Energia

Energia kontzeptua

Kontzeptua: Energia gorputzetan aldaketak eragiteko ahalmenarekin lotuta dagoen magnitude fisikoa da. Nola magnitude fisikoa den, posible da neurtzea, bere unitatea NS joule J da, baina beste unitate batzuetan ere eman daiteke.

Energia unitateak

Unitatea Ikurra Baliokidetasuna

Kaloria cal 1 cal = 4,19 J

Orduko kilowatta kWh 1kWh= 3.600.000J

Energiaren jatorria: Era batean edo bestean, erabiltzen dugun energia ia guztiaren jatorria Eguzkia da.

Energiaren ezaugarriak

• Metatu egin dezakegu � behar dugunean erabiltzeko. (energia kimikoa baterietan, elektrikoa kondentsadoretan, etab)• Garraiatu egin dezakegu: leku batetik bestera eraman (adibidez kableen bidez).

• Aldatu: energia mota bat beste mota batean eralda daiteke (adibidez pila bateko energia kimikoa elektrikoa bihurtu daiteke eta irratia pizteko erabili genezake).

• Transferitu: energia gorputz batetik bestera igaro daiteke (adibidez esne beroak edalontzia ere berotuko du) Tª altuagoa duen gorputzetik Tª baxuagoa duenera,• Kontserbatu: energia erabiltzean, ez da gastatzen � ez dago energia sortze ez suntsitzerik, energia eraldatzen da.

1, 2, 3 1, 2, 3 ariketakariketak

1. Energia mekanikoa: energia mekanikoa energia potentzialaren eta energia zinetikoaren batura da.• Energia zinetikoa: mugitzen ari diren gorputzek duten energia da. Ec= 1/2mv2

• Energia potentziala: gorputzek bere posizioagatik duten energia da. Ep= mgh2. Energia elektrikoa: energiaz kargatutako partikulak noranzko berean mugitzen direnean agertzen da �korronte elektrikoa.3. Barne-energia: Gorputzek bere molekulen edo atomoen higaduraren ondorioz duten energia da. Egoeraaldaketetan oso garrantzitsua da.4.Energia elektromagnetikoa: espazioan zehar hedatzen da, inongo ingurune materialik gabe (irrati uhinakedota argia), ez da garraioan zehar degradatzen beste energia batzuk bezala.5.Energia kimikoa: konposatu kimikoen energia da, erreakzio kimikoetan ageri da. Organismoek konposatukimikoetan metatzen dute energia (gluzido eta lipidoetan batez ere)6.Energia nuklearra: atomoen nukleoetatik lortzen da, erreakzio nuklearra gertatzean:

• Fisioa: Nukleo atomiko bat bi zati arinagoetan apurtzen da, energia asko askatuz.• Fusioa: atomo arinen nukleoak elkartzen dira nukleo astunagoa osatzeko

7. Bero energia: tenpeatura altuagoan dagoen gorputzetik baxuagora dagoen gorputzera transferitzen den energia da.

suntsitzerik, energia eraldatzen da.• Degradatu egiten da: energia mota bat beste mota batean eraldatzean, energia zati bat bero modura galtzen da.

Energia motak

Energia Energia iturriak

Kontzeptua: Energia duen inguruneari deritzogu. Bi mota:

• Berriztaezinak: Lurrean dute jatorria, oso prozesu geologiko geldoen ondorioz sortu dira eta miloika urte behar dituzte eratzeko � ikatza, petrolioa, gas naturala, uranioa

• Berriztagarriak: Eguzkian dute jatorria, etengabe berritzen ari dira � hidraulikoa, eguzki energia, eolikoa, biomasa, geotermikoa, mareak

IkatzaKontzeptua Duela milioika urte, landare hondakinak lurperatuta geratu ziren, ondorioz, presio eta tenperatura

baldintza egokietan ikatz bihurtuz joan dira

Alde onak Zentral termikoetan erabiltzen da erregai gisa energia elektrikoa lortzeko.Etxeetan berokuntzan eta sukaldeetan erabiltzen da.Plastikoak, zuntz sintetikoak... egiteko erabiltzend a lehengai gisa.

Alde txarrak Atmosfera kutsadura ugariBerriztaezina izateak agortzea dakar.

PetrolioaKontzeptua Duela milioika urte, itsas hondakinak lurperatuta geratu ziren, ondorioz, presio eta tenperatura

baldintza egokietan petrolio bihurtuz joan dira

Alde onak Zentral termikoetan erabiltzen da erregai gisa energia elektrikoa lortzeko.iturriak Alde onak Zentral termikoetan erabiltzen da erregai gisa energia elektrikoa lortzeko.Etxeetan berokuntzan eta sukaldeetan erabiltzen da.Plastikoak, ongarriak, pinturak… egiteko erabiltzend a lehengai gisa.

Alde txarrak Atmosfera kutsadura ugariBerriztaezina izateak agortzea dakar.

Gas naturalaKontzeptua Metano gasari deritzigu (CH4), petrolioaren jatorri berbera du, baina presio baldintza altuagoetan

Alde onak Zentral termikoetan erabiltzen da erregai gisa energia elektrikoa lortzeko.Etxeetan berokuntzan eta sukaldeetan erabiltzen da.Erregai gisa erabiltzen da zenbait ibilgailuetan (garraio publikoan..)

Alde txarrak Atmosfera kutsadura ugari (aurreko biek baino gutxiago)Berriztaezina izateak agortzea dakar.

UranioaKontzeptua Uranioa oso atomo ezegonkorra da, energia nuklearra sortzeko erabiltzen da. Zentral nuklearretan

fisio nuklearra ematen da, energia kantitate handia askatuz. Askatzen den energiak ura berotzen du, honek, lurrutzean, turbinak mugitzen ditu eta energia elektrikoan bihurtzen du sorgailuak.

Alde onak Ez du atmosfera kutsatzen.

Alde txarrak Hondakin erradioaktibo arriskutsuak sortzen dira.Istripu nuklearra egoekotan � ondorio larriak

Energia

Energia iturriak

Energia hidraulikoaKontzeptua Presagainetan lortzen da, ibaietako urtegietan pilatutako uretatik. Ura askatzen denean, turbina

batetik pasatzen da, hau, sorgailu elektriko batera konektatuta dagoenez, turbina biratzean sorgailuakenergia elektrikoa sortzen du.

Alde onak Zentral hidroelektrikoek mantentze-lan gutxi dituzteEz du hondakinik ezta kutsadurarik ere sortzenUholdeak kontrolatzeaz gain, sasoi lehorretan uraz hornitzen dituzte nekazariak.

Alde txarrak Zentral hidroelektrikoak normalean hirietatik urrun daude, energiaren garraioa garestia da.Ur kantitae eguraldiaren araberakoa da � energia sortkuntza ere.Urtegiak egitea lur eremu zabalaz urez betetzera garamatza � hondamendiaUrtegiak apurtzeko arriskuak.

Eguzki energiaKontzeptua Eguzkitik lortzen dugun energia da, bi mota daude:

Termikoa: Ura edo beste fluidoren bat berotzeko erablitzen da (gero hori etxeak berootzeko etab.)Fotovoltaikoa: Eguzkitik ailegatzen den energia zuzenean energia elektriko bihurtzen da, horretarakosiliziozko panel fotovoltaikoak erabiltzen dira.

Alde onak Ez du zaratarik ezta substantzia kutsatzailerik sortzen.Mantentze-lan gutxi dute.

Alde txarrak Ez dago energia termikoa metatzerik, elektriko bihurtu behar da.Eguraldiaren, latitudearen eta bestelako faktoreen araberakoa da.Eguraldiaren, latitudearen eta bestelako faktoreen araberakoa da.Lur-azalera handiak behar dira.

Energia eolikoaKontzeptua Haizearen mugimenduak airesorgailuaren hegalak mugitzen dituzte, biraketak, barne-sorgailuan

energia elektriko bihurtzen dira.

Alde onak Mantentze-lan gutxi dute.Errendimendua oso handia da.

Alde txarrak Eguralldiaren araberakoa da (aldizkakoa).Zaila da metatzea, ekoizpena erabilera baino handiagoa denean, galtzen da.Arriskutsuak dira hegaztientzat.Lur eremu handiak behar dira eta paisaiaren hondamendia.Interferentziak radarretan, telebistan, irratian…

Energia

Energia iturriak

BiomasaKontzeptua Landare zein animalien hondakinetan du jatorria, bi eratara erabil daiteke:

Gasa lortzeko: materia organikoaren deskonposizioak metanoa sortzen du.Erretzeko: bero-energia ugari duenez, ura berotu, turbina mugitu eta sorgailuek energia elektrikoanbihurtu.

Alde onak Hondakin gutxi sortu (gainera hondakinak biodegradagarriak dira)Erregai fosilek baino kutsadura gutxiago sortu..Giza-jarduerak sortutako hondakinak desagertzen dira

Alde txarrak Kutsadura sortzen du � airearena gehien bat.Hondakinak erretzeak ez du hauen murrizketa ezta birziklapena sustatzen.

GeotermikoaKontzeptua Lurraren barne beroa aprobetxatuzen da, horretarako gainzala zulatzen da.

Alde onak Ez du hondakinik sortzen.

Alde txarrak Hobi geotermikoak aurkitzea garestia da.Ustiatzea eta mantentzea garestia da.Zenbait lekuetan baino ez da posible horrelako zentralak jartzean.