W O Y e I Q’ij, u - WikiGuate · Xtz’aj pa Iximulew – Impreso en Guatemala Nota: Con la presente publicación el Estado de Guatemala inicia la utilización de idiomas mayas

W B’aqtun, O K’atun, Y Tun, e Winaq, I Q’ij, u Tijax, Chi Iximulew.

Guatemala, 30 de marzo del 2009

I q

La traducción, edición e impresión se financió con fondos del Gobierno de Guatemala, a través del Fondo de Desarrollo Indígena Guatemalteco, FODIGUA.

Para difundir las leyes en los idiomas mayas, se autoriza la reproducción total o parcial de la presente edición, a condición de citar la fuente.

La estela de la página anterior indica la fecha de inicio y lugar de la impresión de este libro. Las fechas están indicadas en K’iche’ y Castellano.

Xtz’aj pa Iximulew – Impreso en Guatemala

Nota:

Con la presente publicación el Estado de Guatemala inicia la utilización de idiomas mayas en la Oficina Nacional de Servicio Civil, para cumplir la Ley de Idiomas Nacionales. Esta versión es para su mejora continua. Cualquier diferencia de interpretación, consultar la versión en español.

Iximulew - Guatemala 2009

Taqanem TzijkechChakunelab’TAQANEM 1748 RECHRAJPOPI’ AMAQ’

Ley deServicio Civil

DECRETO 1748DEL CONGRESO DE LA REPúbLICA

En idioma K’iche’

Primera edición, 30 marzo de 2009

Choltun: W 1 O 2 Y 3 e 4 I 5 A 1,362 días del 13 B’aqtun, 21 de diciembre de 2012

Cholq’ij: u Q

Traductores: K’iche’, obispo Pablo Puac Puac Kaqchikel, Pakal B’alam Rodríguez Guaján Mam, Alonzo Rodrigo Aguilón Q’eqchi’, Agustín Pelicó Pérez

Editorial: Maya’ Wuj, [email protected] Diagramación: Nelson Chicol Portada: Douglas Franco Ixcot Impresión: Nawal Wuj S.A. Fuentes TrueType: © Números Mayas y glifos del Cholq’ij, Editorial Maya’ Wuj Fuente de texto: Calibri modificado por Editorial Maya’ Wuj

ONSECOficina Nacional de Servicio CivilDirección 13 Calle, 6-77, zona 1,

Edificio PanamericanaTeléfono: 2321 4800

FODIGUAFondo de Desarrollo Indígena Guatemalteco

Dirección Ruta 6 8-19, zona 4Teléfono: 2412 1700

K’uTB’äL RONOjEL

KuTB'äL NO'j ................................................................................ o 9Rajilab'äl taqaNem 1748Xa k’u rumal taq......................................................................... Q 11 Nab’e b’i’ajRi utak’aleb’äl ri nima’q taq ub’eyal ......................................... E 13 UKab’ b’i’ajWokonem ..................................................................................... T 15NAB’E TANAjNimaq’ taq eqele’n .................................................................... U 17uKAB’ TANAjNima Wokonem Moloj rech Chakunem Winäq ....................... O 19ROX TANAjNima uk’olib’äl Chakunem Winäq ........................................... q P 20RoX b’i’ajuTuKELA’M NO’jIB’äLuk’olib’äl Riqatajem taq le Chakunem Winäq ........................ q r 24UKaj b’i’ajuTuKELA’M NO’jIB’äLjachow uk’olib’äl chak .............................................................. q y 26Ro’ b’i’ajKitzukuxik ajchakib’ ................................................................... q p 30NAB’E TANAjOkem pa le chak ruk’ Nik’oxem ............................................. q p 30uKAB’ TANAjK’otb’äl chi’aj ............................................................................. q Q 31ROX TANAjE Taqem Taq............................................................................. q E 33uKAj TANAjUq’ijal Taq Ilom Chakunem .................................................... q Y 36RO’ TANAjPaqalinem Chak ....................................................................... q U 37uWAQ TANAjutzukuxik Chakunem rachib’il Q’axem uk’olib’äl Chak ........ q I 38

66

UWaq b’i’ajE Ch’o’jib’äl taq, Patanijem Taq Rachib’il Awasinem Taq .... q O 39UWUq b’i’ajuTuKELA’M NO’jIB’äLChakunem Taq Rachib’il uxlanem Taq .................................... w t 45UWaqXaq b’i’ajNAB’E TANAjTaqlem rech taq Ch’ekonem .................................................. w U 47Ub’elej b’i’ajNAB’E TANAjTaqlem na’ojib’äl ...................................................................... w O 49uKAB’ TANAjTaqlem rech Elem ..................................................................... w p 50ROX TANAjCh’o’jinem rech Taqanik Taq ................................................... w R 54Ulaj b’i’ajuTuKELA’M NO’jIB’äLRech le Amaq’el Tijonem ....................................................... w Y 56UjUlaj b’i’ajuTuKELA’M NO’jIB’äLRachi’l taq Q’atoj Tzij .............................................................. w T 57UKab’laj b’i’ajuTuKELA’M NO’jIB’äLQ’axel taq No’jib’äl .................................................................. w I 60Ub'iNisab'äl taqaNem Rech chaKUNem WiNäqXa k'u rumal taq ....................................................................... e e 65Ub'eyal le taqaNem Rech chaKUNem WiNäqNab'e b'i'ajuTuKELA'M NO'jIBäLNima'q taq ub'eyal .................................................................... e t 67UKab' b'i'ajuTuKELA'M NO'jIBäLjachanem rech le chakunem tinimit ....................................... e u 69RoX b'i'ajuTuKELA'M NO'jIBäLjachanem rech K'olib'äl Chak ................................................... e i 70

7 7

UKaj b'i'ajuTuKELA'M NO'jIBäLKitzukuxem le ajchakib' ............................................................ e W 74Ro' b'i'ajuTuKELA'M NO'jIBäLjachanem rech Kolibäl Chak .................................................. e U 79UWaq b'i'ajuTuKELA'M NO'jIBäLUk'amik Chakunem .................................................................... r r 86UWUq b'i'ajuTuKELA'M NO'jIBäLPaqalem Chak ............................................................................ r u 89UWaqXaq b'i'ajuTuKELA'M NO'jIBäLSalab'anem rachib'il k'exonem taq Chak ................................. r i 90Ub'elej b'i'ajuTuKELA'M NO'jIBäLUnik'oxik le Patanijem .............................................................. r Q 93Ulaj b'i'ajCH’O’jIB’äL, PATANIjEM RACHIB’IL Q’ATEM TAQRECH TAQ LE CHAKuNELAB’ AK’AXANELAB’NAB'E TANAjCh'ojib'äl taq .............................................................................. r R 96UKAB' TANAjPatanijem taq rachib'il maj taq q'axanik................................ t R 106UjUlaj b'i'ajuTuKELA'M NO'jIBäLTaqlem Yajanem ......................................................................... t i 110UKab'laj b'i'ajuTuKELA'M NO'jIBäLYakb'äl taq ................................................................................. t R 116RoXlaj b'i'ajuTuKELA'M NO'jIBäLK'isb'äl taq no'jib'äl, ik'owem rachib'il esam taq ................... t Y 118Solol uwach tzij ........................................................................ y P 120

88

Ub’eyal UsiK’iXiK We WUj

Rech man k’ax taj uriqik le no’jib’äl k’o pa we Taqanem Tzij kech Chakunelab’ rech Q’atb’äl Tzij choqoje’ le ub’eyal, nab’e kak’ut le k’utb’äl b’i’aj, ka te k’u ri’ le upam le taqanem: kutb’äl ronojel, le upam choqoje’ le ujunam le Taqanem ruk’ le ub’eyal; choqoje’ pa taq tanaj no’jib’äl rech man k’ax taj le tzukunem choqoje uriqik le b’i’tal chupam choqoje’ le ub’eyal.

9 9

K’UtUNemPa ri utzalixik uwach le patanijem taq k’amaltal kan rumal le Nim K’amal B’e rech Amaq’ Álvaro Colom Caballeros keriqitaj chupam le Chakub’äl rech le Tzukunem utzilal, pa ri jun uk’u’xal qas je wa’ kutuke’laj: “Kak’amawa’xik rachib’il kaxuku’nixik le uwachinem le ilem uwachulew kech Mayib’, ja wi taq le q’uchuj chuq’ab’, la ukab’ tzukunem utzilal rachib’il le unimarisaxik ronojel taq le no’jib’äl kech le tinimital winäq taq choqoje’ le utzalaj uxo’l ruk’ le uwachulew are taq ilem rech k’aslemal uxe’al taq rech le chakunem choqoje’ q’inomem kech le tinamital winäq taq”. Choqoje’, rajawaxik kaya’ik utzalixik uwach le nuk’um no’jib’äl q’atatal rumal Iximulew, riqitajinaq ruk’: Le junamam 169 rech le Wokonem pa taq Nik’aj Tinimit chi rech le Chakunem –OIT-, kech le ajtinamital qawinäq rachib’il ojer taq winäq; choqoje’, rech le Taqanem 19-2003 rech le Rajpopi’ Amaq’ “Taqanem rech Ch’awem Winäq Amaq’”.

Rumal wa’, choqoje’ pa uxe’al taq no’jib’äl chupam kan le b’i’talik, le Tzijonib’äl ja Winäq rech Tob’anem rachib’il le Kiyakb’al ri Winaq Awexam Waral, FODIGuA xkinuk’ kichuq’ab’ rech uwach achochib’äl xa k’u rumal le uq’axexik k’a te k’u ri’ utz’ajik pa ch’awib’äl kitzij Mayib’ ri sib’ala e k’i: Kaqchikel, Kíche’, Mam rachib’il Qéqchi’, le Taqanem rech Chakunem Winäq ruk’ le ub’eyal.

Le Taqanem rech Chakunem Winäq xalajix pa ri lajuj q’ij rech ri job’ ik’ rech le junab’ 1968 pa le uq’ab’ le Taqanem Rajilab’äl 1748 rech le Rajpopi’ Amaq’, b’anatal upatanijem pa ri nab’e q’ij rech ri nab’e ik’ rech le junab’ 1969. Le ub’eyal kariqitaj chupam le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 18-98 rech ri job’lajuj q’ij rech ri nab’e ik’ rech le junab’ 1998.

10

We taqanem ri’, jas kakiq’at le uq’ab’ taq nab’e rachib’il ukab’ taq, wa’ kariqitaj chupam le cholajem ak’axanel choqoje’ le e ch’o’jib’äl ja wi kariqitaj wi le la’j taq chajinelab’ man katzaqataj ta wi kech le ajchakib’ ak’axanelab’, kariqitajik chi utz kasuk’umaxik jas na k’u le rajawaxik choqoje’ le ukunem le Q’atb’äl Tzij; choqoje’, le ronojel upatanajil we Taqanem are le rilik le xo’lem chikixo’l le Administración Pública rachib’il le e rajchak, rech kachajitaj le aninaq upatan, ki’lix le a’jchoq’e ruk’ taq utzilal rachib’il la’j taq tob’anem pa kichak, choqoje’ kak’ut le no’jib’äl taq rech utz ukojik le Chakub’äl rech Patanijem Winäq.

Le K’amal B’e rech Amaq’ are unimal q’atal tzij rech le Chakunem Winäq, taqatal wa’ we patanijem chirij le K’amal b’e rech le ONSEC. Choqoje’, le jun chik utz’aqat colegiado are kewokow le Nim Wokonem Komon rech Chakunem Winäq, chakutal rumal jun Ajtz’ib’ rachib’il e keb’ nab’e taq ajchakib’ wa’ e taqatal rumal le Nim K’amal B’e rech Amaq’, jas kub’ij le Taqanem rech Chakunem Winäq. Le uk’u’xal upatanijem le Molon ib’ are la’ le utzalixik rij le chak, are taq k’o k’otow chi’aj, le tab’an taq’ob’ taq kech le ajchakunelab’ ak’axanelab’ kak’iyitaj aq’anoq are taq kakoj le Taqanem.

We tz’ajem tzij ri’ wa’ jun uk’ama’xik rech uto’ik utzijoxik le Ch’ab’äl taq Mayib’, rumal k’u wa’ le Kiyakb’al ri Winaq Awexam Waral FODIGuA, rachib’il le Chakub’äl ja rech Tob’anem Winäq, kakinimarsaj achochib’äl ib’ rumal le uq’axexik choqoje’ utzijoxik le q’axab’äl taq rech ketob’anik chuchajixik, uyakik choqoje’ unimarsaxik jun uwach no’jib’äl mayib’, jas le ch’awanem.

Tyoxinem,

Iximulew, oxib’ ik’ rech junab’ 2009

Marcotulio Meoño RamírezK’amal b’e rech le Chakub’äl ja

rech Tob’anem WinäqONSEC

Guadalupe Zamora LópezK’amal b’e rech

le Kiyakb’al ri Winaq Awexam Waral FODIGUA

0

11 !

Chikotal ub’ixik pa ri Diario Oficial pa ri oxib’ kak’al q’ij rech ri job’ ik’ rech * ri junab’ 1968. Solix ri Fe de Erratas k’o pa ri Diario Oficial rech ri waqib’ kak’al q’ij rech ri kab’aluj ik’ rech ri junab’ 1968.Are ri kub’ij le wokom kan pa ri junab’ 1965, tzaqisal pa ri junab’ 1982. 1. Pa ri Cholk’aslemal Wuj wokom pa ri junab’ 1985 k’a te k’u ri’ k’exom uwach pa ri junab’ 1993, utz kariqitaj pa taq ri e uq’ab’ 108-117.

RAJILAB’ÄL TAQANEM 1748*

RI AJPOPAB’ E YA’OL UB’E TAQANAWUJ RE AMAQ’ PAXILXA K’U RUMAL:

Chi rajawaxik katz’aqatisax le e taqanem taq kech winäq re we Iximulew ja wi kak’ut wi, chi man xaq xu taj le Código rech Chakunem choqoje’ le uk'u'xilal le Taqanem rech le Kunab’alja Iximulew rech Tob’anel Winäq, jun Taqanawuj kech Ajchakib’ rech katob’anik chech ukojik choqoje’ uwokik le nab’e taq uxe’al le chomanik e k’o pa le 118, 119, 120, 121 choqoje’ le 122 e uq’ab’ taq le Cholk’aslemal Wuj1, ja wi kajat’ix wi le uxo’l taq le Q’atb’äl Tzij kuk’ le rajchak taq;

XA K’U RUMAL:Chi aninaq kasuk’umax le Q’atb’äl Tzij ja wi kakoj wi jun utz k’utb’äl no’jib’äl, junamam utzilal, k’aslik choqoje’ sib’alaj utz kub’an chech le Ruk’a’xik le kilik le winäq ku’to’o, rech qas to’ox we Iximulew le uchakunem le pwaqilal choqoje’ kok chiq’aq’ le chakunem ja kub’an le Q’atb’äl Tzij, che kito’ik konojel taq le e winäq e k’o pa we Amaq'.

XA K’U RUMAL:Chi le utzuku’n choqoje’ le uk’u’xal we Taqanem rech Taqanawuj kech Ajchakib’ are taq wa’: kaya che we Amaq’ le utzalaj chakunem rech

12"

Le utzuku’n taq choqoje’ le uk’u’xelal e wokom taq choqoje’ e tz’aqatisam 2. pa le Taqanem rech Tojonem le Q’atb’äl Tzij.Are taq ri kub’ij pa ri Cholk’aslemal Wuj rech ri junab’ 1965.3.

le tob’anem chi kech ri winäq, qastzij choqoje’ kato’ik ri uk'u'x kanima’ taq le rajchak le Q’atb’äl Tzij; katoj ri utzalaj chak qajatal pa taq ri chakunib’äl rech ri q’atb’äl tzij ruk’ saqilal tzij choqoje’ ruk’ jororemal; kilik chi ri chak qajatalik chi junamam utzilal, aninaqem choqoje’ ri najtirem, junam ri tojonem kaya’ik; utz kasuk’umax le utz chakunem pa taq le q’atb’äl tzij ja wi kesax taq le man utz taq no’jib’äl jas ta ne le alaxikem chech le ujachik taq le chak, q’axem pa nima'q taq k’olb’äl chak choqoje’ le elem taq; kilik chi le Q’atb’äl Tzij utz usachik le upwaqilal kub’ano choqoje’ kak’ask’at chech le tojem kech le e winäq, kokisax le tojonem pa taq le la’j taq rajawaxik chech le Amaq’, ja wi man kasach taj pa wach chi le xo’lem rech chak kech le ajchakib’ rech le Q’atb’äl Tzij wa’ jun chakunem chi saqilal, ja wi kawokotaj wi ch'o'jilab'äl choqoje’ k'ak' taq ch’ojilab’äl;2

XA K’U RUMAL:Ronojel le b’i’tal kanoq wa' kariqitajik we kawok jun chakub’äl ja chi are uchak ja wi kukoj wi choqoje’ kuchakunej wa' we nima suk’umam chak kech winäq choqoje’ kukoj chi no’jimal no’jimal we chakunib’äl taq rajawaxik,

RUMAL K’UTPa ri okojem ri q’atom tzij ya’tal pa ri nitza cholaj tzij 1º. Rech le 170 uq’ab’ le Taqanawuj re Paxil, choqoje’ ukojem ri 120 uq’ab’ choqoje' ri II q’axanem, rech wa’ we ri’,3

KUTAQEJ

We no’jib’äl ri’:

13 #

Solix ri 108 uq’ab’ le Taqanawuj.4.

TAQANAWUJ KECH AJCHAKIB’

NAB’E B’I’AJ

UTUKELA’N NO’JIB’ÄLRI UTAK’ALEB’ÄL RI NIMA’Q TAQ UB’EYAL

UQ’AB’ TAQANIK, 1. Ri uchuq’ab’ we taqanem. Wa’ we taqanem ri’ kech konojel winäq choqoje' le e Ch'o'jib'äl taq rech wa’ are kab’an rech chi kiwach taq le e chakunelab’, utz na k’ut ri usuk’umaxik we k’o rajawaxik choqoje’ we k’in kakun le Q’atb’äl Tzij. Rumal k’u la’ man kajawax taj ta wi jachem ib’ chech le ukojik k’u wa’, unitz’axik on ne itzel ukojik wa’ we e ch’o’jinab’äl kub’ij pa le Taqanawuj, le kub’ij we taqanem ri’ choqoje' ronojel taq le k’amowen kanoq.

UQ’AB’ TAQANIK, 2. Upatanijem.

Le ronojel upatan we taqanem ri’ are le ilem chi kixo’l taq le Chakunem Winäq rachib’il le e rajchak rech je ri’ utz kilitaj le upatan, le tzukunem q’atow tzij choqoje’ le ya’ow rajilab’äl rumal kichak, choqoje’ uya’ik le k’utb’äl no’jib’äl rech utz ukojik pa le uk’olib’äl le uchakunem winäq.4

UQ’AB’ TAQANIK, 3. Uxe’al taq. Are taq uxe’al we taqanem wa’ we ri’:

Konojel taq le e winäq ajiximulew k’o kich’o’jib’äl rech kechakun 1. pa taq le uk’olib’äl le chakunem, choqoje’ man k’o ta q’atenem ukojik wa’ we ch’o’jib’äl ri’, xaq xu na k’u la’ we kanojisax ronojel le utz taq rajawaxik kutoq’ij we taqanem ri’. Wa’ we k’olib’äl taq

14$

Solix ri uq’ab’ taq 113 choqoje’ 136 cholaj tzij d) rech le Taqanawuj.5. Che solix ri kajib’ uq’ab’ rech le Taqanawuj rech le junab’ 1985; choqoje’ 6. le b’elejlajuj rajilab’äl waqib’ choqoje’ oxk’al job’, nab’e rajilab’äl rech we taqanem ri’.Solix ri nab’e uq’ab’ le taqanem rech ch’ekonem le chakunem winäq.7. Solix ri juk’al julajuj k’a pa ri juk’al kajlajuj e uq’ab’ we taqanem ri’; choqoje’, 8. pa ri kab’lajuj k’a pa ri juk’al kajib’ we Ub’eyal we Taqanem ri’.Solix ri nab’e uq’ab’ le Taqanem rech Ch’ekonem le Q’atb’äl Tzij; choqoje’, 9. ri oxk’al lajuj ukab’ cholaj we Taqanem ri’.

ri’ utz xaq xu kajachik chikech le e ch’ekoninaq, kitijom kib’, le utz kechakunik choqoje’ le utz keno’jinik.5

Le uya’ik le k’olib’äl taq chak man utz taj kanitz’arisax ri winäq 2. rumal ri ub’aqilal, we achi on ixoq, we k’ulanik on ne’, ri ukojb’äl, uk’iyinem, uk’olem chikixo’l le winäq on ne ri upwaqilal on ne ri kachoman chi rij ri no’jib’äl taq. we man tz’aqat ri ub’aqil on ne xaq kab’irib’atik wa’ man kakiq’atej taj le k’olem pa k’olib’äl chak, xaq xu na k’u la’ we man kakiq’atej le utz chakunem ya’tal chech le ajchak kumal le Junta Nacional de Servicio Civil.6

Le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq rajawaxik katob’an chech 3. utzukuxik le utzalaj chak para le Q’atb’äl Tzij choqoje’ kuya jororemal utzilal chikech le rajchak rech kakiyak kich’a’oj.7

Le k’olib’äl chak pa le Q’atb’äl Tzij kaya’ik chwach le utz chakunem, 4. le tijonem choqoje’ le utz no’jib’äl kech le e tzukunem chak. Rumal k’u la’, rajawaxik uk’utik ri ub’eyal ri tzukunem we opanem pa we k’olib’äl taq chak, ja wi kawok wi le chakunem rech q’axem taq wuj. Le e k’olib’äl taq chak chi rumal le kik’u’xal choqoje’ le kakitzukuj apanoq ke’sax kanoq rumal le ub’eyal le tzukunem utz kek’ut rumal we taqanem.8

We junamam chak qajtalik pa junam patanijem, utzal chakunem 5. choqoje’ najtirinem, junamam tojonem kaya’ik, rumal k’u la’, le e k’olib’äl taq chak pa le Q’atb’äl Tzij utz usuk’umaxik chupam jun no’jib’äl uk’olib’äl choqoje’ rilem ja wi katoq’ix wi le patanijem taq, ri chakunem choqoje’ ri toq’inem taq rech jujun taq k’olib’äl chak, ja wi kaya’ik jun q’a’mwuj rech ch’ekonem taq xaq junam choqoje’ xa jun ilem.9

15 %

Solix oxk’al jun uq’ab’ rajilab’äl oxk’al waqlajuj we Taqanem ri’.10. Solix ri nab’e uq’ab’ le ub’eyal we Taqanem ri’.11. Jas b’i’tal kan pa ri kak’al job’ uq’ab’ le rajilab’äl Taqanem 37-92 rech le 12. Rajpopi’ Amaq’, chikotal ub’ixik pa ri juk’al job’ q’ij rech ri waqib’ ik’ rech le junab’ 1992, le wuj retab’ow man kakoj ta chik pa Iximulew.Solix ri cholajem no’jib’äl a) rech le 115 uq’ab’ le Ub’eyal we taqanem 13. ri’.

Le Ajchakib’ rech le Q’atb’äl Tzij toq’ital wi kito’ik chwach jun 6. esanem man k’o ta choq’aq’ rumal. Choqoje’ ko’kisax chupam taq taqanik rech utz no’jib’äl choqoje’ kakik’am ch’ojch’oj taq tob’anem pwaq choqoje’ tob’anem winäq.10

UQ’AB’ TAQANIK, 4. Ajchakunel.

Pa we ukojik we Taqanem ri’, kaq’alajisaxik chi ajchak rech tinimit ri utekela'm winäq k’o pa jun k’olib’äl chakunem pa le Q’atbäl Tzij rumal che ri taqom, q’atom tzij chak on ne jun taq utzirinem chak choq’aq’ chik, ja wi kokisax chiq’aq’ chi kuqaj chak on ne kuwok jun chak utukela’m chwach utzalijem jun ch’ekonem, chirij le chakub’äl ja chi junab’ junab’ choqoje’ pa k’olem le ajchoq’e uq’ab’ le Q’atb’äl Tzij.11

UQ’AB’ TAQANIK, 5. Uk’iyib’äl q’axem taq no’jib’äl.

Le k’ulmatajem man kariqitaj ta pa we Taqanem ri’ rajawaxik kab’ochi’x rij pa le e uq’ab’ taq le uk’u’x taq we no’jib’äl ri’, le kojonem taq rech le salab’äl winäq pa le chakunem, le junam chakunem, le saq e taqanik taq choqoje’ le e ronojel taq k’u’xanem le ch’ojinab’äl.

UQ’AB’ TAQANIK, 6. Esanem rech ral taq tojonem.

Xaq xu man katojo’nir taj le ral tojonem rech le wuj retab’ow12 rech le q’atow tzij rech chakunem, choqoje’ le timbres fiscales, ronojel taq le tzijonem rech q’atow tzij choqoje’ le uq’axexik pa chin chikech tzijonem kab’anik ja wi kakoj wi we Taqanem ri’.

UQ’AB’ TAQANIK, 7. Ajawaxem chikij taq le a’jiximulew.

Le a’chakunelab’ rech tinimit keriqitaj pa we taqanem ri’ rajawaxik wi a’jtinimitab’ rech iximulew, xaq xu ko’kisax winäq rech jun tinimit chik are taq ma e k’o taj a’jiximulew je’l kechakun che taq le chakunem, are taq kab’an rech le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq, jachin nab’e kuk’ot chi’aj rech ri tzijonem rajawaxik.13

16&

Solix ri 182 choqoje’ ri 183 cholaj tzij n) rech le Taqanawuj; choqoje’, 6o. 14. rech le Taqanem rech le Uk’olib’äl ri Nima K’amal B’e.Solix ri 154 choqoje’ 155 e uq’ab’ le Taqanawuj; choqoje’, le 30 rech le 15. Taqanem rech Utz no’jib’äl choqoje’ Patanijem kech le Nima’q taq ajchakib’ choqoje’ xaq a’jchakib’.

UKAB' B'I'AJWOKONEM KOMON

NAB’E TANAJNIMA’Q TAQ EQELE’N

UQ’AB’ TAQANIK, 8. Nimalaj k’utunem.

Le Chamopomanel are ri’ ri nimalaj kab’an rech rech le Chakunem Winäq kub’ij we taqanem14 ri’.

UQ’AB’ TAQANIK, 9. Nima’q taq kab’an kech.

Kak’iyisax taq le nima’q taq kab’an kech a’re’ kekojowisan we taqanem ri’:

Nima Wokonem Moloj rech Chakunem Winäq.1.

Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq.2.

UQ’AB’ TAQANIK, 10. Kipatanijem le nima’q taq ajchakib’.

Are taq kipatan le e Chitüy taq Winäq choqoje’ le e nima’q taq a’jchak le kakil ub’eyal taq le chakunab’äl ja e nak’al chwach le taqlem pwaq rech we Chakunem Winäq, kakichakub’ej rij choqoje' kakitoq’ij chi kokisax we taqanem ri’ pa taq le kachochib’äl.15

UKAB’ TANAJNIMA WOKONEM MOLOJ RECH CHAKUNEM WINÄQ

UQ’AB’ TAQANIK, 11. Nuk’em ib’.

Le Nima Wokonem Moloj rech Chakunem Winäq e o’xib’ le nima’q kipantan le e wokonik choqoje’ e keb’ le e kitz’aqat, wa’ e taqatal rumal le Chamopomanel rech kechakun oxib' junab’. Xaq xu kek’exik we k’o taq rumal k’o pa we taqanem.

17 /

Solix ri kajib’ uq’ab’ ri Ub’eyal le Komon choqoje’ le kichakunem le Nima 16. Wokonem Moloj rech Chakunem Winäq.Solix ri b’elejeb’ uq’ab’ le Ub’eyal b’i’tal kanoq.17. Kuna’taj kanoq le q’axem pa ri junab’ 1965. Pa we Taqanawuj kamik 18. kariqitaj pa ri uq’ab’ 144.

UQ’AB’ TAQANIK, 12. Ma e k’o taj choqoje’ ma e tz’aqat taj.

Rumal q’atexem on ne maj opanem keb’ oxib’ q’ij rech jun tz’aqat le nima’q taq reqale’n, kasik’ix jun kitz’aqat. Are taq kak’ulmatajik chi katoli’ jun k’olib’äl rumal le nab’e on ne ukab’ tz’aqat, aninaq kamok chi jun rech kutz’aqatisaj le chak pa le junab’ k’a k’o na rech kaluk’exa kan wa’ ri winäq16.

UQ’AB’ TAQANIK, 13. Wokem kamon.

Pa ri nab’e riqow ib’ kech le Komon Winäq kakicha’ chikixo’l jachin ri kok chech kik’amalb’e rech kuk’am kib’e pa taq le riqow ib’ jas kub’ij le Ub’eyal we tzij.17

UQ’AB’ TAQANIK, 14. Patanijem.

Le e kitz’aqat taq rajawaxik wi chi a’jiximulew jas kub’ij le job’ uq’ab’ le Taqanawuj18 choqoje’ e ri'jab' chi apanoq chech le juk'al lajuj junab’; we ne utz, le jun achi’lanem le e nab’e taq a’jchakib’ rajawaxik wi jun tz’aqat Q’atal Tzij.

Choqoje’, rajawaxik k’o reta’manem rech kilik winäq choqoje’ chakuninaq chik pa taq chak rech le Q’atb’äl Tzij.

UQ’AB’ TAQANIK, 15. Q’atelem taq.

Kumaj taj ke’kachilaj taq le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq:

Le e rachalal le Nima K’amal B'e choqoje’ le ukab’ k’amal b’e 1. rech le Amaq’ choqoje’ pa chin chikech le e Chitüy Winäq rech le Q’atb’äl Tzij, wa’ ko’panoq pa ri kajib’ alaxem choqoje’ ri ukab’ rech kaxalo;

Ri xq’at tzij pa kiwi’ rumal ri ketzalal jas ta ne le rawajem, elaq’, 2. b’anow tzij, loq’onem, esalwach chak, q’olem, man utz taj usachik

18(

Solix ri uq’ab’ 78 we taqanem ri’.19. Solix ri b’elejeb’ uq’ab’ le Ub’eyal le Komon Winäq choqoje’ le Ub’inasanem 20. No’jib’äl le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq.

ri upwaqil ri tinimit on ne utoq’ixik ral pwaq b’i’tal taj, on ne kib’anom k’ax chech we taqanem ri’ rachib’il ri ub’eyal taq;19

Ja chin taq ri xq’at tzij chikij, wa´ man xekun taj xkesaj kib’ pa ri 3. k’axk’olem;

Ri etzukul taq chak on ne a’jchakunelab’ ri kakisach upwaqilal ri 4. Q’atb’äl Tzij, ri e chakunib’äl ja e k’o pa taq le uq’ab’ tinimit, ri xaq kituke’lam, on ne ri jub’iq kituke’lam on ne ri e rech tinimit, ri etak’al chikij on ne jachin taq ri kakitoq’ij k’asaj rumal we k’aninem taq ri’;

Jachin taq a’jchoq’e on ne ke’kito’ taq kichak nima’q taq k’ayb’äl 5. chakunem on ne kituke’lam winäq kakijab’uj chakunem taq;

Ri e k’amal taq b’e rech pa chin kojonem;6.

Ri e k’amal taq b’e pa taq komon no’jib’äl.7.

UQ’AB’ TAQANIK, 16. Taqanem kech a’jchakib’ chirij le nima wokonem komon rech chakunem winäq.

Are taq ri winäq taqom rech kok chi kixo’l le Wokonem ri’ ajchak pa le Chakunem qas uch’ekom, wa’ utz katzalij pa ri uchak are taq kak’is ri uq’ijal pa ri Wokonem. Le Ub’eyal kilowik ri b’e katarane’xik we ka k’ulmataj wa’.

UQ’AB’ TAQANIK, 17. Chajim wa’im.

Le nab’e taq tz’aqat rachib’il le uk’ab’ taq tz’aqat le kakik’ex jun nab’e tz’aqat, katoj chajim wa’im chi kech pa ri jujun komon ib’. Man kajawax taj keb’ chajim wa’im chi kech pa jun q’ij choqoje’ xa job’ riqow ib’ pa job’ q’ij kajawaxik. Le Ubeyal taqanem are kilowik janipa rajilab’al le chajim wa’im taq.20

UQ’AB’ TAQANIK, 18. Qatow tzij.

Le e q’atow taq tzij rech le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq rajawaxik ukojik kumal le uk’iyal le kitz’aqat taq, wa’ chi are wi

19 )

Solix ri ukab’ cholaj tzijonem rech le waqxaq kak’al uq’ab’ le Taqanawuj; 21. belejeb’ lajuj rajilab’äl waqib’, kak’al, jun roxk’al choqoje’ kajk’al we Taqanem ri’, julajuj Ub’eyal le Wokonem choqoje’ Ub’inisab’äl le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq.Che solix ri wuqub’ kak’al choqoje’ waqxaqib’ kak’al e uq’ab’ we taqalem ri’.22. Solix ri ukab’ rajilab’äl rech le urox uq’ab’; 40, 47, 60, 79 ukab’ rajilab’al 23. choqoje’ ukajk’al we Taqanem ri’; choqoje’, 1, 2 choqoje’ 3 rech le Taqanem rech Ch’ekonem le Administración Pública.

upatanijem, xaq xu nu k’u la’ are taq ko esaxem, utz uchomaxik chi kiwach taq le Q’atal taq Tzij rech Chak choqoje’ le Previsión Social.21

UQ’AB’ TAQANIK, 19. Patanijem choqoje’ chakunem taq.

Chirij taq we katereb’ax chech we taqanik ri’, upatanijem choqoje’ uchakunem le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq we ri’ taq:

Ujachik chwach le Chamopomanelaq choqoje’ le Rajpopi’ Amaq', 1. le chakunem rech jun junab', choqoje’ ujachik taq le uchak taq chakunem are taq katoq’ixik;

Kato’ik che ri uchikoxik ub’ixik le usuk’umaxik le Uk’olib’äl le Nima 2. Tob’anem Winäq;

Kik’owisaxik on ne’ le chakunem taq rech le ub’eyal taq 3. kuwok le k’amal b’e, are taq ma ja’ kik’ow pa uq’ab’ le Chamopomanelaq;22

Kak’amawa’x taqanik taq rech le komon choqoje’ le usuk’unem 4. le chakunem, ri kok choq’aq’ are taq kataqatax rumal le Chamopomanelaq;

Kataqik on ne kasalab’axik ri rajtz’ib’ choqoje’ ri a’jchakib’ rech le 5. q’atb’äl tzij we k’o rajawaxik;

Katzukuxik choqoje’ kasolik ri wujilal taq, are taq kak’otox chi’aj, 6. rumal ri k’otol chi’aj, ri toq’ixem taq kamolik pwi’ le ukojem we taqanem ri’ pa taq we tzijonem ri’: kichapik a’jchak, tzukunem, taqanem, okem on ne ukab’ okem rech k’olem chak, q’axem, tanikem, uxlanem choqoje’ esaxem.23

201=

Solix ri wuqub’ uq’ab’ le Ub’eyal le de Moloj ib’ choqoje’ le Uchakunem 24. le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq.

UQ’AB’ TAQANIK, 20. Rajtz’ib’ le nima wokonem komon rech chakunem winäq.

Le Ajtz’ib’ rajawaxik kesax chupam le Chakunem ja wi maj Opem pa ch’ekonem; ajpatan chwach le Komon winäq choqoje’, man xaq xu taj le tz’ib’ kub’ano, kub’an le nik’aj taj chak chik:

Kak’oji’ pa taq le riqow ib’ kech le Komon;1.

Karuk’a’j taq le e wuj rech k’olo’, nik’aj taq wuj chik choqoje’ le 2. wujik’olib’äl taq kech le Komon;

Karilij le chak kataqan kan le Komon choqoje’ ri jujun taq taqkil chik 3. rajawaxik kilik pa ri uchak choqoje’ ri chakunem taq rajawaxik kak’ut chi kiwach le Komon Winäq;

Q’axanel kitzij le Komon;4.

Kelik chi kinimal le kechakun kuk’ le Komon;5.

Pa chin chike chak kaya kan chech rumal le Nima Wokonem Komon 6. rech Chakunem Winäq, kó pa le upatanijem q’atom kanoq.24

ROX TANAJNIMA UK’OLIB’ÄL CHAKUNEM WINÄQ

UQ’AB’ TAQANIK, 21. Le nima uk’olib’äl chakunem winäq.

Le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq are wa’ ri ch’aqa’p komon kuchakuj le ukojik we taqanem ri’. Wa’ rajawaxik kub’otz’ rib’ ruk’ jun K’amal B'e, choqoje’ ukab’ k’amal b’e choqoje’ e rachib’il nik’aj taq a’jchakib’ e rajawaxik rech utz ri chakunem choqoje’ ri ukojik chupam ronojel le uwachulew le Amaq’. Kub’an ne pa ri uq’atoj tzij ri Chamopomanelaq, kajaq uchak’ taq uchakunab’al ja we Chakunen ri’.

UQ’AB’ TAQANIK, 22. Taqalem rech ri k’amal b’e choqoje’ ri ukab’ k’amal b’e.

Ri K’amal b’e choqoje’ ri ukab’ k’amal b’e wa’ e taqom rumal le Chamopomanelaq. Xaq xu ke’sax pa le kik’olib’äl we qas k’o rumal

2111

Are taq ri kub’ij ri b’i’tal kan pa ri junab’ 1965. Pa le Taqanawuj kojem 25. kamik, rech le 144 uq’ab’.

choqoje’ le ub’eyal taq kub’ij we taqanem ri’ pa ri 66 choqoje’ 79 e uq’ab’ taq.

UQ’AB’ TAQANIK, 23. Rajawaxik taq.

Rech kataq jun k’amal b’e choqoje’ ukab’ k’amal b’e rech le Chakunem Winäq, rajawaxik jun winäq eta’mal chi utz ri uno’jib’äl choqoje’ kutz’aqatisaj we rajawaxik taq ri’:

Ajiximulew jas kub’ij le job ‘ uq’ab’ le Taqanawuj rech Amaq’,1. 25 utz’aqatisam chik le lajuj kak’al junab’ choqoje’ winaqilal pa ukejem ri uch’o’jib’äl;

Kuk’ut reta’mab’äl rech chakunem kuk’ winäq on ne chakuninaq 2. chik pa Q’atb’äl Tzij;

Katanik, we k’o uwujilal rech nima tijob’äl.3.

UQ’AB’ TAQANIK, 24. K’axk’olem taq.

Man utz taj ko’kisax k’amal b’e on ne ukab’ k’amal b’e rech le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq le e winäq taq keq’atex che ri kichak kub’ij le jo’lajuj uq’ab’ we taqanem ri’.

UQ’AB’ TAQANIK, 25. Upatanijem choqoje’ uchakunem le k’amal b’e.

Le k’amal b’e, le unimal chakunem rech le Uk’olib’äl le Nima Tob’anem Winäq, are kilow ri ub’eyal ronojel le chak choqoje’ le kichak le winäq choqoje’ kusolij le kichak konojel le uwinaq. Are taq upatanijem choqoje' uchakunem we ri’ taq:

Kuchajij le utz ukojik we taqanem ri choqoje’ le e ub’eyal taq, ja 1. wi kuwok wi jun k’olib’äl chakune kech winäq pa uchakunem le Q’atb’äl Tzij, jas kub’ij le uxe’al taq we taqanem ri’;

Utz ujachik le Uk’olib’äl le Nima Tob’anem Winäq, kutaqo choqoje' 2. kusalab’aj le winäq pa le kik’olib’äl rech qas kech’eken ri e utz, jas kub’ij we taqanem;

2212

Che solix le 42 ke’apon pa 47 uq’ab’ taq we taqanem.26. Solix ukab’ cholaj tzij rech le julajuj uq’ab’ le Taqanem rech e Ch’ekonem taq 27. rech le Administración Pública; choqoje’, waqxaqib’ oxk’al we taqanem ri’.Chilox ri lajuj uq’ab’ le Ub’eyal rech le Moloj ib’ choqoje’ Uchakunib’äl rech 28. le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq.

Kuchapo, kucha’o choqoje’ kutzuj le a’jchakib’, le keb’ech’ekenoq rech 3. ko’kisax chi kixo’l le winäq chupam le Chakunem ruk’ Ch’ekenem, jas kub'ij le uxe’ we taqanem;26

Kuwoko choqoje’ karilo jun k’olib’äl rajilab’al rech konojel le a’jchakib’ 4. keriqitaj pa le Chakunem ruk’ Ch’ekonem choqoje’ le Chakunem ma pa Ch’ekonem taj, jas kakib’ij le e ub’eyal taq27 le no’jib’äl.

Kuwokisaj no'jib'äl taq rech utzilem chak kech le winäq kakaj ke’ok 5. pa le Chakunem Winäq choqoje’ tijonem kech le tajin kechakun chik pa le q’atb’äl tzij;

Kutzukuj, kutzijoj choqoje’ kaq’axej utzilem le ukojem choqoje’ le 6. upatanijem we taqanem ri’ choqoje’ le e ub’eyal taq, chwach le Chamopomanelaq choqoje’ le NIma Wokonem Komon rech Chakunem Winäq;

Kusol taq le k’otow chi’aj kakib’an chech chirij le chakunem winäq 7. choqoje’ le ukojem we taqanem ri’ ruk’ le ub’eyal taq;

Kusolij uwach le b’anatalik, ku’tak’ab’a’ a’jtzijonelab’, kutz’ib’aj 8. tzijonem taq choqoje’ kutoq’ij k’utunem rech pa chin k’ulmatajem rech ukojik we taqanem ri’, rachib’il le e ub’eyal taq;

Kak’oji’ pa taq moloj ib’ rech le Nima Wokonem Komon rech 9. Chakunem Winäq, are taq wa’ kutoq’ij le uk’olem choqoje’ we je wa’ b'i'tal pa we taqanem rachib’il le ub’eyal taq;28

Kujach chwach le Chamopomanelaq rachib’il chwach le Nima 10. Wokonem Komon rech Chakunem Winäq le chak ub’anom pa ri junab’;

Le nik’aj taq patanijem choqoje’ chakunem kutaq we taqanem ri’ 11. rachib’il le ub’eyal taq.

2313

Chilox ri oxib’ rajilab’al rech le b’elejeb’lajuj uq’ab’ we taqanem.29.

UQ’AB’ TAQANIK, 26. Upatanijem choqoje’ uchakunem le ukab’ k’amal b’e.

Le ukab’ k’amal b’e, are ukab’ unimal chakunem rech le Uk’olib’äl le Nima Tob’anem Winäq, are upatanijem choqoje' uchakunem we ri’ taq:

Kuk’ex le k’amal b’e are taq wa’ man k’o taj, yawab’ on ne elinaq 1. keb’ oxib’ q’ij pa chin chike rumal;

Kuchakuj ri utaqkil b’i’tal rumal ri K’amal B’e.2.

UQ’AB’ TAQANIK, 27. Ub’eyal taq.

Le K’amal B'e toq’ital chech kub’an taq le chak rajawaxik taq rech b’inisab’äl rech kokisax chiq’aq’ we taqanem. Kujach pa kiq’ab’ le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq rech kakisolij k’a te k’u ri’ kakiq’at tzij pwi’ wa’ we chak we man kutzalij uwach we taqanem. Are taq xq’at taq tzij rumal le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq, le K’amal B'e kujach le cha pa uq’ab’ le Chamopomanelaq rech kuq’at ri k’isb’äl rij choqoje’ katzijoxik. Je choqoje’ kab’an chech are taq kasuk’umax le ub’eyal taq taqanem.29

UQ’AB’ TAQANIK, 28. Ub’eyal taq rech ajchakib’ pa taq le chakub’äl ja.

Ronojel taq ub’eyal chak kech ajchakib’, pa taq pa chin chikech chakunib’äl ja rech le Q’atb’äl Tzij kariqitaj pa we taqanem, rajawaxik kaq’ax pa uq’ab’ le K’amal B'e rech Chakunem Winäq choqoje’ kaq’at rumal le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq rech je ri’ utz ukojik. Chi man utz ta chi wi ronojel b’eyal man kunojisaj taj we rajawaxik ri’.

UQ’AB’ TAQANIK, 29. E q’atal taq tzij e k’utunelab’ b’i’aj.

Le ya’om taq taqkil kech le chakunelab’ rech taq le uk’olib’äl taq chak we kuchajij we taqanem, a’re keb’anow taq le e q’atal taq tzij e k’utunelab’ taq b’i’aj:

2414

Che solix ri cholaj tzij s) rech le 183 uq’ab’ le Taqanawuj; choqoje’, cholaj 30. tzij 1) rech le juk’al job’ uq’ab’ le Ub’eyal we taqanem.Solix ri cholaj tzij b) le uq’ab’ 194 le Taqanawuj; choqoje’ le 2) cholaj tzij 31. rech le juk’al job’ uq’ab’. Solix ukab’ cholaj tzij rech le kak’al oxib’ rech we taqanem ri’.32. Solix rajilab’äl 4) oxib’ uq’ab’ we taqanem.33.

Le Chamopomanelaq, le konojel taq le nima’q taq chakunelab’ 1. choqoje’ le xaq taq chakunelab’ rech le q’atb’äl tzij e k’utum rumal le Taqanawuj rachib’il taq le e taqanem, choqoje’ le konojel taq le winäq le man etaqatal taj kumal taq le man e q’atal taq tzij e k’utunelab’ b’i’aj;30

Chikech le e Chitüy Winäq, jas kub’ij le Taqanawuj, are taq kech le 2. chakunelab’ la’ le k’olib’äl chak pa taq le kichakub’äl ja, le keriqitaj chupam le Chakunem ruk’ Ch’ekenem le kub’ij we taqanem rachib’il le ub’eyal taq;31

Chikech nima’q taq chakunelab’ choqoje’ a’jchakib’ rech tinimit, le 3. kuk’ut taq le Taqanawuj rachib’il taq le taqanem.

UQ’AB’ TAQANIK, 30. Kokisaxik le chakunelab’ taq q’atb’äl tzij.

Kaya uchuq’ab’ le k’amal b’e rech utz kuk’am le tob’anem kakiya taq le nima’q taq ajchakib’ choqoje’ le xaq e chakunelab’ taq xa b’a uwokik, utz’ib’axik choqoje’ unik’oxik le eta’manem. Le q’atb’äl tzij e k’utunelab’ b’i’aj karesaj ri upatanijem chikech le rajchak e tzukutal rumal ri K’amal B'e, janipa na k’u ri q’ij okinaq chik chech k’ak’ taq unik’oxik le wuj, man k’o taj uwiqik ch’ekonem pwaq chech le uchakuxem, xaq xu na k’u la che ri katzalijisax ri pwaq sachom taq are taq xu’x a’jchak.32

ROX B’I’AJ

UTUKELA’N NO’JIB’ÄLUK’OLIB’ÄL RIQATAJEM TAQ LE CHAKUNEM WINÄQ33

UQ’AB’ TAQANIK, 31. Uk’olib’äl riqatajem.

Pa taq ri ukojik wa’ we taqanem ri’ rachib’il taq ri ub’eyal, lu uk’olib’äl chak rech le Q’atb’äl Tzij je wa’ keriqitajik:

2515

Che solix ri 90 choqoje’ 91 e uq’ab’ we taqanem ri’; choqoje’ le 34. waqxaqib’ uq’ab’ Ub’inib’al we taqanem.Sachinaq uwach pa ri junab’ 1982. Man k’o ta pa le Taqanawuj.35. Le Lotería Nacional rech Iximilew xq’atexik rumal le nuk’um taqanik 36. rajilab’äl 391-90, chikom ub’ixik pa ri jo’laluj q’ij rech ri job’ ik’ rech ri junab’ 1990.Sachinaq uwach pa ri junab’ 1982. Man k’o ta pa le Taqanawuj.37. Solix ri b’elejeb’ uq’ab’ we Ub’eyal we taqanem.38.

Chakunem man kuriq taj k’ax;1. Chakunem man ruk’ ta Ch’ekenem;2. Chakunem ruk’ Ch’ekenem.3.

UQ’AB’ TAQANIK, 32. Ch’ekonem man katojor taj ral.Le Ch’ekonem Man katojon taj ral man kok taj pa we uq’ab’ we taqanem34 ri’ are taq uk’olib’äl chak taq wa’:

Nima’q taq a’jchakib’ e taqatal rumal le Chamopomanel e b'i'tal 1. rumal le Consejo de Estado;35

E Chitüy Winäq choqoje’ e ukab’ Chitüy Winäq rech le Q’atb’äl Tzij, 2. A’jtz’ib’ taq, choqoje’ e yo’l taq no’jib’äl rech le Chamopomanel, e K’amal taq B'e choqoje’ e Ruchaq’ taq champomanel;E nima'q taq chakunelab’ choqoje’ a’jchakunelab’ rech le Carrera 3. Diplomática, jas kub’ij le Uxe’ le Taqanem rech Servicio Diplomático rech Iximulew;Nima Ajpwaqilal rech Amaq’;4. Rajtz’ib’ le Nima K’amal B'e;5. Ajchakunel rech le Lotería Nacional;6. 36

E nima’q taq chakunelab’ rech le Consejo rech Estado;7. 37

E tz’ib’anelab’ taq rech le Q’inomem choqoje’ le a’jchakib’ taq;8. Nima Chajinel rech Chak;9. E ubinisa taq ajchakib’ rech le Chamopomanel chi e rajchak le 10. Nima K’amal B’e;E rachib’il taq le chajinelab’ winäq;11. 38

Le a’jchakib’ kakesaj kichak le winäq are taq man kekun taj 12. kechakun wa’; kuriqa na, on keb’ oxib’ q’ij k’in kaya uchak jun;

2616

Man k’o ta wa’; pa uk’exwach xe k’iyitaj -xchaple’x pa ri junab’ 1969- e k’i 39. taq Tzib’ab’äl Ja. Chilix ri nuk’um taqanik rajilab’äl 232-94.Che solix ri nab’e cholaj tzij rech le juk’al uq’ab’; 62, 70 choqoje’ 90 e 40. uq’ab’ we taqanem.

E rajchak le Tz’ib’anel le Chamopomanel;13. 39

Man ki’k’ow taj lajuj nima’q taq ajchakib’ on ne a’jchakib’ taq 14. chi jujun taq Chitüy rech Q’atb’äl Tzij, are taq le uk’olem taq le patanijem man kuk’am taj ch’o’j chikixo’l taq le nab’e taq k’amal b’e;

E winäq man ketoj taj le kichak.15.

UQ’AB’ TAQANIK, 33. Chakunem man ruk’ ta ch’ekonem. Le Chakunem man ruk’ ta Ch’ekonem kokisax pa le uk’olib’äl taq chak:

E ya’ol taq no’jib’äl;1.

E ya’ol taq q’atow no’jib’äl;2.

E k’amal taq b’e rech le kunab’äl ja.3.

Le kachi’l taq winäq rech we chakunem keriqitaj chupam we taqanik kub’ij we taqanem ri’, man ko’k taj chupam wa’ le ya’om kitaqkil choqoje’ le ke’sax pa kichak.40

UQ’AB’ TAQANIK, 34. Chakunem ruk’ taq ch’ekonem. Kokisax chupam le Chakunem ruk’ taq Ch’ekonem le k’olib’äl chak man keriqitaj taj chupam le Servicios Exentos choqoje’ le maj Ch’ekonem keriqitaj chupam le Sistema de Clasificación de Puestos del Servicio por Oposición jas kub’ij we Taqanem.

UKAJ B’I’AJ

UTUKELA’N NO’JIB’ÄLJACHOW UK’OLIB’ÄL CHAK

UQ’AB’ TAQANIK, 35. Jachb’äl jachowem chak.

Rech utz ukojem we taqanem ri’, le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq kuwok jun jachb’äl jachowem chak, ja wi kuk’ut wi le patanijem choqoje’

2717

Solix Ub’eyal rajilab’äl 1222-88 rajilab’äl julajuj) rech keb‘ uq’ab’; choqoje’, 41. Ub’eyal rajilab’äl 9-91; e keb’ e rech le Digesto. Solix choqoje’ ri job’ uq’ab’ le Taqanem rech Ch’ekonem le Chakunem Winäq; choqoje’, 70 rachib’il 71 rech we taqanem ri’.Solix Q’am no’jib’äl reh tojonem pa ri Ub’eyal ajilanem 598-92, chikom 42. ub’ixik para jun kak’al q’ij rech ri waqib’ ik’ rech ri junab’ 1992 nimarisam upatan rumal ri Ub’eyal rajilab’äl 791-94, chikom ub’ixik par ri waqxaqlajuj q’ij rech ri nab’e ik’ rech ri junab’ 1995. Are taq ri junab’ 1996 e petinaq chik, solix taq ri diarios oficiales futuros on ne ri ONSEC.

le chakunem kech konojel le uk’olib’äl chak keriqitaj pa le chakunem ruk’ Ch’ekonem rachib’il le Maj Ch’ekonem,41 k’a te k’u ri’ kajach le uk’olib’äl chak pa uk’olib’alil. Rech wa’ we no’jib’äl ri’, le K’amal B'e rech le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq kuchab’ej q’ij q’ij:

Jun cholaj b’i’aj rech le uk’olib’äl chak rachib’il le upatanijem on 1. ne uk’olib’alil taq le chak kariqitajik;

Jun No’jib’äl wuj ja wi kuk’ut wi le uwach taq chak, ja wi kariqitaj 2. wi le patanijem taq, le chakunem taq choqoje’ la rajawaxem taq rech tzukunem chak chi jujunal k’olib’äl chak;

Jun No’jib’äl wuj ja wi kariqitaj wi le taqanik taq rech jachanem 3. uk’olib’al taq le chak.

UQ’AB’ TAQANIK, 36. Upatan rachib’il uk’u’xem le jachawem chak. Chi ujujunal taq achi’lem rajawaxik ko’k chupam ronojel taq le k’olib’al chak ja wi ko’kisax wi le xaq junam patanijem kech le nima’q chakunem, patanijem on ne le uwach taq chak are taq kab’anik, rech je ri’ ka’jawataj junam taq rajawaxik rech k’utunem no’j, eta’matal taq chakunem chik, chuq’ab’, eta’manem, rapinem, utza chak rachib’il kunem chech ruk’axik pa jororomal; wa’ we no'jib'äl rech utzukuxik ri ajchak kokisax choqoje’ are taq ketzukux le kakaj kechakunik; choqoje’ le q’am no'jib'äl rech tojonem42 utz kokisax are taq qajom kan ojer taq chak pa junamam utzilal, utz chakunem rachib’il ojer taq junab’.

Le jujun taq jachawem chak rajawaxik katzukux ub’i’ ja wi kaq’alajin wi ri upatanijem tom, wa’ le ub’i’aj rajawawik kokisax pa taq le wujilal choqoje’ le no’jib’äl taq k’o pa taq le taqale’nik, chakunem winäq, ajilanem rech sachanem pwaq, choqoje’ le ajilab’äl taq.

2818

Che solix le 12 rachib’il le 13 e uq’ab’ le Ub’eyal we Taqanem ri’; cholajem 43. tzij 11) rech le ukab’ uq’ab’ le Ub’eyal Taqanik rajilab’äl 1222-88; choqoje’, keb’ uq’ab‘ le Ub’eyal Taqanik rajilab’äl 9-91.Solix ri kajib’ rajilab’äl rachib’il wuqub’ le keb’ uq’ab’ le Ub’eyal Taqanik 44. rajilab’äl 1222-88.

Maj rumal jun winäq kataqik pa jun k’olib’äl chak pa le Chakunem ruk’ ch’ekonem choqoje’ pa le Chakunem maj Ch’ekonem, ja wi kokisax kan pa jun b’i’aj man k’amom taj rumal le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq, choqoje’ kakoj pa le Jachb’äl Jachowem Chak.

Le jachowen chak utz kewokik pa taq komon on ne kumok winäq, b’analtaq rumal taq le man xaq ta e junam le winäq rumal ri kipatan, le riqb’äl k’ax, chakunem rachib’il janipa le rajilab’äl taq le chak.

UQ’AB’ TAQANIK, 37. Taqanik rachib’il upatanijem le k’amal b’e rech nima uk’olib’äl chakunem winäq. Le K’amal B'e k’o ri utaqanik choqoje’ upatanijem che uk’exik upam le Jachb’äl Jachowem Chak, choqoje’ kunik’oj chi ik’ ik’ ronojel taq le k’olib’äl kariqitaj pa le Jachb’äl. Wa’ k’exonem taq ri kok aninaq uchuq’ab’ are taq kutzir rij rumal le Chamopomanel.43

UQ’AB’ TAQANIK, 38. Uya’b’äl rachib’il ukamulem uya'b'äl k’olib’äl chak. Le K’amal B'e kab’an rech che utaqik pa chin chikech k’olib’äl chak pa jun jachowem chak chik, xaq xu na k’u la’ che ri kuta na nab’e le kub’ij le jachow b’i’aj.

Are taq ma ja’ katzukux jun k’ak’ k’olib’äl rech chak chupam le Chakunem ruk’ Ch’ekonem on ne kokisax nima’q taq k’exonem chi q’ij q’ij chupam taq le patanijem, rachib’il chakunem taq rech jun k’olib’äl chak, la' kab’an rech le b’i’aj rajawaxik kuq’axej rij chwach le K’amal B'e rech le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq rech man kach'o'jin taj wa’ ruk’ le taqem on ne ukab’ taqem taq rech le k’olib’äl chak keriqitaj pa le jachowem taq chak, we kak’ulmataj wa’.44

UQ’AB’ TAQANIK, 39. Man utz taj wa’. Man utz taj kab’an wa’ we ri’:

2919

Solir ri wuqub’ uq’ab’ le Taqanem kech Chakunem Winäq.45. Solix ri juk’al waqxaqib’ uq’ab’ le Taqanawuj; choqoje’, le rajilab’al waqib’ 46. b’elejeb’lajuj uq’ab’ we taqanem ri’.

Kataqik on ne katzukux utaqik jun chakunel ja we man nab’e 1. kilik chi k’o chik ri jachowem Ch’ekom pwaq taq chik rachib’il ri ch’uti’n rajawaxik choqoje’ ri nima rajawaxik rech tojonem; on ne are taq ri ajchak man tz’ib’atal taj chikixo’l taq le b’i’aj ri utz chik kek’amawa’xik;45

Kesax jun jachowem Ch’ekom pwaq taq chik on ne jun k’olib’äl 2. chak rumal che ri kesax b’ik jun ajchak chajital rumal we taqanem ri’:

Kaq’axax jun k’olib’äl chak pa jun nima jachowem ch’ekom pwaq 3. taq chik xa rumal kapaqasab’ax unimal jun ajchak rech wa' kukojo, xaq xu na k’u la’ che ri man kokisax taj pa le rajawaxik rech utzijoxik;

Kaq’axax jun k’olib’äl chak pa jun nitza jachowem ch’ekom pwaq 4. taq chik k’a te k’u ri’ man kilix taj le chakunem taq kub’ij le waqxaq kak’al uq’ab’ we taqanem;

Chi ronojel taq, pa chin chikech chak on ne sachanem kub’an 5. k’ax chech le chakunem taq b’i’tal pa we taqanem ri’ rachib’il le Ub’eyal taq.

UQ’AB’ TAQANIK, 40. Ch’o’jib’äl unik’oxik.

Le a’jchakib’ taq e riqital pa taq k’axk’olal rumal che ri e taqom on ne ukamulem kitaqik pa jun k’olib’al chak k’o kich’o’jib’äl rech kasolix pa le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq le k’ulmatajem taq, jas kub’ij le ub’eyal wa’. Le q’atow tzij rech le K’amal B’e pa taq wa’ we k’ulmatajem ri’ kak’ulmatajik chi man kokisax ta rech chwach le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq.46

Le taqanik on ne ukamulem taqanik pa jun k’olib’äl chak kab’anik maj k’ax kub’an chikech le a’jchakib’ le e k’o pa la Chakunem ruk’ Ch’ekonem.

3010

Che solix ri job’ uq’ab’ le Ub’eyal Taqanem rajilab’äl 1222-88; rajilab’äl 47. oxib’) juk’al job’ uq’ab’ we taqanem ri’; choqoje’, pa ri jo’lajuj ke’k’is pa ri b’elejeb’lajuj le Ub’eyal we taqanem ri’.Solix ri ukab’ rajilab’äl le juk’al jo’lajuj uq’ab’ we taqanem ri’.48. Solix ri kak’al kajlajuj uq’ab’ we taqanem ri’.49.

UQ’AB’ TAQANIK, 41. Uq’axexik taq. Le taqanik on ne ukamulem taqanik pa jun k’olib’äl chak pa chin chikech k’olib’äl chak on ne le uwokem k’ak’ taq jachowem uk’olib’äl taq Chakunem ruk’ Ch’ekonem rachib’il maj Ch’ekonem, b’anatalik jas kub’ij we taqanem ri’ rachib’il le ub’eyal taq rajawaxik kaq’axax rij alinaq pa le Dirección Técnica rech Presupuesto choqoje’ pa la Ub’eyal Rajilab’äl Pwaq rech le Q’atb’äl Tzij rech le utz ruk’a’xik rachib’il le rilik le ch’ekonem pwaq kaya chech le ajchak ri kariqitaj pa le k’olib’äl chak, jas kub’ij le q’ama no’jib’äl rech.

RO' B’I’AJKITZIKUXIK AJCHAKIB’47

NAB’E TANAJOKEM PA LE CHAK RUK’ ETA’MAB’ÄL

UQ’AB’ TAQANIK, 42. Ri rajawaxik taq rech okem. Le okem pa le Chakunem ruk’ eta’mab’äl rajawaxik taq wa’:

Utz uno’jib’äl jun, k’o reta’mab’äl rachib’il utz ri ub’aqilal rech utz 1. karuk’a’j ri uk’olib’äl chak;

Utz katz’aqatisax ri la’j taq rajawaxik kutoq’ij le chakub’äl jachawem 2. chak rech le uk’olib’äl chak;48

Kak’utik chi k’o ri eta’manem are taq katoq’ixik ruk’ taq k’otow chi’aj 3. on ne tzukunem eta’mab’al kuk’ taq nik’aj taw winäq chik, jas kub’ij we taqanem ri’ ruk’ taq le ub’eyal taq;

Katzukuxik k’a te k’u ri’ kataqik rumal le taqanik b’i’aj le kib’i’ taq 4. le kakaj chak q’axab’äl uwujilal rumal le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq;

Kak’isisax chi jororomal le q’ij taq ya’tal che rilik le ajchak;5. 49

311!

Solix ri waqlajuj uq’ab’ we Ub’eyal Taqanik.50. Solix ri juk’al lajuj uq’ab’ we taqanem ri’.51.

Kanojisax ri rachib’il taq le rajawaxik katoq’ix kumal taq le e 6. Ub’eyal taq we taqanem.

UKAB’ TANAJK’OTB’ÄL CHI’AJ50

UQ’AB’ TAQANIK, 43. Q’atal tzij choqoje’ chakunib’äl rech k’otb’äl chi’aj. Are upatan Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq le wokonem komon, sik’inik, ub’eyal rachib’il ukojik le k’otb’äl eta’manem rech okem rachib’il paqalem uk’olib’äl chak, jas kub’ij we taqanem ri’ rachib’il le ub’eyal wa’.

Le Chakub’äl Ja kakunik, pa ri q’atow tzij le K’amal B'e rech wa’, katzukux ri tob’em no'jib'äl kech taq le chakunab’al taq ja ja wi kakanaj wi kan k’olib’äl chak e maj a’jchoq’e, on de nik’aj taq chakub’äl ja on ne e winäq, rech le rilik choqoje’ ukojik le k’otb’äl no’j, we rajawaxik.51

Le k’otow taq no'jib'äl rajawaxik maj kaq’aten ukojik rachib’il are karilij janipa le ukunem ri winäq, la kakunik choqoje’ we aninaq kechakun chech patanijem taq le tajin kakitzukuj kichak. Wa’ k’otb’äl chi’aj, k’otb’äl tz’ib’anem, b’aqilal on ne kaxol keb’ uwach.

UQ’AB’ TAQANIK, 44. K’otb’äl chi’aj, re wujilal taq. Pa we ukojik we tanaj ri’, man xaq xu taj k’otb’äl chi’aj kab’anik jas kub’ij kan le kak'al oxib’ uq’ab’ we taqanem ri’, wa’ karachi’laj le k’utunem rech wujilal taq, taqom ub’eyal rumal le Ub’eyal.

UQ’AB’ TAQANIK, 45. Ta’om taq’ob’ rech okem choqoje’ sik’inem. Le okem chech k’otb’äl no’j wa’ xaq utz wi chikech taq le winäq le kakitz’aqatisaj taq le rajawaxik katoq’ix pa taq le k’olib’äl taq chak. Xaq xu na k’u la’ we le K’amal B'e rech le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq man kuk’am taj; rumal taq le ch’ob’onem, pa chin chike tob’anem taq’ob’ choqoje’ ya’tal chech karesaj le ub’i’ le cholaj tz’ib’ab’äl on ne man kuya taj le uq’axab’äl wuj rech b’i’aj rech pa chin chike winäq,

321"

Che solix le waqxaqlajuj, rachib’il le b’elejeb’lajuj e uq’ab’ we Ub’eyal we 52. taqanem ri’.Che solix le juk’al keb’, juk’al oxib’ rachib’il juk’al kajib’ e uq’ab’ le Ub’eyal 53. we taqanem.

we karilo chi man tz’aqat taj le wuj taq toq’im, jas kuk’ut we taqanem ri’ rachib’il taq le ub’eyal.52

Le sik’inem rajawaxik kab’anik wo’lajuj q’ij kanoq, we sib’alaj maj ramaj, pa ri q’ijal b'i'tal rumal le Chakunab’äl ja che ri k’otow chi’aj, pa taq ri utz taq chakunem kilitajik. Xaq xu na k’u la’, le tzijonem rajawaxik kachikox ub’ixik pa le Diario Oficial choqoje’ pa jun tz’ijob’äl tzij ri nim uq’axexik ri k’ulmatajem pa we Iximulew.

Le sik’inem rajawaxik karuk’a’j le patanijem taq rachib’il le chakunem taq rech le uk’olib’äl chak, le rajawaxik katayik on ne toq’ixem, le ub’eyal le utayik tal taq’ob’ rech okem choqoje’ ri rajilab’äl ri q’ij, riqow ib’ choqoje’ ri ramaj ja wi kab’an wi ri k’otow chi’aj.

UQ’AB’ TAQANIK, 46. Ri a’jchakib’ taq kecha’ik. Rech kaq’alajinik we kacha jun, le ajchak rajawaxik wi karesaj ri ajilab’äl 75 eta’manen we sab’alaj nitz’ pa ri q’ama ajilab’äl rech 1 ke’apon pa 100, are taq wa’ ri uk’olib’äl ajilab’äl katayik chech taq ronojel le k’otb’äl chi’aj kab’anik.

Chikixo’l taq le ajchakib’ kecha’ik rajawaxik wi ka’jawax ruk’ taq le ajilab’äl, wa' katz’ib’axik are taq kab’an ri', ri ub’i’ pa q’axab’äl wuj, jachin taq xaq junam k’ulmatajem wa’ e ma a’jchakib’ ta chik rech le tinimit on ne nima’q le patanijem chikij kumal a’lk’walixelab’, jas kub’ij le ub’eyal wa'.53

UQ’AB’ TAQANIK, 47. Uq’axexik le resaxem ajilab’äl rech k’otb’äl chi’aj. Le rajilab’äl rech taq le k’otb’äl chi’aj rachib’il le uk’olib’äl taq le b’i’aj taq kab’anik pa ri nab’e taq oxk’al q’ij apanoq. Chikijujunal taq le a’jchakib’ xek’ututajik kaq’axax ub’ixik chikech janipa ri ajilab’äl no’jib’äl xkesaj, choqoje’ ja wi kek’oji’ pa le ub’eyal b’i’aj.

Pa chin chike winäq k’otital uchi’ utz kutoq’ij rilik janipa’ no’jib’äl xresaj, jas kub’ij le ub’eyal taqanem. Are taq ik’owinaq chik juk’al lajuj q’ij are

331#

Chilox ri juk’al julajuj uq’ab’ le Taqanawuj.54. Chilix ri rajilab’äl waqib’ rech b’elejeb’lajuj uq’ab’ we Taqanem.55. Chiloq le juk’al julajuj uq’ab’ le Taqanawuj; ukab’ cholaj rech julajuj 56. uq’ab’ le Taqanem rech Ch’ekonem la Chakunem Winäq; choqoje’, kajib’ rajilab’äl juk’al job’ uq’ab’ we Taqanem ri’. Chiloq 78 uq’ab’ we Taqanem ri’.57.

taq b’i’tajinaq chik chech ri ajchak janipa ri xresaj che ri no’jib’äl utz chik kutoq’ij chech le K’amal B'e rech le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq le usuk’umaxik we ne xesach chech le rajilab’äl no’jib’äl, wa’ we q’as k’o ri sachinem utz kasuk’umaxik.54

Le e winäq kakilo chi kab’an k’ax chikech rumal le utaqanik le K’amal B'e are taq le ik’owem choqoje’ le rajilab’äl no’jib’äl utz kakita taq’ob’ chwach le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq pa ri oxib’ q’ij chik are taq xq’axetaj le tzijonem, rech kasolix le taqanik.55 Le kub’ij le Nima Wokonem, are wa' ri qastzij.

UQ’AB’ TAQANIK, 48. Uwokik taq le uk’olib’äl b’i’aj. Le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq ku’woko na choqoje' ku’yaka na le uk’olib’äl taq le okem, paqalem uk’olib’äl chak rachib’il taq le nik’aj taj chak rajawaxik rech uchakuxik le taqlem rech le Chakunem Winäq, jas kub’ij le ub’eyal le taqanem.56

Le kib’i’ taq le winäq kakich’ek le k’otb’äl tzij, ketz’ib’ax chupam taq le k’olib’äl b’i’aj rech okem rachib’il paqalem ja wi na k’u kariqitaj wi ri winäq rumal ri rajilab’äl no’j.

Ri q’ij taq kub’an upatan wa’ we uk’olib’äl no’jib’äl kataqatax ub’ixik rumal le k’amal b’e rech le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq pa ri q’ij are taq kachaple’x ukojik rachib’il le q’ij kok chiq’aq’ wa’ man kaqaj ta chuxe’ waqib’ ik choqoje’ man kik’ow taj je la’ apanoq chech le keb’ junab’.

Le K’amal B'e ku’kojo’ choqoje’ ku’yaka’ le uk’olib’äl taq le kamulem okem, ja wi kak’oji’ wi le kib’i’ taq le winäq le xechakun chi q’ij q’ij k’a te k’u ri’ xejach chirij le kik’olib’äl chak rumal taq rajawaxik, jas kub’ij we taqanem ri’ rachib’il taq le ub’eyal. Le okem choq’aq’ le uk’olib’äl taq le b’i’aj rech ukamulem okem kokisax chupam le ub’eyal taqanem, wa’ man kik’ow taj upatan je la’ pan chech le oxib’ junab’.57

341$

Che solix ukab’ cholaj rech le kak’al waqxaqib’ uq’ab’ we Taqanem; choqoje’, 58. juk’al keb’ le Ub’eyal wa’.

ROX TANAJE TAQEM TAQ

UQ’AB’ TAQANIK, 49. Chak maj ajchoq’e rachib’il uq’axab’äl wuj rech utz chakunem. Le unojisaxik pa chin chike chak maj ajchoq’e kariqitajik pa le Chakunem ruk’ Ch’ekonem, le q’atal b’i’aj rajawaxik kutoq’ij pa le Chakunib’äl ja rech Tob’anem Winäq jun cholaj b’i’aj kech konojel taq le kakaj chak kaya’ik jas le rajawaxik k’o pa le ub’eyal taqanem.58

UQ’AB’ TAQANIK, 50. Kicha’ik le a’jchakib’ kakitzukuj chak. Le q’atal tzij rech b’i’aj kutzukuj chikixo’l taq le b’i’aj kech chakunelab’ kuya chi kiwach le K’amal B'e rech le Chakunib’äl ja rech Tob’anem Winäq, pa taq ri q’ij taq b’i’tal rumal le ub’eyal taqanem.

Pa ri waqxaqib’ q’ij chik are taq ya’tal kan le wuj taq, le Q’atb’äl Tzij rech B’i’aj kucha’ ri ajchak, k’a te k’u ri’ kuq’axaj rij ub’ixik chwach ri K’amal B'e rech le Chakunib’äl ja rech Tob’anem Winäq choqoje’ chwach ri ajchak xch’ekenik.

UQ’AB’ TAQANIK, 51. Ma e k’o taj on ne ma e k’i taj e tzukul taq chak. Xaq xu na k’u la’ le q’atal tzij rech b’i’aj taq rajawaxik kunojisaj le jun chak maj ajchoq’e rachib’il le Chakunib’äl ja rech Tob’anem Winäq man kakun taj kuq’axaj wuj rech jun cholaj b’i’aj kech a’jchakib’ utz kechakunik, rumal che ri e maj on ne ma e k’i taj le utz kechakunik e tz’ib’atal pa le k’olib’äl b’i’aj, wa’ we q’atal tzij ri’ kutz’aqatisaj le chak maj ajchoq’e jun keb’ oxib’ q’ij, xaq xu na k’u la’ che ri karaye’j na we je ri’ kub’ij le Chakunib’äl ja rech Tob’anem Winäq, xaq xu nu k’u la’ we kutz’aqatisaj ri winäq ronojel le rajawaxik toq’inem rumal le uk’olib’äl chak. Wa’ we ucholajem taq taqanik ri man nim taj uq’ijal, rumal che ri man kik’ow ta wi’ je la’ che waqib’ ik’, pa taq wa’ we ri’ le Chakub’äl ja toq’im chech kuwok le uk’olib’äl le b’i’aj.

351%

Che solix ri 155 uq’ab’ le Taqanawuj; choqoje’, ri 432 rech ri Código 59. Penal.Che solix wuqlajuj rachib’il’ juk’al kajib’ nab’e cholaj rech le Taqanem 60. rech Ch’ekonem le Administración Pública.

UQ’AB’ TAQANIK, 52. Taqanik taq rech keb’ oxib’ q’ij rachib’il rumal aninaqem.

Are ta ri rumal b’i’tal pa ri uq’ab’ taqanem b’i’tal kanoq on ne rumal aninaqem qas ilitajinaq, man utz ta wi katz’aqatisax le chak maj ajchoq’e jas kub’ij we taqanem, le q’atb’äl tzij rech b’i’aj kakunik kutaq pa chin chike winäq kutz’aqatisaj ronojel le katoq’ixik pa le uk’olib’alil le chak. Le taqanik chak b’anom je wa’ rajawaxik kab’ixik aninaq pa le Chakunib’äl ja rech Tob’anem Winäq, pa ri nab’e taq waqib’ ik’, are taq xk’amataj ri chak, wa’ mankanimarisax ta chik choqoje’ man kakamulix ta chik.

UQ’AB’ TAQANIK, 53. Usachik upatanijem le taqem rachib’il chakunem. Pa chin chike taqem b’anom chirij we taqanem rachib’il le ub’eyal taq maj upantan; we le kab’an rech on ne le ajchak ik’owinaq pa le k’olib’äl chak, ronojel le uno’jib’äl k’o pa le taqanem wa’ utz. Ri winäq riqital k’ax rumal ri esanem utz ke’utzujuj ri kimak chikij le e b’anal taq k’ax, xaq xu na k’u la’ che ri man ku’majij taj pa nim le ch'o'jinem.59

Maj jun nima ajchak kub’ij chi utz utojik on kutoj ne’ chech jun winäq rech le Chakunem ruk’ Ch’ekonem, rumal usuk’umaxik uwuj jun, are taq maja’ kab’an q’axab’äl wuj rumal le Tzijonib’äl ja Winäq rech Tob’anem.

Ronojel pwaq tojom chech jun winäq rumal ri tob’anem chak man kik’ow taj ruk’ we taqanem rachib’il le ub’eyal taq, kak’ulmatajik chi katzalixik rumal ri nima ajchak kab’an rech, ri kukamulij rilik ri tojonem on ne ri kataqow ri k’utb’äl tojonem, pwaqawuj, b’i’aj taq on ne taqanik tojom, pa le toq’inem pwaq ruk’ oyowal. Janipa na k’u ri pwaq riqom wa’ kokisax pa le Tesorería Nacional.60

361&

Che solix le ukab’ cholaj rech le oxlajuj uq’ab’ rachib’il le nab’e choqoje’ 61. ukab’ rajilab’äl le juk’al keb’ uq’ab’ le Taqanem rech Ch’ekonem le Administración Pública; choqoje’, le kak’al b’elejeb’ rachib’il kak’al lajuj e uq’ab’ le Ub’eyal we Taqanem.Solix ri kak’al lajuj uq’ab’ le Ub’eyal we Taqanem ri’.62.

UKAJ TANAJUQ’IJAL TAQ ILOM CHAKUNEM

UQ’AB’ TAQANIK, 54. Uk’isib’äl le ilonem chak.

Ronojel winäq taqom pa jun k’olib’äl chak chupam le Chakunem ruk’ Ch’ekonem ruk’ taq le utz’ib’anem rech le ub’i’ pa jun cholaj k’olib’äl, rajawaxik kokisax pa jun q’ijal taq ilonem chakunem le uk’olib’äl chak. Le q’ij taq rech ilonem chak kachaple’taj pa ri q’ij are taq xtaq pa ri uchak, wa’ we nim kuq’i’o ke’opan pa waqib’ ik’ chikech le e k’ak’ taq ajchakib’ choqoje’ le kapaqab’ax kiq’ij oxib’ ik’ ki’lixik.

We man xk’amataj ri winäq pa ri k’ak’ uchak utz katzalij pa ri ojer uchak xaq xu na k’u la’ we ma nim ri umak xilitajik.

We tajin kachakun ri winäq pa ri uk’olib’äl chak ruk’ jun taqanik xaq keb’ oxib’ q’ij, wa’ we q’ij taq chakuninaq kokisax pa le q’ijal taq ik’owinaq.

Are taq kak’is le ilem q’ijal taq ruk’ jororemal, le ajchak rech tinimit kaq’alajisaxik chi utz ajchak.61

UQ’AB’ TAQANIK, 55. Upatanijem le q’atb’äl b’i’aj rachib’il le k’amal b’e rech le tzijonib’äl ja winäq rech tob’anem. Pa chike q’ij, chupam le ilonem chak, choqoje’ jas kub’ij le ub’eyal taqanem, le q’atow tzij rech b’i’aj kakunik kujach ri ajchak we je wa’ kuch’ob’o, choqoje’ chirij taq le jachanik chak ub’anom ri nima rajchak, kilitajik chi man kakun taj kachakunik choqoje’ man kujach taj ri upatanijem ruk’ jororemal, on ne ri kachakunik rachib’il ri kano’jinik man katob’an taj chi xaq je wi kachakun na, choqoje’ rajawaxik kaq’axaj chwach ri K’amal B'e rech le Tzijonib’äl ja Winäq rech Tob’anem, pa ri oxib’ q’ij petinaq, ri rumal taq k’ulmatajem.62

Man utz taj ke’sax e oxib’ winäq junam che le kichak tarane’tal ib’ are taq tajin kilix kij pa ri kichak we man taqatal kan rumal ri K’amal B'e.

371/

Solix ri kak’al b’elejeb’ uq’ab’ Ub’eyal we Taqanem ri’.63. Che solix ri b’elejeb’ rachib’il ri julajuj e uq’ab’ le Taqanem rech 64. Ch’ekonem le Adminstración Pública; rajilab’äl lajuj rachib’il kab’lajuj le 61 uq’ab’ we Taqanem ri’; choqoje’, juk’al wuqlajuj rachib’il juk’al waqxaqlajuj rech le Ub’eyal we Taqananem.

Ri K’amal B'e rech le Tzijonib’äl ja Winäq rech Tob’anem utz kataqanik rech kasalab’ax uk’olib’äl chak rech pa chin winäq k’o pa ilem chak, we keta’matajik chi le utaqik xb’an itzel no’j on ne man qas ta xch’ekoxik, xaq xu na k’u la’ che ri winäq kata na ri uno’jib’äl nab’e, wa’ kaya q’ij chech rech ku'jacha' upatanijem pa ri oxib’ q’ij apanoq are taq kach’ab’exik.

UQ’AB’ TAQANIK, 56. Usolixik ri q’ij taq rech ilonem chak.

Le Q’atb’äl Tzij rech B’i’aj kuq’axej pa le Tzijonib’äl ja Winäq rech Tob’anem, pa taq ri q’ij taq rachib’il ri ub’anik kub’ij ri ub’eyal we taqanem, rech ri no’jib’äl, aninaqem chak rachib’il nik’aj taq tzijonem chik karachi’laj ri upatanijem ri ajchak tajin kilik.63

Kak’ulmataj wa’ chi lajuj q’ij na karaj uk’isik ri uchak ri winäq k’o pa ilik, le Q’atb’äl Tzij rech B’i’aj kuq’axaj ub’ixik pa le Tzijonib’äl ja Winäq rech Tob’anem ja kub’ij le ub’eyal taqanem, jas karil che le uchak rachib’il le uno’jib’äl ri ajchak k’a te k’u ri’ ku’tzijola' na we utz on ne man utz taj chi ri ajchak kak’oji’ na pa ri uk’olib’äl chak. Ri uwach wa’ we tzijonem ri’ kaq’axax chech ri ajchak.

RO’ TANAJPAQALINEM CHAK

UQ’AB’ TAQANIK, 57. Jab’unem tzijoxik.

Jab’unem on ne paqinem chak kab’ix che ri k’ulmatajem rumal che ri ajchak rech tinimit k’ax pa ukojik kun k’olib’äl chak nim ub’anik on ne nim upatan, ja wi kataq wi rumal le Tzijonib’äl ja Winäq rech Tob’anem.64

Le utzijoxik le chakunem pa nima’q k’olib’äl chak are kab’anow rech le Q’atb’äl Tzij rech B’i’aj rumal che ri toq’ital rumal ri kab’an rech, xaq xu na k’u la’ che ri kataqatax na nab’e rumal le Tzijonib’äl ja Winäq rech Tob’anem k’a te k’u ri’ kok chiq’aq’ are taq le kakaj chak kakitz’aqatisaj ri rajawaxik katoq’ixik rech ri uk’olib’äl ri nim chakunem.

381(

Solix kak’al oxlajuj we Taqanem ri’.65. Solix ri keb’) rajilab’äl ri oxlajuj uq’ab’ ri Taqanem rech Ch’ekonem le 66. Administración Pública; kab’lajuj) rajilab’äl rech le oxib’ uq’ab’ le Nuk’im Taqanik rajilab’äl 1222-88; choqoje’ ri juk’al belelajuj uq’ab’ Ub’eyal we Taqanem.Che solix le nab’e) rajilab’äl le oxlajuj uq’ab’ le Taqanem rech Ch’ekonem 67. le Administración Pública; rachib’il, le kak’al, kak’al ju rachib’il le kak’al keb’ e uq’ab’ le Ub’eyal we Taqanem.

Le tzijonem taq rech paqinem rech chak ke’b’anoq are taq kataq jun tzijonem taq’ob’ rech ri ajchoq’e ri chak choqoje’ ruk’ le ilonem rachib’il le usolixik rech chakunem ku’b’ana’ ri Tzijonib’äl ja Winäq rech Tob’anem choqoje’ kanimax ri uq’ijal taq q’ij rech ilonem chak jas kub’ij ri kak'al kajlajuj uq’ab’ we Taqanem ri’.

Maj kupatanij ronojel tzijonem kab’anik we man katz’aqatisax le rajawaxik k’o pa taq we taqanem ri rachib’il le ub’eyal taq.65

UQ’AB’ TAQANIK, 58. Paqalem chak rech keb’ oxib’ q’ij. Kak’ulmataj wa’ le paqalem chak rech keb’ oxib’ q’ij are taq man k’o taj ri nab’e ajchak choqoje’ are taq ri winäq paqalinaq utz’aqatisam ri rajawaxik toq’italik pa ri uk’olib’äl chak. Are taq kak’ulmataj wa’ ri ajchak paqalinaq xaq xu katoj chech ri ch’ekonem pwaq kaya chech ri nab’e ajchak ri' man k’o taj.66

Le paqalem taq chak rech keb’ oxib’ q’ij wa’ utz kak’amarik are taq le maj k’olem pa le chak kik’ow apanoq chech le oxk’al taq q’ij choqoje’ are taq le rajawaxik taq kutoq’ij.

UWAQ TANAJUTZUKUXIK CHAKUNEM RACHIB’IL Q’AXEM UK’OLIB’ÄL CHAK67

UQ’AB’ TAQANIK, 59. Utzukuxik chak. Le utzukuxem uk’exik chakunem utz kab’anik chikixo’l taq le ajchakib’ we xaq junam uk’olib’äl le kichak choqoje’ we je ri kub’ij le Q’atb’äl Tzij rech B’i’aj, ja wi kel wi chikiwach le ajchoq’e taq chak, kaq’axax ub’ixik pa ri lajuj q’ij apanoq pa le Tzijonib’äl ja Winäq rech Tob’anem. We kak’ulmatajik chi man xaq junam ta uwach le k’olib’äl chak, man utz taj utzukuxik wa’ le chak, we man je ri’ kuq’at le Tzijonib’äl ja Winäq rech Tob’anem.

391)

Che solix ri rajilab’äl job’) rachib’il lajuj) 57 rachib’il 58 e uq’ab’ we 68. Taqanem ri’; rachib’il 43 le Ub’eyal we Taqanem ri’.Che solix ri waqib’ ri rajilab’äl le b’elejeb’lajuj, rachib’il le kajk’al e uq’ab’ 69. we Taqanem ri’.Che solix le 51 k’a pa 74 e uq’ab’ taq le Ub’eyal we Taqanem.70. Solix ri waqib’) rajilab’äl le oxib’ uq’ab’ we Taqanem ri’.71. Che solix le 51 rachib’il 52 e uq’ab’ le Ub’eyal we Taqanem.72.

UQ’AB’ TAQANIK, 60. Q’axem chak.Are taq le ajchak kutoq’ij on ne kaq’alajisaxik chi ri ajchak man kakun taj kachakunik on ne man utz taj kub’an che ri uchak pa ri uk’olib’alil chak, le Q’atb’äl Tzij B’i’aj utz karil le q’axem chak, ruk’ le ub’eyal le Tzijonib’äl ja Winäq rech Tob’anem, pa jun k’olib’äl chak chik ja wi utz kachakun wi, xaq xu na k’u la’ che ri kilix rij chi q’ij q’ij ri uchak b’i’tal rumal ri unimal.68 Le q’axem uk’olib’äl chak man kuqasaj taj le ch’ekonem pwaq kakik’am ri ajchoq’e ri chak. We kak’ulmatajik le ukab’ no’jib’äl, utz le tzujunem chwach le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq, wa’ kak’utik pa ri oxib’ q’ij apanoq are taq xtaq ub’ixik ri chomanem.69

UWAQ B’I’AJ

UTUKELA’N NO’JIB’ÄL E CH’OJIB’ÄL TAQ, PATANIJEM TAQ RACHIB’IL AWASINEM TAQ

UQ’AB’ TAQANIK, 61. Kich’o’jib’äl taq le chakunelab’.70

Le chakunelab’ pa taq le chakunem ruk’ Ch’ekonem kakiriq utzilal, chech le kich’o’jib’äl e k’o pa le Taqanawuj, pa le ucholajil tzij rech we taqanem ri’ rachib’il nik’aj taq chik:

Are taq man kesalab’ax taj pa ri kik’olib’äl chak, xaq xu na k’u la’ 1. we keqaj pa makaj rech esanem qas kilitajik, kub’ij we taqanem ri’;71 Kech’eken chech juk’al q’ij rech b’inikitem wa’ e tojom, rumal 2. che ri e chakuninaq chik jun junab’, wa’ kaya chi junab’ junab’72 chikech.

Le wa’katem man kumol taj rib’; wa’ kaya chikech le ajchakib’ chi junab’ junab’ choqoje’ man kakamulix taj utojik, xaq xu na k’u la’ we xriqitaj uch’o’nib’äl choqoje’ we man xk’amtajik are taq xuxlan le chak pa chin chike rumal.

402=

Solix ri nuk’um taqanik rajilab’äl 841-89.73. Che solix le 60 ke’apon pa 62 e uq’ab’ Ub’eyal Taqanem.74. Che solix le 73 uq’ab’ we Taqanem; rachib’il, 44 Ub’eyal.75. Che solix pa ri 65 ke’apon pa 72 e uq’ab’ le Ub’eyal we Taqanem; choqoje’, 76. Tanajem rajilab’äl 1633 rech le Taqanawuj re Paxil.Solix ri 82 uq’ab’ we Taqanem ri’.77. Che solix pa ri 79 ke’apon pa 81 e uq’ab’ we Taqanem ri’.78. K’exom chik rumal ri 110 uq’ab’ le Taqanawuj, ja wi kub’ij wi chi taqatal 79. uch’ekonik k’a pa lajuj ch’ekonem ik’ rech tojonen rumal ojer chakunem.

Jun ik’ kaya chikech le ajchakib’ e k’o choch le k’axk’olem kakiyak 3. yawajem kech le e k’o keta’m, wa’ kachol ruk’ ajilab’äl chupam we ub’eyal;73

Are taq yo’l taq’om rech man kachakun ta jun ruk’ on ne man ruk’ 4. taj tojonem pwaq, rumal rawajem, nima’tem, tijonem, eta’manik rachib’il nik’aj taq rumal chik, jas kub’ij we ub’eyal taqanik;74

Are taq keta’max le ajilanem ch’ekenem chi q’ij q’ij rech le 5. chakunem;75

Are taq kak’am pa ri nab’e ukab’ nik’aj ik’ rech le kab'lajuj ik’ rech 6. jujun junab’ jun Ch’ekonem Pwaq k’isb’al junab’, ri kaq’alajisax uya’ik jas kub’ij we taqanem rachib’il le ub’eyal taq;76

Uk’amik tojonem ojer chakunem rumal esaxem pa ri uk’olib’äl chak7. 77 on ne maj uq’alajisaxik ri ilom esaxem on ne ma ilom taj,78 wa' kajunimataj ruk’ le jun ik’ rech ch’ekonem pa jujuj junab’ rech chak petinaq, choqoje’ we man xuq’i’a’ jun junab’ ri chak, kajachjo’x chi junamal ri junab’ chakunem. Ri tojonem kesax pwi’ jachjo’x rech ri ch’ekonem k’amom chik pa ri k’isb’äl taq waqib’ ik’ pa ri q’ij are taq xesax pa ri k’olib’äl chak. Wa we ch’o’jib’äl ri’ man kik’ow taj je la’ pan chwach ri job’ ch’ekonem;79

Le utojik le ch’ekonem pwaq ojer chakunem ke’b’anoq chi ik’ ik’ kutarane’j rib’, pa ri q’ij are taq xesax ri winäq pa ri uk’olib’äl chak k’a ja wi ke’tz’atatisax wi ri ajilab’äl rech. Keta’maxik chi we k’o utz ch’o’jib’äl kub’ij le le 46 uq’ab' we taqanem, le ajchak esatalik kok chik jumul pa chak ruk’ jun ch’ekonem junam on ne nim choch le uch’ekom kanoq, le tojonem rech ch’ekonem ojer chak man katoj ta chik pa ri q’ij are taq xtaq wa’ ri ajchak pa ri k’ak uk’olib’äl uchak.

4121

Che solix ri 114 rachib’il 115 e uq’ab’ le Taqanawuj; Rachib’il, Taqanem 80. Tzij kech Ajchakunelab’ rech Q’atb’äl Tzij rachib’il ri Ub’eyal.Che solix ri 9 rachib’il 11 e uq’ab’ le Taqanem rech Ch’ekonem le 81. Administración Pública; 57 rachib’il 73 rech we Taqanem ri’; choqoje’ 37 rachib’il 39 rech we Ub’eyal Taqanem.Che solix ri 1 rachib’il ri 4 e uq’ab’ le Taqanem rech Ch’ekonem le 82. Administración Pública; rachib’il, 70-71 rech we Taqanem ri’.Jas kub’ij le 152 uq’ab’ le Código de Trabajo, k’exom chirij rumal le 12 83. uq’ab’ le Taqanem 61-92 rech le Taqanawuj Paxil, ri q’ij taq utzirinaq chi ri ixoq wa 54 q’ij. Solix choqoje’ ri Nuk’um Taqanik rajilab’äl 965 rech le IGSS; choqoje’ le 64 uq’ab’ le Ub’eyal we Taqanik.

We la’j ri ch’ekonem, katoj wi le tojonem ch’ekonem ojer chak pa taq ri rajawaxik rech katz’uq le uxo’l le ajilab’äl uwach taq le ik’ ja wi k’o wi uch’o’jib’äl rech le tojonem ch’ekonem ojer chak.

Man ko’k taj chupam wa’ we ch’o’jinem ri’ le e chakunelab’ le ko’k chupam le tob’anem rumal ri’job’em, xaq xu na k’u la’ che ri kech’eken chech le tojonem rech ch’ekonem ojer chak k’a ja wi’ ke’wok wi le taqanik rech tob’em on ne ri’job’em taq. Le achochib’al taj ja rech chakunem, ko’kisax kan pa chak rech kakil rij we kenajtajirik pa ri kajib’ ik';

Uch’ekik ruk’ jororomal le taqlem rech ri’job’em, tob’em rachib’il 8. To’nem rech malka’nem, jas kub’ij we taqanem ri’;80

Chuk’amik jun tob’anik kech utz’aqat are taq le k’ulmatajem rech 9. pwaq kuya b’e jas kub’ij we taqanem ri’;

Are taq kapaqab’ax uk’olib’äl chak rech nim ub’anik choqoje'/on ne 10. ri ch’ekonem, are taq kilitajik chi utz ri chak choqoje’ ch’ekoninaq ruk’ utz no’jib’äl, jas kakib’ij le ub’eyal taq we taqanem;81

Jun utz chek’omen rech kuriq utzil ri winäq, xaq junam utojik ruk’ 11. ri uchak kub’ano, choqoje’ ri utz kano’jinik; choqoje’;82

K'o ch’o’jib’äl rech tzukunem uxlanem jun ik’ kanoq are taq ko’pan 12. ri to’tajinem rech ri ixoq choqoje’ jun ik’ ruk’ nik’aj utzirinaq chik, wa’ tojotalik le uch’ekoj.83

4222

Che solix ri nab’e cholaj tzij rech le 20 uq’ab’, 33 rachib’il 90 uq’ab’ taq 84. we Taqanem ri’.Kekoj chik wa’ rumal le ukab’ cholaj tzij rech le uq’ab’ 116 le Taqanawuj. 85. Solix ri Taqanem rajilab’äl 71-86 rech le Taqanawuj rech Paxil, k’exom rij rumal le Taqanem 35-96 rel le Taqanawuj rech Paxil.Che solix le 75 rachib’il 76 e uq’ab’ le Ub’eyal we Taqanem ri’.86. Solix ri ukab’ cholaj tzijonem rech le uq’ab’ 168 le Taqanawuj.87. Solix ri uq’ab’ 34 rech le Ub’eyal we Taqanem ri’.88. Solix ri uq’ab’ lajuj we Taqanem ri’.89.

UQ’AB’ TAQANIK, 62.

Le rajchak taq le tinimit man o’kinaq taj ruk’ le Chak maj Ch’ekonem, keriqitaj kan chupam ri ojer uq’ab’, man ko’k taj chupam wa’ le keriqitaj pa le cholaj taq 7 rachib’il 10, choqoje’ le kajunamataj ruk’ le taqem rachib’il le esanem le uk’olib’äl chak on ne ri ajchak.84

UQ’AB’ TAQANIK, 63. Ch’o’jib’äl rech kamon winäq. Le chakunelab’ rech le q’atb’äl tzij keriqitaj pa ri kich’o’jib’äl rech kakiwok kib’ maj keq’atenik rumal taq rech le eta’mab’äl, tob’em winäq, riqoj ib’, komon winäq on ne rech kastajinem no’jib’äl qawinaq. Le e kamon winäq ewokotal kumal taq le ajchakib’ man utz taj kakikoj kib’ pa na’ojil taq. Man utz taj kech’o’jin le chakunelab’ rech tinimit.85

UQ’AB’ TAQANIK, 64. Kipatanijem taq le chakunelab’ rech q’atb’äl tzij.86

Le kakib’ij taq le e taqanem87 taq rachib’il le ub’eyal taq, are kipatanijem le ajchak taq rech tinimit we:

B’inem saqil tzij, kakik’amawa’j choqoje’ kakichajij le Taqanawuj re 1. Paxil;88

Kab’anik choqoje’ kilik chi kokisax upatan we taqanem ri’ rachib’il 2. le ub’eyal taq;89

Kokisax chiq’aq’ le taqanik choqoje’ le ub’eyal taq le no’jib’äl kab’ix 3. kumal taq le kinima’qil, jas kub’ij le taqanem,90 kak’is uwach ri chak choqoje’ utz uchakuxik le toq’inem taq rech le uk’olib’äl taq chak

4323

Che solix le uq’ab’ 419 rech le Código Penal jas kub’ij wi le man 90. kab’an taj rech le chakunem taq; choqoje’, 420 are taj ko’yinel rech le chakunem taq choqoje’ le patanijem taq. Solix choqoje’ uq’ab’ 156 rech le Taqanawuj.Che solix taq e uq’ab’ 418, 423 choqoje’ 425 le Código Penal.91. Solix ri job’) rajilab’äl rech le uq’ab’ 76 we Taqanem ri’.92. Solix ri uq’ab’ 77 rech le Ub’eyal we Taqanem.93.

choqoje’ we kak’ulmatajik, katzujuxik ri k’ax kariqitaj pa kiq’ab’ ri kab’an kech91 rachib’il le ukojik le taqem no’jib’äl kak’utik, wa’ man ke’sax taj chupam ri patanijem taq kech rumal le kichak le chaq’ixel taq ajchakib’;

Man katzijox taj ri k’ulmatajem, we ne chakuninaq chik ri winäq 4. pa taq ri uk’olib’alil chak, chech taq ri jastaq rumal ri uk’u’xilal on ne ri uk’olib’alil ri taqanem taq, ub’eyal taq on ne k’ak' taq k’utunem, rajawaxik yakem ri tzijonem;92

Utz kanimanik rachib’il utz no’jib’äl pa ri chakunem rech taq 5. k’olib’äl chak chikiwach ri winäq taq, ri nima’q taq ajchakib’, achi’l taq choqoje’ e chaq’ixel taq ajchakib’, kilix ri atz’yaqinem chikijujunal choqoje’ aninaq ri chakunem, utzalaj chakunem rachib’il junam tob’anem pa ri uchak ri winäq;

Kachajikix chupam choqoje’ chirij le chakunem le itzel taq no’j 6. man kaq’ax taj ruk’ le taqanem, le jororomal no’jib’äl choqoje’ le utz taq chakunem, le kutukij uwach ri jororomal chak pa le Administración Pública;

Opanem pa ri ramaj toq’inem are taq kachakunik;7. 93

Utz no'jib'äl kak’utik pa taq le chakunem taq;8.

Kaya’ik ri k’iyinem no’j rachib’il ri ajawanem pa ri uto’ik ri chakub’äl 9. ja wi kaya wi ri tob’anem choqoje’ le ronojel le Administración Pública.

Kilix ri rajawaxik taq choqoje’ kak’ut le wuj taq rachib’il le 10. tzijonem taq kutoq’ij ri Kamon Winäq on ne le Chakunib’äl ja rech Tob’anem Winäq, jas kub’ij we taqanem ri’.

4424

Solix ri cholajil no’j a) ri uq’ab’ 164 rech le Taqanawuj; choqoje’, rajilab’äl 94. taq 3), 4) rachib’il 5) uq’ab’ le Taqanik rajilab’äl C.M. 39-70.Solix ri uq’ab’ kajib’ le Taqanawuj; choqoje’, rajilab’äl keb’) uq’ab’ oxib’ we 95. Taqanem ri’.Solix ri nab’e cholaj tzijonem rech le uq’ab’ 116 le Taqanawuj.96. Che solix le uq’ab’ pa ri 439 ke’apon pa ri 444 rech le Código Penal.97.

UQ’AB’ TAQANIK, 65. Ronojel taq q’atenem. Kokisax chupam wa’ we q’atenem chak b’i’tal kan chupam we taqanem ri’ rachib’il nik’aj94 taq chik kokisaxik, le ronojel q’atenem kech le chakunelab’ taq are wa’:

Kaqasax kiq’ij le winäq rumal na’ojil, winaqilal, kojb’äl, b’aqilal on ne 1. achi ixoq, rumal le k’axk’olem on ne tob’em chikech le echakunelab’ taq on ne le kakaj keb’e chakunoq pa le Chakunem Winäq;95

Maj jun nim uq’ij ajchak choqoje’ jun nitz’ uq’ij kukoj ri uchuq’ab’ 2. ya’talik che utoq’ixik on ne kataq kitoq’ixik ri kichaq' taq ajchakib’ rech kakib’an chakunem rech na’ojil chupam on ne chirij le kipatanijem rumal che ri ajchakib' rech tinimit, choqoje’ ma ya’tal taj chike kakib’an pa chin chike chak rech uto’ik on ne b’anow k’ax rech jun komon no’ajil.96

UQ’AB’ TAQANIK, 66. K’ak’ taq q’atenem. Le chakunelab’ rech tinimit chi e q’atetal chub’anik we ri' taq:

Utoq’ixik on ne uk’amik maltyoxinik, kumal ri kichaq taq ajchakib’ on 1. ne le winäq taq choqoje' utoq’ixik, uya’ik on ne uk’amik maltyoxinik kumal ri e kinimal taq ajchak on ne le winäq taq, rumal che ri uchakuxik, katak’ab’ax uchakuxik on ne kachax ruk’ utzilal on ne kab’eyetaj pa chin chike chak achi’lanem o ne k’o pa uxkut taq le upatanijem:97

Kachakusax pa chin chike patanijem b’i’tal kan pa le nab’e rajilab’äl, 2. rech kariqitaj taqem, upaqab’em ch’ekonem, tzijonem on ne jujun taq ch’ekonem chik;

Utoq’ixik on ne uk’amik, chi are tzukunem on ne ma are taj, tojonem 3. taq, tz’ib’anem b’i’aj on ne toq’ixem k’ayinem kech chakunelab’ taq rech tinimit, xaq xu na k’u la' le kariqitaj pa le ub’eyal taq le taqanem;

4525

Che solix uq’ab’ 112 rech le Taqanawuj choqoje’ rajilab’äl 4) rech le 98. uq’ab’ 33 le Taqanem rech Ch’ekonem le Administración Pública. Che solix uq’ab’ 78 rachib’il 79 le Ub’eyal we Taqanem ri’.99. Solix ri uq’ab’ 79 rech le Ub’eyal we Taqanem ri’.100.

Ub’anikal chakunem taq on ne ub’anik tzijonem taq rech na’ojil 4. are taq kachakun jun choqoje’ pa le uk’olib’äl chak;

Kak’amawa’x ja wi kitz’ib’am wi kib’ pa na’ojil le winäq taq rech 5. kilitaj le kichakunib’äl, jas wi ketob’ax wi on ne man ketob’ax taj;

Chi are kaq’atexik on ne chi ma are taj le ja'malil tzukunem le 6. winäq; choqoje’,

Maj jun winäq kakunik karuk’a’j keb’ oxib’ chak on ne chakunem 7. tinimit tojotal chech, man ko’k taj chupam wa’ we q’atenem ri’ le winäq kechakun pa taq le eta’mab’äl on ne pa taq le chakunib’äl ja rech tob’anik xaq xu na k’u la’ che ri le ramaj taq utz kakanajik.98

UWUQ B’I’AJ

UTUKELA’N NO’JIB’ÄL CHAKUNEM TAQ RACHIB’IL UXLANEM TAQ

UQ’AB’ TAQANIK, 67. Xaq chakunem. Le xaq chakunem kak’ut rumal le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq pa le ub’eyal, wa’ man kaqaj taj pa le kak’al taq ramaj choqoje’ ma kik’ow taj pa jun k’ulmatajem chwach apon le kak’al kajib’ ramaj pa jun wuqq’ij taq. Pa le ub’eyal kakanaj kanoq le xaq chakunem pa jun q’ijal, chaq’ab’ rachib’il keb’ uwach choqoje’ le ujachb’äl le ramaj rech chak le rajawaxik kilitajik.99

UQ’AB’ TAQANIK, 68. Uxlanem wuqq’ijal. Ronojel ajchak rech tinimit k’o uch’o’jib’äl we sab’alaj nitz’, jun q’ij uxlanem tojom wa’ are taq chakuninaq chik jun wuqq’ij on ne are taq k’isinaq chik waqib’ q’ij chakunem.100

4626

Ruk’ Taqanem rajilab’äl 25-94 rech le Taqanawuj Paxil, chikoxim ub’ixik pa ri 101. julajuj q’ij rech ri oxib’ ik’ rech junab’ 1994, kakanaj kan pa ri juk’al waqib’ q’ij rech ri kajib’ ik’ chi jujun junab’, chi “Uq’ij Amaq’el Uq’ij Ajtz’ib’”, kaya jun q’ij uxlanem chikech ri je wa’ kipatanijem. Choqoje’ solix ri junam taqanik rech ri juk’al oxib’ rech ri b’elejeb’ ik’ rech le junab’ 1964 ja wi kariqitaj wi chi q’ij rech uxlanem ruk’ ch’ekonem ri q’ij kajib’ kak’al rech le b’elejeb’ ik’ chi jujun junab’ kech le tijonelab’ taq e k’o pa le q’atow tzij; Junam taqanik rajilab’äl 1385-90, chikom ub’ixik pa ri juk’al oxib’ q’ij rech ri nab’e ik’ rech ri junab’ 1991, ja wi kub’ij wi chi ri juk’al oxib’ q’ij rech ri wuqub’ ik’ chi junab’ junab’ chi “Q’ij ri ya’ol no’j” ya’om uxlanem q’ij chikech ruk’ ch’ekonem; choqoje’, Junam Taqanik rajilab’äl 133-2001, chikotal ub’ixik pa ri juk’al lajuj q’ij rech ri kajib’ ik’ rech le junab’ 2001, ja wi kariqitaj wi chi ri waqib’ q’ij rech ri waqxaqib’ ik’ chi junab’ junab’ chi are “Q’ij rech le Ajtij rch le No’jib’äl rech le Ajilanem taq”, ya’tal chikech le ajtijolab’ taq le tajin kechakunik rech le Colegio de Ciencias Económicas uxlanem ruk’ ch’ekonem pwaq.

Eta’matal wa’ are taq le ch’ekonem katoj pa nik’aj ik’, chi ik’ on ne pa keb’ oxib’ ik’, karachi’laj le tojonem rech uxlanem wuqq’ij rachib’il le q’ij man kachakun ta jun.

UQ’AB’ TAQANIK, 69. Q’ij taq maj chak. Le q’ij taq uxlanem tojom chech jun are taq wa’: ri nab’e q’ij rech le nab’e ik’, le Juq’ij, Wiq’ij rachib’il le Saq’ij taq rech awas q’ij, nab’e q’ij rech le job’ ik’, juk'al lajuj q’ij rech le waqib’ ik’, wo’lajuj q’ij rech le b’elejeb’ ik’, juk’al q’ij rech le lajuj ik’, nab’e q’ij rech le julajuj ik’, nik’aj q’ij rech le juk’al kajib’ q’ij, kak’al job’ q’ij rachib’il le nik’aj q’ij rech le juk'al julajuj q’ij rech le kab’lajuj ik’. Choqoje’ ri q’ij unima'q’ij ri tinimit.Ri lajuj q’ij rech job’ ik’ ku’xlan rumal maj chak, xaq xu na k’u la’ che ri etojom, le e Nanixel Ajchak taq rech le q’atb’äl tzij.Xaq xu ruk’ taqanem taq utz kanimarsaxik, kak’exik o ne kelexik ri q’ij taq rech uxlanem.101

4727

Che solix ri e uq’ab’ 33 rachib’il 34 we Taqanem ri’.102. Che solix ri e uq’ab’ taq 1º. rachib’il 4º. rech le Taqanem rech 103. Ch’ekonem le Administración Pública; rajilab’äl 5) rech le oxib’ uq’ab’; rachib’il, rajilab’äl 4) rech le uq’ab’ 61 rech we Taqanem.K’exom chik le b’i’aj jas kilitaj pa le cholaj wuj rumal le nab’e uq’ab’ 104. rech le Taqanem rajilab’äl 106-71 rech le Taqanawuj re Paxil, chikom ub’ixik pa ri juk’al q’ij rech ri kab’lajuj ik’ rech le junab’ 1971.Che solix ri e uq’ab’ 5º. Rachib’il 10. rech le Taqanem rech Ch’ekonem 105. le Administración Pública.Cha solix ri Junam Taqanik rajilab’äl 9-91, rech le Chakunib’äl rech 106. Jachowem le Uk’olib’äl Chak rech le Uk’olib’äl ri Nima K’amal B’e; choqoje’ le e uq’ab’ taq 35, 36 rachibi’il 37 rech we Taqanem.

UWAQXAQ B’I’AJ

NAB’E TANAJTAQLEM RECH TAQ CH’EKONEM

UQ’AB’ TAQANIK, 70. Uxe’al taq no’jib’äl. Ronojel tob’anem on ne chak man kaqaj taj ruk’ tojonem jas kub’ij we taqanem ri’ on ne le q’atom tzij, toq’ital wi ri junam utojik.

Le rajchak tinimit e k’o pa taq le Chakunem ruk’ Ch’ekonem rachib’il le Maj Ch’ekonem,102 rajawaxik ketojik jas kub’ij ri uxe’b’äl tojonem qas karilo chi xaq junam ri tojonik rech ujunamam chak, qajatalik ruk’ junam k’ulmatajem, utza chakunem rachib’il ojer taq chak.103

UQ’AB’ TAQANIK, 71. Chakub’äl rech tojonem.

Chi junamam ruk’ le Nima Rachochib’äl Pwaq re Amaq’104 kuk’ choqoje’ le q’atb’äl tzij b’i’aj taq, le K’amal B'e rech le Nima Uk’olib’äl Ja Chakumem Winäq, ku’woko’ rachib’il ku’jacha' chwach le Chamopomanel, jun chakunib’äl rech chakunem kech le ajchakib’ choqoje’ le nima’q taq ajchakib’ keriqitaj pa le Chakunem ruk’ Ch’ekonem rachib’il maj Ch’ekonem, rech je wa’ le K’amal B'e ku’woko’ jun q’amachakub’äl chi jujun jachonem k’olib’äl chak, ja wi karitaj wi la’j taq choqoje’ nima’t taq tojonemm, rachib’il le pa nik’aj taq kilitajik chi rajawaxik.105

Rech kab’anataj wa’ we q’atom tzij, le K’amal B'e toq’ital chech kuk’amawa’j le rajawaxik taq rech le jachonem chak kariqitaj pa le Chakub’al rech Jachowem,106 le uk’olib’al taq le ch’ekonem kariqitaj

4828

Rumal che ri b’i’tal kan pa ri uq’ab’ job’ le Taqanem rech Ch’ekonem rech 107. le Administración Pública, le unuk’ixik rajawaxik chi junab’, ja wi kab’an wi jun “q’amach’ekonem” ja wi kajeqetaj kan rumal le Chamopomanel kuk’ le Chitüy taq Winäq, rech uchakuxik le ejercicio fiscal rajawaxik. Solix ri ri cholaj q’alajem chuxe’ we tz’ib’anem ri’ pa ri uq’ab’ 36 rech we Taqanem.Solix ri uq’ab’ lajuj rech le Taqanem rech Ch’ekenem rech le Administración 108. Pública.Che solix uq’ab’ taq 9 rachib’il 11 rech le Taqanem rech Ch’ekonem le 109. Administración Pública; 57, 60 rachib’il 61 rajilab’al 5) rachib’il 10) rech we Taqanem; choqoje’, 44 rech le Ub’eyal we Taqanem ri’.

wi pa le xaq utekela'm chakunib’äl ja, le nik’aj utekela'm chakunib’äl ja, rachib’il le e k’o pa taq tinimit, choqoje’ le kituke’lam chak; le we ne k’o rajawaxik rech chakunem rachib’il le ronojel taq k’ulmatajem choqoje’ le urajawaxik wa’.

Le k’amal b’e toq’ital chech usolixik le chakub’äl rech ch’ekonem we kab’eyatajik chi kajib’ junab’ rech keta’matajik we rajawaxik le usuk’umaxik.107

UQ’AB’ TAQANIK, 72. Uq’ij taq we chakub’äl.

Le Chamopomanel, pa ukojik le upatanijem le chitüy rech, ku’jacha' chwach le B’anb’äl taqanem le chakunem rech taqanem b’i’tajinaq, wa’, we xutzirik rachib’il xsuk’umatajik, chi kok choq’a’q chi Taqanem rech Ch’ekonem taq rech ronojel taq le jachanem rech k’olib’äl chak pa taq le Chakunem ruk’ Ch’ekonem rachib’il le Maj Ch’ekonem.

Le e taqanik taq rech le chakub’äl rech ch’ekonem ko’kisax kumal le nima’q ka’nik fiscales rech le tojonem rech ch’ekonem, rilik le ajilab’äl rachib’il le sachanem pwaq, choqoje’ le nik’aj taq k’ulmatajem ku’b’ana’.108

UQ’AB’ TAQANIK, 73. Solinem.

Ronojel q’atb’äl tzij b’i’aj, chwach ri upatanijem, jas kub’ij le ub’eyal wa’, choqoje’ pa kiq’ab’ chijujunal kech le nima’q taq ajchak rech le chakub’äl ja, rajawaxik kusolij uwach we kab’eyetajik jumul pa jun junab’ konojel taq le ajchakib’ rech tinimit chuwach le rilik. Wa’ we solinem ri’ kokik chi uxe’ rech kab’ochi'x paqalem taq chak, suk’unem taq on ne uwiqik taq le ch’ekonem, jas kub’ij le q’amarajilab’äl rech rachib’il le uriqitajik le Q’atb’äl Tzij.109

4929

Che solix nab’e cholaj tzij rech le uq’ab’ 21 rech le Taqanawuj; 76 rachib’il 110. 79 rech we Taqanem; choqoje’, 80 rachib’il 81 rech we Ub’eyal.Solix ri rajilab’äl oxib’ rech le uq’ab’ oxlajuj rech le Taqanem rech 111. Ch’ekonem le Administración Pública.Jas kub’ij le Taqanem 51-92, Código Procesal Penal, chikoxem ub’ixik pa 112. ri kajlajuj q’ij rech ri kab’lajuj ik’, rech ri junab’ 1992, kamik k’o chik chapanik, prisión preventiva, chapanem. Che solix ri uq’ab’ taq 257, 259 rachib’il 266.

UB'ELEJ B’I’AJ

NAB’E TANAJTAQLEM NA’OJIB’ÄL

UQ’AB’ TAQANIK, 74. Yajanem.

Rech qas utz kilitajik le no’jib’äl kech le ajchak rech le tinimit, choqoje' rech utz keyajik rumal le man utza chak taj kab’anik rech le taqanik taq q’atem taq rech we taqanem rachib’il nik’aj taq etzelal chik b’anom pa taq le chakunem,110 kejeqetaj kajib’ uwach yajanem:

Yajanem ruk’ taq tzij, kakoj wa’ are taq kamakun jun, jas na k’u 1. kub’ij le ub’eyal we taqanem;

Yajanem ruk’ tz’ib’anem, wa’ kokisaxik are taq le ajchak uch’ekom 2. chik rumal che ri pa jun q’ij, keb’ on ne k’i mul chik yajom xaq ruk’ taq tzij on ne nik’aj taq yajanem chik kub’ij le ub’eyal we taqanem.

Q’atexem pa le uchak ja wi man katoj ta wi jun ik’ pa jun junab’ 3. chakunem chik,111 are taq nima’t le makaj b’anom; kak’ulmataj wa’, xaq xu na k’u la’ che ri kata na jas kub’ij ri winäq;

Le q’atexem pa le chak maj utojik kak’ulmataj choqoje’ are taq 4. kachap ri winäq rachib’il katz’apix pa che’ jun keb’ oxib’ q’ij, ronojel le q’ijul112 are taq ri jujun taq winäq kuq’i’ na; we kataqik utzoqopixik ri chapom rij, on ne kak’ulmatajik chi ri q’atow tzij kub’ij chi katzoqopix ri winäq we kachap keb’ oxib’ q’ij, are na ri ajchak okem chi keb’ mul pa ri uk’olib’äl chak pa ri juk'al lajuj q’ij taq are taq elenaq chik pa ri che’; jachin xok kan pa ri uk’olib’äl

5020

Che solix ri e uq’ab’ taq 46 rachib’il 48 ukab’ cholaj tzij rech we Taqanem 113. ri’.Solix ri uq’ab’ 83 rech le Ub’eyal we Taqanem.114. Che solix ri e uq’ab’ taq 59, 60, 81 rachib’il 82 rech le Ley Orgánica 115. del Servicio Diplomático de Guatemala;L 42 rachib’il 43 rech le Ley de Dignificación y Catalogación del Magisterio Nacional; rachib’il le rajilab’äl 4) uq’ab’ 80 rech le Ub’eyal we Taqanem ri’.Che solix ri rajilab’äl 3) rachib’il 6) we uq’ab’ oxib’; rajilab’äl 1) rech le 116. uq’ab’ 61; choqoje’, 79 rachib’il 83 we Taqanem ri’.

chak, k’o uch’o’jib’äl rech kokisax ri ub’I’ pa ri nab’e taq k’olib’äl rech b’i’aj ri utz kechakunik,113 rech uk’olib’äl uwach chak kan ojer.

UQ’AB’ TAQANIK, 75. Uwachib’äl taq le yajanem.

Le ukojik le utzilal taq chak kub’ij kan le uq’ab’ we taqanem, maj uwachib’äl je la' apan chech le kub’ij le taqanik, rumal wa’ man katzaqisax taj le ch’o’jib’äl ya’tal rumal we taqanem ri’.

Le suk’umanem taq katz’ib’ax pa le uk’olib’äl no’jib’äl choqoje’ kayakik le wuj taq chupam le uwujil winäq rech le ajchak.114

UKAB’ TANAJTAQLEM RECH ELEM

UQ’AB’ TAQANIK, 76. Esaxem k’o rumal.

Le chakunelab’ tinimit rech le Chakunem ruk’ Ch’ekonem rachib’il le Maj Ch’ekonem, xaq xu ke’sax pa k’olib’äl kichak we qas ki’litajik chi eqajinaq pa kimak.115

Utzilal taq rumal e ya’tal chech le q’atb’äl tzij b’i’aj rech kakunik ku’salab’äj le ajchakib’ rech tinimit rech Chakunem ruk’ Ch’ekonem, wa' man kaqaj taj pa makunem:116

Are taq le ajchak man utz taj kano’jinik pa ri uchak taq on ne 1. kub’an k’ax chikech ri rachi’l, pa le b’anow tzij on ne kub’an k’ax che ri unimal on ne le e sal taq wach ilonel chwach le ub’eyal chak;

Are taq le ajchak kumakuj pa chin chikech taq le jastaq ajilam 2. chupam kan ri cholaj chirij jun ajchak rech tinimit chik, wa’ we rumal rech sib’alaj kunimataj le k’exenem rech no’jib’äl on ne katak’i'k le chakunem taq rech le chakub’äl ja.

512!

Solix ri rajilab’äl 4) rech le uq’ab’ 64 we Taqanem ri’.117.

Are taq le ajchak, we man k’olik ja wi kab’an wi le chakunem 3. choqoje’ ma pa ramaj taj rech chak, kok chub’anik k’ax, tzijta’l on ne le b’anow taq k’ax chirij ri unimal on ne chikij ri eya’tal kan choch ri ub’eyal b’e le chak taq, xaq xu na k’u la’ we ma are ta kitaqkil ya’talik choqoje’ le uwach upatan kech, man utz ta chik le k’olem jororomal choqoje’ le utzilal rech ub’anik le chakunem;

Are taq le ajchak kamakunik on ne kub’an k’ax chech le k’olib’äl 4. ja, ja wi kab’an k’ax che le Q’atb’äl Tzij, chirij jun rachi’l rech chak taq, on ne kub’an k’ax chech jun rox winäq ja wi kachakun wi; choqoje’, are taq kub’an k’ax ruk’ itzelem, rumal man xril taj on ne chub’anik xub’ano, b’anow k’ax chikech le rachi’l, chakub’äl taq, to’b’äl ib’, jastaq, uwachib’äl choqoje’ nik’aj taq jastaq rachi’l taq le chakunem;

Are taq le ajchak kaqaj pa le tzijta’l taq, jas uxe’al le uchak, 5. choqoje’ are taq kujol uwach le reta’m rumal le uk’olib’äl le uchak;117

Are taq le ajchak man ke’ ta chik pa ri uchak man ya’tal ta chech 6. on ne man k’o taq rumal, ruk’ chi keb’ q’ij chakunem on ne ja wi’ nik’aj q’ij rech chakunem pa jun ik’ chak.

Le rumal chech man xo’pan taj pa chak kab’anik pa ri q’ij are taq kuchaple’j ri uchak taq, we man ub’anom kanoq nab’e;

Are taq le ajchak man karaj taj kukoj ri tob’anem b’i’tal chech on 7. ne man karaj taq kub’ano le ub’eyal taq rech maj kak’ulmatajik on ne man kariqitaj taj yowajem taq;

Are taq le ajchak man karaj taj ukojem le taqanik taq on ne le 8. tijonem taq, kab’ix chech rumal ri unimal on ne ri uwach unimal, pa la ub’eyal taq le chak kab’ix chech ruk’ no’jib’äl rech kariqitaj ri nim ch’ekonem rachib’il ri utz chakunem pa taq ri chak taq;

Are taq le ajchak man kub’an taj le q’atenem b’i’tal kan pa taq 9. le chakub’äl no’jib’äl o ne ub’eyal taq rech le chakub’äl ja, ja wi' kachakun wi, are taq kab’ix ruk’ tz’ib’anem chech.

522"

Solix ri uq’ab’ 44 rech le Código Penal rachib’il ri usuk’umanem.118. Solix ri cholaj tzij 1), 2) rachib’il 3) le uq’ab’ 80 rech le Ub’eyal we 119. Taqanem ri’.Solix ri Taqanem Tzij kech Ajchakunelab’ rech Q’atb’äl Tzij, rachib’il le 120. Ub’eyal, e keb’ pa we Digesto.Che solix le uq’ab’ taq pa ri 418 k’a pa 452 rech le Código Penal.121.

Man rajawaxik taj kab’ix chech are taq k’o mul q’ab’arel are taq, ri uwachib’äl, kariqitaj pa k’axk’olil ri kik’aslemal o ne ri utzilal kech taq le winäq on ne le jastaq rech le q’atb’äl tzij;

Are taq le ajchak man are ta karil ri uchak, itzel no’jib’äl, tak’alob’em, 10. tajinik kamakunik, sib’alaj q’ab’arem, tijow itzel taq kunub’äl pa taq le upatanijem;

Are taq le ajchak kak’am b’ik pa che’ on ne katz’apix pa che’ rech 11. kasuk’i’k rumal sentencia ejecutoria;118

Are taq le ajchak kaqaj chik chupam le makunem kub’an nimak’ax 12. chech we taqanem rachib’il le ub’eyal taq, le taqanik taq rech on ne le chakub’äl no’jib’äl rech le achochib’äl ja wi kaqaj wi le chakunem. Le ub’eyal are kayo’w le rajilab’äl le makunem.119

Le taqanem k’axk’olem k’o kamik, man kariqitaj ta le k’axk’olem rech nima chapanik choqoje’ le k’axk’olem rech tz’apinem che’ rech suk’umatajem.

UQ’AB’ TAQANIK, 77. Tzaqanem taq ch’o’jib’äl.

Ronojel esanem k’o taq rumal kab’anik maj umak le Q’atb’äl Tzij rachib’il le q’atb’äl tzij b’i’aj, wa’ kutzaqisaj le ajchak rech tinimit ronojel taq le ch’o’jib’äl ya’tal rumal we taqanem rachib’il we ub’eyal taq, xaq xu na k’u la’ che ri man kok taj chupam le ch’o’jib’äl riqitajinaq rumal le ri’job’em taq, tob’em rachib’il to’nem rech malka’nem120 rachib’il le nik’aj taq chik kak’ut waral.

Keta’max wa’ chi le esanem k’o ri rumal choqoje’ nik’aj taq taqanem chik, kakolotaj kanoq le ch’o’jib’äl rech le Q’atb’äl Tzij rech kawokotaj le chakunem taq chikiwach le e q’atal taq tzij.121

UQ’AB’ TAQANIK, 78. Tzalijem. Ronojel ajchak re tinimit rech le Chakunem ruk’ Ch’ekonem ri xesax pa ri uchak rumal taq le uxe’al k’utum kan pa le uq’ab’ 76, utz kukamulij

532#

Solix ri uq’ab’ 82 rech le Ub’eyal we Taqanem.122. Che solix ri uq’ab’ taq 9º. rech le Taqanem rech Probidad rachib’il 123. Kipatanijem kech Ajchakib’ rachib’il Ajchakib’ rech Tinimit; choqoje’, rajilab’äl 2) rech le uq’ab’ 15 we Taqanem.Che solix le uq’ab’ 21 rech le Taqanawuj; 74 rachib’il 76 we Taqanem; 124. choqoje’ le rajilab’äl 4) uq’ab’ 80 we Ub’eyal we Taqanem ri’.Che solix le uq’ab’ 52 rech we Taqanem.125.

okem pa le Chakunem Winäq we xik’ow oxib’ junab’,122 ajilaxem pa ri q’ij are taq le komon winäq xril ri esanem, xaq xu na k’u la’ pa taq ri q’ij kanoq xilitajik chi utz uno’jib’äl choqoje’ kukoj rib’ rech kitzukuxik le winäq e riqital pa we taqanem rachib’il we ub’eyal taq. Man ko’kisax taj chupam wa’ le xq’at tzij chikij rumal ti’tik, ub’ixik ri' ch’uqutalik, itzel no’j rech uch’uqik ri wujilal taq, relaq’axik patanijem taq, man utzatoq’inem pwaq, tzujem pwaq rech tob’anem, itzel usachik urajil tinimit, b’anow tzij, q’o’lal rachib’il man utz taj ujuch’ik wuj taq rech tinimit, kamisanem, rachib’il ronojel taq makaj chirij le jastaq rech le Q’atb’äl Tzij.123

UQ’AB’ TAQANIK, 79. Ub’eyal le esaxem. Le resaxik jun ajchak rech tinimit chwach le chakunem ruk’ Ch’ekonem,124

katarane’x we ub’eyal ri’:

Le q’atb’äl tzij b’i’aj ya’tal chech rech karesaj pa chin chike ajchak 1. rech tinimit chupam le Chakunem ruk’ Ch’ekonem, xaq xu na k’u la’ che ri rajawaxik kawok taq umak rachib’il kata utzijonem ri ajchoq’e, wa’ kaq’axax che ri winäq pa tz’ib’anem jas le q’atow tzij b’aninaq, kab’ix ri qastzij taq rumal rachib’il le k’ulmatajem ja wi kariqitaj wi ri makaj. Jun uwach wa’ we wujilal kataq aninaq pa le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq. Le ajchak rech tinimit, we kak’ulmataj wa’ chanim kuxlan chech taq ri upatanijem, we je ri kuq’at le q’atb’äl tzij b’i’aj. Ruk’ le utaqanik le K’amal B'e rech le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq, le q’atb’äl tzij b’i’aj karokisaj le uk’olib’äl le ajchak uxlaninaq, we je ri' karaj ri chakunem, ruk’ jun taqanik rech keb’ oxib’ q’ij125 le q’ijul rajawaxik rech kasuk’umataj chi jumul le k’otow chi’aj rech le ajchaj rech tinimit esetal kanoq;

542$

Solix ri rajilab’äl 6) rech le uq’ab’ 19 we Taqanem.126. Che solix le ukab’ cholaj tzij rech le uq’ab’ 28 le Taqanawuj; julajuj le 127. Ub’eyal le Komon rachib’il le Patanijem cho ja rech le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq.

Le K’amal B'e rech le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq, kuq’axaj 2. chwach le ajchak uriqom k’ax le q’atom tz’ij ub’anom le q’atb’äl tzij b’i’aj, rumal che ri xaq xu pa ri oxib’ q’ij chakunib’äl, kajilatajik pa ri q’ij are taq xb’ixik ri taqkil, utz kuch’o’jij chwach le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq jas kub’ij uq’ab’ 80 rech we taqanem.126

ROX TANAJCH’O’JINEM RECH TAQANIK TAQ

UQ'AB' TAQANIK, 80. Ub’eyal.

Le ch’o’jinem taq kariqitaj pa le ucholajij waqib’ le uq’ab’ b’elejeb’lajuj rech we taqanem, rachib’il le nik’aj taq k’o chupam, rajawaxik je wa’ ub’ixik: le ajchoq’e utz kutoq’ij pa tz’ib’anem le ch’o’jinem chwach le K’amal B'e rech le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq, pa ri oxib’ q’ij are taq xq’axax che ri ajchoq’e ri taqanik tob’anel.

Are taq xya’taj kanoq le tzib’, le K’amal B'e kuq’axala alinaq chech le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq, jachin kuq’at rij pa ri juk'al lajuj q’ij pa ri q’ij are taq xk’amataj we no’jib’äl. We man xuwa’jilisaj utzij le Komon chech le taqanik, xaq xu che le k’ulmatajem rech esaxem, kak’isik le chakunem rech taq le wuj, choqoje’ man kajawax taj le tab’al taq’ob’, rech je ri’ le e ch’o’jinelab’ utz keb’e chikiwach taq le k’olib’äl rech Chak rachib’il Previsión Social rech ku’jeqa ri chak. Wa we Chakub’äl ja rech Q’atow Tzij kutzalij uwach jas kakib’ij taq le xaq ub’eyal le chak, chupam ri xaq xu chakub’äl ja.

Pa le nik’aj taq k’ulmatajem kariqitaj pa we Taqanem, le Komon utz kutzalij uwach ronojel ch’o’jem pa junamam ri lajuj kak’al q’ij, xaq xu na k’u la’ che le q’atow tzij b’i’talik chi are kab’an rech choqoje’ chi are qastzij.127

Le Komon ku’ya to’em chech le kukamulij ch’awem pa ri kak'al waqxaqi' ramaj rech kub’ij jas ri man utz taj ilitajinaq.

552%

Le Komon are taq kuk’am le ch’o’jinem, kutoq’ij aninaq chech le K’amal B'e rech le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq, choqoje’ we karilo chi rajawaxik, kanimarsax le tzukunem, rech kak’amar ri k’ak’ taq tzujunem, rachib’il kab’an ronojel taq ri chakunem ri kilitajik chi rajawaxik taq rech utz ub’anik ri q’atow tzij; pa we patanijem ri’ le Komon kajulowik ruk’ ri nima uchuq’ab’ rech ri rajilab’äl choqoje’ ri rilik taq le k’ulmatajem taq le k’o rech chech le k’ulmatajem kasuk’umaxik.

Le q’atow taq tzij rech esaxem le Komon rajawaxik katz’ib’ax taq pa le utzib’ab’äl rech we chakunem.

UQ’AB’ TAQANIK, 81. Uwachib’äl le q’atow tzij.

Le esanem taq pa chak, le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq rajawaxik kub’ij we kokik on ne ma kok taj le tzukunem. Pa ri nab’e k’ulmatajem, le q’atb’äl tzij b’i’aj aninaq kuchakub’ej le q’atow tzij b’i’talik, we ojer kanoq ma utaqam ta uchupisaxik le ajchak rech tinimit. Pa le ukab’ k’ulmatajem le q’atb’äl tzij b’i’aj kukoj chiq’aq’ ri q’atow tzij b’i’talik. Le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq y’atal upatan, jas na k’u ri riqonem k’olik, rech kub’ij che le q’atb’äl tzij b’i’aj rech kokisax pa tzij chike le q’atow tzij riqital pa we taqanem rech kab’i’taj le ukojik jujun taq tob’anem chik kukamulij usuk’umaxik le no’jib’äl choqoje’ le usuk’ chak. Maj wi jun k’ulmatajem le q’atow tzij kuk’opij rib’ chwach le ch’o’jib’äl riqitajinaq pa we taqanem.

Are taq kak’ulmatajik chi le tzukunem taq b’anatal rumal le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq on ne le q’atow tzij rech le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq kaqaj che uto’ik le chakunel rech tinimit uxlaninaq, keta'max wa' chi tzalitajik, xaq xu na k’u la’ che ri katoj ri ch’ekonem rech ta ri q’ij are taq xuxlanik che ri uchak. Le ub’eyal taq we taqanem kub’ij chupam le nik’aj taq ub’eyal katarane’xik rumal taq we b’im kan ojer.

UQ’AB’ TAQANIK, 82. Utanab’axik k’olib’äl chak.

Le q’atb’äl tzij b’i’aj taq kaya’taj kipatan rech kakilo le kiq’axexik le ajchakib’ rech tinimit are taq kak’ulmatajik chi rajawaxik katanab’ax uk’olib’äl chak rumal che ri k’o choq’aq’ kanitz’arsax le chakunem rumal che ri maj chik pwaq on ne kanitz’arsax le kik’iyal ajchakib’

562&

Che Solix ri e uq’ab’ 76 k’a pa ri 79 rech we Taqanem128. Che solix ri e uq’ab’ 6 k’a pa 14 rech le Taqanem rech Taqanem Tzij kech 129. Ajchakunelab’ rech Q’atb’äl Tzij.Che solix ri e uq’ab’ 78 rech le Taqanawuj; 1o. rech le Taqanem rech 130. Dignificación choqoje’ Catalogación rech le Magisterio Nacional; rachib’il, 28 rech le Taqanem rech Ch’ekonem le Administración Pública.

rumal le usuk’umaxik le wokonem winäq, xaq xu na k’u la’ we are ri’ ri kub’ij le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq. Pa taq wa’ we k’ulmatajem ri’, le ajchakib’ rech tinimit k’o kich’o’jib’äl jas kariqitaj pa le wuqub’ rajilab’äl le uq’ab’ 61.

UQ’AB’ TAQANIK, 83. Le okem pa kamul chak. Le okem pa kamul chak rech jun ajchak rech tinimit kuk’am loq jun k’ak’ xo’lem chak, xaq xu na k’u la’ che ri kakolotaj kanoq le ch’o’jib’äl riqitajitanaq kanoq ojer le man xch’uqutaj ta rumal we taqanem; man kok taj chupam le xe’lesax rumal taq le uk’u’xal le uq’ab’ 76.

UQ’AB’ TAQANIK, 84. Chi uk’isimen le patanijem taq.

Le uk’isem ronojel le patanijem taq kech le ajchakib’ rech tinimit pa le Chakunem ruk’ Ch’ekonem, kak’ulmataj wa’ are taq:

Are taq karelesaj rib’ le ajchak rech tinimit;1.

Rumal che ri kesaxik on ne kak’ex uk’olib’äl uchak;2. 128

Rumal tzaqanem b’aqilal, are taq maj chik ukunaxik;3. 129

Rumal ri’job’em, jas kub’ij le utaqanem le chak.4. 130

ULAJ B’I’AJ

UTUKELA’M NO’JIB’ÄLRECH LE AMAQ’EL TIJONEM

UQ’AB’ TAQANIK, 85. Amaq’el tijonem.

Le kixo’l taq le kachi’l kib’ le Amaq’el Tijonem ruk’ le Q’atb’äl Tzij, pa taq le k’olib’äl chak etz’aqatal rumal le Taqanem rajilab’äl 1485, xaq je wi ko’kisax kitukela’m rumal le b’im kan Taqanem, wa’ eta’matalik chi rachi’il le Taqanem rech Chakunem Winäq, choqoje’ xaq xu kurokisaj keb’ oxib’ q’ij, ko’kisax we taqanem ri’.

572/

Che solix ri e uq’ab’ 65 k’a pa 66 we Taqanem ri’.131.

UJULAJ B’I’AJ

UTUKELA’M NO’JIB’ÄLRACHI’L TAQ Q’ATOW TZIJ

UQ’AB’ TAQANIK, 86. Maj taq okem.131

Kakanaj kanoq chi maj okem:

Kachakub’ex rij to'nem chak ri man k’o taj pa we taqanem;1.

Kab’ixik on ne katoq’ixik, pa chin chike k’otb’äl chi’aj on ne 2. wujib’äl karil le winaqil taq, tzijonem chirij le okib’äl on ne uk’olem pa na’ojil, winaqil on ne kojb’äl rech jun toq’inel rech chak, rech jun utz ajchak okinaq chik chupam le cholajem b’i’aj o ne jun chakunel rech tinimit.

Ronojel le tzijonem kariqitajik rech pa chin chike ajchoq’e ri man kariqitaj ta wi pa ri cholaj tzij b’i’talik, wa’ chi man kil ta chik;

Kata’ik, kachaple’xik on ne kokisax yajanem on ne tzel ilem, chirij 3. o chech utob’axik jun winäq tajin kuta taq’ob’ rech kaya uchak, rech jun tzukunel chak k’o chik pa ri cholaj b’i’aj, on ne rech jun ajchak rech tinimit pa ri uxe’al ri ub’aqilal, ri uq’o’nel, we ixoq achi, on ne ri uk’olem pa na’ojil, winaqil on ne ri ukojb’äl;

Kakanaj kanoq choqoje’ chi maj okem, chech ronojel winäq, 4. kuk’opij rib’ chech ukojik ruk’ man utz ta no’jib’äl we taqanem ri on le ub’eyal taq, pa chin chike ri chak kab’an wa’.

UQ’AB’ TAQANIK, 87. Ub’eyal uchupem upatanijem.

Ronojel taq le chak on ne le ch’o’jib’äl e petinaq pa we taqanem on le ub’eyal taq, kelk'isoq pa ri oxib’ ik’ apanoq, man ko’k taj chupam wa’ le k’ak’ taq ub’eyal ke’wokik.

UQ’AB’ TAQANIK, 88. Uq’atexik le chupunem.

Le chupunem xaq xu kaq’atexik we kak’utik le chakunem b’anatalik tz’ib’atal chwach le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq on chwach pa chin kab’an rech.

582(

Che solix ri e uq’ab’ 32 rachib’il 33 we Taqanem.132.

UQ’AB’ TAQANIK, 89. Makunem taq.

Makunem taq ronojel le k’axk’olem rumal chakunem on maj ub’ixik le etzalal kab’anik rumal pa chin chike winäq chirij la taqanik taq k’o pa we taqanem on ne le ub’eyal taq, xaq xu na k’u la’ we q’atow tzij ruk’ tojonem jas kub’ij we cholaj tzij taq ri’:

Are taq kamakun jun, rajawaxik kokisax chiq’aq’ ri tojonem chi juk’al 1. k’a jok’al pwaqilal, tak’inem on esaxem are taq kak’ulmatajik chi nima’t ri b’anatalik, are taq kata’ox le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq;

Are taq kab’an k’ax chech jun uwach taqanik, rajawarik kokisax 2. tojonem chi lajuj k’a pa kak'al lajuj pwaqilal, we pa kiq’atow tzij le Q’atal Tzij rech Chak rachib’il Previsión Social le chakunem on maj ub’ixik le etzelal b’anom kilitajik chi makunem.

Eta’matal wa’ chi le Q’atal Tzij rech Chak rachib’il Previsión Social, xaq xu a’re’ ya’tal kipatanijem rech kakiyaj le chakub’äl winäq rech taq le makunem, choqoje’ are taq jun kachib’il kib’ wa’ kaq’ax chikiwach rumal jun ajchak rech tinimit, kariqitaj pa we taqanem, xaq xu na k’u la’ che ri kata’ox na le winäq uriqom k’ax kachomaxik chi kesax na b’ik, are taq ma ja’ kak’ulmataj q’atow tzij;

Are taq le uwachib’äl le makunem rachib’il le q’atow tzij b’anatalik 3. utz kapatanijisax le kub’ij le uq’ab’ taq: 269, 270, 271, 415 rachib’il taq nik’aj apan choch le Código rech Trabajo, xaq xu na k’u la’ che ri uq’axexik le q’atow tzij ke’b’anoq pa le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq chech le uwachib’äl taq.

UQ’AB’ TAQANIK, 90. K’exenem pa wachinem.

Le ajchakib’ rech le Q’atb’äl Tzij tajin kechakun na, man kakitzaq taj le xo’lem rech chak ko’kisax chupam le chakunem Esam taq on Maj Ch’ekonem, man kakitzaq taj le ch’o’jib’äl kiriqom jas kub’ij we taqanem rachib’il le ub’eyal taq.132

592)

Che solix le uq’ab’ taq 32 rech we Taqanem; rachib’il, 8 rech le 133. Ub’eyal.Solix ri uq’ab’ 109 rech le Taqanawuj, ja wi kariqitaj wi chi le ajchakib’ 134. ruk’ retal tojonik, kejunimataj ruk’ le ch’ekonem, tojonem rech chak choqoje’ ch’o’jib’äl kech taq le nik’aj taq ajchakib’ chi rech le Q’atb’äl Tzij. Solix choqoje’ Junam Taqanik rajilab’äl 242-88; rachib’il rajilab’äl 1633 rech le Rajpopi’ Amaq’ uq’ab’ 5º.Che solix ri uq’ab’ taq 73 rachib’il 74 le Ub’eyal we Taqanem ri’; rachib’il 135. 26 rech le Taqanem rech Ch’ekonem le Administración Pública.

UQ’AB’ TAQANIK, 91. Le chakunem ma katojo’nij taj. Le taqanik taq rech le rajilab’äl 2, 4, 6, rachib’il 8 we uq’ab’ 61 rech we taqanem, kokisax choqoje’ chikij le e k’o pa taq uk’olib’äl le chakunem maj tojonem.133

UQ’AB’ TAQANIK, 92. E chakunelab’ rech retal tojonik.

Le ajchakik keriqitaj pa le retal tojonik ketaqataj pa jun k’ak' ub’eyal, ja wi kariqitaj wi ronojel le k’o rech chech le nuk’uxem, ch’o’jib’äl, ch’ekonem, q’ijal rech chakunem, utz no’jib’äl rachib’il nik’aj taq taqanik xaq utz ukojik. Wa’ we k’ak’ ub’eyal kab’anataj uwokik rumal le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq rachib’il che ri jeqetajinaq rumal le Nima Wokonem rech wa’.134

UQ’AB’ TAQANIK, 93. Ch’o’jib’äl taq Post-Mortem.

We kakam le ajchak rech tinimit, le utz’aqat taq k’o kich’o’jib’äl rech katoj le pwaq rech ukaminem wa’; rachib’il le la’j taq uk’ojol on ma tz’aqat taj ri ub’aqil, ri ukuxalo choqoje’ le utatixel ku'tzuqu are k’as na, kak’amar chik ronojel ri ch’ekom pa jun ik’ chi jujun junab’ chak umulim rib’ on ne ya’tal kan uxo’l. wa’ we ch’o’jib’äl ri man kaq’ax taj je la’ apanoq che le job’ ik’, wa’ katojik chi ik’ ik’ jas kub’ij we ub’eyal taqanem.135

Le upatanijem le Q’atb’äl Tzij katanik are taq le Kunab’alja Iximulew rech Tob’anel Winäq kuch’uq wa’ we tojonem ri’, xaq junam ri pwaqilal on kupaqab’a ne jutz’it, pa le uxo’l pwaq, we man tz’aqat.

603=

Che solix ri uq’ab’ taq 250 rech le Taqanawuj; choqoje’, 29 rech le 136. Taqanem rech Ch’ekonem le Administración Pública.

UQ’AB’ TAQANIK, 94. Le kachi’l taq le chajinelab’. Le kachi’l taq le Chajinelab’ rech Iximulew rachib’il le winäq taq kakik’am la’j on nim ch’ekonem pa le uq’ab’ le Defensa Nacional, man kok taj wa’ we taqanem ri’.136

UKAB’LAJ B’I’AJ

UTUKELA’M NO’JIB’ÄLQ’AXEL TAQ NO’JIB’ÄL

UQ’AB’ TAQANIK, I. Uriqitajem q’atow tzij kech le chakunelab’ tinimit keriqitaj chupam taq le k’olib’äl chak ruk’ ch’ekonem. Are taq kokisax upatanijem we taqanem, ronojel ajchak rech tinimit k’o chupam jun k’olib’äl chak kariqitaj pa le Chakunem ruk Ch’ekonem kaq’alajisatajik chi xaq ajchak choqoje’ kakanaj chupam ronojel taq le patanijem rachib’il ch’o’jib’äl kaq’alajisataj rumal wa’, xaq xu na k’u la’ che ri, pa ri waqib’ ik’ are taq kub’an upatanijem, kanojisax le rajawaxik taq:

We xtaqik jas kub’ij we taqanem;1.

Le uk’olib’äl chak ya’tal chech qas utz unuk’ixik pa le Chakub’äl 2. Cholajem rech le K’olib’äl chak qas utz uk’olem.

Le Uch’ekoj man kik’ow taj le unimal b’i’tajinaq pa le uk’olib’äl 3. chupam le Q’a’m Ch’ekonem q’alajisam.

Le q’atb’äl tzij b’i’aj on ri utaqo’n chech wa’ we chakunem ri’, 4. jas kub’ij we taqanem rachib’il le ub’eyal taq, kuq’axaj wuj chi kutz’aqatisaj ronojel le rajawaxik kariqitaj pa le Chakunib’äl rech Ucha’inem le K’olib’äl Chak taq;

Chi le q’atb’äl tzij b’i’aj on ri utaqo’n chech wa’ we chakunem 5. ri’, jas kub’ij we taqanem rachib’il le ub’eyal taq, kuq’axaj wuj chi utz chakuninaq pa le uk’olib’äl chak ik’owinäq chik waqib’ ik’ man makuninaq taj choqoje’ sib’alaj je’l ri chakunem.

Nojisam taq wa’ we rajawaxik, le K’amal B'e rech le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq utz kuwiq pa le cholaj tz’ib’anem b’i’talik.

6131

K’exom chik le ub’i’ jas kariqitaj chupam le cholaj tzij, pa jun uq’ab’ le 137. Taqanem Rajilab’äl 106-71 rech le Rajpopi’ Amaq’.

UQ’AB’ TAQANIK, II. Upatanijem le chakub’äl rech jachowem rachib’il le q’a’m rech ch’ekonem taq.

Je le Jachb’äl Jachowem rech Uk’olib’äl chak jas choqoje’ le Q’am rech Ch’ekonem le kub’ij le nab’e kan uq’ab’, utz k’o kipatan pa ri uxo’l taq le kajib’ ik’ kachaple’x rajilaxik are taq kok chiq’aq’ we taqanem.

UQ’AB’ TAQANIK, III. Kiwokik le nab’e taq k’amal b’e.

Le Nab’e Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq, rajawaxik kakanaj kan uwokik pa ri juk’al lajuj q’ij are taq okinaq chik upatan we taqanem. Pa ri nab’e riqow ib’ le rachi’l taq le Komon rajawaxik kakicha ri winäq kuk’am kib’e; le nik’aj taq kachi’l kakib’i’aj e K’uxatz’ib’.

UQ’AB’ TAQANIK, Iv. Nab’e k’amal b’e. Ri nab’e K’amal b’e rech le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq rajawaxik kataqik rumal le Chamopomanel, pa ri juk’al lajuj q’ij chik are taq okinaq chik we taqanem choq’aq’. Le nuk’um taqanik rajawaxik kawokik pa kiq’ab’ le e Chitüy Chak, Chitüy Ajmeb’ rachib’il le Chitüy Pwaq.137

UQ’AB’ TAQANIK, v. Jachowem xaq k’olem.

Pa ri keb’ junab’ ajilanem pa ri q’ij are taq okem upatanijem we taqanem, le Nima Uk’olib’äl Chakumem Winäq rajawaxik kujach che le Uk’olib’äl ri Nima K’amal B’e le usolixik taq le chakunem rajawaxik pa ri uxe’al rech utz usuk’umaxik le ch’o’j rech le Jachowem Xaq K’olem, wa’ tzi are kakilij rij jas le kub’ij le uq’ab’ 67 rech le Taqanem Rajilab’äl 295 rech le Rajpopi’ Amaq’, choqoje’ katz’aj ib’ pa taq le eta’manem kariqitaj pwi’ le chomanem.

Le Chakub’äl ja, are taq kuwok le eta’manem rech tob’anem, utz kukoj chikixo’l chakub’äl rech chajinem wiqob’äl ri qas keriqitaj pwi' ri uxe’al choqoje' chi qas ku’to’ le ajchakib’ rech tinimit e chajital rumal we taqanem, xaq xu na k’u la’ che ri winäq keriqitaj chupam ketojo’nij chech utojik, wa’ man ko’k taj chupam jachin e k’olinaq chech Taqanel

6232

Solix ri Taqanem Tzij kech Ajchakunelab’ rech Q’atb’äl Tzij rachib’il ri 138. Ub’eyal.Pa le Taqanawuj kariqitaj pa le uq’ab’ 108. Solix choqoje’ le uq’ab’ 2º. 139. rech we Taqanem.Solix ri rij Taqanem rech Chakunem Municipal, Taqanem Rajilab’äl 1-87 140. rech le Rajpopi’ Amaq’, chikonem ub’ixik pa ri wuqub’lajuj q’ij rech le ukab’ ik’ rech le junab’ 1987.Solix ri ukab’ cholaj tzijonem rech le uq’ab’ 116 le Taqanawuj.141.

Amaq’ a’jchoq’e, le xaq je wi kakiriq utzilal rech we Taqanem rech Ri’job’em, Tob’anem rachib’il To’nem rech malka’nem, ja wi kokisax wi le q’ijul chik chakuninaq chik jun.138

UQ’AB’ TAQANIK, vI. Nik’aj taq chakunelab’ chik rech le q’atb’äl tzij.

Jas kub’ij le uq’ab’ 117139 rech le Taqanawuj, le Uk’olib’äl le Taqanawuj rachib’il le Uk’olib’äl le Nima Q’atow Tzij, choqoje’ le q’atb’äl taq tzij rech tinimit140 choqoje’ nik’aj taq chakunib’al ja utukela’m, pa nik’aj utukela’m choqoje’ k’o pa taq tinimit, chi pa taq ri k’ak’ taq kitaqanem kariqitaj ri xo’l taq chak kuk’ taq ri chakunelab’, xaq junam on e nima’q ne tojonem riqitalik choch we Taqanem rech Chakunem Winäq, xaq je wi are kak’utuw kino’j rumal wa’ we e taqanem taq, man kok taj chupam le ch’o’jinem rech chapanem tzij.141 Le Q’atb’äl taq tzij on chakub’äl taq ja le man k’o ta kech, rajawaxik kawokik le chakunem taq choqoje’ kokisaxik wa' pa ri ub’eyal rech ke’jach pa le Rajpopi’ Amaq’ pa ri jun junab’ are taq xwokotaj wa’ we taqanem.

Are taq ko’kisax kipatan wa’ we taqanem taq ri’, le ajchakib’ kechakun pa taq wa’ we q’atb’äl tzij rachib’il le chakub’äl ja, are kakitarane’j we Taqanem rech Chakunem Winäq chirij ronojel ri ukojik wi.

UQ’AB’ TAQANIK, vII. Paqab’em ukojik.

We no’jib’äl kariqitajik, pa we taqanem ma nima’q taj kilitajik are taq kawok jun chakub’äl rech chakunem winäq. Rumal wa’ le Rajpopi’ Amaq’ rajawaxik kunik’oj uwach le taqanem are taq katz’aqat kajib’ junab’ upatanijem, on ne maja’ katz’aqatik, rech kunak’o chi no’jimal nik’aj taq tz’aqatinem rech le chakunem winäq.

6333

K’exetal le b’i’aj jas kariqitaj pa le cholaj tzij, pa le uq’ab’ 1º. rech le 142. Taqanem rajilab’äl 106-71 rech le Rajpopi’ Amaq’, chikotal utzijoxik pa ri juk’al q’ij rech le kab’lajuj ik’ rech le junab’ 1971.

UQ’AB’ TAQANIK, vIII. Upwaqilal.

Le Uk’olib’äl ri Nima K’amal B’e karilo pa chirij le Nima Rachochib’äl Pwaq re Amaq’142 pa le chakunem rech le Nima Rajilab’äl Usachem Pwaq rech le Q’atb’äl Tzij, le uk’olib’al sachanem pwaq ri rajawaxik taq rech le sachem pwaq le katob’an chech ukojik le paqalem rech we taqanem rachib’il le ub’eyal taq.

UQ’AB’ TAQANIK, IX. Tukinem.

Are taq kok chiq’ab’ we taqanem, ketukitaj kanoq le Taqanem rech le Nima k’amal b’e rajilab’äl 584 rech ri juk'al b’elejeb’ rech keb’ ik’ rech le junab’ 1956, ronojel taq ri kuk’opij rib’ le kub’ij we taqanem; Le Taqanem rajilab’äl 379 rech ri waqlajuj q’ij rech le b’elejeb’ ik’ rech le junab’ 1965, rachib’il taq ronojel ri taqanik taq kakik’opij kib’ wa’ we taqanem rachib’il le ub’eyal taq.

UQ’AB’ TAQANIK, X. Ujeqetajem.

We Taqanem ri’ kok choq’aq’ pa ri nab’e q’ij rech ri nab’e ik’ rech le junab’ 1969.

Cha q’axax pa le Uk’olib’äl ri Nima K’amal B’e rech le ujab’uxik rachib’il le ukojik.

Ya’tal pa le Nima Achochib’äl rech le Uk’olib’äl Taqanem, pa le tinimit rech le Iximulew, pa ri keb’ q’ij rech ri job’ ik’ rech le junab’ 1968.

6434

J. GREGORIO PREM BETETAK’amal B’e

JORGE ARISTIdES vILLATORO HERRERA,

Nab’e Ajtz’ib’

GERMAN CASTAÑEdA Y CASTAÑEdA

Kajib’ Ajtz’ib’

Achochib’äl ja rech Q’atb’äl Tzij: Armit, lajuj q’ij rech job’ ik’ rech junab’ 1968.

JAB’UX UB’IXIK, CHOQOJE’ CHA KOJOQ

JULIO CÉSAR MENDEZ MONTENEGRO.

Le Chitüy Chak,

JOSE LUIS dE LA CRUZ SANTA CRUZ

6535

Jab’um ub’ixik para ri Diario Oficial pa ri waqib’ q’ij rech ri nab’e ik’ re * le junab’ 1989.

UB’INISAB’ÄL TAQANEM RECH CHAKUNEM WINÄQ

NUK’UM TAQANIK RAJILAB’ÄL 18-98*Achochib’äl ja rech Q’atb’äl Tzij: Iximulew, wo’lajuj q’ij rech nab’e ik’ rech junab’ 1988.

RI K’AMAL B’E RE IXIMULEW,

XA K’U RUMAL:Chi ruk’ le b’i’tal pa le Uq’ab’ 108 rech Rucholk’aslemal Iximulew Amaq’, le kixo’l taq le Q’atb’äl Tzij rachib’il le chakub’äl ja keriqitaj pa taq le tinimit on xaq kitukela’m ruk’ taq le ajchakib’ kuk’a’m kib’ pa le Taqanem rech Chakunem Winäq, man ko’k taj chupam wa’ le ri' ek’amatajinaq chupam le taqananem taq on q’atow taq tzij kech taq le chakub’äl ja.

XA K’U RUMAL:Chi rumal uriqik le ajawanem rachib’il le uxe’al taq ri rumal taq rech xwokotaj le Taqanem rech Chakunem Winäq, rajawaxik kachakux le ub’eyal no’jib’äl, choqoje' qas kariqitaj le ub’eyal taq rech ri utz ukojik, rech katob’an chech resaxik pa taq tinimit jujun taq patanijem b’inisab’äl uxe’al taq chupam le Administración Pública.

XA K’U RUMAL:Pa ri ukojik le b’i’tal pa le uq’ab’ juk’al waqlajuj le Taqanem 1748 rech le Rajpopi’ Amaq’, “Taqanem rech Chakunem Winäq”, le K’amal B’e rech le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq, xuchaple’j uwokik le ub’eyal

6636

we Taqanem, ja wi xutzirisax wi rumal le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq, jas kub’ij we Taqanem.

RUMAL K’UT:Pa ri upatanijem kuya le nitz’a cholaj tzij e) rech le Uq’ab’ 183 rech Rucholk’aslemal Iximulew Amaq’; choqoje’ pa le uxe’al le Uq’ab’ 27 rech le Taqanem 1748 rech Rajpopi’ Amaq’, Taqanem rech Chakunem Winäq.

KUQ’ATO:Kilitajik we Ub’eyal le Taqanem rech Chakunem Winäq, Taqanem 1748 rech Rajpopi’ Amaq’.

6737

Solix ri uq’ab’ 4 rech le Taqanem rech Chakunem Winäq.1.

UB’EYAL LE TAQANEM RECH CHAKUNEM WINÄQ

NAB’E B’I’AJ

UTUKELA’M NO’JIB’ÄLNIMA’Q TAQ UB’EYAL

UQ’AB’ TAQANIK, 1. Chakunem rech tinimit.1

Le uwachib’äl le Taqanem rech Chakunem Winäq rachib’il we Ub’eyal, a’re ajchakib’ rech tinimit on ajchakib’ rech Q’atb’äl Tzij we ri’ taq:

Ajchak rech Tinimit: Are winäq xaq utukel k’o pa jun taqatalik chak a) on uk’olib’äl chak, rumal che xesax pa ch’ekonem chak chikixo’l taq winäq on taqatalik jas taq kakib’ij le e taqanem, rumal wa’ kataqanik, nim upatan, kuq’at tzij rachib’il kuk’ut rib’ chi are k’amawinäq le chakub’äl ja on chakub’äl rech le q’atb’äl tzij, wa’ katoj ruk’ jun ch’ekonem chech; choqoje’

Rajchak Tinimit: Are winäq xaq utukel k’o pa jun taqatalik chak b) on uk’olib’äl chak, kapatanij chwach le Q’atb’äl Tzij pa taq le chakunib’äl ja on ja taq k’amatal rumal le Taqanem rech Chakunem Winäq, rumal che taqatalik on uwujil chak juch’atab’am jas utaqom taq le q’atow tzij, rumal la’ kakanaj kanoq chi choq’aq’ wi kuqaj ri uchakunik taq on kub’an jun uwach chak rech tukela’m rech kaya jun ch’ekonem pwaq chech, kak’oji’ pa uq’ab’ ri ub’eyal chak ya’tal rumal ri k’amal b’e rech ri chakunab’äl ja, on kamon winäq ja wi kub’an wi ri upatanijem choqoje’ kilix wa’ rumal ri nab’e unimal on ri taqatal che rilik.

6838

K’exom chik jas kariqitaj pa le tz’ib’anem, jas kub’ij le Nuk’em Taqanik 2. Rajilab’äl 128-2002 chikotal ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al oxib’ q’ij rech le kajib’ ik’ rech le junab’ 2002.

Man ki’litaj taj nima’q taq ajchakib’ on chakunelab’ rech tinimit, le xaq xu kaya pwaq chikech rech kiwa’im, wa’ we ri’ taq man kok taj pa ch’ekonem, choqoje’ man ko’k taj ri winäq katoj pwaq chikech ruk’ honorarios che uqajik chak técnicos on profesionales jas kub’ij le Taqanem rech Contrataciones rech le Estado.2

UQ’AB’ TAQANIK, 2. Uxe’al tzij rech le chakunem kech winäq pa le chakunem tinimit.

Pa ri uxe’al le Uq’ab’ 5o. rech le Taqanem rech Chakunem Winäq, kach'ob’ixik le uxe’al tzij le chakunem kech winäq pa le chakunem tinimit, le taqanik taq choqoje’ le q’atow tzij chi q’ij q’ij tarane’rik rij e ya’talik chech le chakunem winäq, rumal le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq choqoje’ kumal le Nima Wokonem Komon rech Chakunem Winäq pa jun chomanem.

UQ’AB’ TAQANIK, 3. Uq’axexik pa taq tinimit le nima uk’olib’äl chakunem winäq.

Are taq jas kub’ij le Uq’ab’ 21 rech le Taqanem rech Chakunem Winäq, we pa keb’ oxib’ q’ij apanoq kab’ix chech we Taqanem, le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq pa uchomajem le Chamopomanel ku’woko’ Chakunib’äl taq Ja pa taq Tinimit rech le Chakunem kech Patanijem Winäq, xa k’u rumal che ri kilixik le rajawaxik taq kech le winäq pa taq le uwach taq le Chitüy taq, Tz'ib’ab’äl taq Ja nik’aj taq Chakub’äl Ja rech le Uk’olib’äl ri Nima K’amal B’e. Ri uwachib’äl wa’ le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq ke’rila’ ja wi taq tinimit ke’jaq taq wi e Chakunib’äl taq Ja pa taq Tinimit, jas na k’u ri rajawaxik kilitajik pa we no’jib’äl ri’. Le Chakub’äl taj Ja b’i’talik ke’jaqik chwach le Nuk’um Taqanik rech.

UQ’AB’ TAQANIK, 4. Kipatanijem le chakub’äl ja rech tinimit.

Le Chakunib’äl taq Ja pa taq Jachonem rech le Chakunem kech Patanijem Winäq ke’kiriqa kipatanijem rech kakinuk’uj rij choqoje’ kakisol rij le cakunem kech winäq le qas kayak kan chikiwach rumal la K’amal B'e rech le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq.

6939

K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, jas kub’ij le Nuk’um Taqanik 3. Rajilab’äl 564-98 chikotal ub’ixik pa le Diario Oficial, pa ri juk’al julajuj rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998. Solix ri uq’ab’ 25 rech le Taqanem rech Chakunem Winäq.Solix ri Uq’ab’ 32 rech we Taqanem rech Chakunew Winäq.4.

UQ’AB’ TAQANIK, 5. Uk’olib’äl.

Le e Chakunib’äl taq Ja pa taq Jachonem rech le Chakunem kech Patanijem Winäq ke’wok pa taq jachonem choqoje'/on pa taq le Chitüy, Tz'ib’ab’äl taq Ja nik’aj taq Chakub’äl Ja we kilitajik chi utz, rech je ri’ le Tzijonel Q’atb’äl Tzij taq toq’ital kipatanijem rech kakiya ronojel taq le utzilal rech le uwokik choqoje’ le chakunem rech.

UQ’AB’ TAQANIK, 6. Uwokik le chakub’äl taq técnico-administrativos choqoje’ le q’atow taq tzij.

Le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq kuchaple’j le uwokik le chakub’äl taq técnico-administrativos choqoje’ le q’atow tzij taq le karilo chi utz, choqoje' le ub’eyal taq rech je ri’ le Chakunib’äl taq Ja pa taq Jachonem rech le Chakunem kech Patanijem Winäq kajoror le upatanijem le uchak taq.

UQ’AB’ TAQANIK, 7. Taqkilem.

Le K’amal B'e rech le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq, chi chweq kab’ij kuq’axej rib’ chi utukela’m chi K’amal B'e, kakunik ku’taq chikij le Nima’q taq ajchak on I’lonel kech le Chakunib’äl taq Ja pa taq Jachonem rech le Chakunem kech Patanijem Winäq, ronojel taq le patanijem ya’om che rumal le Taqanem.3

UKAB’ B’I’AJ

UTUKELA’M NO’JIB’ÄLJACHANEM RECH LE CHAKUNEM TINIMIT

UQ’AB’ TAQANIK, 8. Kach’ob’otajik chi le Chakunem.

Elinaq ri uk’olib’äl taq chak ja wi ri patanijem kaq’alajisaxik chi sib’alaj unaqaj ri kab’an rech choqoje’ utz ketaqatajik choqoje’ kesalab’axik.4

7030

K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, jas le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 5. 134-2002 chikotal ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri q’ij job’ kak’al rech ri kajib’ ik’ rech le junab’ 2002.Solix le uq’ab’ 33 rech le Taqanem rech Chakunem Winäq.6. Solix le uq’ab’ 34 rech le Taqanem rech Chakunem Winäq.7.

UQ’AB’ TAQANIK, 9. A’jchak rech chajinem.

Le uwachib’äl le rajilab’äl 11 rech le Uq’ab’ 32 le Taqanem, a’re ajchak rech chajinem we a’re taq ri’:

Le Ronojel K’amal B'e rech le Policía Nacional Civil rachib’il le a) uchakub’äl taq ja;

Le Ronojel K’amal B'e rech le Sistema Penitenciario rachib’il le b) uchakub’äl taq ja; choqoje’

Le Nima Tz’ib’ab’äl rech Asuntos Administrativos choqoje’ rech c) Chajinem rech le Chamopomanel rachib’il le uchakub’äl taq ja.5

UQ’AB’ TAQANIK, 10. Uk’olib’äl chak rech chakunem maj ch’ekonem.

A’re taq wa’ ja wi man rajawaxik taj chi le kakaj chak kakikoj kib’ chupal le ub’eyal taq nuk’uxem rech le chak, jas kakib’ij le Ramaj I choqoje’ II rech le B’i’aj V rech le Taqanem.6

UQ’AB’ TAQANIK, 11. Uk’olib’al chak rech chakunem ruk’ ch’ekonem.

Le chakunem ruk’ ch’ekonem katz’aqataj ruk’ ronojel taq le k’olib’äl chak rech ri utaqanik, rajawaxik kajororemax le utzilal taq rachib’il le rajawaxik kub’ij we Taqanem rachib’il le keriqitaj pa taq le taqanik taq rech.7

ROX B’I’AJ

UTUKELA’M NO’JIB’ÄLJACHANEM RECH K’OLIB’ÄL CHAK

UQ’AB’ TAQANIK, 12. Ya’tanem rech k’olib’äl chak.

Pa le uwachib’äl taq le Taqanem rech Chakunem Winäq keta’maxik chi ya’tanem k’olib’äl chak taq, rumal wa’ le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq ku’kojo jun b’i’aj, eta’manem rachib’il ch’ekonem kech le k’ak’ taq k’olib’äl chak kakitoq’ij le Tzijonel Q’atb’äl Tzij taq. Pa le ub’eyal taq chak utz kapatanijisax we b’eyal taq ri’:

713!

Le Tzijonel Q’atb’äl Tzij rech le Chitüy on Chakub’äl ja le karil 1. le uya’ik uk’olib’äl jun o keb’ chak utz kutaq le ta’em pa le Dirección Técnica rech le Presupuesto rech le Nima Rachochib’äl Pwaq re Amaq’ karachi’lal le on le e K’otb’äl chi’aj Oficiales rech le Jachanem re K’olib’äl chak, tzalijem uwach ri k’otb’äl chi’aj choqoje’ q’atom chi tzij rumal ri ajq’atäl tzij, le ukojik le uwokik le komon rech le chakunib’äl ja rachib’il le uk’olib’äl chak, choqoje’, le rumal taq xeto’w le ta’em;

Le Dirección Técnica rech le Presupuesto kunik’oj ri le taq’om tom 2. rachib’il karilij le k’otb’äl chi’aj le sachanem pwaq rajawaxik taq, rech karilo we k’o pwaq rech kachakub’ax ri chomanem. We k’o pwaq, kutaq b’ik le wujilal pa le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq ja wi kab’ix wi ri k’ulmatajem, rech kanik’ox le uya’ik b’i’talik.

Le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq ke’rila’ le unuk’uxik le tom 3. taq’ob’ ja wi kukoj wi le wuq taq k’amatajinaq choqoje’ we tz’aqat wa’, ku’ta’ le tzijonem pa le chakunab’äl ja karaj le uchak, choqoje’ pa chin chike tzijonem kilitajik chi rajawaxik, katoq’ix wa’ chech aninaq kujach le tzijonem;

Are taq katz’aqat le tzijonem, le Nima Uk’olib’äl Chakunem a) Winäq kuchapale’j ub’anik le unik’oxik le no’jib’äl rachib’il ke’rila’ le to’em taq karilo chi rajawaxik, rumal wa’ kutoq’ij taq we ri’:

Chojwi’ taq k’axk’olem, k’ax rachib’il upatanijem kech le b) chakunem, choqoje’ ri uwach rachib’il janipa mul usuk’umaxik taq le ch’o’j;

Uwach taq le ilonem b’anatalik rachib’il k’amom;c)

Unimal taq le patanijem rumal uchanem le q’inomem, jastaq d) taq rachib’il chakub’äl, pwaq rachib’il wuj taq nim rajilab’äl, riqem taq ib’ choqoje’ k’amom taq chapanik b’anom;

Uriqib’al taq chak, si k’ask’olem kariqitajik rachib’il ri uwachib’äl e) taq;

Ri chuq’ab’ taq b’anatalik rech upaqasab’ixik le patanijem taq, f) pa le ruk’ chuq’ab’ b’aqilal choqoje’ le jolomaj;

723"

K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 8. 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998. Solix ri Uq’ab’ 38 rech Taqanem rech Chakunem Winäq.

K’olem riqitajem ku’riqa are on le uk’olib’äl taq chak pa le komon g) winäq; choqoje’,

Upatanijem taq le Unidad Administrativa ja wi kariqitaj wi are’ h) on le k’olib’äl taq chak.

Are taq kab’anataj le nik’oxem rech riqonem rech taq le uk’olib’äl chak le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq kuq’ato we utz o ne ma utz taj le tab’äl tob’em, wa’ kuwok le Q’atow Tzij rech choqoje’ kutaq ub’ixik pa le Ub’eyal Técnica rech le Sachanem Pwaq rech le Nima Rachochib’äl Pwaq re Amaq’ choqoje’ che le Tzijonel Q’atb’äl Tzij rech le uchakuxem taq wa’. Are upatan le Dirección Técnica rech Sachanem Pwaq, karilo ri q’ij kuchaple’j upatanijem le ya’tanem pwaq.8

UQ’AB’ TAQANIK, 13. Ukamulik uya’ik uk’olib’äl chak.

Le ukamulixik uya’ik k’olib’äl chak keta’maxik chi are chak ja wi kak’ex wi ri ub’i’aj, ch’ekonem, choqoje'/on reta’mab’äl rech le k’olib’äl chak kech le winäq man kesalab’ax taj, rumal le k’exonem uxe’al choqoje’ k’olem wi rech le kipatanijem taq. Ri uwachib’äl wa’ rajawaxik kilik le ub’eyal taq wa’:

Le Tzijonel Q’atb’äl Tzij rech le Chitüy on Chakub’äl ja le karil 1. le uya’ik uk’olib’äl jun on k’i chak utz kutaq le ta’em chwach le Dirección Técnica rech le Presupuesto rech le Nima Rachochib’äl Pwaq re Amaq’ karachi’lal on le e K’otb’äl chi’aj Oficiales rech le Jachanem re K’olib’äl chak, tzalijem uwach ri k’otb’äl chi’aj choqoje’ q’atom chi tzij rumal ri ajq’atäl tzij, le ukojik le uwokik le komon rech le chakunib’äl ja rachib’il le uk’olib’äl chak, choqoje’, le rumal taq xeto’w le ta’em;

Le Dirección Técnica rech le Presupuesto kunik’oj rij le taq’om tom 2. rachib’il karilij le k’otb’äl chi’aj le sachanem pwaq rajawaxik taq, rech karilo we k’o pwaq rech kachakub’ax ri chomanem. We k’o pwaq, ku’jacha’ che unik’oxik, le wujilal pa le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq ja wi kab’ix wi ri k’ulmatajem;

733#

Le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq ke’rila’ le unuk’uxik le tom 3. taq’ob’ ja wi kukoj wi le wuq taq k’amatajinaq choqoje’ we tz’aqat wa’, ku’ta’ le tzijonem pa le chakunab’äl ja karaj le uchak, choqoje’ pa chin chike tzijonem kilitajik chi rajawaxik, katoq’ix wa’ chech aninaq kujach le tzijonem;

Are taq katz’aqat le tzijonem, le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq 4. kuchaple’j ub’anik le unik’oxik le no’jib’äl rachib’il ku’solij rij le chakunem taq le karilo chi rajawaxik, rumal wa’ kutoq’ij taq we ri’:

Chojwi’ taq k’axk’olem, k’ax rachib’il upatanijem kech le a) chakunem, choqoje’ ri uwach rachib’il janipa mul usuk’umaxik taq le ch’o’j;

Uwach taq le ilonem b’anatalik rachib’il k’amom;b)

Unimal taq le patanijem rumal uchanem le q’inomem, jastaq c) taq rachib’il chakub’äl, pwaq rachib’il wuj taq nim rajilab’äl, riqem taq ib’ choqoje’ k’amom taq chapanik b’anom;

Uriqib’äl taq chak, si k’ask’olem kariqitajik rachib’il ri uwachib’äl d) taq;

Ri chuq’ab’ taq b’anatalik rech upaqasab’ixik le patanijem taq, e) pa le ruk’ chuq’ab’ b’aqilal choqoje’ le jolomaj;

K’olem riqitajem ku’riqa are on le uk’olib’äl taq chak pa le f) komon winäq; choqoje’,

Upatanijem taq le Unidad Administrativa ja wi kariqitaj wi are’ g) on le k’olib’äl taq chak.

Are taq xb’anataj le nik’oxem rech ukab’ jachem taq chak, le 5. Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq kuq’ato le utzilal rajawaxik le ukab’ jachem on le e k’i k’olib’äl taq chak, wa’ kuwok le Q’atow Tzij rech choqoje’ kutaq ub’ixik pa le Ub’eyal Técnica rech le Sachanem Pwaq choqoje’ pa la Ub’eyal rech Ajilanem rech le Q’atb’äl Tzij, e keb’ rech le Nima Rachochib’äl Pwaq re Amaq’ rech taq le uwachib’äl choqoje’ che le Tzijonel Q’atb’äl Tzij rech, rech rumal wa’ kaq’axax chi kech le e tzukul taq chak. Are upatanijem

743$

K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 9. 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julaluj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998. Solix ri Uq’ab’ 38 rech Taqanem rech Chakunem Winäq.K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 10. 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julaluj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998. Solix ri Uq’ab’ 38 rech Taqanem rech Chakunem Winäq.

le Dirección Técnica rech Sachanem Pwaq, karilo ri q’ij kuchaple’j upatanijem le ukab’ ya’tanem pwaq.9

UQ’AB’ TAQANIK, 14. Unik’oxik le jachanik on ukab’ jachanik.

Le tab’al taq’ob’ rech unik’oxik le chakunelab’ kiriqom k’ax rumal pa chin chike jachanem on ukab’ jachanem, rajawaxik kasuk’umax ub’ixik rumal le ajchoq’e, chwach le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq pa ri uq’ijilal ri juk'al lajuj q’ij, are taq kachaple’x uruk’a’xik pa ri q’ij apanoq are taq xtzijotajik oficial che ri ajchoq’e. Are taq xk’amataj le tob’an taq’ob’ rech unik’oxik, le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq ku’b’ana’ le unik’oxik rech choqoje’ kujach le Q’atow Tzij, wa’ ku’q’axaj le tzijonem chwach le Tzijonel Q’atb’äl Tzij, che le ajchoq’e rachib’il le Nima Rachochib’äl Pwaq re Amaq’, jas na k’u ri kariqitajik.10

UKAJ B’I’AJ

UTUKELA’M NO’JIB’ÄLKITZUKUXEM LE AJCHAKIB’

UQ’AB’ TAQANIK, 15. Rajawanem taq rech kojem pa taq uk’olib’äl chak on patanijem pa tinimit.

Ri utz’aqat le katoq’ix pa le Uq’ab’ 42 rech le Taqanem rajawaxik kab’an taq we ri’:

Ri’j chik ri winäq, ajiximulew ri uk’iyem ri kariqitaj taq pa le Uq’ab’ a) 144 rech le Rucholk’aslemal Amaq’, xaq xu na k’u la’ le kariqitaj pa le Uq’ab’ 7o. rech le Taqanem rech Chakunem Winäq;

Aj colegiado activo, are taq le chakunem pa jun k’olib’äl chak b) rajawaxik ukojisaxik pa le jun chak le eta’manem pa Nima Eta’mab’äl; choqoje’,

753%

Che solix ri e uq’ab’ taq pa le 43 ko’pan pa le 48 le Taqanem rech 11. Chakunem Winäq.

Are taq katzalib’ex ib’, we le esalem rumal qupixem qas k’o rumal, c) rajawaxik kak’ut q’atow tzij rech le ukunaxem ya’tal rumal le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq.

UQ’AB’ TAQANIK, 16. Nik’oxem.

Le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq pa ri uwokik le ukojem le ub’eyal le nuk’uxem ajchak, junam kuk’ taq le Chitüy rachib’il nik’aj chakub’äl ja rech le Uk’olib’äl ri Nima K’amal B’e, kaya’tal chike rech ub’anik le b’eyal pa le nab’e kisik’ik le winäq, je taq wa’:

Le Chitüy on chakunib’äl ja ku’toq’ij pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem 1. Winäq le utaqik rech jun uwach rajchak ri k’ak’ nik’oxel rech kub’ano choqoje’ karilij le ub’eyal taq;

Are taq kak’is le cholajem taq rech le ub’eyal le kisik’ik le winäq, 2. le uwach le nik’oxel rech le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq chi junamam ruk’ are’ on le kiwach taq le Chitüy on chakunib’äl ja, kakitz’ib’aj le jun k’olo’ rech, ja wi kaxol taq wi le ucholajil taq le ub’eyal rachib’il le ujeqik le uwachib’äl riqitajinaq kumal le kakaj chak pa taq le k’i taq uwach le nix’oxem b’anatajinaq taq; choqoje’,

On le kiwujil taq on le e winäq taq nab’e echom, rajawaxik 3. ketaq b’ik pa le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq, toq’ixem taq le uq’axab’äl wuj kekoltajik, rech katarane’x rij le chakunem rech taqanik.11

UQ’AB’ TAQANIK, 17. Ub’eyal taq tzukunem.

Le Ub’eyal taq Tzukunem kawokotaj ruk’ taq le nim taq upatan rech sik’inem rachib’il Nik’oxem.

UQ’AB’ TAQANIK, 18. Sik’inem.

Le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq pa kiq’ab’ le Chitüy taq rachib’il le Chakub’äl Ja rech le Uk’olib’äl ri Nima K’amal B’e, ku’sik’ij ri winäq taq e rajawanem, rech ko’k pa le nik’oxem rech le uk’olib’äl chak maj ajchoq’e chupam le Chakunem ruk’ Nik’oxem, pa kiq’ab’ taq le q’axal taq tzij ri utz kilitajik.

763&

Le sik’inem ruk’ b’iaj le uk’olib’äl chak maj ajchoq’e karachi’laj choqoje’ ri uriqitajem, patanijem taq, ri uk’ojib’äl ri chak, ch’ekonem, jun q’ij chak, le rajawaxik taq eta’manik choqoje’ ri eta’matajinaq chak chik rajawaxik rech ukojik rachib’il nik’aj taq k’ulmatajem taq chak ri kilitajik chi rajawaxik; jas ta ne le q’ij, ramaj rachibil uk’ojib’äl ja wi kak’am wi le tob’al taq’ob’ rachib’il le nik’oxem.

UQ’AB’ TAQANIK, 19. Tab’al taq’ob’ rech okem pa le ub’eyal sik’onem.

Ronojel winäq ajrajawaxik kuqaj taq ri uchak choqoje’ utz’aqatisam taq le rajawaxik toq’italik rech utz kachakun pa jun k’olib’äl chak kariqitaj pa le Chakunem ruk’ Nik’oxem, rajawaxik ku’k’utu rib’ utukela’m pa ri k’olib’äl kuk’ut we sik’inem choqoje’ kuta le K’otchi’ajwuj rech Tzujunem rech Chakunem, rech sib’alaj utz uk’amik le b’i’aj taq keta’ik choqoje’ karachi’laj le uwujil taq katoq’ixik.

Pa ronojel tzukum taq’ob’ rech okem, toq’ital wi le uk’utik le wujilal taq kariqitajik:

Utzujem le chak taq sib’alaj utz tzalijem k’otow chi’aj;1.

Esal wach rech Ruwujil k’aslem;2.

Uq’axab’äl wuj rech carencia rech antecedentes penales;3.

Ub’i’, diploma pr ofesional, técnico on uq’axab’äl wuj rech tijonik taq 4. q’axem on ne nik’aj taq uq’axab’äl wuj rech tijonem taq; choqoje’,

Uq’axab’äl wuj rech le eta’manem chak are taq le uk’olib’äl chak 5. kutoq’ij, e ya’tal taq kumal ajk’ayinelab’, molojib’äl ib’ on chakub’äl taq ja wi qajem kan chak taq.

Man xaq xu ta wa’ kak’utik, choqoje’:

Uq’axab’äl wuj on k’utb’äl rech eta’manem xaq chi je ri’ taq; 1. choqoje’

E wuj taq rech no’jib’äl, tz’ib’anawuj, na’oj taq rech tinimit, k’utunik 2. no’jib’äl, chak taq rech tzukunik on pa chin chike chikonem tzijonem b’anatalik rumal le tzujunel chak k’o ujunam ruk’ le patanijem rech le uk’olib’äl chak ke’k’amoq.

Le wuj taq rech eta’manem rachib’il le eta’matal pa taq chak wa’ ke’jach ri k’ak’ taq uwach wuj choqoje’ ri elesam uwach rech kajunimaxik we qas are’.

773/

K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik 12. Rajilab’äl 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julaluj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998.Che solix le uq’ab’ taq 57 ko’pan pa 58 rech le Taqanem kech Chakunem 13. Winäq.

Le K’amal B'e utz kukoj pa che’ pa chin chike jun no’jib’äl chik, pa ri uchomab’äl kato’wik rech le rajilab’äl reta’mab’äl le tzukunel chak.12

UQ’AB’ TAQANIK, 20. Uq’atik le uwach le nik’oxem.

Le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq, pa le uxe’al taq le patanijem ya’tal chech taq le uk’olib’äl taq chak rachib’il taq le rajawaxik rech nab’e taq rilik rachib’il le eta’manem taq rajawaxik rech le chakunem, riqitajinaq pa le chakub’äl no’jib’äl taq, ku’sik’a’ ri uwach le nik’onem taq: ch’awem, tz’ib’anem, chakunem on ne kanuk’ uwach taq wa’, le kojem rech kilitajik le anim taq, no’jib’äl, kunem, eta’manem chi ronojel taq on la’j taq uk’olib’äl le chak.

Le wuj taq k’ututal kumal taq le e tzukul chak, wa’ ke’nik’oxoq choqoje’ ki’loq rumal le ukojem le chakunib’äl “Uxe’al le Nik’oxem”, b’anom rumal le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq, wa’ ku’riqa’ jun ajilatijonik ajilab’äl, ya’om taq chuq’ rumal le tijonem no’jib’äl, eta’manem rech chakunem rachib’il pa chin chike jun k’ulmatajem karil ri K’amal B'e chi kato’nik le aninaqil chakunem rech le tzukunel chak.

UQ’AB’ TAQANIK, 21. Nik’onem rech paqab’em uk’olib’äl chak.

Rech jun ajchak utz kapaqab’ax pa jun k’olib’äl chak nim upatan, rajawaxik:

Taqatalik rumal ri unimal apanoq on ne we kuta taq’ob’ ri 1. ajchoq’e;

Xik’ow taq le nik’oxem taq rech le utz chakunem ri ke’b’an taq 2. chi junab’;

Kak’utik eta’manem on tijonem chirij kun k’olib’äl chak ri 3. katarane’xik; choqoje’,

Okisanem pa taq le nik’oxem rajawaxik we e k’o e k’i taq tzukujel 4. taq chak.13

783(

Solix ri Uq’ab’ 46 rech le Taqanem rech Chakunem Winäq.14. Solix ri uq’ab’ 45 le Taqanem rech Chakunem Winäq.15.

UQ’AB’ TAQANIK, 22. Ub’ixik le e tzukunel taq chak kek’amaxik.

Le winäq taq keq’ax pa taq le k’i taq uwach nik’oxem jas kub’ij le retal taq ajlatijonik riqital pa le ukojik le nik’ob’äl choqoje' le ukojem le rajawaxik taq eta’mab’äl rachib’il le eta’manem chak on nik’aj taq chik, ki’litajik chi e rajawaxik pa le utz patanijem pa le k’olib’äl chak, rajawaxik keq’alajisaxik chi e tzukunel chak kechapik, choqoje’ le kib’i’ taq ke’tz’ib’ax pa le cholaj b’i’aj rech le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq choqoje’ le Chitüy taq on achochib’äl taq rech le Uk’olib’äl ri Nim K’amal B’e, pa cholajem xulanem jas taq ri uwachinem.14

UQ’AB’ TAQANIK, 23. Unik’oxem rachib’il esaxem kech tzukunelab’ re taqatal taq chak.

Le Uk’olib’äl chak patanijem rech le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq, ke’rila’ le unik’oxik rachib’il le usolixik kech le tzujunem rech chak kakachi’laj kib’ ruk’ taq le wujilal ketoq’ixik, rech kilitajik jachin chike kek’amawa’x che le uchakuxik rachib’il taq le ke’esaxik rumal taq le wachinem ri’:

K’utinem je la’ pan chech le q’ij;1.

Wujilal taq rachib’il tzijonem man tz’aqat taj;2.

Ma riqital taj le la’j taq rajawaxik b’i’tal pa le Wujilal rech le ukojik 3. le k’olib’äl chak;

Kariqitajik chi man kakun taj on man tz’aqat taj rech ruk’a’xik jun 4. patanijem on jun chak rech ak’axanela’;

Riqital antecedentes penales rumal taq le makaj kariqitaj pa le 5. Uq’ab’ 78 rech le Taqanem rech Chakunem Winäq choqoje’ pa jujun taq chik, jas kub’ij nik’aj taq Taqanem chik, kak’opix le okem on tzalijem pa le chakunem ak’axanela’; choqoje’,

We xya’ik tzij man qastzij taj are taq xtzuj le chakunem on pa taq 6. le wujilal taq k’utum taq.15

UQ’AB’ TAQANIK, 24. Tzaqem le ch’o’jib’äl rech nik’oxem.

Katzaq le ch’o’jib’äl rech nik’oxem pa chin chike le rumal taq wa’:

793)

Che solix le cholaj tz’ib’ s) Uq’ab’ 182 le Taqanawuj rachib’il 29 rech le 16. Taqanem rech Chakunem Winäq.

We man ke’k’ut ib’ che le nik’oxem pa le K’ojib’äl, q’ij rachib’il 1. ramaj k’utum taq;

We man kujach uk’utik rib’ jun are taq ri q’ij rech le nik’oxem;2.

Ko’pan chi jun winäq chik pa ri q’ij are taq kab’an le nik’oxem;3.

Kak’ut wuj taq k’exom uwach;4.

Man utz taj no’jinem are taq kab’an le nik’oxem choqoje’ kayaj le 5. ajnik’oxel; kak’ut itzel no’j on ne kub’an keb’ uk’u’x jun ja wi kuk’ex wi le utz no’jib’äl rachib’il le upatan le nik’oxem; choqoje’,

Pa chin chike jun rumal chik karil le ajnik’oxel, kuk’am le chupunem 6. rech le nik’oxem, wa’ rajawaxik qas kak’utik rachib’il kak’am b’ik le q’atow tzij rech le Kab’an rech pa le Chakub’äl.

RO’ B’I’AJ

UTUKELA’M NO’JIB’ÄLTAQALEM TAQ

UQ’AB’ TAQANIK, 25. Taqalem rachib’il salab’anem kech chakunelab’ ak’axanelab'.

Le patan rech taqik rachib’il salab’anem le ajchakib’ ak’axanelab’ pa le Uk’olib’äl ri Nim K’amal B’e, ke’b’anoq rachib’il ku’tziroq je wa’:

Le taqem rachib’il le salab’anem kech le Chitüy, Ukab’ Chitüy, Ajtz’ib’ 1. taq choqoje’ Ukab’ Ajtz’ib’ rech le Chamopomanel, Directores Generales, Embajadores, Directores Ejecutivos, Coordinadores o Presidentes de las Unidades Ejecutoras y titulares rech le nik’aj taq chakub’äl ja rech le Chamopomanel, choqoje’ le ronojel taq taqalem on q’axanem b’anatal rumal le Chamopomanel rumal le Rucholk’aslemal Amaq' rachib’il nik’aj taq taqanem chik, rajawaxik kab’anik chwach Nik’om Taqanik juch’um rumal le chamopomanel, ruk’ le ujuch’b’äl le Nim Ajtz’ib’ rech le Chamopomanel on le Chitüy riqatalik;16

Le taqem kech le nima’q taq ajchakib’ rachib’il le ajchakib’ 2. ak’axanelab’ kech le chitüy taq ke’b’anoq rumal taqem pa le

804=

Che solix le cholaj tz’ib’ b) Uq’ab’ 194 rech le Taqanawuj rachib’il 29 rech 17. le Taqanem rech Chakunem Winäq.K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 18. 77-2002 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri waqxaqib’ q’ij rech le oxib’ ik’ rech le junab’ 2002.K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 19. 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998.E chupisaxem kariqitaj pa le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 564-98 chikom 20. ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998.

formulario oficial rech salab’anem kech winäq, on ne utz rumal nuk’em chitüyal re taqem tukela’m on komon winäq, wa’ rajawaxik kejuch’ik rumal le Chitüy rech Q’atb’äl Tzij17 rech. Xaq xu na k’u la’ che le kisalab’anem le nima’q chakunelab’ rachib’il le ajchak ak’axanelab’, ke’b’anoq ruk’ le taqanik on nuk’um chitüyal rech salab’anem. Pa we keb’ k’ulmatajem le unidad rech personal rech jujun Chitüy rajawaxik kuchakub’ej rij le taqem taq choqoje’ le salab’anem b’i’talik, pa taq le wujilal taq oficiales rech salab’anem re winäq.18

Le taqem rachib’il le salab’anem kech le ajchakib’ ak’axanelab’ 3. rech le Tz’ib’axem rachib’il le chakunib’äl ja rech le Chomopomanel rachib’il nik’aj taq chakub’äl chik, kab’anik ruk’ Nuk’um Taqanik rech le Ajtz’ib’, Director Ejecutivo, Coordinador on jas na k’u le ub’i’ kakojik le Nim Q’atal Tzij; choqoje’,

Le taqem rachib’il le salab’anem kech le ajchakib’ ak’axanelab’ rech 4. le Ukab’ Nim K’amal B'e rech Amaq’, kab’anik ruk’ Nuk’um Taqanik juch’um rij rumal le Ukab K’amal B'e rech Amaq’ choqoje’ juch’um rumal le Nim Ajtz’ib’.19

UQ’AB’ TAQANIK, 26. Nuk’um taq taqanik rech taqem.

Le Nuk’um taq Taqanik rech taq taqem rachib’il salab’anem le kajawax ujuch’ rech le Nim K’amal B'e Amaq', utz kapatanisax ruk’ le Nim Tz’ib’anem rech le Nim K’amal B'e rech Amaq', jachin kak’amow le ruk’a’xik rachib’il le ucholajem taq.

UQ'AB' TAQANIK, 27, RACHIB’IL UQ’AB’ TAQANIK, 28. Xechupisaxik.20

8141

UQ’AB’ TAQANIK, 29. Ub’eyal le taqem taq pa le chakunem ruk’ nik’oxem.

Rech ukojik pa chin chike chak maj ajchoq’e kawokotajik chupam le Chakunem ruk’ Nuk’ixem, rachi’lem le nab’e okem, ukab’ okem, paqab’em chak, q’axanem rachib’il salab’inem, le Tzijonel Q’atb’äl Tzij ku’woko’ utaqik le tzujunem ajchak nik’oxem chikixo’l taq le b’i’aj utz kisik’ik taq rumal le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq, wa’ rajawaxik kab’anik le ub’eyal taq:

Le Unidad rech Recursos Humanos on rech Personal rech jujun 1. Chitüy on Chakub’äl ja rech, ku’woko’ le taqem pa le Formulario Oficial rech Movimiento rech Personal, ya’tal wa’ chupam, le ub’i’aj rech winäq le ajchak, choqoje’ le ub’i’aj taq rech le k’olib’äl chak. Juchatajinaq le taqem rumal le Tzijonel Q’atb’äl Tzij, utz kaq’axax pa le achochib’äl ja wi kak’am wi uchapik le chakunel taqatalik;

B’anatajinaq le taqem rech k’olib’äl chak, le achochib’äl rajawaxik 2. kutz’aqatisaj le tzijonem toq’italik pa le Formulario Oficial rech Salab’inem kech Winäq, kajunamax ruk’ taq le b’i’aj rech le k’olo’ choqoje’ ku’q’axej pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq rech uwachinem le uq’axab’äl wuj kub’ij le Uq’ab’ 53 rech le Taqanem;

Le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq ku’chaple’j uq’axexik wuj le 3. taqem. Le uq’axab’äl wuj are la le unuk’ixik le tzijonem k’o pa le Formulario Oficial rech Salab’em kech Winäq rech kilitajik le uchakunem taq le taqanik rachib’il le rajawaxik taq rech q’atow tzij le utz ukojik taq rachib’il choqoje’, kilixik chi rachi’lam le uq’axab’äl wuj rech tzujunem taq ya’tal rumal le Chakub’äl ja b’i’tal kanoq. We tz’aqatal taq le rajawaxik, ke’yo’q le ch’ekonem rech le ajchak, jas kub’ij le uk’olib’äl chak ja wi xtaqataj wi; we man je wa’, le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq ya’tal upatan rech karesaj pa chin chike taqanik man kutz’aqatisaj taj le rajawaxik taq rech q’atow tzij rech taq; choqoje’,

B’anatal le uq’axab’äl wuj, le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq, 4. ku’tz’ib’aj le taqem pa le Uk’olib’äl le Tzijonem kech le Ajchakib’ aq’axanelab’ choqoje’ ku’q’axaj le nab’e uwach pa le Unidad

8242

K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 21. 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj q’ij rech le waqxaqib ik’ rech le junab’ 1998. Solix ri Uq’ab’ 31 rajilab’äl 3) choqoje’ 34 rech le Taqanem rech Chakumen Winäq.

rech Recursos Humanos on ne re Winäq rech le Chitüy on ri rech Uchakunib’äl ja k’a te k’u ri’ ku’taqa’ jun uwach pa le Ub’eyal rech le Q’atb’äl Tzij, rech kokisax pa le b’i’aj rech tojonem rachib’il k’olib’äl wuj.21

UQ’AB’ TAQANIK, 30. Ub’eyal rech le taqem taq pa le chakunem ruk’ nik’oxem.

Le winäq taq e k’o pa taq le k’olib’äl chak jachom taq pa le Chakunem ruk’ Nik’oxem le kub’ij le Taqanem, rajawaxik wa’ ketaqik rumal taq le Tzijonel Q’atb’äl Tzij rech, ilem rech wa’ le tzukunel chak kakitz’aqatisaj taq le rajawaxik rech eta’manem rachib’il le eta’manem rech chak jas na k’u le uk’olib’äl chak kab’ixik. We rajawaxik le chakunem rech jun ajtij rech nimatijob’äl, utz katoq’isaxik le uq’axab’äl wuj rech le ajtij colegiado activio, ya’tal pa ri aninaq q’ij.

Pa le uwachib’äl wa’ le ub’eyal are taq wa’:

Le e Tzijonel Q’atb’äl Tzij ke’kiya ub’ixik rech le chapanem rech chak 1. chwach le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq pa le Formulario Oficial rech le Salab’em kech Winäq, taqom le b’i’tal formulario rachib’il oxib’ uwach le Nuk’um Taqem, rachib’il,

Le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq ku’nik’oj le b’i’nem formulario 2. rachib’il le Nuk’um Taqem we le chak utz b’anatalik, ku’tz’ib’aj le taqem, ku’tzalij le nab’e uwach rech le Formulario Oficial rech Salab’em kech Winäq rachib’il jun uwach le Nuk’um Taqem pa le Unidad rech Recursos Humanos on kech Winäq rech le Chitüy on Chakub’äl ja ilitajinaq. Ku’taqa uwach le keb’ wuj taq pa la Ub’eyal rech Ajilanem le Q’atb’äl Tzij rech kokisax pa le b’i’aj rech tojonem rachib’il uk’olib’äl wuj.

8343

K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik 22. Rajilab’äl 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj q’ij rech le waqxaqib ik’ rech le junab’ 1998. Solix ri Uq’ab’ 31 rajilab’äl 1).

Le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq kakanaj kanoq upatanijem rech man kuk’am taj le e taqem le man kitz’aqatisam taj le rajawaxik taq b’i’tal kanoq.22

UQ’AB’ TAQANIK, 31. Ub’eyal rech uq’alajisaxik k’olib’äl chak pa le chakunem maj tojonem.

Jas kub’ij le Uq’ab’ 32 rajilab’äl 14 rech le Taqanem rech Chakunem Winäq, le e Tzijonel Q’atb’äl Tzij k’o taq kipatanijem rech kakiq’alajisaj chupam le Chakunem maj Tojonem, k’a pa lajuj k’olib’äl chak are taq patanijem kajachjo’xik chi rech uk’ul chak rumal le k’amal b’e rech le Chitüy ilitajinaq.

Pa le uwachib’äl le ub’eyal are taq wa’:

Le Tzijonel Q’atb’äl Tzij ku’woko’ jun Nuk’uxem Taqanik Chitüyal 1. kaq’alajisaxik on le e k’olib’äl taq chak pa le Chakunem maj Tojonem, kariqitaj taq le título oficial rech le k’olib’äl chak, eta’majem rech, uk’olib’äl sachanem pwaq, nab’e taq ch’ekonem rachib’il le uk’olib’äl chupam le moloj ib’; chweq taq kab’ij, ku’taqa uwach le Nuk’ixem Taqanik pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq rech le utzib’arik pa le ucholajil.

Tz’aqatal kan le b’i’talik, le Tzijonel Q’atb’äl Tzij ku’woko’ le 2. Nuk’uxem rech Taqem, wa’ le Unimal on Ajchoq’e rech le Unidad rech Recursos Humanos on kech le Winäq rech le chakub’äl ja, ja wi taqatal wi ri winäq, ku’juch’u’ le k’olo’ rech k’a’marem chak, ya’tal taq le b’i’aj pa le Formulario Oficial rech le Salab’em kech Winäq k’a te k’u ri’ ku’taqa’ pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq, oxib’ uwach wuj rech le Nuk’um Taqanik rech Taqem rachib’il le Formulario Oficial rech Salab’em kech Winäq, are ri unik’oxik rachib’il le utz’ib’axik pa ucholajil wuj. Pa keb’ oxib’ qij chik le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq ku’tzalij le nab’e uwach we formulario rachib’il uwach le Nuk’um Taqanik rech Taqem, pa le Unidad rech Recursos Humanos on kech Winäq rech le Chitüy on Chakub’äl ja ri uriqitajik choqoje’ ku’jacha uwach rech le keb’ wuj

8444

K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 23. 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998. Solix ri Uq’ab’ 31 rajilab’äl 1).

taq pa la Ub’eyal rech Ajilab’äl rech le Q’atb’äl Tzij, rech le ukojik pa le b’i’aj taq rech tojonem rachib’il uk’olib’äl taq wuj;

We le ajchak le k’o pa le k’olib’äl chak kasalab’axik k’a te k’u ri’ 3. kataq chik jun winäq chupam, man rajawaxik taj kawok chik jun Nuk’um Taqanik Chitüyal rech kaq’alajisax le k’olib’äl chak chupam le Chakunem maj Tojonem, xaq xu na k’u la’ we le nab’e q’alajem k’a k’o na upatan; choqoje’,

Are taq le Tzijonel Q’atb’äl Tzij karilo chi man rajawaxik ta chik 4. kaq’alajisax le rumal taq le jun k’olib’äl rech chak q’alajinaq pa le Chakunem maj Tojonem kakanaj xaq je wi pa we k’ulmatajem, ke’wokoq le Nuk’uxem Chitüyal ja wi kok chi jumul le k’olib’äl chak pa le Chakunem ruk’ Nik’oxem. We kak’ulmatajik chi are taq kawokik le Nuk’um taqanik b’i’talik le k’olib’äl chak kariqitajik chi k’o chik ajchoq’e, le Tzijonel Q’atb’äl Tzij kakunik kutaq le ajchak pa jun k’olib’äl chak ja wi kuriq wi le rajawaxik taq rech le taqanem on kakunik karesaj pa le uchak.23

UQ’AB’ TAQANIK, 32. Ub’eyal rech q’atow tzij rachib’il taqem kech winäq ma ajwaral taj.

Le Tzijonel Q’atb’äl Tzij are taq ma ja’ kutaq jun winäq ma ajwaral taj, rajawaxik kutoq’ij pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq, le q’atow tzij rech le tzukunel chak kakunik karuk’a’j jun k’olib’äl chak on patanijem ak’axanel. We je wa’ le ub’eyal are taq wa’:

Tob’anem taq’ob’ chwach le Tzijonel Q’atb’äl Tzij, taqatal chech 1. le K’amal B'e, rech kitaqik winäq ma a’jwaral taj, ja wi kariq wi tzijonem chirij le ub’i’ uchakub’äl wuj rajawaxik pa le k’olib’äl chak, le tijonem, nab’e taq ch’ekonem rachib’il rajilab’äl rech le uk’olib’äl sachanem pwaq rech, choqoje’ karachi’laj le wuj taq ri’:

Q’axanem tzij rech le Unimal on Ilonel rech le Unidad rech a) Recursos Humanos on re Winäq rech le Achochib’äl, juch’utalik

8545

K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik 24. Rajilab’äl 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998.

rumal le Tzijonel Q’atb’äl Tzij, ja wi kaq’alajin wi chi e maj a’jiximulew, chi kekunik kakichakub’ej ruk’ jororemal le k’olib’äl chak;

Are taq le e kojonelab’ ma a’jiximulew taj, le q’alajinem kub’ij b) le ojer nitz’ cholaj tzij kanoq e rech le moloj ib’ ekojonelab’ on chikech le e q’atal tzij rech nim e kojonelab’;

Pa taq le k’olib’äl chak kech k’o keta’mab’äl, le Colegio c) Profesional rech le uq’ab’ ub’ixik rajawaxik kutaq uq’axab’äl wuj ja wi qas kub’ij wi chi pa we Iximulew ma e k’o taj k’o keta’mab’äl che ukojisaxik le k’olib’äl chak;

Uq’axab’äl wuj rech le q’atow tzij rech le Dirección General d) rech Migración, ja wi xya’taj wi chech ri winäq ma ajwaral taj le k’olem waral pa we Iximulew; choqoje’,

Wujilal taq chi utz q’atalik ruk’ wa’ kak’ut wi chi ri winäq e) ma ajwaral taj, utz’aqatisam le rajawaxik taq rech eta’manem tijonem rachib’il eta’manem chak rech le ukojik le k’olib’al chak, choqoje’ le wuj taq rech ub’i’ le winäq ajchoq’e le chak.

Pa uxe’al taq le wuj jachom, le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq 2. ku’woko’ le Q’atow Tzij rech taqanik rech je ri’ le winäq ma ajwaral taj utz kataqik pa le k’olib’äl chak on taqem rech; choqoje’,

Ruk’ wa’ we taqem ri’, le Tzijonel Q’atb’äl Tzij ku’chakub’ej uwokik 3. le Nuk’um Taqanik rech Taqem on le Taqem pa le Formulario Oficial rech Salab’em kech Winäq k’a te k’u ri’ ku’ya’ utzijoxem pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq re ri unik’oxik rachib’il utz’ib’axik pa le uk’olib’äl wuj. Chweq kab’ij apanoq le Chakub’älj ja b’im kanoq ku’taqa jun uwach rech le taqem pa le Ub’eyal rech Ajilanem rech le Q’atb’äl Tzij rech le ukojisaxik pa le b’i’aj rech tojonem rachib’il yakal tz’ib’anem.24

8646

Solix ri rajilab’äl 6) rech le oxib’ uq’ab’ rech le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 25. 1222-98.

UWAQ B’I’AJ

UTUKELA’M NO’JIB’ÄLUK’AMIK CHAKUNEM25

UQ’AB’ TAQANIK, 33. Rajawaxik taq rech le k’olo’ rech uk’amik chakunem.

Ronojel ajchak ak’axanel rech nab’e okem on tzalijem pa chak kuchaple’j uch’ekik pwaq pa le nab’e jachonem ch’ekonem rech le k’olib’äl chak ja wi taqatal wi. Le k’olo’ rech k’amom chak rajawaxik kuk’am b’ik we man k’i we ri’ taq:

Urajilab’äl le k’olo’;1.

K’olib’äl ja wi kasolix wi le chak: juyub’, chija rachib’il tinamital;2.

Uriqik le chakub’äl ja;3.

Q’ij rachib’il ramaj are taq kachaple’x le k’olo’;4.

B’i’aj taq rachib’il ruka’n b’i’aj taq le e winäq ko’k chupam rachib’il 5. le k’olib’äl chak ke’kib’ana’;

Título oficial rech le k’olib’äl chak kak’amarik, uk’olib’äl sachanem 6. pwaq rachib’il ch’ekonem rech;

Uq’axexik le peraj rech le taqem, rumal wa’ le Tzijonel Q’atb’äl Tzij 7. kutaq le tzukunel chak b’i’tajinaq;

Koqxa’nix jachin ri kuk’am chak, xuqaj ri utzij chech le Rucholk’aslemal 8. Amaq';

Ub’i’ ri winäq jachin kuk’exo, q’ij rachib’il ramaj are taq xujach ri 9. upatanijem. Are taq kak’ulmatajik chi rech jun k’ak’ k’olib’äl chak k’iyitajinaq on ne maj kojowinäq wa’, utz utzijoxik chi wa’ jun k’ak’ k’olib’äl chak;

Q’ij rachib’il ramaj are taq xk’isitaj uyakik le k’olo’;10.

Kujuch’ taq le e winäq xo’k che rilik, ruk’ taq le retab’ow 11. rajawaxik.

8747

K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik 26. Rajilab’äl 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998. Solix ri rajilab’äl 1) rech le Uq’ab’ 64 rech le Taqanem rech Chakunem Winäq.Solix ri Uq’ab’ 14 rech le Taqanem rech Ch’ekonem le Administración 27. Pública.

UQ’AB’ TAQANIK, 34. Jachanem pa le k’amanem chak.

Le Tzijonel Q’atb’äl Tzij on le q’atal tzij yo’l chak, are kak’omow le tzij chirij le k’amol chak k’a te k’u ri’ kub’ij chech: Kab’ij ruk’ ronojel a wanima’ chi atrajchak le tinimit, ja’e kat cha’, choqoje’ kachajij le Rucholk’aslemal Amaq', le utaqanem taq le Iximulew rachib’il utz ruk’a’xik le k’olib’äl chak kachap kamik, ruk’ patanijem rachib’il je’l laj chak rech je ri’ kanimar le Iximulew.26

UQ’AB’ TAQANIK, 35. Q’ijal taq rech uk’amik le k’olib’äl chak.27

Le uk’amik le k’olib’äl chak ke’kamoq pa ri q’ij taq 1 on 16 rech jujun ik’. Are taq kak’ulmatajik chi le q’ij taq b’i’talik ma q’ij taj rech chak, je wa’ ri uchakuxem kab’anik.

Are taq kapaqab’ax k’olib’äl uchak, q’axanem on salab’anem taq, 1. utz uk’amik wa’ le k’olib’äl chak, pa ri q’ij rech chak kanoq pa taq ri q’ij ilitajinaq; choqoje’,

We kak’ulmatajik kuk’ taq le winäq nab’e mul ko’k pa chak on ne 2. tzalijem, utz kakik’amawaj ri k’olib’äl chak on patanijem, ri nab’e q’ij rech chakunem chirij taq ri q’ij are taq xk’amatajik.

Are taq le uxe’al le patanijem on ne le rajawaxik taq le chakunem je ri’ karaj, utz kak’amawa’x ri chak pa chin chike q’ij chakub’äl rech le ik’, xaq na k’u la’ che ri rajawaxik katz’ib’ax pa le k’olo’ rech, kaq’alajisaxik le rumal taq xetoq’inik rech kaya ut’uyub’alil le taqem.

Le la’j ch’ekonem on nim ch’ekonem kachaple’x uya’ik pa ri q’ij are taq xk’amataj ri chak on ri patanijem, xaq xu na k’u la’ we xk’amataj ri chak pa ri nab’e wo’lajuj q’ij kanoq. We kok wa’ choq’aq’ pwi ri nab’e wo’lajuj q’ij chik ri ajchoq’e ri tojonem are ri winäq kuya kan ri k’olib’äl chak on patanijem.

8848

K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 28. 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998.K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 29. 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998.

We kab’antajik chi ri winäq man ko’pan taj che uk’amik le k’olib’äl chak on patanijem pa ri oxib’ ik’ chik are taq xjuch’utaj kan ri taqem rumal ri Tzijonel Q’atb’äl Tzij, wa’ kutzaq ronojel ri uwachilal.28

UQ’AB’ TAQANIK, 36. Nima’q taq ub’eyal are taq kak’amawa’x k’olib’äl chak on kajach jun k’olib’äl chak on patanijem.

Are taq kak’amawa’x jun chak on kajach jun k’olib’äl on patanijem rajawaxik katzaqatisax le rajawaxik taq:

K’o wi uk’olib’äl sachanem pwaq;1.

Kawok Nuk’em rech Taqem on k’isinem uxo’l chak on Taqem pa le 2. Formulario Oficial rech Salab’anem Winäq, rumal le Tzijonel Q’atb’äl Tzij, wa’ kok chike le nab’e mul ko’kik, tzalijem, paqalem chak, k’exenik, salab’inem rachib’il elem chi jumul pa chak;

Kawok Q’atow tzij on Nuk’um tzij, rumal le Tzijonel Q’atb’äl Tzij, are 3. taq ta’ik taq’ob’, tzalijem chak on tak’ab’am chak rumal yajem rech suk’umanik on tak’ab’am chak rumal le Kunab’alja Iximulew rech Tob’anel Winäq, le wuj taq rech tak’ab’äl chak rachib’il esam pa taq chak; rachib’il,

Katz’ib’ax le k’olo’ rech choq’aq’.4.

We xtzaqataj kanoq, ke’yoq ub’ixik rech chapanem le k’olib’äl chak on jachanem rech le k’olib’äl chak on patanijem, pa le Formulario Oficial rech Salab’anem Winäq pa le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq, pa ri nab’e taq job’ ik’ chirij apanoq are taq xk’amatajik on xjachataj ri chak on patanijem.

Maj wi jun ajchak ak’axanelab’ kakunik kuk’am chik jun k’olib’äl chak on patanijem pa le Administración Pública, we xaq je wi ya’tal uxlanib’äl ruk’ on ma ruk’ taj ch’ekonem, elesenam rachib’il b’iyanem taq.29

8949

Solix ri Uq’ab’ 61 rajilab’äl 10); choqoje’ le 73 rech le Taqanem rech 30. Chakunem Winäq; 13 rajilab’äl taq 2) rachib’il 3) rech le Taqanem rech Ch’ekonem rech le Adminitración Pública; 3 rajilab’äl taq 11) rachib’il 12) rech le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 1222-88.

UWUQ B’I’AJ

UTUKELA’M NO’JIB’ÄLPAQALEM CHAK

UQ’AB’ TAQANIK, 37. Paqalem chak.

Kab’ix paqalem chak le kub’ij le Uq’ab’ 57 rech le Taqanem, le chak re winäq rumal wa’ le ajchak ak’axanel kaq’ax pa ukojik jun k’olib’äl chak nim ub’anik.30

UQ’AB’ TAQANIK, 38. Paqalem chak chi jumul.

Le Tzijonel Q’atb’äl Tzij k’o upatan rech ku’paqab’a le ajchakib’ pa jun k’olib’äl chak nim, nim k’olib’äl on nim jachanem chak, xaq xu na k’u la’ che ri are’ rajawaxik kakitz’aqatisaj ri la’j taq toq’inem jas ta ne le eta’manem, q’atow tzij rachib’il le eta’manem chak tz’ib’atal pa we chakub’äl wuj rech.

Are taq le uya’ik le la’j ch’ekonem on nim ch’ekonem are taq le paqalem chak chi jumul, utz kilix we ri’ taq:

Kaya’ik jun la’j ch’ekonem on nim ch’ekonem jaqanem rech le a) k’olib’äl chak rech le paqab’em chak, are taq le winäq paqab’am tojom jun la’j on nim ch’ekonem chech nitz’ pa le k’olib’äl chak uriqom kanoq. Are taq le winäq paqab’am tajin kuk’am utz’aqat winäq chwach le ch’ekonem, wa’ kuyako ronojel k’a te k’u ri’ ke’q’axoq pa uq’ab’ le k’ak’ ch’ekonem;

We uwachib’äl le paqalem chak, kak’ulmatajik chi le winäq kaya jun b) ch’ekonem chech xaq junam are taq k’o pa ri ojer chak, kaya le e q’axem ch’ekonem pwaq rech le k’olib’äl rech paqalem jas kub’ij le q’a’m ch’ekonem k’o kamik; choqoje’,

Maj wi jun k’ulmatajem ja wi le unimarsaxik le ch’ekonem rech c) le paqalem chak, nitz’ chwach le jachanem rech le q’a’m rech ch’ekonem taq ja wi ya’tal wi le k’olib’äl rech paqalem.

9040

Solix ri Uq’ab’ 9 le Taqanem rech le Ch’ekonem rech le Administración 31. Pública.Solix ri Uq’ab’ 58 rech le Taqanem rech Chakunem Winäq rachib’il le 32. rajilab’äl 12) rech le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 1222-88.Solix Uq’ab’ 59 le Taqanem rech Chakunem Winäq rachib’il 13 rajilab’äl 1) 33. le Taqanem rech Ch’ekonem rech le Administración Pública.

Keta’maxik chi le tz'aqat winäq pa le nab’e ch’ekonem, ya’tal wa’ chech le winäq man chech ta le k’olib’äl; ramal wa’, are taq le kapaqab’ax le ajchak, q’axem on salab’am utz kach’eken rech wa’ we tz’aqatem, are wa’ ke’q’axoq pa le k’ak’ uch’ekonem. Are taq kakanaj utukel le k’olib’äl, le winäq le kakanaj kan choch, xaq xu kaya le nab’e ch’ekonem chech rech le k’olib’äl chak, jas kub’ij le k’a'm ch’ekonem kakoj kamik.31

UQ’AB’ TAQANIK, 39. Paqalem chak keb’ oxib’ q’ij.

Utz ub’eyal wa’ we paqalem ri are taq man k’o ta ri nab’e ajchak rech le k’olib’äl chak je la’ pan chech le keb’ ik’ choqoje’ are taq le rajawaxik rech le chak je ri’ kutoq’ij.32

Are taq wa’, le winäq paqab’am rajawaxik kutz’aqatisax le la’j taq rajawaxik rech eta’manem rachib’il eta’manem chak toq’ital pa le chakub’äl no’jib’äl rech.

Pa le keb’ paqab’anem, katoq’ixik le wokonem rech jun taqem, ja wi kak’am wi le ub’eyal riqital pa le Uq’ab’ 29 rech we B’inasab’äl.

Man utz taq kawok jun taqem rech keb’ oxib’ q’ij upatan, are taq le maj ajchoq’e chak xaq je wi chweq kab’ij.

UWAQXAQ B’I’AJ

UTUKELA’M NO’JIB’ÄLSALAB’ANEM RACHIB’IL K’EXONEM TAQ CHAK

UQ’AB’ TAQANIK, 40. Salab’anem taq chak.

Le salab’am are la’ le k’exonem pa tikela’m chikixo’l keb’ ajchak ak’axanel tajin kechakun pa jun k’olib’äl chak junam uwach on unimal, eta’manik rachib’il junam ch’ekonem, pa le are on man junam taj k’olib’äl on achocib’äl ja chakunem, pa junam on ma junam taj uriqitajem pa le tinimit.33

914!

UQ’AB’ TAQANIK, 41. Salab’anem taq chikixo’l taq le jachanem k’olib’äl chak.

Are taq e keb’ ajchakunelab’ e k’o pa jun k’olib’äl chak rachib’il eta’amanem man xaq ta junam, kakaj b’inisanem che le kik’olib’äl chak on patanijem, rajawaxik chi le Tzijonel Q’atb’äl Tzij ruk’ le uq’atow tzij, ku’taqa’ le tab’al taq’ob’ chi kech le a’jawarel pa le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq, rech je ri’ kakiriq le utz q’atow tzij kech.

UQ’AB’ TAQANIK, 42. Rajawaxik taq rech le salab’anem.

Le e chakunelab’ ak’axanelab’ le kakaj salab’anem toq’ixik kij kakitz’aqatisaj le rajawaxik taq:

Le k’ulmatajem taq rech le Uq’ab’ 40 rech we Ub’inisab’äl we 1. Taqanem:

Tajin kachakusax jun k’olib’äl chak xaq junam jachanem, a) eta’mab’äl choqoje’ junam ch’ekonem;

Kajach tab’em taq’ob’ tz’ib’anem chwach le Tzijonel Q’atb’äl b) Tzij;

We xtz’aqat jun junab' ri chakunem pa le k’olib’äl chak utz chi c) katoq’ix le salab’anem;

Ya’tal ri q’atow tzij rumal ri Unimal chak nim kab’an rech; d) choqoje’,

Karokisaj rib’ jun pa le ub’eyal cha’inem kech winäq rech taq e) le k’olib’äl chak kajawaxik kasalab’axik, we ne k’olib’äl chak rech le Chakunem ruk’ Sik’onem.

Le Q’atb’äl Tzij B’i’aj, ku’woko’ la q’atow tzij rech k’a te k’u ri’ ku’b’ij chikech le a’jrawaxel choqoje’ pa le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq.

Le k’ulmatajem rech le salab’anem kariqitaj pa le Uq’ab’ 41 we 2. Ub’inisab’äl ri’, katz’aqatisaxik le b’i’tal pa le ojer rajilab’äl, xaq xu na k’u la’ che ri man kok taj chupam le b’i’tal pa le cholaj wach a) k’a te k’u ri’ le Q’atb’äl Tzij B’i’aj are taq ma ja' kuwok le Q’atow Tzij ku’taqa’ le wujib’äl pa le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq rech kariqitaj le wokem rech; choqoje’,

924"

K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 34. 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998.Solix ri Uq’ab’ 44 we Ub’eyal taqanem.35.

We toq’ab’äl wach le q’atow tzij, rajawaxik kakiwok le taqem taq 3. rachib’il upatanijik uya’ik le tzijonem chwach le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq pa le Formulario Oficial rech le Salab’anem Winäq, rech le unik’oxik rachib’il le uyakik. Chweq kab’ij wa’ we Chakub’äl ja ku’taqa uwach re le taqem pa la Ub’eyal rech Ajilanem rech le Q’atb’äl Tzij rech le ukojik pa le b’i’aj rech tojonem rachib’il le uyakik.34

UQ’AB’ TAQANIK, 43. K’exonem taq.

Le k’exonem are la’ le chak rumal wa’ jun ajchak ak’axanel kaq’ax pa ukojik jun k’olib’äl chak junam uwach on unimal, chupam wa’ on jun Unidad on Chakub’äl ja, pa junamam on ma junam ta k’olib’äl tinimit. Wa’ we k’exenem ri utz katoq’ix rumal le ajawarem on are taq kub’ij le Q’atb’äl Tzij B’i’aj rech jas na k’u ilitajinaq ruk’ le nik’oxem, jas kub’ij le Uq’ab’ 60 we Taqanem.

Are taq le ajchoq’e kuto, rajawaxik kutz’aqatisaj le k’utunem o jororemal le nik’aj taq rajawaxik:

Tom taq’ob’ tz’ib’anem rech le ajchoq’e taqatal chwach le unimal a) apanoq;

Q’atow tzij rumal ri unimal apanoq, we kak’ulmatajik chi wa’ man b) kaya ta che katak’i le chakunem rech q’axanem;

Kojtal chi ib’ pa le ub’eyal le nik’oxem rech; choqoje’,c)

Q’atow tzij rech utzilal rumal le Q’atb’äl Tzij B’i’aj.d)

Are taq le Q’atb’äl Tzij kuwok le q’axem rech le ajchak, je wa’ ri kab’anik:

Rajawaxik kajach le uwach le chakunem chech le Nim k’amal rech a) chwach le Q’atb’äl Tzij B’i’aj, jas kub’ij le uxe’al taq le wachinem rech le ukojik le nik’oxem taq rech le chakunem b’anatal rumal le ajchak, karachi’laj le tob’em rech k’exenem taq;35

934#

Solix Uq’ab’ 13 rajilab’äl 1) le Taqanem rech Ch’ekonem le Administración 36. Pública.Che solix Uq’ab’ taq 61, rajilab’äl 5); choqoje’, 73 le Taqanem rech 37. Chakunem Winäq.

Le Q’atb’äl Tzij B’i’aj ruk’ le uwachem chak k’amatalik, ku’jacha’ le b) wujilal pa le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq, toq’ixem le q’atow tzij rech; choqoje’,

Le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq ku’woko’ ri q’atow tzij rachib’il c) kutzalij le wujilal chwach le Q’atb’äl Tzij B’i’aj rech xaq je wi uchakuxik.

Pa keb’ uwach chak, rajawaxik kawok le taqem taq rech choqoje’ katz’aqatisax ruk’ le ub’eyal kuk’ut le Uq’ab’ 29 rech we Ub’inisab’äl.

Maj jun k’ulmatajem, kanitz’arsax le kich’ekonem le ajchakib’ taq are ta kab’an le k’exenem.36

UB’ELEJ B’I’AJ

UTUKELA’M NO’JIB’ÄLUNIK’OXIK LE PATANIJEM

UQ’AB’ TAQANIK 44. Unik’oxik le patanijem rachib’il aninaqil chakunem.

Ke’kojoq jun Chakub’äl rech Nik’oxem le Patanijem rachib’il le Aninaq Chakunem, wa’ ko’kisax chech uxe’al taq le paqalem chak, tijonem rachib’il k’utem chak, paqab’am ch’ekonem, q’axem on b’inisanem taq.

Le nik’oxem rech le patanijem a’re taq jun komon rech taqanik taq rachib’il ub’eyal taq rech nik’oxem rachib’il ilem le aninaq chakunem kech le ajchakib’ taq e aq’axanelab’.

Le e nik’oxem taq k’o uwach suk’unem rachib’il utzilal, jas na k’u ri ub’anik ri chak, rajawaxik kab’anik rumal ri Unimal Apanoq ri nik’otalik, tzijotal ruk’ wa’, le uwach taq ke’riqitajik utz ko’k chiq’aq’ rech le usuk’umaxik taq no’jib’äl rachib’il le kipatanijem taq le winäq rech taq. Wa’ we uwachib’äl taq ke’taq b’ik pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq rech taq le utz’ib’axik.37

944$

Le e nik’oxem oxib’ uwach: rech okem, chi q’ij taq choqoje’ pa chike q’ij taq.

UQ’AB’ TAQANIK, 45. Nik’oxem le okem.

Le nuk’ixem rech okem ke’banoq chech le ajchak ak’axanel are taq tajin kil ri uchak. Wa’ we nik’oxem ku’bana upatan chi uxe’al rech kilitajik chi ri ajchak kaq’alajisaxik chi ajchak chi q’ij.

UQ’AB’ TAQANIK, 46. Nik’oxem chi q’ij.

Le nik’oxem chi q’ij are la’ le kilowik le patanijem rachib’il aninaq chakunem rech le ajchak ak’axanel. Wa’ kab’an jumul pa jun junab’ rumal le unimal apanoq le nik’otalik choqoje’ le uwachinem taq rajawaxik ke’taq b’ik pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq rumal taq le uyakik.

We man utz le uwachib’äl le jun nik’oxem, rajawaxik kab’an chik jun nik’oxem, pa ri oxib’ ik’ apanoq, ajilatalik pa ri nab’e nik’oxem. Le k’ak’ nik’oxem are kutzukuj rilik we le suk’amab’äl no’jib’äl utz ri ukojem xb’anik. Wa’ we ukab’ nik’oxem, ke’q’alajisaxoq chi q’ij, le uwach taq ko’kisaxik rech uxe’al rech le ukojik le Uq’ab’ 73 we Taqanem.

UQ’AB’ TAQANIK, 47. Nik’oxem pa chike q’ij.

Le nik’oxem pa chike q’ij are la’ le katob’anik che rilik le patanijem rachib’il le aninaq chak rech le chakunel ak’axanel chikixo’l taq le nik’oxem chi junab’ junab’. Wa’ we nik’oxem ri’ kutzukuj ilitajem we le ajchak nik’otalik ch’ekonel rech le ukojik le Uq’ab’ 73 we Taqanem on ne ma je wa’ taj, le ukojik le Taqlem Yajanem.

Le nik’oxem taq ke’banoq ruk’ taq le uxe’al le k’ulmatajem taq rachib’il le q’am taq no’jib’äl ilitajinaq pa le Ub’eyal Ronojel rumal le uwach ku’woko’ le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq.

UQ’AB’ TAQANIK, 48. Chakub’äl taq rech nik’oxem.

Le Chakub’äl rech Nik’oxem le Patanijem, rachib’il le ya’ol no’j rech le ukojem, ke’b’an uwokik rumal jujun Chitüy on Chakub’äl ja, jas na k’u ri utukel riqatajem, pa ri uxe’al le Ub’eyal Ronojel le Nik’oxem rech le Patanijem ku’woko’ le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq.

954%

Solix Uq’ab’ 54 nab’e cholaj tzij rech le Taqanem rech Chakunem 38. Winäq.

UQ’AB’ TAQANIK, 49. Nik’oxem le patanijem pa taq le q’ij rech ilonem.

Ronojel ajchak nab’e q’ij kok pa chak, ukab’ mul on xpaqi’ ne pa jun k’olib’äl chak chik chupam le Chakunem ruk’ Nik’oxem, rajawaxik kanik’ox rij le upatanijem chi ik’ ik’, ronojel ri q’ijal rajawaxik karil le Q’atb’äl Tzij B’i’aj, rech kilitajik janipa ri ukunem le ukojik le k’olib’äl chak k’a te k’u ri’ kaq’alajisax ajchak chi q’ij, on ne le kuq’at le ukab’ cholal tzij rech le Uq’ab’ 56 we Taqanem. Le uwachib’äl taq rajawaxik ke’b’ix pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq rech taq le utz’ib’axik pa le k’olib’äl wuj.

Are taq ne le ajchak kilitajik chi le uwach le uchak nik’otalik chi ik’ ik’ rech le upatanijem rachib’il aninaqil chakunem, kuk’utu chi man kakun taj kachakunik chirij le upatanijem, choqoje’ jas ta ne le k’axk’olem rech xaq je wi kak’oji’ pa le k’olib’äl chak, le Q’atb’äl Tzij B’i’aj rajawaxik ku’woko’ le q’atow tzij on nuk’um taqanik rech kelesax pa le k’olib’äl chak on patanijem. Wa we q’atow tzij ri’ rajawaxik kaq’axax ub’ixik pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq.38

UQ’AB’ TAQANIK, 50. Patanijem kech le e q’atb’äl tzij.

Le Q’atb’äl Tzij B’i’aj kaq’ax pa uq’ab’ le Unidad rech Recursos Humanos on rech Winäq, rajawaxik kuq’axaj taq le nik’oxem chech le ajchak ak’axanel pa le q’ij taq rech ilonem, rech kaq’alajisaxik chi ajchak chi q’ij are taq k’a nab’e okem, on kakamulix b’ixem rech kakanaj kan pa le patanijem are taq paqab’em chak. We uwachib’äl le nik’oxem taq chi ik’ ik’, kilitajik chi le ajchak taqom on paqab’em sib’alaj utz le upatanijem kub’ano, man k’o taj rajawaxik kokisax ronojel taq le q’ij rech rilik jas taqatal rumal le Taqanem.

964&

Che solix ri Uq’ab’ taq 61 e rajilab’äl 2) rachib’il 3) rech le Taqanem rech 39. Chakunem Winäq rachib’il 41 rech le Taqanem Orgánica rech le Chakunem Diplomático rech Iximulew.

ULAJ B’I’AJ

CH’O’JIB’ÄL, PATANIJEM RACHIB’IL Q’ATEM TAQRECH TAQ LE CHAKUNELAB’ AK’AXANELAB’

NAB’E TANAJCH’O’JIB’ÄL TAQ

UQ’AB’ TAQANIK, 51. Uxlanem taq.

Le chakunelab’ taq ak’axanelab’ rech le Uk’olib’äl ri Nim K’amal B’e ri e chakuninaq chik jun junab’ maj tak’anem, kakiriq jororemal rech uxlanem pa taq le ik’ kaqb’lajuj, oxlajuj rachib’il nab’e ik’ taq rech jujun junab’. Le ajchakib’ taq ak’axanelab’ ma ja’ kakik’is jun junab' kichak maj tak’anem, kakiriq ri jororemal rech uxlanem janipa na k’u ri q’ijal chakunem, pa taq le ik’ taq k’utum.39

UQ’AB’ TAQANIK, 52. Unuk’ik le uxlanem taq.

Le uxlanem taq man utz taj kemulixik, rajawaxik ukojik pa taq le ik’ riqitajinaq pa le uq’ab’ kanoq choqoje’ man utz taj ketojik ruk’ pwaq, xaq xu na k’u la’ we man xkoj ronojel ruk’ jororemal on ne xaq nik’aj ukojem are taq xchup le chak pa chin chike rumal, we je wa’, xaq xu keb’ junab’ we sab’alaj nim katojorik. Rumal wa’ le Q’atb’äl Tzij B’i’aj junam ruk’ le rajawaxik rech le chak choqoje’ qas na k’u kariqitaj ruk’ le jach’b’äl uxlanem rech, ke’rila’ rech chuxe’ le patanijem le ajchakib’ taq man kakitzaq taj la’ le ch’o’jib’äl rumal nuk’uxem.

UQ’AB’ UB’EYAL TAQANIK, 53. Q’ijal taq man junam taj rech jororemal le uxlanem taq.

Utz katzukux chik jun q’ijal rech le jororemal le uxlanem taq pa jujun taq ik’ chik man junam taj le b’i’tal chupam le Uq’ab’ 51 we Ub’eyal taqanem, le ajchakib’ ak’axanelab’ rech le Uk’olib’äl ri Nim K’amal B’e le kakiqaj uk’uxal taq chakunem, jas ta ne le: chakunem kunanem rachib’il k’olem pa chakunal kunanem; uk’u’x taq rachib’il k’olib’äl ja rech kunanem; chakunem taq pa keqiq’; chakunem rech chajinem; correos

974/

Solix ri Uq’ab’ 58 we Ub’eyal Taqanem.40. Solix ri Uq’ab’ 88 le Taqanem rech Chakunem Winäq.41.

rachib’il telégrafos; usik’oxik ch’ekonem pwaq, arbitrios choqoje’ tasas; choqoje’ jujun taq chik rumal le uk’u’x taq le upatanijem man utz taj katak’ab’axik; winäq o’kinaq pa le uchakuxem, rilik rachib’il uchakuxem tojonem rech janipa chak pa jujun tz’ib’achakunem, le rumal taq le unimarsaxik man utz taj ketak’ab’axik, we je wa’, le e q’atb’äl tzij taq rech utz, chuxe’ le rilik patanijem, kakitaq alnaq kanoq ri winäq rajawaxik rech kuch’uq ruk’ utzalaj chak le chakunem taq rech, xaq xu na k’u la’ che ri katoq’ik chike rech kakitzijob’ej ri uwach rilik le kakaj le chak.40

UQ’AB’ TAQANIK, 54. Uxlanem taq kech achochib’äl ja e k’o pa taq tinimit.

Le achochib’äl taq e k’o pa taq tinimit on kituke’lal utz kakik’am le q’ij taq rech uxlanem jas kub’ij we Ub’eyal Taqanem ri’, rumal wa’, kakiq’at rij pa kipatanijem, le q’atow tzij taq rajawaxik. We je wa’, we rumal le taqanem on rumal che ri je ri’ b’anom le ajchakib’ taq kech le achochib’al taq, nim q’ijal taq le jororomal rech le uxlanem pwi’ taq jun junab’ chak maj tak’alenem, kakiyak wa’ le ch’o’jib’äl.41

UQ’AB’ TAQANIK, 55. Utak’ab’axik le patanijem.

Pa taq le achochib’äl ja wi le uwinäq kujororej le uxlanem chi ronojel, le q’ij taq ya’tal rumal le taqanem rech ukojik le ch’o’jib’äl, kaq’alajisaxik chi katak’ab’axik, k’u le q’ij taq rech uxlanem man kokisax taj pa le patanijem.

UQ’AB’ TAQANIK, 56. Utz’ib’axik le uxlanem taq.

Le Unidades rech Recursos Humanos on kech le Winäq, ke’kiwoko’ jun tz’ib’ab’äl ja wi kok wi we la’j taq rajawaxik: Q’ij rech okem ri ajchak ak’axanel pa le chakub’äl ja, q’ij taq rech uxlanem ronojel on janipa na k’u ri q’ij ch’ekoninaq pa taq ri uxo’l chakunem, ja wi kilitaj wi ri junab’ rech on ri q’ij taq rech chakunem riqitalik.

We kilitajik chi le ajchak ak’axanel xchakun pa jujun taq achochib’äl on chakunib’äl ja rech le Q’atb’äl Tzij, katoq’ix chech k’utub’äl on uq’axab’äl wuj rech le uxlanem riqitajinaq.

984(

K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 42. 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998.Solix ri Uq’ab’ 53 we Ub’eyal Taqanem.43.

Le e q’atal taq tzij rech kekanaj kanoq toq’italik rech kakinik’oj le tz’ib’ab’äl rech le uxlanem taq kech le e chakunelab’ ajk’axanelab’ ri tajin kakiqaj kichak pa kib’eyal, rech kajach le uxlanem taq janipa na k’ut kaya chikech rumal le q’ij taq e chakuninaq pa le ejercicio fiscal, rumal rech kakiriqo uxlanem chweq kab’ij kokisax pa taq ri qij apanoq rech le jun q’ij rech nab’e ik’ ko’pan pa le juk’al julajuj rachib’il nab’e q’ij rech le kab’lajuj ik’ rech jujun junab’.

Rech kasuk’umax pa chin chike eyawal rech le jororemal le q’ij taq rech uxlanem, utz ub’anik pa ri uxe’al le k’olib’äl tz’ib’ rech are taq le esanem pa taq chakunem, le tojonem rech le keb’ taq k’isb’äl q’ij taq kub’ij le uq’ab’ 52 we Ub’eyal Taqanem, kab’anik xaq xu na k’u la’ che ri kokisax le uxe’al le k’isb’äl la’j on nim ch’ekonem k’amatalik.42

UQ’AB’ TAQANIK, 57. Xaq je wi le uxo’l chak pa taq le q’ij rech taq uxlanem.

Are taq jun ajchak rech le Q’atb’äl Tzij kak’ex pa jun chakub’äl ja chik, e keb’ e chapatal rumal le Taqanem rech Chakunem Winäq, rajawaxik kokisax chupam taq le q’ij ronojel le q’ijal rech chakunem qajatajinaq chi ronojel taq le q’ij rech man kariq ta k’ax le ch’o’jib’äl rech jororemal le uxlanem taq.

UQ’AB’ TAQANIK, 58. Tob’em uxlanem taq pa jujun taq q’ij chik.

Are taq le chakunelab’ ak’axanelab’ kitz’aqatisam chik jun junab’ chak chi q’ij q’ij, xaq xu na k’u la’ che ri q’as k’o wi rumal katoq’ix uxlanem taq pa jun q’ijal chi man xaq junam taj le kariqitaj pa we Ub’eyal, le e q’atal tzij taq rech rajawaxik kakitoq’ij taq le wujilal taq rech choqoje’ pa le uxe’al taq wa’, utz kaya’ik le katoq'ixik.43

994)

Solix Uq’ab’ 61 rajilab’äl 4) le Taqanem rech Chakunem Winäq.44.

UQ’AB’ TAQANIK, 59. K’ulmatajem taq ma e riqotal taj.

Le e q’atal taq tzij rech, are taq le ajchakunelab’ chuxe’ le nim patanijem, rajawaxik kaketa’maj choqoje’ usolixik le k’ulmatajem ma riqotal taj chirij taq le uxlanem taq.

UQ’AB’ TAQANIK, 60. Ik’owineb’äl ruk’ on man ruk’ taj jororemal ch’ekonem.44

Le e Q’atäl Tzij B’i’aj rachib’il le Kinimal le achochib’äl chakub’äl e k’o pa kipatanijem kekunik kakiya ik’owineb’äl are taq kak’ulmataj wa’:

E Q’ATAL TZIJ B’I’AJ:1.

K’a pa jun ik’ riqitajinaq ruk’ jororemal le la’j on nim ch’ekonem a) chupam pa jun ejercicio fiscal, xaq xu na k’u la’ che ri le tab’anem qas kil ri rumal choqoje’ man rumal ta ukojik jun k’olib’äl chak on patanijem pa le Administración Pública on chuqajik chakunem taq técnicos on profesionales jas kub’ij le Taqanem rech Contrataciones rech le Estado;

K’a pa oxib’ ik’ man ke’ ta chi je la’ maj jororemal le la’j on b) nim ch’ekonem chupam pa jun ejercicio fiscal, xaq xu na k’u la’ che ri le tab’anem qas kil ri rumal choqoje’ man rumal ta ukojik jun k’olib’äl chak on patanijem pa le Adminsitración Pública on chuqajik chakunem taq técnicos on profesionales jas kub’ij le Taqanem rech Contrataciones rech le Estado; choqoje’,

K’a pa jun junab’ ke’ je la’ apanoq, ruk’ on maj jororemal rech c) la’j on nim ch’ekonem, rumal che ri ya’tal jun tob’anem rech tijonem rachib’il utz patanijem, xaq xu na k’u la’ che ri wa’ we ri’ k’o rilem ruk’ taq le patanijem kech le achochib’äl ja wi kaqaj wi uchakunem le tab’anel choqoje’ qas kaq’alajin ri rumal taq. Are taq le ik’owineb’äl kaya’ik ruk’ jororemal le la’j on nim ch’ekonem, le tob’om rajawaxik kujuch’ le tzijonem ja wi kuya wi utzij chi kub’an le chakunib’äl rech tijonem, kujacho choqoje’ karilij utz no’jib’äl pa taq le q’ij ub’anik, choqoje’ xaq je wi kuqaj le uchak taq pa le achochib’äl are taq kato’taj upatan le tob’anem, pa jun q’ijal xaq junam ruk’ ri keb’ uwach le xuq’i’o

1005=

K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 45. 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998.

wa’ we tob’anem. We man je wa’, rajawaxik kutzalij le ch’ekonem taq on pa chin chike jun uwach tob’anem on tojonem k’amom chik rachib’il le rajilab’al le tob’anem ya’tal rumal le Q’atb’äl Tzij. Le Q’atal Tzij B’i’aj utz kukoj chupam le chakunab’äl wuj nik’aj taq rajawaxik chik rech katob’an che le uchaxem le taqanik.

KINIMAL TAQ LE 2. ACHoCHIB’ÄL: Ik’owineb’äl taq ruk’ jororemal rech la’j ch’ekonem janipa taq ri q’ij rachib’il ri rumal taq:

Are taq kakam ri kuxalo, winäq uriqom rib’ qas q’alatajinaq pa a) q’atow tzij, ak’alab’ on tatixelab’ job’ q’ij rech chakunem choqoje’ rumal kaminem kech achachala’ib’ oxib’ rech chakunem;

Are taq kak’uli’ jun, job’ q’ij pa q’ijol chakunem;b)

Ri q’ij are taq kak’oji’ jun alk’wa’lixel;c)

Rumal che ri sik’inem kech le q’atal taq tzij administrativas on d) q’atow tzij rech k’olem pa taqkil taq, le q’ijal taq rajawaxik, xaq xu na k’u la’ che ri rajawaxik kak’ut nab’e le sik’inem b’anatajinaq;

Rumal che ri opanem pa le Kunab’alja Iximulew rech Tob’anel e) Winäq, ri q’ijal taq rajawaxik. Le ajchak rajawaxik ku’kutu’ k’utb’äl rech le ramaj are taq xokik rachib’il xelik pa le k’otow chi’aj; choqoje’,

Ri q’ij are taq katz’aqat ri ujunab’ ri ajchak.f)

Are taq kak’ulmataj le jastaq kub’ij we rajilab’äl, man rajawaxik taj katz’ib’ax jun k’olo’ rech jachanem rachib’il uk’amik jun chak, ruk’ ub’ixik le ik’owineb’äl ya’talik, pa le Nima Uk’olib’äl Chakunem Winäq, rech le utz’ib’axik.45

UQ’AB’ TAQANIK, 61. Ik’owineb’äl taq uchapik patanijem rech cha’oj winäq.

Le Q’atal Tzij B’i’aj rajawaxik kuya ik’owinem maj jororemal rech la’j on nim ch’ekonem pa ri jun junab’ ruk’ unimarsaxik, chikech le ajchakib’ ak’axelab’ keriqitaj pa le nim uk’olib’äl winäq xaq je wi jachin taq xetaqik

10151

Che solix e Uq’ab’ 113, 136 nitz’ cholaj d) le Taqanawuj, choqoje’ 3º. Le 46. Taqanem rech Chakunem Winäq.K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik 47. Rajilab’äl 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998.Chuputal ri Uq’ab’ 63 kub’ij le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 564-98 chikom 48. ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998.Solix Uq’ab’ 61 rajilab’äl 12) we Taqanem rech Chakunem Winäq.49.

che ukojik le k’olib’äl chak rech cha’oj winäq jas kub’ij le Taqane rech Electoral rachib’il kech Partidos politicos.46

UQ’AB’ TAQANIK, 62. Ik’owineb’äl rumal tijonem.

Le e Q’atal Tzij B’i’aj chuxe’ le ilonem patanijem rachib’il le uriqitajinem le uk’u’x choqoje’ le utukel k’ulmatajem, utz kakiya ik’owineb’äl ruk’ on maj jororemal rech le la’j on nim ch’ekonem, wa’ man kik’ow taj che le waqxaqib’ ramaj pa jujun waqib’ q’ij, le ajchakib’ kakib’an eta’manem pa nim tijob’äl rech uqajik prácticas supervisadas, clínicas, laboratorios on pa chin chike patanijem eta’manem je la’ pan chech le q’ij taq, le ke’kik’utu’ ruk’ taq le k’utb’äl ya’tal kumal taq le tijob’äl ja e rech taq wa’. Le ajchak rajawaxik ku’k’utu’ ruk’ taq wuj, le tz’aqatem ruk’ jororemal che taq le chakunem are taq kak’is taq wa’. Le e q’atal taq tzij rajawaxik kakikamulij rilik chi q’ij q’ij on ne kakilo chi rajawaxik, kakitoq’ij uwujilal on k’utunem ja wi kaq’alajin wi le rumal le ik’wineb’äl, utz kelesaxik we kilitajik chi le uwachib’äl man qas ta utz.

Pa we k’ulmatajem ri’ xaq xu ya’talik ke’b’ixoq pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq rech kayakik.47

UQ’AB’ TAQANIK, 63. Chuputalik.48

UQ’AB’ TAQANIK, 64. Uxlanem pre rachib’il post-natal.

Le enanixel ajchakunelab’ rech le Q’atb’äl Tzij k’o kich’o’jib’äl che le uxlanem pre rachib’il post-natal jas kub’ij le b’i’tal kan kumal le taqanik taq rech le Kunab’alja Iximulew rech Tob’anel Winäq.49

10252

Che solix uq’ab’ taq 102 cholaj tzij j) le Rucholk’aslemal Amaq’. K’exom 50. chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998. Che solix Uq’ab’ taq 61, rajilab’äl 6) le Taqanem rech Chakunem Winäq rachib’il le Taqanem Rajilab’äl 1633 rech le Rajpopi’ Amaq’.Chuputal ri Uq’ab’ 67 kub’ij le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 564-98 chikom 51. ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998.

Le ixoq ajchak man kachajix taj rumal le chakub’äl no’j rech ninixel rech le Kunab’alja Iximulew rech Tob’anel Winäq, k’o uch’o’jib’äl rech kaya le ik’owineb’äl ruk’ jororemal rech le la’j on nim ch’ekonem ronojel ri q’ij kuq’i le uxlanem pre rachib’il pos-natal, rech kakunik kuriq utzilal rech we ik’owineb’äl rajawaxik karachi’laj le tob’em taq’ob’, uq’axab’äl wuj rech kunanel chwach le Q’atal Tzij B’i’aj rech, ja wi kaq’alajisataj wi le unimal le yowajem rachib’il le q’ij rech le alaxem.

UQ’AB’ TAQANIK, 65. Ch’ekenem pwaq k’isb’äl junab’.

Le ch’ekenem pwaq k’isb’äl junab’ ke’ya’oq chi junab’ junab’ chikech le ajchakib’ ak’axanelab’. Ke’tojoq chi keb’ tanaj, je wa’: Panik’aj pa taq le nab’e taq wo’lajuj q’ij rech le kab’lajuj ik’ k’a te k’u ri’ le nik’aj tojonik chik kaya’ik pa ri tojonem rech le nab’e ik rech le jun junab’ chi apanoq.50

UQ’AB’ TAQANIK, 66. Uchakub’äl q’ij rech uwachib’äl le tojonem rech ch’ekenem pwaq k’isb’äl junab’.

Le ajchakib’ le xaq je wi kakiriq kib’ kixo’l kichak pa taq le q’ij taq kariqitajik pa le nab’e q’ij rech le nab’e ik’ ke’k’is pa le juk’al julajuj q’ij rech le julajuj ik’ rech jujun junab’, ya’tal chikech le ch’o’jib’äl ronojel (100%) le rajilab’äl le Ch’ekenem Pwaq k’isb’al junab’, wa’ katojik jas kub’ij le uq’ab’ ub’eyal b’i’tal kanoq, ja wi kak’am wi le uxe’al le ch’ekonem k’amatal kanoq pa le julajuj ik’, are taq chike le chakunelab’ ri man e chakuninaq taj ronojel le ejercicio fiscal le tojonem kaya’ik janipa na k’u ri q’ijal chakunem chik.

UQ’AB’ TAQANIK, 67. Chuputalik.51

10353


UQ’AB’ TAQANIK, 68. Xaq je wi le xo’lem chakunem rech le ch’o’jinem re le ch’ekenem pwaq k’isb’äl junab’.

Le ik’owineb’äl taq ruk’ on ma ruk’ taq jororemal le la’j on nim ch’ekonem, uxlanem pre rachib’il post-natal, maj taq chak chik rumal le ukojik le taqlem yajanem, choqoje’ jas ta ne le uwach le taqlem rech chajinem winäq rachib’il uxlanem taq, maj kub’an chech le uch’o’jib’äl le ajchak rech utz kujororisaj ronojel le ch’ekenem pwaq k’isb’äl junab’ on janipa na k’u ri kariqitajik.52

UQ’AB’ TAQANIK, 69. Q’ijal taq rech chakunem ma okinaq taj pa ajilab’äl.

Rech taq le uwachib’äl le ch’ekenem pwaq k’isb’äl junab’, man kokisax taj le q’ijal taq chakunem are taq ya’tal ik’owineb’äl ja wi maj jororemal rech ch’ekonem rachib’il le esaxem pa chak ja wi maj wi ujororemal le ch’ekonem.

UQ’AB’ TAQANIK, 70. Ch’o’jib’äl rech toq’inem.

Le ajchak ak’axanel ri karilo chi le uya’ik le ch’ekenem pwaq k’isb’äl junab’ man xtoj ta ronojel che jas kub’ij le taqanem, utz kub’an le toq’inem chwach le achochib’äl on chakub’äl ja ilonel rech ub’anik le tojonem on uwokik le q’atow tzij rech, jachin kusuk’umaj ruk’ taq le k’utb’äl wuj kak’utik rachib’il k’olib’äl taq wuj k’o pa taq uq’ab’.

UQ’AB’ TAQANIK, 71. Ch’ekenem pwaq k’isb’äl junab’ kech ajretal taq tojonik.

Le rilik janipa ch’ekenem pwaq k’isb’äl junab’ kech le ajchakib’ kakita le q’ij taq kichakub’em pa taq retal tojonik, kak’amarik chi are uxe’ le ronojel le ch’ekonem rech taq q’ij kich’ekom pa le julajuj ik’ rech jujun junab’, jas kub’ij le Uq’ab’ 65 rech we Ub’inisab’äl.

UQ’AB’ TAQANIK, 72. Ch’ekenem pwaq k’isb’äl junab’ pa taq interinatos.

Le winäq taqatalik rumal kuchakub’ej interinamente jun k’olib’äl chak, k’o uch’o’jib’äl chech le ch’ekenem pwaq k’isb’äl junab’ janipa na k’u ri q’ijal taq chakuninaq.

10454

Solix uq’ab’ 93 le Taqanem rech Chakunem Winäq.53. K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 54. 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998.

UQ’AB’ TAQANIK, 73. Ch’o’jib’äl taq Post-Mortem.53

Are taq kak’ulmatajik chi kakam jun ajchak ak’axanel, e k’o taq le ch’o’jib’äl ri’:

Are taq katoj le upwaqilal rech le kaminem, le kaxalo, winäq uriqom 1. rib’ chwach q’atal tzil, ak’walixelab’ nima’q chik on e nitz’ na kijunab’ on man kekun taj kakitzuq kib’ qas chwach q’atal tzij, le etatixel on a’laxik taq rech le kaminaq, k’a ko’pan le uwiqik kariqitajik nim chuxo’l le DOS MIL QUETZALES (Q. 2,000.00) rachib’il le rajilab’äl le keb’ k’isb’äl taq la’j on nim ch’ekonem chi ik’ ik’ rumal le ajchoq’e. Are taq kak’ulmatajik chi le tojonem rech kamem are la’j chwach le tojonem kech le keb’ k’isb’äl la’j on nim ch’ekonem chi ik’ ik’, kaya’ik xaq xu le tojonem rech le rut’.

Le prestación póstuma, le kaxalo, le winäq uriqom rib’ chwach q’atal 2. tzil, e la’j taq ak’walixelab’ nima’q on ma tz’aqat taj kib’aqil, pa le uq’ab’ le rajchak q’atal tzij rachib’il le e tatixel ri etzuqutal ruk’ ri upwaqilal wa’ are k’as na, pa jun tojonik xaq junam ruk’ le la’j on nim ch’ekonem pa jujun junab’ rech chakunem maj q’ateninaq on k’o q’ateninaq qajtalik. Wa’ we ch’o’jib’äl maj wi jun k’ulmatajinem kik’ow je la’ apanoq chech le job’ ik rech la’j on nim ch’ekonem.

Pa jujun taq utz’aqat tojonib’äl chak, le kuxalo on winäq uriqom rib’ 3. chwach q’atal tzil, alk’walixelab’ on e tatixelab’, pa we uriqem rib’ jas le rajawaxik, k’o kich’o’jib’äl rech utoq’ixik ja wi man kakoj ta q’atal tzij, le e la’j on e nitz’ taq ch’ekonem e uch’ekom ri ajchoq’e rachib’il ma ja’ ketojik, choqoje’ le utz’aqat tojonib’äl chak rumal taq uxlanem, ch’ekenem pwaq k’isb’al junab’, tojonem chi junab’, tojonem rech q’axanem ch’ich’, tojonem rech ri’job’em, tojonem rech uxlanem, tojonem rech eta’manem rachib’il jujun taq utz’aqat tojonib’äl chak ya’tal chwach q’atal tzij pa ri q’ij are taq xkamik.54

10555

UQ’AB’ TAQANIK, 74. Ub’eyal taq le tojonem rech taq le ch’o’jib’äl Post-Mortem.Le tojonem rech taq le ch’o’jib’äl post-mortem, rumal le kaminem le ajchakib’ ak’axanelab’, rawaxik katz’aqatisax le ub’eyal taq:

Le ajchoq’e rajawaxik ku’k’utu’ le taqem taq’ob’ choch xaq jun 1. wuj on are ne chwach taq formularios tz’ajatalik, chwach le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq on le Achochib’äl ja wi xuqaj wi le uchak taq le ajchak kaminaq, wa’ we k’isb’äl ri’ ku’taqa’ le wujilal pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq aninaq.Pa le taqem taq’ob’ karachi’laj le wuj taq ri’:

Uq’axab’äl wuj on uk’utik le chakunem taq qajatal rumal le a) ajchoq’e, ya’tal rumal on le e achochib’äl taq ja wi xu qaj wi le uchak taq, ja wi kokisax wi le récord rech taq le uxlanem riqatalik are taq xchakunik, ja wi kariqitaj taq wi le q’ij taq ja wi xjororetaj wi rachib’il le junab’ rech;Uq’axab’äl wuj rech le kaminem ya’tal rumal le Tz’ib’ab’i’aj b) rech;Uq’axab’äl wuj rech le k’ulanem on are taq xriq ib’ q’alatal c) rumal jun q’atal tzij, ya’tal rumal le Tz’ib’ab’i’aj rech chweq kab’ij chik rech le kaminem.E uq’axab’äl wuj taq rech le k’iyinem le alk’walixelab’ e d) k’iyitajinaq ruk’ le ajchoq’e, ya’tal taq rumal le Tz’ib’ab’i’aj rech;Are taq le tab’anel taq’ob’ rachalal le kaminaq, rajawaxik e) ku’k’utu’ uq’axab’äl wuj rech le uk’iyib’anem ya’tal rumal ri Tz’ib’ab’i’aj rech; choqoje’,Rut’ ja wi kilitaj wi chi le tab’anel taq’ob’ xub’an ri tojonem f) taq rech kaminem toq’inem taq.

Are taq le e tatixel le e tab’al taq’ob’ rech le Tojonem rech kaminaq, chirij le wuj b’i’tajinaq pa le la’j cholaj taq tzij a) rachib’il b) we uq’ab’ ri’, karachi’ilaj le uq’axab’äl wuj rech uk’iyinem le ajchak xkamik rachib’il declaración jurada qajatal chwach jun Q’atal Tzij, Ruchaq’ chamopomanel on Q’atb’äl Tzij rech Tinimit, ja wi kariqitaj wi chi le ajchoq’e man xuya ta kan rixoqil, ela’j taq uk’ojol on man kekun taj kakitzuq kib’, choqoje’ chi le etataxil i’lotajinaq ruk’ le upwaqilal le xkamik.

10656

K’exom chik jas kariqitaj pa le cholaj tzij, kub’ij le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl 55. 564-98 chikom ub’ixik pa le Diario Oficial pa ri juk’al julajuj q’ij rech le waqxaqib’ ik’ rech le junab’ 1998.Solix ri Uq’ab’ 64 we Taqanem ri’.56.

Are taq le chajinem, kariqitaj jun chupam le b’i’tal pa le e Códigos Civil rachib’il Procesal Civil rachib’il Mercantil, man xaq xu ta wa’ rajawaxik choqoje’ uq’axab’äl wuj rech le declaratoria judicial, qas utz utz’ib’axik pa le Tz’ib’ab’i’aj

Le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq kunik’oj le tab’en taq’ob’ rachib’il 2. le wujilal taq k’a te k’u ri’ kuwok le q’atow tzij rech, kaq’alajisaxik le utzilal on ma utz taq le utayik le rajawaxik; choqoje’,

Le wujilal kataq b’ik pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq pa le 3. Chitüy rech, rech xaq je wi kachakub’ex rij k’a te k’u ri’ kab’an le tojonem rech.55

UKAB’ TANAJPATANIJEM TAQ RACHIB’IL MAJ TAQ Q’AXANIK

UQ’AB’ TAQANIK, 75. Kipatanijem taq le ajchakib’ ak’axanelab’.56

Le e Q’atal Tzij B’i’aj rachib’il le e kiq’axanel, kekanaj kanoq pa kipatanijem rech kakib’an ub’anik le taqanik taq rachib’il kaka’n rilik le utz ukojem le taqanik taq rech we Ub’eyal, choqoje’ kakik’am le rajawaxik taq rech kak’oji’ le yajawem pa le chak, kilix le ramaj taq choqoje’ kab’an le rilik le chakunem taq pa taq le achochib’äl taq. Choqoje’le b’i’tal kan pa taq nik’aj chik q’atal tzij taq, are kipatanijem taq le ajchakib’ ak’axanelab’ we ri’:

Kilik le utz t’uyub’anem rachib’il le yajanem pa taq le q’ij taq ya’tal 1. pa taq ramaj rech wa pa q’ij on uxlanem;

Man kajawax taj kak’ex le ramaj taq b’i’talik pa taq le ramaj rech 2. wa pa q’ij on uxlanem; choqoje’,

Le nik’aj taq taqanik chik kab’ix chupam taq le chakub’äl ja.3.

10757

UQ’AB’ TAQANIK, 76. Wokonem rachib’il ujachik le ramaj taq rech chak.

Are kipatajinem le e Q’atal Tzij B’i’aj kakiban le wokonem rachib’il kakijach le ramaj taq rech chak kech le e Chitüy taq on Achochib’äl chak rech le Uk’olib’äl ri Nim K’amal B’e, achochib’äl taq rech kab’ix taq chech le taqanik taq ki’litajik:

Le taqanik taq rech chajinem rech ri utz ramaj rachib’il ri 1. opanem;

Ri k’ojib’äl rachib’il ri ramaj ja wi kachaple’x wi rachib’il ja wi 2. kak’is wi le ramaj taq rech chak;

Le k’ak’ taq taqanik rech le k’i taq uwach le chak, kariqitaj ruk’ 3. taq le junab’, we achi on ixoq le ajchakib’, choqoje' le taqanik taq rech no’jib’äl, k’utunem rachib’il t’uyulem winäq ri rajawaxik wa’ kak’utik, jas na k’u ri uwach ri chak;

Le chakunem taq kaqajik pa taq le chajinem, ja wi kab’an wi 4. chakunem keb’ oxib’ q’ij on kajawax xaq xu ri k’utunem;

Le chakunem taq keb’ oxib’ q’ij on ronojel q’ij kaqajik chirij le 5. k’olib’äl chak on chupam ne’; choqoje’,

Le nik’aj taq chakunem chik rumal ri uk’u’xal ma e k’o taj chupam 6. taq le retal le utukela’m q’ij rech le chak.

UQ’AB’ TAQANIK, 77. Ramajem rachib’il opanem pa taq le chak.

Le e chakunelab’ ak’axanelab’ kekanaj kanoq pa uq’ab’ le taqanik rech ramajem rachib’il opanem kariqitaj pa we Ub’eyal, le kub’ij taq le Taqanem rech Chakunem Winäq rachib’il nik’aj taq q’atow tzij chi chikixo’l le winäq pa taq le achochib’äl, choqoje’ jas le kub’ij le uk’u’xel rech le patanijem kaqajik kak’oji’ pa uq’ab’ jun k’ak’ taqanik.

Rech le uwachil wa’ we q’atow tzij ri kokisax taq we ri’:

Ronojel ajchak uk’axanel utz kutz’ib’aj utukela’m rib’, pa ri uq’ab’ taq 1. rajawaxik rech kak’oji’ chupam taq jujun achochib’äl, le uchaple’xik rachib’il le uto’tajik rech le chak taq, choqoje’ jas ta ne le elem on okem rech taq le ramaj rech wa pa q’ij on uxlanem, rech je ri’ kaq’alajisanik pa qastzij chi xutz’aqatisaj ruk’ le ramaj chak;

10858

Solix ri Uq’ab’ 67 le Taqanem rech Chakunem Winäq57.

Le ajchakib’ taq k’axanelab’ kakitz’ib’aj le kokem je la’ pan chech le 2. ramaj keqaj pa opanem b’eyetajem, man kok ta chik pa ramajem, are taq xo’pan aninaq pa ri kichak. Le man kutz’ib’aj ta rib’ kaqaj pa makaj chi man xo’pan ta wi. Pa keb’ uwach makaj rajawaxik kokisax le yajanem taq rech, xaq xu na k’u la’ we ri ajchak ak’axanel kub’ij chech le ilonel on unimal apanoq pa ri q’ij ri’ ri rumal rech xk’ulmataj ri makaj, ri unimal wa’ kilowik we kuq’at tzij chirij le utzil le ajchak. Le Unidad rech Recursos Humanos on kech Winäq rech le achochib’äl rajawaxik karokisaj chiq’aq’ rech le opanem b’eyetajinaq rachib’il le makaj rech maj opanem, k’a te k’u ri’ katz’ib’axik pa le cholaj b’i’aj winäq ajchakib’ rech kokisax le suk’umanem yajanem rachib’il le nik’oxem rech le chakunem; choqoje’,

Pa taq le ujunamam ruk’ le taqanik rech le Taqanem rech Chakunem 3. Winäq, utz kayajik le ajchak ak’axanel are taq kel b’ik chech le uchak we man ya’talik are taq ma ja’ ku’riqa ri ramaj rech elem b’i’talik.

UQ’AB’ TAQANIK, 78. Q’ijal utukela’m chak.57

Le Q’ijal Utukela’m Chak are le q’ijal rech jun ajchak ak’axanel k’o chi la’ pa le uq’ab’ le Administración Pública, jas kub’ij le taqanik taq rech we Ub’eyal.

Le Q’ijal Utukela’m Chak wa’ rech paq’ij, chaq’ab’ on keb’ uwach, jas na k’u ri rajawaxik rech le chak.

Q’ijal Utukela’m Chak Paq’ij, are la’ le kab’anik chikixo’l taq le waqib’ kato’taj waqxaqib’lajuj ramaj rech jun q’ij, man utz tak kik’ow waqxaqib’ ramaj pa jun q’ij rachib’il juk'al kajib' ramaj pa wuqub’ q’ij.

Q’ijal Utukela’m Chak Chaq’ab’, are la’ le kab’anik chikixo’l taq le waqxaqib’lajuj ramaj rech jun q’ij rachib’il wuqub’ ramaj rech le jun q’ij chik, man utz tak kik’ow waqib’ ramaj pa jun q’ij rachib’il juk'al oxlajuj ramaj pa wuqub’ q’ij.

Q’ijal Utukela’m Chak Keb’ Uwach, are la’ le kab’anik kuchap tanaj uwach le paq’ij rachib’il tanaj uwach le chaq’ab’. Xaq xu na k’u la’, kab’ixik chi q’ijal chaq’ab’ le q’ijal keb’ uwach ja wi kachakun wi kajib’ ramaj on ne je la’ chi apan chech le q’ijal rech chaq’ab’. Wa man kik’ow taj che le

10959


wuqub’ ramaj pa jun q’ij, man kik’ow taj chwach le waqxaqib’ ramaj rachib’il nik’aj chik pa jun wujuqub’ q’ij.

UQ’AB’ TAQANIK, 79. Ramajel rech le q’ijal utukela’m chak.

Le ramajel oficial rech le Q’ijal Utukela’m Chak chikech konojel le achochib’äl rech le Uk’olib’äl ri Nim K’amal B’e pa le uk’u’x le Amaq’, kataqatajik chi kachaple’x 9:00 ko’pan 17:30 ramaj taq, are taq le jujun taq tinamital chik rachib’il tinimit taq rech le Iximulew, kachaple’x 8:00 ke’k’is pa 16:30 ramaj taq, e keb’ kachaple’x luq’ij ke’k’is wiq’ij taq.

Le ajchakib’ ak’axanelab’ taq kejoror chech jun q’ijal taq rech uxlanem on tijow wa’ paq’ij nik’aj ramaj, wa’ kaya’ik chikixo’l taq le 12:00 ke’k’is 14:00 ramaj taq. Rech taq le uwach le e q’atal tzij b’i’aj on le e q’axal taq kech, rajawaxik kakiwok le b’inem taq rech je ri’ kilix le xaq je wi chakunem rech le chak. Kakanaj kanoq tz’apinem tzij chikech le kinimal rachib’il le nima’q kib’anik kakiya iko’winem rech je ri’ le ajchakib’ ak’axanelab’ ke’lb’ik pa le uxe’al le kichak rumal taq kirajawaxik. Le eko’y chech wa’ we taqanik ri’ kakoj le yajanem kariqitaj pa le Taqanem.

Kach’ob’otaj wa’ chi le ramaj rech le uxlanem on tijow wa rech paq’ij kub’ij we uq’ab’, le ajchak ak’axanel man kak’oji’ taj pa uq’ab’ le Administración Pública. Rumal k’u wa’, le ramaj taq man kokisax taj chi q’ijal rech chak rech.

Are taq le ujachik le ramaj taq rech le q’ijal chak man junam taj ruk’ le kub’ij we uq’ab’ on are ne le q’ijal taq chaq’ab’ on keb’ uwach, le unimal rech le achochib’äl kilik, ku’woko’ le q’ijal taq rajawaxik rech le uya’ik le ramaj rech uxlanem b’i’tajinaq.58

11050

Che solix le Uq’ab’ taq 21 le Rucholk’aslemal Amaq’; 74, 75, 76 rachib’il 79 59. le Taqanem rech Chakunem Winäq.

UJULAJ B’I’AJ

UTUKELA'M NO'JIB'ÄLTAQLEM YAJANEM

UQ’AB’ TAQANIK, 80. Ub’eyal le yajanem rachib’il esaxem.59

Rech le uwachib’äl le kariqitaj pa we Taqanem, kariqitaj we:

Yajanem Tzij: Are la’ le yajanem kub’an le kab’an rech on unimal 1. rech chakub’äl, jachanem chak on k’olib’äl chak, chirij le ajchak rumal che ri xqaj pa makaj, wa’ kilik chi ma qas ta nima’t, le uwach taq ko’l xaq xu na k’u la’ che ri kub’an k’ax che le utz chakunem rech le wokonem administrativa rech le achochib’äl. Wa’ we yajanem ri’ kab’anik ja wi e maj wi winäq k’a te k’u ri’ kakanaj kanoq pa tz’ib’ le k’ulmatajem pa le wujilal rech le ajchak;

Yajanem Tz’ib’anem: Are la’ le ub’eyal kokisaxik chirij le kab’an rech 2. on unimal rech chakub’äl, jachanem chak on k’olib’äl chak, are taq le ajchak kaqaj pa jun makunem wa’ kilik chi pa nik’aj uchuq’ab’ man kuk’am taj jun esaxem che le uchak ja wi man kajoroj ta le la’j on nim ch’ekonem on are ne le ajchak xuch’ek pa jun ik’ rech chak keb’ on k’i ne yajanem taq pa tzij. Rech wa’ we yajanem ri’ kaya kan uk’utb’äl pa le uwujil le ajchak;

Q’atexem pa le chakunem ja wi maj wi jororemal rech le la’j on 3. nim ch’ekonem: Are la’ le kakoj rumal le Nimalaj Q’atal Tzij rech le achochib’äl, are taq le ajchak xqaj pa jun makaj nima’t kacha na k’u ri q’atal tzij b’i’tajinaq choqoje’ wa’ man rajawaxik taj kesax ri winäq jas kub’ij le Uq’ab’ 76 we Taqanem, rumal che ri esanem are kab’anow le Q’atal Tzij B’i’aj. Makaj nima’t jub’iq’, are la’ le kab’ix chech chi nim ri ub’antajik choqoje’ kub’an k’ax rachib’il etzelal che le ub’eyal rech le wokonem administrativa. Le ukojik kilix le ub’eyal ri’:

Le kab’an rech on unimal le junam chak, k’olib’äl on chakub’äl, a) rumal le makaj b’anom rumal jun ajchak ak’axanel, rajawaxik katz’ib’ax le k’olo’ administrativo rech k’a te k’u ri’ katzijox pa

1115!

tz’ib’anem aninaq pa le Unidad rech Recursos Humanos on kech Winäq, le makaj b’anatajinaq rumal le ajchak, kachi’lax uq’axab’äl wuj rech le k’olo’ na’tajinaq;

Le Unimal rech le Unidad rech Recursos Humanos on kech b) Winäq, kuya ta’om pa tz’ib’anem chech le ajchak ak’axanel rech pa oxib’ q’ij apanoq chakub’äl, kajilasax pa ri q’ij apanoq are taq xb’i’taj ri ch’ab’anem, kujach pa tz’ib’anem le rumal taq rachib’il le uya’ik le k'utb'äl taq rech;

K’isitajinaq we q’ij, le Unimal rech le Unidad rech Recursos c) Humanos on kech Winäq, ruk’ taq on maj le rumal taq, ku’taqa le wujilal, karachi’laj b’ik le uchakunem la’j ub’anik le b’anatajinaq, chwach le Nimalaj Q’atal Tzij rech le Achochib’äl rech je ri kusol uwach we kaya le esanem on man kaya taj;

We le Nimalaj Q’atal Tzij rech le Achochib’äl karilo chi kakoj d) wi, kukoj le yajanem ja wij maj wi jororemal rech le la’j on nim ch’ekonem, k’a pa jun ik’ pa jun junab’, ja wi kuq’at wi le q’atow tzij rech k’a te k’u ri’ ku’taqa’ le Unidad rech Recursos Humanos on kech Winäq, kuq’axaj chech le ajchak riqol k’ax, katz’ib’ax le k’olo’ rech ch’o’jinem k’a te k’u ri’ kub’ijp0a le Formulario Oficial rech le Salab’em kech Winäq pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq rech le unik’oxik, utz’ib’axik rachib’il chweq kab’ij utaqik b’ik pa le Ub’eyal rech Ajilanem rech le Q’atb’äl Tzij rech le uchupik le tojonem rech le la’j on nim ch’ekonem; choqoje’,

We le Nimalaj Q’atal Tzij rech le achochib’äl karilo chi man e) kaq’ax taj le esanem, kutaqala’ le Unimal rech le Unidad rech Recursos Humanos on kech Winäq, kokisax chi jun yajanem kariqital pa we Uq’ab’.

Esaxem: Are ri Q’atal Tzij B’i’aj kakojowik, wa’ je ri’ ri ukojik:4.

Are taq le kab’an rech on unimal rech le chak, jachanem chak a) on k’olib’äl rech karilo chi le makaj b’anatajinaq rumal le ajchak ak’axanel kak’oji’ chuxo’l taq le rumal k’o pa le Uq’ab’ 76 rech we Taqanem, rajawaxik kut’zib’aj le k’olo’ rech administrativa rech choqoje' kuq’axej pa tz’ib’anem aninaq chwach le Unidad rech Recursos Humanos on kech Winäq le makaj b’anatajinaq rumal

1125"


le ajchak, kachi’laxik le uq’axab’äl wuj rech le k’olo’ b’i’tajinaq, rech wa kuchaple’j uwokik le b’anatajem k’a te k’u ri’ kab’inisax apanoq le to’om pa jun q’ijal apanoq rech oxib’ q’ij chakunem, kajilaxik pa ri q’ij apanoq are taq xb’i’taj le tzijonem, rech kak’ut taq le rumal taq rachib’il uk’utik le k’utub’äl taq rech;

K’isitajinaq we q’ij, le Unimal rech le Unidad rech Recursos b) Humanos on kech Winäq, ruk’ taq on maj le rumal taq, ku’taqa le wujilal, karachi’laj b’ik le uchakunem la’j ub’anik le b’anatajinaq, chwach le Q’atal Tzij B’i’aj rech je ri kusol uwach we kaya le esanem on man kaya taj;

We le Q’atal Tzij B’i’aj karilo chi le rumal taq rachib’il le uk'utb'äl c) q’axatalik ma tz’aqat taj rech kesaxik le ch’o’jinem b’anatalik, k’o le upatan rech karesaj b’ik le ajchak ak’axanel, rumal wa’ ku’woko’ le Nuk’um Taqanik rech Esanem kab’ixik on le uwach taq q’atal tzij keb’anowik choqoje' kajunimax le b’anatajinaq ja wi kilitaj wi le esanem, kab’ix wa’ q’atow tzij le esanem rech le chakunel riqol k’ax;

B’i’tajinaq chech le ajchak, kak’is aninaq le upatanijem taq k’a te d) k’u ri’ le Unidad rech Recursos Humanos on kech Winäq ku’tz’ib’aj le k’olo’ rech jachanem le k’olib’äl k’a te k’u ri’ ku’jacha’ oxib’ uwach le Nuk’um Taqanik rech Esanem k’a te k’u ri’ le utzijoxik le jachanem rech le k’olib’äl on chakunem pa le Formulario Oficial rech Salab’inem kech Winäq pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq rech unik’oxik, tz’ib’anem rachib’il utaqik pa le Ub’eyal rech le Ajilanem rech le Q’atb’äl Tzij rech kesaxik pa le b’i’aj taq rech tojonem rachib’il le k’olib’äl wuj.60

Karajo wi, kukoj le yajanem ja wij maj wi jororemal rech le la’j e) on nim ch’ekonem, k’a pa jun ik’ pa jun junab’, ja wi kuq’at wi le q’atow tzij rech k’a te k’u ri’ ku’taqa’ le Unidad rech Recursos Humanos on kech Winäq, kuq’axaj chech le ajchak riqol k’ax, katz’ib’ax le k’olo’ rech ch’o’jinem k’a te k’u ri’ kub’ij pa le Formulario Oficial rech le Salab’em kech Winäq pa le Nim

1135#

Solix ri Uq’ab’ 74 rajilab’äl 4) le Taqanem rech Chakunem Winäq.61.

Uk’olib’äl Chakunem Winäq rech le unik’oxik, utz’ib’axik rachib’il chweq kab’ij utaqik b’ik pa le Ub’eyal rech Ajilanem rech le Q’atb’äl Tzij rech le uchupik le tojonem rech le la’j on nim ch’ekonem; choqoje’,

UQ’AB’ TAQANIK, 81. Ub’eyal taq rech le esanem chak rumal chapanem, tak’ab’anem rachib’il tz’apinem pa che’ keb’ oxib’ q’ij k’a te k’o ri’ tzalijem pa le k’olib’äl chak on patanijem rech le ajchak esatal kanoq.61

Esanem pa le chak ja wi maj jororemal rech la’j on nim 1. ch’ekonem.

Are taq jun ajchak ak’axanel kachapik, tak’ab’anem on ne a) xq’axataj tzij chirij rech tz’apib’em keb’ oxib’ q’ij, utz kub’ij utzijoxik pa tz’ib’anem chwach le Nimalaj Q’atal Tzil rech le Achochib’äl, pa ri keb’ q’ij chakub’äl we kab’eyetajik are taq xik’ow wa’ we k’ulmatajem; choqoje’,

Le Nimalaj Q’atal Tzil rech le Achochib’äl ku’woko’ q’atow b) tzij ja wi kesax wi le chakunel maj jororemal rech le la’j on nim ch’ekonem, ri q’ij taq kuq’i’ le chapanem, tak’ab’anem on tz’apixem keb’ oxib’ q’ij k’a te k’u ri’ ku’taqa’ le Unidad rech Recursos Humanos on kech Winäq katz’ib’axik le k’olo’ rech ya’tajem rech le k’olib’äl chak k’a te k’u ri’ katzijox pa le Formulario Oficial rech le Salab’em kech le Winäq pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq rech le unik’oxik, utz’ib’axik k’a te k’u ri’ le utaqik pa la Ub’eyal rech Ajilanem rech le Q’atb’äl Tzij rech le esaxem le la’j on nim ch’ekonem.

Are taq le utzalisaxik le ajchak ak’axanel pa le uk’olib’äl on 2. upatanijem je wa’ ri kak’ulmatajik:

Rumal le chapanem on tak’ab’anem:

Le ajchoq’e are taq kariqitaj le resaxik, rajawaxik kub’an pa a) tz’ib’anem chwach le Q’atal Tzij B’i’aj rech, rech katzalajisax pa le uk’olb’äl on upatanijem k’a te k’u ri’ karachi’laj uq’axab’äl wuj ya’tal rumal le tribunal competente ja wi kaq’alajin wi ri resanem

1145$

rachib’il k’utb’äl rech le che’ ja wi xtz’api’ wi ja wi kub’ij wi ri q’ij are taq xel loq pa che’;

Pa ri uxe’al taq le wujilal k’amatalik, le Q’atal Tzij B’i’aj ku’woko’ b) q’atow tzij, rech le ajchoq’e katzalijisax pa le uk’olib’al chak on upatanijem, pa ri jun ik’ ajilasatal pa ri q’ij are taq xel loq pa ri che’;

Le q’atow tzij kab’anik, rajawaxik qas q’atal tzij kaq’axax chech le c) ajchoq’e, jachin wa’ aninaq ku’k’utu rib’ rech uk’amik le uk’olib’äl chak on patanijem. Le Unidad rech Recursos Humanos on kech Winäq, ku’tz’ib’äj le k’olo’ rech uk’amik le chakunem k’a te k’u ri’ ku’qaxaj rij pa le Formulario Oficial rech le Salab’em kech Winäq pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq rech le unik’oxik, utz’ib’axik k’a te k’u ri’ le uq’axaxik pa le Ub’eyal rech Ajilanem rech le Q’atb’äl Tzij, rech le ukojik pa le b’i’aj taq rech tojonem.

Rumal tz’apanem keb’ oxib’ q’ij:

Le ajchoq’e are taq kuriq le resaxem, rajawaxik kuta taq’ob’ a) chwach le Q’atal Tzij B’i’aj rech, katzalajisax pa le uk’olib’äl on patanijem k’a te k’u ri’ karachi’laj le uq’axab’äl wuj ya’tal rumal le tribunal competente, ja wi kilitaj wi ri resanem choqoje’ k’utb’äl rech le che’ ja wi xtz’api’ wi kub’ut ri q’ij xesax loq pa le che’;

Are taq ne xq’at sentencia absolutoria, kachi’lax uq’axab’äl wuj b) rech wa’;

Pa le uxe’al taq le wujilal b’i’tal kanoq, le Q’atal Tzij B’i’aj c) ku’woko’ jun q’atow tzij rech le ajchak katzalijisax pa le uk’olib’äl on patanijem, pa ri jun ik’ ajilasatal pa ri q’ij are taq xel loq pa ri che’; choqoje’

Le q’atow tzij kab’anik, rajawaxik qas choch q’atal tzij kab’ix chech d) le ajchak, jachin wa’ aninaq ku’k’utu rib’ rech uk’amik le uk’olib’äl chak on patanijem. Le Unidad rech Recursos Humanos on kech Winäq, ku’tz’ib’äj le k’olo’ rech uk’amik le chakunem k’a te k’u ri’ ku’qaxaj rij pa le Formulario Oficial rech le Salab’em kech Winäq pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq rech le unik’oxik, utz’ib’axik k’a te k’u ri’ le utaqik pa le Ub’eyal rech Ajilanem rech le Q’atb’äl Tzij, rech le ukojik pa le b’i’aj taq rech tojonem.

1155%


Are taq le Q’atal Tzij B’i’aj, kareta’maj chi le ajchak esaxem q’atetal sentencia condenatoria chirij, rajawaxik kutoq’ij chech le Tribunal competente uq’axab’äl wuj rech le q’atow tzij ri kariqitajik chi ko rachib’il ejecutoriada k’a te k’u ri’ ku’majij aninaq le resaxem le ajchak. Le Unidad rech Recursos Humanos on kech Winäq, rajawaxik kakitz’ib’aj le k’olo’ rech jachanem le k’olib’äl k’a te k’u ri’ kab’ix pa le Formulario Oficial rech le Salab’em kech Winäq pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq, rech le unik’oxik, utz’ib’axik k’a te k’u ri’ le utaqik pa le Ub’eyal rech Ajilanem le Q’atb’äl Tzij, rech le resaxik chupam le b’i’aj taq rech tojonem rachib’il le esaxem pa k’olib’äl.62

UQ’AB’ TAQANIK, 82. Rehabilitación administrativa.

Rech taq le uwachib’äl le kariqitaj pa le Uq’ab’ 78 we Taqanem ri’, rajawaxik katz’aqatisax taq we ri’:

Le ajchoq’e le karaj kuch’ek le utzilal rech le suk’umanem rajawaxik 1. kuk’ut le tob’em tz’ib’atalik chwach le K’amal B'e rech le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq, le kuriq we man nim le b’i’aj taq rachib’il le wujilal taq:

B’i’aj taq rachib’il ruka’n b’i’aj ronojel choqoje' le ub’i’ taq rech a) k’utunem ib’;

K’ojib’äl ja wi kak’am wi le taqkil taq;b)

Ub’i’ le achochib’äl ja wi qajatal wi le chakunem taq;c)

Q’ij taq rech le esaxem rachib’il le rumal taq wa’;d)

Ub’i’ le k’olib’äl taq chak on patanijem taq kojotalik;e)

Uq’axab’äl wuj rech le Antecedentes Penales;f)

Uq’axab’äl wuj rech le Q’atow Tzij ya’tal rumal le Nim Wokonem g) Komon rech Chakunem Winäq; choqoje’,

Keb’ tzijonem wuj rech oqxa’nem le utz no’jib’äl ruk’ taq le h) juch’uj choch q’atal tzij rumal Notario Público on kakamulix rilik rumal Uchaq’ chanpomanel on Q’atal Tzij rech uq’ab’ tinimit.

1165&

Le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq ku’woko’ le Q’atow Tzij, pa ri jun 2. ik’ q’ijal chak taq; choqoje’,

Wa’ we Q’atow Tzij rajawaxik kataqik pa qastzij utukela’m le ajchoq’e 3. choqoje’ kutz’ib’aj we utzinem chak pa le uk’olib’äl taq.

We xutzir le ajchak, le ajchoq’e kakunik kuk’am jun k’ak’ k’olib’äl chak on patanijem pa le Administración Pública choqoje’ kukoj rib’ pa taq le nik’oxem rech le ucha’ik le winäq rech taq.

Le utzilem man kutoq’ij taj le Q’atal Tzij B’i’aj, le utaqik pa jun k’olib’äl chak on patanijem le winäq utzinaq.

UKAB’LAJ B’I’AJ

UTUKELA’M NO’JIB’ÄLYAKB’ÄL TAQ

UQ’AB’ TAQANIK, 83. Uwokinem le yakb’äl taq.

Rech katz’aqatisax le Uq’ab’ 48 we Taqanem, le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq ku’b’ana’ usuk’umaxik rachib’il uwokik uxe’al taq le b’i’aj ruk’ estadística kech ajchakib’ rech le Q’atb’äl Tzij, okisam chupam le uk’u’x uwach taq, patanijem, chakunem rachib’il socioeconómicas, rech kato’x le Uk’olib’äl ri Nim K’amal B’e le q’atow tzij pa le k’olib’äl rech le recursos humanos.

Le uwokik le uxe’al b’i’aj b’i’talik, le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq kutoq’ij we man nim le yakb’äl taq ri’:

Ya’nem tzij chikech taq le ma a’jwaral taq rech kechakun pa we 1. Iximulew;

Salab’anem taq;2.

K’exenem taq;3.

Paqalem ronojel q’ijal rachib’il keb’ oxib’ q’ij on ik’;4.

Interinatos;5.

Esanem taq ib’;6.

Esaxem taq;7.

Jachanem chirij le patanijem are taq nik’oxem ib’;8.

Jachanem chirij le patanijem rumal esanem le k’olib’äl chak;9.

1175/

Tzaqem le k’olib’äl chak;10.

Ik’owem taq ruk’ on maj jororemal rech le ch’ekonem jas kub’ij 11. le rumal rech;

Tob’anem rech eta’manem;12.

Esanem chirij le IGSS rumal yawajem;13.

Esanem chirij le IGSS rumal tzaqinem;14.

Esanem chirij le IGSS rumal nanixem;15.

Yajawen rech suk’umanem;16.

K’olib’äl taq pa le Servicios Exentos, ruk’ Nik’oxem rachib’il maj 17. Nik’oxem;

Tz’aqatem winäq pa le nab’e ch’ekonem;18.

Nik’oxem taq rachib’il k’otow taq tzij;19.

Nik’oxem le uwach chakunem;20.

To’nem pwaq ya’talik rumal le Taqlem rech le Ajchakunelab’ Winäq 21. rech Q’atb’äl Tzij;

Jororemal rech taq le uxlanem;22.

K’amom taq Chak rachib’il jachom le k’olib’äl chak rumal le maj 23. k’olem keb’ oxib’ q’ij rech le nab’e b’i’aj rech le jun k’olib’äl rumal pa chin chike k’ulmatajem;

Tob’anem ruk’ taq wuj pwaqilal rachib’il bonificaciones;24.

Chupunem le uxo’l chakunem rumal kaminem;25.

Ch’ekenem Pwaq k’isb’al junab’;26.

Chupunem le k’olib’äl taq chak;27.

K’exonem taq k’olib’äl chak;28.

Kamul uya’ik rachib’il kamul uloq’oxik le k’olib’äl taq chak;29.

Tojonem taq rumal ojer chakunem;30.

Utz’aqat tojonib’äl chak rech kaminem; choqoje’,31.

Nik’aj taq chik.32.

Rumal wa’, le e Q’atal Tzij B’i’aj, rajawaxik kakik’iyisaj le kiyakb’äl b’i’aj choqoje’ pa kiq’ab’ le e Jefaturas rech Unidades le Recursos Humanos on kech Winäq, toq’ital chikech kakitaq pa le Nim Uk’olib’äl Chakunem

1185(


Winäq, le chakunem taq chi ik’ ik’ pa uq’ab’ taq tz’ib’anem, magnéticos on ne nik’aj taq uq’ab’ chi rajawaxik, rech le tzijonem ilitajinaq pa taq le rajilab’äl kanoq; choqoje’ le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq ku’suk’umaj rachib’il ku’woko’ le chakub’äl taq rachib’il uxe’al taq le b’i’aj ri rajawaxik rech le uk’iyisaxik, administración choqoje’ le rilik le Chakub’äl rech le Tzijonem kech le e Chakunelab’ Ak’axanelab’.

Le q’ij taq rech upatanijem le yakb’äl taq man kik’ow taj je la’ pan chech le keb’ junab’.

ROXLAJ B’I’AJ

UTUKELA’M NO’JIB’ÄLK’ISB’ÄL TAQ NO’JIB’ÄL, IK’OWEM RACHIB’IL ESANEM TAQ

UQ’AB’ TAQANIK, 84. K’ulmatajem taq ilitajinaq taj.

Le Nim Uk’olib’äl Chakunem Winäq rachib’il le Nim Wokonem Komon rech Chakunem Winäq jas kub’ij le kipatanijem, chi junamam on kijachom kib’, kakisuk’umaj le k’ulmatajem man kariqitaj taq pa we Ub’eyal Taqanem ri’.

UQ’AB’ TAQANIK, 85. Ub’i’ taq tz’ib’anem.

Le ub’i’ taq tz’ib’anem nab’ejinaq chikiwach le uq’ab’ taq we Ub’eyal Taqanem, maj upatan ch’ob’onem wa' man utz taj kesik’ix chirij le upam rachib’il k’a ja wi’ ko’pan wi we uq’ab’ taq.

UQ’AB’ TAQANIK, 86. Tukinem.

Ketukix kan ronojel taq le q’atow tzij kakik’opij kib’ chech le upam we Ub’eyal Taqanem, qas rilik chi no’jimal le e rech le Nuk’um Taqanik Rajilab’äl C.M. 39-70 Rachib’il le e Nuk’um Taqanik Rajilab’äl: 818-85; 1077-87; 1222-88; 232-94; 559-94; 142-96.63

1195)

UQ’AB’ TAQANIK, 87. Upatanijem.

We Nuk’ixem Taqanik rech le Nim K’amal B'e kuchaple’j upatanijem pa ri jun q’ij are taq kachikox ub'ixik pa le Diario Oficial.

JAB'UX UB'IXIK,ÁLVARO ARZU IRIGOYEN

JOSÉ ALEJANDRO ARÉVALO ALBUREZCHITÜY RECH UPWAQILAL AMAQ'

RODOLFO A. MENDOZA ROSALESCHITÜY RECH UTZILAL K'OLEM

1206=

Solol Uwach Tzij

Ajchakunelab’ Winäq rech Q’atb’äl Tzij = Clases Pasivas Civiles del Estado Ajlatijonik = CalificaciónAk’axanelab’ = Público Amaq’ = País, naciónB’anb’äl taqanem = Organismo LegislativoCh’ekenem Pwaq k’isb’äl junab’ = Aguinaldo Ch’ekom = Paso salarialCh’ekom chi ik’ = Sueldo mensualCh’ekom pwaq taq chik = Derecho escalafonarioChajim wa’im = Dieta alimenticiaChajinel rech le Tzukunem Patanijem pa Q’atb’äl Tzij = Tribunal Supremo ElectoralChakunem Chajinel = Orden militarChakunem ruk’ Ch’ekenem = Servicio por OposiciónChakunem winäq = Orden civilChakunib’äl rech Jachanem = Plan de ClasificaciónChamopomanel = Presidente de la RepúblicaChamopomanelaq = Presidente de la repúblicaChitüy ajtzij = Ministerio de Relaciones

Exteriores Chitüy Winäq = Ministros de EstadoChojwi’ taq = NivelesCholk’aslemal wuj = Constitución PolíticaChuq’ = PuntoE q’axem ch’ekonem pwaq = Pasos salariales

12161

E taqanuwuj = Normas constitucionalesE Taqanyakol pwaq kech winäq = Regímenes de previsión socialE ut’uyulib’äl nima on la’j ch’ekonem

= Sueldos o salarios base ordinarios

E wach k’ojol = SobrinosElinaq patanijem na = Retiro vigenteEto’nem pwaq rech ri’job’em = JubilacionesJachb’äl jachonem chak = Plan de ClasificaciónJu le’ taq tob’anik = Pensiones especiales.K’ojib’äl = LugarK’olo’ = ActasK’otchi’ajwuj = FormularioKamem k’ulanem = Cónyugue supérstiteKumuk = GradaKunab’alja Iximulew rech Tob’anel Winäq

= Instituto Guatemalteco de Seguridad Social

La’j ch’ekonem = SalarioLe Q’atb’äl Tzij B’i’aj = Autoridad NominadoraMalka’n = ViudoMalka’nem = ViudezMinor = Huérfano Minorem = OrfandadNa’ojil = PolíticaNim Uk’olib’äl Chakunem Winäq = Oficina Nacional de Servicio

CivilNim Wokonem Komon rech Chakunem Winäq = Junta Nacional de Servicio CivilNima ch’ekonem = SueldoNima cholaj wuj = párrafoNima Ilonel rech Pwaq = Contraloría General de CuentasNima Ilonel rech Pwaq Amaq’ = Contraloría General de Cuentas

de la NaciónNima Rachochib’äl Pwaq re Amaq’ = Ministerio de Finanzas Públicas

12262

Nima taqanem = LeyNima Tzukonel Utzilal Amaq’ = Procuraduría General de la

NaciónNitz’ uq’ab’ taqanem = NormasNitz’a cholaj wuj = IncisosNuk’um Taqanik = Acuerdo Gubernativo Nuk’um taqanik = Acuerdo GubernativoChakunib’äl taq Ja pa taq Tinimit rech le Chakunem kech Patanijem Winäq

= Oficinas Regionales de Administración de Recursos Humanos

Q’a’marajilab’äl = EscalaQ’axanem rumal Yawajem = Declaratoria de IncapacidadQ’ijal = TiempoRajilab’äl Usachem Pwaq Amaq’ = Presupuesto General de la

Nación.Rajpop Amaq’ = Congresista Rajpopi’ Amaq' = Congreso de la república Rajpopi’ Amaq' = Congreso de la república

(diputados) Rajpopi’ Amaq'aja = Congreso de la república

(edificio) Retab’ow = SelloRetal tojonik = PlanillaRucholk’aslemal Amaq' = Constitución Política de la

RepúblicaRucholk’aslemal Iximulew Amaq’ = Constitución Política de la

República de GuatemalaRuka’n b’i’aj = ApellidosRut’ = FacturaSachanem pwaq = PresupuestoTanaj = ParteTaqanapwaq kech Chakunelab’ rech le Q’atb’äl tzij

= Ley de Clases Pasivas del Estado

Taqanawuj = Constitución.

12363

Taqanawuj kech Ajchakib’ = Ley de Servicio CivilTaqanawuj re Paxil = Congreso de la RepúblicaTaqanawuj re paxil = Constitución política de la

república de GuatemalaTaqanem – taqanik – ub’inisab’äl = Acuerdo gubernativoTaqanem tzij kech Ajchakunelab’ rech Q’atb’äl Tzij

= Ley de Clases Pasivas Civiles del Estado

Taqanyakol Pwaq Ajchakunelab’ e Ri’jab’ rech Q’atb’ál Tzij

= Régimen de Clases Pasivas Civiles del Estado.

Taqlem pwaq = RégimenTinaminatil = Nacionalidad To’b’em winäq = Pensión civilTo’nem pwaq = PensiónTo’nem rech malka’nem = MontepíoTob’anel ch’o’jineb’äl no’j = Recurso Contencioso

AdministrativoTob’anem Winäq rumal Ri’job’em = Pensión Civil por Jubilación Tojonem pwaq rech k’ulmatajem = Bonificación por emergenciaTojonem rumal ojer chakunem = IndemnizaciónTzijonel Q’atb’äl Tzij = Autoridad nominadoraTzijonib’äl Ja Winäq rech Tob’anem – Chakunib’äl ja rech Tob’anem Winäq

= Oficina Nacional de Servicio Civil

Ub’eyal – ub’inisab’äl ri taqanem = Reglamento Ub’eyal Ajilanem Q’atb’äl Tzij = Dirección de Contabilidad del

Estado Ub’eyal Rajilab’äl Pwaq rech le Q’atb’äl Tzij

= Dirección de Contabilidad del Estado

Ub’eyal Ronojel le Nik’oxem rech le Patanijem

= Reglamento General de Evaluación del Desempeño.

Uchaq’ chanpomanel = Gobernador departamentalUk’aninaq Wujil Winäq = Registro civilUk’olib’äl le Nim Tob’anem Winäq

= Sistema Nacional de Servicio Civil

12464

Uk’olib’äl le Uchakunem Winäq = Sistema de administración de personal

Uk’olib’äl ri Nima K’amal B’e = Organismo EjecutivoUk’olib’al ri Q’atal Tzij = Organismo Judicial o Corte de

ConstitucionalidadUk’olib’äl sachanem pwaq = Partida presupuestariaUq’ab’ nima taqanem = ArtículoUq’ab’ Taq Tzijonib’äl Winäq = Unidades de personalUq’ab’ taqanem = Artículos del acuerdo

gubernativoUq’axab’äl wuj = CertificaciónUtz’aqat nab’e taq ch’ekonem = Complemento de salario inicialUtz’aqat tojonib’äl chak = PrestacionesUwok’alil = Porcentaje

Documents

W O Y e I Q’ij, u - WikiGuate · Xtz’aj pa Iximulew – Impreso en Guatemala Nota: Con la presente publicación el Estado de Guatemala inicia la utilización de idiomas mayas