ATMOSFERA

dentsitatea (g/cm3)2,7-2,9lurrazala

sakonera (km)

0 6.370

3,3980 5.390

4,65

5,662.900 3.470

9,7

11,84.700 1.670

16 5.120 1.250

6.370 0barne-nukleoa barne--nukleoa

kanpo-nukleoa

goi-mantua

behe-mantua

trantsizio-gunea

LURRAREN BARNE-EGITURA

IZAR bat, planeta bat eta Lurra bereizikiinguratzen duen gas-geruza da atmosfera.Eguzki-sisteman badira atmosfera dutenbeste planetak ere, baina Lurreko atmosfe-raren konposizioa eta haren egitura bertika-lak guztiz bereziak dira eta Lurreko biziababestu eta laguntzen dute. Lurreko atmos-fera airez osatuta dago. Airea gas-nahasteada, honela osatuta: % 78 nitrogenoa da etagas hau atmosferako gainerako osagaieneuskarria da. 200 km-ko altituderaino egitu-ra atomiko homogeneoa du; % 21 oxigenoada, altitudearen arabera egitura atomikodesberdinez agertzen da. % 1 argona eta gasnobleak, karbono (IV) oxidoa eta hidroge-noa bereziki. Aireak bestalde, batez beste% 31 ur-lurrin dauka. Kontzentrazio horiasko aldatzen da leku batetik bestera klima-ren arabera; hala ere, batetik lurrintzeak etabestetik prezipitazioek batez besteko lurrin--kontzentrazioa konstante mantentzendute. Ur-lurrina atmosferaren behe-geruze-tan esekita dago (4km-ko altitudetik beheradago atmosferako ur-lurrin osoaren % 75).

Atmosferak guztira 1.000 km ingurukolodiera du, baina beheko geruzan, 20 km-koaltituderaino, atmosfera-dentsitatearen %99kontzentraturik dago. Hortik gora airearenkonposizioa ez da homogeneoa. Atmosferahainbat geruzatan banatuta dago. Barne-koenetik kanpokoenerako norantzan etaeboluzio termikoaren arabera sailkatuzgero, troposfera, estratosfera, mesos-fera eta termosfera bereizten dira.Egitura kimikoaren arabera berriz, homos-fera (80km-ko altituderaino), heterosfe-ra (80 km-tik 500 km-ra bitarteko altitude-

an) eta exosfera bereizten dira.Azkenik, egitura elektromagnetikoa-ren arabera ionosfera eta magne-tosfera.

Lehenik troposfera dago. Batezbeste 12 km-ko lodiera du (16 km tro-pikoetan eta 7 poloetan) eta igo ahalaairearen tenperatura 0,55 0C jaisten da100 m-ko, baina goiko mugan, tropo-pausan, tenperatura egonkortzenhasten da. Troposferan gertatzen dirafenomeno meteorologikoak.Troposferaren beheko zatiari, 3.000m-ko altituderainokoari, biosferaderitzo. Hurrengo geruza estratosferada. 12 eta 50 km-ko altitudearen arte-an dago; bertan ur-lurrinaren kon-tzentrazioa oso txikia da eta tenpera-tura konstantea da goiko mugaraino,estratopausaraino; hor tenperaturaigotzen hasten da. Estratosfera barne-an, 30 eta 50 km-ko altitudearen arte-an, ionosfera dago. Bertako ozono-molekulek Lurreko izaki bizidunen-tzat kaltegarriak diren Eguzkiaren izpiultramoreak zurgatu egiten dituzte.Ozonoaren eta izpi ultramoreen arteko erreakzio fotokimikoen ondorioz airea bero-tu egiten da, 50 km-ko altitudean. Estra-topausatik gora mesosfera dago. Hortik goratermosfera hasten da. Tenperatura igo egitenda, Eguzkiaren erradiazio ultramorea bertanzurgatzen delako. Termosferaren muga ter-mopausa da. Berau eguzki-jardueraren ara-bera aldatzen da: 400 eta 800 km bitartekoaltitudean dago eta bertan tenperatura400dik 1800 0C-ra aldatzen da.

Mesosferatik gora, 100 km-tik 500 km-rabitarteko altitudean ionosfera dago. Bertanoxigeno- eta nitrogeno-atomoek EguzkitikoX eta gamma izpiak zurgatzen dituzte etadisoziatu egiten dira ioiak sortuz. 500 km-ko altitudetik gora exosfera dago. Bertangertatzen dira aurora polarrak. Geruzahonetan atmosferako gas-molekulakLurreko grabitate-eremutik irten egitendira eta kanpo-espazioan murgiltzen dira.1.000 km-tik gora magnetosfera dago,baina hau ezin da atmosferaren geruzatzathartu.

900 km

800 km

700 km

600 km

500 km

400 km

300 km

200 km

100 km

980 0C

950 0C

900 0C

700 0C

166 0C

-80 0C

+0 0C

-50 0C

20C

10 -40 mb

10 -30 mb

10 -20 mb

10 -7 mb

10 -2 mb

10 -10 mb

10 2 mb

10 3 mb