SCBOLIA SELECTA

IN

E S A I. I - X I I.

QVM

VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPSÅL.

PR AS SI D E

GUSTAVO KNÖSß- TH. DOCT,

3. ITT. ORIENTAL, PROF. REG. ET ORD.

PRO GRADU PHILOSOPHICÖ

p. p.

ER. DAN. SELANDE#Stip. Piper.

JBothn,

IW AUDIT. GUST. DIE XXVII MART. MDCCCXX1V.

H. A. M. S.

P. X.

UPSALIiE,EXCUDEBANT REGIAS ACADEMIiE TYPOGRAPHI»

\

ad esa i. V: i. 73

Cap. V.

i. Versibus 1 — 6 continetur quod Orientales di-cunt Vuto |3a^), quo hi comprehendunt voca-bulo tum quod nos tabulam dicimus, ubi animantia autarbores et plantae prodeunt agentes, tum parabolam ,

ubi homines. Notissimae sunt fabulae Bidpcii seu Indi*ci Hitopadesa, atque Lokmani. Apud Hebraeos nonminus frequentes sunt, quam apud Indos et Arabes.Quae Jud. IX: 7. sqq. 2 Reg. XIV: 9. Ezech. XVII:3. occurrunt, fabulas diceres, quse 2 Sam. XII: i.

parabolam. Parabolis quoque usus est Dominus no-

ster, ut de vinea (Matth. XX: 1. sqq. XXI: 2g. Marc.XII: i. Luc. XX: 9), quae quidem in libro Esaianosaepius populum reprsesentat, ut III: 14 XXVII: 2

sqq. Hase vero parabola nostra rythmice est con-cinnata, unde eam Propheta Canticum dicit. Fin-gitur arnicus, ceti a vinea sua evenerint quae narran-tur. — N2 rn*>u/N Agednm! canam. Futurum parago-gicum, addita terminatione rv—, cujus usum et exem-

pla huc pertinentia videas in opere Geseniano, quodinscribitur: Lehrgebäude der hehr. Sprache, pag. §72. —

non est dativus, ut volunt LXX. Vulg. Chald.Saad. Luther, dilecto meo, quod explicat ChaJdaeus deIsraele, qui Ps. LX: 7. CVIII: 7. dicitur nirr» "'THy;nam blandi quid involvit haec appellatio, est quod Syrfvocant Arabes oraculo huic objurgato-rio parum conveniens, Potius igitur \ hic significafcde, ut solitum post verba dicendi, Conf. XXVII: a:

10

74 ad esai. V : i , t.'

*

nb uy canite de ea fvinea). Ita quoque in Arabicis,ur Co»-. Ill: 162. IV: 54. Vid. Schultens Opp. ipbi. p.J95. 196. Adeocjue 'H'H'j ideni valet ac p-p in mein-bro sequente, ubi inancuin prius et non satis expres-sum : de arnico meo, plenius explicatur per: Carmen amititnei fnempe) de vinea sup. — Ht etmicut, Canrie. I: 13.14. 16. it. patruus; nam in pluribns orientis Jinguiseodem vocabulo exprinuintur ideae cognati atque amici.Hinc Aqu. rt 7rxrfoi3éÅ(p&, cum quo conspirant Vu!g.et Luther. Sed LXX. habent rå ciyx7rtrris» Cum. igi-tur hic sufficiat ipse hebraismus, non opus est, ut exSyriaco turbavit, agitavit, moiestiam exhibuit, eli-ciamus notionem qncreltv, et vertamus pin hHu,' per rar-meii querulum et nioes tum, thremim, ad paronomasiam quan-dam formandam, haud insolitam quidetn, sed non ideonecessariam.—pjp in tollt pingtii. pp> hic i-dem est atque Arabum Uj—' vertex montit, ut Helve-tioruin Horn in BuchÅor«, SchreckÅor«, quae sunt ea-cumina Alpium. Conf. Comu Parnassi, Stat. Theb. 5,532. Siguificat etiam parviim montern, ab aliit seorsim ex-

siantem, h. e. collem, quae quidem significatio huic estloco aptissima; nam , ut ait Vigilius, Georg. II: 113,'Apertos Bacchus amat colles.4' Filiut pinguedinit velcdipit, pro pingui, opimo , fertili, ut Vn ~ p fi.lv.is roboritpro robusto, forti, Deut. III: 18. LXX. sv v.éqari, ev to-<7tco Ttlovt. Symm p pro pa et pro sumens,fW-iso: tv pscco sAoiloov.

2. pu> est ct7raj* Aeyofx. quod ex loco Talmudicorefte expUcat Kimchi per "lön. Saad. hic utitur voca-

AD ESA I. V: 3. 75

bulo üy-c fidii foditque terram, unde derivanfcur voca-bula et , significantia instrumentum quoterra aperitut, «£i aratro non est locus, h. e. in solo lapi-doso. Est igitur confodit eam; non vero arcumde-dit, swpimento cinxit, quod habent LXX. (JPqotypiov Treqih*Brjx», ut Matth. XXI: 33, quod tarnen observandumj,Vulg. Luther, Aben Esra, Jarchi, collato chald. Np]yannulus, annulus signatorms, sigillum, signa cuhm, quod ta¬rnen potius ab fodtt est derivandum, nempe atcelando. — bpö in Piel elapidare, sensu privativo, utqyp X: 33. ramos auferre vel abscindere, denom. Pi. a

rpyp ramns. Conf. LX!I: 10« pNo nbpö. Lapides no-cere fertilitati agri, aperte satis indicatur Job. V: 23,atque 2 Reg. III: 19. Non igitur de jnu.ro ex lapidi-bus congestis intelligendum. — pp'w explicatur ab Ab-ulwalid, quod sit nobilissima vitis, quas üü^ vo-catur, et in Syria viget. Eodem voeabulo hic uti-tur Saadias, et Gen. XLIX: 11. forma, quse ad be-braicum adhuc propius accedit, Videtur ea

esse vitis, quae a Mauris vel hodie Serki vocatur et a

Persis (jKischmis, cujus uvae teueres, parvu-Ise, dulees, quam minutissima habent grana, qute vixllngua sentit, adeo ut acinis fere carere videantur;unde suspicari licet, radicem vocabuli esse Syr.ex quo vacws. — byn turvis custodum, neces-Saria vineae, 7sv^ycs Matth. XXI: 33 quod qua sonum

'"C 3

ita congruit cum arabico quo h. 1 utitur Saadias,ut idem videatur esse vocabulum. — npp torcular.LXX. 7T^o^uoy wgv£o6 sy czvt£. Matth. 1. c. afv£ev iv ctv*

7* AD "ESAI. V: i.

Xtfvcv* Duo vasa majora seu alvei plérumque Iapi-dei faciebant torcular, cujus lacus in ferior si ve terraeinfossus, sive, ubi fundus erat saxeus, ex ipsa rnpecaeså et excavatå formatus erat. Adeoq.ue bic ii nxDexcidit in ed. — ovtfNö labruscce. Hane hujus vocabulisignificationem, firmissimis nixus fundamentis, resti-tuit Gesenius. Scilicet rejeéta primum est a Celsio(Hierobot. T. IF. p. 199), qui primus cum voce lrebrseacontulit quod redditur per aeonitum, et quo q tre(napellui timris appeilatur, ex specie qua-dam rourium, qui hae sine damno herba vescunturT

cujus ipsi veneno antidotum sunt. De qua re confe-rendus est Kazwini in de Sacy Chrest. Arabt T. b p. 531.532, qui Indicam esse plantam adserit. Ipsa vero vox

Persica est, non Arabica, nec qnrcquam habetcommune cum hebraica radice V7Ni. cui rn Arabica-

T '£■

Iingua respondet malm esse, cum (j^. Cum veroIndica sit planta, et si aeonitum est,, haec her¬

ba vix in Palästina vigeat,. certe ibi nan sit frequens,tum nullam habeat cum vite simiiitudinem, neque fro-ctus ferat uvae similes, neque vitis figuram ullo modoreferat; non potest viti opponi qiws vero

proprie est adj. (sc. ) , s/gnificans malas, imiiileiuvas, ex clialdaico usu vocabuli w'nx Intime eniminter se cohaerent notio vocis Hebraica. male olere et

Chaldaica mahm esre vet videri, displicere. Refte igiturAqu. aoc7rqKx), Symm. ecreAn,, optime vero Hieron. la¬bruscce y c Iii consentiunt Jarcbi et Kimchi«. Citatur prae*

AD ESA I. V : 2, 77

terea a Gesenio Miscluia tv. Mciastnroih c. T. §. z. T. I.pag. 246. Swenh.: "Quando frutJdibus decinias sol.venda?sunt? . . . , wtonvj o^sn uvse, et labru-Scse, cum acinos adparere faciunt." Bartenora etMai!«, hie explicant orunN (quod sine dubio transpo-Situm est vocabufum nostrum, nisr omnino re-

ponertdum sit) per qyu/nüi, prin P"p:y. Labrufcci vero(pariter per ellipsin ita diéti piene voeata lobrusca vitisFlin. 12, S. 28. et lobrusca wua Colum. 8,, 5. §. 23) grae-ee ccp.7i£7\os åytpot, teste Pirnio (H, N. 23, 1. s. 14)tu-lit uvam rubram (fabruscumj, numquam mitescentemseu uiafcurescentem , atque creditnr esse quoe a Lin-nteo vocatur vitis Icihrusca r quam esse raatrem nobilisvitis perhibent. Longe aptissiimnn vero vrdetnr, hicdici, exquisitissimas et nob il issi mas vites, repugnantehtitno sterili, degenerare afcque abire in fabruscas vi-lioremve vitis speciem. Eadeni occurrit oppositio a-

pud Sedulium I, 29: "labruscam placidis quid adlmcpraeponitis uvis?" Ad sensum igitur concinnuin for-rnandutn veramque oppositionem resuituendam conve-nieotins profedbo est antiquum: vifldrufvov, quod prse-terea eerto et indubitato linguae usu probatur, quamrecentius : stinkande giftiga bär, quod ex errato örtum ,

nullo certo linguse usu nititur. Merse conjeéturae sunt,quas exhibent LXX et Theod. dlv.ccvBcec. Saad. (9^/zizaniam, R. Menahein nrrp spincc. Nostro vocabulocognatum est nyNä Job. XXXI: 40 , quo videtur ge-neratim indicari stirps quaevis inutilis vel Ioliumquodque sponte quasi natum et rnvito colono luxu-

78 AD ES AI. V: 2—6.

rians, bonam frugem superans, suffocans, exstin-guens.

4. Si verba premis, erit: quare exspectavi, utferret uvas^ et tulit labruscas? pro: quare, cum exspe-dtaverim, tulit nihilominus. Conf. L: 2. XXII: 22.

LXV: 12. Job XXXVIII: 34. 35.

5. ">pn et infinitiv! sunt, removere, pemimpeye-Sc. volo, quod in prsecedentibus latet. — Dupiici sae-pimento circumdatae erant vineae, muro Ispideo ("naProv. XXIV: 31)» et circutn hunc vepreto (nrn'^o).Vid. Harmer, Beobachtungen üb. den Orient, P. 3.PaIv *54* et Kiuichi ad h. 1. Dupiici vero hoc saepi-mento destru<5to, pecori erat vinea praedae, eandemdepascenti et tnisere proculcanti (VII: 25. Jer. XII: io).

6. nü3 videtur hic a Grammaticis de vocis od-X X

gine ambigentibus falsis instru<5fcum esse punCtis, cum

pluralis ejus sit niftä VII: 19, radix vero nun,quod optime per nVä explicatur. Adeoque nha inrniz/Widem est atque hSd intox. Vulg. ponam eam desertam.Saad. --jLi uicultani. Abulvvalid jlAXjf Cs^x*<

Significatio est: deserta , loca inculta y

vasta. —« rpuri vi nbv abit in sentim et veprem, Ita Prov,XXIV: 31. □"»3iz/>op nby nsrt eccet (agev) abit totusquantus in carduos, perit omnino tribulorum copiå. U-tuntur tunc Hebraei accusativo, casu adverbiali, qui inlatina et nostratium lingua ablativu vel praepositioni-

AD ESA I* V: 6—9. 79

bos exprimifur. Conf. etiam Jer. JX: 17.-— Q^vn birrxN nubibuf prcecipianu Haec Jehova dicere potuit, nonfidta parabolae persona, possessor vineas, utpote me-rus homo. Quo tarnen cum significetur, secundumexplicationem mox v. 7. datam, ipse Jehova, per 7sqo-

ilii tribuitur, qnod non nisi in hunc convenit.Totam vero parabolam, de Jehova demum explicandam,ita Virtit Chaldasus interpres, ac si in ipsa parabolaJehova esset amicus iste et possessor vineae.

7. Jam seqnitur adplicatio, cui saepius inservit■ds, ut LI: 3. et Job. VI : 21. —■ riöwo per paronoma-Si<m cpponitur rx> tas , et rZ njrix. Effitsiosanguinis a r. nqto effundere (lacrimas-, sangui-nemh nnde tyrannus sanguinolentus. LXX.uvofxltx. Vulg. iuiquitas, tantum ex serie. Clamor veroest lamentatio oppressorum.

S. Leges, Levit. XXV- latse, parum fuisse obset*-vat2e videntur, cum hic et alibi querantur Vätes in-juriam his legibus contrariam (Micha II: 2. Nehem.V: 1—8- 2 Chron- XXXVI: 21, conf. Michaelis Mos.Recht §, 76). Conf. etiam Jerem. XXXIV.— Qrarfiåanfacti sitis habitare h. e. eo pervener it, ut habitetis. Insecnndain personam transit Vätes, oratione vividiorefa dia et ardeotiore.

9. hifcax rjirn sc. ut XXII: 14.auribus alicujus quid dicere, est ipsi dicere, vid. Gen.

So AD ESAI. V: 9, 10."

XX: 8. XL1V: i8. — profecto. — stfr» pN»propr. ut ne tion (sit) habitator. Duplex negatio in he-braicis non affirmat.

io. Describitur summa sterilitas. jugum, juge-runi, quantum quotidie possit arari jugo boum, — ns

(probabiliter a rad. fihX v. 6. resecuit, hinc di-niensus est, nain quod metimur vel emetimur, id a re-

Iiquis nondum demensis resecamus quasi et separa-mos) erat mensura fluidorum apud Hebrreos. Ex E-zech. XLV: 11—14. constat, fuisse decimam partemT8 "»on, quae, si de frumento ageretur, dicebatur nö*»N,adeo ut Batk et Epha eadem fuerit mensura. —- neftM

igitur est Chomeris decima pars, ut ipsius Ephae Go-mer (-»o», vid. Exod. XVI: 36, ubi LXX. yepcq et proEpha habent rqlct pth^ct, per phqov vero reddunt rtNDGen. XVIII: 6, unde concludere licet, Epham conti-nuisse tria Seah. Tradunt etiam Rabbini, hno essetertiam partem Ephae. Hoc loco quoque LXX. red¬dunt per pisTfec r^iot, lEn vero per dqrußusquae mensura est iEgyptiaca. 'A^rtxßyj CoorYf, Copt.niEPTXlB, in lingua enim Coptica m est articulus,nnde quoque nomen pyramidum a rad. hebr. O}*) altumesse, praeposito articulo Coptico III, derivavit O. G.Tychsen Rostochiensis, adeo ut significarent excelsa[aedificia]) ab Herodoto (I, 192) vocatur mensura Medi-co-Persica. Golius (col. 969) dicit esse mensuram ma-

gnam aridorum apud iEgyptios et Syros, 96 modiorum.