BIOTZ-BEGIETAN

Xabier Lizardi

Bertsio elektroniko honen jatorria:http://www.jazzfree.com/jazz9/arrain/

Klasikoen Gordailuan:http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/L/LizardiBiotz.htm

Klasikoen Gordailuak egindako lanak oro dominio publikokoak dira,eta, Jabego Intelektualaren Legearen arabera jatorrizko idazlanak bestelako eskubiderik ez baleuka, nahi bezala erreproduzi daitezke.

Opari:Maite: bion aur, il ta bizien, oroiz

BIOTZ-BEGIETAN zatzaidate sortu:biotzenago batzuek; besteakbetsein-betseñotan... Biotz-gabe ta itsu,nork, izan ere, bil olerti-loreak?...

5

OIA

Neke-sendalaria,buru-argitzaillea,lanaren saria...Arnestegi guria,naigabeen azkaia,nagien nausia.

Bitez agur nereak,afalonduon beintzat,guztiak zuretzat.Ta «aita-gure» bat erebiyoa, zu asmatuzinduanarentzat.

Baiña... Lasatu nadinorain, «aita-gure»-kaeraso baiño leen,yaun zintzo orren baimenaz,mordoka datozkidanneurtitzok esaten...

* * *

Afaldu det oparo.Betazalok, otoika,eskatzen zaudate.Aurrean zu, zabalik,elurra ainbat zuria,begiok zakuste.

Sartu ditzadan leenenestalkiok azpitik,dagokion neurriz;oiñik irten eztaidangaberdian —oi baitu!—lotsagabekeriz.

Xabier Lizardi

7

YAUN ERRUKIORRA

Amalaukoa. (Egilleak gazteleraz idatz eta gero berak euskeratua.)

Txerrenek lardaskatuzko loidi iguingarriannarras dut gogoa: zere iduriz sorturikoanima garbia: zere eskuek yantzirikosoiñeko zuria... Yauna, ogen egin nuan!

Lor-atsekabe larriak sortu zitun niganogenak; miñago baita, eztizkoa baiño.Beldurrez ninduzun, Yauna, banekialakotximist-ortzirien yabe zu zeundela goian.

Ta, zure zigorbidezko oiñaztarri larriausterik, yo dizut begiz ortzia, izu-izuan...Etzenidan, Yainko on orrek, eguzkia yaurti!Etzenidan uka ere berorren argia!Errukizko izpia zeneriodan, artean,ezin-agortuzko Maitasun-Iturri bizi!...

1917

BIOTZ-BEGIETAN

6

Ai, nolako zoroakgauez kalerik-kaleibil oi-diranak!Arkiko aal-dituzteasun miñez beterikiñoiz beren oiak!...

Atean aize latzadabil, aserre... Noski!oirik ezpaitauka...Leioan txingor-otsa da,neri loa, nonbait,galerazi-billa.

Lan gaitza, gaitzik bada.Ateko giro txarralotarako onena;seaska ustu genduanaur samur-azitxuonllo-llo biguiñena.

Biar?... Gogapen txarrokurrun! Egun banarigau bat darraikioegiñaz atsartzeko,ez eginkizunarren,orde, kezkatzeko.

Ta... irakurle maitea,laburrerako oraintxeberriketan nuzu...Begiak itxi zaizkit,burutzar au moteldu...arnasa... ba... kan... du...

Xabier Lizardi

9

Apatx, orain!... Biyoazoiñetakuok gora,abea yo arte:nere pozaren berriauzo goi eta beekoakikasi bezate!

Txamarra kendu,bota galtzok ere: ez atseden...Orrenbeste neke!...Zuurragoak izanakdituk ene gurasoAdan eta Ebe!...

Noizbait! Gerturik nago.«Aitaren» egin etayo dezadan murkil.Bat, bi, iru, lau... aguro!negu-gauaren otzakez nazan bertan il.

* * *

Orra barruan, yaunok,maindire leun arteanbilduta, buru-oin.Sarrerako otz-ikara,baiñan, samurtu arte,arren, pixkat itxoin.

Orainue, ba, muturrazerbait atera daiket,berriketa-yarrai.Zu goratzen, maitea,logurak autsi arteez dut ixildu nai.

BIOTZ-BEGIETAN

8

MENDI-GAIÑA

Maite ditut gaillurrakargiak ez beste...Ai, egaztia banintzgaiñik-gain nenbilke!

* * *

Oi, udaberri-goizezmendiaren gaillurra!...Oi, aren ametsezkozorakortasuna!.Zein ezkutuzko indarrez,zein atseden-egarriz,zein gorago-yoraneznarakark igana?...

Egiz, maitagarriakdituk ire basotan?...egiz duk arnaskai batezilkortzen duna?...egiz, eguzkiarenleendabiziko muiñazsortzen duk zorunarenlore ezezaguna?....

Nik amestan bezelaote-aiz, mendi-gaiña?Goi-yauregiko mailla?Gotzonen urbilgo?...Egiz, Yaungoikoarenesku ta aunditasunaote-dituk or goitiksumatzen bertago?...

Xabier Lizardi

11

... Ames dagit, basoanil nauela, parreaz,maitagarri batek,ta, gozorik, illetaabesten didatelaberreun milla lorek...

... Ames dagit nautelatximirritek eortziabaraska baten,ta illobia, lasakiia ixilka, ari naizelaparra-parra yaten...

... Ames... Baiña, zer dantzut?Irakurle guztiokzurrungaka lorik?Nere neurtzitzok orrenlo-erazle bizkorrakuste ez nun ziranik!

Beraz, gabon, gazteok...Baiña... nere buru au,yas...! nola burutu?...Oi-asmatzaillearenonez agindutako«Aita-gurea» aaztu!

Gizagaxoa..., noski,on-utsa bide-zanez,zeruan aal-dago!Nere «aita-gureen»bearrik, beraz, ez du,alegia, izango.

Gauzok ala dirala,laga dezaket «aita-gurea» biarko...Atean euri-otsa...aize-zotin luzeak...Agur... Da... gi... dan lo... o... o...

1919

BIOTZ-BEGIETAN

10

ZERU-AZPIA

Frantzeratik itzulia, mamiz.(BESSE DE L.)

I

Esan amatxo: aingerutxoakegoa urrezko badute,zeru urdiñean urre-dirdiranik nola ikusten ez-ote?...

Parre gozo bat amak eginda,aurrari ala diotsa:—Beetik dakusgun urdiña zeru-azpia baizik ezpaita.

—Ene, ba!... azpia —mutillak dio—orren ederra dalarik,nolakoxea ote-da, gero,zerua goi-alderditik!...

II

Gautu zanean, ortzi zabalabare-ozkarbi zegoen,ta izar argien zillar-begiakaurrari par-zegioten.

Aur-kezka oro amets eztitsubiur oi-diran garaian,aurrak, amaren biotz-alboan,berriro onela ziotsan:

Xabier Lizardi

13

Ire goi urdiñarenurre lanotsupeanbeeko txikerkerionazkaia balegok,arren, adiskide urruna,otoi, mendi maitea,

negar-aran beltz onikendu nazakiok!

* * *

Maite ditut gaillurrakargiak ez beste...Ai, egaztia banintzgaiñik-gain nenbilke!

1920

BIOTZ-BEGIETAN

12

ALDAKERIMaitezko ipui minkatza

I

Leioa. Kaiola, bertan.Urrezko ariz lotuta, pozik, txoria:ez margo, ez eztarria:ederrik gaxoa nekez ezertan...

Itzalgarri matsondoa.Ikusgai, berriz, ibai, mendi, baso, zelai,ta udaren urrea non-nai...Bazun zerk aska-zaletu gogoa!

Maaitiar zitun txolarrebiurriak, maiz; iñarak aiskide, berriz;ta irraka yoan-etorriz,illuntzeak ditun sorbeltzak ere.

Txolarreak diotsana:«Oi, ene lagun gaxoa! Lotu-gaberik,»eure mai gizen bera nik!...»Oi, zein maite dudan askatasuna!...»;

Iñarak: «Ene laguna,»errukarri aiz; ezpaituk iñon kabirikte ume laztanek beterik!...»Oi, zein maite dudan askatasuna!...»

Sorbeltzak: «Ez duk biguna»ire zoria; begitu nazak, emen-or,»laister bai zabalak mozkor!...»Oi, zein maite dudan askatasuna!...»

Xabier Lizardi

15

—Zerua azpitik orren ederradalarik, amatxo maite,ai nere poza, zeru-gainkiaikustera aal-baningoke!...

III

Aurraren naia zeruratu zan,(alatsu otoitz garbia),ta aingerutxoak eska ziotenYaunari lagun berria.

Eguzkiaren urrezko yaiaberriro izeki zaneko,begia itxirik zeukan aurtxoakzeru-azpia lkusteko.

Seaska-aldean ama gaxoakotoi-zegian, negarrez,semea igoa baitzun, zerukogoikia ikusi-bearrez.

1925

BIOTZ-BEGIETAN

14

«Ikus dun ori, laguna?...»Ez din, orratik, orretxek yaso makala,»ederrez ain motza dala...»(Zozoak beleari... dakiguna).

II

Uda yoan da. Marduldu zaizka mordoakmatsondoari. Beiñola—egari mozkorra— yo du kaiolagazteenik ildako ostoak.

Agur, iñarok... Ai, zuen kabi goxoaberriz beterik daneko!...Ai, zeiñen luze zuen urrenekomaitaldiaren beroa!...

Egunak iges, ta goiz bat, zuriz yantzia,dar-dar yaio zan... Negua.Zertan ago, gogo miñak puztua,zer dala-ta itun, txoria?...

Oar, baiña, non datorren ire maitea!Ene!... zerk, ordea, zimureragin ezpañei?... Ene!... nork lapurbegien irriparrea?...

Leio-kaiolak zabaldu ditu, bat-banaSartu du Neguak sudurozpeldu-zorrotza. Txoria, beldur,ega da maiteagana...

Ai, aren esku, laztankor igaz izana.Lore-orria arantz biur!...Leengoa ditekek, zakarki elur-pera egotzi auena?

Xabier Lizardi

17

Txoriak: «Ez zuen ele»maitekorrak, ez emendiko ikuskizurtok»iñork ez ezerk, lagunok,»ezin naute egiñen askatu-zale».

* * *

Leiora, bat-batean, nor?...«Eder-ametsik eziñena, aragituta!»Neskatxak: «Ega», dio, takaiola zabalduz: «maiteñoa, ator»...

Aren begikun gozoa!...Burni-tartetik giltzape beltzean sartzen,askatasun-egunarenurratzea ez dan bezelakoa...

Txoriaren poz-ikara!Ur-ontzitxoan murgildu ta astinduz-geromaitetasunarren ero,badoa dei-dion ao gorrira.

«Ega adi, maiteñoa, arin,»neri biraka; eskuaz bainegok erne»Laisterrago! Orrelaxe! Ene!»Ukaldia yaurti, ta atzitu ezin!»

«Gaiztoa! Geldirik! Ator!...»Nerea aiz noizbait! Laztan bat: orain bestea;»yan nai aut, ene maitea!...»Orra, gaurkoz, neri berreun musu zor...»

* * *

Leio-gaiñeko iñarariona zein oar zioskan, ezin obeak,txolarre lotsagabeak,biurki eragiñik begiari:

BIOTZ-BEGIETAN

16

Aleak une, diardu, nagiz, Aldiakyalkitzen artaburua...Agurea baita, dar-dar eskua,logura, berriz, begiak...

* * *

Il nai, ezin il...Gauaren azkengabea!

* * *

Eguna?... Bai, nekezkoa;ur-esnea baiño motelagoa...Eguna noizbait, ordea!

Il-aurreko indar-ondarrak zuzpertu?... Beintzattxoria leioruntz doa,mozkorki —alatsu udazken-ostoa—egun nekez yaioaz bat.

Mokoz bai egoz otoikor astindu dituleiarki lausoz beteak...Ai, beiñere ezpalu zorigabeakbegiaz laiñoa urratu!

Margoz, bikaiña; eztarriz, abeslaria;bigunki, barru gozoan,zatarretsiaren kaiolatxoan,lo dago beste txoria...

Errukarria! Bein eta berriz, alena!Nondiko gezi zorrotzabat-batez eldu zaik egan, biotzayosteko guztiz zuzena?...

* * *

Leio-arrian yausi zan,— lauso begiak,zutiturik errotxoak:beatzak biurri, zabal egoak,arroturik egakiak...

1925

Xabier Lizardi

19

Negargarria! Leio-ostean itzaliabizitz-bizitza uan garra!...Ire eguzkiaren illunabarra!Betiko il argi guztia!...

Ega, bai, ega! Oro zegok otz, bai bakar;oro, bai, ene!, zuria!...Non yana, ta aterperik non, txoria,billa arren adarrik-adar?.

* * *

Gose-nekeak aldurik, elur-gaiñeanetzin da; ta arin, geldiakdeituta, gogapen negargarriakegotzi zaizka taldean.

Iñoiz ikusi dezute tximirritarikiltzeko yausitakoan,xomorroek yana nola dagoenazkenak egin eziñik?

Bero gozoa! Yantoki alez betea!Laztan eztiak goizean!Agur, agur!... Oi! Eriotz-aurreanetsipenaren nekea!

Iñoiz kabirik egin-gabeko gaxoa!Elurretan, or, txoria,epelak ogetuta, ire kabia...leenen bai azkenengoa!...

Elur ta elur: elurra, eten-gabean:illuntze beldurgarria!Astindu nai... Ega nai... Ai, txoria!,elurra beti soiñean!

BIOTZ-BEGIETAN

18

Masaillean laztan bat,eztiz betea:eskutik ar, ta abia...orrela ugalduz zuentaldea.

Ta, lurbira guztiaegin-ondoren,yaiez yantziz biotzokbildu, iñularrerako,Belenen.

* * *

Zalaparta bizian,txalo yo ta yo,Yainko zaarrari orobaranoan egatuzaizkio.

Ta, aruntz lagun-egindapuska batean,emen datoz berriro,ega-iraulka pozarenpozean.

* * *

Yaunaren baratzakoiturrietanmurgildu, ta ari diraberen buruon eder-lanetan.

Gertu-ta-gero, urrezkotxilibitoakaoratu, ta abiaziran, zabala arrotuz,egoak.

Xabier Lizardi

21

XABIERTXOREN ERIOTZA

(Nere leenengo Xabiertxo'ren eriotz-egunean: 1925gko. Lotazillaren 24g.)

I

Gabon-egun-goizeanYaun Aita pozikyaiki, ta aingerutxoakorra non bildu ditun,esanik:

Poztu, ene txikiok,gaur, arratsean,aurtxorik ederrenayaiotzekoa baitalurrean.

Apaindu, ta zoazteguztiok beeraberri ona zabalduz,zuen Yaungoikotxoagurtzera.

Zenbat zerate, baiña?Bat, bi, iru, amar,ogei, eun, milla... Gutxi!Yai ontako, geiagonik bear!

Entzun: ega lurrekoseasketara,ta aur zoragarrienak,ene maiteok, bertanaukera.

BIOTZ-BEGIETAN

20

Ene! Beldur! Ez il, ez,arren, txikia!Ez yoan, gure poza,ez, gure biziarenargia!!

Ene! Gure biotzonerdibitzea!Nekez arteraiñoan,itotako negarralertzea!.

Ene! Amen begiennegar-obiakondoa yo-eziñakegin ote-ditu Yaunaundiak?...

Bular yoritik ez aut,ene!, ikusikozalapartan edaten,gosea aserik baitukbetiko!...

Eguzkiak ingumabezin maitea;ala, maiteminduak,maite-ezpaiñek ukitulorea!...

Igan ipiñitakoamesak, baiña,auskorrak ote-ziran,inguma ta loreakez aiña?...

Xabier Lizardi

23

Non dira?... Antxe, urdiñarensakonean,ezer ez duzu ikustenargizko auts-irakin-antzean?...

Noratsu?... Iñon ez. Oroleengoraturik,begiak ez du yotzenurdin baztergabeabesterik.

II

Gabon-egun-goizean,seaskatxoan,Xabiertxo gaxoagaitzak ito-zorianzegoan.

—Zer duk, eguzki orrek,gure ederrena?Nork min egin, esaidak,biotz biren zatirikmaitena?...

Itxon! Ustez, arnasabaretu zaio:parre-antx gozo batekezpaintxoak argitudizkio...

—Iñoren itz emeakentzuten ago,geldi-geldirik etabular eztian baiñopozago?...

BIOTZ-BEGIETAN

22

(Ataritik)

Etxeko-andre ona:kantatzerik nai?Belen-zaleak gera,sari-ustez beteakzure zai...

* * *

—Biyoaz! —Ez, maitea;begira zaien...Gurea iñoiz, azita,oiek bezela ibiltzeaal-uken!

* * *

(Ataritik)

Etxeko-andre ona:abesterik nai?Gabon-zaleak gera,ezin-etsiz beteakzure zai

* * *

—Zuzen diok. Aur Onakonetsi bitza!Sartu, muttil ederrok,seaska-alderaturikyaiotza.

Xabier Lizardi

25

III

—Berandu? —Bai, maitea;illuntzea den...Atsekabeak ez dinastiaren neurtzeayakiten.

—Ixo... Nortzu ditezkekatarikuok?...Nor zetorkek, algaraz,miñagotzera guremalkuok?

* * *

(Ataritik)

Etxeko-andre ona:kantatzerik nai?yaiotzadunak gera,begirunez beteakzure zai...

* * *

—Nortzuk dituk?... Esaiekalde-egiteko!—Gorriz argitutakoyaiotzaz, dun sorta batmutiko...

* * *

BIOTZ-BEGIETAN

24

NESKATX URDIN-YANTZIA

Udaberri, uste-ezik,arki dut basoan.Neskatxa da, ta urdiñezyantzita ziyoan.Urdiña yazkia, tabegia areago:alakorik itsasobarean ez dago.Begi eder-goseok,ase zakidate!,iñon ezpaiditakeederrik, au beste.Mamia du naasianoretua, iñolaz,Loreil-laiño goiztar tamarrubi-odolaz.Arbazta igarrarenabezin su zoliaEgun'ek biztu dioyorik illedia.

Aren oiñek ikutzenote dute lurra?Ezetz diot: ezpaitamelgutu belarra.Billuzik zan basoanegu-ondarrean,neskatx urdin yantziabertara danean.Zebillela, ats epel bat,usaiez yoria,dama; ta adar beltzetanerne da bizia.Orriz-orri yazten dabasoa, gozoro...

Xabier Lizardi

27

Sartu, ta yo, beldurrikgabe. Gaxoalotan dezute, baiñanotsak astindu-gaitzadu loa...

Yo, bai, gaur baita Aur Onayaiotzekoa!Yaiki, biotz autsia,pozezko yaia baitukgaurkoa!

Yaiki, gure maiteenaBelenen baita,ortzi izartuan zearego bigun arroekbultzata!...

Oska baitago, urrezkotxilibitoaz,zeuen Gabon-abestiberberok Belenenyo ta yoaz!

Yo. bai, maiteñoarenoroiz, muttillok.Gurtu gatzaion Yainkoaurtxoari bizioketa illok...

* * *

Aintza goian Yaunariaskigabea;ta, bere naia ontzatetsitako lurtarroi...pakea!

1926

BIOTZ-BEGIETAN

26

Non da, non da sorgiña,basoak maitea?Begiaz dut, alperrik,yo aren bidea.Yoana zan... Yoana,neri, biotzean,kezka beldur-eztiayosi-ondorean...Maitetasun-azia:ene udaberria:neskatx-tankerakoata urdiñez yantzia!...

1927

Xabier Lizardi

29

Bakan-bakanka, leenen...Sarri-sarri, gero.Eguzki itzulberriak(maitari goiztarrak)munkatu du basoa,(munkatu senarrak)Emazte ezkonberriadala uste basoa...Aren dardar emeaAren par gozoa!Ustez, buru gaiñeangaua dut, argia,amaika izar urdiñendirdirak yosia...Ustez, ur orlegiaknituan oiñean,izarrok ziralarikislatzen urean...Gezur amesgarria,lillurak sortua!Goien urdiña nuan,ostoak xeetua;beean, berriz, urrezkoyarioz argiakbelarrean oi-ditunbegibil zoliak.Marmarra dabil goien,ezin daikezunaots ezti dan igerri,ala ixiltasuna.Bat-batez, eun txoriekeztarriak eten,ta aberaski zabalabitxiz yantzi zuten...

Egun-eunez yantziaberrikusi-naiez,bira ditut begiak,bira, baiña... iñon ez!

BIOTZ-BEGIETAN

28

PARISKO TXOLARREA

Txalarretxo, txolarre,Paris-erdikoa:Bourse'ko iskanbilla(gizon zoro batzarre)ez ote naikoai izutzeko, axolakabe biribilla?

Farol itzali batentxapel-gaillurreraetorri aiz xuxenapur ostu bat yaten:batetik bestera,txapelaren muturrak arin dituk gaintzen.

Salto banakin, begiernaiak lurrera:ez aiz i makala:begiraldi luzeegigabe, baátor beera:ez, alearen ordez, yasotzera azala.

Kafetxean bainagoastiaren yabe,zer egin oberik,(ezer ez gogarago)muiñak urtu gabe,zerbait, alarik ere, gogo-yolas baizik?

Leioak lauso dira,eguraldiarenantzo. Barrenean,giroaren arira,loxustak egitenmorroi mantal-zuriak daude bazterrean.

Xabier Lizardi

31

BULTZI-LEIOTIK

Oi, lur, oi lur!Oi, ene lur nerea!oi, goiz eme, parre gozoz ernea!...

Arto musker,mendi, baserri zaarrak;ale gorrizabaildutako sagarrak:

oro laiñomee batek estalia,urrez oroeguzkiak yantzia...

Nekazari,gizandi bat idurisoroan zut:beyondeizula zuri!...

Zure bazter,gurazko aberria,doa zoro ta(bertan ni) bultzia...

Oi, ene lur,baninduzu zerea,zu landu, ta zuresariz asea!...

Baiñan... ezin:beeko bear goriaknarama... Agursoro, sagar, mendiak!...

1929 - Dagonilla

BIOTZ-BEGIETAN

30

OTARTXO UTSA

(Alaba bakar zuenari, aita-alargunak)

Zumezko otartxoa,bazterrean utsik...Noizdanik, gaixoa,ez duzu lorerik?

Udaberrierobaizenkustan ikuslore-ontzi naro,zergatik gaur ain uts?...

Mendian ari dakukua kantari;Basoa ta Itzalaelkarren maitari;

mitxeletak, ilkor-ezik beren ustez,badabiltza an ta orlur apaindu gainez...

Zumezko otarñoa:udaberria izanta, nola, gaixoa,zaude baxterrean?

Yun baita, betikoyun, aitaren poza!Loreak biltzekoez izaki gauza!

Beso biguin aiekgogortu baitziran,ta itzali begiekgau etengabean!...

Xabier Lizardi

33

Begira, beetik gora,berriz txolarrea.Keiñuka begiak,irentsi du, geroraluzatzeka, alea.Esku —(?)— peko guri bat boteaz... an'tziak!

Paris'ko txolarrea:zertan aiz berezinere erriko batez?Azalez, soin-arrea;barrenez, biurri;kideago zaitezten... eztakik prantzesez!

Kanpantorre xaarreanbata bezin lasai,bestea da maiztarTuileri goitarrean.Egingo nuke, bai,angoa lotsa ezetz onuntza banekar.

Nun-naitar izan-miñez,ostera, gizonabai txori baldarra!Alegiñak egiñezbebil andik onaa:etxez kanpora beti duk baserritarra.

Labur: nere buruaParis'en ikusizain lotu ta arlote,otoi nizun zerua,zeatz adirazizgizon baiño naiago nukela txolarre.

1930

BIOTZ-BEGIETAN

32

AGUR!

Adiskide kuttun, lagun zorigabe,azpildu-gabeko biotzaren yabe,onerako zabal, ederrak su-bera:atorkit, Onuzki, gaur oroimenera!

Elkar-ordaiñaren ezti berdiñakabein ta berriz uka maitasunak baitik,t'ez eskein bizitzak beazuna baizik(ala baita mikatz sagar bat elduka),aldegiña aiz urrun, lagun biotz-bera,adi-mugaz aruntz-erbeste itzalera.

Adiskide laztan, eun bider gaxoa:gogapenak elkar bil-ari meeñoabeiñola zaik eten... Adi-yauregia!yabe dituk, geroz, gaua ta naasia.

Irudimena uan giarra, yoria;baiñan, ega-baldar baitabil txorialurrera-bearka zauri doanean,orren antzo zian ark oi, maizenean.Odol eri batek ezetua iduri,beltz-ikusbera uan, izukoi, urduri...

* * *

Gaberik gabeen-gaupean bai'agogaztetzaro-ogitik yakide nindukenonen onginaia ezpaituk siñisten;ai, nik aal-banezaik, nik aal (eztiagoloak ar-basoan illargia baiño)ene oiu au sar biotz illeraiño!

Ene oiu au sar ta biotza biztu,ia itzal-yauregian giz-argia izetu!

Xabier Lizardi

35

Zumezko otartxoa,erraidazu, arren,uts duzun ondoa.Ez ote, bederen,

loreño bat aaztuzure sabelean,aita dadin poztubere negarrean?

Ondar ximelenikgabe zen otarra...Yaso dut geldirik...Ari dut negarra...

Geroztik, iñoizka,urbiltzen natzaio;begira nagoka,begira, luzaro

Ta sarri (gogoaniduritu bizi)lore bat, ondoan,eginik du mami.

Lore bat, gorria,mardul, eze, beti;erts-ezin zauriaodolezko iduri...

Oroitzezko lore,laztan biotzeko,itzali den nereizarrarentzako.

1930

BIOTZ-BEGIETAN

34

BIOTZEAN MIN DUT

(ILLETA-ERESI)(Amona zanaren eortz-egunean).

Biotzean min dut, min etsia,negar ixilla darion miña.Amonatxo bat nun: gaur, enaraketorri-garaiez, aldegiña.

* * *

Eguzkirik ez duteleiotan zapiak;aur-yolasik ez dagogaur zure kalean.Odeiek lits urratu;itsasoak orro.Gizadi bat geldirik;gero, bat-batean:

Ots!Ots,

bizion oiñok...

Errezka bi gizonekargizai oriak;gorputza lau billobok;atzetik andreak.

Ai, ene lor arin auzein dudan larria!Besoek ez lan arren,biotzak nekeak...

Ots!Ots!

bizion oiñok...

Xabier Lizardi

37

Ezin aal-baledi, Yaun errukiorra,barkatu zaiozu zizukean zorra;ta Argi-Aberrian ikus aal-nezakelauso-eziñezko adiaren yabe;ta aal-bezat, Yaun, otoi, besarka negarrez,beste iñon ez ainbat: negarra dan emez!

1930

BIOTZ-BEGIETAN

36

* * *

Bat-batean eten dabizion ots ori.Gorputza laga dugununbait. Al-dakit nun!Bultza naute barrura...ñir-ñir aunitz argi...ordia-antzo sar nazu,begi-lauso ta urgun.

Ots!Ots!

enegan, biotz!

Amonatxo! Bakarrikzagoku atean,otz ta gogor, entzutenzure azken-Meza!Zerraldo-olen artetik(negu-gaua iduri)ez al-datortzu, uluka,aize erruki-eza?

Ots!Ots!

enegan, biotz!

Begiok ero ditut,noranai doazkit;dantza naasi bat dabiltirudimenean.Goruntz egik, biotza:otoika lasa adi!Ixilla sor badadiire barrenean!

Xabier Lizardi

39

Mendea ia betea,ta ain illaun,gorputz xaar!Bezak gogoa goieni beziun ariña,ta bezat-nik nerea,dei nazatenean,ezin-itzal-Argiruntzegatzeko diña!

Ots!Ots!

bizion oiñok...

Orain larogei urte,kale poz-gabeokeguzkiak zitun ta,zure aur-yolasakalaitzen. Gaur, arriakere baitira itzal...nork lekuskez, ikusi,urte urdin igesak!

Ots!Ots!

bizion oiñok...

Egun zaarrak yoan taberriak etorri,gaur poz biar oiñaze,noiz burni noiz zillar,zenbaitek ondamendibaituten katea

lore-sorta bekizugoi-muñoak zear!

Ots!Ots!

bizion oiñok

BIOTZ-BEGIETAN

38

«Agur! (oiuka dio)»gorputz ximur maite!»Agur, amonatxoa!»Egun Aundirarte!...»

* * *

Biotzean min dut,min etsia,zotiñik-gabeko negar-miña.Alatsu txoriak, uda-ondoz,negua du galazi-eziña.

1930

Xabier Lizardi

41

Ots!Ots!

enegan, biotz...

Ordu bete luzeaIgaro zan. Noizbait,berriro lor illaunabesoek... Urrena,

muño baten gaiñeanuri ixil bat: arki.. —Poz-oiñaze-kateakemen dik etena.

Ots!Ots!

bizion oiñok...

* * *

Ol bat yaso ta ikusidut musu ximela:parre-antxa, bizirikbalirau bezela:

(Ots!Ots!

ler adi, biotz!)

ordun, ixar bat biztudu nere gau beltzak.Begioi malko ixil batdardarka darite.Noizbait itxaro-kabibiur dan biotzak:

(Ots!Ots!

yauzika, biotz!)

BIOTZ-BEGIETAN

40

Azpian duk ikusi aren gorabera:aurtzaroan yolasti, mutilletan amets-bera;lan-izerdiak eta ondo-atsedena;ille-urdinue ta aguretzea; ta azkenik... azkena.

Bitartean, zuraren biribilkietan,ainbat mende esku sendoaz idazten iardukan.Amaika aldiz lurpera gizonek gizonak...Zuaitza bizkor beti ere zedukan Yaun onak.

* * *

Izadiari zizkiok kendu-alak ken...Aren irentsi-bearra ez dik ezerk asetzen.Larreko zezena, oianeko basauntza,40 odeietako txoriak... Oro gizonak eiza...Azkenik, beartu duk zuaitz zaarraz ere,yauregi bat eraikitzeko zutikako ta abe...Belarpeko txuloa kilkerrak bai eder,baiña gizontxoa —alegia!— ez izaki kilker.

Ta an datorkik beiñola, eskuan aizkorez:zitalak nai au eratxi, burruka koIdar-bidez!Ark yo ta ik eán baituk burua geriza,amildu aiz goitik, atereaz lertu-ots gaitza.

* * *

Idiak or. Kate bat lotu dik itzaiak.Zerrak, ozen, urrundik, irrika dizkik erraiak...

Lurra ta biok elkarri munka zaudate:ain adiskide zaarrek azken-agurra bai neke!

* * *

Ba'aramakete, eraman!, zuaitz eroria...Errukia garaituz, betor nerekoikeria.Ba'aramakete, eraman!, bestela, mendiaezpainikek geiago begiaren pozgarria.

1930

Xabier Lizardi

43

ZUAITZ ETZANA

Zuaitz bat, urtezua, lurrera botea...Zaarra izanagatik bazun ark osasun betea!Ondoan orra agiri, zomak ezotua,aizkora ankerraren ebaki sarri-berritua.

Erorkoa bigundu-bearrez autsiak,adarretarik zenbait lur urratuan yosiak.Goruntz, luze-luzerik, gaiñerontzekoak,otoi erruki bekiela zeruko Yainkoak.

Zuaitz lagunak begira agozkik ixilik,erroak dardarati, adaburua geldirik.Lurra naigabez zegok, aizea zinkuruz;txoriak urrun aldegiñik, izuaren izuz.

* * *

Arbaso pakezale agurgarri orrekiñorentzat onginaia besterik izan ez dek.Betidanik, eskale labur, emale eder:ire bizi guztian, txarkeri bat al-duk ager?

Eskatu?... Aizeari, laztan bat oxkiro.Txoriari, kanta zezala goizetan eztiro.Andre lurrari, zertxo? Ezegai-ttanto bat.Zer-eskaturik ez uan, soilki... gizonarentzat.

Eman, ordea?... Txoriari, abaroa;aize adiskideari, ots eztirik nun-yoa;lurrari, bustibide ta zimaurkigaia;ar berberak arki ditek igan babes alaia.

Ta gizonari?... Geien orretxek iri zor:ari ainbat ik emanik etzegok iñun iñor.Ire itzala, ire egurra, ire edergarria,ta arnaririk artu-ala, gizonaren zatia.

BIOTZ-BEGIETAN

42

emazte zuurrarenzapiak iduri.Aritzak, eundaka,aier zazkio goiari,argi-leenenkiaegarri baitute,arako urrezko zauriaizanik iturri.Orregatik daudeluze-luze egiñik,artean oiñak illunik,azken-arbazta-begiezudaberrirakoornitzen biziez.

O, zein aizen eder loa:eriotzaren anaitzakoa:bizitzazko urloa!...

II — Sagar-loreLoreil-bete

Anitz egunez, ez gera alaitulurtarrok. Goien sar egin baituEuri'k Eguzki giltzapean;yaun orail eder, legorteen aita,katez loturik egona baitaodei bustien sabelean.

Gaur, orra agiri, tarteka, urdiña...Sor zait barruan larrera-miña;ta, aspaldi ez-ta, mendi-aldi.Bete ditzadan argiz begiok;eten zain-giar lotuegiok;bularra asetuz noan geldi.

Xabier Lizardi

45

URTE-GIROAK ENE BEGIAN

I — BIZIA LOOtsail-erdi

Egur ezearen keagoiak du kolore:egunaren atariruntzzauri bat, gordiña,odol-bearrean urre.Sakoneko laiñoz goratontorrak elurrez:itsasoa iduri,ametsezko ontziez.

Bide-ertzean, ez marrubiez belar gizenik.Otalorea, bakanka,goiztxo karraxika,Udaberriari deika.Or pago bat, lerden-askiigazko apaingarriak(gaur orbel gorriak)oso yaregin nai-ezik,nola baituten oineskazar ezin-etsiak.Ostobakandu-sasiankabi bat, uts, urratua...Arru-beetik errekak ots,euriteak bulartua...

Basora naiz. An-or,goldiozko ogean,yoan-elurte gaitzarenondarrak nabari;kabidun usoak, ala

BIOTZ-BEGIETAN

44

naaspil zoroan zuti-baldarrak,esku goituan ontzia ardo...

Ene begiok, ez so besteri:bide-ertz onetan nadin eseri,iri begira, sagastia...Sagasti gazte, sagasti zuri,inguma-atsegintokia iduri,elurte arian geldia!

Txuriaz naasi, pipil gurien,ler-gabe-lore zabal-zoriengorrixka, nabari duk sarri,odol-tantoak antzo... Begira:erditze baten aztarnak dira:Bizi-erditze zoragarri!

Ibil, txoriok, ta kanta alaiki.Negu agurea illa da, baiki,lurra soil baitago elurrez:oro dezaken esku naroakerein baititu zuaitz-soroakogi berriaren apurrez...

Bekik iretzat oiu alai au,sagasti, iretzat; bereizki bai'auyaiez yantzi zorna berriak!Bizitza duk agiri garretan...Bizitza, ler-berri, adarretan...Igan dik sort-ogea Udaberriak!

III — Baso itzalUzta-uzta

Urrun duk, sagasti berri, lorea.Arizti, urrunago elurtea.

Xabier Lizardi

47

Badut zalantza zein giro izaki;otzaren aala danentz ebaki;ikus ezpaitut Udaberri...Baiña, bat-batez, gain-beera, maldan,moltso zuri bat... Elur ez al-dan,loreak ote... aal igerri!

Ari beltz oker naasi sareakeundaka atzitu ditu... loreak?elur-malutak?, mitxeletak?...ltxon: txori bat, zear, egakadabil, kabigai-lorrez, esaka:—Gaur dira gure maite-bestak!

Sagasti berri, sagasti zuri,inguma-atsegintokia iduri,elurte arian geldia!Ezin urtuzko txingor ugari,azpi gizenean duk nabarizelai-bitxizko loredia...

Zertan udalen dan igertzekobegi bear diot bide-ertzekopago pertxenta gazteari,ta ikus orbelez dan erantziata apaingarri berriez yantzia,baso zabalen aitzindari?

Zertan bear dut yakin Itzala,pagadiaren ume yaukala,neska-kozkortzen ari al-dan?...Kilker olerkari arloteakneurtitz ozenak ditun boteaklurrezko yauregi-atean?...

Bego tximirriten egaketa;beude marrubi-loreak, etairusta-sailla ere bego:dantzari-talde, Baco'tiarrak,

BIOTZ-BEGIETAN

46

Neguz untzi lirain, laiño-gaiñean,Txindoki, orain agokit aurrean,goriak astundu-tantai arrizko,beeari iñoiz baiño errotuago.

Beste erpin musker bat or baita agiri,maldan-gora zaizka zuaitzak geldi:oker, ats-estuka, lurrari itsatsi-mendizale makal unatu iduri.

* * *

Zigor ontaz, Uda, ba'al-duk aterpe?Ara zuzen nazak, luzatu gabe!

* * *

Leioak itxitako yauregiabasoak iduri. Lo nagusia.Baiña, badu norbait —zoragarria—bidazti-zai eder: bai, alegia!Begira non dedan, aterpean zai,gorputza sotilla, betartea arrai.

Itzal!, Baso'ren ume yaukal,xaloagorik ezin aal:beltxeran, begi bai azal:

Itzal!...Itzal!...

Sar naun geldixe, taupaka biotza.Ar maitez, otoi, lerregin-arrotza...Oial illaun batez legortu didanbekokia. Gero, aldameneanatzaidan eseri, andereño otxan,ta, ai, zein gozo gauden, aopekotan!...

Xabier Lizardi

49

Gaillurrera igoa dugu Iguzkia,nondik yaurtiko zutago gezia.Begi-ogeak nork sakon-askiakgaiñez ez dakien aren argiak?

Uda! Mendiak i au eguerdi,ta urrezko opor-aro, ta abaro-aldi...

* * *

Gurdibide bakan-ibil ertzetanmasusta-sasia dago loretan.Ango kixkalbearra! Ango marmarra!Ego-begi izaki ta, aizeak garra:irakin diraki, beroz ezezikerleen egoek yo ta naasirik...

* * *

Arru-beetik ez dator gaur ur-otsik...

Txoriak abaroetan ixilik,goiz-yardun bakarrez etsi baitute.

Egonean daude zuaitzak ere...Sagarrak eskuan ditu igaliakEguzki erregeri eskeiñiak:geldiak gizendu, egonak goza,nagiak noizpait yalkiaraz bitza...

* * *

Beroak zapalduta datza oro:bizidun, landare, aitz eta soro.Muskerra ta artoa dagotzu soilkieguzki gorritan ezin izerdi.

BIOTZ-BEGIETAN

48

Aingura bota dut Arratsaldean:oiña dut ezarri Udazkenean...

* * *

Berriro igo nauzu ene mendira,oroigarri zaarrei maitez begira...Andre Lurrak yaulki ditu igaliak;zurbil dauka arpegia, itzal begiak.

Gurdibide bakan-ibil ertzetanuntza dago oraindik, nagi, loretan.Or-emenka, lore zimel gaiñetan,ingumak ari, gozo-miazketan...Mitxeleta gorri, zarpil egoak:maitatzeka atsotu diranetakoak.

Kemenak uts-eta nekez bainoa,zalantza eiut zaartu naizelakoa...Udazkenak aulagotzen dit atsa,orbelak ozenagotzen oin-otsa,aldapak larriagotzen biotza...Leenetan ez bezin autsia natza.

* * *

Arru-beera itzuli nago. Ixurkiabasoz ta garoz yantzia:noizbait orlegi, gaur nabar basoa;tarteka gorri garoa.Beste gain erpin bat bazan agirileen eze: gaur burni-meatz iduri.Lurraren azala erdoitua da,ala dut odola begietara...?

Aizea dabil, busti setatia:lurrari daragio ots negartia.Larreko xornorro ozenen zantzurikez da iñon. Aspaldidanik

Xabier Lizardi

51

Atsedenaren eliz, zutoiz bete,osto-pillo ta izar izunak abe:ta i bertan oianeko yaupaleme...

Gure inguru lurra lurrun-yario,urre urtuzko yasak baitaragio.Euri gori ortaz basoa aterri.Gauden, bada, maite, basoan geldi.

Zuaitz-tartetandiko urre nabarrabezagun udaren bitxi bakarra.Begoz emendik ate ire ederkiak;ar bitzate besteek laztan goriak.Nik ireak naiago, oianeko Itzal,ezpaitiñe egiten odola kixkal...

* * *

Uda! Gar zoragarri, suzko itsaso:untzi geriza untan nai aut igaro...

(Bigarren Euskel-Olerti-yaiean, Tolosa'n, zillarrezko aritz-abarrez sariztatua).

IV — Ondar gorriAzaro-leena

Uda —suzko itsaso— baitut ibilligerizpe atsegin bat nuela untzi,ondoaz legorra yo dit emeki:ondarreta bat du, soil eta gorri.

(Itsasoak bai baitu, urrun-ertzean,urre gorizko bide-goenean,legor bat —odol-uts iñularrean—Eguzki nondik sar atsedenean...)

BIOTZ-BEGIETAN

50

(Uda)Yainko-muño-gaiñetara baiño leen,(ederra baita bizia!)urrezko itsaso bebilt urduria,Itzal dudala laguntzaille lerden.

* * *

(Udazken)Ta udazken-atsarreko goiz bateanesnatu nadi Yainkozko Betean!

1930

Xabier Lizardi

53

BIOTZ-BEGIETAN

52

ixil zen olerkari yaun Kilkerra:aixtian, alper eder den Txitxarra.

Ta zuek, nora, txoriok, saldokazoazte, iraduz urrundu-bearka?Adiskide Urretxindor il zaizute,ta aren ilkizunetara—egoak ikara—berandu-beldurrak al-zaramate?

* * *

Oi, zein dan itunabeera-bear au!Nik ez nai egunabiurtzerik gau!

Giroen argia galtzerakoanleen-oiartzuna dut ozen gogoan.Iru giro izanok, nik dei ta atozte:nork-zeren saria ekardazute:batak itxaro, besteak berbizte;irugarrenak bizitza-indar bete.Oro bear zaitute ene biotzak,Leen-min baidamada neurtitz zaarren otsak!

(Negu)lkus bezat, Yauna, bein ta berriro,otalore eziñegona...

(Udaberri)Bekusat sagasti gazte elurgiro,udalen-sortoge dana.lkus bitzat arako irusta-saillakeskuan ditutela ardo-txanbillak.Entzun bezat iñoizko olerkaria,zelaiean baitzun lur-yauregia...

ORO-MINTZO

Baiña nik, izkuntza larrekoa,nai aunat ere noranaikoa:yakite-egoek igoa;soiña zaar, berri gogoa;azal orizta, muin betirakoa.

AMETS-BIDEETAN BARNA

Ez adi beldur, nere Maiteder:baserriz landa nai aunat ager-arazi, bazterrik-bazter,arroki; ezpaitun ezerlurbiran ederrik i bezain eder!

Gogamenaren ezkon ez-antzu,eztei-ondoko bide diñagu.Otoi, Yauna, ibilgo-buru,maitasun-edermin-zitu,aur begi-argirik anitz bekargu.

* * *

ltxaso bare, zelai urdiña,muga-biribil, belar-berdiña:goizaldea duk sorgiña!Dirdaiez ikus egiñamende-neurle dugun kurpil ariña...

* * *

Iguzkipean ugartedia...Ur zabalean oial zuria...Zuaitz arrotzen azpia,eun oztiñek itzalia!Or bide-zetzan Gerbault bakartia...

Xabier Lizardi

55

EUSKO-BIDAZTIARENA

Unamuno'tar Mikel, yaun argiari, gure ausardi gorriaz yabetu dedin.

Heuskara, ialgiadi kanpora!Heuskara, habil mundu guzira!

(Etxepare'k, orain lareuntsu urte).

BIDAZTIAR-DEI

Aberriaren abots eztia,gogamenaren ezkon xuria:ekatzan esku guria,atorkit geldi-geldia,uztagun, aldikoz, Euskalerria.

LARRE-LORE

Eder aunagu, mintzo yoria,eder, benetan, garoz yantzia:larre-loretik eztia,basotik euskal-mamia,laister sortzen aal-duk, Olerkaria!

Ta, ala Yaunaren gogo baledinik gogo dudan bezin gartsuki,euskotar azal ta mami,gure erriaren olerkigaraia, norbaitek lenbait-leen begi!

BIOTZ-BEGIETAN

54

Apaindu zernaitarako:agi gai adieraztekogizaki guzien alderdi ta asmo.

GURENTZA

Ta, beeko gaiok agor-ezkeroz,Iguzki'k ezin urtuzko egoz(Ikar'ek ez bezelakoz)goazeman zerura igoz,izar urdiñetaraiñoko asmoz!

1931

Xabier Lizardi

57

* * *

Lekaro zabal lurraren gerri,ondardi kixkal eriogarri:bidazti-begiek sarriaidean baso ta iturri:bertaraiñokoan ondarra gorri!

* * *

Dagigun arraun Izotz-errira,zaarren aztarrik danentz begira:amaika yoan ta biraegiñik igaz baitira,eskuan arpoia, soiñean zira!

Legorra zuri, beltz itsasoa:izotz bat untzi gure ibilgoa...Bakarte yaungoikozkoa!Xoil, egazti bat diyoaodeien senide, zabal egoa...

Kanta ditzagun ango gau luze,ango illun-nabar su gorriz bete;gizonek elurra aterpe;lurralde gizenik gabe;gure Euskalerriaz ain guziz beste!

* * *

Iri nagusi, giza-erlauntza:zorapenezko aruntz-onuntza,sumabearra, yakintza,sal-eros ekurugaitza,gure elkar-indarrak itzuli bitzal

Ortzi oro ta egute oroyaso, ikus-ala, ta abes gozoro...

BIOTZ-BEGIETAN

56

Barru-muiñeko gauean,su itzalitzako zaarra gar gorridabil da biur-naiean.

Belar gaiztoak yan ditunire bidexka izkutuak...Ale bakanak dakartzibide gaifleko maastiak, etaortziak peitu du iguzki.

Urte yoanen zitala!Zuek zarpildu-itzalialeenera nork lekardake?Zabal-naroa nuen baratza,gaur ain estu, gaur ain gabe!

III — Leena

Baratz-erdian dut arkiamona: alderoka dator,begi galduak nora-nai...Eriotzak dakar besalagun,bere buruz ezpaita gai.

Amona, zatozkit, otoi:billoba laztan ezazu,esan zadazu «billoba!»Itz ori, soilki, zaarrak dit ondu,ardoa oi-dun bezela.

Biraka asi zan, dei ta dei:aita dei, ta ama; aurtzarokolurrak irentsi-lagunak...Zaarrez birrumetu danez-gero,menbeko darabil leenak.

Xabier Lizardi

59

ASABA ZAARREN BARATZA

Barrena'tar Polikarpa, adiskide min ta abertzale yatorrari, biotzez.

I — Atarian

Asaba zaarren baratza,untzadun ormek esia,eguzkiak leen maitea...Otzaldi zoro baten itzuli,yoka nagokik atea.

Yoka nagokik atea,ate gorri zurezkoa,euri zaarrek usteldua;marraskilloek bide biurridirdaitsuez apaindua

Bai-bainun amona xaar batzazpi begiko baratzai;deadarkari yaioamarrubi-lapur nenkusanetan...Bizi ote-dut gaxoa?

II — Sarrera

Sar eta... zuaitz yantziak.Urrats bat egin, ta... adar uts.Oroipen-txoriez zeudenbeterik: ni ikus ta, bat-batean,20 egoei eragin ziten,

Nigana datoz, naasian...Adiskide min-maiteak!

BIOTZ-BEGIETAN

58

Laztan du, pozak zoratzen:«I aut, orain akust ongi!»(diotsa) «I aut, bai, "olako"!...»Ta... nere izenez igurtzi zuenburutik oiñetaraiño.

Leena zegoen oraiñazele gozoka. Bitzuokmintzo beraz ziarduten.Ene asaben lokarri zaarra,Yaunari zor, etzan eten!

V — Etorkizuna

Ordun eguzkiz yantzi zanasaba zaarren baratza;ordun, zuaitzak igaliz;ordun baratza leeneratu zanmugak berriro zabaliz.

Ta leen ikusi-gabekozuaitz berri bat zegoanerdian, guzien buru...Aren gerizak erri-baratzakezin-ilkor egin ditu.

Nire Tabor-mendi: nirebaratz zaarraren antzalda!,egi, mami, biur adi:leenaren muiiiak aldatu bezabaratz zaarra baratz berri!

1931

Xabier Lizardi

61

Errukarri! Lausorik dugizargia begietan...Non-nai aldiaren sitsa!Zu'ka, zoroki, mintza zitzaidan,zaldun arrotza bainintzan.

Laztan dut. Bera, arrituta,begi-begira dagokit.Gero, geldiro: «Nor zaitut?...»Euskeraz ark niri galdegiñagogoan besterik ez dut!

Nire begien suz sutunaiez bereak, diotsat:«Billoba nauzu, zaarrena...»Zure marrubi gorriak iñoiz»ostutzen oi-nituena...»

Oroi ote?... Begietan,zalantza dut tximistarikiragan zuelakoa.Burua igurtzi zidan astiro,esanaz: «Zu...? Zu...? Gaxoa!»

Ta asi zan biraka berriz,il zaarrei oska, negarrez,eriotzaren egarri...Bizitzaren ondar-aleaklarraiñean eultzen ari!

IV — Oraiña

Ta, ara, bidean, baldarño,muttiko bat guregana:ark birbilloba, nik seme.lkus amonak, bertan gelditu,ta aren eztizko irriparre!

BIOTZ-BEGIETAN

60

Bai-baitatza eriaogean: erioatzapar itsusialuzatzen ario:berbizkunde-berriamaiteak yario:itzik ezin ta irriaain eni dagio!

Sagasti soilla lotan,abar makur naaspil;zelaiek, orbelpean,ametsetan Orril;txori gaxoei aztugau latzaren urbil;aizeñoa lillurakotxanduta dabil.

Aranak mailka daudegorantza yarriak;guzien ondarreanlaiño urdin, begiak;izotz-arnasa, agian,baititu iguzkiakzernai tauparaztekomen zoragarriak.

Ezker-alde Orexa,eskui, Altzo-muño;non-nai euskel-oiartzunortzi-mugaraiño...Dabesadan, ibarraklaiñotan daudeño!Dabesagun, lagunok:geroak ereiño!

Xabier Lizardi

63

IZOTZ-ONDOKO IGUZKI

Izotzondoko iguzki,neguaren parre:olerkariak noizpaitiri goratzarre.Emeki duk itxarozpiztu garai-larre:udaberri-lamiaklarreon batzarre.

Beetik nator, ibarrakizoztuta utziaz.Mendia yaiez dagourrezko yantziaz.Aren parrea dadatirrika biziaz,gozatua baitu gaurezti bereziaz.

Udalenak irriaoi-du zoro ozena;Udak, aragikoia;udazkenak, bena;negu-gau ozkarbienizotz-ondorena berriz,bakarra duzu;denetan emeena!

Bai-baitator urrundikGabonetarakoseme zaarra: bideanelurpe du oro;etxeko sutondoanbixkortu ezkero,ikus aren ezpainenparreantxa gozo!

BIOTZ-BEGIETAN

62

GURE MINTZO

Arana-Goiri'ren oroiz ta eskarrez.

Nerekin yaio nun abesmiña,ta aurtandik min ori dut izan samiña...Kanta nai, nai alper: mintzoapeitu, miñak bear-eztigai gozoa!

Uts bainun oskai guri berexa,atsa yaurti arren ezin sor abesa;amets-arteko oiu bailitzan,otsaren-zakarrez izu-lkara nintzan.

Il-zaarki, bizi dugun gizona!Egunoro berpiz lurpean dagona!Bezat onets aren izena,aberriz ta mintzoz gu yantziarena.

Aren argibidez ni yabetuenegan bazala norbait atxilotu.Ordun, yetxi nazu lezera;nork gere inuiñean dugun itzalera.

Oin kolokak zuur, begiak yoran,zurubi biurrez poliki ninyoan.Guri argi ematearrenitzaliarena, eskuan nenkarren...

Orra noizpait ere beeraiño el,ta leotza arki dut ondoaren sabel,ta, leotzean, il-iduri,gizalaba eder odol-gabez zuri.

Ipui zaarrak, atozte gogora!Atozte erregingai begizkoak zora!Bazterrean ikus nerea,ene ta ene asaben oarrezak botea...

Xabier Lizardi

65

Aran ta muño gaiñezAralar aundia,euskotarren zaindariMikel'en mendia:koskak elur-dirdaiekbil ta, dirudiaamets eder mamituortzian geldia.

Yondone goiaingerugaraille goitarra,gure arazo latzaduk bizi-bearra;artarako, nagusidukan Yaun bakarraire bidez dotoigu,damaigun indarra.

* * *

Izotzak estali zungure Euskalerria;mintzo ozenak zabalduberbizkun-berria.ltzal-zokondoetanlore, izotz-bitxia;baiña gaiñetaz ariyauntzen eguzkia.

Izotz-ondo. Neguakparre eme. Gizadilarria gaillurreruntz,muñoak mailladi.Gazte-sail kementsuagoraiño badadi,izozpetik eguzkikyare dik Euzkadi!

1931

BIOTZ-BEGIETAN

64

Xabier Lizardi

Adatsa busti diot negarrez,biotza berotu nerearen garrez,ta ito-larria arin-bearrezleio zekenera dut nerekin narrez.

Berriz-yaio-poza suma nuen...Gezal mugagabez bide-ginyoazen:bizitza-itsaso otxan barea,goiz-eguzkiaren txinpartez erneal

Ezpaiñak dardar, lepo-zaiñak ler-bearrean, muinki dut estu nere ederbesoetan, ta atsa yaurtiki:ta ura bai, egin zan aoan abesti!

Aapaldiak elkarren ondorenyalki ta, uso zuri antzean zetozenitzuli, itxaso urdiña zear,mokoan, edergai, basoaren abar.

Itzuli zetozen aapaIdiak;itzuli zetozen nere uso txuriakAberriarentzat damesgunlegor gizenetik, yai-ostoa lagun...

* * *

Ene leozpetu yare-berri,eusko orok zaitzagu miñen eztigarri,ta besteren gogo-menbetikyare-gagizu usu, geurea gaiturik!

1931

BIOTZ-BEGIETAN

66