollados.GIZONAREN ASIERAZ. Sobre el origen del hombre. DÁMASO DE INZA. Frente a simiescashipótesis, que no resolverían el problema de la creación del hombre, el consejo de San Agus-tín: «Más que las palabras, hemos de buscar en la Biblia lo que quiere decirnos el Señor».Y trae palabras de J. M.a González Ruiz: «En la explicación bíblica de la Creación hay unnúcleo de verdad: no es puro mito».

PAGS. 4-5 BERTSOLARIA. IBAI-ERTZ escribe: «Para robustecer el bertsolarismo hay que multiplicar laactuación de los bertsolaris». Completan la página estimables colaboraciones.

PAG. 6 ONDARLA'KO MEZA. La Misa de Ondarrola. Saludamos una pluma nueva: AURTITZ; deliciosoel euskara valcarlino; simpática la figura de Beñardo Lapeire, «un hombre de la frontera».BERTSOLARI-BILLA. A la búsqueda de bertsolaris. DR. HERNANDORENA. No, querido Dr.: Losque hicisteis el ayer no nos privéis de su conocimiento; hay planes «científicos» para lavarde las mentes el pasado y hacer creer que todo empieza hoy: el sonsonete de un mundo«nuevo».PACO ERASO'RI OMENALDIA. Homenaje a Paco Eraso. ANZANARRI recoge el que se le harendido en Santesteban al benemérito organizador del deporte vasco.

PAG. 7 ERRIZ-ERRI. Por los pueblos. Olentzero de Alsasua. Concursos en Baztán. La actualidad y latradición en Baja Navarra. Escriben: YULEN DE YURRE, MARIANO IZETA y MANEX DE GA-RAZI. Desde Tolosa anuncian su ciclo anual de Cultura Vasca.

PAG. 8 LIBURUAK. Libros: «Historia jurídica y social de Segovia», M. González Herrero. Gozosamentedamos noticia de este libro: fuerismo por tierras de Castilla!«Aitonaren ipuiak». «Cuentos del abuelo», R. Miirua. UXOLA nos presenta este libro del Grupo«KARDABERAZ»: «Lecturas para niños y para los que sienten blanquear su cabeza. Estos li-bros escritos en la paz, en el silencio, son mil veces más jugosos que los que se fabrican agolpes, de prisa, y con el afán de deslumhrar a alguien».ULTZAMA'KO AZKEN BERTSOLARIA? El último bertsolari de la Ulzama? En torno a José MariMutuberría, el viejo y amable bertsolari de Elzaburu, OLAIA prende agudos interrogantes ala conciencia vasca de su tierra ultzamarra.

berriak eta mota askotako idaz-lanak.

Gaur «Aitonaren Ipuiak». Ixi-llean egindako lanak, presarikgabeko lanak, beli iaioagoakizanen dirá muturrak puzka-tzen, presaka eta iñor «epatatu»naiean egindakoak baiño.

Nik onela usté dut, eta okeredo zuzen mintzatzen naizenepaitzeko, murgildu zaitez ku-pirik gabe bere orrialdeetan.

UXOLA

ULTZAMA'KO AZKEN BERTSOLARIA?Igandean, erriko aferetaz bere la-

gun batekin mintzatzen, meza en-tzun ta etxe aldera etortzen zenJoxe Mari. Bitartean, bere emaz-teak leiotik, eskuz eta keiñukin,etxera lasterrago etortzeko adiera-zi nai zion.

Oso pozik sartu zen etxera gizo-na. Txapela ongi yarriz, beti beza-la agur zidan; alki bat artu ta bereondoan yartzeko eskeiñi, ta aren-gana urbiidu nintzen.

Ona emen gure Joxe Mari: zur-giña, ez aundi ta ez lodi; fierra tatxukuna; Ultzama'n beti ongi ikusia;gure bertsolari azkarrena.

Orain bi illabete, Donostia'n egon-dú da BERTSOLARIEN OMENAL-DIAN. Ortaz galdera batzuk egitendizkiot.

—Joxe Mari, zer moduz Bertsola-rien Omenaldian?

—Oso ongi. Nere bizian ez dutolaxeko egunik pastu. Frontoia, le-pezurreraño zegoen. Ze bertsoak,ze bazkaria!

—Ta zu, noiz asi ziñan abesten?—Gaztetik; zurgin ikastera Arrai-

tze'ra yoan nintzenian. Leen, afal-tzeko edo merendu bat egitera al-kartzen giñanean, beti euskerazmintzatzen giñan. Alare, egun ba-tían, 1926 urtian, Almandotze'n pas-

tu zenari nere lenengo bertsua eginnion.

—Zer pasatu zen, ba, Almando-tze'n?

—Begira; baserri batian «erre takiskeilik» zizauden basurde bate-kin. Gauez sartzen zen eta baratzeguzia yaten zieten. Egun batez, ba-serri artako gizonek pentsatu zutenoben-obena izkilluekjn esperatu tail egin bear zutela. Ala gertatu; alaegin. Eta badakizu basurdea zerzen? Etxeko txerria! Ta alaxe eginnuen, ortaz gañez, nere lenengobertsua:

Kanta yartzera nuanArraitze partían,grazia eskatuazJ aun aren aurrian.Eizilari batzuekñola ibilli ziran;etorri ta lenbiziin dute ataría:dudarik gabe, ez zenbatere gabían.

—Zein tokitan abestu duzu?—Gogoratzen ditudanak: bi aldiz

Maia'n eta Itxaso'n; Almandotze'n,bakarrik, plaza erdian, Obispoari.Obispo onen izena ez zait atera-tzen, baña berak erran zidanez, gu-da denboran emen egona. Gero,Balentzi ra yoan zen. Nere eskuakartu ta olaxe erran zidan: «Esto nohay que dejar; siga usted así». Urte

batzuk pastu ta Autze'n egin zutenEUSKAL JAI batera deitu ninduten.An, bertze lekuan Obispoak bezala,M.a Paz de Ziganda'k beti euskerasegitzeko erran zidan ere.

—Eta Ultzama'n nork lagundu di-zu bertsoak botatzen?

—A, bai! Anastasio, «Ultzama'koBenta»'ko nagusiarekin, inguru on-tan, millaka bertso elkarrekin botaizandu ditugu; guk bakarrik. Bada-kizu emen, erriko festetako iruga-rren egunian, baserrietara yoatengiñala; aiek ziren egun oberenak.

—Zerbait ordaintzen zizuten?—Ez, ez! Bazkari ordaiñez yoa-

ten nintzen leku oietara. Orain, bai,Donostia'n eman didate dirua.

—Azkeneko galdera, Joxe Mari.Usté al duzu, zu bezalako bertsoia-ririk aterako déla Ultzama'n?

—Kia! Alderdi oketan ez dut usté.Orain ez da len bezala, ta erruaundiena gurasoek dute. Begira, El-tzaburu'n bertan adintsuenek eus-keraz dakite; oien aurrek, berriz, er-daraz. Iru etxetan bakarrik aurrekdakite euskeraz.

Egia da; zoritxarrez, gaitz ori sar-tu zaigu Ballean. Samiña; baña, zeregin, gure oiturak gordetzeko gogota asmorik ezpada...?

Eltzaburu'ko bertsolariari azkenagurra egiten diot. Beren etxetik

Imp

Ultzama'ko Elzaburu iri politan, bere etxeko aurrean, bertsolari on eta gizonobea den Joxe Mari Mutuberría

ateratzean, senar-emazteak lagundudidate beitiko ateraño. Illuna neu-ken biotza; ez da euskaltzalerik ezdéla arrazoirik erranen duenik.

Bañan, etxe aurreko baratze er-dian, zugaitz onbor baten gañean,ollarra «ku-ku-rru-ku». Guk baño le-nago ikusi izan zuen, zeru odei-tsuan, llbeltz ontako eguzki beldur-tia. Eta ona emen, betiko urdin ede-

rra agertzen zaigun kaleko putzue-tan ere!

Au bakarrik falta: nere lurraldekoyende onak Ultzama'ko euskal olla-rraren «ku-ku-rru-kua» adi dezala.Ta orixe izan da, Eltzaburu'ko Mu-tuberria bertsolariari omenalditxobezalakoa, Jaungoikoari zuzendudioten eskaera.

OLAIA

de la Diputación Foral de Navarra. - Camino de Sarriguren. - Pamplona. - D. L. NA. 319-64