Jose Ignazio Arana

SAN IGNAZIO LOIOLAKOAREN

BIZITZA LABURTUA

Fitxategi hau “liburu-e” bildumako alea da,liburu elektronikoen irakurgailurako prestatua.

Liburu gehiago eskuratzeko:http://armiarma.com/liburu-e

Iturria: San Ignacio Loyolacoaren bicitza laburtuaeuskaraz eta gastelaniaz, José Ignacio Arana. Larunbeanaien moldiztegia, 1872

http://klasikoak.armiarma.com

Egileari buruzko informazioa:http://zubitegia.armiarma.com/?i=563

SAN IGNAZIO LOIOLAKOARENBIZITZA LABURTUA

EUSKARAZ ETA GAZTELANIAZBear diran baimenakin.

Bilbon.Larunbe anaien moldiztegian.

Ronda-51872.

BAIMENAVitoriako apezpikutzan. Aztertua izandu dan ezke-

ro nere aginduz Jesusen Lagunkidako erlijioso D, J,Ignazio Aranak izkuntza Euskarazkoan ipiñi duenLOIOLAKO SAN IGNAZIOREN BIZITZA LABURTUA, etaorobat itzaurrea eta osagarria, eta agerturik, fede etaoitura onen kontra ezer ez idukiaz gañera, bere irakur-tzatik kristau leialai espirituzko protxu andi bat etorrileikeala, gere baimena molderatua izan dediñ ematendegu.

Jainkoak urte askotan gorde zaitzala. Vitorian,1868garren urteko Otsaillaren 10an.

Diego Mariano ApezpikoakSan Inazio Loiolakoaren Alkartegiko A. Erretore Begi-

ragarria

ITZAURREA

Bi lagun asi giñaden geron agintzalleen boronda-tez eta askoren gogo santubak betetzeko, San IgnazioLoiolakoaren bizitza laburtua era-berean batek Gazte-laniaz eta besteak Euskeraz zuzentzeko asmoakin, naibaziran ere izkuntza biyetan eta liburu batean alkar-ipiñi, gauza ber-berak esan eta kondairaturik. Eta Jau-naren grazia eta laguntzarekin geron erasotxoari burueman ere diogu.

Zenbat gizon adituk eta zenbait itzkera-modutanSantu onen bizitza eskribatu duten, zearo ta garbinork adierazo? Izendatzekoak dirade ala ere gai one-tan A. Pedro Ribadeneira, AA. Bolandokoak, Orlandino,Maffeo, Bartoli, L. Ortiz, L. Lebrun, Bouhours, A. Lucas,Francisco Gracía, A.F. Mariani, FLubiá, C. Genelli, etaDaurignac.

Bañan ordea emengo gere euskera anziña-anziña-ko ederrean, San Inazio beraren lendabiziko izketagozo maitagarrian, ze bizitza-mueta eskribatu ta argi-taratu dirade gaurdañokoan? Sentigarria da gai one-tan zerbait geixeago, mundu osoaren, baña batez-ere

beren edergarri ta gloria dan Santuaren onran Euskal-dunak ez egiña.

Ala ere, Gaztelaniazko eta Latiñezko bizitzaenaldean ezer gutxi izan arren, zerbait ere egiñ eta saia-tu da orobat Euskaraz San Inazioren gañean. Bere ala-banza ta azañak kanta zituen itz neurtuetan A. Sebas-tian Mendiburu Jesusen lagun Oiarzun-dar eta misiola-ri ospatsuak Euskaldun onaren biziera deiturik argita-ratu zuen liburutxo batean, eta beste bere eskribuederretan ere bai maiz. A. Agustin Kardaberaiz Herna-niko semeak, eta santutasunean eta animen zeloanmallarik goienekoak, eskribatu zuen, luze, zearo tagarbi jaierazko itz-giro eztizkoan Aitalen santubarenbizitza; baña juan dan eunkidan molderatzeko zegoanunean bertan bera bere lagun errubageakin bateraItaliara erbestetua izandu zan, eta eziñ arkitu izanduda gaurdaño bere eskuskribu osoa, agiri dala ordeaeskuratu diraden bat edo beste burukida edo kapitu-luetatik liburu ederren bat izango zala. Berak argitara-tua da ere Euskeraz leku askotan Santuari egin oizaion bederatzi-urrena, beste askotan A. Mendiburu-rena bezela; eta utzi zuen ere eskuskribatua beredoanditza edo panejiriku eder bat. Prai Cristobal Lina-za San Franziskuren ordenako predikulari ta animen

txit zelodunak eginda, Tolosan azaldu zan oraindi urteasko ez dala, San Inazioren bizitza neurrizko erausial-dietan, au da, ogeita amazazpi Santu beraren martxa-modutan. Aita Jose Goenaga Tolosaarrak eskribituzuen ere, A. Ribadeneiragandik aterarik, Santuarenbizitza labur obeeneko bat, eta eskribatua arkitzen daoraindik, Jesusen Lagundiaren sortuera eta geitzearengañean ezer gutxi itz egin zuelako argitaratu gabeagaurdaño gelditurik, osteronzean txukun eta Euskaragarbi pollitean badago ere. Oraiñ bi urte (1866) OnGregorio Arrue Zarauzko eskola-maixu Jaunak Euske-ra garbi onean ipiñi eta molderatuazi zuen TolosanSantuaren bizitza laburtxo bat. A. Croisetek Kristau-urtea deizkion liburuan dakarren erakoa oso, eta A.Francisco Garciak gaztelaniaz konpondutako bizitzaeder luzea ere Euskeratu duela badakigu. Azkenikjuan dan urtean Baionan agertu zan, Eguillearen ize-nik gabe Santuaren bizitza berri bat Euskalerri Sortal-dekoaren izkuntza lirañean, onako izen onekin: BiSaindu Heskualdunen Bizia San Iñazio Loiolakoarenaeta San Franzisko Zabierekoarena. Asierako bi-itzetanRibadeneira, eta geiena Doriñaken obretatik bilduadela dio; eta egiaz iztun eder Daurignak bera Euska-raz gozo-gozo donariorik egokienean, galaikiro, eta

erausi atsegintsuan diarduela badirudi. Balitezke gukez dakizkigun bat edo beste geiago izatea oraindik.

Laburkidatxo onen gaiak ere eskribalari aipatuditugunetatik eta beste eskuskribu sinisgarrienetatikbilduak dirade, eta diogun guzi-guzia, Aita SantuUrbano Zorzigarrenak agindu edo manatu zuen beze-la, Eliz Ama Santaren iritzi-mendean jartzen degu.

Nai degiola Jainko gure Jaunari zerbait eskributxoonek serbitzea bere gloriarik goi ta andienerako, AmaBirjiña ta San Inazioren onrarako ta animen on eta sal-bamenerako.

Quidquid ego scribam divino cedar honori:Grammata cuncta Dei dirigat alma Parens.

LENENGO PARTEABere bestetzerañokoa

1.º BURUAJaiotza ta aurdenbora

Jaio zitzaigun San Ignazio, Iñigo-ere izendatua,1491garren urtean, Loiolako aitaki-etxe eta gazte-luan; Azpeitiko erriaren mugapean, ta ez urruti berta-tik, Azkoitikotik ordea geiago piskatxo bat bi erriyakdaude probinzi Gipuzkokoan, eta Iraurgiko ibar eder,Urola ibaiak jirabiratzen duela, mendiz inguratuarenerdi-erdian.

Zorzi anai eta bost aizpa, amairu senidetatik atze-nengoa izandu zan, eta bere gurasoak odol garbi goie-nekoak, aide andizkietakoak deitzen zietenak, BeltranIañez Oñaz ta Loiola Azpeitiarra, eta Marina SaenzLicona ta Balda, Azkoitikoa berez, baña jatorriz Bizkai-ko Hondarroa deritzan errikoa, ziraden. Etxe ori gaur-ko egunean Narrosko markesarena da, eta oso-osodirau oraindik erriaren alboan, Izarraitz aldeko egitxobatean.

Arabakoa zan orobat amaren aldetik, eta Gebara-tarren etxe ospatsuaren belaunekoa Jesusen Lagundi-ko A. Gabriel Henaok, Kantabriako Anziñatasuneenobran argi-asko adierazten duenez. Au bada onela iza-

nik, egiaz dirudien bezela, iru Probinzi aizpak alkaronoretu litezke, aiñ seme argiari bere odol eta sortzeaeman eta egotzi ziotelako.

Lau alde igualetakoa da gaztelua, ertze bakoi-tzean bere torretxoakiñ, eta lau aldeetan bere ekitxu-loakiñ, zeñetatik punteritu oi zituzten lau sutunpa-txiki; oetatik bat Loiolan bertan arkitzen da, eta bestebat Madrillen jauregi erregaleko armategian.

Zeñ egun eta gelatan aurtxoa jaio zan eztakigu.Batzuek esan dute eze, orduan mandotegia zegoan,beeneko bizitokiyan, non bere ama onak argitaratunai izan omen-zuen, zerbaitean beintzat Birjiña Mariaguziz Santari Belengo estalpean anzeratu ta jarrai-tzeagatik: baña kondairatzalle adituenak, goian jaiozala diote.

Beintzat sala-nausi izandu zan atalburuban kanpo-ko aldetik eta ondoko sala-aurrearen etxa-goian ira-kurtzen da onela.

«Hoc sacellum portentis illustreSocietati fundatorem,Ecclesiae propugnatorem,Mundo restauratorem,Caelo dovum Ignatium edidit».

Onetatik dirudi, an onela ipiñi zuten Aita zarrak,bere jaiotza-tokiya hura zalakoan zeudela; zeñ etacaelo edidit esanarekin adierazo etzuten bere Jaungoi-koaganako on-biurtzea.

Etxe santua gaur deitzen zaion bizitoki dana, gan-bara aitatu gabe, iru bizitzakoa da ta izandu ere zan,oraiñ ordea kapillaetan biurtua, lenengo dala esandegun sala nagusi goieneko hura.

Badirau ere oraindik Azpeitiko Eliza nausiarenbataiotegian bera bataiatua izandu zan ponteak,zurezko taparekin estalita; eta gañean dago tallazkoiduritxo bat, beatzarekin beerontz siñalatzen duena,diola Euskeraz:

«Ementxen batiatuba naiz».

Aurrenengo izengoiti itzat Loiola eramatea anziña-ko oitura batetik zetorkion, zeña zan ondorengosemeai aitona lenagokoen-batena ezarritzea bakarriklenijaioa edo maiorazkoa, aitarenarekiñ gelditzenzala.

Umetandik asi zitzaion Ama Birjiña Maria guziz-Santari eta San Pedro Apostolu gloriatsuari beti iduki-

izan zien jaiera bizia. Ala noski zuzenbidetzen zuenJaungoikoaren begiruneak, ondorean esango degunbezela; eta jaiera biyak nunbait-ere sortze berezkoaLoiola inguruko bi Ermitetatik izan bear zuten, zeñeta-ra sarritan bakarrik edo etxekoakin juan oiko zan; batadago Izarraitz azpiko Loiola Azpeiti bitartean, Ama-Bir-jiña Olazkoaren izenarekin, eta bestea berriz SanPedro Egimendirenarekin urreraxeago, eta Oñazmen-dira goazela, aldaparen asieran, biurtua ordea base-rretxe izen berarekin eunkida onen 35en urtetik.Oñazkoen etxe izana dago mendiaren erpiñean, anzi-ñakoa bera ezpada ere oso, bada oraingoa guztiz obragerozkoagoa da eta Granada-Egako dukeari dagokio.

2.en BURUABere gaztetza

Bat edo bestek esan dutena, eze, bere izeba edoaide urrekoren batekin Arevalon gaztetzako urteakigaro zituela, ezerezeko arrazoi-antza duena da; badaindar-gitxikoak dira A. Henaok eta beste nork edo norkartarako dakarzkiten probagaiak. Egiyena da, eskola-gauzak bukatu ondorean, Errege Fernando Fedeoso-dunaren gortean paje edo jarraile-gazte, bere guraso-ak ipiñiazi zutela.

Jauregietako lanikez eta erregaloakin nunbait, etaanbat ere soldadutzak gazteetan berez dakarkienlibretasunarekin, eman zan zerbait txorakeri etazabarkerietara; eta ainbesteraño eze, bere kondaira-tzaille egitsuen Ribadeneirak deitu zion soldadutzarzorakerizalea, nun eta esaera orretan geiegiren batarquitzen ez dan; bada lekuko sinisgarrietatik agiridana da, orduan bertan ere zaldun Kristauzkoenantzera zebillela; bada begirune ederra zeukan gauzasagraduenzako; arreta andia mingañarekin; biotzzekentasun eta gutiziaren aztarnarik ere etzuena,ikusi zan bezela Komunidadeak zeritzaten Gaztelako

iskanbillaetan Erregeren tropak Najera arrapatzean,ezertxo-ere beretu nai gaberik; gañera bere onginaiaetsai zituenakin ere laster adiskidetzeko; kementasunguztizkoa gauza zalletarako, bere urteaz gañeko pres-tutasuna; eta trebetasunik piñenetakoa, gizonai igarrita borondateak irabazten.

Bertute ta doai eder oiez gañera, soldatu-lanetatiklibre, asti piskatxoren bat zeukanean, aritzen zan noizedo noiz San Pedro Apostolu gloriatsuaren alabanzanerezi edo berso-aldi jaierazkoak moldatzen; aiñ zale-tua zegoan bere azaña eta bertuteaz, baña batez-erebere leialtasun eta portiztasunaz, zeñarekiñ Olivetekopenditzean, ainbeste jente gaixto armaturen bildurrikgabe nai izan zuen bere Maisu Jainkozkoa kemenandiaz ta ganibetaz-ere gorde ta eskudatu. Ez daordea zer zalanzan ipiñi, bere Apostolu Santuarenga-nako jaierak, aitatu diran gauza oietan baño, sustraimardul beragoak zituela Jaungoikoaren asmoan,zeñek ala agintzen zuen, denbora sasoikoan beraberez eta bere seme garaizaleaz, irten zedin EleizaSantaren alde eta zabaltzerako, egonik au San Pedroeta bere oñordeko Erromako Aita Santuen fede, aitor-men eta lenentasunean, arkaitz gogor batean bezela,sendo ezarrita.

Alaz guztiaz ere, bide-ona utsegiñik bizi izanduzan ogeita sei urteetaraño. Zenbat zituenik ezta senti,galai irme liraiñ ta arroa ta arma-gauzetara, bereaurreko ta anaien eran, zaletua zebillela, NajerakoDuke eta Naparroako erregeorde Don Antonio Manri-queren banderapean borondatezkoen edo siñalatuenartean dirudienez oraiñ esan oi dan bezela, izendatuzanean.

3.en BURUAIruñeko gaztelua

portizki eskudatzen duOgeita amar urterekiñ Errege serbitzen ziarduen,

itzali gabetanik oraindik zearo Komunidadeen gerrasutu galgarria.

Irten zan nunbait Erregeordekoa, Enperadore etaera-berean Errege zan Carlos V kanpoan zala, erresu-ma eraentzen zuten andizkiakin Segovian alkar-ikus-tera, Iruñeko sutunpadiya aurretik bialtzen ziela; etalagun gutxi bertan gordelari utzitzen zituela, zeñetatikbata, ala-bearrez, gure Ignazio zan.

Berandutxo bederik, oartu ta baliatu zan uneegoki onetzaz Franziko errege Franzisko Ia, eta Noio-nen enperadorearekin egindako pakeak ausirik, berekuñadu Enrique Albrit, edo de la Brit zeritzan erregeNaparroakoari lagundu nai izan zion. OrretarakoNaparroara, zeña orduan D, Fernando fedeosoduna-ren mendean zegoan, gerrari-talde galant bat bertatikbidaldu zuen, zeñ 1521garren urteko Orrillean, Ron-cesvalles-aldetik erasorik Uri-nagusiyan sartu zan.

Izanik gazteluko jendea, Sandobal Cesaren kon-dairatzalleak dionez, eskaxa eta ergela, desailaitu tamakaldu zan bereala, eta jarri zan tratuak egitera, etatoki hura franzesai eskuratzera, bertako Alkate Fran-cisco Herrera berak ere kontra gogorrik egin gabe.Ignazio ordea, zaldun ausarditsu ta leialaren gisan,asarratzen da biziro; ezpata artzen du; eta ainbestealdezake bere begi-bizi ta itz-sutuakin lagun bildurtiaietan, eze, guztiak batean erabakitzen dute kontraportizki egitera, eta prestubak bezela ill edo garaitu.

4.en BURUAEritzen dute

Bi edo iru egun erreskadan iraun zuen gogor pran-zesak, murruak artilleri sendo batekin sutunpatzen.

Puskatuak zituzten ateak tiroka, eta alde batetikbretxa irikiya; ala ere, setiatuak bildurraren izpirikgabe, alaitzen ziradela galanki, beren aurrean ainbes-te ausardiz ari-zan Gizpukoatar galai arroarekin. Bañabadatorkio alako batean balatzar bat, anka biyetanematen diola, eskuikoa gañetik printzaturik; eta aunaikoa izandu zan, makaldurik lagunak gaztelu-gorde-tzari bertatik utzitzeko, eta kontrakoengana mendera-tzeko.

Gertaera au izandu zan 1521garren urteko Maia-tzaren ogeiyan, eta alabearrez Espiritu Santuko Paz-koa-bigarrenean. Ondorengoetan, gaztelua botazanean erituba izan zan lekuan kapilla edo basilikadioten eleizatxo agiri bat egin zan, zeñak gaurdañodirauen betiko oroimen otsandiko hura eta Santu Aita-len-goaganako uriaren jaiera ere azaldurik.

Garaitzalleak begirune ta modu onekoak Iñigo eri-tuarekiko, izan ziran, eta bere kemen ez-nolanaikoa-

ren miratzalleak; eta nor eta zeñ etxe purubekoa zanjakiñik, etxera-zediñ modua egiñerazi zuten, ekartenzutela esku-silla edo katabera batean Loiolaraño zen-bait gizonen artean.

5.en BURUASendatzen berriro jartzen da

Zala Iruñ-en zebiltzen sendatzalle pranzesenbatzuen jakiñezaz, zala bideko mugitzeagatik, etxeraetorrita oiratu zuten orduko, agertu zan bereala sen-dakizuna berritzearen premiya, eta burniren batzue-kin eta ondorengo diran oñaze-miñakiñ bi ankaetatikgaizkien gelditua, zeña, esan dan bezela, eskuia zan,polliki polliki luzetuerazi bearra: eta orretan guzian ezda errez beregan zer geiena miretsi, edo oñazeengogortasun samiña, edo oiek eramaten bere portizta-suna; bada ez aienetxo bat esaterik, ez kolore aldatze-rik zuen; ezpada egiten zuena zan, ekubillak estutueginkizun izugarri aiek zirauten bitartean. Oietako bat,eta eziñ-esan-alako biyotztasun ta kemenarekin pasazuena, izandu zan, obetutzen ainbestean aurreratuzan garaian bertan, belaunpean irten zitzaion ezurgalant bat, berak ala naita, ondo-ondotik zerratutzea.

6.en BURUABere onbiurtzea,

eta zenbait mesede miragarrizerutikakoak

bereganatzearen asiera

Gaitzak okerragora eman zuen. San Pedro bezpe-ran elizakoakiñ, etsita, eta puntutik-unera eriotzarenbegira arkitzen zan, agertu zitzaionean gau artan ber-tan Apostolu Santuba, osasuna aiñ osoa zekarkiola,eze, bereala, perillik gabetanik ikusi zan.

Obetu zanean, gaixtakeri guzien sustraia danalperkeritik alde egitearren, irakurtzeko zaldunkerikontuetako liburu batzuek eskatu zituen zeñatarakobeti griña andiya izan zuen, baña batez ere AmadisGaulakoaren ipuizko egintza andietarako. Baña Jain-koak nunbait ala naita, etziraden arkitu, eta ordañezbeste bi guztiz besterakoak eraman ziozkaten, bataFlos Sanetorum edo Santuen bizitzetakoa, eta besteaJesu-Kristo Gure Jaunaren bizitzakoa, zeñ, A. Bartolikgure Santuaren italianozko luze ta ugariyan dionez,

zan gaztelaniaz itzulita, Landolfo edo Ludolfo kartusia-noak moldatu zuena bera.

Eta berriro ager-dediñ zenbaterañoko ongi andiakdekazkien liburu onak irakurtzeak (nola ere bestetikeziñ-konta-alakoa dan gaixtoak dakarten ondamengalgarria, naiz oraingo paper, infernuko asmakizun,eskuz-esku dabiltzan oriek bezela, orri gutxikoakizan), argitu zitzaizkan adimentuko begiak leetutzeaiñ probetxu ta Jainkozkoarekin, eta beregan ordutikbere onbiurtze zorionekoaren su txingar biziyak senti-tzen asi zan.

Ordea abiatu zan bere barrunbean despitarikgogorenetakoa, batetik aragizko edo gorputzekoloxentxa eta munduko itxodongizunak zituela, beste-tik berriz, Jainkoaren graziak gozoro ta portizki bere-gana deitu eta zaletutzen zuela. Luzaro ta gogor des-pitak iraun zion; baña azkenean alaere garaimena jau-narena izandu zan, zeñak, San Pabloren gisara, beregloriaren zabalkida txit andi eta eziñ kopuratu-al ani-men salbamendurako autatu zuen.

Gelditu zan bada, santurik goienetakoei ta guziengaiñ Santu danen Santu danari jarraiturik, bere buruaoso bestetzera, penitenzia gogor batera, eta bizitzasanta ta obeenekora, beti-betiko erabakita.

Egun gitxi-barru oraindik, beste ontarte ta zerukoeskuerakutsi goragoko batekin Aingeruen Erregiñ txititzaltsuak, bere Seme eziñ-obea besoetan zekarkiola,mesedetu ta ikustalditu zuen, eziñesan-alako gozota-sunez anima ase ta murgildurik; eta gañera kastuta-sun aiñ garbi ta aingeruzkoz edertu ta aberastuta utzi-tzen zuela, ze geroztik etzuen egundaño zirika edotentaldi ezonestorik senti izan.

7.en BURUABere bertute garaien

lenengo azaldueraEz da zer zalanzan ipiñi, santuak santu, bertutez

apaindu ziradelako, zirala, eta batez ere danen erregi-ña dan karidadea-gatik, eta edozeiñek daki ez dagolabeste biderik zerurako. Danak-guztiyak iduki izanzituen gureak goieneko mallan, baña ala ere, noiz etanoiz, denbora, leku, egiteko eta beste gauzak eska-tzen edo berez ziotenez, batzuek besteak baño gei-xeago azaldu eta gorago agertuazi zituen.

Eta aurrenengo, bidezkoa da izan-ere arreta pix-katxo bat bague ez pasatzea, bere Erregerenganakozeukan leialtasun bene-benetakoa, eta jaioterriaren-ganako onginai ta maitetasun txit biotzekoa (bertuteoek alegiya, Erlijiorekin batean, anziña-anziñatikEspañatarragan ta beren bizimoduetan sustraituakdaude) zeñakiñ gure Ignazio andia aurkez-aurke bala-zoetara jarri zan, eta bere onore-tokiya gordetzearren,eriotza igarotzeraño ere eskeñi zan, eta lan irriskatuartatik miñ eta damu gorriyan atzeratu bearra izan

bazuen ere, probatu ta agertuazi zituen beintzat eder-ki ta galanki bere prestutasun eta biotz-anditasuna.

Bere ta mundu osoaren ainbeste onerako, santu-tasuneko bideari jarraitu zion beziñ laixter, beste bostbertute, guzien artean, are bitoreagoak, gallortu etakopeta altxatzen bezela beregan asi ziran; oek zira-den, Jainkoaren gloriagatik gauza andiyai erasotzekokementasuna; aiek ondo bukatzeko, muga-bageroustea Jaungoikoagan, bere esku ta mesedearekin;gure Erakusle ta Erredimitzalle txit Santua-renganakoamore biotz-biyotzekoa; entero urretik bere ibilleraerakuste eta egiteai segitzeko erabakiera; eta gureAma Andre Birjiña-renganako jaiera biguñ, semeti,egiazko, iraunkorra, zeña gero Iñigo Santuak beresemeai ainbeste gomentatu zien, eta da zeruratukodiran guztien siñale zorionekoa. Danetan irme ta pijoaurreratu zan, azkeneraño iñun geldi bage, berenbetealdiya ta silluba bezela iraute-onarekin egotzi taemanaz, eta iñoiz-ere bere serbitzari leialenakgatikmaitatsu, ongille, ta oparo izaten garaitua izatea eziñeraman duen Jauna, guztizkoa izandu zan beretzat aiñautatua zeukan onekin.

Nolatan ordea? Jainkoak berak aurkezten ziozkalajaki-gozo-bat bezela, milla ta milla bide, eta egiñteko-

rik zallenetakoak zeñetatik bere izen-guziz Santuarengloria ta onore txit aundia sortu zan; esku-emanikbeste asko alditan, beragatik artaratu zan perill, neke,lan ta gora-beraetatik pake onean atera ta salbazezan; pagaturik bere amore semeti eta irazekia bestemuga-bageko aundi eta gozoagoarekin, eta bere albo-alboan gerrari leial eta bortitzenetako baten gisaneramanik, izan zediñ peliatzen, garaitzen, sari etamerezierak iristen beraren antz andikoa, eta beti bereAma Birjiña guziz Santaren seme leial eta mesedetua.

Gauza banaka ta bakoitzaren gañean erautsizea,ez darama ongi laburkida baten estutasunak. Ikusileizkate ordea oiek irakurleak, gure Santuaren iru bizi-tza aiñ eder diraden edozeñetako baten, zeñak, besteaskok bezela, A. Pedro Ribadeneirak izkribatu zituen,bi laburrak gaztelaniaz eta latiñez, irugarrena alaba-ñan askoz luzeagoa, nun era-berean bere Erlijio sagra-duko zertarako ta bizilegearen arrazoi txit garbi zea-roa eman zuen, gai onen gañean argitaratu bazuenere beste obra berezi balio ez gutxiagoko bat, onakoizen onekin: Lagundiko gauzeen zergatikakoa.

BIGARREN PARTEAIkasten asi zan arterañoko San Ignazioren eginkizun

eta bertute lenendariyenak

1.o BURUABere etxea utzi eta

Monserrate-alderonz irteten du

Arestian aitatu ditugun asmo eta pensakizun goiti-yak bere barrunbe alaian zerabiltzkiela, doi-doi taosta-osta, senda-berriya oraindik oñen gañean zebille-la, jaioterri ta aideak betiko oso utzitzea erabaki zuen;eta Monserrateko bakartegi ospatsura aurrenengoerromerian joanik, gero Jerusalengo leku Santuetarapasatzea, an, bide-jarraileai serbitzen, gertatu ziradentokietan bertan gure Erredenzioko ezkutamenakgomuntatzen, eta fedeko egiakin fede-gabeak argituta erakusten, bizi guztiya igarotzeko ustean. Garaitu-rik bada etxekoen eta batez ere bere anaia zarrenMartin Garciaren kontraldiyak, beste anai batekiñ etabi morroi lagun zituela Oñatirako bidea artu zuen, nunbere arreba-bat ezkonduba bizi zan; laxter igo zanordea andik Ama Birjiña Arazazukoaren jaierazko Elizata komentura, zeña erriyaz gaiñ Aloña-mendijareneguartealdera arkitzen dan, eta gau bat osoa an Ama

Birjiña txit Santa beraren aldare-aurrean ernai igarozuen, urte batzuez geroz Iñigo Santuak berak eskriba-tu zion bezela Erromatik San Franzisko Borjari(1554ko Abuztuaren 20an) onako itz oiekiñ: «Zerbaitnere bizimodua zuzentzeaz Jaungoikoak mesedetuninduanean, oroitzen naiz ondo protxu-egiñ ziola nereanimari, gaba elizbarru galant artan ernai igaro-tzeak»: zeñak bere esaera aiñ umillarekin adieraztendute noski, mesede guzizkoren bat nunbait ere AmaAndre Birjiñak an egin ziola.

Lagunak atzera bialdurik, joan zan andik bakar-bakarrik, bere aide egiten zan Naxerako Dukeari ereNavarreten agur egitera. Valenciako erresumatikbarruna, Cataluña aldera zijoala, moru pakezkoak dei-tzen zitzaiezten-etako batekiñ topo egin zuen. Izketanasi ziran eta gai batetik bestera beren erausian AmaBirjiñaren Birjinatasunaren gañean tratatzera igaroziran. Birjiña Birjiñ jaiotza Santu ordorean gelditu zala,ukatzen zuen oso mairuak; orduan alabaña Ignazio,asiberriaren jakiñezarekin, bai-ta ere ordea Kristau-zaldun mallazkoaren-gisan fedegabe hura birau arga-tik illko zuen edo ez, zalanzan egondu zan. Zer egiñetzekiela, beregan pixka bat sartuta gelditurik, bideanaurreratzen utzi zion, eta pensatzen jarri zan bere

artean; eta azkenean erabagi zuen eze, baldiñ berazeraman muxal edo zalditxoak agiri ziran bi bideetatikmairua zijoana, eta au onena eta erosoena segitzenbazuen, arrapatu eta dagarekin pasatuko zuela; baña,Jainkoak ala naita, bide okerren eta zakarrenetik abe-reak artu zuen.

2.en BURUAJesu-Kristoren soldatutzako

armak gabaz Monserraten zaitzen

ernai gelditzen daMonserratera igaro orduko, bere lendabiziko egi-

tekoa izandu zan, D, Juan Chanones zeritzan San Beni-toren ordenako monje edo bakartar batekin iru egunosoan konpesio jeneral edo pekatu guztien aitortzedanik damutuenetakoa ta biotzezkoa egitea. Urrengo-an, beartsu bati bere janzi eta apainduriya ederrakeman ziozkan, eta asmoan zeuzkanak, ondo bestela-koak ala ere, janzi zituen; zeñak ziraden, kalamukisaku bat, burnizko katea soka batekin goapillatuta,espartzuzko oñetakoa eskuikoan, bestea agirianzuela, eta eskuban berriz uretarako kurkubitatxoa zin-zilika zeraman bide-jarraileen bordoia. Eta zaldun asi-berrien oiturari jarraitzeagatik, (zeña izan oi zan ezpa-ta lenengo janzitzen zuten egunaren aurreko-gabaesnaa arma gordetzen igarotzea), Ama BirjiñarenBerri-on-edo Anunziazioko-pesta-aurreko gabean

(1522 garren urtean) gelditu zan ernai, espirituzkobere soldadutza berriaren armak gordetzen, zeñeanordutik beti-betiko Birjiña-txit-Santaren aldare-aurrean izendatzen zan.

Aberea bakardegi edo monasterioan utzi zuen;ainbeste orduraño maite izan zituen ezpata eta dogaedo traketa elizako pillare batean ixegi zituen; etaegun andi hura argitu baño lentxeago Jauna-arturik,irten zan iñork ezagutu etzezan egunsenti berean, etaoñez belaun-gozo onarekin Mandresa-aldera jo zuenzuzen zuzen; ezagutu zuen orregatik Barcelonakoemakume-on Ines Pascual zeritzanak, Santutegi beraalbistaturik, beste jendearekin jetxitzean, eta alda-tzean topo-egiñik, itzekin zion, eta gidatu zuen SantaLuciako gaixotegi edo hospitalera.

3.en BURUAMandresan eraman zuen

bizimoduaDamupena ta humilkizunetara oso-oso emateko

zeraman asmo sendoa betetzen Manresan berealakemen andiarekin abiatu zan.

Ala-bada, debekatu zion bere buruari bizitzeko erebearrenetakoa zuena, lo gitxi egiten zuela, eta oialurrean, arri edo zur puskaren bat burkotzat zeukala.Denbora asko gabaz igarotzen zuen, zala otoitz txitarretazkoan, zala gogor bere gorputza azotatzen etazeatzen.

Goizean-goiz bereala meza enzun, eta beste elizakantu ta erregualdietan jaiera ta poztasun guztizkoa-rekin ego oi zan. Igandeaz kanpora, aste osoan ogi-uraz barau egiten zuen, ogia bera ere eskean bilduta,beltz eta gogorrena beretzat arturik, onena bestepobre edo beartsuai emanik. Eta bere jantzi edo saku-pean zeramazkien gañera zilizioa ta burnizko kateagerrian lotuta, burua berriz orraztu bage eta illeanaaspillaturik, eta luze-luze azkazalak.

Gogorrak ziraden alegia gauza oiek guztiyak, etalabur izatearren aitatzen ere ez diran beste asko;baña kemen andiagoarekin oraindik ere eraso zionbere burua ukatzeari, eta griña gaixtoak ilduratzeari;bada gure izate ergel oni aldatzena ta gogorrena egi-ten zaion hura guzia gogoz laztantzea, lege eziñ-ausi-korra bezala beretzat artu zuen, asmaturik eta billatu-rik gañera bide ta moduak utsean-idukia izan zediñ,eta eresi bete-betean bere odol ospatsu eta nobleza-rekiko arrotasun eta galaitasuna oso menderatzeko.

Gañerako eguna pasatzen zuen, batean gaixoaiegitekorik bajuen eta naigabetsuenetan ere serbitzenda morroitzen, bestean berriz eskean atez-ate; etaasieran limosna edo amoina baño gaizki-esaka etahumillkizun geiago baturik, baña ezagutu zuteneangeixeago, iseka ta burlak begiramendu ta errespetoanbereganako biurtu zitzaizkan.

4.en BURUABere gonbate ta erasoak

etsaiarekin, eta aitzuspe batean igaro

zuen bizitzaEtzegoan ez lo eta oartu bage bitartean inpernuko

deabruba zirikatu eta atsekabetzen zuela, bururaturiktxit azkar, eta begien aurrean ipiñirik beeratasun arta-tik berari ta bereai nai ta nai-ez etorriko zitzaiendesonra. Ignaziok alabañan zeruko argitasunarekinigerri zion, eta gaizkiñak botatzen zion sarea ezagutu-rik iges-egin zion beste beartsu eta pobreen arteansartze utsarekin, berenetako nazkagarrien batekinlaztantzen zala, eta berarekin igualean adiskiderikkutunenaren eran tratatzen zuela.

Laxter billatu zuen Uritik urrean aitzune ezkutatubat, eta an ordu asko gabaz eta egunez igarotzenzituela, anziñako eremutarren gogorkizunak bereganberritu zituen, barauakiñ oso ergeldua zeukan gorputzhura azotaldi odolezko asko ta askorekiñ zeaturik,luzaturik ordu segitu askoan, eta geiyenean belauniko

egi beti-betikoen gomuntatzea edo pensakizuna, etaitz batean, ez gizonen, ezpada zerutarren bizimoduazeramala eta agertzen zuela.

Aitzbitarte ospatsu hura gaur jende asko dijoakionsantutegi eder jaierazko batean biurtua arkitzen da,kapilla ta jarduntza santuetarako etxea ere JesusenKonpañiak an ditubela.

Baña ordea, ainbesterañoko damukizun edo peni-tenzi-neurrigabeak (bada ainlakotzat gero santuberak iduki zituen) aurki oso auldu zuten; eta urdallaedo estomagoa makaldu zioten, eta gaixotasun andibatean erorita, iya-ia eriotzako tranzean egondu zan;eta orra zergatik etsaiak beste sare-bat ere zabalduzion, alegiñean klaru begien aurrean ipinten ziola eziñzezakeala iñolako moduz gogor-aldi aiyekin iraunoraindik bizi bear zituen beste berrogeita amar urtee-tan. Igerri zion ordea berriz-ere, eta irrist iges-egiñzion esanaz: «Eta alderakidak ik, doakabe orrek, agin-tzen dizkidakan ainbeste urteetatik puntutxo bat eresegurutzat eman...?».

Etzizaion orregatikan ere deabrua atzeratu, ezpa-da eriya medikuagandik lagata, eta orduoro eriotzakozorian bezela zegoan une artan bertan, bazirudienbere barrunbean esaten ziotela ezik, alegriyaz arren

eriotza itxodon bear zuela, bada ainbeste barau,damukizun, birtute ta merezierarekin aberastua zego-an ezkero, santua zala iñolaz ere. Lenagokoai igerrizien argi berarekin ikusi zuen ere Ignaziok urrengosare au, besteak baño ere perill geiagokoa; eta eziñbotarik beragandik alegiñ guztiaz-ere bururazio betigañean zetorkion hura, eriyotza bera baño ere era-mankizun gogorragoa egiten zitzaion.

Orduan bada ederki egin zuena izandu zan, oroi-men biziarekin bere leenagoko pekatuak gogoratu-tzea, eta Jainkoaren erruki ta kupiratasunean usteguzia jarririk, damu-onezko egiñtza asko biotzez egi-tea, eta onela iges-egiñ zuen gaitzik gabe debruareneraso gogorretik. Gelditurik ordea ekiñaldi latz artatikoso nekatua eta bildurtua, bere itz eta sentidu guziakberriro, Jainkoak ala naita, biurtu zitzaizkanean,bereala laguntzen zeuzkan personai erregutu zien,berriz eriotzako zorian ikusten bazuten, arren deadar-ka belarrira berari esateko: «Oroi ari, pekataria, oroi-ari, egiñ ditukan ainbeste kulpaz, eta berak gatikmerezi ditukan penaz; eta ez uste zerua iritxi dekala,ezpada inpernua merezia daukakela».

5.en BURUAEskrupulo edo artukitzeen

batalleaEtzan orrenbesterekin ere mendetutzat eman dea-

bru gaixtoa, ala-nunbait Jainko gure Jaunak utzirik,bere serbitzallearen on askorako; zerren bertutez kar-gatua dijoan ontzia, tentaldiyen lastrerik gabe, onda-tzeko zoriyan dabillen.

Izugarria izandu zan, etsaiyak artarako zirikaturik,eskrupulo edo artukitzak, konpesiotik oña arturik, era-karri zioten gerra, gaizki egiña ote zeukan edo ez osokezkaturik, eta uste zuela gaixtoa zala gañera egiteneta pensatzen zuen dana guzia. Emendik legortasuneta tristura aundi bat sortu zitzaizkan, eta Monserra-tera sarri biurturik, San Benitoar bere konpesore ona-ren oñetan, malkoa plei-plei zeriola irauli arren ere,eta ark modu onez konsolatzen eta paketzen bazuenere egiñalean, dana zan gutxi beretzat; eta ainbeste-raño tentakizun ark estutu zuen, ze, uste guztiyak gal-durik, bere burua leio batetik bera botatzeko egonzan; ala ere kemenez kontra egiñ zion, agitz esanak:

«ez det orrelakorik egingo, ene Jaungoikoa; ez nikegundo zure kontra aiñ gaiztakeri ta pekatu izugarri-rik»; era berean, itzez baño ere geiago negar-malko tasuspiruz bene-benetan erregutzen zion, bada lurreanpozik topatzen etzuen ezkero, arren berak goitik osoerrukiturik bialtzeko. Jaunak ordea utzi ta utzi gogorkibere eramakizun ta batalletan, ez bere onerako baizik,ezpada beste askorentzako, zeiñaen aita ta maixuondorean bera izatea nai zuen. Onetan nekatua arki-tzen zala, oroitu zan Santuen bizitzaren baten nunbaitere irakurri zuela eze, bein bat, era-artako gerraditiklibratzearren zortzi egun erreskadan ez-jan ta ez-edanegondu zala; eta puntutik, beste ainbeste egitera jarrizan, larunbat batetik besteraño bokadu bat probatueta txurrut bat ur ere edan gabe; gauza egiyaz mirari-agiri bat bage gerta-eziñ zeikeana. Eta asmoa zedu-kan artan aurrera segitzeko, etzan alabañan atrebitualakorik egitera bere konpesorearen iritzirik bage, etaonek azkenik arrazoiz utzi-erazo ziozkan geieki aiek,bere-bereala jan zezala aginduaz. Eta nola bai Jainko-aren nai-ederrekoa dan lurrean bere ordeak egitendituztenai guk zintzo obeditzea, asko izandu zangogoz bertatik Ignazio obeditzera jartzea, ordu bereanitzal beltz aiek kentzeko, adimentua oskarbitzeko, eta

lenagoko sosegu ta gozotasun hura guzia oso beraga-natzeko.

Onela saristatu zuen Jaunak nai izan zuenean,zeruko erregalo ta doaiyakin bere serbitzari leialarenobedikizuna, onela bere amorez eramandako neke taerasoak, ta onela batez ere aiñ bereala agertu izanzion biotz-ontasun ta ema-naitasuna berari atsegineman eta morroitutzeko, ez bere protxu ezerengatik,ezpada Jaungoiko beraren gloria ta alabanzarik andie-nerako.

6.en BURUAZeruko mesedeak

Abiatu zitzaizkan aurrerakoan anima guztiz mese-detu ta kutunai eman oi zaizten ontarte ta gustorikatsegintsuenetakoak, nola bai ziraden zenzuzte takordegabetze zeruzkoak, eta bere almenen goira-tzeak, zeñakin, gizon illkorrak aldezakeanez, ikustenzituen zearo Fedeko egiyak, eta batez ere Jainkoarenizatea bera, eta Irutasun edo Trinidade guziz-Santukoezkutamen itzaltsuba; orobat jauna Aldareko Sakra-mentuan arkintzen dan bezela, bai ta ere askotanAma-Birjiña guziz-Santa, zeñek, aitzuspe artan batezere, nun ainbeste ordu gau ta egun pasatzen zituen,bisitatu zuen sarritan ikustaldi ederrakin, bai eta erepoz-atsegiñ eziñ esan-alakoakin ase ta bete. Eta aiñklaru ta egitsuak ziraden agerkera oiek guztiyak bere-tzat, eze, esateraño allegatu zan; «baldiñ EskrituraSagraduko liburu danak galdu baziran ere, etzala izan-go ezer beretzat galdurik, eta berak dakarzkiguten egiedozeñen alde bere bizitza emateko prest zegoalatxit».

Agertu ziozkan orobat pilosofi edo egokindeko etabeste ezkutakizun eta ezaguera barrutuenetako asko;orniturik gañera bere doaiezko emaitzaekin, espiritumotai antz-eman ta igerritzeko, eta beste onelakoak;eta ori guzia añ argi ta garbi, ze gero zarzaroan ereesan oi zuen: «Orduraño gerozkoan gure jaunak bereerruki-onez erakutsi ziona eta berak gero bere buruta-sun eta lanarekin zeruko gauzen gañean iritxi izanzuen ezaguera dana guzia batuta ere, etzala Cardo-ner-ibai ondoan eta Tort-guruzpean eserita jakiñ izanzuanera iristen». (Ibai ori alabaña eta Tort izena duengurutzea Manresa inguruan daude).

Baña an artutako mesede egundañoko ta andiye-netako bat izan zala dakigu zorzi egun osoko kordega-betze mirarizkoa, Santa Luziako gaixotokian zegoalagertatu zitzaiona, esanaz aoz atzenean esnaaturikgoxo-goxo «Ai, Jesus!» izanik gertakizun onen gañeanbere lagun eta leenengo Aita guzien iritzia, une artanJainko gure Jaunak animaren begi-aurrean garbi tazearo jarri ziozkala, berak ipiñi ta zuzendu bear zuenerlijioaren sortukizun, traza-modu, zertakotasun etaekiñaldi gloriazkoak; baita ere mundua mundu danarte izan bear zituen seme-samalda andiyak, batzuekSantuen artean izendatuak, besteak gizonik bitore ta

argienetakoak, eta guztiyak bere Izen Santua goora-tzeko ta azaltzeko, bere Esposa Elizaren ondra tababesa berri irmerako, eta eziñ konta al anima salba-tzeko.

Baña ontarte ori andienetakoa izandu ezpazan,konta dezagun beste bat goien-goienekotzat, ainbes-te gizonen onerako eta aiñ iraunkor eta denpora luze-koa izan bear zuelako; au da gure Jaunak eta bereAma Birjiña bedeinkatuak albistatzea, eta laguntzeata eragitea Jardunbide Espirituzkoen liburu miragarria-ren parterik geiena ta bikañena beintzat an bertankonpontzen eta zuzentzen; liburu onek alabañanzeruan diran izarrak baño anima geiago birtuteratu tabirtutean osotu, santutu eta zeruratu ditu, eta geiya-go ta geiago aiñ bide on eragille ta seguruarekin mun-duaren ezkeneraño Jainkoak salbatuko dituela ustedegu.

Bere bakardade sarrienetako aitzulo aretzaz gañe-ra, lau etxek batak bestearen urrena Santuari ostatuemateko ditxa izan zuten. Lendabizi, esana dan beze-la, Santa Luziako gaixotegiyan bizitza igaro zuen.Geroxeago pasa zan orobat Ines-Pascual berak eratuzion etxe ondradu batera. Gero berriz guztizko karida-dez Aita Santo Domingokoak beren komentu edo bizi-

tokiyan euki zuten. Eta azkenik bizi izan zan, enterokristau onak ziraden senar-emazte batzuen etxebatean, eta oek eman zioten errukizko ostatu argatik,geratu zan senarra bere bizitza guztirako Simonengoitizen ondraduarekin, emaztea berriz Martarenare-kiñ, adierazirik orrekin Simon legentsuak eta Lazaro-ren arreba Martak beren etxean Jesu-Kristo gure Jau-nari eman izan zioten arrera eta ostatua.

7.en BURUABarcelonan

Amar illabete Manresan bere damukizun ta obraonetan igaro ondorean, Lur-Santuetarako erromeiarierasotzeko garaiya zuela noski pensatu zuen.

Barcelonaronz irten zan bada; eta an ogei bategun egin zituen, atez-ate eskean Jainkoaren amorezematen ziotenarekin mantentzen zala; etzuen alba-ñan bere ongille Ines Pascualen etxean gaba pasatze-ko ganbara baztertxo bat baizik artu nai izan.

Joan da laster, Eliza batean sermoia aitzen, umeartean aldare nausiko armallaetan jarrita zegoala,ikusi zuen Isabel Rosell zeritzaion emakume batek,arpegitik, ez oi diran bezelako argi-erraiñu batzuekzeriozkala, aiturik era berean bere barruan esaten zio-tela «Ots eiozu; ots eiozu...». Etzan artara ausarditu,baña bai arriturik jaikita gero, ikusi eta aitu zuenabere senarrari kontatzera joan. Bereala biyen partezgaztigatu zioten arren egun artan bere personaz aienetxea ondratuaz, diña zedilla berekiñ bazkaltzera joa-teaz. Modutasun egokian artara jarri zan; eta begira-mendu ederrean artu zuten maira, eta berak berriz

bazkal-ondoan alako espiritu ta berotasunarekin Jain-ko-gauzaen gañean erasota itz egin zien, eze bizitzaguzirako oso beragana zaletuak geratu zitzaizkan,gizon santutzat zeukatela, batez ere andreak, zeñageiago bizi izandu zan.

Bazebillen oraiñdik eskean kaleetan barruna, itxa-soz joateko bizkotxoarentzako adiña bildu arteanbeintzat, bada ori-gabe itxasoratu bear zuen ontzikoKapitanak etzuen iñola ere berekin eraman nai; etaorra nola alako egun batean, begiraturik ondo besteandre andizki batek arpegiz-arpegi ain argal eta bal-drana zebillela, iruritu zitzaion nunbait ere eskale arkbere semearen antza zeukala, zeña beragandik igesegiñda jente gaixtoakiñ galduta zebillen batera beste-ra; eta berriturik ama-on bati bezela, bat batean berebarrunbe naigabetuaren atsekabe ta miñak, baita eregañera bere griña ta asarre biziya, eraso zion Iñigogureari galanki errietan eta gaizki-esaka ase ta betearte; eta Ignazio geldi ta soseguz guztiak aitzen egonzitzaion, ematen ziozkala azkenean milla esker-eder,esanaz gañera eze, etzala iñortxo ere mundu onetanberak beziñ ederki, zan bezelakotzat, ezagutu zuenik.Aiñ uste-gabeko ukitzea andre aren biotzean eginzuten mansotasun, humiltasun eta begiramendu eziñ

pensa-alako aiek, eze beragan sarturik, ta susperturik,milla barkazio eskatu ziozkan, eta gutxik egin zuennola oiñai muñ ematera auspeztu etzitzaion; baña oriegiñ ezpazuen ere, limosna galan bat eman zion, etabere santutasuna nun-nai agitz adierazten zuela,egun artatik izandu zan aurrerakoan bere erakutsi-oneta ejenploetatik protxurik geiena atera izan zutenBarcelonako andre askoetatik bat.

Onen iori eta gozatsuak dirade eramankizun kris-tauzkoaren prutubak.

8.en BURUABarcelonatik Erromarañokoa

Andre oiek berak eta beste bere jaierako ongilleakere bildu ta eratu zioten diru apur bat itxasoz Italiarajoateko; ontziratutzean alabañan kaian laga zituen,entero asieratik Jaungoikoagan bakar bakarrik ipiñizuen itxodomen oso sendoari akatsik ere ez egitea-rren.

Bost egun irrits eta ekaitz gogorren artean itxasozeginda gero, orduban Españakoa zan Gaetako kaiyeanlur-artu zuen, eta ostatu bateko mandotegira lo egite-ra joan zan. Etzanda laxter emakume deadar ta karra-xiak aitu zituen. An dijoa arrapastaka, eta ikusirik sol-dadu likitx batzuek neskatxa gaixo bat galzera zijoa-zela, zelo santuz sutu eta beiñ batean, ezpata esku-ban zuela, kale oso bat bete jenderi iges-erazi zionaspaldiko ausardi hura beregan bizturik, deadarka,agiraka eta errieta bizian, iritxi zuen noizbait aiyekgaiztakeri artatik atzeratzea, geraturik arri ta zur-egi-ñik bezela gizon bakar arrotz eta pobre argatik, berakasko eta gazte frenu-gabeak izan arren ere, gertakizu-

na egiyaz, inguramen guziei ondo begiratu ezkero,mirari-modutzat euki leikeana.

9.en BURUAErromatik VeneciarañokoaErromara itxirik, Aita Santu Adriano VIri bedeinka-

zioa ta baimena eskatu ziozkan, eta Jesukristoren Piz-tuerako pesta egunetik zortzi, Veneciarontz oñez abia-tu zan.

Pasaizoan eziñ esan-alako neke, gose, lan, bearta-sun eta gizonaren atsekaberik andienak eramanzituen bi arrazoigatik. Bata, bere pobretasun oso-osoa; bada, Erroman bere erritarren batek zerbait dirueman bazion ere, irten orduko bereala beste bear-tsuen artean partitu zuen. Bestea izandu zan Italiansasoi artan zebillen izurri eriotzakorra, zerren, nolazekusten aiñ argala, kolore txarrekoa, ta erdi-jantzi-yan arabakia zeriola, danak beragandik igesi zebil-tzan, izurritu batengandik bezela, eta etzuen topatzenerririk bera artu nai zuenik; eta ala, beti kanpoan etaeuzkitan zegoan, eta gau askotan lo egin bearreanarkitu izan zan, lo albazezakean, inz artean kanpozelai ta eremuetan otzminduba eta goseak pasatua.

Paduara eldu baño legua batzuez leenago, osomakal, ta bakar-bakarrik nundik nora jo etzekiela zebi-

llela, eseri zan, eta ikusi zuen bat-batetan bere begi-aurrean Jesukristo gure jauna, zeñek alaitu ta indartuzuen biguñkito txit, segurutzat adierazirik, batere era-gozpenik bage Paduan eta Venecian sartuko zala.

Ala gertatu zan: ateak kontuz ondo gorderik eukiarren, iñork itzik esan gabe uri biyetan barruna sartuzan, eziñ ikusi zeikeana egiñ balu bezela Jaun maita-tsu berak, zeiñ bereai beti premiarik andienetanlaguntzera azaldu oi dan.

Veneciara iritxita, lenengo gabean etzuen izanostatu ta lotoki edo etzauntza oberik San Markos-plaza ondoko portaleetan zoru gogor edo lur gorriyabaño. Bazan orduan uri ots-andiko artan Senadoreargidotar ongille bat, Antonio Trebisano izena zuena,eta onek gabaren zerratuenean aitu zuen boz bat,esnaatuazi ta esaten ziona: «Zer? Zu orren ondo esta-lita, ta oi biguñ ederrean lotan, eta nere serbitzaria lurgorriyan etzana, eta ots-garbi otzean, nork bereetxean artuko duenik ezdaukala?». Etzuen geiagorenbearrik izan. Janzitzen da bere-bereala eta irteten daargi ta morroiyakin ezagunezaren billan, eta esan zio-ten eran topaturik, erregutzen dio itz gozatsu ederbiotzezkoakin, arren jaiki zedilla andik, eta jarraizegiola bere etxera; eta antxe Jainkozko gizaseme on

bati zor zitzaion begirunearekin ostatu eman zion. Etanola Lur-Santuetara urteero bide-jarraileakin joan oizan ontzia irtena zan, eman zion eskubidea angodukeak zaldun beraren bitartez, eraman zezaten kari-dadez, eraentzalle edo gobernadore berria zeramanKapitan-otzi berean Txipreko ugarteraño, zeña uneartan Veneciatarrena zan, eta Palestiña baño leenarkitzen da.

10.en BURUAJerusalenerontz ugarotutzen da

Ignazio zeraman ontziko itxas-jendea librea talotsagabea zan biziro. Eziñ ixilik eraman izan zituenaien erasoak; eta ala, erdi italianoz gaztelaniaz ta eus-keraz dana naasi, asi zitzaien libretasun patxarakoe-nakin ta esanaldi latzakin arpegira eman eta errietaonak egiten. Nolatan ordea aiek ondo eraman? Etazeñen kontra gaixtoak, eta oiei eragiten dien deabruasututzen dira ainbeste, ezpada neurrira erakarri etaJaungoikoaren ofensak galerazi nai dituztenen kontra?Sentitu ta erre ziran alako gizon koxkor batek berenburu balute bezela, eskura joan eta agindu naiko otezielakoan; eta ala, alkar artu zuten Adriatiko-itxasoanarkitzen dan ugartetzar iñor gabeko batetik pasa-tzean, lagatzeko an bera bakar-bakarrik; bizitza ken-tzea bezelako gizatxarkeria alegiya. Izandu zan pasa-tzalle lagunen bat gauza orren gañean zerbait esan,eta arren isilldu zedilla, ziona; Ignazio ordea sekulabildur gabeak eta are gutxiago Jainkoaren ondraren

alde irteteko, etzion ezer kasorik egiñ, uste guzia bereguzialtasun eta begiramendu amorezkoan jarririk.

Eragin zioten alegiya itxas-gizon aiek urre-urreanzebiltzala ontziari ugartearen aldera, baña zenbataldiz aurrerazi, anbat bider jaiki zitzaien kontrakoaizea, eta aiñ gogorra, eze belak jirabiratzen zitueneta barrenak ya irauli ere bai, aien alegiñ guziak dese-giñik, eta bere gaizki-naiarekin eziñ irtenik; ala salba-tu zuen Jaunak kanalla biotz-gogorreko aren atzapa-rretatik.

Txipretik Jope edo Jafarañoko itxasbidea ez daentero luzea; aldi artan albañan gaitza izandu zan,bada igaro zituen 48 egun gure bide-jarrailea artarakosartu zan beste ontzi batek, zeñean zijoan bera beze-la Kristau-talde andi bat Leku Santuak beneratu etaagurtutzeko asmo Jainkozko eder berakin.

11.en BURUAJerusalenera iritxitzen da

Jerusalen aldeko Jafa deritzan Siriako kai ondoaitatura allegatuta, lau egunera Uri Santuba begitan-du zuten.

Nork esan gure ibillkari guziz jaieratsuaren atsegiñeta negar-malko gozoak, ango almeneak eta torreakikustean, ondorean berriz errenkada ederrean, oizutenez, Erlijioso San Franziskokuak beraganatzean?Nork bere negar-malko erreten aiek, zeñakiñ Jaunarenpasio edo eramankizun eta piztuerako leku oroigarriaiek erregatuaz joan zan? Nork bere barrunbeko sinis-men, esker-on eta amorezko biotz-beratasun eta ezti-tasun hura, zeñarekin an egondu zan denpora guztianbere anima su ta gar bezela egiten zitzaion, eta gañe-ra Jainko gure jaun Itsaltsuak an eman ziozkan gozo-tasun, ikustaldi eta erregaloak?

Ainbesteren artean bat aitatu dezagun.Jesu-Kristo gure Jauna bere gloriazko Igoeraren

egunean zeruratu zan mendi Olibetetik beera bazijoanbigarren aldiz. Onetan komentuko morroi zegoanArmenitar andi ta izugarri bide-jarraileen kontua zedu-

kan bat berekin etzetorrela oartzen da; badijoakiobere billan astalka, eta besotik eldurik, gaizki esaka,ostikoka, bultzaka ta makillka asitzen zaio; era bereanordea ikusi zuen Ignaziok bere begi-aurrean Jesu-Kris-to gure Jauna eta uste gabeko agertze amorezko huraaiñ gozo ta atsegiñ egin zitzaion eze, ez kolperik sen-titu, eta ainbeste irañen ardurarik ezertxo ere izanetzuen.

Pozik noski geldituko zan antxe beti-betiko, edobeñepeiñ nun eta nola, Jaunak agintzen zuen bezala,lagundi edo Konpaniaren moldakizuna bukatzeko den-pora iritxi arte. Baña sei asteren ondorean, San Fran-ziskuko probinzial, artarako eskubidea zuenarenmanuz edo aginduz irten bearra izan zuen, beste bide-jarraileakin batean, eta itxasoz berriz Veneciara biur-tzeari ekiñ. Txipretik ara joateko garaian, bi ontziorduantxe eskuratu zitzaizten. Bata, Veneciatarra,galanta, ondo kalafetatua, zeñean buru egiten zue-nak, gizon biotz gogorrekoak bezela, ez beartsua, ezsantua zalakoan, iñolaz beragan artu nai izan etzuen,esanaz gañera donarioz: «Santuba bazan, erropa ure-tara bota ta gañean ugarotzeko, eta ala itxasoa pasazezala».

Egundaño esan ez balu obe. Itxasoratu orduko,aurrenengo egun beraren eguzkia sartu baño leen,olatuak asarratzen abiatu ziran, eta bereala jaiki zanaize bolada-izugarri batekin ostera su ta salda egiñik,ontziari atzera eragin zioten, eta ugarte beraren aitze-tan printzatu eta purrukatu zuten, bakarrik pasajeroakmirariz salbatzen ziradela.

Beste onzi-jaunak artu zuen karidadez Ignaziogajoa berean; eta barku txiki zar hura moldakaitzabazan ere, igaro zan okerrik bage azkenean Venecia-ra 1524en urtearen asieran.

Leorrera zanean, aurrenengo lanbidea izanduzuen, karta batean zearo eta garbi Leku-Santuetanikusitako gauza guzien gañean Ines Pascuali kontuematea; bere ongilleakganako beti izandu zuen esker-ontasunaren siñale agiria, biotzaldirik nobleenekoa,eta betiko bere oñordekoai bere Lagundian utzi ziena.

12.en BURUAVeneciatik Barcelonara

biurtzen daNeguaren biyotzean, eta Italiako Ifar-aldetik barru-

na, zeña denporaldi artan otzenetakoa izan oi dan,oñez gañera eta eskean, Veneciatik Genova-bitartekobide guzia eziñkonta alako nekeakin ibilli zan.

Ferrarako Eliza batean, usaira bezela bereganatuzitzaion pobre-samalda andi bati, ongille baten erre-guz Veneciatik irtetean artu zuen diru puxka emanondorean; bide artan gertatu zitzaion kontagarrienaizandu zan eze, nola garai artan alderdi aetan Españadespita gogorrean Pranzesakin zebillen, España-tarsoldadu talde edo prestegoitz baten eskuetara uste-kabean iritxi zan, zeñak aiñ arlotea ikusi zutenean,izpi ta salaritzat arturik, arabakiak astindu ta ondobegiratu zioten, eta beren agintari edo Kapitana-ganaeraman zuten. Nola ordea papeltxo bat ere billatuetzioten, eta egiten ziozkaten galderai itz banakarenbat edo besterekin baizik eranzuten etzien, agintariaksoldaduai burugabetzar hura ala erakarri ziotelako,

errieta eman zien; orregatik aiek, ordañez bezela,bere gaiñ amorru guzia sutu zuten, egitez eta itzezentero gaizki tratatzen zutela: baña irañ eta eraman-kizun ark txit asko alaitu zuen, zerren bitarte artanbertan gure Erredimitzalle Jaunaren oñaze ta naiga-beak bere biotz eta adimentuan egotziak zerabiltz-kien.

Libratuta bereala, topo-egin zuen berriz pranzes-samalda aurrerati batzuekin; baña Gipuzkoatarra zalabere agintariari adierazorik, bada hura ere an urrekoaeta euskalduna nunbait ere zan, etzioten neke taarrastaka geiagorik ezer eman; eta bere bideari zuzenGenovaraño jarraitu zion, nundikan gero Españatarontzi batean ugarotu zan, 1525garren urteko garizu-man ederki Barcelonara iritxitzen zala.

13.en BURUABigarren denboraldi onetako bere bertuterik garaiyenakGeiago ta geiago azalten aitu gerade oraiñdañoko-

an gizon portitz ta bulartsu, ta gure Erlijio Santarengudari ta lenendari onen argi-errañu santutasunezko-ak; bere kemen eziñ-garaikorra, bere megope edoespiritu pobretasunik osoenetakoa, seme baten erakouste ta piatzea Jainkoaren letarta edo begirakizunean,Jesu-Kristo gure Salbatzalleaganako amore irazakia,eta onen pausoai orpoz orpo bere banderape sagra-duan goieneko soldadutza-mallan aurrena sigitzekoeresi eragillea, bere soñeko ta librea beraz jantzirik;gero Santuak berak urte batzuen epean bereetakoaikarta edo eskuzkribu sonatu batean esan izandu zienbezela.

Eta bere bertute argien artean lendabiziko tokiazeñi eman bearko zaion adieraztea erraza ezbada ere,eta berriro animen onerako eta Jainkoaren ondrarenalde egiñ zuena mintzatu gabe, batez ere portizkipekatuak galerazi ta kendurik, bada gai onetan, leen

ikusi genduen eran, erakutsi eder miragarriak emanzizkigun, naikoa litzakealarik guzien artean Gaetanugarotu zan arako gau ospatsu artako hura aitatzea;badirudi eze garai onetatik aurrera beregan gañezkabezela egiñik agiri dala otoitz edo orazioko doai txitberezi hura, eta Jaungoikoarekin adiskidetza ta kutun-tasunik andienarekin tratatzea, gauza au alegiyaazkeneraño txit bere ta berezkoa izan zuen; jakiña daalabañan jaiera ta obeditzea (bere bertuteetan orobatgaraiena) diotela santuak bi ego urrezko diradelaZerura igotzeko.

Bat bera aitortzen dute bere bizitzaren itzkribula-riak, iru izendatuenak batez ere, Ribadeneira, Maffeita Bartoli deritzotenak, esanaz eze, Jaunak bere argia-rekin animako begiak zabaldu zizkionetik, otoitzerakoarretarik berezi ta andiena iduki zuela, orazio ori geroberak gomuntatzerik goienekoraño jasotzen ziola;etzuela egundaño zerbait balio zuen egitekorik eraba-ki, otoitzean aurrena Jaungoikoarekiñ tratatu gabe,batez ere Lagundiko zuzenbideak konpontzen ziar-duen bitartean; langai arreta andikoren batek eragoz-ten ez bazion, ordutxo bat ere etzuela igarotzen, bera-ganatu bagerik, eta txit barrunbeko birtute aldi bigu-ñakin biotza Jauna-ganatu bagetanik; edozer gauza

naiz loretxo edo arrik txikiena ikusteak ere oñ da bideematen ziola goitutzeko, eta on guzien Ona danarenpensakizun amore ta alabantzaldietan ugoldetu taasetzeko; Erlijiozko egite danik labur da txikienetanere, ainbeste barrunbetzen zala, ze Jainko itsaltsuabera aurrean ikusten zuela zirudien, eta arpegia su-gar da txingar bizi bat egiña jartzen zitzaion; otsik etadanbatekorik andienak ere, berak biderik eman ezpa-zuen utsegitez edo faltaz, etzutela otoitzetik bulza-tzen eta alderazitzen; erregutzen zuela beti Aita Santueta Elizako Apaiz-nagusi, errege, lenendari eta Kris-tau-agiñtariakgatik, bada aien eskuetan Elizarengubernua eta doatsutasuna dagoala, txit ederkizekien; ainbesteko atsegintasun zeruzkoak eta negar-malko-iturri gozoak, ordendu ta bereala izan zituela,eze begiyak galtzeko zoriyan egondu zala; sinistatze-ra allegatu zala ezikan etzala izango iñor gizonik lurra-ren gañean beragan bezela bi gauza oek alkartzenzituenik, bere aldetik ainbeste oker Jainkoa-ganako, taonen eskutik berriz berak aiñ orduoroko mesede uga-riak artzea; bere Jabearekin iduki zuen tratu kutun etaadiskidetza gozoa iritxi zala gauza guzietan Jaungoi-koaren borondatea baizik ez idukitzera; eta azkenik,jainkoarekin alkar ikustearren, gorputzeko presondegi

onetatik irteteko zeukan eresia aiñ irazakia zala, zeeriotzean pensatzearekin bakarrik, eziñ esan alakoatsegiñez ase ta betea geratu oi zan, bere begi-ertze-tatik beera orduero txirrian zeriozkan malko-tantolabañak eziñ geldiazirik.

Ordea arestian ikusi degun otoitzezko espiritu aiñmiragarriz apaiñdua egon arren, ildura edo mortifika-tzeari geiago begiratzen ta kaso egiten zion, huraonen alkartasun leiala bage legezkotzat etzedukalako,bada biyak anaiatasun egokian bat-egiñak ibilli beardute espirituzko bizikizunean. Bañan gorputzeko miñ-duratzeak balio gutxian ez bazeduzkan ere, askozgeiago maite zuen damukizun edo biotzezko ildura,zeña, txit jakiña dan bezela, sentidu ta aragizko griñaokerrak ta gurari biurriyak azpiratzen eta neurriz era-bilten dagoan, eta bakoitzak bere buruaganako amo-rea garaitzen, eta agintari edo gidari ditugunai gereiritzi ta naitasuna menderatzen. Orregatik noski sarri-tan bereetakoai esan oi zien: vince te ipsum; mende-ra zazu zere burua; bada beragan ondo ikasia zeukanzeñ egi protxugarrienetakoa dan Tomas Kempis Bene-ragarriaren esankizun hura, eze bakoitzak bere burua-ri gogor egiten dionez neurritzen dala gizonarenaurreratzea. Eta, nor Kristauk ez daki izan-ere Jaunak

Ebanjelioan diona? Zeruetako erresuma indarkaartzen da, eta indarzaleak bera arrapatzen dute; argita zearo adierazo naiaz, izan bear geradela, salbatugaitezen, kementsuak, ausarditsuak, eta Jaungoikoa-ren morrontza edo serbitzuan eta gere griñaen brida-tze ta menderatzean iraunkorrak.

IRUGARREN PARTEASan Inazio ikasten asi zanetik,

Jesusen Lagundia sortuazizuen arterañokoa,

edo orobat 1524-garren urtetik

1540 garrenerañokoa

1go BURUABarcelonan

Bazetorren Ignazio Jerusalendik Jainkoari animaasko irabazten oso murgiltzeko eresi biziarekin; eza-guturik ordean ikasikizun onik bage eraso zalla dalahura eta prutuba ere eskaxa, erabakita zetorren oro-bat bertatik ikastera jartzeko, latiñezko itzkuntzarenasieratik ekinda, orduban bertan ogeita amairu urtee-tan sartua bazan ere.

Billatu zuen bada gramatika erakusten ziarduanmaixu bat, umeen artean ume egiñ, bere leziyoa ika-sita eraman, ta buruz besteakiñ batean emateari ezer-asko begiratu bagerik.

Bañan ordea, berbo edo adititzen lenengo erabi-dera, iritxi zan beziñ laster antz-iduri atsegintsu gozobat zerakarkion asmakizun ezkutu batekin etsaiakengañatu nai izan zuen, eta au zan, lilluratuta bezeladenboraldi luzeetan egonerazitzea, esanaz: «amatzendet, amatzen dezu, amatzen du, amatzen degu, ama-tzen dezute, amatzen dute»; eta berriz ori bera, aurre-ra pasa gabe eta ezertxo geiago ikasi gabe.

Orrela egun batzuetan arri ta zurtua egondu zan,alik eta atzenean noizbait ere, Luziferren tranpa azka-rrak ezaguturik, bere maixuagana korrika joan zanarte, eta oni belaunbikaturik, ta alegiñez humiltasunikandienarekin erregutu zion eze, arren lezioa ondo ika-siya etzeramakion edozeiñ egunetan, ezeren begira-mentu ta errukirik gabe narrugorritu ta azotez edo iri-zillez zeatu zezala mutill koskor guzien aurrean.

Onenbesteraño al dezake gizon justuetan lagun-urkoaganako onginai protxugarriak, eta itz batean,Jainkoaren gloriarekiko zeloak. Etzan geiagorik bearizan, etsaiaren tranpa ta asmaaldi hura ordutik betikodesegiña utzitzeko.

Abiatu zan geroxeago barreatutzen bere santuta-sunaren otsa, eta batez ere andizkietako andrebatzuek begiramendu andia zioten, bere konseju taesan-onai jarraiturik. Kontrara ordea beste gazte bizi-tza lasaiko batzuek, gizatxarkeri pixuenetakoak egi-ten ziozkaten, zerekin merezi-asko eta zer-eraman ezgutxi alegia ematen ziotela. Oetako batzuek joan oiziran sarritan, Aingeruena zeritzan komentura, zeñauritik kanporonz zegoan orduan; eta an izketa ale-grean mojaekin ordu osoak parrez eta algaraz itztoki-yan igarotzen zituzten. Ignazio au jakitera allegatu

zan, erlijiosai menaz itzekin ziyen; eta atzenik ainbes-teraño egin zuen, eze, andik aurrera gazte aiei sarre-ra ukatzea iritxi zuen; eta ala okerbide hura bukatuzan. Aiek alabañan, suta-gar egiñik, batez-ere Erribe-ra zeritzan beretako nausiena, mairutzat indartsu bationdo pagatu zioten, zeñek Ignaziori alde artatik pasazediñ itxodon zion, eta makillaekin aiñ gogor ta ain-besteraño elbarritu zuen eze, illa zalakoan, bere odo-lez lurra putzu egiñik, utzi zuen. Berrogeita geiagoegunean, min oñaze gogorrenetakoak eramanik, zauriaietatik sendatzen oiratua egondu zan, Jainkoari arga-tik, mesederik berezienagatik bezela eskerrak ema-nik, gaizkillen alde erreguturik, eta ezagutzen bazi-tuen ere, iñori zeñ da zeñ ziradenik aitatu bagetanik.Berriro oñen gañean abiatu orduko, iñortxogatik ajola-rik gabe, berriz beren asmo onetan erlijiosak sendotuzituen. Arritu zan Erribera alako biotz-anditasunaz, etaera berean eziñ geiagoan karidade aiñ aundia estima-turik, bere errua ezagutu zuen, ta oso damuturik, san-tuari barkazio eskatu zion, zeñek itz gozatsuakineman zion bertatik eta gustorik onenarekin, biotzezleendanik barkatua zeukanak bezela.

Bazetorren beste batean eskolatik, eta alde bate-ra asko korrika zijoazela ikusirik, jende-boladari segitu

zion eta ikusi zuen eze, hura guzia, Lizano zeritzanbatek une artan bertan bere etxean bere burua urka-tu zuelako, zala. Patu artzaz oso errukiturik, biotzezeta menaz aregatik Jainkoari erregutzen jarri zan.Gauza miragarria! Bereganatzen da andik pixka-bate-ra gizon hura, damu-siñaleak ematen ditu, konpesioedo pekatuen aitortzea eskatzen du, eta berriro iltzenda, askok deadarka ziotela mirariya! mirariya!Batzuek gerozkoan zalanzan jarri zuten egiyazko piz-tuera izandu zan edo ez; AA. Bolandotarrak ordea oiduten burutasun eta kontuarekin gertaerari begiratu-rik, baiezkotzat sinistatzera jarri ziraden. Duda eziñleikean gauza da beinzat, neurri oituaz gañerako gra-ziren batekin errukitu zala Jauna doakabe arzaz, etaustez bere serbitzari Iñazioren erregu biziakgatik sal-batu zuela.

Ia urte bi Gramatika ikasten Barcelonan egonduzan, ostatuz beti bere ongille Isabel Cordonerskaeanzegoanaren etxean arkitzen zala, beste persona asko-txok egunero bear zuen jatekoa limosnaz geieneanematen bazioten ere. Bazuen Isabelek Juan zeritzanseme bat, zeñek bere zarzaroan etxekoai gure San-tuaren gauza miragarriak kontatu oi ziezten, bestegertaera askoren artean ziolarik eze, humetan sarri

ate-zirrikatik begiraturik orazio edo otoitzeko denbo-ran, lurretik gorunz altxatua ikusten zuela, eta arpegi-tik argi-errañuak botatzen zituela. Esan ziozkanaldeaurrez bat-banaka bere bizitza luze guztiko gerta-kizun on eta kontrako dan danak; eta malko gozoaktxirrian zeriozkala akabatu oi zuen berai esanaz: «Jain-koaren gizon ark bere oiñ eta ukitzearekin santutuzituen ladrillu ta orma aieri begiramendu ta jaierarikandienarekin muñ-eman bearrean arkitzen ziradela».

2.en BURUAAlcala Henareskoan

Gramatika latiñezkoan pijo jarri zan ezkero, ego-kinde edo pilosofi-jankintzari ekiteko garaia zuen, etauste onekiñ 1526ko Abuztuban Alkala Henareskorapasatu zan.

Sarreran Jainkoak begi-aurrean topo-eragin zionaurrenengoa izan du zan Martin Olave Vitorian jaioa,euskaldun erakasle ots-andikoa, urteak igarota gero,Erroman bere bizilegea artu zuena, eta zuen buruta-sun, biotz-on ta jakintzagatik santu sortulari edo fun-datzalleak berak merezi bezela ta adiña maitatuzuena; bada doai baliozko oiek edozeiñ gizonetan, etaare geiago, bereetan arkitzeak begita-biotz beti lillura-tu zuen.

Igarorik geroxeago Barcelonan inguratu zitzaizkanlau-lagunak, al zuen moduban pobre-txamar bazanere akomodatu zituen, bera juanik bizitzera hospital-Antezanako gelatxo batera; ta an abiatu zan berealajarduntza-santu edo ejerzizioak persona askori ema-ten, ta asmakizun santu onekin, itzaldi jainkozkosutuakin, eta guziaz gañera bere-prestutasun eziñ

obeagoaren argiarekin ikaslari gazte askotxo etaandizkietako ez gutxi birtuteko bidean sartuerazizituen. Ez da ixiltzekoa emen oietako persona itzaltsubatekiñ egiñ zuena.

Eliza-gizonetakoa zan person hura, baña alaerebizimodurik txit zabarrenetakoa zeukana; sartzen zaiobada illunabar batean bere bizitokira ausardi ede-rrean, eta itz-egiten dio garbi-garbi ta zearo bere bizi-tza txarraren gañean, eta lenbaitlen zuzendu ta obe-tzeko zeiñ premi andian arkitzen zan; su-ta salda egi-ten zaio gizona bereala; ta asarre bizian deadarkaabiaturik, bazirudien bere gaiñ etxekoai ezbearren bateragitera zijoala; baña azkenean ere Ignaziok zeukaneta bere onerako ziarduen malsotasun ta sosegutasu-naz bigundurik, eta ainbesterañoko karidadeaz izu-ikaraturik, polliki polliki asarreak eskuratuta, bildotxbaten antzera humildu zitzaion, edo obeto esateko,Jainkoagana menderatu zan, eta egin ziona izanduzan berekin apalduazi ta begirunerik andienarekinapalondoan agindu zien bere mirabeai argiyakin kale-ra-artean laguntzeko; eta ordutik lagun eta adiskide-rik obenetzat eduki zuen. Zeiñ egiya dan karidadeaketa eztiyak ukitzen duten guzia gozotzen dutela!

Oiek eta oien antzeko beste obra on askok irabazizioten erri guziagan gizon Apostoluen-gisako batenpama ta izena; eziñ izan zuen ordea au etsai gaixtoakongi eraman; eta orra nun egiten ari zan prutuba elduta ioritu etzediñ eta ezartzeko gañera kolperik segu-ruena parterik bizienean, Eliza-gizon batzuegaz balia-tu zan, zeñak anbat engañatuak bazebiltzan ereasmorik zuzen eta ederrenarekin, uriko Bikario jauna-ren aurrean salatu zuten, adierazorik eze gaztediguzia irabiatzen zuela, eta zorzitik zorzira Sakramen-tuak ar zitzan azoratzen zuela; gauza bat alegiyaorduraño ikusi etzutena. Iru bider asita utzi zutenauzialdi au santuak iñor bere alde ateratzerik naietzuela; jueza ordea beti libre ta ontzat eman bea-rrean arkitzen zan, ta bere erakuste ta eginkizunetantatxarik gabeko gizontzat, eta batez ere juduzaleazala norbaitzuek eransi ziotelako, bada onen gañeanere Tolodeko inkisizio edo fedazaitzan salatu zuten,eta orobat beste gaixtakeri-itxura bat ezarri zioten. Auizandu zan eze Maria Vadorena eta Luisa Velazquezbeneragarria ama-alaba itxura oneko, ta bere ongi-lleai konsejatu ziela ta jarri zituela Ama Birjiña Guada-lupeko Jaengo Veronica, eta beste santutegietaraerromeian bakarrik ta oñez joan zitezen, eta gaixote-

gi edo hospitaletan serbituaz eta beragatik berenhonestasunaren perillarekin; au guzia ordean gezurrabesterik etzan, eta berak aitortu zuten egiya andikberrogei bat egunera Jaendik biurtu ziradenean, ziote-larik kontrara oso gertatu zala; zerren berarekin joa-tearen gañean tratatu zutenean, arrazoi asko emanzietela ez arren kanporatzeko, berak ordean etziotelakasorik egin. Denboraldi dan artan alabañan preson-degian eukierazi zuen bikarioak zergatikan ordea esangabe, alik eta 1527ko Garagar illaren batean libretzatutzi zuen arte, aitorturik gañera ezarri zizkioten esaneta eginbide txarretan kulparen izpirik etzuela; alazguziaz ere, bere janzimodua aldatu ta truka zezalaagindu zion. Baña nola etzeukan zeraman janziya bai-zik, Juan Luzena zeritzan auzoko lagun on bat erakarrizion, arekin batean limosna eskaturik, beste berri bateragin zezan. On Lope Mendozakoaren etxe aurrerairitxi ziraden pillota-jokuari zaldun zeinbatzuek anziarduten unean bertan, eta Lucena beartsuarentzatzerbait aiei eskatzen ari zala, su-ta-gar egiñik esanzion On Lopek: Zer?... Zu zaituguna izanik, orrelakogizon baten lagun zabiltza?... Erreta ill nadilla ni orreksutan gixkaltzea merezi ezpadu. Jainkoaren epai ika-ragarria!... Aurki bere madarikazioak arrapatu zuen;

bada argi ta su bolborazkoak andik geroxeago errege-seme On Feliperen jaiotza-pestaetan berak bere etxe-ko dorre edo begiratokian ipinten ziarduela, txinparta-txo batek bolbora-pillara salto-egiñ, eta onek oso erreta gixkaldu zuen, eta andik bereala biziya kendu erebai.

Agindu ere baziyon Bikario jaun berak Ignaziorietzezala kristau-dotriña erakutsi, eta ez agirian espiri-tuzko gauzen gañean itzegiteko alik eta iru urteanbeñepeiñ Jainkokinde eta Teolojiya ikasi artean.

Auxe zan alegiya bere zeloarentzat, egoak ebagi-tzea bezela eta ori ikusirik, persona on aundizki batekesan zionera jarririk, Salamankara an bere ikasikizu-nak segitzera joan zan, nora 1527 urte beraren atze-nengo illetan iritxi zan, urtetxo bat eta geixeago Alca-lan bizi izandurik.

3.en BURUASalamancan

Denbora aietan ainbeste ikasle zeuzkan Salaman-cako ikasitoki edo ikasola aiñ izendatuan ikusi zanean,leengo bizimodura jarri zan bereala, eta leen bezelakoprotxu ta frutubarekin; baña beragatik andik egungitxi barru Alcalakoa añ edo are andiagoko esesi edopersekuzio bat sortu zitzaion.

San Estebango komentuko A. dominiku bat berekonpesoretzat artu zuan; eta alako egun batean esanzion eze, bere lagun edo pralleak, oi zuten eran, bera-ri espirituko gauzen gañean mintzatzen aditzeko eresiandiarekin zeudela, eta artara jartzen bazan (jarri erezan bezela) ondo prestatuba joan zedilla, zerren millagalde ta erdi egingo ziozkaten. Eramaten dute badaaietako zenbaitzuek eta eien artean Bikario jaunaaurrena, berekin aparte kapillatxo batera, eta onek,lenengo bere bizitza-modu eta apostoluen antzekozeloa itzez-goiturik, galdetzen diyo zer ikasi-lanakzeduzkan egiñak ordurañokoan. Aitortu zituen Igna-ziok tolesgabe zekizkien letra eskaxak, eta orduan dioBikarioak: Nola bada predikatzera ausarditzen zera?

Aita, eranzun zuen Ignaziok, guk egiten deguna ez dapredikatzea, ezpada alkarrekiñ eguneroko izketanJainko-gauzen gañean tolesgabe datorkigun eran jar-dutea. Eta zer dira diozkatzun Jainkozko gauza oiek?erlijioso ark berriro galdetu zion, eta Ignaziok eranzun:birtuteai jarraitu eta griña-gaixtoai gogor-egitearengañeko gauzak; Gai ori, zion berriro, Jainkokindekobarrutuenetakoa da. Ori zuk ez dezula ikasi diozu:orduan Espiritu-Santuaren erakutsibidez dakizu etaorra auxe da jakiñ nai deguna; ia nolatan Megope-Santuak erakutsi ote dizun.

Itxumustuko ateraldi ta arrazoi-modu berri ta meeustekabeko arekin izutu-txamarra geratu zan Ignazi-yo, eta bereala itz oek bakarrak eranzun ziozkan: askoda Aita; ez geiyago onetan neri itandu. Eta bikarioakberriz eraso bazion ere, itz oek ezpada beste atzera-korik etzion eman: ez uste nik geiago esango dedanik,agindu al dezakedanak artara beartze ez banau. Oriere badegu? esan zion oraindik Domingotarrak, here-je edo fedeauslez betea daukagu munduba, eta, ezdiguzu zuk azaldu nai erakusten zabiltzana?...

Onetan ziardutela, ara nun dan bertan BarcelonanJainkoarentzat irabazi zituben lau lagunetatik batCalisto zeritzana. Altu, plaku, me, dar luze-luze bat

zan gazte au eta ez aiñ moldaltsu ta planta ederrekoaere; bordoia gañera eskuban, jupoi edo txamarramotx bat eta sonbraillu egal-zabal andi bat zekarz-kien. Prailleak parrez eziñ egon ziran, eta galdetu zionbikarioak, ze janzi dira oek?... Eskusatu zitzaion San-tua modurik al-zuen egokienean bere pobretasunare-kiñ, baña erlijioso ark lengo bereari jarraiturik, esanzien: zaudete egon emen pixkatxo bat; laxter egiyaesan-erazoko dizuegu. Biyak kapillan gelditu ziran, etabertatik, kale aldeko ateak ondo itxita gela bateraaldatu zituzten, nun ederki gordeak iru egunean egonziran, bitarte artan arrotz aien espiritu ta bizimodua-ren gañean batzuek alde eta besteak kontra komentu-ko prailleak zebiltzalarik.

Gaztigaturik gero Apaiz-nagusi jaunaren probiso-reari, aren aginduz karzelako lekurik txarrenera era-man zituzten, nun lotu zituzten ostera, beren oñbakoitza kate batean sarturik. An zeudela joan zitzai-yezten errukiturik ikustera persona on asko, edo baitaere beren dotriña eder ta esan onak aditu ta artutze-ko eresi bete-betean; ta oen arteko bat izandu zan OnFrancisco Mendozakoa, geroagoan Burgosko Arzobis-po edo Apezpiku-nagusi eta Eliza Ama Santako Karde-nal izan zana, zeñi, galdetua egun batean errukimen-

tuz, ea preso ta kateatuba zegoala ikusirik, pena askosentitzen zuen, eranzun zion: orren kaltetsua deizkiogizon bat onla egotea?... Ara, Jauna, nik berorri dioda-na da eze, ez dirala ainbeste zepo ta kate Salamancaguzian, zeñetan eta geiagotan ere Jesu-Kristo nereJaunaren amorez katibatuta neroni ikustea biziro etaoparo naiko ez nukean.

Auzi-beargai onetan bikarioa ta beste iru juez arki-tu ziran, laurak personak itzaltsu eta eskudunak,zeñak ejerzizio edo jarduntza santuetako liburua arre-taz ikusi ta ondo aztertu edo esaminatu zuten; etaagindu zioten beren aurrean gure Erlijio santako sinis-tagairik bearrenak, eta Jainakoaren legeko aurrenen-go agintea itzez-azaldu zitzala; eta aiñ goiro ederki-ta-egoki egiñ zuen, ze itzerditxo baten ere zer esatekorikarkitu etzioten.

Auzi-kontu au laburtu ta akaba zediñ laxterrago,etzuen noski gutxi lagundu gau batean karzelan ger-tatu zanak; bada preso zeuden guztiyak presondegitikgabaz igas egiñik eta ateak parez-pare irikirik zeude-la, bakarrik santua ta bere lagun bi presoetakoakbarruan gordelari batzuek bezela arkitu zituzten goi-zean; eta gertaera au izandu zan uri guztiya arriturikta eder-iritzirik utzi zuena.

Ala azkenik ere ogeita bi egun pasata erabakieraeman zuten, guzian garbi ta libre, Alcalan bezela,geldi zitezela, irteteko agindurik eta bakarrik aditzeraemanik, etzitezela arren orduan beintzat, pekatu illga-rri edo mortal eta benial edo ez-illkorra zertan berezi-tzen diran erakusten ibilli; bada ejerzizioen partebatean gai au pixka bat santuak ukitzen du, pensa-mentuzko pekatuen gañean itzegitean.

Ezagutu zuen alabañan Ignaziok ainbeste kontra-ko ta eragozpen klaruren artean etzuela nai nunbaitere Jainkoak segi zezan geiago an Salamancan; etaerabakirik zegoala Parisko ikasola edo unibersidaderapasatzeko, zeña denbora aietan kristandade guziko-ikasi-lekurik ospatsuena zan jakinbide sagraduetan,alkar jarri zan bere lagunakin ara joanda otsegingoziela, danak an beraganatzeko, zerekin bizi ta pasaguztientzat arkintzen zuen bezaiñ laxter; eta Barcelo-na alderonz abiatu zan, astotxo batean beretzako jakieskaxen bat, eta bere ikasikizunetako paper-samalda-txo batzuek zeramazkiela.

4.en BURUAParisen

Bildu zuen Barcelonan zerbait bere bide luze tairrixkuz betean obeto jarraitzeko, batez ere artanlaguntzen ziola bere ongille Isabel Rosellek; eta askota askok garai artako España ta Francia arteko gerra-gatik, eta ziotenez soldadu franzesak Españatarraiezbear ta txarkeri izugarriak egiten ziozkeelako, ale-giñ naikoa egiten zioten irten etzediñ arren denborapuska batean; baña geldi erazo nai guzia alperrik izan-du zan; eta Jainkoak lagundu ere zion eragozmen etaokerragorik ezertxo bage, urrengo urte ogeita zorzikoOtsaillaren biyan Parixen arki zediñ, santuak berakInes Pascual beste bere ongille andiari itzkribatu zionbezela.

Bi gauza txit bearrak zituela bertatik igarri etaezagutu zuen bere ikasikizunai bukaera ona emateko;animaenganako zeukan zeloari, geroz geiagoa taobea izan zediñ, orduan egoak pixka bat moztea; etaarterañokoan baño obeto bere ikasigaiak aurrerakozuzentzea. Alcalan zegoala, bete betean lagun-urkoensalbazioko eginkizunetara emanaz gañera, lenbaitlen

akaberako mugaraño iritxitzearren, era-berean jakin-de asko eskuratu nai izan zituen, Sumulak, Izetakindiedo Fisika, eta Teoloji edo Jainkokindeari batean eki-ñik; eta ala gutxi aurreratu zan, zerren dana bateanartu nai dutenak esku-utsean gelditu oi diran, gaurkoegunean bertan ikasola izendatuetan dabiltzen askorigertatzen zaien bezela.

Lendabizi alabañan, latiñean eta jakin-maneetanMonte-agudoko erakastegian berritu eta irmetu zan.Santa Barbarakoan egokinde edo Filosofiako jakiteko-ak akabatu zituen; ikasolan urte ta erdi Teoloji edoJainkokindea ikasi zuen, et-osteronzekoa atzenik AitaSanto Domingo-enekoakin. Arteetan maisu ta lizenzia-du egiñik 1535 urtearen buruan bere ikasi-lan guztia-ri buruzpide ederra eman zion.

Biraldu izan zioten bere ongille Barcelonakoakdenboraldi pixka batean zerekin bear bezela bizitzekoañe diru; zeña guzia gordetzeko zeukan Españatargazte batek beretzat artuta, Parixtik kanpora iges egiñzion; arkiturik onela Iñigo gurea eskean berriro abia-tzeko zorian eta Santiagoko gaixotegian, neke galan-tarekin ordea, ikasi-tokietatik urruti zegoalako, etxe-leorra billatu bearrean. Orregatik persona zintzo batenonesanari segiturik, juaten zan urteoro orduan Espa-

ñarenak ziraden Flandesko uri jendetsu Brujas taAnvereskora, aldi bakoitzean urrengo urte-aldirakobear adiña, leku aietan tratuban zebiltzan Españakomerkatari askogandik biltzen zuela; eta onetarako erebeiñ batean Ingalaterran izandu zan; ala ere, atzene-ko urtetan bera berez eske juan gabetanik, mesedegi-lleak zeguan tokira bear zuena bialdutzen zioten.

Beiñ Brujasen bazkalondo batean itz-egiten arizala, aitu zion Valenciatar Luis Vives izentsuak eta Ina-ziok aldegin zuen beziñ laister, esan zien arriturik bes-teai, aiñ espiritu andi ta altuko gizon batek ezin zeza-keala gutxiagorik, ezpada Jainkoaren Elizaren aldeErlijio berriren bat sortuerazi ta moldatzea. Eta orobatklaru-asko aldeaurrez esan zion Anveresen MedinaCampoko merkatari Pedro Cuadradori santuak berak,adierazorik eze, denbora pasarik, bere errian egiñera-ziko zuela arena izan bear zuen Erlijioaren kolejio edoalkartegi bat, egiztatu zuen bezala berak andik urteaskora bere ta emazte Francisca Mangaren ondasuna-kin. Ez dator ongi asmakinde edo profezi aiñ erabakionekiñ A. Pedro Ribadeneirakoak aitatzen duena, dio-nean, erlijio oso zuzen etzebillen batean edo zuzen-tzeagatik edo an zer eraman asko eukitzearren sartze-ko asmoetan ibilli zala; nun eta kondairatzalle onek ori

Manresako zentzustea baño leenagoko asmo tausteak adierazotzeko esan etzuen, edo baita ereanbat orrela obeto bere gogoak ezkutatzeko, santuakberaiz besteai alako itzerdiren batzuek zabaltzen lagata utzi zien.

Etzuen Parixen egun bat ere pasa sekula mezarikenzun gabe, ezta iganderik ere konpesatu ta komulga-tu bage, eta bi aldiz egunero animaren barrunbeakaztertutzen edo esamiñatzen zituen, izanik lanbide audanik estimagarriena beretzat; bada ispillu bat bezeladegu konzienziya, eta sarritan bertan begiratzendanak errex kentzen ditu egotzitzen zaizkan nabar-men da palta mota guziak. Bañan bere ikasikizuneta-ra kemen osoarekin eman zediñ, otoitz egite luzeaketa gorputzeko zeatutze ildurazkoak neurritu zituenondo denboraldi artan; balio geiagoko obra egitenzuen ordea, uri-buru artan sartzen asi zidaren herejeLuterotarretako asko oartuazi eta fede-osoko egi ede-rretara erakarri ta biurtuazitzearekin, debozio edojaierazko gauzetan bere lagun ikasleak sartzearekin,eta birtutezko bide ta Sakramentuen arrera sarritako-ra zuzendu ta gidatzearekiñ.

Auxe asko izandu zan egokinde edo Filosofiyaikasten ziarduen Santa Barbarako alkartegian bere

kontra ekaitz izugarri bat jaikitzeko, ta ainbestekoa,eze, zuzendari edo erretore Diego Govea portugesakagindu zuen eman zegiotela sala bat, zeña zan mai-xuen eskuz eta beste ikasilarien begi aurrean astin-duera ta azotaldi gogor bat, ederrak emanik, ezarri-tzea; kastigu lotsagarri ta latza alegiya, zeñarekiñ anokerrak ta iskanbilla zaleak ezitu oi zituzten.

Iritxi zan berri ori gure santuaren belarrietara; etaaurrenengo, berez oi dan bezela, gogor eta miñ egiñzitzaion-txit aiñ kastigu latz eta lotsagarria eramanbearra; baña biotz andiarekiñ bere buruari eragiñik,joan zan aruntza, eta barruan zegoala eta kanpokoateak ere itxita, ta dana prest eta asitzeko puntuaneta egitekoa eiñ bear zan eskola edo ikasitoki andirasartu bearrean, bat batean bestera pensatu zuen, etabere ezerezari begiratzea baño espiritu bitoreagoare-kiñ, nola zan izan ere Jaungoikuaren gloria ta animenonari zegokiona, badijoa erretoreagana, eta esatendio; leenago ere jazarre, karzela, ta kateak eramanzituen ezkero, beste ezbear ta kontrako edozer Jaun-goikoagatik eramateko prest arkitzen zala; bañanordea, begira zitzala arren, arreta andiarekin lotsaki-zun artatik sortuko ziraden kalteak; igerri zezakealaondo, ikusten zutenean aiñ desonratua, guziak bera-

gandik alde egingo zutela, eta bertuteko bidetik joa-ten abiatu ziradenak berak ere urrutituko ziradela, etagerokoan animetan egiñ nai zuen prutuba ere ala era-gotziko zuela.

Ainbesteraño Gobearen biotza arrazoi oien inda-rrak, eta iztunak berak mugitu ta gozatu al zuten eze,berbertatik oso beste bat egiñik, eskutik artzen du,salara berekiñ badijoa, eta zekustenak izu arriturikzeudela, oñetaraño auzpeztuta, negar malkua ugaridariola barkazioa eskatzen du, aiñ birtute probatukoazan gizon bategan eragiñ nai izan zuen ez-bear ta oke-rragatik.

Gertaera onen ondorengoa izandu zan len bañobegiramentu obe ta geiagoz bere erakusbideai jarrai-tzea, eta Jainko oparoaren iritzi miragarriaren bidezGovea jaun bera gerozko denboretan Portugalekoerrege ongille ta biotz-andiko On Juan irugarrenareki-ko bitartekorik obeena izatea, San Franzisko Xabie-rrek eta Lagundiko beste aita askok Indietan fedeaarrigarrizko moduz zabaldu ta barreatu zezaten, etaJapongo erresumetan ere ereiñ eta landatu.

Bere karidade irazakiaren egiteko miragarri batedo beste oraindik emen jarri nai ditut.

Aitu zuen seguru Paristik ogeita amar legoaraErruanen Españarako asmoarekin arkitzen zala gaizkita bakarrik gaixotoki batean bere dirubak arrapatuziozkan onako gazte oker hura; eta orra nun puntutikabiatu zan, oñutsean ta erdi gosean zer jan-edanikbage aren billa joateko; eta neke pixu andienetako batsenti izan bazuen ere aurrenengo leguak igarotzean,leku aietako penditz baten gañera zanean, eziñ-esan-alako pozarekiñ biotza lertzeko zoriyan zabalduzitzaion, eta ordutik arropa jasota ta korrika ta atsegi-ñez ojuka bazijoan gelditu bage; eta ala atzenik iruga-rren egunean iritxi ta laztandu zuen, konsolatu zuenta arreta andiaz maitakiro kontu egiten egon zitzaion,eta aurrera segitzeko aiña sendatu zanean, Senatikbarruna itxasoratutzen diran ontzietako bat eratuzion, eta ostera Españarako ere gomendio-karta edogutunak eman ziozkan.

Ona oraiñ beste gertakizuna: itzalduna bazan ere,bizitza txit zabar ta okerra zerabillkien erlijioso batengelara goiz batean sartu zan, eta animako begiyak iri-kiazitzeko eta eroritzera zijoan bekatu-leizetik libra-tzeko eresi bizi-biziarekin, erregutu zion humilkirokonpesioan aitu zizaiola. Gogo txarrean bazan ereaitzera jarri zitzaion erlijiosoa, ta abiatu zitzaion peni-

tentea bere lenagoko pekatubak bat banaka esatenalako sentimendu sollots eta negarrakin ordea, ezekonpesoreak laister bere penitentagana ta beraganabegiraturik, eta zeiñ bestelakoa ta okerragoa bizi zanta zeiñ esker-gaixtoko ta biotz-gogorra zan ikusirik,azkenean ere konturatu zan ze bizimodu doakabeazeraman, ta bereak gero Ignaziori aitorturik, bereeskupean jarri zitzaion bear zuen zuzenbiderako berelaguntza eskatuaz. Zuzengarria izandu zan espirituzkojarduntza santuak egitea, zeñaen bidez eta graziarenikututze ta lagunkizunarekiñ sartu zan noiz edo noizsalbazioko bideetan, eta andik aurrera aiñ bizimoduederrean iraun zuen, nola leen kontrara bere ta besteanimen galbide ta ondamenean.

Atzenengo gertaera kontatu aurrean oroituazibear det, beiñ alegiya gizonaren barrunbeak Jainkoa-ren ezaguerak ta amoreak irme ukitu ta berotu ezke-ro, errex edozeiñ neke ta naigabe eramatera jartzendala.

Saiatu ondorean bada santuak milla arte ta modu,ta danak alperrik, beste gazte galai bat loturik zeuka-ten aiskidetza gaixto baten lazoetatik libratzeko, jaki-nik, zeiñ lekutatik igaro oi zan gabero bere asmo zikiñloietan likiztera, artara zijoan une batean negubaren

biotzean, zeña beti Parixen gogorrenetakoa dan, sartuzan erdi izoztua zegoan putzu batean billotsik lepora-ño. An sartuta zegoala, gazte hura pasatzen sentitu-rik, boz altuan itzegin zion esanaz: oa, oa, doakabeori, eta ere atsegiñ zikiñetan ase ari; ni bitartean ire-gatik emen egongo nauk otz-mindurik eta ire kontraaltxatua zegokan Jainko asarratuaren besoari eutsi-tzen. Ots-oiekin ta alako itz-izuakiñ arri-egiñik guregaztea, ta ari zitzaiona zeiñ zan ere ezaguturik, eta ezare gutxiago bere buruaz lotsatuta, aiñ karidadesutuaz miretsi ta uzkurturik, atzera biurtu zan, etaaldatua oso, beste bat zala ondorengo guzian, berelibratzalle ta ongilleaganako guziz esker-onekoa taaiskide bikañ da mamikoa bizi izandu zan.

5.en BURUALagunak Parisen eta an aurrena

egiten dituzten preskañi edo botoak

Zala iraun-eziñagatik, zala zerekin joan etzeukete-lako, etzioten santuari Franciara jarraitu aurrena artuizan zituen lau lagun edo ikasleak; eta Cartujan sartuzan laugarrena ez besteak, erlijioan sartu gabe geldi-tu ziran; ta orobat egin zioten Parixen bereganatuzitzaizkan beste iru lagunak.

Oien ordez alabañan, Jaunak beganatzeko zeuz-kan autaturik beste bederatzi nai beziñ bitore ta ego-kiak, eta batzuek Santa Barbarako alkartegian zebil-tzanak, ta ona emen bat-banaka zein da zeñ ziran;Pedro Fabro Saboiakoa; Francisco Xavier, Naparra;Diego Lainez, Almazangoa; Alfonso Salmeron, Toledo-tarra; Simon Rodriguez, Portugesa; Nicolas Bobadilla,Palenciakoa; Claudio Jaio, Saboiatarra au ere; JuanCoduri, Provenzala; eta Pascasio Broet, Picardia-tarPrancesa; azkenengo iru oek Fabrok bere arte trebe ta

zeloarekiñ Santua Paristik kanpora zebillela irabaziyakziran; bada zan guztiz trebatua animak Jainkoa-gana-tzen.

Luze biziro izango lizake emen zearo azaldu taadieraztea lenengotik batzuek ipiñi ziozkaten kontrata atzerapenak, nola, bere asmo santuetan sendoiraunik, oek igarota eraman zituen, ta zer trebetasunta aziertubaekin banaka banaka beretu zituen, aliketa Jaunaren esku ta graziak agitz laguntzen ziola,bere erlijioaren ondape edo zimendu-arritzat jarri, taapostolu berri batzuek atera zituen arte.

Ikusirik bere sei lagunak karidadean sugariturikzeudela, eta gogoan zerabillen ekingai andirako prest,1534garren urteko Ama Birijiña Abustuko jai-eguneanMartirien Mendiko Birjiñaren Elizara aiekin joan zan,zeña orduan legua bete uritik urruti egiten zan; etakonpesatu ta Jauna artu ondorean, danak biotz tamegope edo espiritu bat-berarekiñ preskañi edo botoaegin zuten, Veneciaraño igarotzeko bear zutena ezbeste guzia utzitzeko, eta an urtebetean itxasoz joate-ko era on bat itxodonik, erromeriz Jerusalenera joan,eta antxe fedegabeak siniste egiazkora, ta kristauakbizitza obera erakarten jardunik betiko gelditzeko;eziñ ordea bazitezkean an gelditu, edo urte-barruan

Veneciatik irten, Jesu-Kristoren Ordekoari berenburuak eskeiñtzeko, nai zituen gisara eta eran animenonerako lanbidean ipiñi zitzan. Danak berritu zituztenboto oiek berak urrengo bi urteetan ere; eta orranundi zorioenean sortu zan Jesusen Lagunkidan misio-etarako boto berezia profesioa egitean; eta bere erli-jioso bakoitzak bereak berretan urteoro berritzekoa,eta gañera Lagundiak aingeruen Erregiña soberana-ganako duen jaiera guztizkoa.

Etzitzaien bada besterik palta beren asmoaibukaera ederra egotsitzeko, ezpada batzuek berenikasikizunak akabatzea. Milla bosteun ogei ta amabos-garren urtea eldutzean erabaki zuten egun jakinbatean lagunak Alemaniatik barruna Veneciarako irte-tea, eta orobat Iñigo gurea denpora puska baterako,sendagiñak agintzen zioten eran, jaioterriko aize giro-etara zijoala osasunean irmetu ta pijotu zediñ, badamakala ta erdigaldua zerabillen; eta andik Veneciarabiurtutzean, Naparroa, Almazan da Toledotik pasarik,oietakoak ziraden iru lagunen eginkizunak zuzendu tamugonean jarri zitzala.

Ala egiñ ere zan; eta Parixen buru ta agintaritzatbere leenengo lagun ta apaiza bakar Fabro utzirik,Españaronz abiatu zan eta 1535urte bereko Asensio

ta Pentekostes Pazkoa bitartean bere erri maite Azpei-tikoan sartu zan.

6.en BURUABere jaioterri Azpeitikoan

Bada batez ere bere erritarren artean dirauteoraiñdik bizi ta giro santu ospatsu ta argidotar onenoroimen gozo eta jaiera iraunkor biotzezkoak, ongidirudi bai oraingoan zearoxeago emen, nolatan beresarrera ta egonera izandu ziraden azaldutzea; askokalabañan jakiñ nai izango dute eta besteren batzuekere pozik berriro bururatu, eta esan: emendixe barru-na jetxi zan; onako iturri onetan ura edan zuen; emen-dik sartu zan; orrako etxe ortan bizitu zan; emen pre-dikatu zuben; eta an edo aruntzago onlako edo alakomirari egin zuen, edo alako edo onelako egitekotanbere santutasunaren ukimen eder eta siñalea utzizuen.

Urdalleko miñ gogor eta oñazeakgatik erosi ziotenParixen bere lagunak muxaltxo bat, unetik unerabeñepeiñ gañean joan zediñ Españara bitartean.

Bere anaiak jakiñ zuanean bazetorrela, eta euska-lerriratu zala, bialdu ziozkan bere-bereala Franciakomuga-ondoraño bi gizon armadun bidean lagun zegio-

ten; etzuten ordea ezagutu berarekiñ topo egiñ bazu-ten ere.

Donostiatik aurrera anziñako zaldibide zar latzaekarri zuen, zeñ Asteasutik barruna dijoa, Ernio-mendi-atzeko epaitzetatik itxasoa ere agiri dala, etaAraunza ta Gainzako tontor bitartarteetatik jetxirik,Enparango zubi ta etxe purubetarraren alboan buka-tzen da.

Bi edo iru leguaz urruti, benta Iturriozkoan atsede-tan santua gelditu zan. Sartu zan ere andik laixterJuan Egibarkoa; ta aiturik ostalari etxekoandreari nolairitxi zitzaion Euskeraz itzegiten zuen ezezagun bat,zegoan gelako ate zirrikatik begira zelatan jarri zan,eta morrolloko txulotik ezagutu beziñ aurki, Don Ina-zio da, esanaz, korrika Ezkurrua ta Etumeta-gañakarturik, aldapa bera abiatu zan, bere etxe ta erriyanberri alegre hura ematera.

Bereala boza banatu ta barreatu zan eta arreraandi ederren bat ere apainduri ta zaldizko-ta-guzi egi-teko axmoakiñ ibilli ziran; baña on iritziko etzitzaiola-koan edo berriz laxter joango zitzaien bildurrez, beste-ra pensatu zuten; eta ongi-etorria ematera aurrera OnBaltasar Arabaesa apaiza bidaldurik, ots geiegirikgabe irten zitzaizkan aide, apaiz, eta erritar-samalda

bat, batzuek Enparango etxe-atzeko bidean itxodote-ra, besteak urrutixeago orduan ermita zan Landetakobasarretxe ondora, oraiñ Urrestilla ta Tolosarako bide-gurutze egiten dan tokira; bada nai ta nai-ez, batetikedo bestetik pasa bear zuen. Eta ala, bigarrenera iri-txi zan, eskuiko bidea utzita, eta Elormenditxokobasarri ondotik beera eskerrera dijoan baso-bideaarturik.

Jende bolada aren poz-agur ongi-etorri ta diosalenondoren, erriratzean despita on gogortxo bat etorbe-rriyaren da etxetarren artean sortu zan; oiek berenLoiola-etxera eramateko alegiñean, au berriz zuzenzuzen, irme egiñ zuen bezela Magdalenako gaxotegi-ra joateko ziardutela, bada etzuten ezer balio izan ezerregu ez arrazoi ta beste edozeñ munduko begiraki-zunek, bere jaioterrian bizi zan bitarte guzian bestepobrerik beartsuenaen gisan ibillteko zerakarrenasmo umilletik aienatzeko.

Aiñ sentikizun andia artu bazuten ere, eta mun-duak dionez lotsa ta desonra ere bai, andizki alakoakziradelako, bialdu zizkioten beiñepeiñ beretakoaizegozkien moduko oia ta eguneroko jakirik maneatue-na; au ordea beti gaixotegiko pobreai ematen zien,eta oi artan egundaño etzauntza bat egiñ etzuen, goi-

zero polliki banatu ta naastutzen bazuen ere, alik etazer zerabillen mirabeak oartu ziran arte; eta besteaibezelako gaixotegiko bat ipiñi zioten, ta an gabeanbatzuetan lo egiten zuen, bada geienean lur gorriarengañean zetzan. Egun bat bakarra dirudienez bere jau-regi-etxe-Loiolakoan pasa izan zuen eta onetara erebelauniko erregu biziakin bere kuiñatak beartu erazizuen; baña biaramon goizean goiz iñortxo ere susper-tu bage zirrikatu zan igesi kanpora, kondarairatzallebat edo bestek egun zenbaitzuek alkarrekin atsegiñandian igaro zituztela, badio ere.

7.en BURUABere erakutsi-onak jaioterrian

ondorengo prutu ederrak

Errira etorrita biaramon egunean bertan kaleetanbarruna eskean asi zan, eta ala ikusiarekin kaletarguziak arrituta utzi zituen; eta bere aide ta anai nau-siena tristuratu ta atsekabetu ere ziraden ez gutxi,bañan etzion orregatik egunero atez-ate ibilteari laga,ematen zioten jatekoa arturik.

Andik laster humeak eta mutill-koskorkorrak bere-gana bildu ta dotriña aiei erakusten abiatu zan; etaarpegira emanik bere anaiak onegatik, etzegokiolaondo ala ibiltea berari ta beretako bati, ta alper-alpe-rrik ziarduela esanik; eranzun zion, hume bat bakarraaitzera gelditzen bazitzaion ere, lan eta denbora huraederki igarotzat zeuzkala. Etzan ala gertatu; ezpadaumeak berak aundi ta azientzako ere amu batzuekbezela izan ziraden; bada gizon da emakumeak anzijoazkion aitzera korrika, eta aurki urbildi zitzaizkanbere anai ta aide gañerakoak ere, eta gero elizan jen-

dea eziñ kabiturik, kanpo zabalean predikatzera bear-tu zan.

Jenderik geiena inguratu zitzaion itzaldi edo ser-moi batean esan zuen eze, bi erakai edo arrazoi-bidekbere jaioterrira erakarri zutela; bata bere gaztetzakozorakeri ta erakutsi okerrak alegiñean desegiteko;bestea berriz an bertan arkitzen zan gizon baten onrata ondasunari begiratu ta ordaiñtzeagatik, era bereanbiatzarekiñ siñalatu zuan, bada hura urte batzuez lee-nago bidebagekeriz karzelaratu ta multatu zutenpruta puskaren bat ostu zuelakoan, txarkeri hura egiñzutenak bera ta bere antzeko lagun ajolakabe batzuekizanik; ezbear argatik ordean, an guzien aurreanbereak gelditu zitzaizkan bi soro edo lur-zelaiak beti-betiko ematen ziozkala.

Beste egun batean predikatzen ziarduela Hospita-letxo ta Magdalena bitartean elizatxoaren atarian, bimirari moduko garaimen ederrak iritxi zituen bereitzaldiaren bidez Jaungoikoaren graziak neskatxabategan, zeña basarretxe Enparan-gaiñgoaren leiobatean erdi-etzana kanpora begira zegoan ea zerbaitaitu al ote zegion. (Gaur Madalena ta etxe ori alkarikustea beste gero eindako berri batek eragozten du).Bata izandu zan, irureun bat pauso iztunagandik zego-

ala, dana klaru ta zearo aitzea; bestea berriz oraindikaskoz andiagoa dana, ondo damutu ta bere bekatua-gatik negar egitea, eta orduraño zerabillen bizitzagaixto zabarra utzirik biotz biotzetik Jainkoagana biur-tzea.

Onetan bizitza garbi berri batera jartzeko premiandia zegoan denpora aietan errian eta inguruetan,eta jarri ere ziraden jendeak, Jaungoikoaren erruki-menduz eta bere serbitzari leial onen itzaldi ta eraku-tsi onaen bidez; bada etzan aspertu bere jarduneanalik eta desonestidadeko griña zikiñ lotsagabeak sus-trai sustraitik atera ta kendu arte; ta eginkizun onenprutu onenetakoa izandu zan, apaiz-etxe batzuetakoemakume usai txarrekoen oitura agiriko anziñakoakentzea, zeña zan ezkondu on leialen gisan apañdillazuriya oek erabiltea, bada oi da euskal-errian oraindik,andre-ezkonduak apaindille edo buruko zuriyarekinibiltea, alargunduak beltzarekin, eta neskatxak illeu-tsean edo apandillarik gabe.

Iritxi zuen orobat beste andreak ere beren galakostuzko ondagarriak beingoan utzi zitzatela, edoonetan beintzat geiegirik ez erabiltea aurrerakoan;orobat karta-jokuak kentzea, bada onetara ere txitemana zan orduko jendea; baita ere Sakramentu

guziz Santuaren anaitasuna ipiñi zuen, parroki edobezeroteiko pobreen alde eta oien onerako ere bereLoiola-etxekoak beartuak geldi zitezela betiko, jaioroelizan amabi ogi ematera; pekatu larri edo illkorreanzeudenentzat eta purgategiko animentzat erregutze-ko iru aldiz egunean eskilla edo kanpaiak jo zitezela;eta azkenik nai izan zuen guztia egin zuben, bateraaitortu zuten bezela bera doatsututzeko egitekoa era-billi zuten lekuko edo testiguak.

Guziz oroimen eder eta esker-onekoa geratu zanSantua bere erritarrak-ganako, eta ala ere berai adi-tzera eman zien Erromatik, izkribatutako karta maita-garri baten bidez milla bosteun da berrogeita batean.Ori dakar XI latiñera itzulia eta Bolonian 1804garrenurtean argitaratua Aita Erroke Mentxaka euskaldunLlodiotarrak zeñ zan gizon argiya ta birtutetsua agitz,eta Carlos irugarrenak erresumatik erbestetu zituenjauskañi errugabeetatik bat.

Jaio zan lekuko aize ta egurasteak aurki premiazuen osasuna eskuratu zioten; baña ondo senti zane-ko, berriz ekin zion penitenzi edo damulan gogorrakegiteari, ondo kosta izan bazitzaion ere bada bi aldizokerrago ostera gaixotu zan; eta orduan ere bereeta-koak etxeratuta, oi duten kontu da onginaiarekin sen-

datzerik etzuen iñola nai izan; etorri zitzaizkan ala erenolabait zer edo zertan gaixotegian berari laguntzekobere lengusu bi, Ona Maria Oriolakoa eta Ona SimonaAlzagatarra, zeñak karidade argatik saristatu zituenJaunak erregutzeko denboran santuba airean goratu-ba, Jainko-amorez sutua, ta argi-erraiñuak inguruanzeriozkala ikustearekin; eta berentzako oañdik obeizandu zana, biyak gero bizitza guzirako Hospitaletxoartan zeuden beartsuen ta gaixoen serbitzari ta kon-tuartzalle geldi ziraden.

Orrezaz gañera, santu onen mereziera ta santuta-suna agertu ta sinistarazi zituen gure Jaunak profeziedo igarletzako doaia edo grazia ematen ziola, etaorobat gaisotasun ilkorrenak ere sendatzekoa berebedeinkazio edo arropa garbitze utsarekin.

Azkenik bere egoeraren oroimen eder betikoakutzi zituen tokiak, lenengo partearen aurrenengoburuban aitatu giñuzen bere jaietetxe gaztelua SanSebastian Soreasuko parrokian dagon pontia, ta AmaBirjiña Olazko, eta Egimendiko San Pedroz-gañera,jakingarrienak dirade, bere erri Azpeiti guztiya, tabatez ere Magdalenako gaisotegi edo hospitaletxoandeitzen ziotena, oraiñ ordea egon zan tokiko etxeariBenta-berri zaio eta au seigarren lumeroarekiñ Santa

Anako plazatik Eleizaronz, eta Zestuara ta andikZarautz ta Donostiara daraman bidearekin eskiña egi-ten duena da; ta onen paretan ipiñia dago pinturazkoSantu beraren iduri aundi bat, zeiñaen aurrean parolagabero iziotu oi duten, eta gañera ara juan oi da erebere onran soñu ederrak jotzera erriko musika edosoñulari-taldea santuaren zorziurren bitartean, etaberak Iruñeko gazteluban artu zuen balazo egunaurteoro ospatu edo zelebratzean; ala ere pesta ta jen-detzarik geiena Loiolako Etxe Santu, Eleiza, Kolejioedo Alkartegi ta onen aurreko zelai-zabal giroan iza-ten dira. Erriaren ertzetik irtetean ta Ospitalletxozanetik eun bat pausora arkitzen da Magdalenakoeleizatxoa, eta onen atarian geienean predikatzenzuela segurutzat dadukate, beiñ baño sarriago igorikarbola edo zuaitz baten besangaetara. Arbola oienoroimen atsegiña gorde izan dute gaurdaño Azpeitiarprestuak zarrak igartzean leku berean berriak landa-tzearekiñ, oraiñ bertan lonbardo-makal andi bat baizikezpadago ere. Aitatzekoa da ere denbora aietan estra-ta edo gurdibidea izango zana, ta oraiñ espoloi-onare-kin erriya ta Loiola bitartean dagon Olazko Ama Birji-ñaren pareko tokiya, nun Salbe bat errezatu oi emenzion santuak, bertan arlandu galantean letreruak egiz-

tatzen duen bezela; eta nundik pasatzean beste ain-beste egiteko jaiera ta oitura duten asko ta askok.Santuaren etxekoena zan ere anziña-anziñatik Arzubi-ondoko Insula-etxea, ta an sarritan egon oiko zan,zeren bertan zeuzkaten jai-egun andietan elizaratzekobear zituzten soñeko ta arroparik apaiñenak. Gogoan-garria da azkenengo ta ez aaztutzekoa Elosiagakoaldapan bide errial azpian Kiruri, Arritxuri edo Gara-garzaberri izena duen basarritik urre-urrean sortuta tabeera labaiñtzen dan iturri iori geza-gozoa, nora bereur bigun garbi gozatsua eratera joan oi omen-zan, etaorregatik gaurko egunean deitzen diote San Inazio-itu-rriya.

8.en BURUAVeneciarako irteten du

Iru illabetez gero, bere osasun biguña sendo-txa-marturik, berriz beretarrai kontra egin bearrean arkituzan, ta garaiturik aien berezko ateraldi ta erasoak, etaarrazoi-iduri-hura eze bere erritarren artean iñun añaedo protxu geiagokoa izango zala, guzien negaraldieta laztantzetik noizbait irtenda, aienatu zan, eta bes-tela eziñalean lagunez ta begiramenduz betea abiatuere bai Naparroaronz; baña Gipuzkoako mugapetikkanporatzean, nolala limuriturik, bakarrik eta oiñ-giroonean aurrera jarraiturik, joan zan Iruña edo Pamplo-nara, eta Almazan, Siguenza, eta Toledora, bere lagunEspañakoen eginkizunak zuzendu ta bear zuten oinpi-dean jarritzera.

Toledotik Segorveratu zan, Valde Kristoko bakar-tardiyan bere Parisko maisu On Juane Castrokoa kar-tujo-janziyan ikusteko asmo ta gogoarekin, eta leena-go Amberesen Pedro Cuadradori esan ziona, oni ere,aiskide mamiko ta gizonik prestuena ta kuadriaribezela, aditzera eman zion bereala azalduko zuenLagundiaren maneakizuna ta kemenkidatzea.

Valenciatik ugarotu zan itxas-lapur andi Barbarro-ja zeritzanaren ezer bildurrik gabe; onek alabañaTurco-andiaren eskubidearekin buruzai zegoala, Medi-terraneo-itxasoko pasadizoak artuta zeduzkan; Jaunakordea bere errukiz aren atzapar eta eriotzako edokatibutasuneko perilletik gorde bazuen ere, merezi-bidea eman zion Genovan leorreratu baño leen atzitu,ta estura-larrian ipiñi zituen ekaitz-beltz baten bidez,zijoazen ontzi hura ondatzeko zoriyan zerabillela.Pasajero gaixoak esku ta begiak zeruronz, Jainkoarierregutzen deadarka baziarduten, istante-oro eriotza-ren beldurrez; Iñigo gurea berriz lanze artan bertansosegu-soseguz egon zan, Jaunaren begirunde mai-tean uste osoa ipiñirik, bakar bakarrik zerbait atseka-be ematen ziola, orduraño bear bezin leialki ta zinzobere esku oparoagandik arturik zeuzkan mesede taontarte aiñ berezi ta andiai ez eranzun izanak.

Egundañoko perillik arriskatuenean arkitu zanbeiñ batean elurte galantarekin ausa Apeninoko men-diyak iraulitzean, berak aitortu zuan bezela; badabidea utseginda, izugarrizko aitzarte edo leize-modu-ko batean beera, zeñaren azpitik ibai indar andiko batzijoan, irristatu ta amildu zan, an bertan ez atzera etaez aurrera geratzen zala. Ala ere nola-ala geroenean

arrastaka, amillka, ta erdi-txilipurdika lan eta nekeandiarekin bazan ere leku obera igaro zan, Jainkoakbere esku guzialtsuarekin nunbait ere gorderik.

Bolonian sartzerakoan, erori zan orobat usteka-bean likistegi edo istingai zikin batera, andik dana loi-tua zekusatenen iseka parre ta algarakin irtenik, oke-rrago bat oraindik gertatzen zitzaiola ondorean; bada,erdigaixoa aiñ jendetsua zan uri hura dana ibilli tainguratu ondorean, ur-tanta bat ere eman nai zionikiñortxo billatu etzuen, alik eta anziña-anziñatik Espa-ñatarrak an daukaten Arau-jakiñtzako alkartegian pre-mia zuen erruki, begiramendu ta Españolen kristau-karidade ta onginaia arkitu zituan artean.

Atzenean ere pausoz-pauso Veneciaratu zan millabosteun da ogeita amasei-garren urteko Abendu-illean, beste batzuek diotenez berriz ogeita amazazpi-garrenaren Illbeltzeko sei edo zorzigarren egunean; taan atsegiñ bete betean inguratu ta pozik laztanduzituan osasun ederrean bere lagun biotzeko maiteak,are geiago Pedro Fabrok irabazi ziozkan iru aiekikogeitzearekin alaiturik.

9.en BURUAVenecian irugarren aldiz

Zor zitzaion atseden pixkatxo bat gorputzari ema-nik, Jainkokinde sagradua berriztatzeari gogotik ekiñzion, ta beiñere pakean utzi eziñ ziona, animen oneraere egiñ-alean begiratzeari.

Andik egun gutxi-barru Lur-Santuetatik zetozen bianaia Españatarrak leorreratu ziraden antxe; oien ize-nak ziran Diego ta Esteban Eguia, Iruñdarrak zeñakbiak aixa santuak bereganatu, edo obeto esateko,Jainkoaganatu zituen, Jaun berak lenengoa bere kon-pesatzalle izan zediñ Erroman autaturik; bada gizonjaieradun, txit zuzen, begiratsua, ta artarakoa zanizan ere.

Aurki bi autango oiek baño gutxiago etzan bestegalai bat bere ebanjelio-sarean sartu ta erori zitzaion:au Malagatar Diego Hocez zeritzana zan, eta asieranIñazioganako errezeloetan da zelatan zebillena; bañajarduntza-santuak egitera jarri zan unetik bertatik,zigor mirarizko baten ukitura bezala, bere eskuetanoso jarri zitzaion, ta bere semeen artean izendatu zan.Auxe bera izandu zan geroxeago aurren-aurrena

peliazko Lagunkida lurrekotik garaipenezkora sartu tazeruratu zana, ikusirik santuak nola bere anima, gor-putz ustelkorraren lazo ta korapilloak etenik gloriazinguratua ta argi-erraiñuak zeriozkala, igo zan zerukobizitoki ta jargoietara; bada arbola galant eder ioriaien artean landare berri biguña izan arren, denporagutxi naikoa izan zuben bizitza-betiko pruta gozo-umatuaz zamaturik, aiñgeru ta zerukoen arboladiraaldatzeko diña egiteko.

10.en BURUALagunak leenengo ta urrena

santua bera Erromaratzen dira

Iru bat illabete igaroak ziradela, pobretasunezkoerakai edo tituloz ordentzeko baimenak ekartzekoustean, Erromarako atera ziran bere lagunak, eta lee-nago Alemania ta Suizako alderdietan lan da neke ezgutxi ta anbat are geiagoak bidean bizarki eramanda,ederki-ederki uri santu artara iritxi ziraden; bitarteangure Iñigo Santua Venecian geratzen zala, Palestinarajoateko zuzenbideak aurreratzen; bada errezeloabazuen eta lege ta bidezkoa txit, kontra egingo ziete-la Carafa kardenalak eta Pedro Ortiz, Cesaren bialkiñzeiñek Parixen ere leen berari gogor-egin izan zion,eta biyak ostera Aita Santu Paulo irugarrenarekikoguztiz asko zezakeenan ziraden.

Alaz guziaz ere, Jainkoak ala naita, etzien Pedrokezertxo ere kontrarik egiñ, ezpada emeki arturik, ber-berak Aita Santuarekiñ itzegitera sartuerazi zituben,zeiñek entero pozik aitu, eta aiegan danetan zekusan

jakinduri, zelo santu ta modutasun egokiaz miresturik,eskatzera joan zitzaizkaten grazi ta mesede espirituz-ko guziak oparo ta ugari eman ziezten, eskupeturikere gañera zerekin Veneciara ondotxo biurtu.

Allegatu ta bereala Aita Santuaren baimenaenbidez segituan ordendu ziraden, eta santuak orobatapaiz-mallako ordena San Juan Bautista-egunean,aotango urte gere salbamenduaren milla bosteun etaogeita amazazpi-garrenean, artu zuan.

Kanpoan zebiltzan bitartean, inpernukoa beti Ina-zioren etsairik zitalena, etzan lo egon ausa; bada ertzeta eskiñ guzietatik zirikatu zituen zenbait persona,bere izen on ta onra beztu edo beñepeiñ illuntzekoamaika iskanbilla ta esamesa gezurti banatu ta egiz-tatutzera saiatu ziradenak. Bost onelako aita-semeaioraiñdañokoan deabru ta bereetatik etorri izan zaizte!Baña esankizun aien gañean gauzak argitu ta zearotu-rik, ez bakarrik salatuarenganako erabakiera barka-ziozkoa, ezpada bere bizimodu eta erakutsikizuna oñederrean ta txit onragarri jartzen zuena, eman zuenon Jeronimo Veralli, Jabedi artan Aita Santuaren alda-meneko bialkiña zanak.

Egunetik egunera alabañan jabedi orren eta Soli-man Turkoaren arteko guda bizia sututzen abiatu

zanean, eta Adriatiko-itxaso kosta inguruai etsaiakbere ontzi-samaldaekin gogor egiten ziela; pensatuzuten bitarte hura pasatzeko, eta aurrenengo mezaematera obeto prestatzeko, batera ta bestera alkarberezitzea, gure santuari Vicenciara Fabro ta Laineze-kin joatea zegokiyola; antxen irurak bakartegi edokomentu zar baten legorpean lasto-pillan lo egitenzuten, neke askorekin da txit urri ta eskas gauzaguzietan zebiltzala; aiñ ordea otoitzeratuak eta Jainko-aganatuak, ta aiñ malko gozo ta zeruko erregalo tamesedez beteak, eze hura bigarren Manresa santuarizeritzaion.

Karrika ta plazaetara danak irteten ziraden Vene-ciatarren izkera erdi-jakiñean predikatzera, ta alakoindar eta berotasunarekiñ eze, asieran millaka Italianoi diran aulki-berritxu edo saltarietakotzat artu bazi-tuzten ere, polliki polliki urreratu ta aitzen jarririk, arri-tuta geroenean gelditzen ziran, ta zerbait emanikberentzat damu-onez beteak makur-makur isillik etxe-ratu ere bai.

Denbora artan Basanon Simon Errodrigezi aitabaten diñako bi ontarte eder-andi, bi mirari auabetean esan leizkeanak, egin ziozkan. Bata gaxotasunlarri batean arkitzen zala, bere billa joan eta laztantze

utsarekin ia bat-batetango osasuna ematea. Besteaare atsegiñagoa oraindik, bere Jainkoaganako erregubizi ta negaraldiakin hura leenengo bokazio edo ato-tsimendua ta apostolu bizitzarako asmoak oso utzi taatzeratzeko zerabilkien tentakizun izugarritik libratuta gordetzea; bada bakardadeko paketasun ta gozoa-rekin lilluratu ta engañatuba, bakartar-lagun egitekogogoakin zebillen an urreko Antonio-zeritzan batekin;au alabañan errikoak bere bakardadean zeraman bizi-modu gogor ta soñean zeukan janzi latzagatik benera-tzen zuten anitz.

Abiatu ere bazan Simon gizajoa artara-jarrita elei-zatxoa zegoan eremu aldera, baña orra nun estrataerdian agertzen zaion ustekabean zentoi edo jiganteizugarrizko bat ezpata eskuban aren kontra astindurikjarraitzen diyola; arri-egiñik billdur-gorrian atzeratzenda korrika, zalapartaka igas-eiñik, ta estura larrianIgnazioren besoetara iristean, besarkatzen du onekparre-anzian diyola: sinismen gitxiko gizona, zertanzalanzan zebilzan? Jainkoagandik zer pasa zitzaionguzia jakin zuanaren siñalea.

Ikusirik argi ta garbi, iñolaz eziñ aurrera eramangozutela Jerusalenera joateko zeukaten preskañi edobotoa, batu zituen Venecian bere lagunak, eta alka-

rren artean erabaki zuten, preskañi egiñaren bigarrenparteak zion eran, Ignazio bere Fabro eta Lainezekiñdanen izenean Aita Santuaren eskuetan jartzera Erro-mara joanik, beste gañerakoak Italia-goiko ikasolae-tan sakabanatu zitezela; ea onela beren izketa, eraku-txi-on, ejenplo eder eta bizimoduarekin beste gazteautatu onen batzuek ere beren asmo santu ta ibillera-modura atotsitu ta erakarte ote zituzten.

Alkar utzi baño leen orregatik, an bertan guzien-tzat sortatxo batean bezela Lagundiko bizibidearenmarra edo legerik garaiyenak batu ta zuzendu zituz-ten; oiek ziran, eskean-bilduarekin bizi eta gaixotegiedo hospitaletan ostatuz egotea; txandaka bata bes-tearen buru edo agintari asteoro bakoitza izatea; pla-zaetan edo aitzalleentzat egokiena zekusaten tokie-tan predikatzea; kristau-dotriña edo jakintza eta oitu-ra prestubak umeai erakustea; beren lanbide ordañezbezela ezertxo ere ez eskatu ta ez artutzea; eta besteedozeiñ bide on ere, lagun-urkoen protxurako izanik,beren-berekitzat ta beren bizi-legearen erakotzateukitzea.

Eta gure santuaren Erroma-bideko gauzarik ospa-tsuen eta oroigarriena emen aitatu dezagun, gertatuzitzaion, bakarrik otoitz egitera Storta deritzan ostatu-

txo edo bentaren aldameneko elizatxo batean sar-tzea, (zeña arkitzen dan Erromatik bi leguara Floren-cia bidean), eta an euki zuben ikuskera zeruzko aiñaomen andikoa, zeñean klaru-klaru animaren begiyakinikusi zuen Aita-Jainkoa, zeñak bere Seme-Bakar guru-tzea sorbaldan zeramanarekin itz-egiñik, maitakiro-guziz berari Ignazio ta onen lagunak gauza txit bereakbezela gomendatzen ziozkala, bere esku-altsu-peanipiñten zituen; eta Jesus onak berak, bere serbitzaria-ri arpegi alai gozatuaz itzulita begiraturik, esan erezion: Ego vobis Romae propitius ero: ni zeron aldeErroman izango nazue; eskañi gozoa biziro, etaorduan bere ta beretakoentzat ainbeste atsegiñezbete ta ase zituena izandu bazan, Jainko itsaltsu berakagintzen zien dana guzia beraren gloriarako alaitasunberri bizi batez eramateko; gozo ta seguranza ezgutxiagokotzat izan zana, eta ondorengo denboretanere Lagunkida guztiarentzako izan bear dubena.

Geroenean Aita Tirso Gonzalez Lagundiko Buru-nagusi zala, oroimen argidotar ori betikotutzera saia-tu zan, latiñez nabarri landu batean ermitatxoarenatalburuban otallutu-azirik, eta orobat an gertakizunbera adirazten zuen pinturazko iduri bat, ipiñierazirik.

11.en BURUAErroman bigarren aldiz

Milla bosteun da ogeita amazazpi urteen azkeninguru artantxe gure Santuba bere bi lagunakin Erro-mara iritxi zan. A. Fabro Sapienzian Eskritura sagra-dua, eta A. Lainez berriz Jainkokinde Eskolastikoa, AitaSantuak ala naita, erakusten asi ziraden. Santuak oro-bat ekiñ zien bere beargaiai, batez ere gizonik andiz-kienetakoai ejerzizio edo jardunaldi espirituzkoakemateari, ta oen artean lenengoetakoa izan zedillanunbait ere Jaunak nai izandu zuben Gaspar ContariniKardenala, zeñaz baliatu zan andik laster, Aita Santua-ren gogoa prestatu ta mugi zezan Lagundiko bitezar-dea edo bizilegea aztertu, begiratu ta ontzat-emate-ko; egiteko au alabañan Jainko-berarena gizonenabaño geiago zan, nola izaten diran ere bere guregana-ko onginai neurrigabeaz bere Eliza lagundu, erakutsi,gorde, babesatu eta santutzeko bialdu oi dituen besteordena erlijiozko guziak.

Bigarrena, arestian aitatu genduen eran, Aita San-tuaren eta Cesaren ingurukorik andienetakoa, onenbialkiñ Pedro Ortiz izandu zan, zeñ santu berarekin,

sosegu ta prutu geiagorekin jarduntza santuak illebe-te osoan egiteko, Casino-Mendiko bakartegi ospatsurabildu zan.

Sasoi-artan ere Erroman bereganatuazi zuen,mundu zoroaren itxaso zabalean uste lilluramenduzkoolatu arro-puztuen artean zebillen unean bertan,gazte galai Francisco Estrada zeritzona, bere doaieder ugariakgatik lenengo lagun edozeiñen kidakoa;bada orixe izandu zan, urte-gutxi barru bare itzaldi, tajarduntza santuak ematearekin, bi gauza oietan mai-xuenetakoa zala, Europaren parterik galantenean bio-tzak pekatuzko lo-zorrotik suspertu ta esnaatu, ta jen-detza andiak bizitza on kristauzkora erakarri zituena.

Milla bosteun eta ogeita emezortzigarren urtekogarizuma denboran, berak atotsiturik, beste Aita-lagu-nak batu zitzaizkan; eta danak or-emen elizaetan pre-dikatzera ta konpesioratzera banaturik, aiñ prutu tauzta ugaria biltzen abiatu ziran, batez ere ordurañoko-an an erdi-utzia zegoan oitura, Sakramentu santuensarri-artzearekin, eze ziran baño geiago izan baliraere, etziran ezer-naikoa izango alako mugimentu, eto-rrera ta erri ujoldearentzako.

Orroa-eman zuben inpernuak, eta egundañokoekaitzik gogorrena santuaren kontra jaikierazo ere

bai, baliaturik artarako Frai Agustin Piamontekoa zeri-tzan erlijioso batez, zeña predikatzalle ta iztun ezti-tsua zan guztiz, baña Luterotar marrajoa orobat. Alakobatean Aitaetako batzuek aitu nai izan zioten; etanolaere-bai ziran jainkokindelari argien ta aditueneta-koak, zerren ondo ikasiak zeuden Santo Tomas ainge-ruzko irakaslearen erakutsikizunean, zeña dan lee-nengotik berealaxe herejetzarren tranpa ta arti-maga-ñai igarritzeko menastarririk seguruena, aurrenenen-go erausian ezagutu zuten arkume janzian ari zitzaienotsoa. Karidadez bakarrean konturatu zuten; bañaorduan-da okerrago suta-salda irakiñik irrinz eginzuen. Aiek orduan Jainko-jaunari leial zitzaizkan mira-be ta serbitzariyak bezela, agitz pulpitu ta iztokietatikadierazo, ta uritarrak jakiñaren gañean jarri zituzten,zeñ eriotzazko larre galgarrietara erakutsi berri gaix-toaren ondoren pilloka zijoazen, eta zenbait puzunizkoitz eta ots leun lano ederrakiñ beren belarriak gizontxar ark lilluratzen ziezten, ezertxo ere animarenbekatuzko zauriai ikutu gabe ordea, doakabez orain-dik gaurko egunean bertan iztun berrizale zenbai-tzuek oi duten eran.

Eziñ sinistu zer gorroto ta arrotasun itxuan Ignaziota beretakoen kontra ekin eta eraso zion, kontuan

jarrierazorik bere aditzalle-talde ugari guzia, ta zeiñda zeiñ ziraden, beatzarekin, esateko moduan, siñala-turik, aietatik izurri batetik bezela, iges egin zezaten:ta au ezer-gutxi zeizkiola, billatu zituen bere asmoeta-rako españatar gizatxar al-zituen batzuek, batez ereordea Miguel Navarro zeritzan biotzgabeko bat, zeñazan Parisen bein batean santuak Franzisko Xabierberagana irabazi zuelako bakarrik, eskuban zeramanganibeta batez santua josi ta pasatzeko ibilli zana, etazeruko deadar-ots batek artatik bildurtu, ta lurreraegotzi ta ezarririk, atzeratu zuena. Onako Miguel onieragin zion bada predikalari doakabe ark, salatu zeza-la Ignazio auzitegian, egiñ ere zuena, gezur galantare-kin ziola ezik, ber-bera an zala, Alcalan, Parisen, daVenecian ere, hereje edo fedeausletzat emana ta era-bakia, ta baztar guzietan igesi zebillen gaizkille artesbat bezela, tallu-idurian sutaratua ta errea izanduzala.

Eta nolaere gizonen naiera ta borondateak aiñaldakorrak ta irabiazaleak bai diraden, eta asko taaskoren doakabetasun tristea gaizki-esanak goxo-goxo aditzeko belarri biak beti prest eta ondo irikiakeukitzea, oiei egiari baño sinismen geiago emanik;guzia puntu batean trukatu zan; jendetza bakarda-

dean, onginaia eziñ-ikusiyan, ta beiñ Ebanjelioarenserbitzalleai tatxa egotzi ezkero, bereala inpernukoa-ren aize-boladak, erne baño ere leen, ereinda zeuka-ten azia dana leortu ta galdu zuen.

Tranze artan aiek, baña danak baño geiago orain-dik Ignaziok, Jaungoikoaren errukimenduzko belarrie-tara biotz-biotzeko erregu biziakin ots eta deadareman zuben ziñez eta menaz, baita ere Jaunak aituzituen oparo ta samur txit aurki, beren izen onarenalde irtenik, eta beren ezpañetan erakutsikizun onegiazkoai berriro indar eta kemena ugari ezarririk;bada Aita aiek bizi ta Ebanjelioa zabaltzen ibilli zira-den uri ta errietatik alabanzaz bete ta liri-liri-gañezka-ko informe edo billakindeak zetozkien bitartean, eginzuen ere bere begirakizun mirakarriarekin aiñ sasoiegokiyan Erroman arkitzea Ignazioren auziyak eraba-ki izan zituzten Juezak berak; au da, Juan FigueroaAlkalo bikarioa, Santo Domingoren ordenako MaisuPrai Mateo Ori, Parisko fedezaia, eta Gaspar DoktiskoaVenecian Aita Santuarenganako Bialkiñaren enzunleedo aditzalle zegoana, zeñak guziak lekukotzat edotestigu aitatuak, ta eziñ iñor egokiagorik, era bereanaitortu zuten eze, Ignazio bere auzitokietan salakizuneta gaitzusai guzitik librea erabakia ez-ezik, gizon

prestu kuadretzat alabatua, ta leen baño ere bere bizi-modu ta erakutsi-bide ederretan obeto probatua ager-tu izan zala.

Eta une onetan egiya klaru asko ikusi, ta engañugabe ta pake soseguan gelditzen ziran ezkero, bereta-koen batzueri ta beste persona itzaltsu zenbaiti oro-bat, auzi-kontu artan atseden, da ez aurrera erabaki-osora segitzea on onena baziraizkien ere, Ignaziokgogor egiñ zuen, bukatu ta akabatu bearra zala, bereadiskide Pedro Contariniri orduan eskribatu zioneskuzkribu edo karta baten azaldu zituen onako arra-zoi bidezko ta egoki oiekgatik, modu onetan esanik:«Nik ondo dakit ez dirala ez onenbestez mututuko gurigaizki-esaka jardungo diran mingañak; ez naiz zenzu-gabea, orrenbeste uste izateko aiña; baña ordea dotri-ña garbi ta erakutsi fede-osokoa dana utsegiñez zikin-dua balego bezela agertzen, ez degu iñolaz utzi bear,ez eta ere bizitza-modu errugabea errudun, edo kul-pazkotzat eukitzen. Moldakaitz, zabar, ta ezjakintzat,ta are engaña-zaletzat oaindik, gu gaizki-oiturenbatzuek eukitzea, eramango degun gauza da. Gerokalabañan predikatzen diardugun dotriña edo erakasi-ona gezurrezkotzat, eta darabilkigun bizimodua kulpa-kor eta okertzat eukiya, gure isiltzearekin onetsitzea

ta eramatea, guk eziñ dezakegun gauza da, zerren ezbata ta ez bestea gureak diran, ezpada Kristoren Elei-zarenak».

Oneraño santu guziz begiratiyak.Azkenean bada, Erromako eraentzalle Benedicto

Cursinok Aita Santu beraren manu edo aginduz1538garren urteko Azaroaren emezortziya, itz guzizonragarriakin biziro, gaitzusai guzitik oso libre tabagetzat Ignazio autortu ta eman zuben, eta bereetsai edo kontrestak orobat salgaixtotzat; eskuraturikorrenbestez eta presoturik oietatik al zitubenak; badabesteak itzetik-ortzera igesi banatu ziran. Geienakatzenean ere akabera txarra izan zuten, eta guziezgaiñ okerragoa iskanbilla dana sortu ta sutu eginzubenak; zergatik, mozorro-arpegia kenduta, zanabezela azaldurik, ez ala bearrean zeraman habitu-jan-ziya utzi zuen, eta Ginebran fedea ta erlijioa ukaturik,geroenean bere gaizki-egiñakgatik surtan errea iza-tearekiñ arenak egin zuen.

Geien geiena ordea zerekiñ berriro Ignazio tabereetakoak Erromatarren borondateak irabazi etaberen bedeinkazio danak guziak berenganatu zituz-ten, karidadearekin izandu zan; bada, andik laster iri-txi zan negurik gogor eta latzenetakoan sortu ta ill

askotan iraun zuen gesetean, millaka gose ta billostu,gaixo ta eri bildu ta etxeetaratu zituzten, gau ta egunlagundu, gozatu, ta onegiñik, eta jaten emateko ereez beren eziñ andiagoa zan pobretasunaz baliaturik,ezpada artarako batutzen zituzten andizkietakoen etazezaketenen limosna eta emaitza andi ta ugariaz,batez ere guziei eragiten zieztenaz, zeñak izan ziranCarlos 5en alaba Margarita Austriakoa, ta onen senarOctavio Farnesio Parmako Dukeak oparo ta liberalkirobialdu zituztenak, gelditurik biak ordutik Ignazio tabere Lagunkida-ganako zaletuak txit.

Diardugun kondairatxo-aldi onen bukaera ederraizango da emen aitatzea, nola santuak garai artanbere aurrenengo meza eman zuben; bada urtebete taerdi igaroak itxodon zituban, lenengo aldiz aldareanErrege Jaun zeruetakoa bere eskuetara erakarritzekozoriona euki eta gozatzeko, obeto prestatua arkizediñ; eta, gai onetan egokiena izango dana, ara zerkarta edo ezkuzkribu baten atzenean berak anai-nagusien eta gañerako aideai iskribitu zien, mintzatu-rik onela:

«Gure on guzi Jesukristo Jaunagan anai ditudanLoiola-etxeko jaun Martin Garcia ta Beltrani Erromatik1539garren Otsaillaren bigarren egunian. Araoz batxi-

llera, bere illoba eta Lagundiak izan zituen leenengogizonik argienetakoa zan, emen gelditzen da. BaldiñJainko Gure Jaunak nik opa diodanetik zerbait parteematen badit, bera bizitza onetan eta bestean aberas-tua izango da. Juan dan Eguberri egunean Ama-Birji-ñaren eliza nagusieneko kapillan, nun Jesus Aurra ipi-ñia izandu zan ganbela edo tresabea dagoan, berelaguntza ta graziarekin leenengo meza eman nuben.Nai nuke biziro, eta Jaungoiko itzaltsu berarenganakoamore ta begitarteagatik ere erregutzen dizuet, geronotoitzetan alkar oroitu gaiteala, beregan bakoitzakkontu egiñik, bukaeran eta atzenengo arnasetandagoala, eta bere bizitzako kontu-oso ta larriya ema-teko zoriyan.

»Ontasunez beartua,»Iñigo

12.en BURUAJesusen Lagundiaren

onemantza eta sendotzea

Seguru ondo Inazio gurea alde batetik Jainkoarenagindutzaz, eta zekusala bestetik, agirian zegoan onandi hura guzia iraunazitzeko bide bakar-bakarra AitaSantuaren oniritziko erlijio-modu bat zimenduetatikjaikiazi ta zutitzea zala; bere lagun danakiñ alkar artu-rik, bere asmo ta eresia aren Santutasunari Contarinikardenalaren bitartez aurkeztu ta agertu zion bitezar-dearen mamiena azaltzen zuben kopia edo erabeztaleial bat ere eramanik, zeña atsegiñez irakorri ondo-rean, esan zuen Aita santu berak azkenean: DigitusDei est hic: au da, edo emen dago Jainkoaren biatza.

Onenbestez bere oniritzi-izkribuz-jarria eskatzerakemendu zan santua, eta beargarik andienetako auiru kardenalen iritzira eman zuben santutasun berak,irurak alabañan Elizan erlijio berririk iñolaz nai etzute-nak ziraden, batez ere beren buru, jaiera ta jakintzanargia ta ezaguna zan, Guidiccione kardenala.

Ordea Jaungoikoak aiñ ekida aundiaren arri azpi-koenetzat autatuba zeukanaren erregu ta negarrakgeiago oraindik al izan zuten; zergatik Jainkoarenaurrera sosegu ta ixilldu gabe jardun da jardunarekin,ta asmo bererako zenbat milla meza beretako guzienartean partiturik, kardenal ark oso bere iritzia alda-tzea iritxi zuan; bada gizonen biotzat Jainkoaren esku-pe ta mendean daude; eta puntutik unera, bera bereburubaz arritzen zala, bitezarde edo istituto berriargana guztiz zaletua ta emana senti zan, berarengañean irakurten ziarduen dana-guztiya doanditu taalabaturik, eta orra modu onetantxe leen kontrakorikgogorrena zana, hori bera Jesukristoren Bikarioaganbitarterik onena izandu zan; onek azkenean ere asie-ra «Regiminis militantis Ecclesiae» dakarren buldaagirikoarekiñ ontzat artu ta sendokortzen zubela1540garren Agorraren ogeita zazpiyan.

13.en BURUAIrugarren denboraldi onetako

santuaren birtuterik goien eta siñalatuenak

Oraiñ gere begiak, edo dala oroimena, irugarrenparte onetan guztian izkribatua dagonera atzeraturik,bertatik dakusgu, zeñ ispillu garbi ederra gure santuaagertzen zaigun, ikasikizun denboran ikasi-naia taletrazalea izanarekin, bertute aiek era berean berega-natzen, zeñak laxter sortuazi ta erne ere oi ditubenanimak irabazteko zelo beroak, eta saiakera bat beze-la gloria Jainkozkoaren ekiñera andiagoetarako serbioi duten; orregati bada, edozeiñ ikasilarik, baña batezere bere Lagundikoak, ez dute erraz zeñegan begiakegotzi obeagorik billatuko, gogoz ikasten irauteko, taera berean birtutezko bidean zuzen oiñ-giro onarekinaurreratzeko.

Nundik jaio zitzaion ordea alako zelo sutuba?Lagun-urkoaganako karidade gartuagandik, zeñaanbat beroagoa, ta anbat eragilleago ta goialdunagoa

zedukan, zenbat eta suta-gar egiñagoa zegoan berebarrunbea Jaungoikoaren amorean.

Bitoreak eta guztizkoak izandu ziran alegiya bizituzan erri ta uri danetan egin zituben karidadezkoobrak, eta arritzekoak, batez ere Pariskoan, angoanikusi bezela, ainbeste gazte ta beste iya eziñ mugi taondutzekoak ziradenak etsai inpernukoaren atzapa-rretatik aterarik.

Berak ziona zan eze, ala bearrean, anima batensalbatzeagatik pozik ibilliko zala kalez-kale ta plazaz-plaza oiñutsean arabakia zeriola ta lumaz janziya,mundu guziak irri ta parre egin zegion.

Norbaiti kaltez ordaintzerik, egundaño etzitzaiongogoratu, ezpada oso kontrara, bada bere etsai takontresta ziranai beti-beti barkatu, ta al-zien on guziaere egin izan zien.

Sustrai beretik sortutako esker-ontasunarekingogoan, biotzean, eta eranzunbide leialean auki tagorde izandu zuben berari egindako edizeiñ mesede,ta ongilleaganako naitasun ederra; eta beragatik,bere bizi guztiyan, zana, zala iñorekin auzi-kontu,iskanbilla edo desgustoren bat erabilltzetik igas eginzuen.

Orregatik bada,zez da zer miretsi ez arrotzakiñ etabere etsairik amorratuenakin ere aiñ maitetsua,biguñ, malso, lano ta eramanduna zanak, maitatzeaoraiñdik geiago bere seme kutun ondoko eta urrutiko-ak; eta erlijiosoak ziranez al zuen ta zezaiekean ontar-te ta atsegiñ guzia berai emateko ta eratutzeko aiñkontuz ta arretaz ibiltea; eta eziñ geiagoraño zar, agu-retu, gaixoti, eta eriyai morroitu ta lagundutzen jardu-tia, ta beren tristura ta tentamendiak ariñ-ariñ desegi-ten saiatzea; eta beretakoen baten kontrako gaizki-esanak eta salakerarik edozer aiñ zaill eta nekez sinis-tatzea, eta aiñ biotzetik onginai ta oparotasun beteanberen erru, kontuez, eta utsegiteak barkatzea, eta areernaitasunik andienarekin bertute-mueta danetanguziei aurrerazitzea; eta au guziak beti aiñ muitatsugozoro ta aitakiro danakiñ da bakoitzarekiñ ziarduelata zebillela, eze bakoitzak uste zuen bera guzietannaiena ta maiteena zubela eta ala seme maite edoze-ñek bere aita laztanari baño askoz samurrago eta bio-tzagotik nai zioten guzti guztiyak.

Ona emen Lagunkidako agintari edu buru dirade-nen begiragai osotua, ta eziñ-obea, zeña San Franzis-co Xabierek bere gutun edo eskuzkribu batean zioneran, «ez da besterik ezpada amorezko ta alkarnaiko

lagundia baizik, nundik laztasun eta morroi-bildurdana-guztiya oso urruti egiten dan».

Au guztia eta gero esatekoa, klaru ta argi-askoagiriko litzake, baldiñ laburkida batean eziñ sartu leiz-kean egite ta gertakizunak bat banaka lumaz itzkriba-tu bear baginduzke. Irakurtzekoak dira ala ere bizitzaluzeagoetan guk emen batzuek laburtxo ukitu ta esa-nak utziyagatik.

Bere beste bertuteen artean esan genzakeana daalegia, umiltasuna zala beregan buruba geiena goora-tu zuena, eta A. Ribadeneirak oi duen esku-giro ona-rekin eskribitzen duan bezela «Jainko gure Jauna ser-bitzen abiatu zanetik, berarekin atseginkiro Ignaziolaztandu zan, birtute guztien ama ta zimendu-arriya-rekin bezela, arabakia zeriola ta erdi-eranzia ibillirik,eta pobretegietan pobrerik beartsuenaren eran, baz-tertuta, purrustatua ta utziya; eta iñork ezagutu edoestimatzerik nai etzuela, eta noizbait Jesukristo gureErredimitzalle Jaunaren amorez desonratuba ta jaza-rrituba bazan, pozik zeraman dana, bere bizitza guz-tian ondo agiri dan gisan, eta modu berekoa orobatbere erakutsibidea izandu zan».

Erakasten zuen bada, goi-goira igo nai zutenak,berbeetik eta azpi-azpitik eraso ta ekin bear zutela,

eta orra beretako guztiyai ematen zion irakasdea edoesangunza; batez ere animen onerako lanera bidal-tzen zituanean, nola ere bialdu zituen FranziskoXabier da Simon Errodriguez Portugal eta Juliara, Sal-meron da Pascasio Irlandako ugartera, eta Salmeronhura bera ta Lainez Trentoko Eliz-Batzarrera, Alema-niako apostolu Pedro Ganisio Doatua ipar-aldeko baz-tarretara, eta A. Antonio Araoz eta beste gizasemeargidotarrak Portugalera ta Gaztelara.

Ama ere, eta ama maitea deitzen zion orobat umil-tasunaren aizpa dan pobretasun edo beartasun santa-ri; eta beartsua bizitu zan, eta bere semeak erepobreak izan zitezela nai izandu zuben.

Arrotasunaren tantañia eta pensamenturik ere ezsentitzeraño allegatu zan ill baño askoz leenago; etabazion eze, griña guzien artean antuste edo soberbi-yari ziola bildurrik gitxiena. Ainbeste, umiltasunarensustrai bearra dan, bere buruaren ezagueran barrura-tu ta ondoratu zuan.

Txit gutxi, eta orduan garairik premiatuenean bereburuaren gañean itz egin zuan, eta orobat bere eskuzaldatutako landare gizen iori ark ematen zituela ikus-ten zituen prutu ugarien gañean; eta zer edo zer esa-

tea zuanean, Jaungoikoari bakarrik gloria ematekozan.

Etxeko lagun guztiak bere burua umillatzeko bai-zik serbitzen etziotela esaten zuen, guzien artean eze-rezena bera ikusirik.

Ill ondorean nai zuena zan, bere gorputza anaba-sa zikiñezko kostal zar bat bezela kanpora botatzeazakur pizti eta egaztiyak zokoren batean jan zezaten.

Etzuen ordea ezertan obeto bere umiltasun piñ-piña azaldu, nola ez-artu nai izatean iñola, eta geroutzi naiyean oso, Lagundi guziko buru izatearen kar-gua, bere burua txit ezerezean eta artarako egundoizango ez zanetzat zeukalako; izanik alabañan A. Riba-deneira berak adierazten duen eran, bera ezagutuzutenentzat miragarriena gai onetan, jakiñik ere nolaondo-eraentzeko bear diran doai guziak Jaunak emanziozkan, eta ainbesterañoko mallan, eze atsegiñlegozke eta ontzat guztiz, buru edo gidari besteren-tzat diradenak, baldiñ aren artarako egokitasunak,aiñbesterañokoan osotua izateko ark zeuzkanak, erdi-ka balituzkete ere.

Beste birtute argi batean begiratuko zuen anbatirakurleak, zeña ez dirudi aiñ ederki umiltasunarekinalkartzen dala; eta izandu zan arako biotz-onditasun

ezagun ta goiyeneko hura; zeñagatik galaikiro batekesan ere zuben, mundua baño are galantagoa zala.Baña ordea, nola ez diraden kontrestak eta alkarrenkontrakoak ta arerioak ezpada guztiz alkar-zaleak etaaizpatiyak, Gipuzkoatar guztizko onegan bildu etabatu ziran, edozeñ Jainkoaren serbitzuko ekiñ-aldidanik gogorrena ere pensatu, ekiñ, aurrerazi, eta bereburu-erpiñ eta osotasunera eramateko, umiltasunikondotsuenekoa, gutxitan gizartean agertu izan dira-den biotztasun, kemenkizun eta ausardi santu bate-kin. Egiya da izan ere, biak adiskideki laztantzen dira-dela, zerren bata gere beeratasun, bear eta ezere-zean, eta bestea Jainkoaren esku eta laguntzanzimendatzen diran; edo orobat lenengoa bakoitzabere buruaren uste-ezean, eta bigarrena berriz Jainko-aganako uste betean; bi gauza, santutasunezkobidean alkarrekin beti dabiltzanak.

Oraiñdañokoan ikusi ditugu egitaldi batzuek txitarrigarriak ala ere, eta oraiñdik aurrerakoan Jaunarenmesedez geiago ere ikusteko gaude. Gure santu umilleta biotz-aundiko onen bizitza izandu zan bada, birtu-te bi oien jarduntza betikoa eta guztizkoa, eta bestebertute sendo eta osotuena orobat; naiz Barcelonan,Alcalan da Salamancan, naiz Venecian eta Erroman.

OSAGARRIASan Ignazioren jaiotzaleku,

eskribu, eta Euskeraren gañean

zerbait

San Ignazioren jaiotza-lekuaren gañean

Liburu onen lenengo Partearen aurrenengo buruaemen osatu bearrean arkitzen gerade, geroz jakindegun ezkero garbi, zeñ Etxe-santuko toki ta lekutanFundatzalle Santua jaio zan.

Eta alegiya: berarekin maitakiro tratatu eta berebizitza lendabizi izkribitu zuen A. Pedro de Ribadenei-rak badio eze, etxean leenengo sartuta, jaiotza-lekua-ri bezela, San Franzisko Borjak jaieraz muñ-eman ziongelan jaio zala. Ori bera dudaren izpirik gabe aitortzendu, bere bizitza orobat eskribitu zuen Cienfuegos Kar-denalak ere, esanaz Borja Santuak lenengo mezaeman zuen lekua, San Ignaziok bere jaiotzarekindonekidatu zuena bera zala, eta geroztik (gaur dago-an eran) errugutegi edo kapilla biurturik arkitzen dala.

Orobat edo obeto A. Franzisko Garciak santuarenbizitzan, S. Franzisko Borjaren gañean diarduela.

Au alabaña, erdiko zoru edo bizitzan dauden irure-tatik, ezkerrera goazela, azkenengoa, eta Ama BirjiñaDoloretakoaren izenekoa da.

Ala bada, (norbaitzuek siniskizun onarekin, bañaarrazoibide gutxirekin esan izan duten bezala), ezgoiko bizitzan ta ez beeko tresabean jaio zan.

Liburutxo onen eta besteen Euskeraren gañean zerbait

Euskeraren gañean ere zerbait esan, edo erakas-tetxo bat gai onetan emen zenbaitentzat ezarritzea,premiazko gauza ta jakinbide ederra-txit izango dalauste izan degu.

Liburutxo onen Euskera Euskal-erriaren erdi-erdi-koa da, inguru guzietan obeto enzuna eta aitua izandediñ; bada Euskara osoa bat bera izan arren, gorputzaundi eder bat bezela, iru edo lau izketa-modu edodialekto daduzka, Griegoari eta beste izkunde ospa-tsueneko askori gertatzen zaion bezela, eta ala, tallu-irudi eder bati alboetatik begiratzen zaion eran, bestebat dirudi Sortaldeko Euskal-erriaren erranak eta min-tzatzeak, beste bat Sartaldekoaren berba-egiteak etaesateak, eta beste bat Egoaldeko edo Euskal-dierria-ren biyotzeko itz-egiteak, esanak, erausiak, eta itzpi-deak. Lau bat milla urtean Pirineo edo Subola-mendiinguru ta Kantauri-mendietan sustraitua dagoan Eus-kara galaiaren arbolak oiek ditu bere iru besanga etatantai galantak bezela, eta oietaratu leizke eroso ta

zuzen, erri danetako esaerak, arbola, edo zuaitz bera-ren adar-inguru, arbasta, txotx eta kimuaren modura.

Euskeraren eta Euskaldunen gañean aditua irteneta zerbait jakiunde beretu nai duenak, eta ez nola naita abuntun gai oien gañean itzegiñ da jardun, irakurribitza arretaz eskuaraz itz-egin eta eskribatzeaz gañe-ra, letraz ezarririk utzi digutena liburu galant ederre-tan, anziñakoen eta fuero Liburuen urrena, A. GabrielHenao, A.J. Cortes-Osorio, L. Herbas, Maedeu, G. deHumboldt, F.L. Lécluse, L. Bonapartek, eta euskale-rrietako Juan Bautista Poza, Etxabe, Sandoval, Gari-bai, A.J. Moret, A.P. Abarka, J. Etxeberri, Salazar, Men-doza, Oihenart, Darrigol, Larramendi, Ozaeta, Mogel(irurak), Erro, Astarloa, M. Zabala, Zuaznabar, Noviade Salzedo, Zamakola, Hiribarren, Isasti, Iturriza,Iztueta eta beste onelakoak.

Izkera onen letrakinde edo gramatika gauzetanorobat adituenak ditugu A. Larramendi, A. Kardabe-raz, Astarloa, L. Astigarraga, M. Harriet, M. Hiriart, FraiMateo Zabala, Francisco Ignazio Lardizabal, M. l'abb-ñe Darrigol, Duvoisin, M. d'Abbadie, A. Chaho, M.Geze, eta oien denborako ta ondorengo bestebatzuek. Euskerazko abezearen gañean, azpian erde-raz dagon oarra irakur bider.

Oraiñ bada, Eskuara Sortaldekoan, zeñean, Fran-ciako Lapurdi edo Lau-urdi, Zuberoa, Subola eta Napa-rroa-beekoa dana batzen dan, iztun autuenak etaeskribalaririk bikañ da bitoreenak izandu dirade Joa-nes de Lizarraga, Joanes de Etxeberri, B. Gasteluzar,Axular, E. Materre, Baratziart, P. Argainaratz, Larregi,Xurio, Haraneder, Hiribarren, Goienetxe, Larregi,Duvoisin, Intxauspe, eta «Gomunta edo meditazio-neak gei premiatsuen gaiñean» eskribatu zituen eliz-gizona.

Euskara Sartaldekoan, zeñean Deba-ibaitik Biz-kaiaren atzenerañoko errienak eta zenbait Arabakoa-renak ere sartzen diran, berba egin dute itzpide etaerausi ederrian beren liburuetan Kapanaga, A. AgustinBazterretxea, A. Kardaberaz, J.A. Mogel, Juan JoseMogel, Bizenta Ant. Mogel, Pr. Pedro Atarloa, Pr. Bar-tolome de Santa Teresa, Pr. Pedro A. Añibarro, D. Bar-tolome de Olaetxea, Pr. Jose Antonio de Uriarte, Euse-bio M. de Azkue, eta bat edo beste gejagok.

Baita ere Euskera erdikoan edo Egoaldekoan, nun-goa Gipuzkoan Naparroa-goikoan ta Araba-partebatean itz-egiten dan, eskribitu dute itz-giro gozo,garbi, leun, eder, berdiñean A. M. Larramendi, A. Ag.Kardaberaz, A. Seb. Mendiburu, Juan A. Mogel, Pr. Juan

A. Ubillos, D.B.A. Mogel, D. Juan B. Agirre, D. Luis Asti-garraga, Ag. Iturriaga, J.Ign. Iztueta, Pr. J.M. de Larro-ka, Fco. Ign. de Lardizabal, Pr. J. Ant. de Uriarte, Gr. deArrue, M.A. Antia, D. T. Elizalde, J.M. Eguren, eta bes-teren-batzuek.

Oietan ondo ta gogoz gau ta egun beta daneanirakurri ta ikasi ezkero, danak ederki Euskeraz egiñdezakete; baña batez ere animen kargudunak beardan kontu, arreta ta diñatasunarekin Jainkoaren itzagarbi euskaldunen biotzetan ezarri. Sentigarria daegiaz, bestetik gizon adituak diraden zenbaitzuek,Euskeraz itzegitera bearturik, gaztelania edo franze-sarekin naaspilla bat eginda, jardutea. Au da alaba-ñan, zenbait eguneroko paperetan agiri dana, gaztela-nia franzes-esaerakin naasturik, Cerbantes, Leon, Gra-nada, Ribadeneira eta Santa Teresaren izkunde galaieroso zaintsua abarrakitu ta ondatzen bezela, besteorrenbeste gure izkuntzarekin egitea.

Ez degu esan nai orregatik zenbait itz latiñetik edoerderatik artuta euskaratu ez leizkeala egoki ta erosonoiz edo noiz, batez ere Sakramentuen eta besteeliza-gauzen, auzi-kontuen eta jakiunde, ta arteetakoizenak edo oien antzekoak aipatu bear diradenean;bai ordea baimen orregaz alik gutxiena baliatzen saia-

tu bear geradela, euskeraz ondo ta bear dan erangeron erausiak eta itzaldiak ixuri nai eta gura baditu-gu. Baña onetan aitu ditzagun laburkiro, zeñ erososasoi ta giro-giro ai zaizkigun euskal-erriaren onra taedergarri izandu ziraden bi: Aita Prai Bartolome SantaTeresa Markinako Karmendarra, eta San Franziskueta-ko Aita Frai Juan Antonio Ubilloskoa zana. Lenengoakbere eskribuen gañean irakurleari itz edo berba-egi-ñaz, onela dio: «Esan batzuk imiñi ditut gogo bagarik,geure Euskerako berbeeta nausi, maite, zaar, gaztetu,gozo, prestu, ugarira, geure erruz, erbestetik etorrijak.Euskeria berez aberatsa da, bagenki ondo. Geuk Elei-xa-gizonok berba askotan naastau, ta ezaindu deguEuskeria. Geuri entzunda, dakijeez baserrijetakuakJaungoiko Omnipotentia, Poderosua... Birjiña Klemen-tisimia... Miserikordijosia... Mandamentubak... Absol-biziñoia... Doloria... Errestituziñoia... ta beste onakoberba euskalgaixtoko asko. Erdera ez dakijeen euskal-dunak eureen etxetan, ta artu emonetan biar dabeenguztia, esaten dabee euskera garbijan. Kristiñautzakoikasijan dira euskaldun gaixtoak. Ez da au euskeriarenerruba, ezbada geuria. Oituko bagiña geu Eleixa-gizo-nok Larramendi, Cardaberaz, Mendiburu, Moguel, tabeste Euskaldun garbijak irakurtera, ta areen erara

geure siniskizunak, ta eginkizunak berbeta garbijanpulpituan, ta ostian kristiñaubai erakustera, ariñerbestetuko litzatekez, geure euskera maitia, ta abe-ratsa zaindu, ta lotsatuten daben urrin-errijetakoberba banakaak. Astarloa-bat, Erbas-bat, Erro-bat, tabeste jakitun asko jagi ez balira, geure euskera jausi-ja irakoitera, uste dot, geuk galduko geuntzala lasterbere ontasun, ta edertasun guztia...

»Egija da, Jesu Kristo geure Jaunagan sinistutia, taari darraikon guztia dala, dan legez, txito barrija eus-keriagazko; geure kristinautzako gauza barri askorenizenak bere barrijak dira; ta areetati ez gutxi kristan-dadiagaz beragaz Urrin-errijeetati etorrijak. Onetarikoija izen artubak, Bautismua... Konpirmazinoia... Peni-tenzija... geure Euskera garbira aldatutia, ondo litzaa-tekian edo ez, jakitunak esango dabee. Ez da aiñ biargatxa, euskera garbiko izeneetan imintia».

Besteak txukunago dio oraindik bere liburuarenitzaurrean, era onetan «Izkuntz bakoitzak ditu itzegi-teko, berezko ta bere etxeko itzak; gure euskerakbeintzat bai; onez osterontzeko geienak latiñ itzkun-tzarenak dituala, ta oez gañerakoak, nork daki nongo-ak, ta norenak. Berezko itz oek eskribitzean ta esa-tean, ezarri bear dira, bakoitzari dagokan tokian. Eus-

keraz darauskizunean, euskerazko itzak ez badara-bil-tzatzu, zure erausia itzunea edo barbarismoa dalaesango dizue; ta itz bakoitza, dagokan tokian sartzenezpadezu, zure itz-jarioari araututza edo solezismoadeituko dioe. Bost onelako entzuten degu Euskerazkosermoietan! Alabaña, zori gaixtoan dakusgun bezela,euskaldun gutxik nekatu nai du euskerazko itzak billa-tzen eta bakoitza bere tokian ipintzen. Euskerazkoitzai ongi ezpadirudi, edo oitua ezpada, hura utzi; arenordean artu diteke, ark esan nai duan adieraztekoadiña dan beste bat. Adizazu oraiñ, gizon andi jakintsubatek egiteko-onen gañean diona. (Gizon au da PraiLorenzo Villavicenciokoa)».

Euskera itzegitea, aurreratzea, galaitzea, apain-tzea, gordetzea, eta loretu-azitzea, egoki, protxuzkoata onragarria da guztiz kanpoko jakintsuentzat, etaeuskaldun danentzat are geiago. Izkundezaleak edolinguistikara emanak asko aurrerako lirake onekinEuropako izkuntzen ezaguera osorako, eta besteerakoere bai; anziñako lurkiundera edo geografiara eta zar-gauzetara jarriak argia pranko orobat izango luketeberen jakingaietan zuzenago jarduteko; kondairatza-lleak ez gutxi, eta batez ere gaztelaniaren eta franzes-

izketaren sustrai guziak billatzen; barruntatzen, aztar-tzen eta ezagutzen diarduten itz-jakindunak.

Oiei, arretaratu nai baziraden, milla arrazoi etaerakai eder aurkeztu ziezten A. Larramendik, etaguziaz gaiñ Akademitar edo ikasola gaztelaniakoai,zeñakin itzetorkien edo etimologien gañean itz-egitenari dala, berakgatik liburu batean esaten du onela.

Euskaldunok gerok gerade ordea geiena euskara-ren alde eta onerako egin bear gendukeanak. Euska-lerriak beti illezkorra bere zorionean iraun dezanzimendutzat edo iru arroka bizi ta pillare gogor beze-la daduzkanak dirade, prestutasun kristauzkoa kris-tauai dagozten oitura ederrakin, bere eraen-modu tabizilege berekiak, eta bere izkera eder millaka urte-koa; Ikusi era berean pag, 88 eta bere iztegiarenaurrean ugari diona. Eta iru gauza oien kontra ai dirata aiko ere Euskalerria doakabetu, gaixtotu ta onda-mendi izugarrian amildu-azitzeko aztalka-bizian dabil-tzan eta diarduten etsai, arerio, eta naaspillazaleak.Beragatik gogor egin bear zaie; eta kontuz ibilli. Etaorra arrazoi portizenekoa-or euskera gordetzeko,eskudatzeko eta goitutzeko. Ederki eskribatu zuenonetan ere euskaldunen eta euskerazaleen Aitalen

otsandiko Larramendik A. Mendibururi bialdu zionkarta baten, diolarik. «Euskaldunak Euskera .

Eta A. Agustin Cardaberazek, zenbat gauza ederda egoki esan zizkigun euskeraren alde? Bere liburu-txo «Euskeraren berri onak» deritzaiona irakurtzeabaizik ez degu zearo au ikusteko. Aiñ gizon santuaizan arren, begira zeñ zorrotz ai dan leku batean egigalantak esanik: «Obra obeagorik errientzat ezin, alafede, umeak ondo azitzea baño, egin dezakee. Arga-tik, maisu ta guraso umeai erakutsi bear dienak, oriondo egiteko erreglak bearrago dituzte. Seme ta ala-bak txikitatik eskolan erdaraz ta euskaraz, edo guzti-tara, oitu bear dira, ta arrazoi gabeko lotsa beltz gaiz-toa pisatu ta kentzera. Bestela, zer lotsa gaizto itsu-siagorik, euskaldun galtzadun edo gizon egin bat, lauerrengloi euskeraz ezin irakurririk, ez atzera ta ezaurrera, lotu-ta ikustea baño? Ta ori guzia, zergatik?Añ asia ta erraz lau egunean libru bat irakurtzen ezekin edo jarduteagatik. Lau eguneko ejerzizio piskabatekin seguru, erdaraz bezala edo aisago, euskerazirakurtzera egingo zera: egin ta irakurri, ta nekerik talotsarik eztago...

»Emen guraso ta maisuak falta andi bat erreme-diatu bear dute, ta gure euskerari orañdaño baño

mesede geiago egiñ: jendeen artean beste lenguaje-rik euskera baño ditxa gabeagorik ezta ikusi, ta, gurejatorrizko edo jaiotzako izkera ez balitz bezala, ta eus-karaz itzegitea pekaturik aundiena balitz bezala, gizaartetik kendu ta lurpean ondatu nai dute, ta eskoletansortija edo siñaleakin, azote ta kastiguakin, eragotzinai dute: Zer erakeria itsuagorik au baño? Euskaldunprestuak, ez arren orrelako ofensarik zuen lenengo tabeti bear dezuten euskerari egin. Zuen juizioa non da?Euskalerrietan nola gauza onik izango da?... ...Ikustendeguna da: gazteak latin gramatika ikasten dutenean,naiz Gaztelaniaz, naiz Frantzesez, naiz Euskeraz itze-giten dute, ta ori eragozten ez diete. Gramatikakomaisu famatu bat gure egunean izan zan, latin gauzakere euskaraz erakusten zituena: ta franzes euskaldu-nai gramatikako erreglak euskaraz adirazi ta erakus-ten diezkate. Ala, ez eskolan ta ez gramatikan, euska-ra beñere utzi bear ezta. Soldadu jaun onek arrazoiandia zeukan. Al datekean disparaterik bidegabeenada, euskera gazteai debekatu ta, madarikatua balegobezala, kastigatu ta eragoztea. Eskolan bertan eraka-tsi ordu onean, ta erdaraz jardun dezatela; baña gerolibre, naiz euskeraz naiz gaztelaniaz: orrekin bietaraegingo dira... Bedeika nik dakidan maestra estimaga-

rri errespeto andiko bat, bere grazia onarekin ta kas-tigu gabe ume inozente sei urtekoai ere, euskeraz,erdaraz ta latinez berdin, txit trebetasun andiaz taederki lotsarik gabe irakurten erakasten diena. Ojalaori bera maisu guziak egiten balute: mutil mutu lotumotel gutxiago errietan izango litzake. Baña utsegi-tean, oiei sosgeuz ta grazia onean, nola ondo irakurriedo esan bear duten, adirazi bear zaie, eta ez bildur taikarakin. Oitu bear dira, ez emengo izkeran bakarrik,ezpada edozeñ dialektotan, eta Frantzia edo Nafarro-ako edo Bizkaiko libruetan ondo ta trebe irakurtera.Onetarako diran erreglak ondo gordetzen badira, edo-zeñ euskera txitez beraa, suabe eta gozoa ertengo da:eta deadar, izu ta golpe gabe, ezpada onez, egungutxian ondo esanzan, ederki ta nai bezala, irakurteragure txikiak eta andiak egingo dira... Miragarrizkoa danola euskera, soll-soll, bakarrik edo nik eztakit nola,bizirik ainbeste sekuletan egon dan ta dagoen: añberez ta beregan, añ argi ta garbi, bere erio ta arerioguzien damu gorri gaixtoan badere. Alere asko, egie-ki, euskera galdu da. Baña ori ezta euskararen, ezpa-da euskaldunen desonra: bada oiek polikitu, apañdueta edertu bearrean, lotsari gabe berak beren nagita-sunez itxustu, larrutu ta desegin izan dute...

»Baña, gure probetxo on askoren animak salba-tzeko, euskarak burua jasotzea Jainkoak nai du: gurebaserrietan jende prestuak dirauten artean, euskarakiraungo du. Esan oi dana: oiei lepoa ebaki edo biziakendu gabe, euskara ezin utzi edo kendu diteke. Jaun-goikoaren borondate jakiña da, aren fede ta legekomisterio ezkutatu ta dotrina sabaltzeko bear dana,sazerdote jaunen ministerio sagraduetan, euskerazbaizik emen egin ta esan bear ez dala». Oneraño A.Cardaberazek.

Denbora da beraz Euskaldunak ere beren izkundegalai baliozkoena bere apaindura destiatzalleakinbeste izkunzarik sonatuenen artean aurkestu ta azal-dutzeko. Au errezago da oraiñ eta emendik aurreraegiñ eta egingo diraden liburu asko ederren bidez.Oiek baidira alabañan, zion miriku edo sendagilleSarako irakasle J. D. Etxeberrik (izkunzaen eta euske-rarekiko ta gomendiozko karta edo gutun batean)«kutxak eta arkak, ceñetan itz eta solas ederki etaongi erranak eta pentsatuak, galdu.gaba baitaiudealtxaturik begiratuak, eta goardatuak; eta ala, mane-ra hunetan ikasten da ongi, eta ederki mintzatzen, etabide beraz hitzkuntzak ere dehazi beti aitziñatuz,hobeagotuz eta edertuz». Oraiñ bada, Euskerak iraun

da aurreratzeak, ez du eragozten ezer gubernutar taaginte-gauza guziak izkuntza ofizialean edo erresumaosokoan tratatzea, dala Gaztelania dala Franzesa; etakanpokoak datozenean beti dute euskalerrietan nore-kin itzegiñ ere. Ezagutu ta maita dezagun gauzabakoitza bear dan eran, legez eta bidez. Euskera ezergutxi edo deusez maitatzea, bera dan aña eta bezelaez ezagutzetik dator; zerren ignoti nulla cupido: eza-guera-gabe ez da maitatze onik, bada ezaguera daborondateari argi egiten diona, maitagarri dana neu-rriz laztandu dezan. Itxumendi ta jakiñeza aldendu taaiena bitez ere euskerarekiko, eta bestera gertatukoda. Au ederki ta klaru dakusgu Larramendi, Mendibu-ru, Astarloa, Erro, ta beste euskeralari ta ikasizaleargienekoetan.

Ah zeñ egoki litzakean Franzesaren Gaztelaniareneta beste izkeraren gisan Euskarak bere itz-lagunkidaedo dala akademia edo ikasola idukitzea, juan daneunkidako Lagunkida Erreal Euskaldunaren asmoakparteka beintzat betetzeko eta beste gauza on askoaurreratzeko; bildurik ortarako zar da gazte letradunargienak Euskalerriko uri buruetan! Batez ere onandia litzake Baionan, Iruñen eta Vitorian apaizgaiakordendu baño leen, Hebreo, Griego, ta beste onelako

izkundeak ikastera, astean bat bi edo iru aldiz bezela,ala euskaldunak beren izkuntzan trebetzeko, alkarbillatu ta irakastea. Beren errietara joatean, lagunzata atsegiñ andia litzake erritarrentzat, eta erosoagoaixa legozke beren izketa ta itzaldi ederrakin animenonean lan egiteko.

Jaungoiko gure Jaunari nai degiola gauza oekguziak zuzendu ta eraentzea bere gloriarik goi etaandienerako eta gizonen salbamendurako. Ala gertadedilla.

SAN IGNAZIOREN KANTAERA TA MARTXA ZENBAITZUEK

SAN IGNAZIOREN ZERURATZEARI

(Laukoak)

Izarrez-izar, euzkiz-eguzki,milla munduren arteanaingeru-talde soñulariyakzabaltzen dira batean.

Zillar zurizko, ta urre gorrizkodistiadura ixuririk,soñeko ederrak daramazkiteaizeak apaiñ jarririk.

Dijoaz egan pozez gañezkaastiñdurikan egalak,murgildurikan beren biyotzakbetiko atsegiñ-ujolak.

Oien erditik gure Ignaziobere jargoira zanean,bazter danetan pesta geitu zanzerutar galai artean.

Bere garaipen paregabeakantatzeari benetanekiñ zioten, danak urturikJainkozko amore garretan.

Nun dira lurrak? Nun dago Erroma?Nun andizki goi erpiñak?Uts-ezerezak dira Zeruanmundu guziko atsegiñak.

LOIOLAKO A.S. IGNAZIO KANTAURITARREN BITARTEKOAKANTAERA

(Iru berso-modu ta bi kantalditan)

1.

Kantauritarren gordetza dezunZeruko Aingeru galaia!Eman idazu zeruko izkuntza,Leundurik mingañ alaia:Eldu da noizbait IgnazioriKantatutzeko garaia.

Zatozkit ariñ zeru urdiñetik,urraturikan izarrak;zure ega zillar-urrezkoetanartuko ditut indarrak;zurekin naitut girabiratumundu guziko baztarrak...

Onela erregu bero-beroangora nengoan begira;baña bat-baten menpetu nintzan

lo gozo baten eztira;ta aldatu nintzan, (ez dakit nola)aingeru-biren erdira...

Zeru-zaldunak agertzen dizkit

Erromako Uri pareanLur itxasoen lau alderdiyak;soñu gozoen antzeanixurtzen dizkit itz-aldi oekgure Iñigoren gañean.

«Jainko gure Jaunaren gloriatzalleaLoiolako Ignazio da paregabea;Or Erroman gorputza, anima an Zerubanbere izen da egiñak an ta emen mundubandirade otsandikoak... Onari Jainkoakbeti dizka ondasun neurriz gañezkoak.Iñigok diyo beti «Jaunari Gloria»Aren Glori-andirako dauka Lagundia,Zeña Jesus duela buru, ai da aurrenaMunduz-mundu zabaltzen Jesusen izena....Ordutik gerra dabill munduban gogorra,Jaiki zalako kontra deabru galdukorra:Infernu ta gaiztoak Zeru ta ElizariKontra ai dira irten naiez noizbait garailariKantauritar-erriya, ez izan bildurrik,Loiolako Inaziori menaz jarraiturik:Au dezu zeruetan Bitarteko artuba;Segiturik berari zera salbatuba».

Itz-azken oiek esan ordukoOdei argizko leunetanIrristaturik argitu giñanUrola-inguru ederretan.

Emen berriro zabaldurikanArrosazko ezpaiñ gorriyakEraso zidan esan-oiekinZoraturikan mendiyak.

2.

«Loiolaren izena darabilte aizeakDarabilte gizonak, darabilte humeak;Bedeinkatzen da izen au usai gozo arteanEbro, Nilo, ta Ganges, ta Amazona aldean.

Kantabriako mendi tontor altubetanArkaitz tartean eta Ibar-zelaietanLorerik ederrena nola oi dan ataraAldatutzeko Errege loretegietara,Ala beregandurik Iñigo Zalduna

Loiolatik Jainkoak, egin du ezaguna.

Andiya bada Iñigo-Iruña gordetzen,Guztien gañekoa da Jauna serbitzen...Orri begira beti, Euskaldun prestubak,Zeron erri gordetzen, ta izaten santubak.

Inaziori jarrairik goitu diradenakDituzute inguruan gizon argienak:Araba, Naparroa, Gipuz ta BizkaiakArgidotar semetan dirade emankoiak.

Araba zabalean Aiala ta Olabe,Galin, Vela, Guevara, ta eun geiago daude.Javier Naparroan, Uriz ta Azpilcueta...Baña, milla izenentzat nundik degu beta?

Bakarrik alde onetan Bizkaira begira,Itxasozko azañetan or agiri diraMachin Mungui, Arbolancha, Bilbao-tar ona,Errekalde, Arteita, Mello Bertondona...

Iñigori jarrairik santutasunean,Azaltzen dira Landa ta Uriola batean:

Zumarraga ta Arauna, Isunza Jauregi,Berrio-Ochoa eta Menda Gisategi.

Gipuzkoa txikiyan gizon andienak,ez dira diralako Loiolaen urrenak?...Elkano, Andia, Legazpi, Oquendo, Larrea,Urbieta, ta Idiaquez, Churruca jendea,Beste millaka utzirik, lur ta itxasoetanOspatsu izan dirade milla baztarretan.

Santu izaten Japonen San Martin, eta IngrenLizardi Asteasukoa, Antxieta Brasillen,Errezilgo Herkizia, ta Oiarzungo Isasa,Araoz, Cardaberaz, ta Aita Berreiarza...

Baña, kopuratzea da errezago izarrakKanpoko bedar eta itxasoko ondarrak,gizadi argiya baño Kantabriarena,Zeñen guzien artean da Ignazio goiena,Nola odeien gañera kopeta altxaturik,Loiola Elizak dauzkan etxeak beturik.Edo Euskaldun-erraldoi Joaquin AlzokoakNola gaintzen zituen jende Lapongoak.Jarraiyozute beti, Euskaldunak, orri;

Bere antzera bizirik, Zeruraño korri;Berari erregu bero, ta aldare berriyak,Berekiñ gozatzeko Zeru-jauregiyak».

Lilluraturik arkitzen nintzanaiñ gauza andiak aditzen,Baña, ara nola zeru-zaldunakasitzen diran egatzen,Farra gozoan, esanaz, «agur»,Zeruronz zaizkit goratzen.

Euzki bi egiñik izar-artetikDijoaz, botaz lurreraArgi-itxaso bat; ta iduritu zaitNi ote-nijoan batera;Baña, naiz geldi mundu tristean,Juan gabe zeru ederrera!...

Arren, gizonak, egiñ alegiñIgo dezagun zerura:Ara igotzeko, ta ez besterakoJaio giñaden mundura;Ill-arte gerra pekatubari:Guazen Santuen lekura.

(Ala biz)

SAN INAZIO LOIOLAKOAREN IBILL-NEURRIA EDO MARTXEALENENGO PARTEA

(Batena)Ignazio, gure Patroi aundia,

(Guziona)Jesusen KonpañiaFundatuEta dezu armatu:Ez da ez etsairikJarriko zatzunikIñolaz aurreanGaurko egunean;Naiz betor Luzifer deabruaUtzirik infernua.

(Berriro, Ignazio etc.)Zure soldaduakDirade aingeruak,

Zure gidariaDa Jesus aundia,Garaitu dituzte zure anaiakEtsaiak.

(Birena)Ez dauka FedeakEz kristau nereak,Ez dauka bildurrik.

(Guziona)Iñungo aldetik:Ignazio or dago,Beti ernai dago,Or dauka jendeaTxit garaitzalleaBandera altxaturikGerran azaldu nairik.

(Birena)Gau eta egunGuztiok pakea dezagun

(Guziona)Beti gau eta egun.

(Berriro. Zure soldaduak etc.)

BIGARREN PARTEA

(Batena)Ignazio, bildu dezu munduan,

(Guziona)Arritzeko moduanjendeafede biziz betea,jende jakintsuaeta indartsua,beti dabillenagerretan aurrena,elizaren etsaiak billatzen;topatu ta garaitzen.

(Berriro. Ignazio bildu etc.)Dituzu anaiak,gerra egin-naiak,da oien legeaetsai garaitzea,oiek ditu bere gordetzalleakfedeak:

(Birena)Dirade ezagun;dabiltza gau ta egun

Europan, Asian,Afrikan, Amerikan:

(Geiona)Legorrez ta itxasozdijoaz ta datoz,dabiltza nekeanIndio tartean,edo errege-etxeanJesusen izenean.

(Birena)Beti peleanbizitzak dirauben artean.

(Guziona)Beti beti pelean.

(Berriro. Dituzu anaiak etc.)

IRUGARREN PARTEA

(Batena)Ignazio, dira zure anaiak

(Guziona)Itxas-gixon argiakarraunak

bogatzen dakitenak:Pedroren ontziabadago ertziaarroka tarteanegunen batean,bertatik botean dira sartzeneta argana joaten;

(Berriro. Ignazio dira etc.)Sokakin loturikarroken artetik,baldiñ bada etsairikoiek garaiturik,an daramate ontzia kaiera,leorrera:

(Birena)Naiz izan ekaitzabogatzeko gaitzaeta bagen goiaknaiz busti odeiak,

(Guziona)arraunak arturik,alkar alaiturik,botean sarturik,bizitzaz azturik

boa boa deirik,an dijoaz kaietik

(Birena)Bultzeaz killa,Pedroren ontziaren billa,

(Guziona)beti bultzeaz killa.

(Berriro. –Sokakin loturik, etc.)

D. Ag. Iturriaga apaizak

SAN IGNAZIOREN MARTXA BERRIA

Jose Ignazio Aldalur Apaiz Jaunak soñuz ipiñia

KANTAURREA

Loiolako Ignazio,Euskaldunen Aita!Ekiñ dragoi LuzbeliBertatik despita.

–Zure garaimen-kantakgaurdandik-asita;Sionen aitu bitezzerua irikita.

KANTALDIAK

Eliz Ama Santa,Danen argiya!Isildu negarrakagertu alaia,

–Janzi ezazu berrizapainduriya,koroiturik lorezzere iduriya.

Zeradela ErregiñEdertasunez,Parre, zorion taGalaitasunez.

–Goza-ezazu Jauna

deadar bigunez,goza-ezazu, ez iraunsamiñtasunez.

AZKENA

Bere naigabeakinbiotzak suturik,Ignazio andiariguazen jarraiturik.

–Segi zaiogun menazezpatak arturik,egan bezela guazen,alkar alaiturik.