Baliabide naturalak

•Gure premiak asetzeko eta gure biziraupena bermatzeko erabiltzen ditugun elementuak

•Eratzeko edo berritzeko

denboraren arabera

•Berriztagarriak: eraberritu daitezkeenak, haien kontsumoak beren birtsortze erritmoa

gainditu ezean. Ura, lurzorua, basoko baliabideak, eguzkiaren energia

•Berriztaezinak: kontsumitutakoan eraberritu ezin direnak. Petrolioa, gasa eta ikatza

•Agorrezinak: naturan kantitate handitan daude eta kantitate gutxitan erabiltzen da. Airea

•Izaeraren

arabera

•Abiotikoak: materia ez-organikoz osatuta. Airea, lurzorua, baliabide mineral ez-erregaiak

•Biotikoak: baliabide genetikoak, organismoak, ekosistemako osagai organikoak, gizakientzat baliagarriak

•Energia baliabideak: energia emateko gai direnak dira

Airea

•Hautsa suspentsioan duen gasen nahastura da. Baliabide agorrezina

•Altuera handian oxigeno gutxiago.

•Berritzen da fotosintesiaren bidez (CO2 hartu eta O2 bota) eta uraren zikloaren bidez (ur lurruna jaso eta prezipitazioak bota)

• Airearen garrantzia: bizia posible da, lehengai iturria da industriarako, energia iturria

Ura

•Izaki bizidunen osagai nagusia eta bizitzarako funtsezko baliabide naturala

•Lurrazalaren %70,7 urez estalita dago, %97 ur gazia eta %3 ur geza. Lurburuetan, glaziarretan, azaleko eta lurpeko uretan dago

•Ziklo hidrologikoa •ozeanoetako ura (likidoa) lurrundu→ atmosfera ur lurrunez bete → likido eran prezipitatu litosferara edo itsasora

•lurburuetako, glaziaretako eta mendi gailurretako ura (soliodoa) urtu→ lurrazalean pilatu (aintziretan, lurpean)

edo lurrazalaren gainean ibili (erreketan edo ibaietan)

•Baliabide hidrikoak: prozesu naturalen bidez une eta toki batean eskuragarri dagoen ur gezaren kantitatea. Ez daude era uniformean

banatuta gure planetan

•Uraren erabilerak: abeltzaintzan, nekazaritzan, industrian, etxeetan, energian ( ur-jauzietan energia elektrikoa lortzeko), aisian,

ekologian (hezeguneak etazingirak animalien habitatak dira)

•Ura erabili ondoren kutsatzen da, araztegietan tratatu behar da berriro purutasuna berreskuratzeko

Lurzorua

•Lurrazalaren gainaldeko geruza, harri amaren meteorizazioz eratua, materia organikoz eta ez-organikoz eratuta.

Mantenugaiak lurzorutik ateratzen dira

•Litosferaren, hidrosferaren eta atmosferare arteko interfasea

•Giza jarduera egiten den ingurune fisikoa

•Lurzoruaren erabilerak: nekazaritza, abeltzaintza, egurra, baliabide mineralak, hidrikoak, energia, industria, zerbitzuak,

errepideak, azpiegituren kokalekua, aisia…

Baliabide mineral ez-erregaiak (Jarraitzen du..)

•Lurrazaletik ateratzen den jatorri naturaleko mineral kontzentrazioa

•Harriak: mineralak multzokatuta. Meategiak: mineral kontzentrazio handiko lekua. Mea: minerala duena.

Ganga: ustiatzen ez dena

Baliabide mineral ez-erregaiak (.. Aurretik dator)

•Mineral ez-metalikoak: sufrea (sumendietatik eta petroliotik atera), fosforoa ( ongarriak egiteko),

nitrogenoa (ongarri moduan, airetik atera), gatz arrunta ( elikagaiak ontzeko), igeltsua ( eraikuntzan)

•Mineral metalikoak: tresnen lehengaia da. Medikuntzan, kimika industrian, kosmetikan, metalurgian…

erabiltzen dira. Metal industrial astunak (Fe, Cu, Zn), metal industrial arinak (Al, Mg), metal bitxiak ( Au,

Ag), metal urrika (Cd, Ga)

Material manufakturatuak

•Zeramika

•Antzinako materiala.

•Buztingintza: buztina egosi → gogortu → material zeramiko porotsua

•Ez du korronte elektrikoa eroaten

•Urtze eta fusio puntu altuak: labeak babesteko, tenperatura garaietan lan egiten duten motorren

ataletarako.

•Buztina

•Lurzoruko baliabide minerala.

•Aluminio eta silizio oxidoen eta ezpurutasunen arteko nahasturak osatuta

•Berotu →ura galdu →material porotsu eta gogorra

•Irazgaitza izateko berniza eman eta gero egosi

•Portzelana •Zeramika ez-porotsua

•Buztinaren, harearen eta urtugarri alkalino baten nahastura

•Beira •Antzinako materiala.

•Silizeozko harearen eta potasaren arteko nahasturaren fusiotik lortzen da

•Silizea urtu → hoztu → beira lortu

•Atomoak hausazko orientazioan daude. Likidoaren egituraren antza.

Bali

ab

ide

bio

tik

oak

•Nekazaritza baliabideak

•Industria Iraultzatik, munduko biztanleria handitu, nekazaritza areagotu, industria kimiko ahaltsua sortu

•Elikagaien zuzeneko iturria. Zuntzak ehunak egiteko, sendabelarrak, biomasa (erregai ez-fosilak

lantzeko)

•Nekazaritza estentsiboa: herrialde azpigaratuetan. Tradizionala edo irupenekoa. Lursail txikiak,

bizirauteko oinarrizko ekoizpena

•Nekazaritza intentsiboa: herrialde garatuetan. Landare espezie bakarra lantzeko lursail handiak. Energia,

ura, ongarriak eta pestizidak behar dira

•Nutrizio balio handiko espezieak landu: zerealak

•Abeltzaintza baliabideak •Espezie gutxi hazi: behiak, txerriak, ardiak… Elikadurarako produktuak atera. Larrua, lumak, gantza,

xaboiak

•Abeltzaintza estentsiboa: familiarteko ustiategi tradizionalak. Iraupenereko behar den ekoizpena.

Herrialde azpigaratuetan

•Abeltzaintza intentsiboa: animalia espezie bakarreko buru asko hazi. Energia, pentsu, txertoak behar dira

Bali

ab

ide b

ioti

ko

ak

•Itsasoko baliabideak

•Arrantza: elikagaien zuzeneko iturria. Itsasoetan 18000 animalia espezie bizi dira.

•Neurriz gaineko arrantza, kutsadura, ekosistemetarako arrantza-teknika batzuk mehatxupena jartzen dute

arrantza baliabidea

•Beste baliabide batzuk: arrain irina (aminoazidoetan eta bitaminetan aberatsak), algak (elikagai moduan,

papera, alkohola, legamiak, ongarriak… egiteko), itsasoko mikroorganismoak ( industrietako hondakinak

disolbatzeko), ura gatzgabetzeko

•Paisaia baliabideak •Lurralde batean gertatzen diren prozesu ekologikoak

•Alderdiak: ekologikoa (mendiak, lautadak…), hidrologikoa (ura), biologikoa (animaliak eta landareak),

antropikoa ( gizakiak txertatutako elementuak)

•Basoko baliabideak

•Planetako baso masak dira. Baliabide biotiko berriztagarrien iturria, arrazoizko moduan ustiatuz gero

•Basoen ustiapen handia: nekazaritzagatik, etxebizitzak, itsasontziak egiteagatik, erregai gisa erabiltzeagatik

•Baliabideak: egurra (etxebizitzak, erregaia, egur ikatza, papera), elikagaiak ( fruituak), produktu industrialak

(erretxinak, kortxoa), sendagaiak

•Papera: egurreko zelulosa zuntzez egiten da. Egurra txikitu→araztu→zuntzak tratatu→uretan barreiatu →

lehortu. Ur kantitate handia behar da, baina tratatu eta araztu ondoren berreskuratzen da

En

erg

ia b

ali

ab

ide

ak

•Energia eman dezaketenak dira

•Energia

baliabide

berriztaezinak

•Lurrazaletik datoz, milaka urtean eratuak, baliabide mugatuak.

•Ikatza

•Harri sedimentarioa da eta materia begetala metatu, lurperatu eta hartzitze anaerobiko prozesu baten

ondoren sortzen da

•Osagai nagusia karbonoa da. Kolore arre edo beltza, itxura matea, arina eta ez oso gogorra

•Motak: zohikatza, lignitoa, harrikatza, antrazita

•Erabilerak: sektore elektrikoa (erregai modura), sektore siderurgikoa (erregai gisa, altzairua egiteko), sektore

metalurgikoa, sektore kimikoan ( alkaternak, brea, amoniakoa… lortzeko)

•Petrolioa

•Orain dela milioka urte materia organikoaren deskonposatze anaerobiko prozesuetan sortzen da

•Hidrokarburo (H eta C atomoz osatutako molekulak) nahastura bat

•Dentsitate txikia→ azaleratu → bidean harrapaturik →metatu → petrolio hobia (lehorrean edo itsaspean)

→prospekzioa →zulatu →petrolio gordina oiliobideen bidez →findegira

•Petrolioaren osagaiak erregaiak, labaingarriak, zuntz sintetikoak, plastikoak, garbikariak… egiteko

erabiltzen dira

•Petrolioaren deribatu erregaiak garraioan, berogailuetan, zentral termikoetan erabiltzen dira

•Gas naturala •Koloregabea eta usaingabea. Hidrokarburoen (metano) nahastura.

•Ateratzeko prozesua: prospekzioa eta zulatzea. Gas hobitik aterata likidotzen da bere bolumena

txikitzeko.

•Abantailak: erraz atera, erraz garraiatu, tenperatura altuak eragin, gutxiago kutsatu

•Erabilerak: elektrizitatea, plastikoak, zuntz sintetikoak, disolbatzaileak… egiteko

(Jarraitzen du..)

•Energia

baliabide

berriztaezinak

(.. Aurretik

dator)

En

erg

ia b

ali

ab

ide

ak

•Energia nuklearra

•Fisio edo fusio nuklearreko erreakzio nuklearren bidez lortutako energia

•Fisio nuklarra: U235 atomo bat neutroiez bonbardeatu→desintegratu→elementu arinagoak,

neutroiak, eta energia eman →askatutako neutroiek kate erreakzioa sortu

•Fusio nuklearra: bi atomo arin elkartu →atomo astunagoa sortu, energia askatu. Izarretan gertatu.

•Energia

baliabide

berriztagarriak

•Oso ugariak dira naturan, ez dira agortzen edo berehala birsor daitezke

•Energia eolikoa: eguzki irradek airea berotu →dentsitate txikiagoa hartu →igo →aire hotzak presio handiko gunea

bete→goiko geruzetan dagoen airea hoztu → dentsitatea handiagoa hartu →presio handiko aldera jaitsi → haizea

sortu

•Eguzki energia: eguzki irradek jariakinak berotzeko duten ahalmenean oinarrituta (ura berotuta gailu hidraulikoak

mugitzeko, berokuntza sisteman)

•Energia hidroelektrikoa: uraren energia potentziala baliatu, elektrizitatea ekoizteko.

•Energia mareomotriza: Lurraren, Ilargiaren eta Eguzkiaren arteko grabitazio indarrak itsasaldiak eragin, energia

elektrikoa sortzeko

•Energia geotermikoa: Lurrean zenbat eta sakonago hainbat eta tenperatura altuagoa. Ur eta lurrun masak

tenperatura eta presio altuan pilatuta → hobi geotermikoak

•Biomasaren energia: landareek eguzki energia materia organiko bihurtzen dute. Petrolioa, ikatza, gas naturala eta

bioerregaiak lortzeko