3IBILBIDEA Gure herriarenlehen urratsak

O rain arte ditugun datuen arabera, gizakia Euskal Herrian agertu zenekobadira 150.000 urte, alabaina, presentzia luze honetatik bakar bakarrikgauzaki batzu, zenbait monumentu eta ikur gelditu zaizkigu, eta

gehienetan beraien esanahia ilun geratzen zaigu, hala ere, inolako zalantza barik,Herri honen ondare kulturalaren parte garrantzitsua dira.

Gure aurrehistoriara apur bat hurreratzeaz gain, gaur eguneko, inguru honetakozenbait alderdi ezagutzeko ere, ondoko ibilbide hau burutzea proposatzen dizugu,bertan zenbait ehortze eraikuntzen aztarnak, hots, trikuharriak eta tumuluak, behaditzakezu eta.

Trikuharri eta tumuluak, gure Herriaren orain dela 4.000 urte (K.a. 2.000 urte)hasi zeneko metal aroaren testigantza nagusienetariko batzu dira. Trikuharrizaharrenak Ebro ibaia eta bere ibaiadarren haranetan lekutzen dira, etaorokorrean, mendietakoak baino arkitektura konplexuagokoak dira. Beraz, teknikahau, geure Herrira hegoaldetik etorri zela erraz suposa daiteke, bertoko eraginakerabat baztertu barik.

Hondar hauek, gaur egunerarte heldu zaigun geure aurrehistoriaren legatuaberatsa dira, etorkizunean ere, modu berean gordetzea geuri dagokigu, jagonberaz.

ko garen mendilerroaren ikuspegi zora-garria izango dugu.

IBILBIDEA

I.I.Z.tik abiatuz, “Peñas Negras”(lekuari izena ematen dioten harkaitzak)inguratu eta eskumaldetik Alta Galdames(El Cuadro izenaz ere ezaguna) mendia-ren magaletik gora doan aldaia hartukodugu. Hogeitabost minututako igoeraburutu ondoren leku lau batera heldukogara, bertan bidea banatu egiten da.Zuzen 300 bat metro ibiliz gero, ur fres-koko iturria aurkituko dugu. Guk ostera,15 minututan Alta Galdamesera igotzekoezkerreko bidea hartuko dugu.

Alta Galdamesetik Ibaizabal arroa,Bizkaiko zenbait mendikate, bai eta ibili-

Exkatxabeleko trikuharria

Trianoko mendiak, La Cruzhaitzpuntatik

✿

Mendigailurretik Pico Mayor-erantzjarraituz, 5 minutuko jeitsieraren ondo-ren Eskatxabel bizkarrera helduko gara,non izen bereko trikuharriaren aztarnakbeha daitezkeen. Hemendik, eta 10minutuko igoera laburraren ondoren,Pico Mayor-era iritsiko gara, gailurreanbertan tumulu baten aztarnak ikusikoditugularik.

Hortik, eta beti mendilerroari jarraituz,10 minututan La Breña-ko bizkarrera jei-tsiko gara. Bertan, Gromeraneko bizka-rreraino heltzeko Pico Menor inguratzenduen aldaia har dezakegu, edo bestela,mendi honetara igoz (bidea ez dagoondo zehaztuta baina begi erreferentziak

Goibehea: Ibilbide honetakogutxi gora beherako goibehea360 metrokoa da, “Peñas Ne-

gras” I.I.Z.ko 460 metrotik, Ganeraneko822 metrora —ibilibideko gailurrikaltuena—.

Ordutegia: Joanean, 2 ordu eta30 minutu. Etorreran, ordu bateta 20 minutu. Joan eta etor-

tzeko denbora, 4 ordu gutxi gora behera.

Zailtasuna: Erdi-handikoa. Ibil-bidea “Peñas Negras”etik hurbi-len geratzen diren Triano men-

dietako gailurretatik burutzen denez nahi-ko zangohauslea dela esan daiteke.Zailtasunik handienak Alta Galdames (ElCuadro) eta Ganeraneko igoeretan dautza.Bestalde, Pico de la Cruz-eko kareharrizkoaldatza arretaz igotea aholkatzen da.

EZAUGARRIAKIkuspegiak, historiaurreko aztarnak, geo-logia, industri arkeologia eta landaretza.

ondo hartuz gero ez dago galtzerik) lekuberberara heltzeko.

Gromeraneko bizkarretik, zuzeneanI.I.Z.ra jeitsi nahi badugu, beherantza doanaldai zabala har dezakegu. Mendikatetikjarraitu nahi izanez gero, Ganeran gailu-rrerantz altzifre baso zarratuaren zehardoan bidezidorra hartuko dugu, 25 minu-tuko igoera burutu ondoren tontorreraheltzeko. Tontorra baino metro batzulehenago Ganeraneko tumuluaren ondotikigaroko gara.

Lepotik jarraituz Mustariagako bizka-rrera jeitsiko gara (200 bat metrora hegohegalean, iturri bat aurkituko dugu), etahortik Aldape mendira igoko gara,Gazteran izena ere jasotzen duena (20minututan).

Gazteranetik, inolako arazorik gabe(bidezidorra ondo argi agertzen baita) 20minuturen buruan Pico de la Cruz-era iri-tsiko gara, inguruko mendi bitxiena,karehaitz soila baita.

Itzulia, Gromeraneko bizkarrerainobide beretik egin daiteke, bertan I.I.Z.razuzenean eramango gaituen aldai zabalahartuko dugu.

Aukerako bide samurrago bat,Gazteraneko iturritik abiatzen da eta altzi-fre baso baten zehar 20 minututanMustariagaraino eramango gaitu. Hemen-dik, Ganeraneko mendebal magaleanzehar ezkerretatik beherantza doan bide-zidorra hartuko dugu, honek, aurrerago,gorantza doan beste bide zabalago bate-kin bat egiten du, guztira 30 bat minutu-tan Gromeran bizkarreraino heldukogarelarik. Bertatik, aldai zabalean zeharI.I.Z.ra jeitsiko gara.

Ganeraneko tumulua

La Cruz haitzpuntako gutunontzi

◗ 4 h.

360 m.

La Cruz haitzpunta