Tema 6 Transicion

7/27/2019 Tema 6 Transicion

1/5

1

6 A Transicin democrtica (1975-1982)

O proceso da TRANSICIN DEMOCRTICA (desmantelamento das estruturas polticas franquistas einstauracin dun rxime democrtico) foi posible pola conxuncin de varios FACTORES:- As transformacins socio-econmicasexperimentadas pola sociedade espaola desde os anos 60,

que contrastaban coa pervivencia dun rxime poltico ditatorial xurdido da Guerra Civil e queapenas sufrira cambios de fondo ao longo dos seus case corenta anos de existencia.

- O acceso actividade poltica de xeracins novasque non viviran os enfrontamentos da Guerra Civil

e para as que era mis doado chegar a unha poltica de consenso e reconciliacin. A poboacin espaola,anda que na sa maiora apoltica, estaba maioritariamente a favor dun cambio democrtico sen grandesriscos.

- Un contexto internacional favorable (moito mis que o da II Repblica). En 1975 o rxime deFranco constitua unha anomala en Europa occidental e pechballe a Espaa o acceso s institucinscomunitarias europeas. Porn a situacin econmica mundial non era tan favorable xa que persisten e se agudiza nasconsecuencias da crise do petrleo de 1973..

A morte de Franco debuxbanse tres ALTERNATIVAS de futuro diferentes:

- O inmobilismo: defendido polos sectores do rxime opostos a calquera cambio poltico ("bnker"). Irperdendo peso ao longo do proceso de transicin, anda que mantendo actividades terroristas("Guerrilleros de Cristo Rey", "Triple A", "Batalln Vasco Espaol"... ) e con conspiracins militares parapreparar un golpe de Estado.

- A ruptura democrtica: defendida polas plataformas da oposicin democrtica (Xunta democrtica...),moi activa nos ltimos anos do franquismo. Propugnaba a superacin do franquismo mediante a mobilizacinpopular, a constitucin dun Goberno provisional integrado polas forzas opositoras e a convocatoria de eleccinslibres e dun referendo sobre a forma de Estado. Cando a iniciativa pasa aos sectores reformistas (sobre todo apartir do referendo sobre a "Lei de Reforma Poltica", Nov. 76), na maior parte das forzas de oposicin (PSOE,PCE... ) imponse a aceptacin da reforma e a va do consenso.- A reforma: propugnada polos sectores do propio franquismo que pretendan proceder desde dentro a unhareforma das sas institucins nun sentido democrtico. Ao seu fronte situbanseAdolfo Surez (que provia dasfilas do "Movemento") e o propio rei Xon Carlos (que accedera ao trono como herdeiro de Franco). Os pasossucesivos que van dando son en parte resultado dunha planificacin previa e, en parte, da improvisacin que vanditando as circunstancias do momento.

Pdense considerar como PASOS DECISIVOS no proceso de transicin os seguintes:- 1. A aprobacin da "Lei para a Reforma Poltica" (que preva a instauracin por sufraxio universal dunhasCortes bicamerais) por parte das institucins franquistas.

A lei foi sometida a referendo en Decembro de 1976 e, a partir dese momento, a iniciativa poltica pasouda oposicin democrtica (que pedira a abstencin) aos sectores reformistas. Pouco a pouco, a oposicin vaientrando pola va da "reforma" (ou "ruptura pactada").- 2. A celebracin das primeiras eleccins xerais(Xuo-77), das que sau vencedora a Unin de CentroDemocrtico. 0 partido de esquerdas mis votado foi o PSOE, que conseguiu superar ao PCE. A celebracindas eleccins e o clima de consenso e colaboracin que se implantou nas Cmaras permitiron dar os seguintespasos no proceso de transicin: a elaboracin e aprobacin dunha Constitucin (1978) e a posta en marcha doEstado das Autonomas.- 3. A vitoria electoral do PSOEnas eleccins de 1982. Implicaba o acceso ao goberno dos "herdeirospolticos" dos vencidos na Guerra Civil e con ela pdese considerar pechado o proceso de transicin.

6.1.1. O GOBERNO DE ARIAS NAVARRO (novembro 1975- xullo 1976)

O 20 de novembro de 1975, e seguindo as disposicins establecidas por Franco, puxronse enmarcha os mecanismos legais para garantir a continuidade do rxime. O da 22 Xon Carlos I proclamadorei ante o pleno das Cortes, momentos despois pronuncia o seu primeiro discurso oficial: con lembranzas amemoria de Franco e algunhas referencias tenues de renovacin. O da 27 realizouse a cerimonia decoroacin, nela o cardeal Tarancn pronunciou a sa clebre homila: Pido que sexades o rei de todos osespaois.

Xon Carlos inicia o seu reinado e a sa primeira decisin confirmar como presidente do goberno aCarlos Arias Navarro. O seu goberno integra a algns ministros reformistas comoFraga e Areilza, perosegue a lia do anterior morte de Franco de aperturismo limitado: represin selectiva sobre a oposicin,intento de implantar unha "democracia espaola" sen modificar en profundidade o marco poltico

franquista e sen que haxa un verdadeiro pluralismo.Este novo goberno non agrada nin oposicin democrtica nin aos sectores mis inmobilistas dofranquismo (bnker). Prodcense ademais graves problemas de orde pblica: aumento da conflitividadesocial e do nmero de folgas, folga xeral de Vitoria (5 traballadores mortos a mans da polica), sucesos deMontejurra (enfrontamento entre faccins carlistas: 2 mortos). A oposicin mantn o seuprograma


2/5

2

rupturista e intensifica a mobilizacin cidad (aumento do n de folgas, mobilizacins a prol da amnista, asliberdades e o autogoberno das nacionalidades...) ---> crea a Coordenacin Democrtica por unin dasdas plataformas maioritarias da oposicin (mis tarde ampliada con outras organizacins naPlataformade Organismos Democrticos).

En Xuo de 76 o rei viaxa a EE.UU. onde fai unha declaracin depropsitos democrticos ante oCongreso americano. Tamn crtica ao presidente Arias nunha entrevista na revista Newsweek. Ante esta situacin epr esi onado desde di ver sos sectores, Ar ias Navarro presenta a dimisin .

6.1.2. A REFORMA POLTICA: OS PRIMEIROS GOBERNOS DE SUREZ

a) O primeiro goberno se Surez: a posta en marcha da reforma: (Xullo.76-Xuo.77)

Fernndez Miranda e Surez, os artfices da transicin

Ante a sorpresa xeral, o rei elixe a Adolfo Surez para substitur a Arias. Surez era un polticoprocedente do movemento, fora director de TVE e Ministro do Movemento polo que foi recibido condesconfianza pola oposicin. Sen embargo o novo Goberno pon en marcha o seu programa reformista;democratizacin paulatina respectando a legalidade franquista e realizada desde dentro das institucinsherdadas, para conseguilo necesitara:- neutralizar aos sectores inmobilistas, en particular ao Exrcito- lograr que a oposicin abandone a lia rupturista e se incorpore ao proceso de reforma.

Os pasos do proxecto de reforma foron:-1- Declaracin programtica do goberno (Xuo.76): amnista para os presos polticos, reforma institucional

e celebracin de eleccins nun prazo mximo dun ano.-2- Lei para a ReformaPoltica: contempla o respecto aos dereitos individuais e a instauracin porsufraxio universal dunhas Cortes bicamerais. Foi elaborada polo presidente das Cortes, Torcuato FernandezMiranda. A idea era chegar a democracia desde a legalidade vixente (da lei lei), polo tanto a reforma tiaque ser aprobada polo Consello Nacional do movemento e polas Cortes, institucins controladas porfranquistas. Para lograr a sa aprobacin Surez e Fernndez Miranda empregaron todos os seus recursos einfluencias e conseguiron que o Consello a aprobara.-3- Aprobacin polas Cortes: O proxecto foi enviado polo procedemento de urxencia e aprobado despois detensos debates en novembro de 1976: as Cortes votaron as a sa autodisolucin ( o harakiri:explcasepola implicacin do rei no procesos e as garan tas ofr ecidas aos procuradores dunha "transicin senriscos": conservacin do seu status social e econmico, non peticin de responsabilidades aosimplicados no rxime anterior, hexemona da dereita poltica e exclusin da esquerda radical... )), Inicibaseas a disolucin do franquismo. S faltaba que a LRP fora aprobada en referendo.

-4- foi aprobada logo enReferendo en Nov.76: anda que a oposicin peda, maioritariamente, a abstencin,os resultados son espectaculares: Participacin 77,4%, Sis 94%, Nos 2,6%Tras o xito referendo daL.R.P. a iniciativa polticapasa claramente ao goberno que toma mis

medidas reformistas: amnista, disolucin do Movemento, legalizacin dos sindicatos e das folgasAnte

estes cambios, pouco a pouco, as principais forzas da oposicin pasan a aceptar a "va reformista". Anda quepara eles fundamental que se legalicen todos os partidos polticos. En decembro do 76 o PSOE celebra oseu Congreso en Madrid, o primeiro en Espaa desde a Guerra Civil, coa presenza de numerosos lderes dosocialismo mundial, confirmando a Felipe Gonzlez como lder do PSOE. En canto ao PCE, o 10 dedecembro celebrou en Madrid unha conferencia de prensa clandestina coa que pretenda forzar a salegalizacinO agravamento dos problemas de orde pblica a principios de 1977 fan perigar o xito da reforma:terrorismo de extrema dereita (asasinato de 5 avogados laboralistas en Atocha), de ETA, da extremaesquerda (o GRAPO atenta contra policas e secuestra a Antonio Oriol -presidente do Consello de

Estado- e ao tenente xeneral Villaescusa)..

b) Xuo 1977: as primeiras Eleccins Xerais:


3/5

3

Unha vez afianzada a sa autoridade Surez deba preparar as eleccins xerais, pero ante tia queresolver o problema da legalizacin do PCE. Ante a sorpresa xeral e aproveitando que era semana santa,Surez legalizou o PCE o 9 de abril de 1977, provocando a dimisin do ministro de Maria do seu gabinete eun forte malestar entre os militares. A cambio da legalizacin o PCE aceptou a monarqua, a bandeira bicolore a unidade de Espaa. Ese mesmo da o goberno fixou as eleccins xerais para o 15 de xuo do 77.

O anuncio das eleccins acelerou a creacin de formacins polticas que desexaban concorrer a elasdando lugar a unha interminablesopa de letras,presentaron documentacin 111 partidos dos que foronlegalizados 78. moitos grupos polticos agrupronse en coalicins: as forzas de centro formaron a Unin de

Centro Democrtico baixo o liderado de Surez, as forzas da dereita herdeiras do franquismo xuntronse naalianza Popular liderada por Fraga.

Os resultados clarificaron o panorama poltico, saron reforzadas as opcins de dereita e esquerdamoderadas (Unin de Centro Democrtico -166 deputados- e PSOE - 118-), fracaso relativo do PCE e daAlianza Popular de Fraga, bos resultados dos nacionalismos vasco (PNV de X. Arzallus) e cataln (PDC de J.Pujol) os resultados facilitan a ''va do consenso" que caracterizar ao segundo goberno de Surez. Nin aextrema dereita nin a extrema esquerda lograron escano, tampouco os nacionalistas galegos.

C ) A poltica de consenso: o segundo goberno Surez e a Constitucin de 1978 : (Xuo.77-Marzo.79)


4/5

4

Nas novas Cortes imponse a poltica de consenso: acordo das principais forzas polticas sobreos asuntos de Estado cruciais para levar a bo fin o proceso democratizador --> plsmase en feitos como:

1- A sinatura dos Pactos da Moncloa (Outubro.77) para afrontar a situacin de crise econmica(reducin da inflacin, reparto equitativo dos custos da crise... ) descoidada at o momento pola primaca dostemas polticos, por partidos polticos, sindicatos e organizacins patronais.

2- A elaboracin e aprobacin da Constitucin: a Constitucin foi resultado do consenso entre asprincipais forzas polticas representadas no Parlamento. A sa elaboracin foi un proceso longo e laborioso,

no que se buscaba que sase aprobada por unha ampla maiora das forzas democrticas. Ten como aspectosmis relevantes:

- A definicin de Espaa como un "Estado social e democrtico de Dereito".- A adopcin da Monarqua parlamentaria como forma de Estado (a esquerda, de simpatas

republicanas, transixiu ao entender que a monarqua poda ser unha garanta fronte aos riscos deinvolucin poltica). O Rei o Xefe de Estado, pero cuns poderes moi limitados (funcins caseexclusivamente cerimoniais e representativas).

- A creacin do Estado das Autonomas dentro da "indisoluble unidade da nacinespaola", pero rompendo co centralismo anterior do franquismo e do propio Estado liberal- Unhaampla Declaracin de dereitos e o establecemento da divisin de poderes (executivo - Goberno-,lexislativo -Cortes bicamerais- e xudicial).

- O establecemento dun Estado non confesional, anda que os poderes pblicos deberan teren conta a relixiosidade dos espaois e manter relacins de colaboracin coa Igrexa catlica.

- A aceptacin da liberdade de mercado, pero recoecendo a posibilidade da intervencinestatal por motivos de interese colectivo e apostando polo Estado do benestar.3- O Estado das Autonomas: contmplase no Titulo VIII da Constitucin e constite a saprincipal novidade, ao concibir ao Estado espaol integrado por nacionalidades e rexins que sepoderan dotar dos seus respectivos Estatutos de Autonoma. . A creacin do Estado das Autonomassupn a primeira modificacin do modelo de Estado e da sa administracin territorial dende 1833,e debe entenderse en relacin coa radicalizacin (no caso de Euskadi), unidade (en Catalua) ereivindicacin histrica (en Galicia) das forzas nacionalistas na transicin.

Pxose en prctica en das fases:a) concesin de autonomas provisionais ("preautonomias") a aquelas comunidades que

contaran con representantes que as o pedisen;b) concesin definitiva das institucins autonmicas unha vez regulamentado o

procedemento e os niveis de competencias pola Constitucin.

As primeiras en dotarse de "preautonomas" foron as comunidades ou nacionalidadeshistricas (que contaban con antecedentes estatutarios da poca da Repblica): Catalua (Set.77),Pais Vasco (xaneiro.78) e Galicia (marzo 78). Os catalns foron os primeiros en retomar a cuestin:Josep Tarradellas, presidente da Generalitat no exilio, toma a iniciativa e regresa a Catalua en 1977(j sc aqui) e forza o restablecemen to da Generalitat.

A partir da aprobacin da Constitucin configurouse o mapa definitivo das autonomas, aplicndose a todo oterritorio espaol entre Decembro de 1979 e Febreiro de 1983 (so ficaran para 1995 Ceuta e Melilla).Integrrono, ademais das tres "comunidades histricas", rexins cunha forte personalidade propia (p.e.Andaluca), territorios uniprovinciais con raizame histrica (Asturias, Navarra) ou sen ela (Murcia, Madrid,Cantabria, a Rioxa). Todos eles se dotaron dos seus correspondentes rganos de goberno, con diverso grao decompetencias segundo os casos.

En Marzo do 79 celbranse as segundas Eleccins Xerais cuns resultados semellantes aos de 1977:consoldase o PSOE como forza de oposicin pero non logra vencer a UCD (121/168) e forte derrota de

Coalicin Democrtica (nova denominacin de AP: 9 escanos).

6.1.3. A CRISE DA U.C.D. E A DEBILIDADE DA DEMOCRACIA

a) O terceiro goberno Surez: crise e dimisin (Marzo.79-Febreiro.81)A poltica do "consenso" substituda por unha dinmica de enfrontamentogoberno-oposicin:

O Goberno intenta seguir coa poltica reformista pero vese bloqueado pola falta de maiora absoluta, osproblemas de cohesin interna da UCD e o progresivo cuestionamento do liderado de Surez dentro do seupartido. O PSOE cambia de estratexia e comeza a exercer unha oposicin mis dura e presenta unha mocinde censura que, anda que derrotada, asenta o liderado de Felipe Gonzlez. E convertese nunha alternativade poder.

En Abril do 79 nas Eleccins Municipais, anda que UCD o partido mis votado, a esquerda acadaunha ampla presenza nos concellos urbanos ao aliarse PSOE, PCE e nacionalistas. Estes resultados agravan a

crise da UCD. Unha crise que estaba na sa propia orixe: era unha coalicin de partidos que non foi capazde superar as diversas correntes ideolxicas nin os personalismos, poendo en cuestin o propio liderazgo deSurez. Todo isto provoca a sa dimisin o 29 de xaneiro de 1981, Un dos seus ministros Leopoldo CalvoSotelo proposto como sucesor.


5/5

5

Por non contar UCD coa maiora parlamentaria absoluta, Calvo Sotelo non foi elixido na primeiravotacin e cando, o 23 de febreiro de 1981, estaba celebrndose a segunda volta, o tenente coronel da Gardacivil Tejero (que xa participara noutra operacin golpista frustrada a operacin Galaxia-) xunto cuns 400gardas civs asaltou o Congreso pistola en man e mantivo como refns ao Goberno e aos parlamentariosmentres anunciaba a chegada dunha autoridade militar.

Os espaois puideron ver a escena grazas a unha cmara de TV que seguiu funcionando. Os xefesmilitares mantivronse expectativa e unicamente o xeneral Milans del Bosch, xefe da zona de Valencia,sacou os tanques a ra e decretou o estado de excepcin. Despois dunhas horas de incertidume a intervencin

do rei en TV foi decisiva e desmontou o golpe xa na madrugada do da 24. Tras a mensaxe do rei o pasrespiraba aliviado: os golpistas rndense. Nos das seguintes tiveron lugar en toda Espaa multitudinariasmanifestacins populares de apoio democracia.

b) O goberno de Calvo Sotelo: (Feb.81-Outubro.82)Intenta recuperar a poltica de "consenso" co PSOE e lgrao nalgns temas (delimitacin deresponsabilidades no golpe, aprobacin da "Lei de Divorcio", limitacin das competencias das comunidadesautnomas -LOAPA-(Lei orgnica de harmonizacin do proceso autonmico), propn tamn a entrada deEspaa na OTAN.. ).Pero a marcha de Surez (que funda outro partido: o CDS- Centro Democrtico e Social) e o agravamentodas tensins internas en UCD levan a C. Sotelo a solicitar a disolucin das cmaras e a convocatoria deeleccins.En Outubro de 1982 as 3 Eleccins Xeraisdan a maiora absoluta o PSOE, os resultados electorais marcan o

desmoronamento da UCD (12) e do PCE (4, afectado polo "voto til" da esquerda), a consolidacin comoalternativa de centro-dereita de Coalicin Popular (alianza de AP con grupos escindidos de UCD, ser ofuturo PP), resultados testemuais para o CDS de Surez (2) - o triunfo dos "herdeiros polticos" dosderrotados na Guerra Civil d por concluda a transicin, Felipe Gonzlez gobernara os seguintes 14 anos..

6.1.4. ESPAA NO ESCENARIO 1NTERNACIONALO final da ditadura franquista e a implantacin dun sistema poltico democrtico permitiulle a Espaahomologarse cos pases do entorno europeo-occidental. Esta integracin supuxo unha alteracin radical dastendencias illacionistas que predominaran, en diversas etapas, desde finais do Sculo XIX e un foi un doscambios de maior transcendencia que trouxo consigo a transicin democrtica. Case todos os partidoscoincidiron no substancial no tema da integracin espaola en organismos internacionais, se ben o ingreso naOTAN presentouse inicialmente como mis problemtico.A integracin na Comunidade europea:

Constituu o maior xito da etapa de goberno socialista. A mediados de 1985 o goberno espaol asinou otratado de integracin, o cal entrara en vigor o 1 de Xaneiro do ano seguinte. Coa integracinpaselle o remate progresiva vinculacin econmica que, desde os anos 60, via mantendo Espaa coaseconomas europeas.A incorporacin Comunidade europea aboliu os atrancos para a libre circulacin demercadoras e de persoas -logo duns anos de adaptacin arancelaria- entre Espaa e o resto dos paseseuropeos, o que beneficiou a determinados sectores e actividades que xa mantian con Europa unhas relacinseconmicas estreitas, ao tempo que fomentaba a competitividade da economa espaola. Con todo, tamnsupuxo a renuncia a instrumentos que foran bsicos na poltica econmica anterior (fixacin polo goberno dostipos de interese e de cambio, emprego de medidas arancelarias para protexer a producin nacional...). Por outraparte, algunhas actividades e reas xeogrficas resentronse economicamente polas condicins nas que senegociou a entrada na Comunidade (sector pesqueiro, construcin naval... ).O proceso completouse coTratado de Maastricht (1991) que, entre outros aspectos, preva a creacin dunha moeda nica (euro) paratodos os pases da Unin Europea, moeda que entrou en vigor a comezos do 2002..

2.A integracin na OTAN:Foi mis problemtica, ao non existir un consenso de principio entre os principais partidos polticos.ademais, unha boa parte da opinin pblica mostrouse contraria integracin nun organismo militar,nacido na nos tempos da Guerra Fra, nun momento no que anda estaba vixente a polarizacin entre os dousbloques politico-militares liderados polos EE.UU. e a Unin Sovitica.A iniciativa do goberno de Calvo Sotelo, o Protocolo de Adhesin asinouse a finais de 1981, o que xerou unhacampaa en contra promovida por grupos pacifistas e da esquerda. 0 propio PSOE advertiu que, se gaabaas eleccins, promovera desde o goberno un referendo popular sobre o ingreso na OTAN, abrindo aposibilidade de abandonar esta alianza militar.Pero a opinin deF. Gonzlez e da maior parte dos dirixentes socialistas cambiou unha vez que, despois daseleccins de Outubro de 1982, se instalaron no poder. 0 referendo chegouse a realizar (1986), perodaquela o partido do goberno botou os restos para convencer a unha opinin pblica, en principio reacia, daconveniencia de manterse na alianza militar. De nada valeron as masivas mobilizacins populares:o "si" gaou o referendo e Espaa permaneceu na OTAN.Como remate da integracin nas alianzas militares domundo occidental, Espaa renegociou a finais de 1988 o Tratado Bilateral cos EE.UU., que tia a sa orixe noasinado polo franquismo a comezos dos anos 50.

Documents

Tema 6 Transicion