asialdiko_animazioa

��

��

��

��

Proiektuaren bultzatzaileak

Laguntzaileak

Hizkuntz koordinazioa

LANBIDE EKIMENA LANBIDE EKIMENA

Egilea(k): Askoren artean

Itzultzailea(k): Uxoa Larramendi eta Mikel Etxebeste

Zuzenketak: Elhuyar Hizkuntz zerbitzuak

Maketa: Lurdes Ansa eta Ainara Sarasketa

Azalaren diseinua: Naiara Beasain

2005an itzulia eta prestatua

Aisialdiko animazioa

LANBIDE EKIMENA I

Aurkibidea

11.. AAIISSIIAARREENN EETTAA DDEENNBBOORRAA LLIIBBRREEAARREENN BBIILLAAKKAAEERRAA................................................................................................................................................ 22

11..11.. AAiissiiaa eettaa ddeennbboorraa lliibbrreeaa hhiissttoorriiaann zzeehhaarr .......................................................................................................................................................................... 22

11..22.. GGaauurr eegguunnggoo ssoozziioollooggiiaa............................................................................................................................................................................................................................ 44

MMaarrxxiissmmooaa eettaa llaannaallddiiaarrii bbuurruuzzkkoo aallddaarrrriikkaappeennaakk ........................................................................................................................ 44

AAiissiiaa eettaa kkoonnttssuummoo--ggiizzaarrtteeaa ...................................................................................................................................................................................... 1100

AAiissiiaarreenn eerreedduu bbuurrggeessaarreenn ddeemmookkrraattiizzaazziiooaa.................................................................................................................................... 1111

AAiissiiaarreenn eerreedduu bbuurrggeessaarrii hheezzkkuunnttzzaattiikk eemmaannddaakkoo eerraannttzzuunnaa ................................................................................ 1144

AAiissiiaarreenn zziibbiilliizzaazziiooaarreenn kkrriissiiaa .................................................................................................................................................................................. 1177

» Langabeziaren fenomenoaren ondorioak ............................................................... 17

» Aisiari eta denbora libreari buruzko oraingo ikuspegia .......................................... 19

22.. AAIISSIIAARREENN EETTAA DDEENNBBOORRAA LLIIBBRREEAARREENN EESSPPAARRRRUU KKOONNTTZZEEPPTTUUAALLAA.................................................................................... 2211

22..11.. DDeennbboorraa lliibbrreeaa eettaa bbiizzii--kkaalliittaatteeaa .............................................................................................................................................................................................. 2222

22..22.. AAiissiiaarreenn kkoonnttzzeeppttuuaa // ddeennbboorraa lliibbrreeaarreenn kkoonnttzzeeppttuuaa ................................................................................................................................ 2277

GGiizzaarrtteeaa eettaa ddeennbboorraa lliibbrreeaa ...................................................................................................................................................................................... 2277

» Denbora librea, gizakiaren historiaren protagonista, berriro ere............................. 27

» Kontzeptuak argitzen (Aldez aurretik jarrera bat hartzeko beharra) ....................... 28

» Denbora librea eta aisia gaur egungo gizartean ..................................................... 31

AAiissiiaarreenn kkoonnttzzeeppttuuaa,, DDuummaazzeeddiieerr--eenn aarraabbeerraa .............................................................................................................................. 3333

AAiissiiaarreenn eezzaauuggaarrrriiaakk ............................................................................................................................................................................................................ 3355

DDeennbboorraa lliibbrreeaa eettaa aaiissiiaa.................................................................................................................................................................................................... 3377

» Bi kontzeptuen arteko bereizketa ............................................................................ 37

» Aisiaren funtzioak .................................................................................................... 41

» Zentzudun denbora librea ....................................................................................... 42

AAiissiiaa eettaa bbiizziittzzaazz ggoozzaattzzeeaa .......................................................................................................................................................................................... 4433

» Gozatzeko oztopo batzuk........................................................................................ 43

» Aisia osasuntsua ..................................................................................................... 46

22..33.. AAiissiiaarreenn eettaa ddeennbboorraa lliibbrreeaarreenn sseekkttoorreeaa ddiimmeennttssiioonnaattzzeeaa ............................................................................................................ 5500


LANBIDE EKIMENA II

33.. AAIISSIIAA EETTAA GGAAZZTTEERRIIAA ................................................................................................................................................................................................................................................ 5522

33..11.. GGaazztteerriiaa ...................................................................................................................................................................................................................................................................... 5533

GGaazztteerriiaa eettaa aallddaakkeettaa .......................................................................................................................................................................................................... 5533

GGaazztteerriiaa mmoottaakk .............................................................................................................................................................................................................................. 5544

GGaauurr eegguunnggoo ggaazztteerriiaarreenn eezzaauuggaarrrriiaakk........................................................................................................................................................ 5555

33..22.. EEssppaaiinniiaakkoo nneerraabbeeeenn aarrrriisskkuu--jjaarrdduueerraa bbaattzzuukk .................................................................................................................................................. 5577

33..33.. SSoozziiaalliizzaazziiooaa aaiissiiaarreenn eettaa ddeennbboorraa lliibbrreeaarreenn bbiittaarrtteezz.............................................................................................................................. 5599

44.. AAIISSIIAA EETTAA AADDIINNEEKKOOAAKK .......................................................................................................................................................................................................................................... 6611

44..11.. AAddiinneekkooeenn ddeennbboorraa lliibbrreeaa.................................................................................................................................................................................................................. 6622

AAddiinneekkooeenn ddeennbboorraa lliibbrreeaarrii bbuurruuzzkkoo zzeehhaazzttaappeennaakk .............................................................................................................. 6622

GGiizzaarrttee--bbaallddiinnttzzaattzzaaiilleeaakk ................................................................................................................................................................................................ 6633

44..22.. AAnniimmaazziiooaa iinnssttiittuuzziiooaann .......................................................................................................................................................................................................................... 6666

IInnddeeppeennddeennttzziiaa mmaanntteennttzzeeaa ...................................................................................................................................................................................... 6677

KKaannppookkoo mmuunndduuaa aauurrkkiittzzeeaa........................................................................................................................................................................................ 7755

DDaassttaammeennaarrii aattsseeggiinn eemmaatteeaa.................................................................................................................................................................................... 7777

RRooll ssoozziiaallaakk bbeetteettzzeeaa.. BBaalliiaaggaarrrriittaassuunn--sseennttiimmeenndduuaa .......................................................................................................... 7799

TTaallddee ssoozziiaall eettaa kkuullttuurraa bbaatteekkoo kkiiddee iizzaatteeaa ........................................................................................................................................ 7799

OOnnggiizzaattee ffiissiikkooaa eettaa ppssiikkiikkooaa.. KKiirrooll--aanniimmaazziiooaa .............................................................................................................................. 8800

NNoorrkk bbeerree ssuussttrraaiiaakk aauurrkkiittzzeeaa eettaa iiddeennttiittaatteeaa sseennddoottzzeeaa .............................................................................................. 8800

EEzzaauuppiiddeeaakk eesskkuurraattzzeeaa eettaa kkuullttuurraa llaannttzzeeaa........................................................................................................................................ 8811

IIssoollaammeenndduuaarrii aauurrkkaa eeggiitteeaa ........................................................................................................................................................................................ 8855

DDiibbeerrttiittzzeekkoo bbeehhaarrrraa bbeetteettzzeeaa ................................................................................................................................................................................ 9944

NNoorrkk bbeerree bbuurruuaarreenn iirruuddii ppoossiittiibbooaa ssoorrttzzeeaa ........................................................................................................................................ 9955

BBeehhaarrrriizzaann eessppiirriittuuaallaakk bbeetteettzzeeaa ........................................................................................................................................................................ 9966

DDeennbboorraa//eessppaazziiooaarreenn ddeessoorriieennttaazziiooaarreenn pprreebbeennttzziiooaa ...................................................................................................... 9966

OOssaassuunnaa mmaanntteennttzzeekkoo hheezztteeaa................................................................................................................................................................................ 9966

PPeerrttssoonnaarreenn aauukkeerreettaann kkoonnffiiaannttzzaa iizzaatteeaa.............................................................................................................................................. 9977

GGaauurr eegguunnggoo eeggooeerraa aahhaazztteeaa ................................................................................................................................................................................ 9977

MMiinnuussbbaalliiaattuuaarreenn iinntteeggrraazziiooaa aaiissiiaallddiiaann .............................................................................................................................................. 110011


LANBIDE EKIMENA III

55.. AAIISSIIAALLDDIIKKOO EETTAA DDEENNBBOORRAA LLIIBBRREEKKOO BBAALLIIAABBIIDDEEAAKK .................................................................................................................................... 112211

55..11.. JJoollaassaa .......................................................................................................................................................................................................................................................................... 112222

HHaauurr--jjoollaassaarreenn iizzaaeerraa ppssiikkoollooggiikkooaa .......................................................................................................................................................... 112233

» Jolasaren teoria psikoafektiboak........................................................................... 123

» Jolasaren teoria funtzionalistak eta naturalistak ................................................... 124

» Jolasaren teoria kognitiboak.................................................................................. 125

JJoollaassaa hheezzkkuunnttzzaa--bbiiddee ggiissaa .................................................................................................................................................................................. 112299

» Jolasaren ezaugarriak eta propietateak ................................................................ 129

» Jolasaren hezkuntzarako aukerak......................................................................... 130

» Jolas- eta jostailu motak........................................................................................ 133

55..22.. LLuuddootteekkaakk .............................................................................................................................................................................................................................................................. 114422

ZZeerr ddiirraa lluuddootteekkaakk??.............................................................................................................................................................................................................. 114422

JJoollaassaarreenn eessppaazziiooaa lluuddootteekkaa bbaatteeaann aannttoollaattzzeeaa .................................................................................................................... 114444

LLuuddootteekkaa bbaatteekkoo jjaarrdduueerreenn pprrooiieekkttuuaa...................................................................................................................................................... 114455

JJoossttaaiilluuaakk eettaa hhaauurrrraarreenn ggaarraappeennaa.............................................................................................................................................................. 114477

GGaasstteeiizzkkoo lluuddootteekkaakk .......................................................................................................................................................................................................... 114488

LLuuddootteekkaa--aarrdduurraadduunnaarreenn pprreessttaakkuunnttzzaa eettaa ggaaiittaassuunn pprrooffeessiioonnaallaa.............................................................. 115511

55..33.. HHaauurrttzzaarrooaarreenn eettaa ggaazztteerriiaarreenn bbaalliiaabbiiddeeaakk ........................................................................................................................................................ 115522

EEkkiippaammeenndduuaakk ............................................................................................................................................................................................................................ 115522

GGaazztteeeennttzzaakkoo iinnffoorrmmaazziioo--zzeerrbbiittzzuuaakk ........................................................................................................................................................ 115599

AAssoozziiaazziioonniissmmooaa...................................................................................................................................................................................................................... 116611

IInngguurruummeenn--hheezzkkuunnttzzaa...................................................................................................................................................................................................... 116644

LLaannaa............................................................................................................................................................................................................................................................ 116688

TTuurriissmmooaa.............................................................................................................................................................................................................................................. 117755

55..44.. AAttaarrii zzaabbaalleekkoo tteekknniikkaakk...................................................................................................................................................................................................................... 117788

MMaarrttxxaa...................................................................................................................................................................................................................................................... 117788

SSiimmuullaazziioo--jjookkooaakk .................................................................................................................................................................................................................... 118877

IIbbaaii--iibbiillaallddiiaa...................................................................................................................................................................................................................................... 119933

IIbbiillbbiiddeeeettaann ggiiddaattzzeeaa,, oorriieennttaattzzeeaa.................................................................................................................................................................. 220011

AAttaarrii zzaabbaalleekkoo tteekknniikkaakk aapplliikkaattzzeekkoo jjookkooaakk .................................................................................................................................... 220066

EEsseennttzziiaa ................................................................................................................................................................................................................................................ 221144

LLaarrrruuaakk oonnttzzeeaa............................................................................................................................................................................................................................ 222211

LLaabbeeaa eettaa ookkiinnttzzaa .................................................................................................................................................................................................................. 222233

NNoollaa pprrooggrraammaattuu bbiiddee eekkoollooggiikkooaakk .............................................................................................................................................................. 223300

LANBIDE EKIMENA 1

AAiissiiaallddiiaakkoo aanniimmaazziiooaa

1.- AISIAREN ETA DENBORA LIBREAREN BILAKAERA 1.1. Aisia eta denbora librea historian zehar 1.2. Gaur egungo soziologia 1.2.1. Marxismoa eta lanaldiari buruzko aldarrikapenak 1.2.2. Aisia eta kontsumo-gizartea 1.2.3. Aisiaren eredu burgesaren demokratizazioa 1.2.4. Aisiaren eredu burgesari hezkuntzatik emandako erantzuna 1.2.5. Aisiaren zibilizazioaren krisia 1.2.5.1. Langabeziaren fenomenoaren ondorioak

1.2.5.2. Aisiari eta denbora libreari buruzko oraingo ikuspegia


LANBIDE EKIMENA 2

1. AISIAREN ETA DENBORA LIBREAREN BILAKAERA 1.1. Aisia eta denbora librea historian zehar PREHISTORIA Ez zegoen denbora librearen eta lan-denboraren arteko bereizketa garbirik, baina

bazeuden jarduera ludikoak eta artistikoak. Aipagarriak dira hor pintura eta ehiza eta gudua

prestatzeko jarduerak.

LEHEN NEKAZARITZA-GIZARTEAK Handik aurrera, Aisiak klaseen arteko muga soziala ezarriko du. Jabeen, gudarien,

apaizen eta jabeak ez direnen figurak agertu ziren. Aisia jabeentzat baino ez zen, haiek

baitziren gizaki libreak. Jabe ez zena langilea eta aldi berean esklabo zen.

GREZIAKO GARAIA Aisiak garrantzi handia zuen, eta lanaren gainetik zegoen balioen eskalan. Aisia bizi-

tzaren zati zen, bizitzaren filosofia da.

Han SCHOLE terminoa agertu zen, Aisialdi, atsedenaldi, lasaitasun, bake, ikastaldi gisa

ulertua. Hortik sortuko zen, geroago, “eskola” hitza.

Horrekin batera, SCHOLASTICOS izenekoak agertu ziren, hau da, Aisialdia zutenak,

jakinduria zutenak. Aisialdia, beraz, lanerako erabiltzen ez den prestakuntza-aldia da.

A-SCHOLIA terminoak lana esan nahi du, eta Aisialdiaren aurrez aurre dago. Alabaina, garai

hartan esklabutza zegoen eta, hortaz, Aisialdia gizaki libreek baino ez.

ERROMAKO GARAIA OTIUM terminoa agertu zen; Seneka-ren arabera, kontenplazio aldia zen, filosofiari

emandako denbora. Horri kontrajarrita, NEC-OTIUM dugu (aisialdirik eza), ondoren NEGOTIUM

= NEGOZIO bilakatuko zena, lanaldia, alegia.

Garai horretan sortu zen gaur egun MASA-AISIA deitzen duguna. Goi-mailako

klasearen kultura elitistatik at geratzen den Aisia zen. Haren helburua kontrol soziala zen,

herriari “ogia eta zirkua” emanez.

PENTSAMENDU KRISTAUAREN GARAIA Lehen unean, benetako “negozioa” arimaren salbazioa dela predikatzen zen; beraz,

justifikatuta zeuden kontenplazioa eta otoitza.


LANBIDE EKIMENA 3

Geroago, aldaketa gertatu zen, III. mendeko Eskola Hedonisten aurkako erreakzio gisa,

eta lana elementu zibilizatzailetzat balioetsi zen, eta Aisia alferkeriatzat, denbora antzu eta

galdutzat ulertu zen. Horrela, lana/atsedenaldia txandaketa agertu zen, “... eta zazpigarren

egunean atseden hartu zuen” delakoari jarraiki.

ERDI AROA Garai hartan, Aisia ez zen ia balioesten.

Gizartea hiru figura nagusik osatzen zuten: nobleziak, nekazariek eta Elizak. Hemen

aisian dabilen NOBLEZIA dugu, denbora gudu-trebetasunak lantzen (torneoak, ehiza, borrokak...)

eta ikuskizunetan (dantzak, abestiak, juglareak...) ematen duena.

NEKAZARIEK etengabe egiten zuten lan, Elizak ezarritako jaiegunetan izan ezik. Han

herri-kultura bat sortu zen, elezahar, balada, sorginkeria, joko, dantza, eta abarretan oinarritua.

ELIZAK, bere aldetik, lana sistema gisa legitimatu egiten zuen, “lanak santu egiten

gaitu” lelopean.

ERRENAZIMENTUA Burgesia agertzea du ezaugarritzat eta, horrekin batera, kultur loraldia eta

humanismoaren gorakada ere bai. Enpresaburu txikiarekin batera, lanaldia murrizteko ametsa

agertu zen. Nekazariek, berriz, ez zuten ia lekurik ikuspegi berri horretan.

KALBINISMOAREN ETA ERREFORMAREN GARAIA Lana berez dago justifikatuta. Langile izatea bertutea da, eta alferkeria bekatua eta

txarkeria. Dogma teologikotzat hartzen zen lanean arrakasta izatea Jainkoak aukeratutakoa

izatearen eta betirako salbazioaren seinale dela. Jaiegunak gutxitu egin ziren eta lan-ordutegien

zurruntasuna areagotu egin zen.

Goi-mailako klaseek, lanik egin gabeko Aisia ez zuten lehen bezala erabiltzen, baizik

eta ondasunen kontsumora bideratu zuten. Protestantismoak berehalakoan agertuko zen

Kapitalismoaren oinarri ideologikoak ezarri zituen.

MODERNITATEA ETA INDUSTRIA IRAULTZA Fabrika agertu zen, aldaketa-elementu gisa. LANGILEA agertu zen, eta hiri handiak

sortu ziren, gizarte urbanoa sendotuz.

Fabrikaren batera, ordutegiak azaldu ziren, lanaldia eta aisia mugatzen dutenak.

Langileen lehen eskaerak agertu ziren:

- 8 orduko lanaldia.


LANBIDE EKIMENA 4

- Ordaindutako asteburuak eta oporraldiak.

- Etengabeko prestakuntza eta birziklatzea.

GAUR EGUNGO GIZARTEA Denbora Librea luzatu egin da, eta gure denboraren % 20 edo % 30 da jadanik; honela

bana genezake: 8 ordu lo egiteko, 8 lan egiteko eta 8 aisialdirako.

Gaur egun, Aisia eta aurrerapena elkarrekin doaz, baina baita aurrerapena eta langabezia

ere. Racionero-ren arabera, langabezia sistema ekonomikoaren “arrakasta” da.

“Aisiaren Zibilizazioan” omen gaude, non lau Aisialdi mota aurki ditzakegun:

- AISIALDI DEMOKRATIZATUA: gidaritza duen klasea lehen baino langileagoa da,

gogor lan egin behar baitu bere estatusari eusteko. Langile-klaseak, berriz, lehen

baino Aisialdi gehiago dauka. Beraz, klaseen artean alderanzketa gertatu da.

Halaber, aisialdiko beste klase bat sortu da: gazte-mugimendu batzuk, hala nola

punkak, hippyak edo beatnikak.

- AISIALDI INDUSTRIALA: Aisiak diru asko mugitzen du. Aisia produzitu eta Aisia

kontsumitu egiten da, katean produzitu eta kontsumitu ere. Ugari dago, eta

poltsiko guztietara egokituta gainera. Publizitate eta marketin ugari haren

inguruan egiten da.

- AISIALDI PRODUKTIBOA: indibidualki, Aisialdi produktiboa ere bilatzen da, hau da,

prestakuntza eta kualifikazio handiagoa, estatusa hobetzearren.

- AISIALDI PRIBATIZATUA: Aisialdi indibidualak eta familiarrak indar hartu du: autoa

zaintzea, etxean bideoak ikustea, musika entzutea...

1.2. Gaur egungo soziologia

1.2.1. Marxismoa eta lanaldiari buruzko aldarrikapenak Aisiaren arazoak, Iraultza Industrialean, dimentsio bikoitza hartu zuen: alde batetik, arazo sozial

bilakatu zen, denek ez baitzuten aukera bera denbora libreaz gozatzeko, eta, bestetik, arazo

moral bihurtu zen, aisiaz gozatzeko eskubidea gizarte-klase jakin bati soilik aitortzen

zitzaionean, langileei ezer egin gabeko tarte oro gaitzetsi egiten zitzaielako.

Pentsalari marxistek denbora librearen gaia aztertu zuten, baina berdintasunik gabeko

lanaren banaketaren injustizia sozialaren ikuspuntutik. Filosofo horiek aisiaren soziologiaren


LANBIDE EKIMENA 5

lehen teorikotzat jo ditzakegu, nahiz eta gaiari, langileek bizi-kalitate hobea izateko eskakizun

humanitarioekin lotuta, zeharka heldu.

Karl Marxek, adibidez, lan industrialeko baldintzak hobetzea eskatu zuen; izan ere,

nahiz eta lana “bizitzako lehen premia” izan, garai hartan esperientzia alienatzailea eta

zentzurik gabekoa bilakatu zen. bere Kapitala liburuan (III. liburua, 48. kap., 3. eranskina),

Marxek honako hau dio:

“Gizartearen benetako aberastasuna ez da lanaren iraupenaren araberakoa, baizik eta

produktibitatearen eta bere baldintza nolabait perfekzionatuen araberakoa. Askatasu-

naren erreinua premiagatik eta kanpotik ezarritako presioagatik lan egiteari uzten

zaionean hasten da”.

Horrek, azken batean, Ongizatezko Estatuaren oinarriak finkatu zituen, non oinarrizko

premiak ahalik eta esfortzurik txikienaz betetzen baitziren, horrela lanaldia murriztu ahal izanik.

Horretarako, hala ere, beharrezkoa zen aldez aurretik lan industrialaren ezaugarriak aldatzea,

sistema ekonomiko komunistaren printzipioen arabera, zeinak gizarte maila guztietan

berdintzen baitzituen lan kopurua eta aberastasunaren banaketa:

“Gizarte komunistan, ez langilearen berehalako lana, ez berak horretan emandako denbora,

ez dira izango produkzioaren eta aberastasunaren zutabe nagusiak, baizik eta denbora

librea izango da, hau da, lanari ematen ez zaion denbora eta norbanakoaren garapen

osorako balio duena”.

Beraz, denbora librea nazio baten aurrerapen sozialaren adierazpiderik garbiena da

Marxentzat, aberastasunaren berdintasunezko banaketaren eta lan egiteko beharraren seinale

izango bailitzateke. Denbora librearen demokratizazio horrek ahalmena ematen dio populazio

osoari aisiaz eta entretenimenduez gozatzeko, klase-desberdintasunik egin gabe. Aisia, orduan,

bizitzako ohiturak aldatzen dituen eta pertsona errealizazio bidean jartzen duen fenomenoa

izango litzateke. Askatasun-tartea ezinbestekoa da gizakiak atseden hartzeko eta

indarberritzeko, baina baita sormen-ahalmenak garatzeko ere. Hori begi-bistakoa iruditzen

zaigu gaur egun, baina ez zen hala Iraultza Industrialaren garaian, langilea, enpresaburuak

gaizki ordaindutako lan-indar soil gisa, esklabo huts zenean.

Aisiaren banaketa bidegabea zen, produkzio-baliabideen jabe zen oligarkia batek soilik

goza baitzezakeen, langileak lanaldi luzeegietan akitzen ziren bitartean; gainera, Paul Lafargue

Marxen suhiaren argudio nagusia ere izan zen. Alferkeriarako eskubidea (1880) liburuan,

oraindik bizimodu lasai eta patxadatsuaz gozatzeko aukera zuten herri primitiboak laudatzen

zituen. Frantzian edo Ingalaterran berriz, familiak bizirik irauteko sei urteko haurrak ere lanera


LANBIDE EKIMENA 6

bidaltzen ziren. Horregatik, Lafarguek alferkeria defendatzen zuen, aisiaren berdintasunik

ezaren aurkako protesta gisa.

Alferkeria sistema ekonomiko kapitalistaren eta ahalegina eta sakrifizioa goratzen

zituen moral puritanoaren aurkako kontzeptu subertsiboa zen erabat; izan ere, atsedena, festa,

jokoa esan nahi zuen, nagikeria, beharrik gabekoa eta denbora galtzea omen zena, hain zuzen

ere. Hori zuzen-zuzenean zihoan orduko burgesek eta enpresaburuek defendatzen zuten

lanaren santifikazioaren aurka, baina, sakonean, azken muturreraino eramaten zuen lan

kopurua eta denbora librea gizarteko maila guztietan berdintzeko premisa marxista.

Baina Lafarguek, gainera, aisiaren balio ekonomikoaren lehen erreferentzia

historiografikoa eman zuen, fabriketako produktua kontsumitzeko denbora gisa. Denbora

librean, garapen industrialak produzitutako ondasunak eta aberastasunak gastatzen ziren,

baina kontsumo hori nagusi zen burgesiaren esku soilik zegoen, hark baitzuen aberastasun eta

denbora libre gehien, langileen gehiegizko lanaren bizkar. Hori, ikuspuntu moraletik bidegabea

izateaz gain, erabat defendaezina zen ikuspuntu ekonomikotik. Beharrezkoa zen langileek ere

denbora libreaz gozatzea eta behar adinako diru-baliabideak izatea, produkzioaren eta

kontsumoaren arteko oreka ekonomikoari eusteko.

Hori horrela, aisiaren demokratizazioa, hau da, denek bizitzaz gozatzeko eskubidea

zabaltzea, izan zen Mendebaldeak Iraultza Industrialaz geroztik izandako gizarte-bilakaeraren

funtsezko ideietako bat. Klaseen arteko gatazkan, mugimendu marxisten kezka nagusietako bat

langileen kultur maila igotzea zen. Ez zuen ezertarako balio eszenatoki politikoan indarra

hartzeak eta lorpen sozial batzuk eskuratzeak, gero langilea horretarako prestatuta ez

bazegoen; ez zuen ezertarako balio lanaldiak laburtzeak eta denbora libre gehiago izateak,

gero langileak horrekin zer egin ez bazekien. Ideia hori oso ongi jaso zuen Marxek berak,

gizakiaren ahalmen intelektualak eta unibertsalak gutxi batzuen esku egon ezin zirela zioenean

(Munné, 1980, 25. or.). Langileen eta elite dirudunen bizi-baldintzak parekatzeko, beharrezkoa

zen hausnartu, kritikatu eta joko demokratikoetan parte hartzeko gai ziren herritarrak

prestatzea, burgesiak edo aristokraziak zituzten aukera berberekin. Horregatik, sindikatuak

Herri Hezkuntzako benetako zentro bilakatu ziren, non militanteen prestakuntza presio sozial

handiagoa egin ahal izateko funtsezko mekanismoetako bat izan baitzen.

Herri Unibertsitateen eta Langileen Ikasketa Zentroen garaia izan zen hura, non

ekonomia, politika eta legeak ikasten baitziren, baina baita literatura modernoa edo artearen

historia ere. Masa-animatzaile handien txanda izan zen, herriari borrokarako grina piztu zioten

hizlari dinamikoena. Paradoxikoki, langileen asoziazionismo horrek lanaldiaren ondoren

geratzen zitzaion tarte laburrean bilatu zuen bere lekua, lan-baldintzak hobetzeko zereginean,

hain zuzen ere; hortaz, aisian lanari begira egiten zen lana, eta ez alderantziz (Kaes, 1971, 52.

or.). Estatu Batuetan, 1886ko maiatzaren 1eko festan emandako lelo ospetsua, lanaldiari


LANBIDE EKIMENA 7

buruzko aldarrikapen horien eredu bikaina da: “Zortzi ordu lanerako, zortzi ordu atseden

hartzeko eta zortzi ordu kulturarako”.

Denbora librearen demokratizazioa, edota atseden hartzen duen kolektiboa handitzea,

funtsezko hiru argudioen arabera moldatu zen (Gómez Pérez, 1988, 22. or.):

1. Lanaldia laburtzea.

2. Lan-baldintzak hobetzea.

3. Soldatak handitzea, baita oporraldian ere.

Gogora ditzagun dinamika horren bilakaeran mugarri diren data batzuk:

• Lan egin dezaketen haurren gutxieneko adina zortzi urtera mugatzea, 1833an

Ingalaterran eta 1841ean Frantzian.

• Hamar orduko lan-eguna, edota hirurogei ordukoa astean, 1847an Ingalaterran,

1860an Estatu Batuetan eta 1900an Frantzian.

• Espainian, haurren lanaldia laburtzea 1902an, eta igandeetako nahitaezko

atsedenaren legea 1904an.

• Eguneroko zortzi orduko lanaldia, edota berrogeita zortzi ordukoa astean, Europa

guztian 1919an instituzionalizatua.

• Ordaindutako oporretarako eskubidea, langile guztientzat, 1936an.

Aldaketa horiek ez dira linealki ez eta aldi berean gertatu herrialde guztietan. Langile frantsesek

aurre egin zioten astean hirurogei orduz lan egiteko 1900ko xedapenari: “Ez diguzue lan egiten

uzten –oihu egiten zuten–. Gosez hilko gaituzue lege horrekin. Ez dugu lege hori nahi, ez

zaituztegu nahi”. Aldi berean, ugazaba filantropiko batzuk, Robert Owen ingelesa adibidez, lan

astunetan ordu gehiegi aritutako langile nekatuak produkzioa moteldu egiten zuela konturatu

ziren; beraz, enpresaburuaren interesak berak eskatzen zuen lanaldia laburtzea (Kaes, 1971,.

54. or.).

Behin-betiko urratsa II. Mundu Gerra amaituta egin zen, Gizakiaren Eskubideen

Adierazpen Unibertsalaz (1948); bere 24. artikuluan, hauxe berretsi zuen:

“Pertsona orok du eskubidea atseden hartzeko, aisiaz gozatzeko, lanaldia arrazoizko

moduan mugatzeko eta aldizka oporraldi ordainduak izateko”.

Orain, hauxe dugu galdera: lanaldia pixkanaka murrizteak, historian zehar gaur egungo

35 orduak proposatzeraino lortu delarik, gaurko gizakiaren bizi-kalitatea hobetzeko benetan

balio ote duen. Nora doa giza lana? (1950) eta Lanaren apurrak (1968) izenburua duten bi

analisi zorrotz baina etsigarritan, Georges Friedmann-ek, oraindik ere, XX. mendearen bigarren


LANBIDE EKIMENA 8

zatian ezaugarri tamalgarri eta alienatzaile batzuk ikusten zituen lan industrial teknifikatuan –bai

sistema kapitalistan, bai estajanovistan-. Hona hemen ezaugarri horietako batzuk:

• Zereginak zatikatzea, “lana apurka” egitea; horrek suntsitu egiten du gizakiak bere

lanaren emaitzarekin duen berehalako harremana, sormenaren eta ekimen

pertsonalaren sintoma oro ezabatzen baitu.

• Ia lanpostu guztiak trukagarriak dira, langilearen aldetik egokitzapen aldi txiki bat

besterik eskatzen ez duten zereginen espezializazioaren ondorioz.

• Gizakia makinaren menpe dago, hura produkzio-katearen beste begi bat bailitzan

ikusteraino, industriako engranajearen beste pieza bat, alegia.

• Lan-kadentzia eta –erritmo automatizatuak, eta otorduetarako tarteak ezabatzea,

produkzioan ahalik eta eraginkortasunik handiena lortzeko.

• Zeregin monotono eta aspergarriak, sormenerako aukerarik eza: “ogia tristuraz eta

asper eginda irabaziko duzu”; ondorioz, jarrera depresiboak eta lanerako erabateko

motibaziorik eza sortzen dira.

• Neke fisikoa eta gozatzen ez den baina bizirik irauteko beharrezkoa den lanarekiko

morrontza psikologikoa; ondorioz, alienazio handiak izaten dira eta nortasuna pobretu

egiten da.

• Pertsonarteko harremanak okertzea, bai produkzio-katearen zurruntasunagatik, bai

langile-taldeen arteko lehiaren errefortzuagatik.

• Hiri handietako auzuneetan, kalitate eskaseko etxe industrialen ekosistema agertzea,

batere osasuntsua ez dena, kutsadura, populazioaren dentsitatea eta maila ekonomiko

eskasa direla-eta; ondorioz, bizi-baldintza miserableak sortzen dira.

Lan industrializatu horrek interesa erabat galdu zuen herritar arruntarentzat; izan ere, egunean

zehar, bere pentsamendu bakarra fabrikatik ahalik eta lasterren irten eta errealitatetik ihes

egitea zen. Horrela, Friedmann-ek aisialdiari bertute ia terapeutikoak egotzi zizkion, atsedena

eta liberazioa baitzen, gutxieneko orekarentzat ezinbestekoa. Bere hitzetan, eguneroko

bizimoduaren tentsioak eta frustrazioak kitatzeko zen aisialdia, giza aberastasuna eta

errealizazioa ahalbidetzen zituena, hori ez baitzen jadanik posible lanean (Friedmann,

1961, 181. or.).


LANBIDE EKIMENA 9

Ildo beretik ibili zen Erich Weber (1969), harentzat konpentsazioa baitzen aisiaren

funtziorik garrantzitsuenetako bat. Konpentsazioa norbanakoa nortasuna desoreka dezaketen

ondorio batzuetatik askatzeko prozesua izango litzateke, desio erreprimitu batzuk betetzea,

arazoak zuzenean gaindituz edota bete gabeko nahiak zeharka ordeztuz. Aisiaren

konpentsazioaren alderdirik esanguratsuenak hauexek ziren, Weber-en arabera:

• Ospe handiagoko estatus sozial bat aitortzea, batez ere gizarte-estimazio handirik

gabeko lana duten langileengan.

• Entretenitzea eta plazerra, eguneroko bizimoduaren monotonia, plangintza, arautzea

eta uniformetasuna hausten duten aldetik.

• Nor bere baitara biltzea, bakardadea eta nork bere burua aurkitzea, mundu

modernoaren zaratak, presioak eta presak sortutako barne-aztoramena alde batera

uzteko.

• Pertsonarteko harremanak, lagun minak bilatzea eta borondatezko gizarte-zerbitzuren

bat eskaintzea, isolamenduari, bakardadeari eta lanarekiko kezka handiegiari aurre

egiteko.

• Kulturarekiko interesa, birziklapen profesionala, ikastaroak egitea eta hezkuntza ez-

-formaleko besteko modalitateak, hezkuntza-gabeziak konpentsatzeko, pertsonalki eta

profesionalki aurrera egiteko, autoestimua eta konfiantza areagotzeko edota munduari

buruz informazio handiagoa izateko.

• Autodeterminazioa, hau da, erabakiak hartzeko garaian askatasuna eta autonomia

izatea, soldatapeko bizimoduaren mugei eta menpekotasunei nahiz merkatuko legeen

bide zurrunei eta manipulazioari kontrajarrita.

Horrela, konpentsazioa aisiaren fenomenoaren oinarrizko prozesu psikologikotzat azaltzen da,

baina pertsonarentzat oreka fisiko eta mentala berreskuratzeko baliabidea da. Sakoneko

arazoa hauxe da, oraindik ere: nolako edukia izan behar duen denbora librearen espazio

horrek, pertsonarentzat aisialdi benetan aberasgarria izan dadin. Izan ere, aisia disfuntzionala

edo desegokia bada, utzi egingo dio bere funtzio konpentsatzailea betetzeari, eta hori

gainerako denbora sozialak bete beharko du. Aisian zer egin galderari erantzuten saiatzea izan

da gaurko kontsumo-gizartearen estrategiarik onena.


LANBIDE EKIMENA 10

1.2.2. Aisia eta kontsumo-gizartea XX. mendearen hasieraz geroztik denbora libreak izan duen gero eta garrantzi handiagoaren

adierazle izan zen, nazioartean, Nazioen Sozietatea delakoa sortzea eta, haren baitan,

langileen aisien erabilerak planteatutako arazoak gero eta gehiago kontuan hartzea. 30eko

hamarkadan burututako hainbat kongresuk, gero eta herrialde partaide gehiagorekin, mende-

baldeko zibilizazioaren uste orokorra jaso zuten. Bilkurarik aipagarrienak haiexek izan ziren

(Monera Olmos, 1984, 321. or.):

• Lanaldiaren Iraupenari eta Aisiari buruzko konferentzia, Washington, 1919.

• Denbora Librea Aprobetxatzeko Nazioarteko I. Kongresua, Lieja, 1930.

• Aisiari eta Olgetari buruzko I. Kongresua, Los Angeles-ko Joko Olinpikoekin bat egin

zuena, 1932.

• Langileen Denbora Librearen Antolamendurako Nazioarteko Kontseilua izeneko

erakunde unibertsala sortzea, 1934.

• Denbora Librea Aprobetxatzeko Nazioarteko II. Kongresua, Brussela, 1935.

• Aisiari eta Olgetari buruzko beste Kongresu bat, berriro ere Olinpiadekin batera,

Hamburg, 1936.

• Lanari eta Alaitasunari buruzko Nazioarteko Kongresua, Erroma, 1938.

Garai horietan, Europa osoan eta Estatu Batuetan denbora libreko elkarte, kirol- eta mendizale-

-elkarte, biltoki eta osagai sozial handiko hainbat obra erlijioso, hala nola Oratorio Salestarrak

eta Patronatu Katolikoak (non haurrei eta gazteei dibertsio osasuntsuak eta hezitzaileak

eskaintzen saiatzen baitziren), eta abarren gorakada izugarria gertatu zen. Horrekin batera,

gizartearen aisialdirako eskaintzez betetako ekimen politiko ugari izan zen, hala nola Misio

Pedagogikoak Espainian, Gazteria Musikalak Frantzian, kanpalekuen eta gazteentzako

aterpeen moda Europa osoan, tarifa murriztuko bidaia-agentziak, etab. (Kaes, 1971, 57. or.).

Aisiaren gaia interesgarria izaten hasi zen mendebaldeko gobernuentzat, Leo Lagrange

frantsesaren testu honetatik ondoriozta dezakegunez (Monera Olmos, 1984, 322. or.):

“Gure helburua, sinplea eta gizatiarra, gazte frantsesei beharrezkoa duten poza eta

ongizatea kirolaren praktikan aurki dezaten da eta, aldi berean, denbora libreko jardueren

erakunde bat eratzea, langileek euren lan gogorraren saria eta entretenimendua lor

dezaten. Berrogei orduko lanaldiak, ordaindutako oporrek, gure herrialdeko langileek eta

herritarrek lanak erabat harrapatzen ez dituen bizimodua eskuratzeak, denbora libreko

jardueren antolamenduaren arazoa dakarkigute: kirol-jarduerak, turistikoak, kulturalak, non

bat egin behar duten, eta elkarren osagarri izan, ikasketa, paseo, kanpaleku, bidaia,

ikuskizun eta jaien plazerrek”.


LANBIDE EKIMENA 11

Zein izan zen aisialdiaren arazoaren ezohiko interes horren arrazoia? Erantzuna konplexua

da, eta berez bi ikuspuntutatik ondorioztatzen da.

Alde batetik, herriak aisialdia irabazi zuen. Hori ikusi dugu jadanik. Lanaldia gero eta

gehiago murriztearen ondorioz, eta gizarte-ongizate eta bizi-kalitate hobeari esker, langileek,

pixkanaka, ordura arte burgesiarenak soilik ziren jarduerak, lekuak eta oporraldiko luxuak

eskuratu zituzten. Kuantitatiboki, aisialdiaz gozatzen zuen masa soziala askoz handiagoa zen

jadanik 1920-1930 hamarkadan.

Bestalde, aisialdia benetako arazo bilakatu zen, batez ere hiri handietan. Aisialdia

gizarte industrialaren bizitza-erritmora moldatzearen seinale ona da: pertsonek lan egiten dute,

sistemara egokitzen dira, arauak betetzen dituzte eta, ondorioz, merezitako denbora libreaz

goza dezakete. Osagai horietakoren bat desagertzen denean, desegokitzapen sozialeko

egoerak sortzen dira, jarduerarik gabeko denbora librean areagotu egiten direnak: langabezia,

immigrazioa, krisi ekonomikoa, Lege Lehorraren ondorioak, delinkuentzia eta gangsterismoa

dira Amerikako hirietan 20 eta 30eko hamarkadetan izan zituzten arazo larrietako batzuk, hala

nola Chicagon eta New Yorken (Lundberg-Komarovski-McIllnezy, 1934).

Aisialdiaren errealitate berri horren ondorioz, soziologiaren ikerketa zientifiko gero eta

esanguratsuagoak izan ziren, jadanik erabat demokratizatutako aisialdiak sortuta, agertu ziren

arazo sozial, politiko, ekonomiko eta kulturalei buruz.

1.2.3. Aisiaren eredu burgesaren demokratizazioa Aisia bere interesetarako nahita erabiltzen zuen gizarte-sistema modernoaren lehen

kritikari handia Chicagoko unibertsitateko irakasle bat izan zen, David Riesman izenekoa, bere

jendetza bakartia (1948) liburuarekin. Riesman-ek azpimarratzen zuenez, balioak gero eta

gehiago galtzen ziren fabriketako lan automatizatu eta alienatzailean, populazio ia guztiarentzat

berdina zen lan hartan, alegia. Hori horrela, gizakiari aisialdia besterik ez zitzaion geratzen bere

aukerak egiteko eta bera izateko. Alabaina, aisia nahitaez kontsumitu beharreko gizartera

egokitzeko mekanismo huts bilakatu zen, komunikabideek gidatua eta manipulatua. Ondorioz,

aisiak galdu egin zituen pertsonari eskaini beharreko indibidualtasuna, autonomia eta garapen

pertsonalaren ezaugarriak. Horrela, aisiaren zibilizazioaren biztanlearen eredu berria izaki

indibidualista eta heterogidatua zen, hau da, kanpotik modek, neurrigabeko informazioak eta

inguruneko eskakizunek mugitzen zutena. Baina okerrena hauxe zen: gizaki hark besteekiko

inguruarekiko menpekotasuna onartzea, eta horregatik kontsumitzea.

Riesman-ek nahiko ongi asmatu zuen kontsumo-zibilizazioaren ezaugarririk esangu-

ratsuenak aurreikusi zituenean; zibilizazio horrek adierazpiderik gorena II. Mundu Gerraren


LANBIDE EKIMENA 12

ondoren izan zuen, Estatu Batuetan. Martha Wolffenstein-ek (1955) eta Margaret Mead-ek

(1957), artikulu banatan, aisia kontsumistaren eredu horren bultzatzaileak aipatu zituzten:

• Lehenik eta behin, II. Mundu Gerraren ondoren, oparotasun ekonomiko handiaren aldia

etorri zen; garapen teknologikoak eta produkzioaren gorakadak lana hobeto banatzea

izan zuten ondorio, eta aberastasunaren banaketa demokratikoagoa ere bai.

• Ikuspuntu ekonomikotik, onartuta zegoen ugari kontsumitzea produkzioaren erritmoaren

sostengatzaile bihurtu zela; hortaz, ezinbestekoa zen aisialdirako espazio bat izatea –

asteburuak eta oporrak–, industrian produzitutako ondasunei eta produktuei irtenbidea

emateko.

• Bizi-mailak gora egin zuen eta aisia gizarte-klase guztietara gauza benetan garrantzitsu

gisa zabaldu zen, ordaindutako oporrek eta asteburuetako atsedenaldiek ematen zuten

ahalmen handiagoa zela-eta, besteak beste.

• Populazioak hiri handiak utzi eta etxebizitza hiri inguruetara aldatzea erabaki zuen,

naturatik hurbil dauden espazio irekien bila, kirol-aisiez edo ibilaldiez gehiago gozatu

ahal izateko; urrezko Kalifornia imitatu beharreko paradisu bilakatu zen.

• Telebista AEBko biztanle guztien etxeetan sartu zen, eta publizitatea berehala azaldu

zen beharrizan eta gurarien sortzaile gisa, balioak manipulatuz, arau moralak lasaituz

eta ohitura sozialak parekatuz; horrek guztiak aisiaren kontsumo masifikaturako bidea

zabaldu zuen.

• AEBko ezaugarriak zituen kontsumo ugaria oso positiboki balioesten zen, herrialde

baten garapen eta ongizate sozialaren adierazle gisa eta, neurri batean, Bloke

Komunistako bizimoduari kontrajartze ideologiko gisa.

• Horren ondorioz, plazerraren eta ludikotasunaren moral berria garatu zen —Fun Morality—,

hedonismoa, gaitzetsi beharrean, goratu egiten zuena eta, pixkanaka, laneko ahaleginaren

eta sakrifizioaren etika puritanoa alde batera utzi zuena. Planteamendu horren arabera,

aisia ez zen jadanik gauza txartzat jotzen, baizik eta derrigorrezkoa izatera ere iritsi zen.

Laburbilduz, denbora librea, lan-obligaziorik ez zegoen denbora ez ezik, erabilera

pertsonalerako denbora ere bazen orain, norbera gogobetetzea eskaintzen zuena eta sozialki

ongi ikusia (Kaplan, 1960). Plazerra laneko esfortzuaren sari gisa ikusteko jarrera-aldaketa hori,

1950-1960 hamarkadan oso modan egon zen hitz berrian laburbiltzen da: “laketzea” hitzean.

Kontsumoak laketze-espazio hori betetzen jakin zuen, pertsonen bizitza pribatuan sartuz eta

hura gidatuz, aisia betetzeko eta dirua gastatzeko jarduera ugari eskainiz, hala nola “hobby-ak”,

“do it by yourself” eta etxeko eta familiako beste hainbat entretenimendu. Denbora librearen

oinarri horrek ekarri zuen amets amerikarraren irudi bukolikoa, “American Way of Life” delakoa:

Kalifornia, Beach Boys-en musika, “home sweet home”, Pop-Art delakoa eta kultura sistema

kontsumistaren menpe ezartzea.


LANBIDE EKIMENA 13

Panorama hura ikusta, David Riesman-ek autokritika zorrotza egin zuen Oparotasuna,

zertarako? (1964) bere liburuan, non Aisiaren Soziologia modernoaren oinarriak ezarri

baitzituen. Bere ondorioak askoz ere pesimistagoak izan ziren, berak 1955ean Chicagon

sortutako azterlan soziologikoen institutu batetik egindako ikerketen ondorioz; institutu hura

aisiaren arazoa berariaz aztertzeko sortu zuen, hain zuzen ere. Gerra osteko euforia

sozialarekin bat egin gabe, Riesman-ek AEBko gizartearen pentsamoldea eta jarrerak gaitzetsi

zituen, xahutzearen benetako filosofiaren biktima zelakoan, materialismo hutsean erori baitzen.

Aisia mota guztietako ondasun baliagarrien eta alferrikakoen kontsumorako eszenatoki bilakatu

zen, eta kasurik gehienetan, norbanakoarengan erreakzio pasiboak eta gainerako kontsumi-

tzaileak egiten zutenaren imitatzekoak sortzen zituen.

Aisiaren industria berriak, oporraldirako elkarteak eta entretenimendura bideratutako

enpresak masa sozialaren konformismoa izan zuten aitzakia ugaltzeko, eta norbanakoari oku-

patuta egoteko produktuak eta egoerak eskaintzeko. Eta denbora librea demokratizatzearekin

batera, paradoxikoki, askatasuna eta berezkotasunaren ukazioa iritsi zen, publiko guztientzako

kultur azpiproduktuak eskainiz, kontsumitze hutsa beste helbururik gabe. Laburbilduz, aisiak

lanaren menpekotasun-mekanismo berberei jarraipena eman zien, askoz baliabide sotilagoak

erabiliz, hori bai. Beraz, Estatu Batuek lortutako oparotasun-irudi horren ondoren, zilegi zen

oparotasuna zertarako? (Riesman, 1964) galdera.

Sakonean, galdera horren bidez jakin nahi zuena hauxe zen: aisia kontsumista eta

despertsonalizatzaile hori gizakiarentzat benetan positiboa ote zen. Riesman-en liburuak

zekarren pesimismo sakonak eragin handia izan zuen soziologo askorengan, ondorio berberak

atera baitzituzten urte batzuk geroago (Grosjean, 1980):

“Aisiak ez gaitu askatzen. Are gehiago alienatu egiten gaitu. Kontsumo-gizarteak irtenbidea

eman behar dio bere produktuei eta aisiak merkatu aparta eskaintzen dio. Lanorduetan

ikusten dugun esplotazio berbera ageri da ordu libreetan ere. Denbora librea, berez, ez da

gero eta handiagoa; murrizteko arriskua ere badu. Hasi gara konturatzen ez dela nahikoa

lan profesionalari emandako denbora laburtzea, denbora librea luza dadin”.

Azken batean, lan automatizatuak langile askoren igurikapenak betetzen ez bazituen, aisiak

ere ez, jokabide kontsumista hutsarekin nahastu baitzen. Riesman-ek hauxe proposatu zuen:

1. Lanari berriro zentzua ematea, hori baitzen, oraindik ere, pertsona eraikitzeko funtsezko

errealitateetako bat.

2. Aisia kultur balio gisa berreskuratzea, norberaren askatasun eta sormenerako aukera

gisa, kontsumismoaren masifikazioarekin kontrajarrita.


LANBIDE EKIMENA 14

Horixe da aisiaren soziologiak 60ko hamarkadaz geroztik definitu duen hezkuntza-kezka, batez

ere Europan eta UNESCOren eskutik.

1.2.4. Aisiaren eredu burgesari hezkuntzatik emandako erantzuna

Aurreko analisi soziologikoek zehatz-mehatz erakutsi zituzten mendebalde guztian zabaldutako

aisiaren ereduaren baldintzak eta ezaugarriak. Baina, nahiz eta ikerketa horien ondorioak

nahiko negatiboak izan, soziologoek ez zuten alternatiba eraginkorrik irudikatzen aisiaren

arazoari zentzu gizatiarragoa emateko garaian; teoria eta ekintza bateratzea falta zen.

Ikuspegi horren aitzindari bat Karl Mannheim (1950) hungariarra izan zen, ulertu

baitzuen aisia ezin zela enpresen manipulazio degradatzailearen esku utzi, ez eta

pertsonaren autonomia ukatzen duen Estatuaren araupetzearen esku ere. Haren ideia

aisiaren plangintza demokratikoa martxan jartzea zen, kultur garapenerako jarduera ez-

-komertzialak bultzatzeko. Aisia garapenerako aukera gisa hartzen duen ikuspegi hori bat

dator Mendebaldeko kultur politikek geroago, 60ko hamarkadan, egin duten plantea-

menduekin, gizarte- eta kultur demokratizazio handiagoa lortu nahi izan dutenean, kultura

ahalik eta pertsona gehienen esku jarriz. Ondorioz, aisiaren arazoa Herri Hezkuntzaren

esparruan geratu zen (Ventosa, 1993, 33. or.).

Beharbada, Joffre Dumazedier frantsesa izan da autorerik ospetsuena gai horri

dagokionez, bere idatziengatik ez ezik, baita 1945ean sortutako Peuple et Culture herri-

-hezkuntzaren mugimenduan izandako esperientziagatik ere. Bera izan zen lehena aisia

fenomeno globalizatutzat eta berez (ez lanari lotuta) aztergarritzat jotzen. Zibilizazio teknifikatu

modernoak hezkuntza-beharrizan berriak sortzen zituela ulertu zuen, batez ere eskolatik eta

lantokitik kanpo eta, horregatik, denbora librea berreziketarako erabil zitekeen espazioa izan

zitekeela, gizakiari etengabeko aldaketa sozialetara egokitzen laguntzeko. Beraz, Dumazedier-

-ek aisiaren azterketa dinamika soziokulturalari berari lotuta egin zuen eta, Mannheim-en ildotik,

aisialdiko jardueren antolamendua gizarte osoaren kultur aurrerapena ziurtatzeko gako

politikotzat aurreikusi zuen (Lanfant-ek aipatua, 1978, 135. or.):

“Ekintza soziokulturalaren forma antolatua da, edozein gizarte-klasetako eta ikasketa-

-mailatako langileengana zabaltzen dena, gero eta jarduera eta erakunde anitzagoen

bitartez, zibilizazioak dakartzan aldaketa tekniko eta sozialetara ahalik eta hobekien

egoki daitezen”.


LANBIDE EKIMENA 15

Dumazedier konbentzituta zegoen lanaldia laburtzea atzerabiderik gabeko errealitatea

zela, “Aisiaren zibilizaziorantz” (1962) liburuan defendatzen zuenez. Baina aisiaren hezkuntza-

-premiak, testuinguru soziokulturalaren baldintzapenek ez ezik, norbanako bakoitzak denbora

libreari dagokionez duen egoerak ere erabakitzen dituzte. Azken batean, gero eta denbora libre

gehiago eta aisialdiko jarduera gehiago izatea haien erabileraren araberakoa da eta, halaber,

norberaren jarrera pertsonalaren araberakoa. Azken kezka hori izan zen, ziurrenik, Denbora

Libreko Hezkuntzaren premia defendatzeko arrazoi nagusia; izan ere, Dumazedier-entzat,

denbora librea espazio anbiguoa zen, gure garaiko balio-gatazkak areagotzeko joera zuena.

Beraz, norbanakoak benetako dilema moral bat aurkitzen zuen bere aisia eraikitzeko garaian:

“Aisiaren funtsezko ezaugarria anbiguotasuna da. Aisialdi aktiboak nahikoak al dira

zibilizazio industriala gizatiarrago egiteko? Haiek ere anbiguoak dira. Kultura sozial baten

aurrerapena bultza dezakete edota, alderantziz, haren atzerakada. Norbanakoa gizartean

parte hartzera bultza dezakete edota, alderantziz, gizartetik ihes egitera. Laneko bizitza

oreka dezakete edota, alderantziz, lanak planteatutako arazo tekniko eta sozialekiko interes

oro deuseztatu”.

Laburbilduz, nola lortu aisialdirako dudan eskubide indibidualak eta laneko, eskolako, familiako

eta komunitateko konpromisoaren balioek talka egin ez dezaten? Eta nola bultzatu aisian

esfortzuaren eta plazerraren, partaidetzaren eta ihesaren, kulturaren eta dibertsioaren arteko

oreka? Ikus dezagun nola agertzen den kontrajartze hori honako eskema honetan:

DENBORA LIBRE PERTSONALA AISIA GIZARTEAN

• Indibidualismoa

• Norberarentzako aisia

• Pasibotasuna, ihesa

• Hedonismoa

• Dibertsio hutsa, kontsumoa

• Besteekiko konpromisoa

• Familiako aisia, komunitarioa

• Partaidetza soziala

• Esfortzua, nolabaiteko lana

• Kultur garapena

Hemen erakutsitako anbibalentzia morala eta ideologikoa da, promesez eta aldi berean

mehatxuz betea, hezkuntza-eskakizuna egiten duena, pertsonari bere oreka berreskuratzen

lagunduko diona eta humanismo berri baten balio positiboak erakutsiko dizkiona. Horregatik,

Dumazedier-en proposamenik originalenetako bat, aisiaren analisi soziologikoa egitean, aisia

eta ekintza bateratzea izan zen eta, jakina, ikuspegi horrek interes handia piztu zuen

animatzaile soziokulturalen eta gizarte-hezitzaileen artean, ordura arte soziologia gauza

abstraktutzat eta teorikotzat soilik hartu baitzen.


LANBIDE EKIMENA 16

Problematika hori, ikusi dugunez, gizarte-maila guztietan kultur garapena planifikatzen

duen ekintza soziopolitikoaren bidez konpondu nahi da, baina oinarrizko hezkuntza-irizpide

batzuekin, pertsonari bere denbora librean duen dilema moral horri aurre egiten laguntzeko.

Horrela, lanetik kanpoko denborak hezkuntza-funtzioa beteko du, eta norbanakoari informazioa

jasotzen, aisialdiko alternatibak anizten eta aldaketa teknologikoek planteatutako beharrizan

berrietara egokitzen lagunduko dio. Dumazedier-en ondorioa hauxe da: eskolak, eta oro har

irakaskuntza formal guztiak, ez dio jadanik behar adinako erantzunik eskaintzen gaurko

gizakiari; beraz, Denbora Libreko Hezkuntza on bat ezinbestekoa da gaur egungo gizartean.

Teorialari frantsesak irudikatutako hezkuntza-praktikan, animatzaileek iritzi-gidari gisa

jokatu beharko lukete, jendearen kezkak eta beharrizanak jaso eta bideratzeko. Zentzu

horretan, eta zenbait kritikari marxistaren doktrinen aurka, helburua ez da sekulan manipulazio

ideologikoa, baizik eta herritarrek autogestionatutako ekintza soziokulturalaren politika. Azken

xedea ez da doktrinatzea, ez eta aisiak homogeneizatzea ere, baizik eta bizi-kalitatea hobetzea

eta denbora libreaz berdintasunez gozatu ahal izatea, informazioa, prestakuntza zientifikoa,

hausnarketa, kritika, kontenplazio artistikoa, kultur garapena, giza harremanak eta demokrazia

lantzeko espazioa den aldetik.

Laburbilduz, Dumazedier-ek ekintzaren soziologiarako duen garrantzia garbi geratzen

da orain oso ezaguna eta erabilia baina orduan berria zen terminologian: “ekintza soziokul-

turala”, “animazioa”, “herri-kultura” eta “herri-heziketa” dira 60ko hamarkadan sartutako eta

definitutako termino batzuk. Geroztik, jendearen kultur beharrizanak betetzeko ahaleginak,

kultura demokratizatzeko estrategiak eta Animazio Soziokulturaletik eskainitako parte hartzeko

teknika guztiak izan dira, aldaketa handirik gabe, denbora librearen problematika definitu

dutenak. Horrekin batera, aisiaren arazoari buruzko erakunde publiko eta ikerketa-zentro ugari

sortzea, soziologiaren adar honi Ekialdeko herrialdeek eta garapen-bidean daudenek egindako

lehen ekarpenak eta, gainera, Aisiaren Pedagogiari buruzko lehen ikerketa batzuei Europako

hainbat unibertsitatetan ekitea ere bai (Monera Olmos, 1984, 326. or.).

Aldi berean, dezente ugaritu dira aisiaren kudeaketarako eta oporretako zerbitzuetarako

enpresak, komunikabideen eta publizitatearen hedapenari esker, neurri batean. Alderdi hori

Espainian 70eko hamarkadan garatu zen bereziki eta, batez ere, demokrazia iritsi zenean.

Zalantzarik gabe, industria horiek guztiak demokratizazio informatibo, kultural eta sozialaren

bitarteko ezin hobe bihurtu dira baina, aldi berean, baliteke norbanakoaren sormen-askatasuna

mugatu izatea neurri batean, propaganda-praktiken eta jarrera kontsumista hutsen bitartez.

Hain zuzen ere, kontsumo-gizarteak eskainitakoaz bestelakoak diren aisialdi-alternatibak

sustatzea da Denbora Libreko Hezkuntzaren helburu nagusietako bat.


LANBIDE EKIMENA 17

1.2.5. Aisiaren zibilizazioaren krisia 1.2.5.1. Langabeziaren fenomenoaren ondorioak Denbora Libreko Hezkuntza serioski planteatzeko beharra behin-betiko mahai gainean jarri

duena, zalantzarik gabe, langabeziaren arazoak eragindako aisialdi-eredu burgesaren porrota

izan da. 1973an petrolioaren crack hura gertatuz geroztik, lan kopurua etengabe murriztu da,

eta jende askok ikusi du bere burua lanik gabe bizitzera behartuta. Ez dago jadanik denentzako

lanik, eta hori irtenbide ekonomiko eta sozial zaileko arazoa dugu, ez berria delako –beti egon

da populazioaren ehuneko bat langabezian–, baizik eta bere neurri kuantitatibo eta

kualitatiboagatik. Langabezia ekarri duten eta egiturazkoak diren kausa batzuk hauexek dira:

• Produkzioaren automatizazioa eta robotizazioa.

• Hirietako populazio aktiboaren gorakada handia, landa-guneetako immigrazio ugaria

dela-eta, eta emakumea lan-munduan sartzea.

• Kontsumo-ahalmena murriztea, batez ere neurriz kanpoko produkzioaren eraginez, eta

erosteko ahalmena galtzea, krisiaren ondorioz.

• Industriak gehiegi pribatizatzea, birmoldaketak eta kanporatze ugariak eragin dituzten

krisi-egoeren ondorioz, ia beti.

• Mugagabeko hazkundearen eredu ekonomikoak, arrazoi humanitario eta ekologikoen-

gatik zalantzan jarrita, izan duen porrot orokorra.

• Ekonomia gero eta gehiago hirugarren sektorekoa izatea, lanari behin-behinekotasun

eta ezegonkortasunezko beste baldintza batzuk ezarri dizkiona.

Arazo horren ondorio lazgarrietako bat, lanaren kontzeptuak berak izan duen aldaketa daukagu.

Lanak galdu egin du giza errealizaziorako espazioaren kategoria, eta ogibide huts bilakatu da.

Lanaren nozioaren ordez “lanpostuarena” dugu orain, eta hori are larriagoa da lanaldiak gero

eta murritzagoak direlako, lan batzuen eta besteen artean desberdintasun handiak daudelako

eta lanpostuen behin-behinekotasuna gauza orokortua delako.

Lan egonkorrik ezak pertsonen denboren sistema erregulatzailea desegituratu egin du,

gainera. Lehenik eta behin, nahitaezko denbora libre gehiago dago, edota, hobeki esan,

denbora huts eta zentzugabe gehiago, galdu eta lausotu egiten dena, ezer egitekorik eta

ordutegirik ezean. Lanpostu seguru eta luzerakorik gabe, normala da porrotaren eta

frustrazioaren sentimenduak sortzea; gainera, gizartean gauza baliagarririk ez egitearen

sentsazioak kalte handia eragiten dio pertsonaren autoestimuari.


LANBIDE EKIMENA 18

Langabeziaren arazoa dela-eta, pertsona askok ez dute aukerarik euren denbora

koherenteki antolatzeko, ez baitute inolako erreferentziarik. Nola eraiki harreman soziokultural

orekatua denbora librearen eta lanaldiaren artean, azken hori desagertu egin bada? Denbora

guztia dago gure esku, amorragarriro hutsik, eta hainbeste ordu jarduerez nola bete ezin

asmaturik, asaldatu egiten gara. Ondorioz, oso zaila da ikuspuntu horretatik aisialdi benetan

positiboa ulertzea, pertsonarentzat jarduera sortzaile eta aberasgarriez betetakoa, alegia.

Aitzitik, denbora libre luze hori baldintzatzen duten faktoreek areagotu egin ditu gure

zibilizazioko arrisku sozialeko egoerak. Arazo hori berbera ikus dezakegu ingurune

marjinaletako eskolatu gabeko haurrengan. Haurren eta nerabeen jolasei kaleak eskaintzen

dizkien arriskuak, asteburuetan gazteek kontsumitzen duten alkohol kopurua, drogen

munduarekin erraz eta noiznahi harremanetan jartzea, lan normalizaturik ezean baliabide

ekonomikoen beharrak bultzatutako delinkuentzia eta beste hainbat egoera ditugu, hain zuzen

ere denbora librea dagoenean indar bereziz agertzen direnak.

Horrela, ia bi mendez denbora libreaz gozatzeko eskubidea eskuratzeko borroka egin

ondoren, orain lana bilakatu da gaitz guztien konponbide, denbora libreak gero eta gehiago

baitauka halako anbiguotasun bat, erabat onuragarria ez dena. Lana izatea irtenbiderik onena

da giza denboren logika berrantolatu ahal izateko baina, gainera, aukera bakarra da kontsumo-

-gizarteak eskaintzen dituen aisialdi-ondasunetarako ezinbesteko baliabideak lortzeko.

Gainera, esan beharra dago denbora librea komunikabideen manipulaziorako oso

espazio aproposa bilakatu dela. Izan ere, aisiaren zibilizazioko proposamenak funtsean

kontsumistak dira eta, horregatik, populazioaren zati handi batentzat eskuraezinak,

langabetuentzat batez ere, bistako arrazoi ekonomikoengatik. Denbora librearen arazoa,

orduan, soldaten arazoarekin lotzen da: aparteko lanorduak ugaritu egiten dira, gero eta aisialdi

luxuzkoagoak lortu ahal izateko. Lana, bat-batean, ate guztiak irekitzen dituen giltza bilakatu da,

baita denbora librearena ere. Demokratizatzearekin batera, denbora librea burgestu egin da;

horra hor gure zibilizazioaren fenomeno tipikoa (Yela, 1975, 133. or.).

Hori da gaur egungo aisialdiko gatazka konponezina: denbora librearen ustezko

demokratizazioa ez da erabat gertatu, eta langabeziak sortutako diferentzia ekonomikoek goi-

-mailakoen aisiaren imitazio desiratu hori ezinezko egin dute. Axolagabeki kontsumitzean

oinarritutako moral hedonista defendatzen bada ere, hori maila ekonomiko jakin batzuetan soilik

da posible. Desberdintasun sozial horiek gero eta handiago bihurtzen ari dira, baita lurraldeen

artean ere: gaur egun, garapen-bidean dauden herrialdeak aisialdi-eredu burgesa, moral

hedonista eta lehen aipatutako “American Way of Life” delakoa ezartzen dituzten enpresa handi

multinazionalek kolonizatzen dituzte, herrialde horietako biztanleek dituzten arazo ekonomiko

larriak kontuan hartu gabe.


LANBIDE EKIMENA 19

Egungo zibilizazioak langabeziaren arazoa konpontzeko duen erabateko ezintasuna

epe laburrerako irtenbideetan gauzatu da. Alde batetik, eskola-denbora luzatzeak gazteak lan-

-merkatura beranduago sar daitezen izan du helburu, eta horretarako lan-prestakuntzarako

ikastaro ugari antolatu dira, baina zentzu okupazionalagoa izan dute proiektiboa baino.

Bestalde, jubilazioa hirurogei urteko adinera aurreratzeak talka egiten du oraingo bizi-baldintzek

ahalbidetu duten bizitzaren luzapen naturalarekin.

Ondorioa aztoratzekoa da: denbora librea benetako arazo bilakatu da gurea bezalako

arrisku-zibilizazioaren soziologia analistarentzat. Zer egin denbora librearekin, eta zertarako?

Zein da gaur egun daukagun denbora luzeari eman beharreko zentzua? Nola egin aisia

gizakiaren ondasun benetan duina? Posible al da gure aisialdiko aukera guztiak kontsumo

hutsera ez bideratzea? Ez da kasualitatea denbora librearen teoriko moderno gehienak galdera

horretan bat etortzea (Weber, 1969; Racionero, 1983; Muñoz Mira, 1983; Pedró, 1984).

Populazio guztiarentzat berriro lana izatea amets hutsa da, eta urrun dago errealitatetik

(Racionero, 1983). Azken aldiotan proposatutako irtenbide bat dagoen lan urria denen artean

banatzea da, eta horrek lanaldia asko laburtuko luke, erosteko oraingo ahalmena murriztu gabe

(Russell, 1989). Ekimen horren arazorik handiena bere onarpenik eza da, batez ere jendearen

pentsamoldea aldatzea oso konplexua delako eta politika ekonomiko neokontserbadoreak

akats asko dituelako. Baina aisiaz lanaz baino gehiago kezkatzen hastea lagungarria izan liteke

bizimodu berri bat diseinatzen hasteko, hau da, askoz ere sortzaileagoa eta

autodeterminatuagoa, pertsona gisa errealizatzen laguntzen duena eta bizi-baldintzak

hobetzeko behar adinako baliabideak eskaintzen dituena diseinatzeko. Denbora librea

prestakuntza hobea eta askatasun eta garapen pertsonal handiagoa izateko erabiltzeak,

beharbada, epe luzera, duela zenbait hamarkadaz gero jasaten ari garen giza krisiari

irtenbideak emateko balio lezake.

1.2.5.2. Aisiari eta denbora libreari buruzko oraingo ikuspegia Laburpen gisa, gaur egun gure artean aisiak dituen ezaugarririk sintomatikoenak aipatuko ditugu:

• Denbora libreko jardueren aldaketa esanguratsua gertatu da; lehen elementu

erlijiosoek, lokalistek eta ludikoek betetzen zuten denbora hori, eta orain kontsumora

bideratu dute komunikabideek eta merkataritza-erakundeek.

• Aisiaren aukerarik gabeko denbora librea dezente gehiago dago, langabeziagatik, baina

baita denbora prestakuntzan edo birziklatzean emateagatik, edota gero eta partaidetza

sozial (politikoa, sindikala, borondatezkoa, elkarteetakoa) handiagoa eta familiako

bestelako beharrizanak direla-eta ere.


LANBIDE EKIMENA 20

• Aisialdiko jarduerak gero eta egituratuagoak dira, bai beren denborari dagokionez

(oporrak, asteburuak, zubiak), bai beren baliabide teknikoei dagokienez (autoa,

telebista, bideoa, musika-ekipoak, ordenagailu eramangarriak, bideo-kontsolak,

Internet) nahiz antolamendu-euskarriei dagokienez (bidaia-agentziak, administrazio

publikoen eskaintzak, merkataritza-zentroak).

• Denbora librerako jarduera eta ekipamendu gero eta gehiago dago, eta gero eta

anitzagoa. Halaber, ugaritu egin dira aisia bideratzeko plataforma gisa jokatzen duten

elkarteak.

• Baina, aldi berean, aisialdiko jarduerak gero eta pribatizatuago daude, etxean edo oso

hurbilekoekin gozatzen baitira. Ondorioz, gizarteko aisialdirako hesia sortzen da. Horri

dagokionez, jarduera batzuen masifikazioak ez ditu saihesten aisialdiko jokabide

indibidualistak.

• Aisiak gizarte-mailakatzea areagotu egiten du; izan ere, klase bakoitzak denbora librea

erabiltzeko jokabide jakin batzuk ditu, aukera ekonomikoek ez ezik, bestelako faktore

batzuek ere erabakitzen dituztenak, hala nola geografikoek edo kultur mailak. Sozialki

gora egin ahala, goi-mailakoen aisialdiko praktikak imitatzen dira.

• Azken alderdi horri dagokionez, aisialdiko kontsumoan oso garbi ageri da sozialki

marjinatuta dagoen sektore bat, hezkuntzako esku-hartzea behar duena.

• Azkenik, nabaria da denbora librearekin eta animazio soziokulturalarekin zerikusia

duten ikerketek eta hezkuntza-proiektuek orain duten garapen instituzionala, batez ere

Gizarte Heziketako Unibertsitate Diplomatura sortuz geroztik.


LANBIDE EKIMENA 21

2. AISIAREN ETA DENBORA LIBREAREN ESPARRU KONTZEPTUALA

2.1. Denbora librea eta bizi-kalitatea (Enpleguaren Institutu Nazionala)

2.2. Aisiaren kontzeptua / denbora librearen kontzeptua 2.2.1.- Gizartea eta denbora librea

2.2.1.1. Denbora librea, gizakiaren historiaren protagonista, berriro ere 2.2.1.2. Kontzeptuak argitzen 2.2.1.3. Denbora librea eta aisia gaur egungo gizartean

2.2.2.- Aisiaren kontzeptua, Dumazedier-en arabera 2.2.3.- Aisiaren ezaugarriak 2.2.4.- Denbora librea eta aisia 2.2.4.1. Bi kontzeptuen arteko bereizketa 2.2.4.2. Aisiaren funtzioak 2.2.4.3. Zentzudun denbora librea 2.2.5.- Aisia eta bizitzaz gozatzea 2.2.5.1. Gozatzeko oztopo batzuk 2.2.5.2. Aisia osasuntsua

2.3.- Aisiaren eta denbora librearen sektorea dimentsionatzea


LANBIDE EKIMENA 22

2.1. Denbora librea eta bizi-kalitatea Gai honi buruz ikertzaileek oraintsu egin dituzten azterlanak bilduta, honako definizio hau

proposatu da:

“Literatura garaikidearen arabera, aisia oso ondasun beharrezkotzat kontzeptualiza dezakegu; aro

teknologikoan, denbora librea bereganatzeaz gain, bizimodu ere bihurtzen da, egunerokotasuna

ere baldintzatzen du, askatasuna eta zoriona bilatzearekin identifikatzen da, bidaiak eginez nahiz

egin gabe, eta lana erreferentzia sozial gisa ordezten du. Aisia betetzeko prozesuan bestelako

jarduera ekonomikoak nahasten dira, eta kontsumo-gizarteari lotuta dago gehienbat”.1

Definizio horretatik, hainbat elementu atera ditzakegu:

• Aisia erabilera- eta kontsumo-ondasuna da.

• Lanaz kanpoko denbora izateaz gain, aisiak gero eta presentzia handiagoa du egune-

roko bizitzan, eta pertsonen bizimodua baldintzatu egiten du.

Aisiaren pixkanakako gorakada dela-eta, kontuan hartzen da mendebaldeko zibilizazioaren

oraintsuko aldaketei buruzko ikerketetan, globalizazioarekin edo hirugarren sektoreak ekono-

miaren motor gisa duen nagusitasunarekin batera. Ondoko taula honek aisia mundu garatuko

gizartearen bilakaeraren testuinguruan ezarri nahi du.

Gizartearen bilakaera mundu garatuan

Industria aurrekoa Industriala Industria ostekoa

Tradizionala Modernoa Postmodernoa

Nekazaritza

Nekazariak

Autosufizientzia

Bizimodua

Erlijioa, tradizioa

Komunitatea

Manufaktura-industria

Lepo urdineko langileak

Produkzioa

Lana

Zientzia

Egitura/Taldeak

Zerbitzuak

Lepo zuriko langileak

Kontsumoa

Aisia

Irudimena

Kultura/Norbanakoa

Herria Estatua – nazioa Globalizazioa Iturria: Roberts, K. (1999)

1 VALLS, J.P. “Reclasificación de las actividades del ocio y el turismo al servicio de la gestión de la empresa”, VV.AA. (1999): Nuevos escenarios para las industrias del ocio y del turismo en Estudios de Gestión Turística, febrero núm. 5 ESADE, 6-19 orr.


LANBIDE EKIMENA 23

Badaude “aisiaren aroa” delakoa definitzen duten gertakari nagusi batzuk:2

Lanaldiaren / aisiaren erlazioaren aldaketak, honako ondorioak dituztenak:

• Lanaldia murriztea

• Lana banatzea (ordutegien malgutasuna, aparteko opor-egunak, lanaldiaren

iraupena aldakorra izatea, lana bikotean edo taldean banatzea, dirutan edo

denbora librean ordaindu ahal izatea, autoenplegua, etab.).

• Hezkuntza-aldia luzatzea eta, ondorioz, denbora librearen erabileran autonomia

handia duten ikasleen kopurua handitzea.

• Aisiaren eta lanaldiaren arteko hesia lausotzea.

Denbora librea duen populazioaren hazkundea (langabetuak, adinekoak, etab.).

Denbora librea dutenak gehiago izateaz gain, hainbat egoera identifikatu dira denbora

librearen aurrean:

• Lehen enpleguaren bila dabiltzan gazteak.

• Lan-adinean egon arren, lana galdu duten pertsonak.

• Lanaldi partziala duten enplegatuak, lanaldi osoa aurkitu ez dutelako.

• Ohi baino lehen jubilatuak.

• Ohiko adinean jubilatuak.

• Etxekoandreak, eta denbora libreren bat duten pertsonak.

• Lanaldi normala duten pertsonak.

• Oso okupatuta dauden eta denbora librerik ez duten pertsonak, baina alienatuta

daudela uste dutenak.

• Oso okupatuta, baina lanean errealizatuta, dauden pertsonak.

Aisialdirako eszenatoki berriak, osagai teknologiko ugari dituzten produktuen es-

kaintzak sortutako zaletasun berriak. Internet etxeetara masiboki iristeak eguneroko

denbora librean izan duen rolak etxeko benetako iraultzaz hitz egitera eraman ditu

teoriko batzuk.

Aisia, ikuspegi teoriko batetik, bi kontzeptu nagusiren arabera definitzen da: bere izaera

integral eta integratzailearen arabera, eta diziplinartekotasunaren arabera. Hori horrela, aisia

fenomeno integral sozialtzat aztertu behar dugu, hainbat diziplinatako hainbat eremutan

agertzen/gertatzen dena.

2 VALLS, J.P. Op cit. eta halaber ROBERTS, K. (1999): Leisure in Contemporary Society, Wallingford, Londres, 250. orr.


LANBIDE EKIMENA 24

Ikerketa honen helburuen ikuspegitik, aisia eta denbora libreko jardueren ezaugarria

jendearen beharrizan eta eskakizunei erantzuna eman eta haiek betetzeko ahalmena da, lan

ordainduaren edo obligazio sozialen helbururik ez duen denbora horretan, zeinaren inguruan

sare enpresarial/profesional berria sortzen ari baita, berezko ezaugarriak dituena, oraindik

behar adina aztertu gabekoak.

Ikuspegi horretatik, esparru teoriko bat definitzeari ekin zitzaion, non azterlanaren

egitura osatzen duten hiru alderdietan (aisia, denbora librea eta bizi-kalitatea) sartzen diren

kontzeptuak eta jarduerak jasotzen baitira.

• Aisialdia lan ordainduaz eta sozialki ezarritako eta indibidualki onartutako obligazio

sozialez kanpoko denbora da, kontsumorako prest dagoena. Beraz, aisialdia ihesa,

atsedena, dibertsioa eta tentsioak askatzearekin lotzen dugu.

• Denbora librea, lan ordainduaz eta obligazio sozialez at dagoen sekuentzia krono-

logikoa da, norberak borondatez pertsonalki, profesionalki edo sozialki (bolondres

izatea, prestakuntza, espiritualitatea, kirola...) hobetzeko erabiltzen duena.

• Bizi-kalitatearen kontzeptua aurrerapen gisa, gizakiaren bizi-baldintzetako batzuen

hobekuntza gisa defini dezakegu. Laburbilduz, pertsona bakoitzaren gaitasunak da,

bere alderdi guztietan, garatzea eta erabiltzea.

AISIALDIKO ETA DENBORA LIBREKO JARDUEREN ESPARRU OROKORRA

Aisia kanporatzeko maila

AISIALDIKO ETA DENBORA

LIBREKO JARDUERAK

Aisia barneratzeko maila

Ludikoa/olgetakoa

Kalean, zerupean

Ongizate pertsonala

Soziala


LANBIDE EKIMENA 25

Esparru orokor hori garatzeak bere osagaiak diren arloetako bakoitza definitzea ahalbidetuko

digu, eta nahi dugun eta azterlanaz espero dugun ikerketa-eredurantz aurreratzea, hori izango

baita ikerketa egituratuko duena.

• Arlo ludiko/kulturala. Denbora librea dibertsio gisa ulertzen da, ezohiko gauzatzat,

aisialdi komunitarioa eta olgetakoa oinarritzat hartuta.

• Kaleko edo kanpoko arloa. Garrantzitsuena ingurune fisikoa eta inguramena da,

aisiaren bizipenaren erreferentzia gisa.

• Ongizate pertsonalaren arloa. Pertsonaren garapen eta osotasun gisa ikusten da,

bai alderdi fisikoan nahiz sozial eta psikologikoan.

• Arlo soziala. Aisiaren bizipenak garapen konpartitua dauka, harremanen osagai

handia baitauka.

Esparru horren baitan, bi jokabide-ildo ditugu, oso ezaugarri eta egitura desberdinekoak:

• Aisia eta denbora librea

• Aisia eta bizi-kalitatea

Azterlan honen helburu den alderdiak bi arlo handi jasotzen ditu, ludikoa, kirolari

dagokiona eta kulturala izatearen ala naturan/atari zabalean gertatzen den praktika iza-

tearen arabera.

ARLOAK JARDUERAK

Eskulanak garatzea – adierazpen artistikoa

Trebetasun intelektualak/kognitiboak garatzea

Trebetasun fisikoak/mantentzea garatzea

Olgetakoak: jokoak, lehiaketak, partaidetzazko ikuskizunak

Ikuskizunak: aisialdi-parkeak, tematikoak, uretakoak eta animalienak Ludi

ko/k

ultu

rala

Multimedia

Naturako turismo aktiboa

Abentura-kirolak

Kiro

lak/

atar

i za

bala

Neguko kirolak/nautikoak/airekoak


LANBIDE EKIMENA 26

Arlo ludiko/kulturalean, hainbat jarduera ditugu:

Aisiaren kontsumitzailearen partaidetza aktiboa eskatzen duten jarduerak: tailerrak

antolatzea, ikastaroak eta eskulanak eta trebetasun intelektualak eta fisikoak lantzeko

hainbat jarduera:

• Adierazpen artistikoa: marrazkia, pintura, artisautza, eskulanak.

• Intelektualak: literatura, jolasaren bidezko estimulazio kognitiboa.

• Fisikoak: gorputza mantentzera/orekara bideratutako praktikak (soinketa, aerobic-

-a, erlaxazioa, yoga, Tai Chia, areto-dantzak...).

Teknologia berriek dakartzaten jarduerak: multitekak, berariazko espazioetako multimedia-

-zerbitzuak, orientazio ludikoaz gehienbat, mundu teknologikoan sartzen eta presta-

tzen laguntzen dutenak.

Aisiaz gozatzeko berariaz sortu eta zedarritutako espazioetako ikuskizunak eta jardue-

rak: aisialdi-parkeak, tematikoak, akuatikoak, animalienak...

Kirolen/atari zabalaren arloan, kontsumitzailearen aldetik nolabaiteko ahalegin fisikoa eskatzen

duten jarduerak ditugu, natur guneetan garatzen direnak, inguruneaz gozatzeko eta hura

berreskuratzeko:

Naturako turismo aktiboa: mendiko bideak eta oinez, zaldiz, bizikletaz, etab. egiteko

ibilaldiak, ingurumenari buruzko heziketa-jarduerak.

Abentura-kirolak: puenting-a, rafting-a, sakanetara jaistea, eskaladak...

Kirol-praktika ludiko nautikoak (urpekaritza, belauntziak, winsurfing-a...), airekoak

(parakaidismoa, parapentea, globo-ibilaldiak...) neguko kirolak (eskia, izotzeko es-

kalada, snowboard-a...).

Nolanahi ere, aisialdiko jarduerak deskribatzeko sailkapen hori irekitzat jo behar dugu, ez

baitago horiek garatzeko edota aisia-praktika berriak agertzeko beste mugarik giza irudimenak

eta sormenak ezartzen dituenak baino.


LANBIDE EKIMENA 27

2.1. Aisiaren kontzeptua / denbora librearen kontzeptua

2.2.1. Gizartea eta denbora librea Gizateriaren oso aldi kritikoan gaude (topiko hutsa dirudi horrek, baina halaxe da).

- Bilakaera zientifikoak eta teknikoak lehen ez bezalako aurkikuntzak ekarri dituzte.

- Informazioaren munduaren garapenak distantziak laburtu eta pribatua, pertsonala

eta aukerakoa denaren eremuak murriztu egin ditu.

- Masa-produkzioak bizi-maila hobetu du eta uneoro kontsumitzaileok eduki behar

ditugun beharrizanak sortzen ditu.

- Mendebaldeko gizartea burgestea bizimodu eta jarrera sozial jakin bat sortzen ari da.

Kultur aldaketa horiek, irakurketa konpromiso gisa egitea zaila denez —haiekiko dugun

“desfaseagatik” eta oso dimentsio zabalekoak izateagatik— ihesbidearen eta segurtasunik

ezaren mezua transmititu digute baina —eta hau da txanponaren beste aldea— orain arte espero

ez genituen gizatiartze-bideak ere zabaldu dizkigute.

Bide horietako batzuk ditugu orain hemen hizpide: Denbora Librea, gizatiartzeko

beharrezko espazio gisa.

Pertsonaren gaitasun ludikoa, olgetarakoa eta sortzailea kinka larrian jarri da, baina

dimentsio horiek hil ez direlakoan —gizakia bera hilik legoke, bestela— eta, nahiz eta isilik,

gizakiaren baitan bizirik daudelakoan gaude, eta horixe da gure hezkuntza-lanean kezka-

tzen gaituena.

2.2.1.1. Denbora librea, gizakiaren historian protagonista, berriro ere Dena duela mende-pare bat hasi zen, denbora, gizakiaren talisman handi hori, birmol-

datzeko ahaleginak egiten hasi zirenean.

Urtetako borrokak, aldarrikapenak, nazioarteko topaketak, etab. izan ziren, ez lur-puska

bat lortzeko, baizik eta betebeharrek lapurtutako denbora-tarteak lortzeko, gizakia gizakiago

izan zedin.

Denbora Librea beti egon da giza beharrizan sakonekin lotuta: atsedenarekin, sorme-

narekin, doakotasunarekin, konpromisoarekin...


LANBIDE EKIMENA 28

Halaber, bizitzan ia gauza guztiak bezalaxe, anbibalentea da, eta Denbora Librean

eskaintzen den masifikazioak gizakiak hain berezkoak dituen adierazpide batzuk ere ukitu ditu,

hala nola:

- Jaia, jaiari dagokiona gauza monotonoa bilakatu da azkenean, interes pribatuek –

edo publikoek- deformatua. Jaia narriatzeak fantasiarako ahalmena kutsatu du.

- Jolasa, kirola merkatuaren menpe ezarri da eta gure haurren jolasak plangintza

ekonomikoak gidatzen ditu, publizitatearen bitartez.

- Bidaia aurrez finkatutako bideetatik dabiltzan masen paseoa bihurtu da. Udan,

neguan, asteburuetan... aldez aurreko interesek gero eta zailago egiten dute libreki

aukeratzea.

2.2.1.2. Kontzeptuak argitzen (Aldez aurretik jarrera bat hartzeko beharra) Goizero begiak ireki besterik ez dago, “Denbora Librea” edo “aisia” hitzak behin eta

berriro aurki ditzagun, irrati, prentsa, izkinako bidaia-agentziako erakusleiho edo lagunarekin

dugun telefono-elkarrizketaren bitartez.

Zer dago hitz horien atzean? Gauza bera ulertzen al dugu denok hitz horiek esan edo

entzun egiten ditugunean? Kontua ez da garrantzirik gabekoa.

Denbora librea “Denbora Librearen” adierak askotarikoak dira. Orain ez gara horiek aztertzen hasiko,

beti “denbora-tarteak” baitira.

Egiten diren puntualizazioak laukitxo batean ala bestean ezarri behar dira: beharrezko

jarduerak, jarduera komenigarriak, eta bestelako (nolabait esateagatik) jarduerak, Denbora

Librearen kutxan sartuko liratekeenak.

Dumazedier, Touraine, Friedman eta beste hainbat irakurtzeak gaiaz dugun jakinmina

aseko digu.

Aisia Hemen hainbat jarrera ditugu, balio desberdinak inplikatzen dituztenak. Gaiarekiko

hartutako jarrerak hiru ardatzen ingurukoak dira. Hona hemen adibide batzuk:


LANBIDE EKIMENA 29

1. Aisia “denbora-espazio” gisa. “Aisia lan produktibotik aske dagoen denbora da, aurrerapen teknikoen eta indar

sozialen eraginez, gizakiaren jarduera ez-produktiboaren mesedetan askatu dena”, dio

Dumazedier-ek.

Aisia hemen “denbora-tartea” da, eta bere ezaugarriak doakotasuna –begiratu batean

soilik bada ere- eta jarduera dira.

2. Aisia “jarduera” gisa. Touraine-rentzat, “aisia lanetik at egiten den jarduera da”. Riesmann-ek gauza bertsua

dio “aisia jarduera librea, ordaindu gabea, berehalako satisfazioa ematen duena” dela esaten

duenean.

Horrela, aisia jardueratzat definitzen da, denbora-tarte baino gehiago; berriro ere

doakotasunaren ezaugarria azaltzen da, laneko eta lanaz kanpoko (baina nahitaezko) jarduerak

eta jarduera ez-produktiboak bereizita.

Azpimarratu egin nahi dut hemen jarduera terminoa hemen izaera dela; zeregina da, ez

horren kualitatea eta, horregatik, aisialdi “aktiboak” daudela esan dezakegu, aisialdiko jarduera

batzuen ezaugarri gisa; hori dela-eta, hainbat galdera sor daitezke horrela erabilitako jarduera

kalifikatiboaren kontzeptu beraren inguruan. Fromm-engana joko dugu –besteak beste- horrek

sor lezakeen dialektika argitzeko.

Aisiak horrelako jarduerekin identifikatuta, izen berria jarri besterik ez dugu egiten

–antzinatik duten beste egoera batzuei kenduta– masa-zibilizazioa besterik ez denari. Jokoak,

jarduera politikoa, bizitza ekonomikoa, kontsumoa –kulturala ala ez–, dena saldo berekoa da.

3. Aisia “jarrera” gisa. Pieper-ek aisia “arimaren egoera” gisa aurkezten digu. Errealitatea hautemateko jarrera

da, zeina, Heraklito Ilunak dioenez, “kosmoseko gertakizunetan eragiten eta laguntzen dutenek”

baitute.

“Intuizio eta burutazio handi eta bikainak, ulertu ezin direnak, batez ere aisian

eskaintzen zaizkio gizakiari” dio Pieper-ek.

Horrela ulertutako aisia ezin da identifikatu irisgarria den ezerekin, Denbora Librearekin,

modu bateko edo besteko jarduerekin... Aisiak “gizakiak bere burua finkatzea” du elikagai eta,

aldi berean, haren “etxea” (bizilekua, “mos” edo “ethos” delakoa) da, lurra, praxiaren oinarria,

giza ekintzak jaiotzen diren sustraia.


LANBIDE EKIMENA 30

Aisia, gizakiaren jarrera sortzaile gisa, ez da denbora-tartea, ez da lan-geruzen artean

dagoen beste geruza horizontal bat, baizik eta gizakiaren bizitza bertikalki zeharkatzen du,

haren lanak, haren atsedenaldiak, haren ospakizunak, haren oinazeak.

Aisialdirako jarrera hori, kontenplaziozkoa, aktiboa, beharrezko ardatza da giza bizitzan,

hori hala izan dadin. Beraz, beharrezkoa da halaber langilearen osagai gisa, lan egilea den

aldetik ez ezik, baita “bizimodu, zerbitzu-egoera” den aldetik ere, polis-aren eraikitzailea,

politikan parte-hartzailea den aldetik ere, alegia. Ez al dugu auzitan jarri behar “lanaren”

kontzeptua bera?

Aisialdirik eza da, aisialdirako gaitasunik eza, nagikeria edo lasaitasunik izan ez

dezakeenaren neurrigabeko jarduera sortzen dituena.

“Aisia gizakiak bere burua aurkitzen duenean soilik egon daiteke, bere benetako izatea

agertzen denean alegia” (Pieper).

Gure aukera Gure aukera jarduerarekin eta doakotasunarekin bat egitea da, baina gure egunero-

kotasunean substantiboen zerrendan ez dagoena, adjektiboen zerrendan baizik.

“Aktibo” kualitateak, horrela, gure denbora guztiak substantiba ditzala.

Aktibo egotea eta zereginean aritzea bereizi egiten ditugu.

Denbora Librea horrela ulertuta, denbora-tarte pribilegiatutzat jotzen dugu, aisia-jarrera

bizitzeko beharrezkoa.

Eta aisia oinarrizko jarrera gizatiarra da guretzat, gure buruaren aurrean, besteen

aurrean, izadiaren aurrean, Jainkoaren aurrean harriduraz biziarazten diguna. Gizakiak

egotean/aurreratzean bizi duen harreman dialektikoaren oinarria da, etengabeko prestakuntza-

-prozesu ororen ardatz.

Horrela ulertutako aisia da Mendebaldeko kultura sortu eta garatu duena. Aisiak

(grekoz) eta Scholak (latinez) bultzatu dute “harridurazko” eta sormenezko jarrera hori, geroago

Eskolak mendetan zehar ahaztu duena eta, kultur migratzaileak baikinan, gure etxetik eta

kulturatik bota gaituena, beste lurralde batzuetara haren bila bultzatu gaituena, motxilaz edo

desioaz Mendebaldetik Ekialderantz ibilarazita.


LANBIDE EKIMENA 31

Hori horrela esanik, goazen, lengoaiari dagokionez, akordio batera iristera, gai

garrantzitsu horretan komunikazioa erraztuko digunera. “Aisia” diogunean, aisialdirako jarrera

esan nahi dugu beti, lehenago esan dugunez, eta “aisiak” deituko diegu jarduerei.

2.2.1.3. Denbora librea eta aisiak gaur egungo gizartean Azken bi mendeotan Denbora Librearen konkistan egindako bidearen analisiak, eta

baita aisien rol sozialarenak ere, ibilbide hau erakusten digu:

- Aisia-kultura-lana identifikatzea (XVIII. mendera bitartean, gutxi gorabehera).

- Ondoren, lanaz kanpoko aisiak/kultura (ez “kulturak”); oraindik ere, aisia-jarduerek

“aktibo” kalifikatzailea dute. Jarduera kultur asimilazioaren zentzuan, hau da, ia beti

partaidetzara mugatzen den nolabaiteko sormena adierazten duena.

- Azkenik, aisiak/kontsumoa dauzkagu, pasiboak, merkaturatzeari lotuta, masen aisia

besterik ez direnak. Pasibotasun hori partaidetza sozialik eta kulturalik ezak

bultzatzen du eta, bere aldetik, urruntzea eta erlatibizatzea indartzen ditu.

Europako gerra osteaz geroztik, bizitzaren pribatizazioa gauzatu da pixkanaka, neurri batean

edo bestean kontzienteki, eta garaien arabera eta zeinu bateko edo besteko korronte ideolo-

gikoen arabera agertu da, hainbat aurpegirekin.

Gaur egun mundu gazte bat ikusten dugu, anonimo-aurpegiaz, despertsonalizatua,

konpromisorik gabekoa, baina egia da halaber, historiaren beste edozein garaitan bezala,

badaudela —oso gutxi— partaidetzazko taldeak, pertsonalizatuak, konprometituak... bizitza

aisiaren zentzuan bizi dutenak. Gazte horiek ez dira bizi lan-egoera zailetan edo kultur eta lan-

-giro jakin batzuetan; lehen bai, baina orain... “maila ertaineko klasea delinkuentzia berriaren

haztegia da. Ez dute arazo ekonomikorik, ez dute eskola-porrotik, ez dira hirietako langile-

-auzoetan bizi, familiarekin harreman ona dute eta aspertu egiten dira” dio Martín de Pozuelok

(ikus “La Vanguardia, 1983ko urriak 4).

Izan ere, masen aisiak bizitzaren ordena logiko oro hankaz gora jarri du, eta ez du

alternatiba sendorik eskaintzen, bere trenera ezin baita martxan dabilela igo, baizik eta

bidaiaren hasieran soilik, “homo ludens” gazte hau, bizitzaren bidaiari ekiten dionean.

Orain, “kultur erretiratzea” ez da bazterkeria sozialari lotutako jarrera —nahiz eta

horretara daraman—; lotuagoa dago komunikabideek sortutako dependentzia-egoerekin.

Komunikabide horiek, kultur eredu tradizionalak zabaltzen dituzte baina, aldi berean, eredu

horiek suntsitzen dituen gizarte-funtzionamendua bultzatzen dute. Kontraesan hori zabaltzen

dute aisietan eta, horrela, aisia-jarduerek gizarte-jokabide kontraesankorraren oinarria sortzen dute.


LANBIDE EKIMENA 32

Landa-giroko gizartetik “kontsumo gidatu burokratikora” igarotzeak eragindako

aldaketak (ikus Lefebvre) harremanak markatzen dituen jokabidea eragin du: gizakia/lana,

gizakia/kultura, gizakia/partaidetza, gizakia/bere burua.

Gizakia/lana harremana Harreman horren ibilbidea hauxe izan da:

Lanak/kulturak/aisiak batasuna osatzen zuten gizakien eta gizarte-taldeen bizitzan.

Lanak —lanbideak— kultur balioak eta jai-erritmoak zituen.

Lanak zentzua ematen zion gizakiaren bizitzari.

Geroago, lanaz kanpoko bizitzak garrantzia hartu zuen, lana antolamendu teknikoak

erabakitzen baitu, eta ez lana egiten duenaren esperientzia pertsonalak.

Lana “alienatzaile” bihurtu da (“alienus” besterenganatzea da), langilearena ez dena,

langileak ez baitu zerikusirik egiten duenarekin, ez bada lanak ematen dizkion onura ekonomiko

eta sozialak.

Lana, horrela, onura horien menpeko bilakatu da, eta ez da lana egiten duenaren

satisfazio-iturri. Izan ere, zatikatua eta besteek arautua denez, satisfazioa emateko ahalmena

galdu du.

“Lana ez da jadanik mundu guztiko gazteen bizitzari zentzua ematen diona” dio

Leduvid-ek, Unescok langile gazte industrialei buruz egindako analisian).

Gizakia/kultura harremana Kulturaren iturri tradizionalak: tradizioa eta lana —lanbidea— suntsitu egin ditu bataren

nahiz bestearen ikuskera berriak.

Lanari dagokionez, nahikoa da orain arte esandakoa.

Tradizioari dagokionez... orrialde asko bete genitzake bere alterazioen analisiak

—ospakizunen alderdiak batez ere— eta aldaketa horrek eragindako ondorio psikologikoak eta

sozialak adierazten.

Non dago giro epiko kolektiboa? Eta kontzientzia historiko pertsonala? Horren ordez,

galdutako energiaren hutsunea daukagu.


LANBIDE EKIMENA 33

Gizakia/partaidetza harremana Gaur egun, kultur jarduera partaidetza gisa definitzen da, eta interes zehatzen arabera

landutako pentagraman idazten da, non ez baitago indibidualki bizitako esperientziarentzat

lekurik. Hori horrela, partaidetza bera desitxuratu egiten da eta, batez ere, antzutu egiten da.

Interes horiek (ekonomikoak nahiz ideologikoak) Denbora Libreko gero eta tarte

handiagoak dituzte, galderaren, zalantzaren edo igurikapenaren leku guztiak “betetzeko” —edo

asetzeko— hobeki esan. Horrela, gizakiak berez duen proiektu-ahalmena ito egiten du.

Ondorioz, “hazkundea” dago “garapenaren” kaltetan, bai pertsonalki, bai kolektiboki, eta

axolagabekeria hiritarra eta politikoa; izan ere, gizakien bihotzetan, horrela programatutako

aisiek eraldaketa sakonak egiteko ahalmena ito dute.

Gizakia/bere burua harremana Masa-gizartera eraman gaituen aldaketa sozialaren prozesuak krisian jarri du

gizakiarengan funtsezkoa den zerbait: bere singulartasuna, berezkotasuna, eta bere buruaz

duen pertzepzioa aldatu egin du.

Gizakiak bere buruarekin duen harremana —gizakiaren berariazko beharrizana,

bestalde— norberaren identitatea desitxuratzeak baldintzatu du.

Identitate horren elementuak hauexek dira: norbera materiala, norbera soziala, norbera

espirituala eta ni hutsa, hau da, nik neure buruaz pentsatzen dudanak, nik baloratzen dudanak,

nirea denak, identifikatzeko balio didan horrek, porrot egin dute, eta deserrotze hori,

segurtasunik eza, transzendentziarik eza da horiek berreskuratzea eta harremanerako

baliagarritzat birmoldatzea eragozten didana.

Berreskuratze hori ez da bideragarria identitatearekin zerikusirik ez duten interesen

zerbitzura programatutako denbora librean, ez eta alienatutako lan-jarreretan ere. Lehen

azaldutako aisia-jarreratik soilik berreskuratu ahal izango du gizakiak bere buruarekiko

harremana, eta aisia-jarrera horrek denbora-tarte pribilegiatua eta beharrezkoa dauka:

Denbora Librea.

2.2.2. Aisiaren kontzeptua, Dumazedier-en arabera Aisia deitzen diogun hori teorizatzeko gutxienezko baldintzak Joffre Dumazedier

soziologo frantsesak aztertu zituen 1962an, eta oraindik ere klasikotzat jotzen den definizioa

eman zuen, kontrako batzuk izan arren, behin eta berriro soziologoek, hezitzaileek eta denbora

libreko animatzaileek errepikatu dutena da (Dumazedier, 1971, 20. or.):


LANBIDE EKIMENA 34

“Aisia jarduera-multzo batek osatzen du, eta gizakiak borondate hutsez egin ditzake

jarduerak, bere betebehar profesional, familiar eta sozialetatik libre gelditzen denean,

atseden hartzeko, dibertitzeko, informazioa edo prestakuntza garatzeko edota komunitateko

bizitza sozialean borondatez parte hartzeko”.

Definizio sonatu horrek funtsezko hiru dimentsio jasotzen zituen, aisia deitzen diogun

fenomenoa zehazten dutenak:

- Denbora librea eskura izatea: aisia “betebehar profesional, familiar eta sozialetatik

libre gelditzen denean” daukan denbora-tartean izaten da.

- Jarrera pertsonala, hau da, norbanakoak denbora-tarte desinteresatu, betegarri eta

bere burua aurkitzekoaren aurrean duen jokaera, “borondate hutsezkoa”.

- Jarduera-multzoa, “atsedena, dibertsioa, garapena” hirukotean laburbiltzen dena.

Ikuskera hori sakonduz, Manuel Cuenca-k (1995) aisiaren beste dimentsio batzuk aipatzen ditu:

• Osagai ludikoa, dibertsio, entretenimendu, jolas, etab. gisa ulertuta, norbanakoaren

oreka fisiko eta psikikoarentzat beharrezkoa dena.

• Ingurumen-dimentsioa, aisia-jarduera oro bere lurralde- eta ekologia-testuinguruan

kokatzeari dagokiona, inguru horren eragina baitauka, neurri batean edo bestean.

• Sormenezko garapena, aisiak, ekintza motibagarri eta betegarrien bitartez, auto-

prestakuntza eta gaitasun eta trebetasunak lantzeko aukera ematen duelakoan.

• Jai-dimentsioa, edo aisia komunitatearekin batera bizitzea, olgetarako espazio

soziala eraikitzera bultzatzen baitu, elkarlanaren eta sentimendu kolektiboak adie-

raztearen bitartez.

• Elkartasun-osagaia, besteengana zabaltzeko eta haiekin komunikatzeko giza

beharrizana baitakar, “komunitate-garapena” deitzen diogun horretan parte hartuz

eta denak partaide eginez.

Laburbilduz, pertsonak “x” denbora-tartea behar du, borondatez eta libreki, jarduera jakin

batzuk burutzeko. Beraz, orokorrean “aisia” deituko diegu jarduera mota horiei, gizakiak nahi

duelako egiten dituen zeregin libre eta pertsonal horiei, alegia. Horrela, aisiak oso esanahi

subjektiboa hartzen du eta, jarduera soila baino gehiago, bizimodua da, “arimaren egoera”

bat, Pieper-ek (1983, 45. or.) definitu zuenaren arabera, eguneroko edozein egoerari ezar

dakiokeena.


LANBIDE EKIMENA 35

2.2.3.- Aisiaren ezaugarriak Dumazedier-en planteamenduari jarraiki, López Andradak eta beste zenbaitek (1982,

24. or.) aisia aprobetxatzearen hainbat maila bereizten dituzte, pertsonarentzat neurri batean

edo bestean betegarriak izatearen arabera. Maila horiek bost dira:

GOI-MAILA 1. Prestakuntza

AISIA 2. Entretenimendua

3. Atsedena

NAGITASUNA 4. Asperraldia

BEHE-MAILA 5. Kontsumoa

1. Prestakuntza-aisia: aisiaren erabileraren maila gorena, lehen komentatu dugun aisia

serioaren parekoa; bere ezaugarriak kultur jarduerak, etengabeko prestakuntza eta

kontenplazio artistikoa dira, ideal greko klasikoan bezalaxe, pertsona espiritualki

aberasten dutenak.

2. Entretenimendu-aisia: entretenimendu, denbora-pasa edo dibertsio hutseko maila da,

eta gizakiak berez dituen zaletasunak biltzen ditu. Gizartean zabalduena dagoen aisia

mota izan daiteke baina, prestakuntza-mailaren aurreko urratsa bada ere, askotan

benetako arazo bilakatzen da denbora librea egoki erabiltzeko heziketarik ez duten

pertsonentzat.

3. Atseden-aisia: denbora librea indarberritze hutserako erabiltzea da, indarberritze fisiko

nahiz psikikorako. Oso oinarrizko maila da, baretasuna eta lasaitasuna bilatzen ditu,

edozein goi-mailakori heltzeko ezinbestekoa. Atseden-aisia ez da denbora-tarte antzua;

“dolce far niente” ideiarekin identifikatzen da, hau da, irudimenezko kontenplazioarekin,

ezer ez egitean plazerra aurkitzearekin.

4. Asperraldia —nagitasuna—: denbora librearen behe-mailako erabilera da, ez baita

aisiaren kategoria betegarrira iristen; horregatik, “nagitasuna” deitzen zaio. Jarduerarik

eza, apatia, “besterik gabe egotea” da, non frustrazio-esperientzia bat bizi den, hortik

irteteko ahaleginik egin gabe.

5. Kontsumoa —nagitasuna—: norbanakoak zerbitzu-enpresen eta aisia-industrien esku

uzten du bere denbora librerako entretenimendua antolatzearen erantzukizun osoa.

Kontsumo-gizartearekiko menpekotasuna dauka pertsonak, eta ohikoak dira manipu-

lazioa eta ekimen pertsonalik eza.

Kontsiderazio horiek guztiak laburbilduz, norbanakoak denbora librearekiko duen jarrera aipa

dezakegu. Jarrera pertsonala funtsezko elementua izango da aisia hobeto aprobetxatzeko,

bizitza-filosofiatzat ulertzeraino: “Nolako aisia, halako pertsona”. Jokabide-eredu horrek funtsezko

hiru ardatz ditu: autonomia, autotelismoa eta atsegin-bizipena (Trilla, 1993, 55. or.).


LANBIDE EKIMENA 36

Autonomia hautatzeko askatasunari —edo gutxienez, askatasun-pertzepzioari— dagokio,

denbora librean egin nahi dudanari dagokionez, eta egiten dudana egiteko modua hautatu ahal

izango dut, nire erantzukizunpean. Jakina, hautaketa hori faktore anitz eta konplexuen

araberakoa da, hala nola denbora librea eskura izatearen, pertsonaren berezko motibazioaren,

inguruneko baldintzak eta kontsumoranzko proiekzioaren araberakoa.

Autotelismoak aisiako jardueraren helburua bera dela esan nahi du, eta jarduteko

plazer hutsa besterik ez duela xede. Aristoteles izan zen aisiaren ezaugarri hori aipatu zuena,

“berezko plazerra, berezko zoriona, berezko atsegina” (Política, VII. lib., 1.337 b) zela zioenean.

Hori horrela izanik, aisialdiko jarduera ez da onuragarria gero beste zerbait ekarriko duelako,

berez baizik.

Azkenik, eta autotelismoari dagokionez, aisiak zeregin atsegina, betegarria, laketgarria

izan behar du. Aisia neketsua, aspergarria, gogaikarria denean, porrot egiten du eta etsigarria

da. Dena den, aisiak zoriona eskaini behar izatea ez dugu nahastu behar barreak eta zalaparta

dauden dibertsio hutsarekin; izan ere, aisiak nolabaiteko ahalegin automotibatua eska lezake eta,

hala ere, egiten denarekin ongi sentitzearen sentimendu positiboa eragin (Aranguren, 1989, 43. or.).

Hori horrela izanik, aisiaren kontzeptua, Jaume Trilla-ren arabera, honela azalduko

genuke: “Aisia denbora librea okupazio autoteliko batez erabiltzeko modua da, autonomoki

hautatua eta burutua, eta bere garapena atsegina da norbanakoarentzat”.

Duela gutxi, WLRA delakoak —World Leisure & Recreation Association— Aisiaren

Heziketari buruzko gutun bat plazaratu du, eta 1993an burututako bere bilkuran hartutako

jarreraren berri ematen du. Dokumentu horretan, aisia honako zortzi puntu hauetan laburbiltzen

du (Cuenca, 1995, 25. or.):

1. Aisia giza esperientziaren arlo zehatz bati dagokio, eta bere onura propioak ditu, hala

nola hautatzeko askatasuna, sormena, asebetetzea, atsegina eta plazerra, eta zorion

handiagoa. Adierazpen edo jarduera mota zabalak jasotzen ditu, eta bere elementuak

fisikoak nahiz intelektualak, sozialak, artistikoak edo espiritualak dira.

2. Aisia baliabide garrantzitsua da garapen pertsonal, sozial eta ekonomikorako, eta

alderdi garrantzitsua da bizi-kalitaterako. Aisia, halaber, enplegua, ondasunak eta

zerbitzuak sortzen dituen kultur industria ere bada. Faktore politiko, sozial, kultural eta

ingurumenekoek aisia bultzatu edo oztopatu egin dezakete.

3. Aisiak osasun orokor ona eta ongizatea sustatzen ditu; izan ere, aukera anitz

eskaintzen ditu norbanakoek eta taldeek beren beharrizan, interes eta zaletasunetara

egokitzen diren jarduerak eta esperientziak hauta ditzaten. Pertsonek beren aisia-

-potentzialik handiena lortzen dute aisiaren baldintzak erabaki ahal izaten dituztenean.


LANBIDE EKIMENA 37

4. Aisia oinarrizko giza eskubidea da, hezkuntza, lana eta osasuna bezalaxe, eta inori ez

zaio eskubide hori ukatu behar generoa, sexu-orientazioa, adina, arraza, erlijioa,

sinesmena, osasun-maila, ezintasuna edo baldintza ekonomikoak direla-eta.

5. Aisiaren garapena oinarrizko bizi-baldintzak bermatuz bultzatzen da. Baldintza horiek

segurtasuna, aterpea, janaria, irabaziak, hezkuntza, baliabide iraunkorrak, berdintasuna

eta justizia soziala dira.

6. Gizarteak konplexuak dira eta elkarren artean erlazionaturik daude; aisia ezin da

bestelako bizi-helburuetatik bereizi. Ongizate fisikoa, mentala eta soziala lortzeko,

norbanakoak edo taldeak gai izan behar du helburuak identifikatu eta lortzeko,

beharrizanak asetzeko eta inguruarekiko harreman positiboa izateko. Beraz, aisia bizi-

-kalitatea hobetzeko baliabide moduan ulertzen dugu.

7. Gizarte askotan areagotu egin dira nahigabea, estresa, asperraldia, jarduera fisikorik

eza, sormenik eza eta alienazioa pertsonen eguneroko bizimoduan. Horiek guztiak

arindu egin daitezke aisialdiko jokabide batzuen bitartez.

8. Munduko gizarteetan eraldaketa ekonomiko eta sozial sakonak gertatzen ari dira, eta

aldaketa esanguratsuak ari dira sortzen norbanakoen bizitzan dagoen denbora librean,

bai kopuruari, bai nolakotasunari dagokienez. Joera horiek zuzeneko inplikazioa izango

dituzte aisialdiko jardueretan eta jarduera horiek, halaber, aisialdiko ondasun eta

zerbitzuen eskaeran eta eskaintzan eragina izango dute.

Laburbilduz, planteamendu global batetik, aisia giza esperientziaren arloa da, garapen

pertsonalerako baliabidea, osasun-iturria eta gaixotasun fisiko edo mentalen prebentziorako

bidea, norbanakoaren oinarrizko premiak beteta daudenerako giza eskubidea, eta bizi-

-kalitatearen adierazlea, gaitasun ekonomiko izugarria duena.

2.2.4. Denbora librea eta aisia 2.2.4.1. Bi kontzeptuen arteko bereizketa Denbora librearekin edota aisiaren didaktikarekin erlazionatutako alderdiak aztertu

aurretik, merezi du termino horien esanahiaz eta irismenaz hausnarketa labur bat egiteak.

Ohikoa izaten da denbora librea aisiarekin identifikatzea baina, Sebastian de Grazia-ren hitzak

jasoz, “denbora librea denbora mota jakin bat kalkulatzeko modu zehatza da; aisia, berriz,

izateko modu bat da”3.

3 GRAZIA, S.: Tiempo, trabajo y ocio. Tecnos, Madril, 1966, XIX. or.


LANBIDE EKIMENA 38

“Denbora librea” terminoa nahiko berria da. Industrializazio aurreratuaren garaiarekin

eta herrialdeekin agertu da. “Denbora naturala” galtzearekin lotuta dago, erlojuaren denboraren

eta pertsona nekez identifikatuko den lanak egitearen ordezkoarekin, alegia.

Erich Weber-ek, El problema del tiempo libre4 lanean, hainbat ikerketatan denbora

libreaz izan diren ikuskerak jasotzen ditu. Aukera horietan, besteak beste, L. Heyde-ren eta A.

Sterheim-en jarrera daukagu, denbora librea soldatapeko lanaren denbora-tarte finkoen

artekotzat daukana; edota L. Loeffler-ena, zeinarentzat denbora librea lanean edo lotan ematen

ez duguna izango bailitzateke.

K. Kluth-entzat, denbora librearen kontzeptua ez da hasten “lanarekin erabat

kontrajarrita dagoen mundua eraikitzeko aukera sortzen ez den arte; mundu horrek bere balioak

eta eskakizunak dauzka eta, beraz, ez dago orientatuta, atsedenaldi edo olgeta-aldi gisa,

lanaren mundura, baizik eta bera da ardatza, eta berariazko jarduera eskatzen ditu”5.

Ikus dezakegunez, teoria batzuen eta besteen arteko aldea denbora librearen

tratamenduan dago, produktu “gordintzat” edo “garbitzat” hartuta, lanetik beti bereizita eta,

kasuren batean, Kluth-en kasuan adibidez, bere esentzian sakonduta. Oro har, eta Erich

Weber-i jarraiki, denbora libretzat hartzen dira bizitzako aldi errepikaezin batzuk, hasiera eta

bukaera dutenak, erlojuaz neur daitezkeenak, non norbanakoa libre sentitzen den. Libre, alderdi

bikoitzean: “...tik libre” eta “...rako libre”. Hori horrela, denbora librea gure borondatez, gure

bulkaden arabera eta gure nahi eta zaletasunen arabera jokatzen dugun hura izango litzateke.

Horregatik, askotan, denbora librea denbora pribatua izaten da, besteen zerbitzura ez dagoena

(lanean ez bezala).

Horren guztiaren arabera, ohikoa izaten da denbora librea/lana elkarren aurkako

bikotea. Zehaztu beharra dago hori borondatezkoa ez den lanaren kasuan izango litzatekeela

egokia. Denbora libreak ez du inoiz borondatez egiten den jarduerarik edo ahaleginik

baztertzen; izan ere, horixe da “...rako libre” egotearen zentzua, hain zuzen ere.

Eta, hain zuzen ere, zerbaitetarako libre egote horretan hasten da aisia hitza. Aisia,

orain, gizakiarentzat horizonte berri gisa planteatzen da, non naturarekin, denbora naturalaren

erritmo zaharrarekin eta bizitzarekin oreka berria aurkituko duen. Aisiarekin egia bihurtzen da

esaera zahar hura, “orduak ez dira ordu lasaiak ez badira”; gure buruari begira arazten digu, eta

bizitzari, oro har.

4 WEBER, E.: El problema del tiempo libre. Editora Nacional. Madril, 1969. 5 Ikus WEBER, E.: Op. cit., 9-10 or.


LANBIDE EKIMENA 39

Lehen esan dugunez, “aisia” terminoa denbora librearen sinonimotzat erabili ohi da.

Identifikazio hori, baina, ez da guztiz zuzena. Lehen begirada batean harrigarria badirudi ere,

aisiak giza bizitzaren azken galdera garrantzitsuei heltzeko aukera ematen dio gizakiari, bere

transzendentziarekin harremanetan jartzeko. Ortega y Gasset-ek gogorarazten digunez,

antzinakoek bizitza bi zatitan banatzen zuten: bat otium zen, bestea nec-otium. Lehena berez

gizatiarra denaz arduratzeko izaten zen: agintea, antolamendua, gizarte-harremanak, zientziak

eta artea. Nec-otium delakoak, berriz, gero otium-a ahalbidetuko zuten oinarrizko beharrizanak

betetzeko ahalegina esan nahi zuen. Esanahi-aldaketa, otium positiboa nagikeriarekin

identifikatutako aisia bihurtzea, alegia, gizarte industrialarekin batera gertatu zen. Hala ere,

badirudi kontzeptu horri buruzko hausnarketa egiten ari garela, bere jatorrizko esanahia

itzultzeko asmotan, eta denbora librea balioak sortzeko jarduera bihurtu nahi dugu. Zentzu

horretan, ikuspuntu ekonomikotik, nolabaiteko garapen sozial, kultural eta teknikoa lortu duten

nazioetan, aisia-gastuek bizirauteko behar diren gastuak gainditu egiten dituzte.

Aisia alferkeriarekin identifikatzea kontzeptu horien edukietatik urrun geratzen da. Josef

Pieper-en arabera, “aisia gizakiak bere burua aurkitzen duenean soilik gerta daiteke, bere

benetako izatearekin topo egiten duenean, alegia” eta, alferkeriaren eta aisiaren arteko

aurkakotasuna arrazoitu ostean, elkarren baztertzaile diren termino gisa, hauxe gaineratzen du:

“aisia ez da kanpoko gertakariei (lan-geldialdia, denbora librea, asteburua, baimena, oporrak)

dagokien zerbait soilik; aisia arimaren egoera bat da”6.

Pieper-ek aisiari lanaren funtsezko hiru alderdi kontrajartzen dizkio: jarduera, ahalegina eta

gizarte-funtzioa. Aisiak ez egiteko nolabaiteko jarrera inplikatzen du, “zereginen falta intimoa”; horre-

gatik, esan dezakegu aisia oso lotuta dagoela izatearen pertzepzio hartzaile eta kontenplazioz-

koarekin. Aisiak lasaitzea dakar berekin, loaren antzekoa den abandonatze-jarrera. Pieper-ek dio:

“zabaltzen ari den arrosari, lo dagoen haurrari, misterio jainkotiarrari liluratuta begira egoteak

dakarkigun baretasun atsegina, ez al da lo sakon eta lasaiarekin lortzen dugunaren antzekoa?”7

Bestalde, aisiak olgeta-inplikazioa dauka. Horren arabera, desberdintasun garbia dago

geldialdi eta lasaitasuna den aisiaren eta jarduerarik eza den aisiaren artean. Aisiak baiezta-

pena inplikatzen du, “festa” delako; “festa da aisiaren funtsezko jatorri intimoa”8.

Baina, gainera, aisia lanari gizarte-funtzio gisa kontrajartzen zaio. Laneko geldialdiaren

aldean (ordubete, asteburu bat edo hilabete iraun dezake, eta lanarekiko da geldialdia), aisiak

ez du zerikusirik lanarekin. Aisiaren xedea ez dago lotuta lanari begira fisikoki edo espiritualki

indarberritzearekin, baizik eta “izatearen gizakiaz gaindiko bertute bizigarriekin harremanetan

jartzeko”9 aukera ematen digu.

6 PIEPER,J.: El ocio y la vida intelectual. Rialp. Madril, 1974, 44-45. or. 7 Ibidem, 46-46. or. 8 Ibidem, 48. or. 9 Ibidem, 50 or.


LANBIDE EKIMENA 40

Beraz, aisiak gizatiar hutsa den arloa gainditzeko aukera ematen digu, lehen aipatu

dugun abandonatze horren bitartez zeinak, nahiz eta ahalegin deliberatua ez izan, gizatiarra

dena eta gizakiaz gaindikoa bateratzeko zailtasuna baitauka bere baitan. Zalantzarik gabe,

Pieper-en jarrerak aisiaren ikuspegi sakona ematen digu, bere jatorrizko kontzeptuarekin lotuta.

Hala ere, beste autore batzuek nahiago dute alderdi hain filosofikoak ez direnak ukitzea,

esangura txikiagokoak ez badira ere. Horixe da aisia adierazpide pertsonalerako bidetzat jotzen

dutenen kasua. Haien arabera, antzinako gizakia bere artisautza-lanetan proiektatzen zen

—zura lantzen zuen, eskulturak egiten zituen...— eta industrializazioak ezabatu egin zituen

adierazpide horiek. Hori horrela izanik, aisia gizaki modernoari errealizazio pertsonala

eskaintzen dion beharrizana izango litzateke.

Soziologo amerikarrak izan dira, G. Friedmann batez ere, aisia “berehalako

gogobetetzea eskaintzen duen doako jarduera libre”10 bihurtzen duten jarduerak eta

entretenimenduak aztertzen. Zeregin kuttun horiek, jokoaz eta kirolaz haratago, hobby-ak edo

zaletasunak dira. Aukera ezin zabalagoak eskaintzen dituzte eta, horregatik, hainbat nahasketa

ere sortu dute, baina denek badute ezaugarri komun bat: lanaz kanpoko zereginak dira eta

pertsonari atsegin desinteresatua eskaintzen diote. Domingo Volpi-ren arabera, “oro har,

hobby-tzat hartzen dira gizakiari trebetasun berriak eta aberasgarri intelektualak eskain

diezazkioketen jarduera mota adimentsuak. Denbora librea betetzeko badaude mila zeregin,

baina zerbait esan behar diote denbora hori betetzen duenaren gogoari eta bihotzari”11.

Hobby-ak, edo zaletasunak, irabazi asmorik gabeko zereginak dira, libreki hautatuak,

pertsonarentzat gogo-betegarriak. Satisfazio hori interes pertsonalekin bat egiteak dakar, hain

zuzen ere.

Nahiz eta hobby-ak gizaki modernoari denbora libreak planteatzen dizkion arazo

guztien konponbidea ez izan, tratadistak eta pedagogoak bat datoz horiek sustatzeko garaian.

Lennert-ek zioenez, zaletasunei laguntza eskaini behar diegu sortzen direnean, baina gero

beren kasa hazi behar dute. Horren arabera, gurasoek eta hezitzaileek kontuan hartu behar

dute benetako zaletasunak ezin direla behartu, ez eta antolatu ere. Esaten denez,

beharrezkoak dira bizipen positibo batzuk urteetan zehar, zaletasuna gauza sendoa eta

iraunkorra bihur dadin. Weber-ek behin eta berriro azpimarratzen du gurasoen eta

hezitzaileen eragingarriek zaletasunak sortzeko duten garrantzia, eta aukera guztiak

aprobetxatzeko aholkua ematen du, abiapuntutzat irakasgaiak, hurbileko esperientziak edo

azalpen soilak hartuta.

10 DUMAZEDIER, J.: Hacia una civilización del ocio. Estela. Bartzelona, 1984, 28. or. 11 VOLPI, D.: Familia y tiempo libre. Ediciones Paulinas, Madril, 1971, 56. or.


LANBIDE EKIMENA 41

2.2.4.2. Aisiaren funtzioak Joffre Dumazedier-entzat, Frantzian eginiko inkesta bat abiapuntutzat hartuz, hiru dira

aisiaren funtzio nagusiak: atsedena, dibertsioa eta garapena12. Ikus dezakegunez, funtzio

horiek zuzeneko erlazioa dute lehen J. Pieper-ek azaldutako ezaugarriekin, beste ikuspegi

batetik bada ere.

Dumazedier-en arabera, aisia atsedena da eta neke fisiko nahiz nerbiosoa arintzen

digu. Oreka naturala berreskuratze hori are beharrezkoagoa da tentsio handiko egunero-

kotasuna duten pertsonentzat, hala nola exekutibo eta zuzendarientzat. Lan-erritmoaren eta

aisiaren arteko erlazioari buruzko ikerketek gero eta elkarlan handiagoa eskatzen dute mediku,

soziologo eta psikologoen aldetik.

Aisian inplizituki dagoen olgetarako jarrera bigarren funtzioarekin lotuta dago:

dibertsioarekin. Dibertsioak asperraldia uxatu egiten du eta arau eta ezinez betetako egunero-

kotasuna hausteko bideak eskaintzen ditu. Bere eragin konpentsatzailea eguneroko bizimoduaz

bestelakoa den beste bat topatzean gertatzen da; izan ere, lekuz eta erritmoz aldatu egiten

gara. Gainera, dibertsioak oso eremu zabala dauka, hasi errealetik eta irudimenezkoraino,

tartean pertsonaren proiekzioen mundua dagoela.

Azkenik, aisiak, nortasunaren garapena den aldetik, nolabaiteko erlazioa dauka

adierazpide pertsonalekin, baina dimentsio zabalagoan ulertu behar dugu, beharbada.

Eguneroko bizimoduko automatismoetatik askatuta, norbanakoak jarrera aktiboagoa har

dezake, eta partaidetza eta eskuzabaltasun handiagoaz joka dezake. Gaur egun, hedabideek

(prentsak, irratiak, zineak...) partaidetza sozial eta kultural handiagoa ahalbidetzen digute.

Horiek guztiek ikasteko modu berriak eskaintzen dizkigute, erabat borondatezkoak direnak eta,

horrexegatik, nortasuna garatzeko ezin interesgarriagoak. Baina ezin dugu alde batera utzi,

Juan Ram´n Jiménez-ek zioen moduan, giza idealak bateratu egin behar dituela gizaki

“kulturatua” eta bere ahaleginez gizaki barnetik “jantzia”. Bat eginik, jakintzak eta kulturak

gizakiak gizaki hobea izateko duen gaitasun intimoa, bere izateari atxikita dagoen

espiritualtasuna, adimena eta sentsibilitatea garatuko dituzte.

Dumazedier-ek behin eta berriro dio hiru funtzio horiek oso lotuta daudela, eta aisia-

-egoera bakoitzean elkarren segidan, elkarren ondoan edo batera daudela. Horretan oinarrituta,

honela definitzen du aisia: “Aisia norbanakoak borondatez egin dezakeen jarduera-multzoa da,

dela atsedena hartzeko, dela dibertitzeko edota informazioa edo prestakuntza lantzeko,

gizartean parte hartzeko edo sormena garatzeko, bere betebehar profesional, familiar eta

sozialetatik aske geratu denean”13.

12 Ikus DUMAZEDIER, J.: Op. cit., 28-30. or. 13 Ibidem, 30-31. or.


LANBIDE EKIMENA 42

Gaur egungo bizimoduaren erritmoa dela-eta, aisiaren hiru funtzio horiek erabat

integratu dira familia-bizitzan. Etxea atsedenleku eta toki lasaitzat hartzen da, laneko jarduerari

kontrajarria. Horregatik, ahalik eta baldintzarik onenak bilatzen ditugu aire, eguzki, ikusmira,

berdegune edo isolamenduei dagokienez. Baina, horrekin batera, familiaren etxeak bertan bizi

direnen dibertsio-nahiak betetzea ere nahi dugu. Familiako festa tradizionalez gain (Gabonak,

urtebetetzeak...) ekipamendu modernoak entretenitzeko hainbat tresna dauzka. Horietan,

ikuspuntu soziologikotik, badirudi garrantzitsuena telebista dela. Familia askok bere ordutegia

tresna horren arabera moldatzen du.

Telebista, irratia, prentsa eta, askotan, seme-alaben etxeko lanek betetzen dute

aisiaren zatirik handiena eguneroko bizitzan. Familiak egunero dauka aukera atseden hartzeko,

dibertitzeko eta, informazioari/prestakuntzari dagokionez, garatzeko. Eta panorama berri horren

aurrean aisia, zalantzarik gabe, gauza garrantzitsutzat jo behar dugu familia modernoaren

elkarbizitzan, hezkuntzan eta balio-eskalan.

2.2.4.3. Zentzudun denbora librea E, Spranger-ek dioenez, “zentzua dauka osotasun batean kide gisa integratuta

dagoenak”14. Eta hauxe zehazten du E. Weber-ek, denbora libreari dagokionez:

“Denbora libreko jokabide batek zentzua izango du balioak gauzatzen dituenean: balio

erabilgarriak, balioak berez lortzera daramatzatenak, eta haiek legitimatzen dituztenak,

edota zuzenean zentzu-balioak, berez baliagarriak direnak gauzatzen dituenean15.”

Puntu horiei dagokienez, autoreak hainbat kontsiderazio egiten ditu. Lehena, jendeak

bere denbora libreaz duen kontzientziazioa da. Ez da gauza bera gauza bat ala bestea egitea;

denbora librea zentzuz ala zentzurik gabe igaro dezakegu. Konturatu beharra daukagu kirolean

garrantzitsua ez dela markak haustea, bidaia bat ez dela hobea urrutiago joateagatik,

bilduma bat ez dela garrantzitsuagoa objektu garesti asko izateagatik, eta ikuskizun bat ez

dela hobea ikusle kopuru handia izateagatik. Alaitasunak, barne-atseginak, kontenpla-

zioaren plazerrak, soiltasunak eta askotan dirutan baliorik ez duten beste hainbat gauzak

duten garrantziaz jabetzen ez garen artean, nekez ulertuko dugu zentzudun denbora librea

zer den. Weber-ek dioenez:

“Ondasun, zerbitzu eta dibertsio-eskaintzengatik ordaindu beharreko prezioa ez dugu balio-

-eskala bakartzat hartu behar. Eta, batez ere, hau ikusi behar dugu: balio-eskala hori ez

dela gauza espiritualtasunaren eremuan aurkitu behar diren giza balioez jabetzeko16.”

14 Ikus WEBER, E.: Op. cit., 194. or. 15 Ibidem, 195. or.


LANBIDE EKIMENA 43

Horixe izango da, hain zuzen ere, denbora librearen pedagogiaren helburuetako bat: haurrei

balizko mentalitate ekonomiko eta materialista ezabatzea, gaurko munduan hain zabalduta

dagoen hori, eta jarrera espiritualagoa eskaintzea, non benetako jolasez eta zaletasunez

gozatzeko, eguneroko lehiatik eta kontsiderazio ekonomikoetatik urrun gai izan daitezen.

Aitzitik, zentzurik ezagutzen ez duen bizitza ez da gai aisiarako, eta aspergarria da

erabat. Pascal-en pentsamendu bat jasoz: “Ez dago gauza jasangaitzagorik gizakiarentzat

inolako jarduerarik eza, grinarik eza, negoziorik eza, entretenimendurik eza, zereginik eza

baino. Orduan nozitzen baititu bere ezereza, utzikeria, ezintasuna, menpekotasuna,

gabezia. Berehala sortuko zaizkio sakonetik asperra eta iluntasuna, tristura, nahigabea,

gogaitasuna eta etsipena”17.

Asperraldiari dagokionez, asperraldi objektiboa eta subjektiboa bereizi ohi dira.

Lehenak, unean uneko bizimoduaren aurreko asegabetasuna erakusten du eta, beraz, azaleko

gauza iragankorra da. Aitzitik, asperraldiak, sakoneko aldartea denean, balio-krisi sakona,

existentziala, azaltzen du: “Bizitzaren zentzugabetasunaz konbentzituta dagoenean, asperraldia

giza bizitzaren funtsezko aldarte bilakatzen da”18.

Horregatik, denbora librearen pedagogia egokia ezin da ulertu subjektua bera,

indibidualizazio maximoa, abiapuntua ez bada. Denbora libreak eguneroko bizitzako gabezia,

porrot eta ahulezien konpentsatzaile eta orekatzaile gisa joka dezake, eta hala jokatu behar du.

Eta funtzio konpentsatzaile hori positiboki bilatu behar dugu, subjektua benetan gustatzen

zaiona egiten ongi senti dadin. Denbora librerako hezkuntzak ekintza nahiz kontenplazioa

ahalbidetzen dituen egoerak sortuko ditu. Autodeterminazioa eta autogarapena ahalbidetzen

duten egoerak izango dira, gauzek beren “zentzua” izan dezaten eta heziketa hori jasotzen

duenak bere balioen mundua eta askatasuna erabil ditzan.

2.2.5. Aisia eta bizitzaz gozatzea

2.2.5.1. Gozatzeko oztopo batzuk Aisia osasuntsua, neurri batean, bizitzaz eta norberak munduan duen lekuaz gozatzeko

ahalmena bada, garrantzitsua da gozatze horrek esan dezakeena ulertzea. Oztopoak honako

hauek dira:

16 Ibidem, 199. or. 17 PASCAL.: Pensamientos, 131. zk. 18 WEBER, E.: Op. cit., 207. or.


LANBIDE EKIMENA 44

1. Nagia. Aisia osasuntsuaren aurkakoa Aisia osasuntsua nagikeriaren aurkakoa da, baina nagikeria behar bezala ulertuta.

Nagia, Erdi Aroko doktrina kristauan, acedia, pertsonak bere giza duintasunari atxikitako deiari

uko egitea esan nahi zuen. Pertsona berez eta funtsean dena etsi-etsian ukatzea zen. Bere

barrua ulertzeko eta onartzeko ezintasuna. Pertsona horrek, izan ere, ez zuen bere izatea boron-

datez onartzen. ez dago bakean bere buruarekin. Josef Pieper filosofoaren arabera, pertsona

horiek tristurak jota zeuden beraiengan zeukaten ondasun jainkotiarrarekin aurrez-aurre jartzean.

“Nagi” hori “nagikeriatzat” ulertu izan da teologia kristau berriagoan, baina nagiaren

aurkakoa ez da lanaren etika, baizik eta norberaren izatearen, munduaren eta Jainkoaren

baieztapen atsegina; hau da, bizitza maitatzeko gaitasuna. Nagi horrek eta aisiarako ezintasun

horrek erro bera daukate.

Bizitzan ospatzeko ezer gutxi daukatela uste dutenentzat, “lanari ekin eta ez etsi” da

ohiko erantzuna. Baliteke aholku hori gaztetan jasoa izatea: Gauzak behar bezala ez badoaz

eta lur jota bazaude, heldu lanari eta segi horretan. Baliteke horrek nolabaiteko zentzua izatea

aldi baterako irtenbide gisa, baina bizimodu gisa norberarengandik ihes egitea da.

Pieper-entzat, lan egitea beste helbururik ez duen pertsona arrazoirik gabe sufritzeko

prest dagoena da. Historikoki, pertsona horiek dira arriskutsuenak: gerrarako ongien presta

daitezkeenak dira, sekten esku erortzeko probabilitate handiena dutenak, edota galderarik egin

gabe edonolako liderren atzetik joan daitezkeenak.

Instrukzio militarrak horixe bilatzen du, ia unibertsalki. Norbanakoaren balioa eta berezko-

tasuna kentzea. Beste edozein soldaduren aldean ezberdinak ez balira bezala jokatzen irakastea,

unitate trukagarriak baitira. Eskatzen zaiena egiten ezer zalantzan jarri gabe irakastea, eta

gainera hori egin nahi izatea, bere borondatea armadaren borondatearen azpitik erabat ezarriz.

Horrelako nagi espiritualaren ondorioak nagi fisikoa, mentala eta emozionala izan

daitezke. Eserita, besterik gabe, telebistari ere arreta eskasa eskainiz. Zer egin nahi duzu gau?

galderaren erantzuna berdin zait baldin bada, aisia ezinezkoa da. Horrek ez du esan nahi

pertsona osasuntsuak inoiz telebista ikusten ez duenik, edota aisia ihesbide edo dibertsio gisa

erabiltzen ez duenik, baina probabilitate gutxiago izango du aisia zerbaitetik urruntzeko soilik

erabiltzeko, eta probabilitate handiagoa gustatzen zaionera hurbiltzeko erabiltzeko.

Gogora dezagun aisia jarrera mentala eta espirituala dela, eta ez kanpoko faktoreen

ondorio hutsa, oporrena, adibidez. Lan-munduaz haratago joateko eta gauzen osotasuna

ulertzeko gaitasuna izatea da. Unibertsoa entzutea. Esperientzia guztiaz gozatzea. Arte

askatzaileetan (arte liberaletan) dago eraikia, eta maitatzen jakitea eta libreki hautatutako

jokabide pertsonalean esanahia aurkitzea eskatzen du. “Autoestimuaren” ideia modernoak ideia

horretan ditu sustraiak.


LANBIDE EKIMENA 45

2. Autoestima baxua Asko idatzi da pertsonak bere buruarekiko errespetu gutxi izatearen edo bere burua negatiboki

ikustearen ondorioez. Ez da horrenbeste idatzi, baina, autoestimu handiak oinarri bat behar

izateaz. Hau da, norbanakoak arrazoiak behar ditu bere burua positiboki ikusteko. Gure

gizartearentzat oso ondorio negatiboak izan daitezke oso ezmorala edo nahita ezgaia den

pertsonak autoestimu handia badauka (egoera horiek ez dira onuragarriak gizartean).

Autoestimu baxua duten norbanako askok beren osasun pertsonalaren alderdi

garrantzitsu askori jaramonik ez egiteko joera dute. Ez dugu baloratzen ez duguna zaintzen.

Aisia eta aisiaren erabilera funtsezkoak izan daitezke autoestimua handitzeko. Hona hemen

adibidea. Aisia norbanakoak bere puntu indartsuak, gaitasunak eta aukerak aurkitzeko aldagai

erabakigarria izan daiteke.

3. Komunitate-zentzu eta norberaren eraginkortasun eskasa Gure buruaz ditugun sentimenduak, gure aisiaren osasungarritasunari ez ezik, gure komunitate-

-zentzuari ere forma ematen diote.

Komunitate-zentzua erabakigarria da gure eguneroko bizitzako ongizatean. Robert

Ornstein psikologoak eta David Sobel fisikariak (1988) diotenez, komunitatearen beharra gure

herentzia ebolutiboaren funtsezko zatia da. Garunaren lehen funtzioa ez da pentsatzea,

gorputza gaixotasunetatik babestea baizik, eta “badirudi garunak ezin duela gorputza

babesteko zeregina bete beste pertsonekin kontakturik izan gabe. Ezinbesteko elikadura

jasotzen du lagun, maitale, ahaide, etxeko eta, beharbada, baita lankide eta asteroko bolatokiko

taldekideengandik ere” (Ornstein eta Sobel, 1988). Beharbada, ez da harrigarria izango

Michigango Unibertsitateko ikerlan batek erakutsitakoa, hau da, borondatezko lan erregular bat

egiteak luzatu egiten duela, beste edozer gauzak baino gehiago, bizi-itxaropena (Growald eta

Lucks, 1988). Ongia egiteak ematen duen bero-sentimendua endorfinetatik etor daiteke,

garunaren opiato naturaletatik, alegia, zeinak korrikalariaren “euforia” ez ezik, boluntarioaren

euforia ere sortzen baitute.

Izan ere, nolabaiteko kitzikadura, erronka, konplexutasuna, estresa edo eragingarria

behar dugu hazkuntza osasuntsua eragiteko moduan erantzuteko eta, halaber, erronka horietaz

arduratzeko arrazoizko aukerak behar ditugu. Laburbilduz, aisia osasuntsuak guk ingurunean

eragitea eskatzen du, eta ez inguruneak gugan eragitea. Haurrentzat, jolas osasuntsuak

ingurunean “ondorioren” bat izateko gaitasuna esan nahi du. Zeharkako aisiak, gugan

telebistaren edo narkotikoen bidez eragina duenak, ez du erronkarik ekartzen eta, aisiaren

erabilera nagusi gisa, ez litzateke osasuntsua izango.


LANBIDE EKIMENA 46

Aisiaren erabileran, garrantzitsua ez da norberaren autoeraginkortasuna soilik; komu-

nitatearen eraginkortasuna ere bada. Ezintasuna sentitzen duten komunitateetan, komunitate-

-bizitza egokirako ondorio garrantzitsuak kontrolatzeko gaitasunik ez dutenetan alegia, pasibo-

tasunerako joera handia izaten da.

4. Depresioa Depresioa herrialde modernoetako arazo psikologikorik ohikoenetako bat dugu.

Depresio larria depresioaren aurkako botikez tratatzen da normalean, baina “...nahiko agerikoa

da depresioa, askotan, osasun-ohitura egokiez arindu edo prebenitu egin daitekeela. Dieta

egokiak, ariketa fisikoak, oporrek, gehiegizko lanik ez izateak eta norberak gozatzeko gauzetarako

denbora izateak une ilunak urrundu egiten ditu” (Summerville, 1996, 311. or.).

Pertsonak gozatzeko dituen jarrerak eta jokabideak, jakina, osasun orokorrarekin daude lotuta.

“Milaka pertsonarengan egindako ehunka azterlan zientifikoen arabera, gauzarik onena

espero duten norbanakoak, baikorrak eta itxaropentsuak direnak eta plazer sentsualez

erregulartasunez gozatu ohi dutenak, oro har, osasuntsuagoak izaten dira eta luza-

roago bizi ohi dira” (26. or.)

Sistema immunologikoak indartu egin ditzakete luzaroan gordetako esperientzia

traumatikoen berri ematen duten pertsonek. Gertatu zitzaizkion gauza izugarriak adierazi eta

asimilatzeak gaixotasunari aurre egiteko trebetasunak areagotzen lagun diezaioke

norbanakoari. Zentzu askotan, gure jarrerek eta jokabideek osasuna nolakoa izango den

erabakitzen dute.

2.2.5.2. Aisia osasuntsua Atal honetan aisia-jarduera bat osasuntsu egiten duten ezaugarri batzuk identifikatu

nahi ditugu. Saio hori, jakina, hurbilketa besterik ez da.

1. Plazer osasuntsuak. Gida-teoria bat Robert Ornstein garunaren ikertzaile ospetsu eta psikologoak, eta David Sobel

Medikuntzan Doktore eta Kkaiser-Permanente-ko (Osasuna Mantentzeko Erakunderik handiena

munduan) Eskualde Zuzendariak, osasunaren teoria bat garatu dute, aisia elementurik garrantzi-

tsuenetakotzat hartuta. Teoria horren arabera, gizakiak gozatzeko duen nahia biziraupena

areagotzeko bilakatu zen. “Zuzena iruditzen zaiguna egitea eta ondo sentitzea ona da

osasunarentzat eta espezieek bizirik irauteko. Plazerrak bi aldiz saritzen gaitu: lehenik, berehalako

gozamenean eta, gero, osasuna hobetzean. (Ornstein eta Stobel, 1987, 3. or.).


LANBIDE EKIMENA 47

Lanaren Etika ez da plazerraren kultur hesi bakarra.

“Erlijiotasun arkaikoa eta sentimenik gabeko mundua konbinatzea bi kartzela batera

jartzea da. Ondorioa bizitza galdua da, mundu honetarako ez ezik, baita hurrengorako

ere. Sentsualitate natural eta osasuntsua berreskuratzeak indar historiko boteretsuei

aurre egitea dakar berekin. Baina gure osasuna, zoriona eta etorkizuna kulturan hain

errotuta dagoen plazerraren ukazio hori ulertzean (eta are alderantzikatzean) datza.

Sentsualitateak eta espiritualtasunak ez dute zertan elkarren aurka egon” (3. or.).

Bestela esanda, ez da osasuntsua nork bere buruari sentimenen plazerra ukatzea, gure

sentimenak munduaren edertasun paregabearen pertzepzioan erabakigarriak baitira.

2. Jokatzea Aisia osasuntsuak ingurunean eragitea esan nahi du, eta ez inguruneak norberarengan

eragitea. Gainerakoa berdina izanik ere, osasuntsuagoa da futbolean jokatzea ikustea baino,

koadro bat pintatzea besteei pintatzen ikustea baino, lagunekin hitz egitea besteei telebistaz

entzutea baino. Telebista piztea ekintza bat da, baina kontua, hemen, hauxe da: aisian

kontzientzia edo ezagutza desbideratu egiten dugun ala erakartzen gaituen jokabidean

zentratzen dugun. Aisia osasuntsua giza borondatearen ekintza alaia da, eta borondatezko

ariketa gorputz-ariketa bezain garrantzitsua da.

Osasunari dagokion esaera garrantzitsuenetako bat, erabili ala galdu, egia da neurri

handi batean. Erabileraz eragiten, indartzen edo bultzatzen ez dena, desagertzen hasten da.

Besoa, garuna edo emozioak erabiltzen ez baditugu, atrofiatu egingo dira. Aisia osasuntsuan,

eman zaiguna erabiltzen dugu, ez behar dugulako, hautatu dugulako baizik.

3. Sortzea Sormena erabiltzen duen aisia-jarduera osasuntsuagoa da erabiltzen ez duena baino,

sormena modu jakin batean ulertuz gero. Sormena “...testuinguru jakin batean eragin egokia

duten erantzun berriak ematea da” (Bishop eta Jeanrenaud, 1982).

Beraz, sormenak ez du esan nahi, besterik gabe, gauza berriak egitea, baizik eta

berritasun horrek jarduera aurreratzeko edo hobetzeko gaitasuna izatea. Hortaz, bigarren

solairuko leihotik mihise batean pinturaz betetako globoa botatzen duen artista ez da sortzailea,

baizik eta berritzailea soilik. Sormenak egoeraren arauetan edo testuinguruetan jarduera

aurreraraztea inplikatzen du. Kasurik gehienetan, aisialdiko sormena pertsonak jarduerari buruz

nahikoa ikasi duenean agertzen da —gitarra-joleak akordeak, konpasak eta sokak zarrastatu

eta punteatzeko metodoak ikasteaz gain, harmonia ere ikasi behar du—.


LANBIDE EKIMENA 48

Aisia-jarduera bat sortzaile bihurtzeraino ikasteari dagokionez, pertsona bat estu

gainbegiratzen denean, erantzun egokiak emango ditu, baina ez berritzaileak. Boleibolean

sakea egiten ikasten ari den haur bakoitzari esperimentatzeko aukerarik ematen ez badiogu,

baliteke sakea egoki egiten ikastea, baina ez modu berritzailean. Alderantziz, sakea edonola

egiteko askatasuna ematen badiogu, sake berritzaileak egin ahal izango ditu, baina baliteke

kirol horren arauekin bat ez etortzea. Beraz, pertsonak aisia-trebetasun bat ikasteko duen

askatasunaren eta diziplinaren arteko oreka funtsezkoa da, sortzaile izateko probabilitateari

dagokionez.

4. Esanahia Bizitzaren esanahia, Csikszentmihalyi-k (1990) proposatzen duenaren arabera,

esanahia bera da. Aisia osasuntsurik ezin da izan esanahirik ez badago. Ekintza edo

egoera bat transzendentzia edo esanahia duen zerbait bailitzan interpretatzen ez badugu,

ekintza horrek ezin izango du aisia osasuntsurik ekarri. Batzuetan, interpretazio hori

esanahi konpartitu bat dela-eta egiten da, funtsean; beharbada, bizikletaz bide batetik

ibiltzea, jarduera horretan diharduten hiru adiskide zaharrekin batera. Beste batzuetan,

baliteke interpretazioa bakarka egitea: baliteke zuretzat lagunentzat pasta pesto saltsarekin

prestatzea gauza atsegina izatea, baina jatetxe batean lanean ari den norbaitentzat dirua

irabazteko egin beharrekoa da, besterik gabe.

Aisia-jarduerek, askotan, ikasi beharrekoak diren esanahi subjektiboak dauzkate. Baliteke

pertsona batentzat boxeoa astakeria baldarra izatea eta beste norbaitentzat, aldiz, “zientzia

gozo” bat. Esanahi horik gabe, aisia-jarduera gehienak zentzugabeak izango lirateke.

5. Jarduerari lotzea Aisia osasuntsuak jarduerari buru-belarri lotzea esan nahi du, handik zerbait jasotzen

saiatu beharrean. Emate hori konfiantzazko edo fedezko ekintza da. Aisia-jokabide osasun-

tsuak garatu ahala, pertsonek “sinetsi” egiten dute jokabide horietan. Hitz egin al duzue kanpina

maite duen inorekin? “Badaki” jarduerak merezi duela. Beraz, kanpinera joatea ez da,

harentzat, kostuen eta onuren arteko zerrenda kalkulatua: zeri egiten diot uko? Zer lortzen dut

trukean?; horren ordez, sinesmena dauka: gauza ona da. Merezi du.

6. Baikortasuna Pertsona osasuntsuak, oro har, baikorrak izaten dira. Gauzak ondo aterako direla

pentsatzen dute. Pertsonek osasunari buruz uste eta espero dutena “baliteke medikuak

egindako azterketa objektiboak baino garrantzitsuagoa izatea” (30. or.). “Osasun txarra izatea

espero dutenek probabilitate handiagoa dute hala izateko”... “aldarte positiboak eta itxaropenak

bultzatzeak, hobeto senti arazteaz gain, bizitza luzeago eta osasuntsuagoak izaten laguntzen

digu” (31. or.).


LANBIDE EKIMENA 49

Bizitzaren aurrean ditugun jarduerak, era berean, bihotz-gaixotasunekin daukate zerikusia.

“Bihotz-gaixotasunak dituzten pazienteekin egindako ikerketaren arabera, bihotzeko eta bihotz-

-arterien butxadura gehiago izaten dira paziente suminkor, petral, eraman gutxiko eta

egozentrikoengan. Haserrea gordetzeko eta besteen aurrean horma bat eraikitzeko joera

zeukaten” (28. or.)

Baikorra izaten, neurri batean, ikasi egin daiteke. Ikasteko, praktikan jarri behar da, noski.

7. Sentsualitatea Aisia osasuntsuak sentimenak inplikatzen ditu. Ukimena, usaimena, dastamena,

entzumena, ikusmena, denek konektatzen gaituzte munduko plazerrekin. Dastamena

erabakigarria da janariez gozatzeko. Halaber, erabakigarria da dastamena desagertzen

zaienean jateari uzten dioten animalientzat. Dirudienez, pertsona osasuntsuek eguneroko

bizitzaren plazer txikiez gozatzen dute, sentimenak erabiliz: gozatu egiten dute usaintzean,

ukitzean, sentitzean, dastatzean, entzutean edo ikustean. Jatea, lo egitea eta are libratzea ere

gozagarri izan daitezke.

Jarrera aurrerakoia duen gizartean, elkar ez ukitzearen epidemiak, duela zenbait

hamarkada Britainia Handiko Aldizkari Medikoan agertuak (Heylings, 1973), bizirik dirau.

Langile, ikasle eta irakasleen artean ukitzea, edota bi gizonen edo bi emakumeren artean, eta

haurrak ukitzeko ia edozein modu, susmagarria izan daiteke.

Haur jaioberriekin, baita goiztiarrekin ere, egindako ikerketek haurrak ukitzea eta

besoetan hartzea oso garrantzitsua dela erakutsi dute. Askotan ukitzen eta jasotzen ziren

haurrek probabilitate handiagoa dute bizirik irauteko (gauza bera gertatzen da arratoiekin).

Aurkikuntza horiek gorabehera, “gutako askok ez dugu egunero behar dugun plazer sentsual

minimoa betetzen” (Ornstein eta Sobel, 1987, 37. or.).

8. Umorea Badirudi umorea erabakigarria dela osasunaren ikuspuntutik. Pertsona osasuntsuek

bizitzari buruzko umore-zentzua dutela dirudi, badakitela algarak egiten, askotan bere buruaren

kontura... Gure buruaren eta bizitzaren kontura barre egiteko gaitasuna positiboki lotuta dago

osasunarekin eta bizitza luzearekin. Norman Cousin-ek idatzitakoaren arabera, minbizia

zuelarik, komediak ikusiz eta barre-algaraka egin zion aurre. Baliteke tragediaren aurrean

dugun erreakzioa hobea izatea barre egiteko trebetasuna etengabe lantzen badugu. Gogoz

barre egiten dugunean, hori negar egitetik ez dagoela oso urrun konturatzen gara, eta liberazio

horrek, munduan ez ezik, munduaren osagai ere bagarela ikustea dakarrela.


LANBIDE EKIMENA 50

9. Harremanak Pertsona bat zenbat denbora biziko den iragartzeko modurik onenetako bat zenbat

lagun dituen, edo bere ustez zenbat dituen, ikustea da.

“Baliteke bizitzaren erritmo gero eta azkarragoak gu produktiboago, eraginkorrago eta

antolatuago bihurtzea, baina berezkotasun, alaitasun eta beste pertsonekiko konexio

gutxiagokoak ere bai” (12. or.).

Beste pertsonekin konektatzea funtsezkoa da ongizaterako eta, aisia-egoera askotan,

norekin konektatzen dugun hobeto kontrolatzen dugu. Giza jarduera askoren esanahia, azken

batean, soziala da. Besteekin egotea, haien arazoak eta pozak konpartitzea eta haien aurrean

gure arazoak eta pozak adieraztea osasuntsua da, esanahia sortzen baitu eta plazerra ematen

baitu.

2.3. Aisiaren eta denbora librearen sektorea dimentsionatzea

Aisiaren eta denbora librearen sektorea bere luze-zabalera eta neurriak baldintzatzen dituzten

hainbat parametrotatik azter dezakegu. Izan ere, bere zabala eta zeharkakoa izateak

interpretazio ugari sortzen ditu.

“Aisiak badu abantaila handi bat jarduera ekonomikoaren beste hainbat segmenturen aldean,

eta aisia sormen hutsa izatea da, giza sorkuntza bera bezain etereoa eta galkorra... aisia,

espazioei dagokienez, natur espazioari, landa-espazioari, hiri-espazioari edota espazio

birtualari berari, ezta?Hor konta ezin ahala aukera daude, aisiak herritarrei zerbait

eskaintzeko... herritarrak irrika bizia dauka espazioa leku bizigarri gisa berreskuratzeko, eta

aisiak gauzak proposatuko dizkio berriz aprobetxatzeko edo berriz planteatzeko, edota natur

espazioa, landa-espazioak, berriz erabiltzeko...”

“Muga? Nik uste dut bi izango direla, bata gizakiaren sormen-gaitasuna bera, herritarrak une

honetan zer behar duen, edota zer-nolako nahia edo beharra sor diezaiokegun, pentsatzeko

gizakiak duen gaitasuna, eta bigarrena, jasangarritasuna, nire ustez espazio orok gehienezko

zama bat jasateko ahalmena duelako eta, beraz, espazio hori betetzen dugunean jendea

uxatuko duten antigorputzak sortzen hasten delako”.

Lehenago esan dugunez, azterlanaren helburuen arabera, sektore honetan sartzen

diren kategorien bost multzo egin dira; beste batzuk ez dira kontuan hartu, ikerketaren

helburuekin bat ez datozelako.

Ezarri diren bost multzoak, jasotzen eta baztertzen dituzten kategorien xehetasunekin

batera, hauexek dira:


LANBIDE EKIMENA 51

• Kultur zentroak: kultur zentro publikoak nahiz pribatuak, zentro zibikoak eta ludikoak

sartzen dira hor; museoak eta liburutegiak, lorategiak eta zoologikoak eta, azkenik,

erakustokiak eta hitzaldi-aretoak baztertzen dira.

• Jarduera ludikoak: jarduera artistikoak eta ikuskizunak (jolas-parkeak, parke

tematikoak, haur-parkeak eta ur-parkeak), prestakuntza eta hobekuntza ludikoa

(areto-dantzak, mahai-jokoak, magia, etab.) eta multimedia-jarduerak (multimedia-

-zentroak, jokoak, Internetera konektatzea, etab.). Kategoria honetatik kanpo

geratzen dira feriak, ikuskizunak —kontzertuak, antzerkia, etab.— dantzalekuak

(dantza-klaseak jarduera osagarri gisa ematen dituztenak izan ezik), herri-feria

delakoak eta software on-line ludikoa.

• Hotelak eta kanpinak: 100 gelatik gorako hotelak bakarrik sartzen dira, txikiagoek

bezeroei ez baitiete animazio-zerbitzurik eta jarduera ludikorik eskaintzen; animazio-

-jarduerak dituzten kanpinak eta opor-hiriak.

• Kirola eta atari zabaleko jarduerak: hiru ildo handi daude, natura eta abentura

(landa-turismoa, zikloturismoa, mendi-ibilaldiak, arrisku-kirolak, globoak eta ultra-

-arinak), kirola (kirol-eskolak, neguko kirolak, udako kanpalekuak eta ur-kirolak) eta

ostalaritza (turismo aktiboko jarduerak antolatzen dituzten hotelak, kanpinak,

aterpeak, landa-turismoko etxeak, etab.). Kanpoan geratzen dira natur parkeak eta

kirol-zentroak (polikiroldegiak, golf-zelaiak, etab.).

• Eguneko zentroak: kolektibo guztietara zuzendutakoak (adinekoak, ezindu fisiko eta

psikikoak, drogazaleen gizarteratzea, etab.) jasotzen dituzte, baldin eta aisiarekin

eta denbora librearekin lotutako jarduerak burutzen badituzte.

Oro har, kanpoan geratzen dira irabazi-asmoko joko, kasino, joko-areto eta jokoekin lotutako

bestelako jarduerekin zerikusia duten jarduera ekonomiko guztiak.


LANBIDE EKIMENA 52

3. AISIA ETA GAZTERIA

3.1. Gazteria 3.1.1. Gazteria eta aldaketa 3.1.2. Gazteria motak 3.1.3. Gaur egungo gazteriaren ezaugarriak

3.2. Espainiako nerabeen arrisku-jarduera batzuk 3.3. Sozializazioa aisiaren eta denbora librearen bitartez


LANBIDE EKIMENA 53

3.1. Gazteria 90eko belaunaldiaren gaur egungo egoeraren eragileak bi gertakari dira: krisi ekonomikoa eta

gizartearen modernizazioa.

3.1.1. Gazteria eta aldaketa Gertatzen ari diren gizarte-aldaketetan gazteriak dituen partaidetza-aukerak oso gutxi dira.

Aurreko garaietako gazteak ez bezala, haiek parte handiagoa hartzen baitzuten eta

aldaketak ere eragiten baitzituzten (60ko hamarkadaren amaieran eta 70ekoan), oraingo

gazteriak jadanik ezarrita dauden joko-arauak aurkitu ditu, desilusioa eragiten diotenak

(krisi ekonomikoa eta prestakuntza sozioprofesionalik eza). Isiltasunaren belaunalditzat jo

dezakegu, bere identitatea nahasmenaren eta nekearen artean eraikitzen duena baita.

Beraz, bere gizarteratzea oso zaila izaten ari da.

Teknologia berriek ekarritako espezializazioen sistema ekonomikoak eta lan-munduan sartzeko

prestakuntza egokirik ezak gazteen langabezia handia sortzen du, eta horrek oso ondorio

garbiak ditu:

• Oraingo enplegu-politikak eta sistema ekonomikoak prestakuntzarik onena dutenak

soilik jasoko ditu.

• Gazteak bestelako irtenbideak bilatuko ditu, neurri batean edo bestean legez

kanpo daudenak.

• Gaztea babesik gabe sentitzen da, ezin duela hitz egin eta ez zaiola entzuten

sentitzen duelako.

Horrek hauxe eragiten die:

- Antsietatea, frustrazioa, gurasoen menpe egotea eta apatia soziala.

- Lehia handia, elkartasunaren aurkakoa, lan- eta gizarte-arloan hobekuntzak lor-

tzeko beharrezkoa delakoan.

- Eragin okerragoa dauka behe-mailako klasean, delinkuentziaren eta drogaren

eragina baitago. Goi-mailako klaseak prestakuntza-aldia luzatuz bilatzen du irtenbidea.


LANBIDE EKIMENA 54

Egoera horren irtenbidea zokoratzea da. Gazteari lan-munduko ateak ixten zaizkionean, gizarte-

-zokoratzea eta horrekin lotuta dauden fenomenoak izaten ditu:

• Isolamendua

• Autoestimua galtzea

• Janaria lortzeko, nabarmentzeko edota, besterik gabe, entretenitzeko, delin-

kuentziara jotzea

3.1.2. Gazteria motak Gazteen balioen eta jarreren arabera, González Blascok zortzi gazte mota bereizi ditu, bizi-

moduaren ezaugarrien arabera eta gizartea ikusteko eta balioesteko moduaren arabera:

• Gazte konformatuak

Nolabaiteko menpekotasuna onartzen dute, nahiko estuak dira sexu-gaietan eta sakrifikatu-

ak ikasketetan edo lanean, interes handia baitute etorkizunarekiko. Gizarte-egonkortasuna

gustatzen zaie eta ordenari men egiten diote. Gazteriaren % 12 dira, gutxi gorabehera.

• Gazte bereizketazaleak

Beren ezaugarria autoritarismoa da; gizarte-eliteetan sinesten dute eta, beraz,

hierarkikoa dena balioesten dute. Ez dute lana gizartean kokatzeko bidetzat hartzen,

baina bai dirua gauza eta pertsona guztien neurritzat, horrek ekarriko baitie arrakasta.

Gazteriaren % 14 dira.

• Gazte laguntzaileak

Besteekiko elkartasuna dute ezaugarritzat. Taldean lan egiteko joera dute. Guztien

onura balioesten dute, idealista samarrak dira, eta norbait izatea dute helburu, gauzak

edukitzea baino gehiago. Gazteen % 10 dira, gutxi gorabehera.

• Gazte sinbolistak

Beren kasa jokatu nahi izaten dute, arau hierarkikorik gabe. Ez dute aintzakotzat hartzen

ez tradiziorik, ez sustrairik. Negozioak dituzte gogoko eta arriskua izugarri gustatzen

zaie. Monotoniaren etsaiak dira. Gaurko gazteen % 10 inguru dira.


LANBIDE EKIMENA 55

• Plazerra helburu duten gazteak

Plazerra bilatzeak eta lortzeak definitzen ditu; oraina da garrantzitsua, ez iragana edo

etorkizuna. Unean unekoa bizi dute eta, horregatik, talka egiten dute arau sozialekin.

Beren hedonismoa mugatzen duen guztiarekiko inkonformismoa erakusten dute.

Gazteriaren % 11 dira ia.

• Gazte utilitaristak

Indibidualismoa eta arras praktikoak izatea dute ezaugarri; baliagarria dena soilik axola

zaie. Pertsonak eta gauzak euren probetxu pertsonalerako izan dezaketen erabilgarrita-

sunaren arabera balioesten dituzte. Gazteen % 12tik gora dira.

• Gazte pasiboak

Erabakirik ez dute hartzen, ez dira pentsalariak eta ez dira ezerekin eta inorekin

konprometitzen. Azalekoa eta berehalakoa bilatzen dute, etorkizunerako helbururik

finkatu gabe. Gazteen % 12 dira.

• Lorpenen motibazioa duten gazteak

Bizitzan gauzak egiteko eta lortzeko gogoak identifikatzen ditu. Arau sozialak aintza-

kotzat hartzen eta errespetatzen dituzte. Nahiago dute gauza batzuk sakrifikatu etor-

kizun egonkorragoa lortze aldera. Langileak eta zuhurrak dira. Talderik handiena da,

gazteen % 17 baitira19.

3.1.3. Gaur egungo gazteriaren ezaugarriak Programa 2000 delakoaren arabera, oraingo gazteen ezaugarriak hauexek dira:

• Oraingo gazteen prestakuntza-maila ez dago alderatzerik aurreko belaunaldienekin.

• Kultur kontsumo dibertsifikatu gehiago dago.

• Desberdintasun gutxiago dago landa-bizitzaren eta bizitza urbanoaren artean, eskolatze

handiagoaren eta ikus-entzunezkoen ondorioz. Horrek ez du esan nahi herrialdeko lurral-

deen artean alde nabarmenik ez dagoenik.

• Sexuen arteko berdintasun handiagoa dago oraingo gazteengan. Kontuan hartu behar dugu

prestakuntza-maila berbera dela gizonezkoentzat nahiz emakumezkoentzat, eta horrek gizarte-

-aldaketa izugarria eragingo du hurrengo urteotan. Hala ere, oraindik badaude desberdintasunak.

19 GONZÁLEZ BLASCO, P. eta beste zenbait: Jóvenes españoles 89, Ediciones SM, Madril, 1989.


LANBIDE EKIMENA 56

• Tolerantzia handia eta mezu totalitario eta bortitzei buruzko arbuioa.

• Oraingo belaunaldiak askoz jarrera irekiagoa dauka kanpoarekiko, ideiak eta albisteak

oso azkar baitabiltza batetik bestera eta distantziak murriztu egin baitira; askoz gehiago

bidaiatu ahal dugu.

• Belaunaldi honek ez du mundua aldatu nahi, bertan bizi baizik. Gaur egungo gazteek oraina

bizi dute, eta etorkizuna inguruko errealitateak baldintzatzen du.

• Jarrera praktikoa izaten dute eguneroko bizitzan.20

Ondorio gisa, gazteriak gizartean gertatzen ari diren aldaketa sozialen protagonista izan behar

duela esan behar dugu. Egia da etengabeko kontraesanean bizi direla, ia dena eskura

dezaketen gizartean bizi baitira, baina leku egokian kokatzeko aukerarik izan gabe eta gizartea

eraikitzeko dagokien rola bete ahal izan gabe.

Beraz, igurikapen sozialak galtzeak, etsipenak, ezintasun kolektiboak eta indibidualak zaila

egiten dute itxaropena sortzea, gizartearen egiturak modernizatzeko eta aurrera jotzeko aldaketa

egin behar duen populazio-sektorerik garrantzitsuenetako batean.

Gainera, belaunaldien arteko gatazka areagotu egingo da, gazteak bizitza profesionalaren

sistema berrietara egokitzeko malgutasun handiagoa duen neurrian. Izan ere, heldua, zentzu

horretan, zaharkituta geratuko da. Horrek, nahitaez, gazteria berriro balioestea ekarriko du.

Hala ere, gaur egungo arazorik larriena, gure ustez, gizarteak prestakuntza delakoarentzat

eskatzen duen urte-mordoa da. Ondorioz, gizarte-bizitzako partaidetza luzaroan atzeratzen da

eta, beraz, baita gizarte-heldutasuna ere, heldutasun mental eta fisikoarekin inoiz bat

etortzen ez dena. Horregatik, gatazka sortuko da, nahitaez, pertsona horiengan, gauza askotan

helduak izanik gizarteak haurren rola eskaintzen baitie. Horrek delinkuentzia eta gizarte-balioen

arbuioa sortzen du, hitz batean, frustrazioa eta erasokortasuna. Dirudienez, horixe da

modernizazioa delakoagatik gazteriak ordaindu behar duen prezioa.

Egoera horren aurrean, beharrezkoa da gazteei lan-munduan sartzen laguntzea, bizitza-

-proiektua betetzeko aukera izan dezaten eta, halaber, hezkuntza-sistema sakon eraldatzea,

aro teknologikorako prestakuntza-mekanismo gisa.

“Laburbilduz, garrantzitsua da gazteria honetaz jabetzea: teknologia berriek gizartea egunez

egun bestela antolatuko dutela, eta aldaketak asimilatzeko prest ez dauden norbanakoak

derrigorrez baztertuta geratuko direla”21.

20 PSOEren PROGRAMA 2000: La sociedad española en transformación. Escenarios para el año 2000. Ed. Siglo XXI, Madril, 1988.


LANBIDE EKIMENA 57

3.2. Espainiako nerabeen arrisku-jarduera batzuk

Sexu-jokabidea

- Mutilen artean, lehen sexu-esperientzia osoaren adina 17 urte eta 4 hilabetekoa da, eta

nesken artean, 18 urte eta 4 hilabetekoa (M eta V).

- 15-17 urte bitarteko subjektuen artean, sexu-bikotekideen batez-besteko kopurua,

mutilen artean 1,34koa da; nesken artean, 1,11koa (M eta V).

- Koito-harremanak goiztiarragoak dira (mutilak neskak baino goiztiarragoak dira, eta

landa-guneetakoak hirietakoak baino gehiago; landa-guneetako mutilen artean,

hastapen-adina 16,9 urtekoa da, eta hirietako nesken artean, 18,3 urtekoa).

Horrekin batera ez da nahitaez sexu-bidezko gaixotasunak eta nahi gabeko

haurdunaldiak eragozteko prebentzio-neurri egokirik hartzen (adibidez, landa-

-guneetako nesken % 46k azken hiru koito-harremanetan preserbatiborik ez zutela

erabili adierazi zuten) (H, R eta F).

Istripuak

- 15-17 urte bitarteko nerabeen % 14,4k ziklomotorrak gidatzeko baimena dauka (M eta V).

- 18 urtetik beherako lautik batek motorra edo ziklomotorra gidatu ohi duela dio (H, R eta F).

Tabakoa, alkohola eta haxixa

- Tabakoa: 15-18 urte bitarteko mutilen % 18k eta nesken % 23k egunero erretzen dute

tabakoa ( M eta V).

Kontsumoa bereziki kezkagarria da emakumezkoen artean: 18 urtetik beherako

hiru neskatatik batek erretzen du (H, R eta F).

- Alkohola: mutilen % 59k eta nesken % 51k azken hogeita hamar egunetan alkohola

edan duela dio (15-18 urte) ( M eta V).

21 VALER, J.: “El futuro de España está en manos de los jóvenes”, Revista de Estudios de juventud, 21. zk., Madril, 1986.


LANBIDE EKIMENA 58

Mutilen % 29k eta nesken % 21k azken hamabi hilabeteetan noizbait mozkortu

dela esaten du (15-18 urte) (M eta V).

% 32k alkohola edan ohi duela dio, eta % 27k noizbehinka; kontsumoa handia-

goa da landa-guneetako mutilengan. 18 urtetik beherako % 25-% 30k edan ohi

du alkohola (adin horretan, kontsumoa antzekoa da bi sexuetan, hirietakoen ar-

tean, baina landa-guneetan, mutilek dezente gehiago edaten dute) (H, R eta F).

- Haxixa: Adin hauetako nerabeen % 28k probatu du haxixa, eta % 16k kontsumitu ohi

du (bi ehunekoak txikiagoak dira nesken artean) (H, R eta F).

Gorputzaren pertzepzioa - 13-17 urte bitarteko neskak beren burua gizenagoa ikusten dute, mutilekin alderatuta.

Adibidez, ia % 20k gizentzat edo oso gizentzat dauka bere burua, nahiz eta oro har,

beraiek adierazitako garaiera eta pisuaren arabera, mutilak gizenago egon (H, R eta F).

Asteburuko dirua

- Neskek 11 euro inguru gastatzen dituzte, eta hirietako mutilek ia 13; landa-guneetako

mutilak dira gehien gastatzen dutenak, 20 euro inguru.

Eskolako arazoak - Ikasturtea errepikatu duten nerabeen ehunekoa handiagoa da mutilen artean eta landa-

-zonetan (landa-guneetako mutilen % 48,6k ikasturteren bat errepikatu du, eta hirietako

nesken % 30k) (H, R eta F).

Osasun mentala - Ikerketen arabera, arazo mentalak dituzten Europako gazteak % 15-20 bitarte izan

daiteke; gainera, horietako oso gutxi detektatzen eta tratatzen dira.


LANBIDE EKIMENA 59

3.3. Sozializazioa aisiaren eta denbora librearen bitartez Denbora librearen erabilera nerabeen balio-sistemaren eta sozializazioaren adierazle

interesgarria dugu. Oso denbora esanguratsua da haientzat, bai ikuspuntu kualitatibotik, bai

kuantitatibotik. Oso itxaropentsu ikusten diren uneak dira, eta intentsitate emozional berezia

izaten dute; euren bizimoduan zati esanguratsua izaten dute (INJUVEren ikerlanaren arabera,

15-17 urte bitarteko neska-mutilen % 49k astean 25 ordutik gora libre izaten du). Denbora hori

nola egituratzen den, norekin konpartitzen den eta zer-nolako jarduerak burutzen diren zehatz-

-mehatz aztertuta, ereduen heterogeneotasunaz eta “nerabeez” hitz egitearen beharra ikusiko

dugu, eta ez nerabezaroaz. Hau da, nahiz eta joera orokor batzuk egon (adibidez, afal ostean

berandura arte irtetea, kideekin kalean egotea —askotan edaten edo musika entzuten— etxera

ordu txikitan itzultzea eta bazkalorduan jaikitzea), eta nerabeak joera horiek gero eta goizago

bereganatu, askotarikoak dira batzuek eta besteek denbora librea igarotzeko dituzten moduak

eta, beraz, epe labur eta ertainerako bizitza-ibilbideak. Gai horiek ebaluatu ziren azterlan

batean (Moreno, Muñoz-Tinoco eta Pérez, prestakuntzan) hainbat aldagai aurkitu ziren,

denbora librearen erabilerari dagokionez nerabeen tipologiak ematen zituztenak. Adibidez,

“ikastea” nesken artean eta zaharragoenen artean (17-19 urte) ohikoagoa zela egiaztatu zen,

eta “kirola egitea” berriz, mutilen artean eta, bereziki, gazteenen artean (12-14 urte). Gauza

bitxia bada ere, “botiloia” izenez ezagutzen dena nola banatzen den aztertzean, neskak eta

mutilak desberdinak ziren; neskek nerabezaroan zehar pixkanaka hartzen dute parte jarduera

horretan, zenbat eta zaharrago gehiago, eta mutilek berriz, 15 urte inguruan aldaketa handia

egiten dute: kirola egiteari utzi eta jarduera horri heltzen diote, gazte zaharragoek (17-19 urte)

ematen dioten denbora bertsua emanez. Datuen arabera, gainera, nerabe gehienak “botiloiari”

denbora eskaintzen badiote ere, horretan ere badaude desberdintasun nabarmenak, ez baita

berdin bertsio sozial hutsean erabiltzea (kalean berriketan ari den lagun-taldea) edo alkohola

eta bestelako substantzia arriskutsuak kontsumitzeko ingurune egoki gisa erabiltzea eta, batez

ere, denbora librearen jarduera nagusia eta ia bakarra izatea ala bestelakoekin konpartitzea

(“irakurtzea”, “zinera joatea”, “musika entzutea”, etab.). Azken horri dagokionez, denbora

librearen bidezko sozializazioak, eta azaleko analisia eginda besterik pentsa bagenezake ere,

diferentzia sozialak areagotu egiten ditu: abantaila gehien dituzten sektore sozialetako nerabeak

dira jarduera gehien eskura izateko aukera dutenak, batez ere nolabaiteko inbertsio ekonomikoa

(bidaiak, ikuskizunak) edo baliabideak eta ekipamendua (adibidez, nolabaiteko azpiegitura

behar duten kirolak edo zaletasunak) eskatzen dutenak.

Lehenago, denbora libreko jardueretan genero-desberdintasun batzuk ikusi ditugu

(neskek irakurketara eta ikasketetara gehiago jotzen dute, eta mutilek kiroletara eta informa-

tikara); etxean ere, badirudi oraindik badagoela bidea egiteke generoen arteko berdintasunera

iristeko. Horrela, 15-17 urte bitarteko mutilen % 21 inplikatzen da —neurri batean edo

bestean— etxea garbitzeko eta mantentzeko lanetan, baina ehuneko hori % 46ra igotzen da

adin bereko nesken artean.


LANBIDE EKIMENA 60

Asteburuetako “gaua” gazteriaren identitate-zeinu bilakatu da. “Propiotzat” daukaten

denbora da, beste testuinguruetako (familia, institutua edo eguneroko egoera gehienak)

helduen araurik gabe. Baliteke osagai horiek, eta aipatu ez ditugun beste batzuek, ordu

horietan gertatzen denaz guraso askoren eta hainbat profesionalen kezka sorraraztea. Elzok

gidatutako lanean adierazten denez, gazteen “oraintasunaren” (oraina bizitzearen) eta hedonis-

moaren joera nabarmenak, urte horietan izan ohi duten segurtasun-ustearekin batera, arriskuan

jartzen ditu droga-kontsumoaren eta osasunerako kaltegarriak diren hainbat jokabideren

aurrean. Hainbat azterlan egin dira nerabeen ohiturez eta ohitura horiek euren oraingo eta

etorkizuneko osasunean (fisikoan eta mentalean) izan ditzaketen ondorioez dagoen kezkari

buruz. “Algunas conductas de riesgo en los adolescentes españoles” testuan, duela gutxiko

datuak erabiliz, gurasoen eta profesionalen kezka erabat justifikatzen duten zifrak ematen dira.

Testu horrek berak luze eta zabal komentatzea merezi duten beste datu batzuk

eskaintzen ditu; talde batzuen arrisku berezia soilik nabarmenduko dugu, ordea. Adibidez,

landa-guneetako mutilena, horiek baitira jokabide batzuei (koito-harremanak, alkohola edatea

eta beste substantzia batzuk hartzea, eta diru gehiago erabiltzea) goizen ekiten dietenak eta

arrisku-jokabideen tasarik altuenak dituztenak. “Deigarria da landa-guneetako 18 urtetik

beherako mutilen % 18k asteburu osoa etenik gabe irteten direla esatea, batez ere substantzia

suspergarriak (kokaina, estasia eta speed-a) maizen hartzen duela adierazi duen taldea hori

dela kontuan hartuta” (Hernán et al., 2002, 130. or.).

Berriro esan behar dugu telebistak eta teknologia berriek izugarrizko eragina dutela,

bizimodua eta kontsumo-ohiturak gidatzen baitituzte. Komunikabideen boterearena ondorio

kalkulagaitzak dituen fenomenoa da. Telebistako “curriculum ezkutua” eskolakoa baino are

ezkutuago dago, baina orain ez gara hor sartuko.

Nolanahi ere, esan beharra dago, nahiz eta eskolak berarengan zuzeneko eragina

duten arazo horiei arreta gutxi eskaini, eskolen eremua gainditzen duten arazoak direla, eta

irtenbidea bilatzean gizarte osoak parte hartu behar duela.


LANBIDE EKIMENA 61

4. AISIA ETA ADINEKOAK

4.1. Adinekoen denbora librea 4.1.1. Adinekoen denbora libreari buruzko zehaztapenak 4.1.2. Gizarte-baldintzatzaileak

4.2. Animazioa instituzioan 4.2.1. Independentzia mantentzea 4.2.2. Kanpoko mundua aurkitzea 4.2.3. Dastamenari atsegin ematea 4.2.4. Rol sozialak betetzea. Baliagarritasun-sentimendua 4.2.5. Talde sozial eta kultura bateko kide izatea 4.2.6. Ongizate fisikoa eta psikikoa. Kirol-animazioa 4.2.7. Nork bere sustraiak aurkitzea eta identitatea sendotzea 4.2.8. Ezaupideak eskuratzea eta kultura lantzea 4.2.9. Isolamenduari aurka egitea 4.2.10. Dibertitzeko beharra betetzea 4.2.11. Nork bere buruaren irudi positiboa sortzea 4.2.12. Beharrizan espiritualak betetzea 4.2.13. Denbora/espazioaren desorientazioaren prebentzioa 4.2.14. Osasuna mantentzeko heztea 4.2.15. Pertsonaren aukeretan konfiantza izatea 4.2.16. Egungo egoera ahaztea 4.2.17. Minusbaliatuaren integrazioa aisialdian


LANBIDE EKIMENA 62

4.1. Adinekoen denbora librea 4.1.1. Adinekoen denbora libreari buruzko zehaztapenak Hirugarren adina da, teorian behintzat, denbora librearen arlo pribilegiatuetako bat. Izan ere,

bizitzako une horretan lan-obligazioak alde batera uzten dira, seme-alabek ez dute hain arreta

handia behar izaten, denbora ordutegietan banatzearena pixkanaka desagertu egiten da;

horrela, denbora librea oso nabarmen handitzen da, egunaren hiru laurdenak betetzeraino.

Baina, eguneroko denbora ez ezik, pertsonari oraindik bizitzeko geratzen zaizkion urteak ere

hartu behar ditugu kontuan. Izan ere, bizi-itxaropena orain luzeagoa da 75-80 urtekoa, baina

XX. mendearen erdialdean 45 urtetik zertxobait goragokoa besterik ez zen. Fenomeno horrek,

bestalde adinekoen proportzio demografikoa handitu egin du populazioaren guztizkoarekiko;

adibidez, 1900 urtean 65 urtetik gorakoen Europako populazioa % 5ekoa besterik ez zen, baina

gaur egun % 11koa da, eta 2025 urtean % 25 ingurukoa izango dela kalkulatzen da. Gaur egun,

Estatu espainiarrean 5 bat milioi jubilatu daude, oraindik bizitza luzea izan dezaketenak

(Jiménez Lara, 1990).

Horregatik, azken aldi honetan adinekoak zaintzeko Europan burutzen ari diren politikek

gero eta interes handiagoa izan dute denbora librearen aprobetxamenduaren gaiarekiko, ez

arazo gisa ulertuta, baizik eta aisiarako aukera gisa ulertuta. Zahartzaroa ez da gainbehera

fisiko eta intelektualaren azken etapatzat soilik hartzen; garapen pertsonalaren beste abiapuntu

bat ere izan daiteke, aukerez betea, eta horixe izango litzateke Adinekoen Denbora Librearen

Hezkuntzaren helburu handia. Horrexegatik, aisiaren industrientzat zaharrak interesgune

bilakatu dira, eta klinikak, pentsioak, atseden-etxeak, bainu-etxeak, egoitzak, bidaiak, hotelak

eta erosotasun guztiak dituzten hiriak ere eskaintzen dizkiete, askotan prezio neurrigabeetan.

Horren guztiaren erdian, adinekoen arazo handia hainbeste denbora librerekin zer egin

ez jakitea da; ez dakite nola bete eta pozik nola sentitu. “Erretiratze” hitzak lanetik libre

geratzeak ematen duen poza esan nahi duelarik, ez da hala ikusten askotan. Alderantziz,

pertsonak adinekoa dela badaki ere, ez da zahar sentitzen eta, hala ere, gizarteak halakotzat

hartzen du, besterik gabe. Horregatik, ahalmen guztiak dauzkan 65 urteko pertsonak

erretiratzera behartuta ikusten du bere burua, aldez aurreko bizimodua erabat aldatzera, eta

denbora-tarte huts handiekin bizitzera.

Adinekoak erretiratzeari aurre egiteko duen jarrera, bizitzan zehar egin duen lan

motaren araberakoa da, neurri handi batean. Oso gaztetatik nagusi baten gidaritzapean lan

mekanikoak edo automatizatuak egin dituzten pertsonak, bat-batean denbora autonomoki

kudeatzeko erreferentziarik eta ekimenik gabe geratzen dira. Erantzukizun handiko zereginak

eta lan sortzailea edo intelektuala izan dutenek erritmo horrekin jarraitzeko beharra dute, eta

baliabideak bilatzen dituzte denbora librea garapen pertsonalerako eta ongizate fisiko eta


LANBIDE EKIMENA 63

mentalerako espaziotzat erabiltzeko. Emakumeak, bestalde, hobeto egokitzen dira erretirora,

etxeko ohiturekin eta etxeko lanekin jarraitzen dutelako, baina denbora librearen kudeaketa

korapilatu egiten da alargunen kasuan, bakardadea dela-eta eta aisialdiko jardueretan zuten

senarrarekiko mendekotasun tradizionala dela-eta.

XIX. mendearen bukaerako gizarte burges kapitalistak suntsitu egin zuen familia-

-negozioaren patriarka zaharraren arketipoa eta, aitzitik, bizitza produktiboaren eredua ekarri

zuen, non jubilatuak pertsona menpeko eta problematikotzat hartzen baitziren. Alabaina,

adinekoak beharrezkoak eta baliagarriak dira komunitatean, gaur egungo gizarteak hori ukatu

egiten badu ere. Gaur egun, zahartzaroa etapa geldo eta aspergarritzat jotzen da, forma-

-arrazoiengatik gazteen edo helduen bizitasunari eta energiari kontrajartzen zaiona. Hori ez da

erabat egia, ordea. Desberdintasun nabarmenak daude adineko bakoitzak denbora libreaz

egiten duen banaketan eta aprobetxamenduan, aisia aldagai askoren araberakoa baita, aldagai

sozialak, kulturalak, fisikoak, sexualak, adinari dagozkionak, egoera zibilari dagozkionak, etab.

4.1.2. Gizarte-baldintzatzaileak Adinekoek beren denbora libreaz egiten duten erabileraren faktore erabakigarrienen artean,

honako hauek aipa ditzakegu:

- Autonomoki bizi ahal izatea ala ez izatea; normalean hori osasun, adin, sexu eta etxean

ala egoitzaren batean bizitzearekin lotuta egoten da.

- Familiarekin duen harremana. Independenteak izateak, abandonatuta geratzea edo

bestelako gizarte-harremanak izateko aukera izatea gerta daiteke, seme-alaben etxean

bizitzeak dituen ohiko arazoak saihestuz.

- Hezkuntza-maila baxua. Estatuko adineko gehienen artean analfabetismoaren ingu-

rukoa da eta, ondorioz, ezin dute analisi kritikorik egin eta informazio eguneraturik

izan (kultur leizea).

- Ekonomia urria, askotan erretiro- edo alarguntasun-pentsio soilaren menpe dagoena.

Ondorioz, diru-iturriak murriztu egiten dira, bizi-kalitateak behera egiten du eta aisialdiko

kontsumo-ondasunak eskuraezinagoak izaten dira.

- Lan-okupazio edo erdiprofesional batzuekin jarraitzea; horrek diru-iturriak areagotu

egingo lituzke, baina halaber eguneroko denborak antolatzeko aukera emango luke eta

pertsonaren ahalmen fisikoak eta intelektualak martxan mantenduko lituzke.

- Bizitzan zehar zaletasunik eta interesgunerik ez izatea, askotan kultur eskasiaren

eraginez.

- Konbentzionalismo matxistak, emakumeari etxekoandrearen rola ezartzen diotenak,

baita erretiro-adinaz geroztik ere; ondorioz, denbora libre gutxi geratzen zaio.

- Bizilekua eta eskura dauden aisia-eskaintzak; orokorrean, askoz pobreagoak izango

dira landa-zonetan hirietan baino.


LANBIDE EKIMENA 64

Horrela, testuinguruaren nondik-norakoak zertxobait azalduta, nola deskriba genezake adinekoen

denbora librea? Ba al dute benetan askatasun-denborarik? Galdera horri erantzunez, Simone

de Beauvoirrek (1989) Frantziako zahar-etxe bateko zahartzaro abandonatu eta bakartiaren

erretratu ezin ilunagoa egin zuen:

“Benetan itogarria dena zahar-etxeko bizitzak sortzen duen inertzia ikustea da. Hainbeste-

rainokoa da ezen, gizonezkoen artean batez ere, oraindik baliagarriak diren askok beren

egitekoak ohean egiten baitituzte —medikuak esan zidanez—. Gizarteak bere ardurapean hartu

ditu —azaldu zidan—, erabat abandonatu egiten dira eta pasibotasun hori muturrera eramaten

dute. Halaber, beren egoera erresuminez bizi dutela pentsatzen dut, eta mendekua hartzen

dutela. Egun osoa besaulkian eserita igarotzen dute, ezer egin gabe. Gizon bat ikusi nuen, ohean

etzanda, puntua egiten, eta beste bi ohean eserita, kartetan. Hori da guztia. Hogei pentsiodunetik

batek —esan didate— egunkaria irakurtzen du. Batzuek zertxobait entzuten dute irratia. Entreteni-

menduak proposatzen badizkiete ere, halako letargian daudela, arbuiatu egiten dituzte. Adibidez,

berrogei emakumeri Paris inguruetatik autobus-ibilaldi bat doan egitea proposatu zitzaien. Bik

bakarrik eman zuten baietza. Euren dibertsio bakarra liskarrak dira; emakumeek batez ere,

berriketak izaten dituzte, eztabaidatu egiten dute, taldeak eratzen dituzte, aliantzak egin eta hautsi

egiten dituzte. Gizonezkoen artean badaude oldarkorrak, eta baita bortitzak ere. Ikaragarria iruditu

zitzaidana Administrazioak jende horrekin egin duen utzikeria morala da. Biltokiak balituzte, edo

entretenimenduak proposatuko balizkiekete, haietaz arduratzen diren begiraleak baleude, ez

lirateke organismo huts bilakatzen dituen malda horretatik behera hain abiadura izugarrian eroriko”.

Aisiari dagokionez, zahartzaroko kronologia beti bera izateak jaiegunen zentzua

ezabatu egiten du. Beti zereginik gabe egoteak lanegunen eta asteburu edo oporren arteko

kontrastea galtzea eragiten du. Adineko gehienek ez dute jaiegunak eta lanegunak bereizteko

ezer egiten; asko jota, senitartekoren baten bisita jasotzen dute. Berez, jaiegunak ez dira

gogokoenak, lanegunetan beti izaten baitute zerbait egiteko, dendak zabalik daude, eta kalez

kale ibiltzeak izan dezake nolabaiteko interesa; igandeak, aldiz, erabat hutsak izaten dira.

Eguneroko denbora nahiko denbora pasibo, monotono eta aspergarri bilakatzen da,

eragingarririk eta pizgarririk gabekoa. Ohikeria, horrela, ezezaguna denaren aurkako babes

bihurtzen da; beldur ematen die erronka berriei aurre egiteak. Hortaz, aisia-jarduerak nahiko

pasiboak izaten dira normalean —paseatzea izan ezik—, eta irratia, telebista eta egunkaria

dira, nagusiki, batez ere 70 urtetik gorakoen artean; irratia, bestelako etxeko lanak egin

bitartean entzun daitekeelako, telebista —astean 35-40 ordu— lasaitzen eta bakardadeari aurre

egiten laguntzen duelako, eta egunkaria informazioa eskuratzeko balio duelako. Bestelako

kultur baliabiderik eza eta hezkuntza-mugak oso erabakigarriak dira prestakuntzazko denbora-

-pasak (museoetara joatea, kontzertuak, liburutegiak, etab.) aprobetxatzeko garaian. Horregatik,

egunerokotasuna etxean egiten da, eta adinekoa bere baitara biltzen da, iraganeko oroi-

tzapenekin batera.


LANBIDE EKIMENA 65

Gizonezkoengan kanpora irteteko eta denbora librerako beste zeregin batzuk bilatzeko

behar handiagoa antzematen da, lanera joateko etxetik irteten ohituta baitaude. Bakarrik bizi

diren adineko batzuk paseatzera joaten dira eta adin bereko beste pertsona batzuk daudela

dakiten zentroetara joaten dira, bakardade-sentimenduari aurre egiteko harremanak egingo

dituztelakoan. Adineko horien artean baino ez da ohikoa elkarte edo jubilatuentzako zentroetara

jotzea, non aisiak gizarte-dimentsioa hartzen baitu, neurri handi batean.

Gutxien irteten direnak dira, jakina, elkarte horietara joateko joerarik ez dutenak. Aitzitik,

etxeko aisiak nabarmen egiten du gora kasu horietan, hala nola telebistak, lorazaintzak,

animaliak zaintzeak, bildumak egiteak eta abarrek. Jubilatuen zentroetara joateko interesik eza

adinaren araberakoa ere bada: jubilatu gazteek leku horiek askatasuna kentzen dietela uste

dute, eta askoz zaharragoentzat direla; zaharrenek, aldiz, ez dute beren burua gaitzat jotzen

zentroek proposatutako jardueren erritmoari jarraitzeko.

Aisia soziala da, ordea, adinekoen jarduerarik gogokoenetako bat. Familiari egindako

bisitetan, tabernako jokoetan, lagunekin hartzen den kafean edo elkarteko dantzaldian sortzen

diren pertsonarteko harremanak dira entretenimendu nagusietako bat, horretarako aukera

duten guztietan. Izan ere, kanpoko mundurantz zabaltze horrek euren bizimoduaren monotonia

hausteko balio die; horren erakusgarria da IMSERSOk eta proiekzio berbera duten bestelako

ekimenek (IDES Institutua, 1987-1989) antolatutako bidaia famatu horiek duten estimazioa.

Osagai sozializatzaile horrekin lotuta, erlijiozko praktikak gehitu egiten dira —gehiago

emakumezkoengan gizonezkoengan baino— eta, kasuren batean, elkarte politiko edo

entretenimenduzkoetako kide egitea —gehiago gizonezkoengan emakumezkoengan baino—

Emakumezkoen kasuan ez bezala, kanpora irteteak ez dakarkio gatazkarik adineko gizonari,

seme-alabak eta bilobak izaten baitira horrelako jardueretara animatzen dituztenak. Urrats hori

egiten duten adinekoak eta aisia-eredu berriak sortzen dituztenak dira, hain zuzen ere, beren

denbora librearen aprobetxamendua hobekien ikusten dutenak.

Pentsiodun berrien egoera fisiko hobea dela-eta, kirolaren garrantzia areagotu egin da

adinekoen artean. Aretoko praktikatzat —kartak, dominoa, xakea, billarra, bola-jokoak, dantzak,

petanka— hartzen direnak ez ezik, ahalegin handiagoa eskatzen duten beste batzuk ere

zabaldu dira, hala nola paseatzea edo igeriketa. Adineko gazteenen egoera fisiko ona arlo

intelektualean ere ikus daiteke, kultur ikaskuntzarako interes handiagoa baitago. Adineko askok

euren adinean jada ez dutela ikasteko ahalmenik uste dute, baina azken aldi honetan interes

handiagoa ikusi ahal izan da adineko pertsonengan zentroek eta egoitzek eskaintzen dizkieten

hezkuntza-proiektu gutxi horiekiko. Populazioaren kultur mailak pixkanaka gora egitea izan da

horren eragileetako bat.


LANBIDE EKIMENA 66

4.2. Animazioa instituzioan

Animazioa bi ardatzen inguruan egitura daiteke. Bata indibiduala da, eta bestea kolektiboa.

Ardatz indibiduala nahi batek, interes batek artikulatzen du. Pertsona bakoitzaren balioespenak

aintzakotzat hartuta indartu ahal izango dugu dinamika kolektiboa. Jarduera kolektiboen helburu

nagusiak hauexek dira: egoiliarrek adierazitako nahiei erantzutea; interesa piztu dezaketen

jarduera berriak proposatuz edota jadanik erabiltzen ez dituzten ahalmenak berrituz, haien

aukerak zabaltzea; pertsonen arteko komunikazioa sustatzea; eta norbanako bakoitzarengan

talde sozial bateko kide izatearen sentimendua bultzatzea, segurtasunerako eta identitateari

eusteko garrantzitsua denez.

Baina ez dugu ahantzi behar ez dagoela berez interesgarria den jarduerarik, baizik eta

interesa subjektuaren eta objektuaren arteko erlazio dinamikoak sortzen duela. Afektibitatea

interesaren bihotzean dago, eta adineko pertsonei jarduerak proposatzea subjektuaren eta

munduaren arteko erlazio dinamiko hori birsortzen saiatzea da, pertsonaren beharrizanetara

iristea eta harentzat zentzua duenarekin harremanetan jartzea. Hori urrun dago jarduera

okupazionaletatik, eta gauza bera gertatzen da jarduera kolektiboekin; indibidualizaziora

gehiago hurbilduko gara pertsonaren berezko interesak bilatzen ditugun neurrian. Egokitzat

jotzen dugun jarduera bat burutzera bultza dezakegu, baina inolaz ere ez inposatu.

Funtsezko animazioa, instituzioan, ez dira antolatutako jarduerak, baizik eta pertsonei

egunerokotasuna bizitzen laguntzen diena. Eguneroko animazio hori pertsonaleko kideen

keinuetan eta hitzetan ageri da, eta egoiliarrek jadanik egiten dutenaren bitartez ere gauza

daiteke. Eguneroko bizitzaren animazioaren lehentasunak ez du eragozten jarduerak burutzea

edo sustatzea. Aitzitik, egoiliarren beharrizanak kontuan hartzen dira eta mugimendua eta

taldea bultzatzen dira, baina geldirik egotea eta bakardadea ere onartuz; egoiliarrentzat

baliagarria dena bilatzen dugu, baina batez ere, gustagarria dena; proposatu eta bultzatu egiten

dugu baina, ororen gain, haien ekimenak eta ideiak aintzakotzat hartzen ditugu.

Garrantzitsua da jarduera dibertsifikatuak, baina denboran etenik gabekoak, proposatzea.

Noizbehinkakoa, unean unekoa, besteen menpe dauden adinekoen arazoetara ez dela

egokitzen uste dugu, batez ere ohitzeko dituzten zailtasunei dagokienez.

Instituzioan, eta animazioaren helburuen arabera, honako jarduera asko proposa daitezke.


LANBIDE EKIMENA 67

4.2.1. Independentzia mantentzea * Animazio terapeutikoa Bereizi egin behar ditugu izaki bizidunaren beste etapa bat den zahartze-prozesua, eta modu

patologiko edo gaixoan gertatzen den zahardade-prozesua. Zahartzaro osasuntsua oro har nork

bere burua zaindu ahal izateko moduan gertatzen da. Zahardadeak, berriz, gorputza ukatzea

dakar, eta gero eta sintonia gutxiago izaten da gorputz-irudiaren eta irudi mentalaren artean,

egoera errealari dagokionez; hori dela-eta, desoreka mentala eta psikologikoa gertatzen da.

Animazioak zahartzaro txar horren prebentzioan rol bat joka dezake. Ondorio tera-

peutikoak dauzka, eta adineko pertsonaren autonomia mantentzeko euskarria da. Baina ez da

hori bakarrik, eta ez da batez ere hori. Animazioari egozten zaizkion diskurtso terapeutiko

ugarien arabera, badirudi alderdi utilitarista hutsa besterik ezin duela izan, helburu terapeutikoa

duena, brikolajea egitearen edo musika entzutearen plazerra medikatu egin beharko bagenu

bezala, plazerraren eta desioaren alderdirik ez balego bezala, debekatuta balego bezala.

Plazerra, desioa eta terapia elkarren kontra jarri gabe, egia da animazioaren helburua,

besteak beste, atsegin ematea dela, baina baita ondorio terapeutiko ukaezinak dituela ere.

Baina ez ditugu helburuak eta ondorioak nahasi behar. Animazioari helburu terapeutiko hutsa

ezartzen badiogu, jarduerak preskripzioaren arabera soilik gomendatzeko arriskua izango dugu.

Orduan, pertsonak aurreikusi ditugun ondorioak lortu dituenean, Animazio gehiago behar ez

duela pentsatu ahal izango dugu. Halaber, ziur aski jardueratik kanpo utziko ditugu jadanik

zereginik ez dutela uste dugun pertsona guztiak, adibidez, burua galdu samarra dutenak.

Animazioa eta terapia erabat elkarren kontra jarri gabe, beharrezkotzat jotzen dugu bi

entitate desberdin baina osagarritzat hartzea, eta zehaztu egin behar dugu animazioak pertso-

naren ongizatean laguntzen duela, alderdi fisiko, psikologiko eta sozialean.

Berregokitzapen funtzionalerako tekniken artean, aipagarriak dira kinesoterapia eta

ergoterapia.

* Kinesioterapia.

Kinesoterapia menpekotasun fisikoa saihestu edo atzeratu egin dezaketen ekintzak mantentzea

da. Prebentzio- edo sendatze-terapia gisa erabil daiteke. Lehen kasuan, patologiaren alderdi

guztietara zuzentzen da, giharrak sendotuz eskeletoaren deformazioak eta, batez ere,

bizkarrezurra zuzentzeko; indar eta malgutasun normala berreskuratzeko; hainbat gabezia

organikori eta bere ondorioei (sistema kardiobaskularreko, arnas aparatuko, digestio aparatuko

eta aparatu urogenitaleko gaixotasunak, neuro- eta psikomotoreak) aurre egiteko. Helburua


LANBIDE EKIMENA 68

adinekoari ahalik eta aukera funtzionalik gehien eskaintzea da, ahalik eta denbora luzeenaz.

Fisioterapia gaineratzen bazaio, areagotu egiten du mugimendu propioak eskeletoaren hainbat

segmentutan duen efektua: masajeek gorputz-enborreko, gorputz-adarretako eta aurpegiko

hainbat ataletako giharren tonua mantentzen dute.

Bi modalitate, mantentze-gimnasia eta errehabilitazio-gimnasia, dira. Mantentze-gimnasia

beren kasa mugi daitezkeen pertsona guztientzako da, geldotasunari eta bakardadeari aurre

egin nahi dietenentzat eta, ondorioz, beren jokabide psikosoziala hobera aldatu nahi dutenen-

tzat. Gimnasia honek funtsezko hiru helburu ditu: a) adineko pertsonak jubilaziora igarotzeak

eragindako isolamendutik ateratzea, b) adinekoek mugimenduaren gustua berreskuratzea,

ahalik eta denbora luzeenaz independentzia fisiko nahiz soziala gorde dezaten, c) talde-

-jardueran integratzea, besteekiko harremanean komunikatzeko, adierazteko eta parte

hartzeko beharra bete dezaten.

* ERGOTERAPIA. Errehabilitazio funtzional eta psikologikoko metodoa da. Artisautza-lanak

sortu eta mantentzea da, hautatutako gihar-multzoak jokoan jarriz eta, aldi berean, objektu bat

egiteari lotutako interesa piztuz. Ez da tailer-lan hutsa, ez eta berreziketa funtzionalaren teknika

ere, baizik eta bien arteko konpromisoa.

Hainbat alderdi ditu, aplikazio-lekuaren arabera (egonaldi luzeko unitatea, egonaldi

laburrekoa, eguneko zentroa, ospitaleko edo etxez etxeko errehabilitazio-zerbitzua); helburuen

arabera: prebentzio- edo lan-ergoterapia (adineko guztiak izan dezakete mugimendu- edo buru-

-gaixotasunen bat, geldotasunaren aurka egiteko moduren bat bilatu behar da), sendatzeko edo

berrezteko ergoterapia (neurri batean mugi daitezkeenentzat eta ohetik altxa ezin duten

ezinduentzat, ahal dena berreskuratzea eta afektatuta ez dauden atalak mantentzea komeni

baita); aplikazio-modalitatearen arabera: teknika artistikoak, artisautzazkoak edo etxekoak, hau

da, eguneroko bizimoduaren eskakizunekin lotutakoak.

Metodo hori kinesioterapiaren osagarria bada ere, ergoterapia aktiboagoa eta

motibagarriagoa da; pertsonaren espiritutik ezintasunaren nozioa urruntzen du, lanari,

atsedenari edo, besterik gabe, eguneroko bizitzan baliagarria denari dagokionez helburu

praktikoa denaren mesedetan.

Keinuen berreziketan duen ekarpenaz gain, ergoterapiak pazienteen psikean eragina

dauka, egin eta are sor dezaketenaz ere jabetzen diren neurrian, gaixo askok, eta ezinduek

batez ere, duten gutxiagotasun- eta ezdeustasun-sentimendua arintzen baitu.

Bere erabilpen-eremua eguneroko bizitzako jardueretara, entretenimendu- eta kultur

jardueretara eta artisautza-jardueretara zabal daiteke.


LANBIDE EKIMENA 69

Eguneroko bizitzako jarduerekin, hainbat ekintza baliagarri (ibiltzea, jaikitzea, etab.)

egiteko ezinbestekoak diren automatismoak sortzea da asmoa, eta adinekoaren integrazio

soziala bultzatzea, lehenbizi entretenimendu-jardueretan eta, pixkanaka, jarduera baliagarria-

goetan parte har dezan sustatuz.

Entretenimendu- eta kultur jardueren kasuan, adineko pertsonen maila soziokulturalera

egokituko dira, haien gustuak eta programa terapeutiko indibidualak kontuan hartuta. Helburu

terapeutiko jakinen arabera aukeratzen dira (kontatzen berriro ikastea, oroimena lantzea,

mintzakera, behar adinako arreta jartzea, gorputz-atal bat mugitzea); lehenbizi indibidualki

antolatzen dira eta gero, ahal izanez gero, taldean amaitzen da.

Artisautza-jarduerak entretenimendu gisa har daitezke (eskulanak, saskiak egitea,

jostea, etab.) edo profesionalki, diru-irabazpide gisa, ahalegina eta lan-erritmo kolektiboa

balioesteko eta trebatzeko.

Onuradunak ezintasuna sortzen duen lokomozio-eritasun somatikoa (ondorio neuro-

logiko, paralisi, Parkinsonen gaixotasun eta abarrekin) duten subjektuak izan daitezke.

Gomendatutako jarduerak puntua egitea eta modelatzea (behatzetako giharrak trebatzen

laguntzen dute), josteko makina (belaunarentzat onuragarria) eta trukea eta komunikazioa

bultzatzen dituzten baloi-jokoak dira. Metodo honen onuradunak izan daitezke lokomoziozkoa

ez den eritasunen bat dutenak ere: eritasun akutuak edo kronikoak, arnas aparatuko eritasunak

eta nahaste psikikoak.

* Oroimen-lantegiak

Oroimena pixkanaka lantzeko topaleku eraginkorra eskaintzen dute. Helburua ez da oroime-

naren narriadura normala eragoztea edota amnesikoei oroimena itzultzea, baizik eta beren

aukerak gutxitzen ikusten dituzten adineko pertsonei oroimen-galera geldiaraztea.

Oroimen-lantegiek bi elementu osagarri eskain ditzakete. Alde batetik, teoriatik datorrena

dugu, garunaren, oroimenaren eta bestelako ahalmen kognitiboen funtzionamenduaz informa-

zioa ematen duena eta funtzionamendu hori eragotz lezaketen arrisku-faktoreen berri ematen

duena. Bestetik, ariketak ditugu, askotarikoak eta hainbat zailtasun-mailatakoak, ahalmen

kognitiboak erabiltzera bideratuak. Pertsona bakoitzari, bere kasa eta eraginkortasunik

handienaz, bere funtzionatzeko modua eta bere muga pertsonalak aurkitzeko aukera ematen

diote, duen potentzial osoa bete dezan.


LANBIDE EKIMENA 70

Lantegi horien helburu nagusia oroimena sustatzea da. Ariketa egoki, zehatz eta

eskuragarriek honako aukera hauek ematen dituzte: oroimena berreskuratzea, garun-gaitasuna

erabiltzen, mantentzen eta garatzen berriro ikasiz; oraindik bizirik dauden oroimen-funtzioak

garatzeko eragingarriak erabiltzea; huts egiten duten hainbat funtzio mental prebentzio gisa

bultzatzea; funtzio sentsorial guztiak (ikus-memoria, entzunezkoa...) lantzea; interesguneak

aldatzea; inhibizioak desblokeatzea eta oroimenak ongi funtzionatzea eragozten duten fakto-

reak detektatzea; urteen poderioz izan diren aldaketak konpentsatu eta zuzentzea.

Aldi berean, ikasteko estrategiak dibertsifikatzeak garunaren zona guztiak funtziona-

raztea du helburu, pertsonak ahalmen mentalak hobeto erabili ahal izatea, hiztegia zabaltzeko

metodoak aurkitzea, gertakariak, hitzak, lekuak, kontzeptuak gordetzea; espazioan orientatzea,

gaitasunak areagotzea, baliabide pertsonalak lantzea, potentziala garatzea eta eguneroko

bizitzako ahanzturak gutxitzea.

Epe luzera, lantegi horien helburua oroimen-galeraren prebentzioa egitea da, askotan

atzerabiderik ez duten nahaste amnesikoak ager ez daitezen prebentzioa egitea; adinekoei

beren oroimena lantzen laguntzea, lozorroan dituzten garun-gaitasunak berpiztuz; adinekoei

beren ahalmen intelektualak erabiltzeko nahia mantentzea eta horretarako motibatzea; garun-

-lana sustatzea; adinekoei trebatzen laguntzea eta, batez ere, trebatzeko gogoa ematea.

Azken xedea adineko pertsonaren partaidetza sustatzea da, nolabaiteko oroimen-

-autonomia har dezan eta eguneroko bizimoduan erabil dezan.

Ariketak berez ez dira helburua. Ariketa horietan pizten diren mekanismoak beste

egoera batzuetan berriro erabili beharko dira eta, bereziki, eguneroko bizitzako ekintzetan.

Komeni da astean saio bat edo bi izatea, hiru ordu-laurdenekoa edo ordubetekoa

gehienez, hogei minututan bost minutuko etenaldia eginez. Saioak hamar-hamabi pertsonako

taldeekin egingo dira, eta hobe da taldea homogeneoa izatea.

Ariketak nahaste amnesiko arinak dituzten pertsonentzat dira. Animatzaileak ongi

ezagutu behar ditu taldeko kideak, haien nortasuna, historia, arazoak. Gerontologiako pres-

takuntza duen psikologoa, gerontologoa edo zaindaria (erizaina, klinika-laguntzailea) izan

daiteke, aldez aurretik prestakuntza zehatza jasota.

Ariketak ez dira nahaste kognitibo larriak dituzten pertsonentzat. Horren arrazoia,

adineko pertsonak arreta, kontzentrazio, logika eta oroimenari dagozkien arazo gehiago izatea

da eta, beraz, zaila izango litzateke ariketa intelektual batzuk egitea, hala nola kalkuluak. Kasu

horietan, oroimen-lantegiek elkarrizketa-talde bihurtzeko joera izaten dute.


LANBIDE EKIMENA 71

* Elkarrizketa-taldeak

Jarduera hau adineko pertsona instituzionalizatuen bizi-baldintzei eta pertsonalaren lan-baldintzei

buruz eta komunikazioa mantentzeko behar handiari buruz egindako hausnarketaren ondorioa da.

Talde horien bitartez, adineko pertsonen artean eta adinekoen eta pertsonalaren artean

komunikazioa bultzatu nahi dugu.

Elkarrizketa-taldeak asteroko topaketak/eztabaidak dira, aldez aurretik pertsonalak edo

adinekoek hautatutako gai baten inguruan, finkatutako ordua eta iraupena dutenak; gaia

adinekoek erabakitzea hobesten da, horrela ez baitira animazioaren kontsumitzaile pasibo

izango. Ongi gidatuz gero, talde horiek oroimena lantzen dute, pertsonalak jakinduria bat

aurkitzen du adinekoengan eta azken horiek, ondo pasatzeaz gain, baliagarritasun-

-sentimendua aurkitzen dute. Oroitzapenak sorrarazteko eta iraganaldia berriz bizitzeko modua

dira, eta baita galdutzat ematen zen adierazpidea aurkitzeko ere.

* Arte bidezko terapia

Geriatrian, sormena eta arte-jarduerak (pintura, eskultura, etab.) komunikazioa bultzatzen duten

adierazpide librea dira, eta nork bere buruaren estima, baliagarri sentiaraztea edo jakintza

transmititzea dute helburu.

Arte bidezko terapia gaitasun sentsorialak, mentalak eta mugimenduzkoak lantzera

bideratzen da, teknika artistikoen laguntzaz. Norberaren baliabideak lantzea helburu duen

diziplina hori bereziki egokituta dago adinekoen populaziora.

Instituzioan dagoen adinekoaren ezintasun-sentimenduari aurre egiteko, arte bidezko

terapiak ez du azpimarratzen jadanik funtzionatzen ez duena, funtzionatzen duena baizik; batez

ere berehalako ahalmenak, eta motibazioa, jakin-mina, plazerra, balioetsia izateko gogoa pizten

saiatzen da. Pertsonak bere gorputza eta besteena adierazpidetzat eta emozioak transmititzeko

bidetzat, edota hitzaren, eta ez kexuaren, sortzailetzat hartzen ikasten du.

Metodo horren originaltasuna artea komunikazioa bultzatzen eta sustatzen duen

bitartekotzat hartzea da.

Bere bertute nagusietako bat norberak bere buruarekiko eta bestearekiko harremanari

berriro heltzeko aukera ematea da, saio kolektiboetan elkartrukeak onartuz. Beraz, bi mailatan

diharduen terapia da. Lehenik, norberaren adierazpide indibiduala da, pertsonak bere

sentimenak berraurkitzen dituenean gertatzen dena. Bigarren aldian, komunikazio- eta

adierazpen-modua da eta, beraz, elkarrizketarako bidea zabaltzen du.


LANBIDE EKIMENA 72

Arte bidezko terapiaren helburuetako batzuk pertsonari egiteko plazerra sentitzeko

aukera ematea da, eta irudimena abiapuntutzat hartuta errealitateaz berriz jabetzeko aukera

ematea. Leku pribilegiatu honetan, terapeutarekin duen harremanean, pertsonak berea izango

den mundua irudikatu eta asmatuko du, mundu hori menpean izateko moduan. Horri esker, leku

erosoagoa aurkitu ahal izango du mundu errealean. Saioan, terapeutaren rola hor egotea da,

ondoan, tartean sartu gabe eta gaitzetsi gabe, beharrezkoa izanez gero laguntza teknikoa

eskainiz, konfiantza emanez eta segurtasun afektiboa bermatuz.

Arte bidezko terapia nolabaiteko eragozpenen bat duten guztientzat da egokia. Halaber,

harreman-arazoak dituztenentzat ere egokia da, hitzezkoa ez den lengoaiaren bitartez

norbanakoak bestelako komunikazio-aukerak aurkituko baititu.

- Marrazkia, collage-a (paperak ebaki eta gainazal lau batean kolaz itsastea), muntaia (elementu solidoen konposizioa), erliebea (pintura kopuru bat gainjartzea, zeinari osagai batzuk

gehitzen zaizkion) teknika interesgarriak dira, asmamena bultzatzen dutelako, blokeoak

saihesten dituztelako eta, batez ere, taldean egin daitezkeelako.

- Pintura. Pertsonaren gustu eta nahien araberakoa den pintatzeko modua hautatuko dugu.

Terapeutak teknika ez dela hain garrantzitsua azalduko du, eta hobe dela irudimena askatzea.

- Eskultura. Sormena bultzatzeaz gain, bere interesa eskuzko jarduera, fisikoagoa, izatea da.

Materiarekiko kontaktua aberasgarria da.

- Modelatzea. Modelatze-jarduerak oso zabalduta daude eta oso erabiliak dira psikoterapia-

-lantegietan. Ez da beharrezkoa oso teknika landuak izatea. Nahikoa da materia, eta ura.

Manipulazio hutsak ezkutuko sentsazio asko pizten ditu. Lurra manipulatzea oso egokia da

harreman-arazo handiak daudenean, horrela komunikazioa berreraikitzen laguntzen baita.

Teknika horiek guztiek materiarekiko kontaktua, kolorea, irudimena, jartzen dute jokoan.

- Musikoterapia. Musikoterapia bi hitzez osatuta dago: musika eta terapia hitzez. Musika hitza

nabarmentzen badugu, musika-animazioan eta -pedagogian oinarritutako praktikak ekarriko

dizkigu gogora. Kasu horretan, garrantzitsuagoa da emaitza estetiko-musikala terapeutikoa

baino. Kalitate estetikoaren bitartez lortuko dugu eraginkortasun terapeutiko nabarmena.

Terapia hitza nabarmentzen badugu, hitz horrekin lotuta gehienetan soinua eta musika

erabiltzen duten psikoterapiez ari gara. Helburua, soinu-sorkuntzaren kalitate estetikoa eta

musikala baino gehiago, adierazpidea eta harremanen bultzatzailea izatea da.


LANBIDE EKIMENA 73

Bi zatiak batuta, esan dezakegu musikoterapia soinuaren eta musikaren bitartez,

helburu terapeutikoaz, arazo psikologikoetara, hainbat nahaste somatiko eta psikosomatikotara,

eta nahaste psikiko, neurotiko eta psikotikoetara hurbiltze sentsoriala egitea dela. Edo,

zabalago, musikoterapia artea bitartekari gisa erabiltzen duen piskoterapia mota dela,

komunikazioa erraztea, jarduera bultzatzea eta harreman-aukerak hobetzea helburu duena.

Aktibazio-psikoterapia da, paziente(ar)en partaidetza aktiboa bultzatzen duen heinean; entzutea

da, musika-inprobisazioa da.

Praktika musikal oro ez da terapeutikoa. Terapiaren beharra izateko, beharrezkoa da

sufrimendua egotea, eta hori arintzeko eskaera. Ez da praktika edo pedagogia musikala.

Helburua ez da musika-ikaskuntza, baizik eta sufrimendua arintzeko musikak eman dezakeen

laguntzara jotzea.

Helduarengan, musikoterapia hitzaren bitartez komunikatzerik ez duten pertsonengana

bideratuta dago. Izan ere, soinuak eta musikak komunikazioa ahalbidetuko dute, hitzen bidezko

komunikazioa ezinezkoa denean.

Beraz, musikoterapia musika-adierazpidea hitzezkoa ez den komunikazio mota gisa

erabiltzen duen terapia da. Musika bitartekaria da, lengoaiaren komunikazio sinbolikorako

hitzak falta direnean. Ezkutuko oroitzapenak gogora ekartzea, barne-tentsioren bat askatzea

eta hitzez esan ezin diren emozioak adieraztea ahalbidetzen du. Helburuak anitzak izan

daitezke: lasaitzea, suspertzea, musikarekin identifikatzea eta izatearen sentimendua

berreskuratzea, lengoaia berreskuratzea.

Musikoterapia ezintasunen eragilea den gaitz somatiko luze eta mingarriek eragindako

tentsioa eta oinazea dakarten patologietan, komunikazio-nahaste larrietan eta egokitzapen-

-arazo neurotiko edo psikotikoetan, edota arazo existentzialetan erabil daiteke. Banakako

saioetan edo taldean egiten da, eta bi teknika bereizten dira: bata hartzailea, hautatutako

musika-zatiak entzutea dena eta bestea aktiboa, musika sortzea dena, hainbat tresna, soinu-

-objektu, gorputz-atal edo ahotsa erabiliz.

Geriatrian, soinuek sortutako giroak giza harremanak bultzatu egin behar ditu, ez

murriztu. Animazioaren edo arte bidezko terapiaren esparruko musika-jarduerek menpe-

kotasuna duten adinekoek kultura eskuratzeko duten eskubidearen adierazpen ere izan

behar dute.

Musikoterapia-saioetan, musika kultur mailaren, nahien eta norberaren egoera afekti-

boaren arabera hautatzen da. Abesti herrikoiak (bizi izandakoaren lotzeko ahalmena dute, eta

letrek hitzezko adierazpena sortzen dute) eta folklorea (mugimenduzko erreakzioak sortzen

ditu) erabil daitezke, eta baita opera-zatiak edo Bach, Vivaldi, Verdi eta abarren obrak ere.


LANBIDE EKIMENA 74

Musikoterapiak hainbat etapa betetzea esan nahi du: preskripzio medikoa; hasierako

balantzean oinarritutako helburu terapeutikoak definitzea; saio zehatz batzuk egitea;

prestakuntza egokia duen terapeutak esku hartzea, helburuaren, pertsonaren sintomen,

nortasunaren eta aldi berean erabilitako beste terapien arabera finkatutako metodologiaz.

Gainera, bilakaeraren jarraipen zehatza egin beharko da, ondorioak ebaluatzeko eta,

beharrezkoa balitz, berregokitzeko.

- Dantza terapia gisa. Dantza oso pizgarria den jarduera funtzionala da, lehenik eta behin

plazerra ematen duena. Dantza, halaber, lengoaia da, komunikabidea beraz. Gorputza/psikea

batasuna sendotzen du. Mugimendua barruaren eta kanpoaren arteko elkargunea da,

gorputzak esanahiz betetzeko erabiltzen duena.

Adineko pertsonekin hainbat motatakoak izan ditzakegu: dantza kolektiboak, oso

aberatsak talde-bizitza goresteko, bakoitzari multzo-estetika horretan integratzeko eta forma

batzuen (zirkuluarena, adibidez) zentzu sakona aurkitzeko aukera emanez; dantza modernoa

edo areto-dantza, bikoteka, nia eta bestea aurrez aurre jartzen dituena. Elkar ulertu behar da,

pausoak eta irudiak musikaren erritmoaz koordinatuta. Iraganarekin topo egitea eta gaur

egungoa ezagutzea ahalbidetzen du, eta belaunaldien arteko topaguneak sortzea ere bai;

dantza indibiduala eta talde txikitakoa, non norberak atsegin hartu, bere burua aurkitu, eraldatu

egin dezakeen. Nahikoa da sentsazio edo ideia bat adierazi nahi izatea, edota izatearen

inkontzientean ezkutatutako zerbait askatu nahi izatea. Musika edo pentsamendua neurri batean

edo bestean kodifikatutako mugimenduez adieraziko den emozioaren abiapuntua izan daitezke.

Animatzaileak, bere ahalmenen arabera, hiru dantza mota horiekin jokatzen jakin behar du.

- Gorputz-adierazpena. Gorputz-adierazpena funtsezko bi elementu bateratzea da, mugimendua

eta pentsamendua. Lehena pentsamenduen adierazpidea izatea ahalbidetzen du, komunikazio-

-asmoaz. Giza gorputza lengoaia-elementutzat erabiltzen duten tekniken multzoa da, eduki

psikiko bat azaleratzea ahalbidetzen dutenak. Hau da, gorputz-adierazpena hitzezkoa ez den

komunikazioaren iturri eta baliabidea da.

J.L. Morenok garatu beharreko tekniken zerrenda ematen du, eta honela banatzen ditu:

gorputza ezagutzea, norberaren gorputzaz kontzientzia hartuz, giharren askatasuna, arnasa,

erlaxazioa, ikonografia indibidualak eta taldekoak, etab., espazio, objektu eta besteekiko erlazioa

eta elkarreragina; adierazpen-mugimendua garatzeko gaitasuna, mugimendu horren osagaiak

identifikatuta: burua eta aurpegia, gorputz-enborra, besoak, zangoak, mugitzeko ahalmenak, etab.

Autoreen arabera, gorputz-adierazpenaren oinarrizko xedeak hauexek izan daitezke:

alde batetik, nia nork bere buruarekin erlazionatzeko ezagutzea, eta, bestetik, nia besteekin

erlazionatzeko ezagutzea. Lehen kasuan, tentsioak askatzeko, erabakiak hartzeko, gorputza

eta bere irudia onartzeko, sentsazio berrietara zabaltzeko, ongizate-esperientzia izateko eta


LANBIDE EKIMENA 75

ukitzearen plazerra nabaritzeko egin behar da lana. Laburbilduz, gorputza ezagutzea da, hortik

aurrera berarekin sortu ahal izateko. Bigarren helburua lortzeko, eta nork bere gorputza

hautematen ikasi duenean soilik, besteen gorputza hautemateko egin behar da lana.

Garrantzitsua da besteek norberaren gorputza nola hautematen duten ikustea, horrek besteak

balioesten lagunduko baitu, nork bere gorputzean bizi izandako esperientzian oinarrituta.

Animatzailea/partaidea harremana erabakigarria da, eta konfiantza-giroa sortzea

ezinbestekoa da. Animatzaileak kide bakoitzaren eta taldearen heldutasun psikologikoa,

berezkotasuna zenbaterainokoa den eta inhibizioak (baldin eta baleude) desagertzeko bidean

dauden hartu beharko du kontuan.

Adineko pertsonek afektu-behar handia dutela, gorputz-irudia desegituratua dutela eta

gorputzaren bidez erlazionatzeko zailtasun handiak dituztela (normalean, bizitza osoan zehar

hori ukatu egin zaielako) kontuan hartzen badugu, gorputz-adierazpena komunikazio-bide ezin

hobea izango dugu.

Proposatzen diren ariketak, inhibizioari aurre egiteko direnez, ondorengo hitzezko

komunikazioa errazten dute, taldeak kohesio handiagoa izaten laguntzen dute eta jendetasuna

eta bestearen onarpena indartzen du. Era berean, beste sexukoekiko harreman pertsonalak

eta, batez ere, nork bere buruarekiko harremanak bultzatzen ditu, nork bere gorputza

ezagutzeak onartzen laguntzen baitu eta, beraz, nork bere buruaz duen irudia hobetzen.

4.2.2. Kanpoko mundua aurkitzea

Instituzioaz kanpoko animazio-jarduerek, animatzailearen aldetik, instituzioa kokatzen den

inguru geografiko, historiko eta kulturalari dagozkion ezaupideak izan behar ditu; instituziotik

hurbil dauden tokiak ezagutu behar ditu, eguneroko bizitzari lotuak, hala nola dendak, tabernak,

elizak, eta baita ikuskizun, erakusketa eta tokiko jaien egutegia ere, egoiliarrei inguruan

gertatzen denarekin kontaktua izaten laguntzen dieten jarduerak proposatzeko.

* Irteerak antolatzea Instituzioa kokatuta dagoen lekua erabakigarria da irteerak hautatu eta antolatzeko garaian.

Landa-guneetan, naturak eskaintzen dituen aukerez baliatuko gara (mendiarekin zuzeneko

kontaktua izatea, denboraren nozioa urte-sasoien erritmoaren arabera egindako jardueren

bitartez mantentzea edo berreskuratzea); hiriguneetan, berriz, kultur balioa duten irteerak

hobetsiko dira (hirian zehar paseatzea, antzerkira, zinera, kontzertuetara eta erakusketetara

joatea), eta auzoko pertsonekin lotura sozialak berreskuratzea edo funtzio ekonomiko baliaga-

rriren bat (merkatura joatea, adibidez) berriro betetzea ahalbidetzen dutenak.


LANBIDE EKIMENA 76

Nolanahi ere, garrantzitsuena plazer hutsagatik mugitzea da, eta ez denbora nolabait

xahutzeko.

* Bidaiak antolatzea Kontuan hartu behar dugu adinekoak bidaiak egiteko ohiturarik ez duen belaunaldikoak direla

eta, beraz, tokiak ezagutzeko gogoa duten edo zutenen jakin-mina piztu beharra dagoela.

Horrek prestaketa eskatzen du, bidaia baino lehen, bidaia egin bitartean, eta ondoren.

Bidaiaren antolamenduan, helmugan gehiegi zentratzeko arriskua dago. Norbaitek

komentatzen zuenez, adineko askok atseginez begiratzen zieten, egoitzatik irten ondoren,

aurrean agertzen zitzaizkien paisaiei autobuseko leihatilatik. Ibilbide osoa kolore, hiri eta jende

berriak aurkitzea zen. Alabaina, ibilbidearen amaiera askorentzat ahalegin baten hasiera izaten

zen, autobusetik jaistea eta ibiltzen hastea, eta horrek pertsonala etsiarazi egin zuen.

Adibide horrekin hauxe azpimarratu nahi dugu: edozein jardueratan, garapenean

esku hartzen duten elementu guztiak zaindu eta nabarmendu behar ditugu, eta ez azken

fasekoak bakarrik.

* Instituzio arteko topaketak antolatzea

Topaketa horiek, txandaka, hainbat instituziotako egoiliarrei elkar topatzeko aukera ematen

diete, hitzaldiak/informazioa trukea dela-eta: osasun-gaietan heziketa jasotzea ahalbidetzen

dute, eta gehienetan eguneroko bizitzan berehala erabil daitekeen prebentzio-ekintzaren bati

buruzkoak izaten dira; halaber, hitzaldiak/eztabaidak antolatzen dira gai historiko, geografiko

edo kulturalei buruz, ikuspuntuen trukea ahalbidetzen dutenak; lagun arteko partiduak; pintura,

sukaldaritza, etab.eko lehiaketak.

* Instituzioaz kanpoko erakusketak antolatzea

Ez dira instituzio barruan antolatzen direnak bezain ohikoak. Zentro sozial batean, Udaletxeko

areto batean, etab.etan erakusketa bat egitea adineko pertsona aintzakotzat hartzeko eta

balioesteko modu bat da eta, aldi berean, instituzioari leku bat ematen zaio gizartean.

Baina, instituziotik kanpora irteteak dituen ondorioak onuragarriak izanik ere, askotan

ezohikoak eta mugatuak izaten dira adineko pertsonen menpekotasuna handia denean.

Horregatik, beharrezkoa da, ahalmen fisiko eta psikikoen galerak jadanik instituziotik kanpora

irteten uzten ez duenean, kanpoko mundua bertan sartzea.


LANBIDE EKIMENA 77

Instituzioa ireki egin behar da eta auzoko biztanleek, etxean bizi diren adinekoek,

lagunek, auzokoek, etab.ek kanpoko presentzia ekar dezaten, kanpokoaren berri eman

dezaten. Ekarpen hori honela egin daiteke: liburutegiak edo lantegiak instituzioaz kanpoko

pertsonentzat ere zabalduz; jantokia familiei, lagunei, etab.i eskainiz; hitzaldiak, eztabaidak,

lehiaketak, partiduak, etab. direla-eta, instituzio arteko topaketak antolatuz; tonbolen eta

lantegietan egindako produktuen erakusketa eta salmenta eginez; instituzioa erizaintzako edo

klinika-laguntzaileen eskolekin kidetuz, adineko pertsonen animazioan trebatzeko; belaunaldi

arteko topaketak antolatuz, harreman pribilegiatuak sor ditzaketen haurrak eta gazteak sar

daitezen; ikuskizunak aurkezten dituzten kanpoko artisten (musikariak, abeslariak, abesbatzak,

etab.) bisiten bidez.

4.2.3. Dastamenari atsegin ematea

Hemen Alain Manoukian-ek proposatutako eskemari jarraituko diogu.

* Otordu motak

• Taldearen eguneroko otordua. Ohikoena da. Jantokian egiten da eta hainbat

mahai izaten dira. Helburua egoiliar guztiek denbora laburrean jatea da, ahalik eta pertsonalik

gutxienarekin, aldi berean zerbitzua, zaintza eta laguntza eskainiz. Eredu hori otorduen ku-

deaketa ekonomikotik dator. Arazoak hainbat motatakoak dira. Zerbitzua eraginkorra izan

daiteke, baina bereizketa garbia egiten du enplegatuen eta egoiliarren artean. Areto handietako

intimitaterik ezak inguruko zarata desatsegina sortzen du. Pertsonak ez dira beti hautatuak

izaten eta mahaiko banaketa arazoa izan daiteke. Lau, hiru, bi edo pertsona bakarreko mahaiak

eduki beharko genituzke, jatetxeetan gertatzen den bezala, non pertsona bakoitzaren nahia

errespetatzen baita. Eredu horrek espazio eta altzari gehiago eskatzen ditu, baina mahaikideen

hautaketa-arazoa konpontzen du.

• Salbuespenezko otordua. Jai- edo ospakizun-helburua du, eta mahaikideak elkartzea

da asmoa. Pertsona asko biltzeak mahaien banaketaren arazoa dakar beti.

Mahaien antolamenduak eta pertsonen banaketak helburu hori bete behar dute.

Mahai biribilak berdintasun-estatusa ematen die guztiei, eta komunikazioa errazten du. Mahai

karratuak estatuz bera eskain dezake edota, alderantziz, pertsona batzuk nabarmen ditzake,

mahaiak aretoan duen kokalekuaren arabera. Mahai angeluzuzena, askotan, egun horretan

omendu nahi den pertsonarekiko nolabaiteko diferentzia markatzeko erabiltzen da. Pertsonek

hierarkia bati jarrai diezaiokete, hurbilenetik urrutikoenera. Hierarkia hori lotura afektiboetan

egon daiteke oinarrituta, adibidez, ehun urte betetzen dituenaren inguruan familia egon daiteke,

gero lagunak eta azkenik egoiliarrak eta zaindariak, edota estatus ofizialagoetan (adibidez egun

horretan zinegotzi bat etorri delako).


LANBIDE EKIMENA 78

• Konpartitutako otordua. Otordu mota honek (jende gutxirekin egiten da) otordu

terapeutikoak ditu eredu. Elkarrekin bazkaltzea da helburu, ez elkarren ondoan bazkaltzea.

Elkarbizitza, profesionalaren estatusa neurri batean alde batera utzita irabazten da. Hamar bat

pertsonak konpartitzen dute otordua. Esparru horrek hurbiltasun- eta adiskidetasun-harremanak

bultzatzen ditu. Adinekoek ez dute bazkaria jasotzen, baizik eta gazteenekin konpartitu egiten

dute, familiako otordua eredutzat hartuta. Profesionalek ez dute familia ordezten, baizik eta haien

eta egoiliarren arteko distantzia murrizteko askatasuna hartzen dute (ez dago bata zuririk).

Horrela, adineko pertsonak objektu izatetik subjektu izatera igarotzen dira. Taldeak

(bospasei adineko eta pertsonaleko bizpahiru kide) areto lasaia izan behar du. Janaria eguneko

menua izan daiteke, baina bakoitza libre da hori hobetzeko. Otordu hori belaunaldien arteko

topaketa da, baina baita hainbat profesionalen artekoa ere, hala nola medikuaren eta zainda-

riaren artekoa, edo ekipoko beste edozein kideren artekoa. Horretan bi ordu inguru ematea

komeni da. Hartzen den publikoaren, ezintasunen eta pertsonalaren arabera, desberdina

izango da mahaikideen kopurua edo otorduaren iraupena.

• Sukaldaritza-lantegia. Sukaldaritza-lantegia sukaldaritza-prozesuan parte hartzeko

modalitate zehatza da, non egoiliarren gaitasunak otordua prestatzen duen taldearentzat edota

egoiliar gehiagorentzat edo gonbidatuentzat erabil daitezkeen. Janaria prestatzeko inplikazioak

adinekoak aktore bilakatzen ditu. Beren elikaduraren erantzule bihurtzen dira, egun horretan

behintzat. Lantegiak janaria aukeratzen uzten du, eta bakoitzak nahi duenaren arabera prestatzen

da. Horrelako lantegiak nolabaiteko autonomia ematen du, erabakiak hartu behar baitira, eta

eskulanak eta oroimena mantentzea eta lantzea bultzatzen ditu.

Eskuz burutzen diren jardueretan laguntzeko, gabezietara egokitutako tresnez balia

daiteke. Errezetak errespetatu beharrak arreta eskatzen du, eta oroimena mugiarazi egiten du.

Pertsona kopurua mugatua izango da, pertsonaleko kide bat edo bi dituen lantegiak ezin izango

baitu 6-8 egoiliarretik gora hartu. Pertsonalean eta denboran merkeagoa den sistema tarta bat,

adibidez, edo plater bakar bat egitea da. Bestelako otorduek ez bezala, lantegiak erritmo eta

talde erregular samarra eskatzen du.

Egoiliarrek beste modu batean ere parte har dezakete sukaldaritza-prozesuan.

Zaindariekin eta sukaldeko pertsonalarekin menuak erabakitzeko bileretan parte har dezakete.

Horrela, haien elikadura-ohiturak kontuan hartu eta gustu berriak aurkitzera bultza daitezke.

• Gaiaren araberako otordua. Otordua pertsona interesatuekin hautatutako

gaiaren arabera egitea da. Interesa bikoitza da: instituzioa kokatuta dagoen lekuko sukaldaritza-

-tradiziora itzultzera bidera daiteke, edota exotismoa eskain dezake. Horrelako otorduaren

abantaila, monotonia hautsita, gustua eta desioa bultzatzea da.


LANBIDE EKIMENA 79

• Gelan azpilean ematen den janaria. Menpekotasun handia duen pertsona ahalik

eta erosotasun handienaz elikatzea du helburu. Horrelako otordua ez da desiragarriena,

mugitzeko eta elikatzeko zailtasunen erakusgarri baita. Hala ere, zaindariaren eta pertsonaren

arteko topagune pribilegiatutzat har dezakegu. Harremanetarako gaitasunek hemen aurkitzen

dute adierazpidea. Presentzia ez da ekintza fisiko hutsa, baizik eta harremanean egoteko modu

bat. Keinu bat zaintza-adierazpen bilakatzen da, eta ondorio terapeutikoak areagotu egiten dira.

4.2.4. Rol sozialak betetzea. Baliagarritasun-sentimendua

Nahi duten eta ahal duten adinekoei instituzioaren funtzionamenduarentzat edota beste

egoiliarrentzat baliagarriak diren zereginetan parte hartzen uztea da, eta betiere beren gustu

eta zaletasunekin bat etorriz, erantzukizuna emateko modu bat da, egoitzako protagonista eta

aktore egingo dituena (eta ez trukean prestaziorik ematen ez duten zerbitzu-onuradun soilik).

Prestazio ekonomikoa ez da nahikoa zaintzaren eskubidea irabazteko. Garai batean zuten

baliagarritasun-sentimendua berreskuratzeko nahiak iraunkorra izan behar du pertsona

instituzionalizatuetan. Izan ere, horrekin batera autoestimu-sentimendua areagotuko da, sendotu

egingo baita hainbat jardueraren bitartez, hala nola instituzioarekin kanpoko ingurunea

mantentzearen, animalien zaintzaren (baldin eta baleude) eta egoiliar batzuei eguneroko

paseoetan laguntzearen bitartez.

4.2.5. Talde sozial eta kultura bateko kide izatea Gizakiari segurtasunik handiena ematen dion sentimenduetako bat integratuta sentitzea da,

identitatea moldatzeko erreferentzia-esparru bat eskaintzen dion komunitateko kide izatea.

Instituzioan bizitzeak beste pertsona batzuekin bizitzea esan nahi du, baina ez nahitaez

elkarbizitza egitea, pertsonak ez baitira aukeratzen. Testuinguru horretan, baliteke taldearekiko

identifikazio-sentimendurik ez egotea eta, ondorioz, inguru ezezaguneko bakardadearen

herstura izatea.

Kasu horietan, animatzaileak arreta handiz begiratu behar dio egoiliar bakoitzaren

jatorriari eta nortasunari, mesfidantza, elkarrizketarik eta komunikaziorik ezagatik azaldu ez

diren jokabide eta interesak aurkitzeko. Garai bateko lanbidearekin, sorlekuko gas-

tronomiarekin, objektu batzuen bildumekin, etab.ekin zerikusia duten jardueren kasua

izan daiteke hori.


LANBIDE EKIMENA 80

4.2.6. Ongizate fisikoa eta psikikoa. Kirol-animazioa Osasun fisiko, psikologiko eta soziala mantentzen du, eta norbanakoari bere autonomia

gordetzeko eta taldean txertatzeko aukera ematen dio. Independentzia funtzionala gordetzen

laguntzen du, oreka, osasun eta nolabaiteko bizi-kalitate baten froga, alegia. Eguneroko

bizitzako ekintza fisiko batzuk hobetzea ez ezik, zerbaiti ekitearen eta praktikatzearen atsegina

ere ematen du. Jarduera fisikoak bizitzaren higienearen osagai dira, menpekotasunaren pre-

bentzioa egin eta osasuna mantentzeko baliabide sinplea.

Jarduera horiek praktikatzeak adineko pertsonarengan sarrien erasandako funtzioak

(arnasketa, artikulazioak, giharrak) mantentzea ahalbidetzen du; mugimendua eragin eta

bultzatzen du; gorputzaren erabilera berriro aurkitzeko aukera ematen du; gainerako ahalmen

funtzionalak hobetu egin daitezkeela, aldi berean mugak onartuta, erakusten du; bestearekin

komunikatu eta harremanetan jarri eta isolamendutik ateratzen du; jarduera fisikoa utilitarista

ere izan daiteke (berriz ikastea, eguneroko bizimoduko ekintzak hobetzea); beldurra gainditzen

laguntzen du, erori ostekoarena, adibidez.

Adineko pertsonentzako instituzioetan jarduera fisikoko saioak martxan jartzea,

batzuetan, zaila eta luzea izaten da. Hala ere, nahiz eta emaitzak apalak diruditen, menpeko-

tasunaren aurkako borrokaren hastapentzat har ditzakegu. Horregatik, animazioaren une

honetan leku berezia eskaini behar zaie.

Beraz, galera funtzionalak dituzten adinekoei proposatutako jarduera fisikoek honako

helburu hauek izango dituzte: dauden aukerei eustea; ondorengo narriadura gehigarriak

mugatzea; kasurik onenean, gaitasun funtzionala pixka bat berreskuratzea; autonomia

gordetzea; menpekotasun fisikoaren egoeraren prebentzioa egitea.

4.2.7. Nork bere sustraiak aurkitzea eta identitatea sendotzea Gizaki orok talde sozial batekin identifikatzeko eta haren kide izateko duen beharra da,

esperientzia edo jatorri komuneko pertsonak harremanetan jartzeko jarduerak antolatzeko

interesa sortzen duena. Horixe izan daiteke hainbat eskualderi buruzko hitzaldien kasua,

eskualde horietako pertsonen artean, eta halaber gertakari historiko edo erlijiosoaren bat

gogorarazten duten festak ospatzea, edota eskualdeko janariekin bazkari bat antolatzea,

gainerako egoiliarrei sukaldaritza desberdina erakutsi ahal izateko, dantza herrikoien

ikuskizun batekin batera.


LANBIDE EKIMENA 81

4.2.8. Ezaupideak eskuratzea eta kultura lantzea * Kultur animazioa Gaur egun, kultura populazioaren askoz sektore zabalagoak eskura dezake, hiru arrazoi direla-

-eta, nagusiki: komunikazio-tresna gehiago egotea, aisialdi luzeagoa izatea eta ikasteko

beharra izatea (bizitza ekonomikoaren eskakizunei erantzun ahal izateko). Sektore horretatik,

adinekoen populazioa dago kultur jardueretatik urrutien. Izan ere, bizitza osoan zehar, adineko

pertsonak lanerako hezi dira, eta ez lan egiten ez den aldirako.

Testuinguru horretan, kultur animazioaren helburua adineko pertsonaren eta bere

ingurunearen arteko lotura mantentzea edota ingurune horretako kultura transmititzea da.

Nolanahi ere, jakintzan oinarrituta, pertsonak izan dituen harreman-lorpenak garatzea edo

gordetzea da xedea. Jarduerak instituzioaren baitan egin daitezke, kanpoko adituekin

(hitzaldiak, mahai-inguruak...) edota bertako egoiliarrek beraiek diseinatuta eta landuta

(elkarrizketak, zine-foruma, lantegiak...), edo instituzioaz kanpo egin daitezke (zentro

ofizialetarako bisitak, erakusketak, antzerkietara joatea...).

* Irakurketa

• Liburuak eta egunkariak. Hasieran aipatu dugunez, adin-talde honetakoek eskola

gutxi izateak eragina izango du irakurketa-indize baxuan.

Irakurketak heziketa eskatzen du edo, behintzat, interesa piztea. Era berean, beha-

rrezkoa da zenbait sektoretan dagoen ustea gezurtatzea: irakurketa, gero bizitzan erabiltzeko

eskola-urteetan praktikatzen den teknika hutsa dela.

Liburu bat irakurtzeko proposatzeko garaian pertsonaren zaletasunak eta gustuak hartu

behar dira kontuan, adineko pertsonak irakurri nahi izan dezan eragingarria sortzeko. Alabaina,

instituzioetako liburutegien arduradunak ez diete beti adineko pertsonen nahiei behar adinako

arretarik eskaintzen eta, beraz, ez diote egoiliarrek espero dutenari erantzuten. Bestalde,

liburuak ez daude beti eskuragarri. Proposatutako liburu asko ez datoz bat beharrizanekin, eta

edukiari baino gehiago, tipografia, pisua, tamaina eta erabilerari zor zaio egokiak ez izatea.

Lan bat iradokitzen denean, beharrezkoa da edukia ondo ezagutzea, laburpen bat egin

edo irakurlearekin eztabaidatu ahal izateko. Egoiliarrek beraiek irakurtzen baldin badute,

irakurgaiak beraiek hautatzen badituzte, nahikoa da liburu-sorta zabal samarra eskaintzea,

aukera dezaten. Halaber, beren egoerak horretarako aukera ematen badie, hurbilen daukaten

liburutegira joan daitezke.


LANBIDE EKIMENA 82

Hala ere, asko dira irakurtzen ez dakiten pertsonak instituzioan. Batzuek liburuzainek

edo pertsonalak eskainitako liburuak onartzen dituzte, baina obrak beraientzat duen interesa-

gatik baino gehiago, elkarrizketa-une baterako aukera delako. Horrela, animazioa aitzakia izango

litzateke hemen, askotan topagunea baita, jarduera baino gehiago. Adineko pertsonak komuni-

katzeko behar handia dauka eta, askotan, liburuak maiz eramatearen azpian ekintza terapeutikoa

dago. Liburu-proposamena denbora-erreferentzia da instituzioko eguneroko bizitzan.

Adinak irakurketa luzeak ahalbidetzen ez dituenean, pertsonek liburua esku artean eduki

eta etengabeko arreta jarri ezin dutenean, azken batean, bakarkako irakurketa zaila denean,

eta are ezinezkoa denean, irakurketa kolektiboko taldeak tresnarik egokienak izaten dira, eta

ingurunearekin harremanetan jartzeko bidea ere bai.

Egunkaria taldean irakurtzea oso estimatua da. Pertsona kanpoko munduarekin

harremanetan jartzen da eta beti iruzkin ugari sorrarazten ditu. Animatzaileak egunkarien

irakurketa interesatzea eta gustagarria izatea lortu behar du; hainbat egunkari irakurtzen

erakusten du, komunikabide edo alderdi baten ikuspegiarekin bakarrik gelditu gabe; albiste

nagusiak aukeratu behar ditu, egunkaria hasieratik bukaeraraino irakurtzen saiatu gabe;

irakurritakoa ulertu egin behar dute, beharrezkoa bada hiztegia eta atlasa erabiliz.

Liburu baten nahiz egunkari baten inguruko animazioak, taldeko irakurketa gisa, neurri

batzuk hartzea eskatzen du: talde txikiak antolatzea, irakurleak txandakatzea, entzumen-

-arazoak konpontzeko mikrofonoa erabiltzea, partaideei titularrak aukera ditzaten hitza ematea.

• Ipuina. Ia beti haurren munduarekin lotzen bada ere, ipuinak haurtzarotik haratago

talde-bizitza ahalbidetzen du. Ipuina komunikazio- eta truke-iturria da, norbanakoen adina

edozein delarik ere. Bizitza psikikoaren azeleratzaile gisa funtzionatzen du, irudimenaren

mundura sartzeko bide ematen duen neurrian.

Menpeko adinekoak gero eta zailtasun handiagoak dauzka norbanako gisa bere burua

adierazteko. Komunikazioa gero eta zailagoa da, jadanik ez baitzaizkio zentzuz betetako hitzak

zuzentzen. Senide eta lagunen bisitetan, zer jan duen eta lo ondo egin al duen galdetu ostean,

ez da jakiten zer esan. Orduan, adinekoa bere baitara biltzen da eta gero eta errepikakorragoak

eta mugatuagoak diren oroitzapenetan murgiltzen da. Testuinguru horretan, ipuina irudime-

naren mundura sartzeko gonbitea da. Inkontziente kolektibotik sortua, ondare fantasmatiko eta

atenporalean parte hartzeko aukera ematen dio.

Ipuina instituziotik irteten ez diren adinekoentzat denean, interesgarriak dira gorputz-

-sentsazioak gogora ekartzen dituzten irudiak. Testu irakurri bat erabil daiteke, entzuleei paisaiak,

lurrinak, objektuak, dastamen-, usaimen-, ukimen-sentsazioez ozen hitz eginda oroitzen lagunduz.

Animatzaileak irakurketa egileak aipatutako objektuen bitartez ere aberats dezake. Ipuin bat

kontatzea istorioak biziaraztea da.


LANBIDE EKIMENA 83

* Idazketa

• Barne-egunkaria. Barne-egunkaria egitea idazketa-modu bat da, adinekoaren hiru

beharrizan nagusiri erantzungo diona: plazerrari, sormenari eta iragana gogoratzeko eta zentzu

bat aurkitzeko beharrari. Bere buruaren aurrean balioestea da, baina baita besteen aurrean ere,

batez ere adinekoaren beste alderdi bat aurkitzen duen familiaren aurrean. Aldi berean,

pizgarria da, eta denentzat ulergarria den irakurketa eskaintzen du.

Egoitza bateko zuzendariak esaten duenez, animazioan gainditu egin behar da

objektuen produktibismo hutsa, erakusketetarako eta salmentarako eskulanak soilik egitea,

alegia. Produkzio ororen alderdi sortzailea bilatu behar da. Helburu horretarako, batzuetan

urrun bilatzen da produkzio artistikoaren bitartekari beharrezkoa eta garestia. Alabaina, adineko

pertsonek egiten dakiten gauza bat idaztea da, haientzat horixe izan baita komunikazioaren eta

pertsona arteko harremanetarako bidea.

Barne-egunkariaren bitartez, oroitzapenak jasotzeko lantegia egin daiteke. Iragana

gogoratzea bizitzaren zentzu bat, arrazoi bat aurkitzeko bidea izan daiteke. Horixe da

egunkariak indibidualki duen balioa. Baina, batez ere, besteekiko harremana da, trukerako

bidea. Barne-trukerako bidea da, egoiliarren arteko elkarreragina dakarrelako, baina, aldi

berean, kanpoarekin informazioa eta kultura trukatzen ditu.

Egunkaria, animazio-teknika den aldetik, instituzioaren proiektu kolektiboan txertatzen

da, eta bakoitzari, egoiliarrari, pertsonalari, familiari eta bolondresari instituzioko bizitzan parte

hartzeko eta kultura eta oroimen kolektiboa eraikitzean parte hartzeko aukera ematen dio.

Egunkaria lekuko bihur daiteke guztientzat, pertsona horien bizitza izan denaren oroitzapena,

baina, halaber, gaur egun instituzioan direnaren isla.

Egunkaria sor dadin eta iraun dezan, beharrezkoa da talde batek instituzioan gertatzen

denari etengabeko arreta eskaintzea, egoiliar bakoitzaren beharrizan, kezka eta nahiei entzutea.

Egunkariaren bitartez animatzea orain arte kontuan hartu ez diren beharrizanei erantzutea

da (bai norbanakoenei, bai instituzioarenei): instituzioa zabaldu eta garden bilakatzea, bizimodua

errazagoa izan dadin, eta adinekoari, bere jakinduriari eta bere iraganari balioa emateko.

• Oroitzapen-koadernoa. Oroitzapenen koadernoak gure iraganaren oroimena bizirik

mantentzeko modua izan daitezke. Oroimen bizia edukitzea kolektibitateen kontzientzian

iraganetik bizirik dagoena edo bizi daitekeena gordetzea da. Bere interesa ezbairik gabekoa da,

errealitatea oroimenean egiten baita, iragana ezagutzea ezinbestekoa baita etorkizuna

aukeratzeko, eta ezin baitugu identitateaz hitz egin iraganeko balioen jarraipenik ez badago.

Errealitatea ezagutzeak, etorkizuna eraikitzeak eta gizartearen kohesioak iragana ahalik eta

biziena egiteko betebeharra sortzen dute, nolabait.


LANBIDE EKIMENA 84

Iragan hori bizia izan dadin, beste garai bateko oroimena jasotzen duten koadernoak

egitea eska daiteke, bizimodua, ohiturak, lanbideak jasotzen dituena, adibidez; horrela, bizitzaren

aldi garrantzitsu baten lekuko bilakatuko dira, argazki, objektu, egunkari eta abarren bitartez.

Koaderno tematikoak egin daitezke. Horietako bakoitzak hizpide den subjektuaren

esperientzia pertsonalak jasoko lituzke. Familiarentzat balio handikoak izango lirateke, baina

baita kanpokoentzat ere, koaderno horiek liburutegietan erakutsiko balira. Onuragarria izango

litzateke jarduera horrek xehetasun teknikoez arduratzen den elkarte baten babesa jasotzea.

Koaderno horiek egitearen helburua iraganari nostalgiaz begiratu ordez bizitzaren une

onak jasotzea da, familiarekiko harremanak bultzatuz, argazkiak eta bestelako materiala

aurkitzeko laguntza hari eskatuz, hainbat lanbideri buruzko informazioa trukatzeko eta elkarri

entzuteko taldeari hitza emanez, garai hartako ohiturak gogoratuz oroimena landuz, irakurketa

bultzatuz, idatziz eta lankide edo auzoko zaharrekin harremanetan jarriz.

Jarduera horrek hiru dimentsio dauzka. Bata soziala da, egoiliarrak bere bizitza

konpartitzen duelako eta garai bati buruzko jakinduria transmititzen duelako; dimentsio

psikologikoa ere badu, nork bere burua erakutsitako argazki eta objektuetan irudikatuta;

prebentzio-dimentsioa da hirugarrena, koadernoak egiteak ahalegin intelektuala eskatzen baitu.

* Ikus-entzunezko jarduerak Oraingoz, bestelako jardueretara ohituagoak dauden adineko pertsonen belaunaldian espazio

txikia dute. Hala ere, ondo erabiliz gero, adinekoei kanpoko mundutik baztertuta ez geratzea eta

ezaupideak mantentzea ahalbidetzen diete.

Ikus-entzunezkoak behar bezala aprobetxatzeko, Laura Gutiérrez-ek hainbat jarraibide

eman ditu, animatzaileak errespetatu beharrekoak:

- Entzuten eta ikusten irakastea. Patxadaz entzuten ikastea, lasai;

- Hautatzen irakastea. Ezin da pasiboki entzun, baizik eta entzun eta ikusi nahi

duguna hautatu egin behar dugu;

- Telesaio, filme, bideo berri eta abarrei buruzko kritikak prentsan irakurri behar

dira, balioesten ikasteko eta gure iritziarekin alderatzeko, horrela irizpide bat

sor dakigun. Ikusle pasibo izateari utzi egin behar diogu, ikusi, entzun eta

onartu edo errefusatu egiten duen ikusle adimentsua izateko;

- Besteekin elkarrizketatzen irakastea, ikusten dena juzkatuz eta komentatuz, eta

norberaren iritzia besteenekin alderatuz.


LANBIDE EKIMENA 85

Animatzaileak arretaz erabaki behar du zeintzuk diren grabatzea merezi duten tele-

saioak, ondoren horiekin lan egiteko.

• Irratia. Irratiak adineko pertsonen artean telebistak baino tradizio handiagoa du, eta

konpainia egin diezaioke pertsonari bere gelan bakarrik dagoenean. Taldean ere entzun

daiteke, denen gustura hobekien egokitzen den programazioa hautatu ondoren.

Pertsonalarengan, nahiko ohikoa izaten da irratia lanaren inguruneko musikatzat erabil-

tzea. Baina ez du, inolaz ere, adineko pertsonarekiko komunikazioa eragotzi behar eta are

gutxiago komunikaziorik ez izateko aitzakia izan behar.

• Telebista. Saihestu egin behar dugu telebista denek begiratu baina inork kasurik

egiten ez dion dekorazio-elementua izatea. Tristea da egoitza askotan telebista bestelako

jardueren ordezko erraza dela ikustea. Alferrikakoa da horretarako erabiltzea. Lehenago aipatu

ditugun jarraibideak kontuan hartzen ez baditugu, hobe dugu telebista itzaltzea eta gaizki

erabiltzearen zergatiaz hausnarketa egitea.

• Bideoa. Telebistaren osagaia, bideoa oso tresna baliagarria da, ematen diren

ordutegia dela-eta, ikusi ezin diren programak ikustea ahalbidetzen duelako. Halaber, jendearen

gustuko eta intereseko zintak ikustea ahalbidetzen du eta, emanaldia bukatuta, iruzkinak eta

elkarrizketak sortzea ere bai.

• Abesti herrikoiak gogorarazteko diskoak. Abesti herrikoek adineko pertsona bere

iraganarekin lotzen dute eta belaunaldi bereko pertsonen arteko lotura ahalbidetzen dute.

Halaber, adinekoek une horiek pertsonalarekin konparti ditzakete, eta iraganaren eta orainaren

arteko transmisioa egin dezakete.

4.2.9. Isolamenduari aurka egitea * Elkarbizitzako animazioa Elkarbizitzako jarduerak talde bat osatzen duten pertsonen arteko giza kontaktuak,

komunikazioa eta trukeak bultzatzen dituztenak dira. Hori ospakizunekin zerikusia duten

jarduerekin ikusten da bereziki. Ospakizunetako jan/edateek elkarbizitzako soziabilitatea

garatzearen euskarria dira.


LANBIDE EKIMENA 86

• Urtebetetzeko bazkaria edo askaria. Instituzio askoren ohituraren kontra, non

hilabetean izandako urtebetetze guztiak batera ospatzeko egun bat hautatzen duten,

komenigarriagoa da arreta pertsonalizatua izatea. Ekonomiaren eta antolamenduaren

irizpideak ez du eragotzi behar pertsona bakoitzak modu indibidualizatuan bere urtebetetzeaz

gozatzeko duen eskubidea. Hala ere, jakin beharrekoa da pertsonak ospatu nahi duen ala ez.

Izan ere, askorentzat, festaren sinonimo baino gehiago, urteen iraganak amaiera hurbil

dagoela esan nahi du.

• Urteroko jaien ospakizuna. Jai horiek denbora sozialaren nozioa gordetzeko

modua dira, instituzioko bizimoduak berez dakartzan ohiturak eta errepikapenak gorabehera.

Jai horiek pertsona ohiko bizitza sozialaren erritmoan bizitzea ahalbidetzen dute. Interesgarria

da, festaren prestaketak eta garapenak instituzioa kanpora zabaltzen dutelako.

Jarduera horiek, tarte berdinetan, proiektu bat askatasun osoz egitea, erantzukizunak

hartzea, bizitzako une garrantzitsuak ospatzea, familiak eta lagunak elkartzea, eta erosketak

eginez eta gonbidatuak hartuz kanpora zabaltzea ahalbidetzen dute.

* Animazioa komunikazioaren bitartez

Komunikazioak norbanakoen arteko informazioen transmisioa eta gai pertsonalak biltzen ditu.

Adineko pertsonen kasuan, horietako asko sufritzen edo kezkatuta daudelarik, kexa

erabiltzen dute barruko kezka hori adierazteko. Bi kexa mota bereiz ditzakegu: norberari

buruzko kexa eta besteei buruzko kexa.

Adineko pertsonek beren burua gutxiesteko joera izaten dute (nire bizitzak ez du deus

balio, inork ez nau maite...). Halaber, beren arazoak, hersturak, beldurrak (hil egingo naiz)

behin eta berriro azaltzen dituzte. Kexa horiek beren baitara bildutako pertsonek bizitzeko

dituzten zailtasunen adierazpena dira.

Besteei buruzko kexak beren burua hainbeste ez gutxiestea ahalbidetzen die askotan.

Hiru modutan ager daiteke. Dei-kexa, arazoak azalduta, bestea hunkitu eta ondorioz sinpatia

eta afektua adieraziko diolako ustean oinarritzen da. Kexa sedukzio-maniobra da, askotan

porrot egiten duena. Gaitzespen-kexak eskakizunak ez egiteko aukera ematen du. Horrela,

formulatzeko zailegiak diren kexak beste objektu batera aldatzen dira. Gaitzespena zeharka

zuzentzen da hizpide den pertsonarengana. Eraso-kexa oso agresiboa izan daiteke. Oldar-

kortasuna adinekoaren ondoezaren eta sufrimenduaren seinalea da, adierazpide bakarra

agresibitatean aurkitzen duena.


LANBIDE EKIMENA 87

Komunikazioa ongi gerta dadin, ezinbestekoak dira osagai batzuk: komunikatzeko gogoa, bes-

teari arreta eskaintzea, adierazteko eta entzuteko gaitasuna. Elementu horien eza oztopatzaile

izan daiteke komunikaziorako. Oztopo horiek Thomas Gordon-ek honela sailkatu ditu:

- Agintzea, zuzentzea (“ez kexatu”)

- Mehatxuak egitea (“botikarik hartzen ez baduzu, ospitalean sartu beharko zaitugu”)

- Sermoiak botatzea, gomendatzea, ikasgaiak ematea. Adinekoari zer egin behar duen

esatea, berak erabaki dezan utzi beharrean (“hau egin behar zenuke, hura erosi”...)

- Aholkuak, iradokizunak edo soluzioak ematea. Pertsonari arazo bat nola konpondu behar

duen esaten zaio, bere galderei erantzunak edo soluzioak ematen zaizkio, erabakia har-

tzeko arrazoiketa berak egin dezakeenean (“zoaz halako tokira, ideiak aldatuko dizkizu”)

- Argudioak ematea, azaltzea, logikaz konbentzitzea. Adineko pertsonari beregatik hartutako

erabakiaz konbentzitu nahi izatea da, logikoena delakoan (“zure semea ez dator zu

ikustera, gaztetan harekin oso bidegabea izan zinelako”)

- Juzkatzea, kritikatzea. Bestearekiko iritzi negatiboa ematea (“zuk ez daukazu ideia garbirik”)

- Baietz esatea, ados egotea, positiboki ebaluatzea, onestea. Kontsiderazio negatiboaren

aurkakoa da, baina bestearekin beti ados egoteak, esaten duena besterik gabe onartzeak

ez du egoera edo arazoa konpontzen. Izan ere, entzuten duen pertsonaren hitzak ez du

jadanik sinesgarritasunik hitz egiten duen pertsonarentzat (“jakina, horixe, arrazoi duzu”)

- Gutxiestea (“dagoeneko mila aldiz esan didazu gauza bera”)

- Interpretatzea, psikoanalizatzea, diagnostikatzea. Adineko pertsonari gauza bat zergatik

esaten duen esaten zaio, eta hari buruz eta haren nortasunari buruz ustez dakiguna

azaltzen diogu (“pozik bizi ez zarelako diozu hori”)

- Kontsolatzea, laguntzea. Bestearen sentimenduak eta ideiak ezabatu eta ukatzea (“badaude

zu baino okerrago daudenak”)

- Galdetzea (“zergatik esaten duzu hori?”)

- Desbideratzea, saihestea, txantxak egitea. Pertsona planteatutako arazotik urrundu egiten

dugu (“gauza atseginagoez hitz egitea hobe”)

Komunikazioaren oztopo horiek adinekoak bidalitako mezuari emandako erantzun

okerrak dira nolabait. Hartzaileari dagokio hitz bat edo asmo bat arreta handiagoaz noiz entzun

behar den jakitea. Orduan jarriko baita martxan entzute aktiboa.


LANBIDE EKIMENA 88

• Entzute aktiboa. Adineko pertsonak sufrimendu handia sentitzen duenean, asko

kezkatzen duen arazoa duenean, kontsolamenduzko hitzak gutxitan izaten dira aski barneko

oinazea arintzeko. Haratago joan behar dugu, eta entzute aktiboaren jarrera martxan jarri.

Entzute aktiboa, Jacques van der Borght-ek, honela definitu du: “entzutea aktibo izatea

da, pertsonak dioena ulertzeko ahalegina egitea da, eta horrek esan nahi duena ulertzea.

Beraz, laguntza eskatzen duen pertsonaren mezuari erantzuteko martxan jartzen den

mekanismoa da”.

• Birformulazioa. Birformulazioa hitz egiten duenari esan berri duenaren isla igortzea

da, mezua ulergarriagoa eta argiagoa izan dadin.

Birformulazioa pertsonak esan duena berriro hartzea, berriro esatea, errepikatzea da.

Laguntzen den pertsonaren hitzak ia berberak dira. Tonua galderazkoa da nolabait. Ez da

pertsonak esan duenaren zentzua aldatzen.

Birformulazioan, laguntza eskatzen duen pertsona da elkarrizketa gidatzen duena,

gauzak ikusteko haren modua, haren sentimenduak hartzen baitira kontuan.

Birformulazioa komunikazioari ateak zabaltzen dizkion teknika da, eta laguntzaileari

laguntzatik (norbaitentzat egiten da lan) laguntza-harremanera (norbaitekin egiten da lan)

igarotzeko aukera ematen dio.

Birformulazioa laguntzen den pertsonari ematen zaion bultzagarria da, bestela adierazi

ezingo lituzkeen sentimenduak azaldu ahal izan ditzan.

Adibide baten transkribapenean, ikus dezagun kasu bat, non laguntzaileak adinekoak

transmititu nahi dion mezuaren albotik igarotzen den, eta beste bat, non adinekoaren benetako

kezka ulertzera iristen den.

Adinekoa: Gaur oso nekatuta nago.

Laguntzailea: Lasai, ni arduratuko naiz etxeaz.

Laguntzaileak, horrela erantzunez, eragotzi egin dio adinekoari esan nahi zuena

azaltzen. “Nekatuta nago” esaldiaz gauza asko esan nahi izan ditzake, baina ez du aukerarik

izan adierazteko. Horregatik, adineko pertsona askok egunero diskurtso berari eta kexa berari

heltzen diote.


LANBIDE EKIMENA 89

Birformulazioaz, elkarrizketa honelakoa izan liteke:

Adinekoa: Gaur oso nekatuta nago.

Laguntzailea: Gaur oso nekatuta zaude.

Adinekoa: Bai, oso gaizki egin dut lo.

Laguntzailea: Gau txarra pasa duzu.

Adinekoa: Bai, kezkatuta nago.

Laguntzailea: Kezkaren bat al daukazu?

Adinekoa: Bai, semeak ekarri dizkidan argazkiak galdu egin ditut.

Adibide horretan hau ikus dezakegu: ulertu gabeko arazo batetik, kontuan hartu gabeko

arazo txiki batetik abiatuta, adineko pertsona bere baitara bil daitekeela, gaixotu arte. Baina

benetan kezkatzen duena adieraz dezakeen unetik, garbiago ikusi ahal izango du eta arazoei

irtenbideak aurkitu ahal izango dizkie.

Bi birformulazio mota bereiz ditzakegu: isla-birformulazioa pertsonak esan berri duena

berriro esatea da. Laguntzaileak adierazi diotena ondo ulertu duela erakusten du. Mezua ondo

jaso eta ulertu da. Laguntzailea prest dago besteari ulertzeko eta hark esaten diona onartzeko.

Argitze-birformulazioak pertsonak dioenaren mezua argitzeko aukera ematen du, nahasi

samar ageri denean. Teknika horrek pertsonari esan duenaren zentzua igortzea ahalbidetzen du.

Adinekoa: Ez dute besterik espero, ni hiltzea (seme-alabek).

Laguntzailea: Seme-alabekiko harremanak oso zailak dira.

Adinekoa: Bai, horixe.

Zailena adineko pertsonaren mezuaren funtsa ulertzea da. Pertsona ongi ezagututa eta

entzute-lan luzea eginda soilik lagun dakioke pertsonari bere sentimenduak argitzen. Hori horrela,

laguntzaileak mezuak azaltzen diren unetik jaso behar ditu, eta entzute aktiboaren prozesua

martxan jarri berehala. Horretarako prest egon behar dugu, eta etengabeko arreta jarri.

Era berean, zaindariaren eta adineko pertsonaren arteko trukea aberasgarria izan dadin,

bi pertsona horiek, zaindariaren eta zainduaren estatusean kokatzeaz gain, bestea kontuan

hartzen duten pertsona gisa kokatu behar dute.

Romola Sabourin-ek dioenez, zer behar den hain ongi ikasi dugunez, ahaztu egin zaigu

ikasi baino lehen genekiena. Keinu teknikoak gehienetan zaintza-teknika hutsa izateraino

barneratu ditugu. Zaintza-teknikez haratago, lagundu eta baretu egiten duten zaintzak, jarrerak


LANBIDE EKIMENA 90

eta keinu naturalak aurkitu behar ditugu. Ez dezagun sendatzeaz hitz egin, une bakoitzeko

kalitateaz baizik.

• Sentimenen giltza (estimulazioa zabaltzeko objektuak edo giltzak). Harremanetan

aberatsa den bizimodua izateko eragingarririk eza da adineko pertsona askoren arazoa.

Pertsona horietako askok osasun ona eta behar adinako baliabide ekonomikoak izan arren, ez

dute behar bezalako kultur prestakuntzarik edota ingurune- eta gizarte-pizgarririk inguruarekin

komunikazioa sortzeko. Hori horrela izanik, guretzat interesgarria da adineko pertsonekin

harremana duten guztiei (testuinguru profesionalean, familiarrean edo bietan aldi berean)

lagunduko dien komunikazio-eredua erakustea: “sentimenen giltza” izeneko animazio-eredua

dugu, Martine Perron bere sortzailea denaren definizioaren arabera.

“Sentimenen giltza” adineko pertsonen potentzial sentsoriala bilatzen duen mobilizazio

psikikorako metodoa da, oroimena berriz aktibatu eta ezaupideak, emozioak edo bizi izandako

uneak gogora ditzaten. Baina, gaitasun intelektuala ahalik eta denborarik luzeenean gorde nahi

duten ariketetan ez bezala, metodo honen helburu nagusia adineko pertsonak komunikazioari

berriz heltzea da, haren adina, osasuna edo ingurunea edozein direlarik ere. Alabaina,

beharrezkoa da aldagai horiek kontuan hartzea metodoa adineko pertsonen gaitasun fisiko eta

intelektualetara egokitzeko garaian.

Beren kasa edo neurri batean beren kasa molda daitezkeen pertsonengan, eta are oso

narriatuta egonik ere, oraindik ahalmen intelektual guztiak dituztenengan, “sentimenen giltzak”

prebentzio-rola jokatzen du. Oroitzapenak gogora ekarriz eta elkarrizketetarako aukera anitz eta

askotarikoak eskainiz, “sentimenen giltzak” depresioari eta pertsona menpekotasunean erortzeko

arriskuei aurre egiten die.

Metodo horrek, halaber, rol terapeutikoa izan dezake baldin eta pertsonei beren

adierazpen-potentziala erabiltzeko komunikazio-egoerak aurkitzeko aukera ematen badiegu.

Eragileek adinekoaren adierazpena ahalbidetzen duten neurrian, hark bere autonomia

galduaren zati bat aurki dezan laguntzen dute.

Intelektualki narriadura handia jasan duten pertsonengan ere, “sentimenen giltzak” garai

bateko oroitzapenak berriro piztu ditzake.

Metodo horren egileak bere erabileraren arrazoiak azaldu ditu, bai adineko pertsonari,

bai pertsonal medikoari, bai familiari dagokienez.

Adineko pertsonari dagokionez, metodoak funtzio intelektualak gordetzea eta

sustatzea du helburu. Halaber, ezaupide, ideia, emozio ugari dituen iragana eta bizitza-

-proiektua duen oraina oroimenean gorde edo aurkitzea; bere sentimen-funtzioak erabiltzea eta


LANBIDE EKIMENA 91

adinekoari subjektu aktibo bihurtzen laguntzea, sentimen guztiak etengabe mobilizatuta;

erabilitako estimuluen aniztasunaren bidez, plazerra aurkitu eta berraurkitzea; irudimena

elikatzea, beste garai, leku eta pertsonengana zabalduz; identitatea berraurkitzea: pertsona

heldu bakoitza bakarra da, eta “sentimenen giltza” hautatzeari buruzko hausnarketa egiteak,

pertsonaren nortasunera egokituta, haren gustu, bizimodu, nahi, ideien berri emango digu,

baldin eta entzuten, ikusten eta errespetatzen badakigu; komunikatzea, eta trukatzea, elkarri

entzunez eta elkar errespetatuz; emozioak sentitzea; adineko pertsonei beren burua aurkitzen

eta berraurkitzen lagunduko dien oroimen kolektiboaren ateak zabaltzea; desioen ateak ere

zabaltzea eta, azkenik, pertsonaren bizitza-ibilbidea berreraikitzea.

“Sentimenen giltza” komunikazio-tresna da, eta erabiltzen duen pertsonak adinekoaren

bizi-nahia pizteko eta erantzuteko desio sakona baldin badu baino ez da baliagarria.

Pertsonal zaindariari dagokionez, metodo honek aukera ematen du adineko pertsonak

hobeto ezagutzeko; belaunaldi arteko lotura ezartzeko; zuzenki komunikatzeko; sormena

erabiliz ohikeriari aurre egiteko; goxotasuna emateko; entzumen-gaitasunak garatzeko. Giltza

egokia aukeratzeko, esperimentatzaileak, ahal duen neurrian, pertsona bati buruz, hark bizi

izandakoari eta hark bizitzan zehar izandako gustuei eta interesei ahalik eta informazio gehien

jaso beharko du. Aldez aurreko ezagutza horrekin batera, adineko pertsonaren gustu, desio eta

gaitzespenak oso kontuan hartu beharko ditu eta, halaber, sentimen-ahalmenak edo -

-ezintasunak eta protesirik erabiltzen duen ala ez. Halaber, aukera ematen du estresa

arintzeko; izan ere, geriatriako zaindarien artean, hiru alderdi bateratzen dira: rol-gatazka,

funtzioaren anbiguotasuna eta karga kuantitatiboa edo kualitatiboa.

“Sentimenen giltza” erabiliz, ekipoek euren jarduera aberasten dute, egoiliarrei buruzko

informazioa zabalduz, adineko pertsonen esparruan esku hartzen duten zaindarien eta ez-

-zaindarien arteko trukeak eginez, eta helburu komun bat, beste helburu zehatzago batzuk

biltzen dituena ezarriz: “sentimenen giltzaren” bitartez, pertsonaren osasun-egoera edozein

delarik ere, komunikatzeko edo/eta emozioak sentitzeko poza ematea; ekintzaren hastapeneko

zentzua bilatzea; profesionalizatzea.

Pertsonaren familia-giroari dagokionez, “sentimenen giltzak” aukera ematen die

familiei baliotsu sentitzeko; zeresanik izateko; adineko pertsonaren ikuspegi zabalagoa izateko;

pertsonaren bizitzaren historia berreraikitzeko; beren historia aurkitzeko; adineko pertsonari

bere oroimena erabiltzen uzteko; kultura jasotzeko; belaunaldien arteko loturak gordetzeko.

Baina nork erabil dezake “sentimenen giltza”, eta nor izan daiteke horren onuraduna?

Martine Perron-en arabera, adineko pertsonarekin zuzeneko harremana duten pertsona guztiek

erabil dezakete metodoa, objektuez balia daitezke komunikazioa sortzeko. Animazio-modu hori,

eraginkorra eta egokia izan dadin, gainerako zaintzekin batera erabili behar da eta egunero


LANBIDE EKIMENA 92

proposatu behar zaie egoiliar batzuei. Pertsonal geriatrikoarentzat, harreman- eta komunikazio-

-zaintzen proiektu indibiduala da, adineko pertsona batzuekin gehiago inplikatzea, haiek

bizitzeko gogoa gorde edo aurki dezaten. Denek izan behar dute metodoaren onuradun, baina

kontuan hartu behar ditugu harremanen eta komunikazioaren indibidualizazioaren oztopo

ugariak: denbora, pertsonalak ahal izatea, lehenetsitako zereginak eta zaintza indibidua-

lizatuaren printzipioa bera. Pertsona guztiek ez dute behar prozedura horren bidezko

estimulaziorik; batzuek, aldiz, egunean hainbat aldiz behar dute. Pertsona batzuk eta besteak

bereizteko, arretaz begiratu behar diegu haien egoerari, harreman pribatuei, harreman sozialei,

interesguneei, hitzezko adierazpenari, elkarrizketari.

Metodoak ordena kronologikoari jarraitu behar dio. Faseetako bakoitzak zehaztasun

handia eskatzen du, eta, batez ere, pertsonari entzutea. Lehenik eta behin, esperimentatzaileak

pertsona ongi ezagutzen badu, errazago aurkitu ahal izango du giltza egokia. Horregatik,

beharrezkoa da adineko pertsonari eta haren ingurukoei haren aurrekariei, gustuei eta abarrei

buruz galdetzea. Datu horietatik abiatuta, oroimena gehien piztuko duen giltza hautatu behar

da, pertsonarengandik hurbil egongo dena, ala ez. Aukeratutako objektuak kontuan eduki behar

ditu pertsonaren ezintasun sentsorialak. Ez da giltzaren originaltasuna bilatu behar; izan ere,

askotan, objekturik ohikoenak eta arruntenak oroimenari eragiteko balio dezakete. Giltza

hautatuta, eskaintzeko unerik egokiena zehaztu behar da. Hobe da leku lasai batean gertatzea.

Normalean, unerik egokiena arratsaldearen erdiaren eta bukaeraren artean izaten da, baina

hori ezin denean, eguneroko zaintzen espazioa eta unea erabil daiteke. Pertsonarekin

elkarrizketak ez du gidatua izan behar, espontaneoa eta berezkoa baizik.

Beharrezkoa da abiapuntuko arau batzuk errespetatzea adinekoaren hitza sustatzeko,

inguruko baldintzei, distantzia egokia bilatzeari, giltza ezintasun sentsorialen arabera

aurkezteari dagokienez, baina baita pertsonaren egoera psikikoari dagokionez ere. Pertsona

gai denean, sentimen guztiak mobilizatzen saiatu behar dugu, aurkikuntza gidatuz. Giltza bat-

-batean erakutsiz pertsona beldurtzea saihestu egin behar dugu. Lehenbizi, galdeketa bat egin

behar dugu, pertsonaren funtzio kognitiboak mobilizatzeko (objektuaren izena, kolorea,

zertarako balio duen...). Baliteke hurbiltze-fase horretan ezer ez gertatzea, galdera bakoitzak

zentzurik gabeko erantzunak jasotzea edota elkarrizketatuak setatsu errefusatzea. Beharbada,

giltza ez dugu ongi aukeratu, edo ez zen une egokia, edota pertsonak guk hauteman ez dugun

zerbait sentitu du. Gero, askoz galdetegi irekiagoa erabili behar da. Oroitzapenak azalera

daitezen saiatu behar dugu. Ez da itaunketa, baizik eta giltza sarrera batera edo batzuetara

gidatzea. Pertsonalaren entzuketari esker, pertsonalak entzun egingo du. Entzuteko gaitasuna

murriztu egin daiteke, eta baita desagertu ere, alde batetik, entzuten duena horretarako prest ez

dagoelako eta, bestetik, beldurra dela-eta. Esperimentatzaileak pertsonarengan kontzentratu

behar du, informazioak jaso behar ditu.


LANBIDE EKIMENA 93

Han bizi izandakoaren errealitatera hurbiltzeko, baliagarria da behatutako egoeraren

adierazleak eraikitzea. Adierazle horiek behagarriak eta neurgarriak izan behar dute, ebaluazioa

balioztatu ahal izateko. “Sentimenen giltza” pertsonaren harreman-, komunikazio- sentimen- eta

kognizio-gaitasunei buruzko informazioak jasotzeko tresna da, eta talde-lana datu horiekin

aberastu behar dugu. “Sentimenen giltza”, halaber, eta batez ere, adineko pertsonarekin

komunikatzeko tresna da, bizitzaren amaieran laguntza emateko tresna, norbanakoari bere giza

dimentsio guztia ematen diona, behin eta berriro. Transmisio-fitxaren bitartez, taldekide guztiei

pertsonak komunikatzeko duen desioaren eta potentzialaren berri ematen zaie. Jarduera ebaluatu

eta informaziorik funtsezkoenak ekipo osoari transmititu ondoren, pertsonalak beste giltza bat

hautatu beharko du, taldeko beste kide batzuen esku egon ahal izango duena.

“Sentimenen giltza” erabiltzen duen animazio/komunikazio indibiduala, adinekoei hainbat

jarduera proposatzen dizkien animazio puntual eta kolektiboen sistema global batean txerta

daiteke. Jarduera horiek proiektu baten osagaiak izan behar dute, eraginkortasuna eta koheren-

tzia bilatzen duten etapak errespetatuz, testuinguruaren nolakotasuna kontuan hartuz.

• Belaunaldi arteko komunikazioa. Aurreko belaunaldiek belaunaldi berriei jakintza

eta ezaupideak transmititzeko funtzioa izaten dute beti, tradizioan eta esperientzian oinarrituta.

Adineko pertsonen jakintzen transmisioak, gazteengana bideratua denean batez ere,

garrantzi handia dauka gizarte aldakorrean, non askotan familia berriek bizikidetza-arazoak

izaten baitituzte.

Baina, gizartearen bilakaera dela-eta, badaude jakintzarentzat arrisku batzuk.

Lehenik eta behin, transmititzen ez direlako baztertuta geratzen diren jakintzak ditugu.

Bigarrenik, jakintzak jubilazioa gutxiesteagatik gera daitezke baztertuta. Jubilatuek

baliorik ez badute, haien jakintzak ere ez.

Hirugarrenik, garapen teknologikoen mehatxua duten jakintzak ditugu. Mendetan zehar,

gizakiak bere jakintza profesionala transmititu du. Transmisio hori nork bere burua baieztatzeko eta

jarraitzeko modua zen. Gaur egun, ordea, lanbide askotan, garapen teknikoek eta teknologikoek

transmititzeko aukera hori deuseztatu egiten dute, erabat edo neurri batean. Izan ere, bizi izandakoa

aldatu egin da, garai bateko profesionala zaharkitua geratu da eta jadanik teknikoki ezin du

ekarpenik egin, eta, beraz, adineko pertsona orokorrean ez onartzeko joera dago. Adineko per-

tsonak zaharkituta daudelakoan, oso kasu zehatz eta bakanetan baino ez da jotzen haiengana.

Azkenik, egilearen arabera, badaude “museifikatuta” geratu diren jakintzak. Kasu batzuetan,

iragana une pribilegiatu eta iraultzailetzat aurkezten da, nostalgiaz edo harrotasunez ikusten den


LANBIDE EKIMENA 94

bitxikeriatzat, baina gaurkotasunarekin lotu gabe. Iraganaz iragana delako hitz egiteak jakintza bat

gutxietsi egiten du, iraun ez duena azpimarratzen baita. Jakintzen transmisioa eta jarraipena ziurta-

tzeko, beharrezkoa da iragana, oroimen kolektiboa, ohiturak eta historia gaurko unearekin lotzea.

Jakintzen transmisioak hautatua izan behar du. Zaharkituta geratu diren jakintzek ez

dituzte beharrezkoak diren jakintza berriak oztopatu behar. Jakintzak transmititu nahi badira,

dela belaunaldi zaharrenetatik berrienetara edo alderantziz, negoziatu egin behar dira lehengo

eta oraingo jakintzen arteko muga lausoak, lehengo eta oraingo egiten jakitearen artekoak.

Dumazedier-ek bizitzako adin guztietan belaunaldien arteko hezkidetzaz hitz egiten digu.

Belaunaldien arteko hezkidetza gatazkatsua edo elkarlaguntzailea izan daiteke, baina batzuk

besteekin modu errealagoan bizitzeko aukera ematen du.

Iraganean, belaunaldien arteko harremanak aitona-amonak eta bilobak kultur sustrai

komuneko heziketaren inguruan biltzen zituen lotura ziren; gaur egun, elkartasunean biltzen

ditu jakintza eta denbora librea daukaten jubilatuak eta beste hainbat pertsona.

Adibidez, eta belaunaldien arteko baterako hezkuntza kontuan hartuta, adineko per-

tsonen, haurren, irakasleen eta instituzioen arteko topaketa egiteko interesa egon daiteke.

Adineko pertsonari, iraganari eta historiari buruzko jakintza bat transmititzeak bere

esperientzia balioestea eta objektuaren ordez subjektuaren lekua hartzea ahalbidetzen dio.

Haurrei, adinekoen bitartez iraganean zer gertatzen zen jakitea gauzen, komunika-

bideen, ohituren bilakaeraz jabetzeko eta, halaber, haien esanahiaz konturatzeko modua da,

eta ohikoak ez diren bitartekoez ikasten ikastekoa ere bai.

Irakasleentzat, adinekoek jakintzak transmititzeak metodo pedagogiko aktiboak garatzeko

aukera da, eta bere sektorekoak ez diren profesionalekin lankidetza izatekoa ere bai.

Instituzioak, belaunaldien artean gertatzen den trukeari esker, kanpoko errealitatera

zabaltzen dira.

4.2.10. Dibertitzeko beharra betetzea

* Animazio ludikoa

• Jolasa. Jolasa ez da haurtzaroko gauza bakarrik. Aktoreen adina edozein izanik ere,

jolasa jarduera serioa eta eraikitzailea da, poz eta atseginezko erreakzioak sortzen baditu ere.


LANBIDE EKIMENA 95

Bere funtzioak, aldi berean dira estetikoak, jolasa eraikitzea eta gainera

asmatzea baita; kulturalak, adierazpen-idealak betetzea ahalbidetzen baitu;

sozializazioari dagozkionak, norbera bere buruaren aurrean, besteak norberaren

aurrean eta norbera besteen aurrean erakusten baititu; soziala, jolastea jarduera

komunaren plazerra sentitzea baita. Jolasek entretenimendua eta plazerra

ekartzen dute eta, gainera, aspertzea eragozten dute, taldearen baitan harreman

eta truke berriak bultzatzen dituzte, ekintzaren atsegina sustatzen dute eta

arreta, hausnarketa eta, batez ere, oroimenari eragiten diete.

Normalean, jolasak irizpide antonimoen arabera bereizten dira: jolas indibidualak eta

jolas kolektiboak; barruko jolasak eta kanpoko jolasak; jolas konkretuak edo fisikoak eta jolas

abstraktuak edo intelektualak. Halaber, erabilitako tresnaren arabera eta eskatzen den

ezaugarri nagusiaren arabera bereiz daitezke: trebezia eta abiadura edo oroimena eta

behaketa eskatzen dutenak. Batzuek, aldi berean eska ditzakete ezaugarri fisikoak eta

intelektualak.

Ez dago adinekoentzako berariazko jolasik. Hala ere, beharrezkoa da jolasak eta

jarduera ludikoak adinera, motibazioetara eta mugimendu-ahalmenetara egokitzea. Neurri

batzuk hartu behar dira, jolas tradizionalen hautaketari eta egokitzapenari dagokienez: arauak

eta aplikazio-modalitateak sinplifikatzea (jokalarien kopurua, aldaerak erabiltzea, denbora

mugatzea), jolas konplexuegiek frustrazioa eragin baitezakete jokoaren helburua betetzerik ez

badago; materiala egokitzea; haur-jolasak ezabatzea (adineko pertsonei ez zaie gustatzen

umetzat hartzea). Ez da komeni lehia handiegia bultzatzen duten jolasak proposatzea,

baizik eta elkarlana helburu dutenak, eta ez eta produktiboak direnak ere. Garrantzitsuena

jolasteko plazerra da.

Adineko pertsonak, beren bizimoduagatik, ez daude jolasten ohituta. Horregatik,

animatzaileak parte hartzera bultza beharko ditu askotan. Horretarako, ez du adinekoa

behartuko, baizik eta konbentzitu egin beharko du, jolasek duten interesa azalduz, adibidez.

Kontuan hartu beharko dira, halaber, interesguneak. Jokoak ez dira inposatu behar, baizik eta

pertsonen gustu eta ahalmenetara egokitu egin behar dira. Halaber, kontuan hartu beharko da

adineko pertsonaren inguru soziokulturala jolasak aukeratzeko garaian.

4.2.11. Nork bere buruaren irudi positiboa sortzea Adineko pertsonaren estetikaren inguruko jarduerak (manikura, makillajea, ilea apaintzea),

ondo janztera, bizarra egitera, orrazkera zaintzera bultzatzen dutenak, pertsonaren estimua

hobetzen laguntzen duten eta, ondorioz, beste egoiliarren eta senitarteko eta lagunen aurrean


LANBIDE EKIMENA 96

beren irudia hobetzen eta balioesten duten estimuluak dira. Pertsonari duintasuna ematen diote

eta zahartzaroa gainbeheraren sinonimoa delako ideia desmitifikatzen laguntzen dute.

Ile-apaintzailea edo estetikarekin zerikusia duen beste profesional bat egotea aprobetxa

daiteke, edertasunari buruzko aholkuak eta irudi fisiko ona gordetzeko gomendioak trukatzeko

taldeak sortzeko. Izan ere, irudi onak norberaren pertzepzio pertsonala hobetzen lagunduko du.

4.2.12. Beharrizan espiritualak betetzea Mezatara joatea atsegin-iturri izan daiteke erlijio-sinesmen sakonak dituztenentzat, eta elizan

beste fededunak aurkitzearen satisfazioa eman dezake. Mezatara joateko irteteak harreman

sozialak eta auzokideen arteko sarea sor ditzake. Erritual horrekin batera, normalean, adine-

koek beren irudia zaintzen dute, jaiegunarekin lotzearen eta kultuarekiko errespetuaren ondorioz.

Mugikortasun-arazoak mezatara joateko oztopo ez izatea saiatu behar dugu eta,

kasu horietan, senitarteko, adiskide edo boluntario batek lagun dezake. Horrelako balia-

biderik ez dagoenean, telebistako edo irratiko saioa erabil daiteke, pertsonek igandeko

mezatan parte har dezaten.

4.2.13. Denbora/espazioaren desorientazioaren prebentzioa Denboran kokatzeko zailtasunak dituzten pertsonen geletan animazio-egutegiak ezartzea,

pertsonaren izena atean jartzea, espazio komunak urte-sasoiak gogora ekartzen dituzten

irudiez dekoratuz jaiei lotutako jarduerak proposatzea, etab. ekintza lagungarriak dira

denboran/espazioan erreferentzia-puntuak aurkitzeko arazo handiak dituzten pertsonei

orientazioa emateko, batez ere instituzio handietan.

4.2.14. Osasuna mantentzeko heztea Osasunerako heziketaz ari garenean, sakonean, gaixotasunen prebentziorako faktore diren

neurriez ari gara. Lehen mailako, bigarren mailako eta hirugarren mailako prebentzioa aipatu

behar dugu.

Lehen mailako prebentzioak jaiotzarekin hasi behar du, eta bizimoduan oreka bilatu

behar du heziketa, lana eta aisiaren artean, elikadura, gorabehera eta estres fisiko, psikiko eta

sozialaren artean. Plan Gerontologiko Nazionalak adierazten duenez, osasuna eta gaixota-

sunaren lehen mailako prebentzioa sustatzeko hitzaldiak, mintegiak, eztabaidak, etab. antola

daitezke, orientazio praktikoak emanez eta osasun-zentro guztietan azalpen-testuak banatuz.

Dokumentu horiek eragina izango dute osasun-ohitura egokietan (elikadura, jarduera fisikoa,

loa, tabakoaren, alkoholaren eta gizentasunaren aurkako kanpainak), txertaketa-kanpainetan,


LANBIDE EKIMENA 97

istripuen prebentzioan (etxekoetan batez ere) eta botiken neurrigabeko erabileraren preben-

tzioan. Halaber, adineko pertsonen ariketa fisikoa ere sustatu behar da.

Zaintza eta errehabilitazioa helburu dituen gaixotasunaren bigarren mailako preben-

tzioaz, gabezia funtzional, fisiko eta kognoszitiboen errehabilitaziora, autonomia galtzearen,

erorketen eta istripuen prebentziora, auto-medikazioa kontrolatzera eta terapia betetzearen

bermera bideratutako programak egin daitezke.

Alabaina, adinekoekin egiten den prebentzio gehiena hirugarren mailakoa da. Haien

patologia anitzak direla-eta, prebentzioa datu lanthaniko edo erradiologiko edo biokimiko baten

aurrean neurriak hartzea da. Horretarako, beharrezkoak dira azterketak eta medikuarengana

sarritan joatea, batez ere zahartzaroa zaila denean eta autonomia fisikoa, mentala eta soziala

galtzen denean.

4.2.15. Pertsonaren aukeretan konfiantza izatea Helburu hori lortzeko bide bat, adineko pertsonak oraindik bere kasa egin ditzakeen ekintzak

balioestea eta bultzatzea da. Bere espazio pertsonala ordenatzea edo gainerako egoiliarrengan

eragina izango duten jarduerak izan daitezke ekintza horiek. Mahaia jartzea, posta banatzea,

lorazaintzako lan txikiak egitea, mugikortasuna galdu dutenei laguntzea, ekintza sinpleak dira

pertsonalarentzat eta familiarentzat, baina askotan instituzioan sartuz geroztik galduta dagoen

autoestimua sendotzen laguntzen dute.

4.2.16. Gaur egungo egoera ahaztea Aurreko kapituluan aipatu dugunez, instituzioan sartzeak sortzen dituen ondorioak direla-eta,

animazioak sufrimendu-iturriaren ordez bizitzeko gogoa ematen duen beste bat eskaini behar

du. Horregatik, ezin dira aldez aurretik ezarritako formulak eman egin beharreko jarduerei

buruz. Dena aurrean izango dugun jendearen araberakoa izango da, haien historia pertsonalen

araberakoa. Pertsona batengan emaitza positiboa sortzen duen jarduerak baliteke emaitza bera

ez izatea beste pertsona batengan. Pertsona bakoitza bakarra denez, bizitzeko gogoa sorta-

razteko gauzak ere bakarrak izango dira.

3. Adineko pertsonak jardueretan parte hartzeko motibatzea

Egoiliarra proposatutako jarduerekin pozik egon dadin, trebetasun eta pazientzia handiz jokatu

behar dugu. Garrantzitsua da lehenbizi bakoitzaren gaitasunak eta gustuak ezagutzea eta, aldi

berean, nortasuna kontuan izatea, programa indibidual bat egin ahal izateko. Psikologoak

egindako ebaluazio psikometriko oso batek egoiliarraren gaitasunak erakutsiko dizkigu, eta


LANBIDE EKIMENA 98

haren ahalmenetara egokitzea ahalbidetuko digu, pertsona jarrera negatibo batez blokeatuko

lukeen porrota saihesteko.

Gaitasunak ahalik eta gehien lantzea garrantzitsua izanik ere, are garrantzitsuagoa da

pertsona porrotaren aurrean ez uztea. Zaindariak beti eman behar dio egoiliarrari lorpen-

-sentsazioa egindako zereginean, oraindik egin dezakeena balioetsiz.

Egoiliarraren gustuak berekin eta bere familiarekin egindako elkarrizketan identi-

fikatuko dira. Taldeko kide guztiek egoiliarraren profila egiten parte hartuko dute. Pertsona

bere zaletasunekin bat datozen jardueretara bideratzen bada, aukera gehiago izango dira

jarduera horiek onar ditzan.

Egoiliarra jardueretara bere gustu eta ahalmenen arabera bideratu behar da, baina,

halaber, beste egoiliarrekin eta taldekideekin dituen antzekotasunen arabera. Garrantzitsua da

inguruneak elkarbizitza eta estimuluak bultzatzea, ahalik eta onespenik handiena lortzeko.

Animazioa da pertsonarengana egokitu behar duena, eta ez egoiliarra aldez aurretik

ezarritako animazio zurrun batera.

Aurreko kapituluan aipatu ditugu pertsonalak, proposatutako jardueretan adinekoei

parte harrarazteko garaian aurkitzen dituen arazoak. Esan dugu, halaber, arazo horiek, askotan

adinekoari egindako kexa gisa adieraziak, ez datozela pertsonarengandik, baizik eta

partaidetzak gertatu beharko lukeen ingurunetik, edo animazioa bideratzeko modutik.

Animazioak ez du denbora-pasa hutsa izan behar, baizik eta estimulazio intelektual eta

fisikoen iturri anitza, parte hartzera bultzatzen duen modu erakargarri batean oinarrituta.

Partaidetza borondatezkoa denean, hasieratik izaten da giro positiboa, gogotsua eta dinamikoa,

pertsonei jardueretan erregularki inplikatzeko benetako atsegina ematen diena. Baina halako

motibaziorik ez dagoenean, animatzaileari dagokio adinekoei parte hartzeko gogoa emango

dieten baldintzak sortzea. Horretarako, beharrezkoa da:

▪ Instituzioko adinekoak ongi ezagutzea: haien aukerak, nahiak, itxaropenak:

- Adineko pertsonei gelan bisita eginez, animaziotik zer espero duten jakiteko

- Denbora-tarte libreetan hizketaldi atseginak eginez

- Bakoitzaren izaerari erreparatuz eta taldean dauden harreman sozioafektiboak

kontuan hartuz

- Betetzeko galde-sorta batzuk proposatuz


LANBIDE EKIMENA 99

▪ Egoiliarren eskakizunetara egokitutako jarduerak proposatzea. Adineko pertsonak oso

aktiboak izan daitezke, inoiz gauzatu gabeko proiektuak burutzeko jarduerak eta astirik edo

bitartekorik izan ez dutelako inoiz bete gabeko desioak proposatzen bazaizkie.

▪ Egoiliarren onespena lortzea. Animatzaileak egoiliarrekin eztabaidatzeko denbora hartzen

badu, bazkari batean, kafea hartzean, etab., oso azkar sortuko ditu haiekiko harreman afektibo

positiboak. Gainera, gaitasuna, giza hurbiltasuna eta adeitasuna bateratzen baditu, konfiantzaz-

ko giroa sortuko du bere eta taldearen artean, trukeak eta partaidetza bultzatuz.

▪ Konfiantzazko giroa sortzea

- Bakoitzari libreki adierazten utziz, balioesteko iritzirik eman gabe;

- Adineko pertsonei beren balioaren kontzientzia hartzeko eta oraindik egin dezaketenaz

ohartzeko egoerak sortuz.

▪ Beldurrak gainditzea. Ibiltzeko eta erortzeko beldurrak gelatik irtetea eragotzi egiten du eta,

askotan, parte hartzeko eragozpen bilakatzen da animazio kolektiboetan. Kasu horietan,

animatzaileak beldurrak, zalantzak eta baldarkeriak errespetatu behar ditu, eta leku seguruan

lan egin behar du, erortzeko arriskuak saihesteko eta ziurgabetasuna desagertzeko, adineko

pertsonari oraindik irteteko gai dela, lagunduta bada ere, frogatuz.

▪ Mesfidantzak gainditzea

- Beste pertsonekin harreman onak izateko interesa berriro aurkiaraziz;

- Autonomiari eusteko eta isolamenduari aurre egiteko jarduerak burutuz.

▪ Ohikeriak haustea. Instituzioetan dagoen adineko jendeak arazoak izaten ditu aisialdira

egokitzeko, lanean baizik ez baita balioetsia izan. Adibidez, pertsona bat mantentze-gimnasiako

jardueretan parte hartzera bultzatzea lan luzea da, non animatzaileak pazientziaz konbentzitu

beharko duen, desioa sortu edo birsortu beharko duen eta, pixkanaka, ohikeriak eta aldez

aurreko ideiak hautsi beharko dituen.

▪ Konfiantza eman eta balioestea

- Norberaren gaitasun potentzialak azaleratuz

- Une batez lorpenaren pedagogia eginez, pertsonaren gaitasunetara egokitutako ariketak

hautatuz, porrot-egoeran ez jartzeko


LANBIDE EKIMENA 100

- Nork bere buruaren irudi positiboa sortzeko jarduerak proposatuz, adineko pertsonari

gaitasunak aurkitzeko eta besteen aurrean bere burua balioesteko

▪ Informazioa pasaraztea. Iragarki erakargarri eta umoretsuak jarriz espazio komunetan eta

solairu bakoitzean, horretarako ezarrita dagoen taulan, animazioen edukien eta erritmoaren

berri emanez.

Egilearen arabera, animatzaileak hauxe jakin behar du halaber:

▪ Adineko pertsonen ezezkoa ez da beti erabatekoa izaten, baizik eta askotan honako hauei lotua:

- Animazio hitzak esan nahi duena garbi ez ulertzeari

- Jarduera ezezagun berri bati, edo gaizki aurkeztutako bati, ekiteko beldurrari

- Porrotaren edo barregarri geratzearen beldurrari

Horregatik, animatzailearentzat beharrezkoa da:

- Jarduera berria bere helburuekin eta edukiekin aurkeztea

- Hiztegi egokia erabiltzea eta lehian pentsarazten duten eta adinekoei beldurra sortzen

dieten (kirol-jarduerak, intelektualak...) terminoak baztertzea

- Desdramatizatzea, eta behin eta berriro azaltzea ez direla lehian aritzeko bildu, baizik

eta jarduera baten inguruan elkarrekin une atsegin bat igarotzeko

▪ Adineko pertsonei, askotan, eskatu egin behar zaie. Sarritan, lotsak eta ziurtasunik ezak

parte hartzeko nahia oztopatzen dute. Animatzaileak pertsonaren bila joan beharko du, taldean

aurkeztu eta haren psikologiarekin jokatu, batez ere haren harrotasunarekin.

▪ Oroimen-nahasteak askotan izaten dira proposatutako jardueretara ez joatearen arrazoi.

Animatzaileak animazio-jardueren edukia eta erritmoak gela bakoitzean eta leku komunetan

ezarriko ditu. Horrela, adinekoek ez dituzte datak ahaztuko eta animazio-uneetan familien

bisitak saihestu egingo dira.

▪ Taldea. Animazioaren ordutegiak eta edukiak gogoraraziko ditu bazkalorduan, eta menpeko-

tasun mentalik handiena dutenei gelara bila joango zaie, ahaztu egin baitaitezke.

▪ Ezintasun fisiko, sentsorial eta mentalek askotan zaila egiten dute animazio-jardueretan

parte hartzea. Animatzaileak, lehenbizi, animazio indibiduala egin behar du eta, ondoren,


LANBIDE EKIMENA 101

pixkanaka, adinekoari bere gelatik eta isolamendutik irteten lagundu behar dio; halaber,

egokitutako jarduerak pentsa ditzake. Askotan, nahikoa izaten da ziurtatzea eta eskatzea

adineko pertsonen onespena lortzeko.

4.2.17. Minusbaliatuaren integrazioa aisialdian

4.2.17.1. Aisialdi normalizatua zer den

Definitzeko, lehenik, NORMALIZAZIOA honela ulertu beharko dugu: “NORMALTASUNA”

kontzeptuari kontrajartzen ez zaiona. Kontzeptu horrek pertsonak bi multzotan sailkatzen ditu:

normalak eta anormalak edo urritasunen bat dutenak.

Beraz, honakoa esan nahi du: orain arte euren minusbaliotasunagatik bereizita egon

diren pertsonentzat elkarbizitzarako ingurua sortzea, beste edozein hiritarrek dituen aukera

berak eskainiz, euren gaitasunak ahalik eta gehien garatu ahal izan ditzaten, eta desberdina

izateko euren eskubidea errespetatuz.

Aisialdi NORMALIZATUA honako hau izango litzateke: printzipioz pertsona guztiak,

inolako baldintzarik gabe, hartuko lituzkeena. Pertsona normalak eta anormalak bereiziko ez

lituzkeena, “pertsonak” soilik izango lituzkeena; nork bere berezitasunak izango lituzketen

pertsonak, baina taldean harremanak izateko eta elkarrekin bizitzeko gai izango liratekeenak.

Bere oinarrizko helburuak honako hauek izango lirateke:

- Heziketa integrala burutzea, pertsonari harrera egiten, orientabidea ematen eta bizitzari

zentzua ematen saiatuz.

- Haurrarengan eta gaztearengan sormena, jarrera kritikoa eta oro har bere ahalmen

guztiak sustatzea.

- Taldean elkarbizitza pluralista eta solidarioa garatzea.

Aisialdi NORMALIZATUAREN emaitzak oso positiboak dira bai bertan txertatzen den

minusbaliatuarentzat, bai berekin harremanak dituzten gainerako taldekideentzat.

- Minusbaliatuarentzat: gainerako taldekideek onar dezaten eta estima dezaten lortzen

lagunduko dioten jarraibide eta jokamolde berriak ikasiko ditu, eta horrek bere burua

onartzen eta aintzat hartzen lagunduko dio.

Bere adineko haur edo pertsonekin (minusbaliatuak izan edo ez) harremanak izatean,

bere minusbaliotasunak jartzen dizkion mugak onartzen eta bere ahalmenak eta

gaitasunak aurkitzen ikasiko du.


LANBIDE EKIMENA 102

Taldean sor daitezkeen integrazio-arazoak gainditzeak gizartean aurkituko dituen egoeren

aurrean erantzuteko gaitasun handiagoa emango dio.

- Gainerako taldekideentzat: “normalean” haiekin harremanak izateko aukerarik izan ez

duten pertsonak ezagutzeko eta horiekin bizitzeko esperientzia bikaina izango da. Haur

direnetik eginez gero, euren burua baldintzarik gabe onartzen eta balioesten ikasiko

dute, desberdintasunak berdintasunaren ikuspuntutik onartuz.

Pertsona “normalak” paternalismoa eta babesa ez diren beste jarreretan oinarritu-

tako harreman-modu berriak ikasteko eta besteenganako errespetua eta tolerantzia

sustatzeko modu bakarra da.

Dena den, aisialdi NORMALIZATUA gizarte osoak gai horren gainean jarrera norma-

lizatua duenean bakarrik iritsiko da; aisialdiko esparru, gune eta jarduera guztietan integrazio

osoa eta benetakoa gertatzen denean.

Aisialdiaren paraleloan, pertsonaren gainerako jarduera-eremuetan ere, hala nola

eskolan, lanean, familian eta abarretan, egoeraren normalizazioa beharko litzateke.

Orduan bakarrik, minusbaliatuen integrazioaz arduratzen diren elkarteek zentzurik ez

dutenean eta desagertu beharrean direnean, inork normalizazioaz eta integrazioaz hitz egiten

ez duenean… orduan izango dugu gizarte normalizatua.

4.2.17.2. Zergatik ezin den gaur egun aisialdi normalizatuaz hitz egin

Hainbat arrazoirengatik, gaur egun aisialdi normalizaturik ez dagoela esatera ausartzen

gara; areago, gizarte mailan NORMALIZAZIO horretara jotzeko interesik dagoenik ere

zalantzan jar genezake. Arrazoiak honako hauek dira:

a. Gaur egun bi aisialdi mota ditugu oraindik

- “Normala”, inolako minusbaliotasun fisiko, psikiko edo sozialik ez dutelako

“normaltzat” jotzen diren pertsonei zuzendua.

- “Berezia”, euren ezaugarri fisiko, psikiko edo sozialen ondorioz gizarteak normal

gisa zehazten duenaren barruan sartzen ez diren pertsona “desberdinentzat”.

b. Aisialdirako klubak izateko edo jarduerak egiteko lokal, aterpetxe eta udaleku gehienetan oztopo arkitektonikoak izaten dira. Elbarritasun fisikoren bat duten pertsonak leku horie-

tara joan daitezkeela ez da kontuan hartzen, ezta eraikin berriak eraikitzen direnean ere.

c. Biztanleriaren sektore horretaz arduratuko diren langileentzat prestakuntza berezia eta bereizgarria sustatzen da: marjinazioan espezializatutako monitorea, heziketa

bereziko hezitzailea…


LANBIDE EKIMENA 103

Aldi berean, aisialdiko heziketan jardungo duten pertsonentzat, monitore eta zu-

zendarientzat, zenbait arlori dagokion oinarrizko prestakuntza oso urria da, eta

batzuetan izan ere ez da.

d. Oraindik badira aisialdiko taldeetan edo udalekuetan neska-mutiko minusbaliatuak benetan eta argiro baztertzen diren esperientziak.

e. Monitoreek haur minusbaliatuak onartzeko jartzen dituzten eragozpenetako batzuk hauek dira:

- Ez dira minusbaliatuaren arazoei aurre egiteko prestatuta sentitzen.

- Monitore espezializaturik edo laguntzailerik bada, arazo horiei aurre egitea eta

haur horientzat jarduera “bereziak” antolatzea monitore horien betebeharra dela

uste dute.

- Minusbaliatuaren eraginez gainerako haurrei jaramon gutxiago egin beharko

liekeela eta hori ez litzatekeela bidezkoa pentsatzen dute.

- Zenbaitek sentimenduzko eragozpenak jartzen dituzte; haur minusbaliatuak

ikusita sufritu egiten dutela edo zenbait gauza ezin dituztela egin esan behar

izateak min egiten diela diote.

Horregatik guztiagatik, NORMALIZAZIORANTZ bidea egiten abiatzeko ordua dela uste dugu.

4.2.17.3. Normalizazioranzko bidean egin beharreko urratsak

Ikusi dugunez, kontua ez da pertsona normalizatzea, “bere bizi-baldintzak normalizatzea”

baizik. Pertsonak, edozein muga dituela ere, bere bizitza ahalik eta osotasun handienarekin

garatzeko aukera izan behar du, beharrezkoa denean laguntza berezia jasoz, baina ahal

den orotan gizarteak gainerako pertsonei garatzeko eta aberasteko eskaintzen dizkien

sistemetan txertatuz.

Normalizazio-printzipioak ez dio amaierako produktu normalizatuari erreferentzia egiten,

“normalizazio-prozesu” bati baizik; prozesu hori hainbat mailatako eskailera gisa uler daiteke:

ezin izango da maila bat igo aurrekoa gainditu ez bada.

FORMAZIOA

MENTALIZAZIOA

NORMALIZAZIOA

INTEGRAZIOA

PARTE-HARTZEA


LANBIDE EKIMENA 104

ONARPENA


LANBIDE EKIMENA 105

Onarpena

Bestearen errealitatea den bezala hartu eta onartzea da, onartzen duen taldearen

jokamoldearentzat horrek dakarren guztiarekin.

Hori integraziorako aurre-baldintza dela esan daiteke, pertsona ez baita taldean

integratuko lehenik nolabait onartua izan ez bada. Baina onarpen hori tolerantzia edo

bertaratzeko baimen hutsa bada, inoiz ez da benetako integraziora iritsiko, nahiz eta pertsona

hori aldizka joan aisialdiko taldera.

Minusbaliotasuna duten pertsonak zein eratan onartzen dira aisialdiko taldeetan?

Parte-hartzea

Honako hau esan nahi du: gizarteak aisialdiaren normalizazioa beharrezkoa eta posiblea

dela eta horretara iristea guztion lana dela kontzientzia hartzea.

Horretarako, biztanleriaren sektore askotan bizirik dirauen pentsamolde bereizle eta

lehiakorra desegitea funtsezkoa da. Aisialdiko heziketaren alderdirik garrantzitsuenetakoa diren

monitoreek, bereziki, kontzientzia hartu eta jarreraz aldatu behar dute. Integrazioa posible eta

funtsezkoa dela sinesten lehenak izan behar dute horiek; neska-mutiko “desberdin” horiei

aurreko egiteko beldurra eta errukian oinarritutako paternalismozko eta babeskeriazko jarrerak

alde batera uzteko prest egon behar dute.

Prestakuntza

Haurraren heziketan (alor guztietan) zuzenean lan egiten duten pertsona guztiei minus-

baliatuaren arazoen ezagutza eman behar zaie eta minusbaliatua tratatzeko gaitu behar dira.

Minusbaliatuarentzat aisialdiaren normalizazioa lortu ahal izateko integrazioarekiko

baliabide paraleloa izango litzateke.

Gaur egun egoera gizartean normalizaturik ez dagoenez, hori lortzeko bi mailatan lan egin

beharko litzateke:

- Epe laburrera: haur minusbaliatuak aisialdiko taldeetan integratuz.

- Epe luzera: aisialdiko monitoreei eta gizarteari oro har euren taldeetan minusbaliatua

aktiboki onartu eta integratzeko prestakuntza emanez.


LANBIDE EKIMENA 106

Prestakuntza horrek, jakina, praktika eskatuko du, eginez ikasten baita. Aisialdiko taldeetan

integratuta haur minusbaliatu gehiago egon ahala, monitoreek, gainerako haurrek bezala,

eurekiko harremanetan esperientzia lortzeko aukera izango dute. Talde horietan dagoeneko

esperientzia eta ezagutza egokia duen monitorerik dagoenean, gainerakoei aholku eman ahal

izango die eta jokamolde egokienak zein diren azaldu ahal izango die, minusbaliatuari edo

gainerakoei kalte egin diezaiekeen akatsik egiteko beldurrak uxatuz.

Integrazioa

Integrazioa normalizaziora iristeko modu gisa gizarteak “minusbaliatuen” eskura jarri

behar duen BITARTEKOA da.

Integrazio-printzipioaren abiapuntuko premisa honako hau da: gizakien arteko desberdin-

tasunak balioetsi egin behar dira (guztiok desberdinak baikara). “Denok dugu gizarte-taldearen

parte izateko eskubidea, bere garapenerako denok garrantzitsuak garen neurrian”.

Minusbaliatuaren gizarteratzea bere bizitzan zehar harremanak dituen talde eta insti-

tuzioekin (eskola, familia, aisialdiko kluba, lana…) elkarreraginaren bidez gauzatzen da.

Integrazioa ez da “gizartean” gertatzen, leku jakinetan baizik, pertsona jakinekin

harremanetan eta komunikazioan. Guk honela definitzen dugu: minusbaliatu fisikoak eta

minusbaliatua ez denak elkarrekin ikasten eta elkarrekin euren izaerak, harreman-moduak eta

gizartean antolatzeko moduak berregituratzen dituzten prozesua.

Normalizazioa

Ikusi dugunez, helburu gisa lortu nahi den prozesuari dagokion hitz zabala da.

Baina horretara iristeko, kontzeptu hori komunitate osoak oro har (administrazioa, zer-

bitzu publikoak, aisialdiko taldeak…) ulertu eta onartu behar du, ez zuzenean minusbaliatuaren

integrazioa burutzeko arduradunek bakarrik.

Integrazioak normalizaziorantz urratsak egingo baditu, komunitate-ikuspegitik heldu

behar zaio. Pertsonek “desberdinak izan arren” euren gizarte-inguruan aktiboki parte hartu ahal

izateko baldintzak sustatu behar dira.


LANBIDE EKIMENA 107

4.2.17.4. Integrazioa errazteko bitarteko eta baliabideak

Normalizaziora iristeko bitarteko gisa integrazioaren beharra onartuta, errealitatean

dituen aukeren eta erraztuko luketen aurretiazko neurrien gainean gogoeta egin behar dugu.

Ezinbestekoa da haur integratua ARAZO gisa ikusteari uztea eta honako hau

pentsatzea: lekuari, materialei, antolaketari, jarduerei, egiturari edo minusbaliatuarekin

harremanari dagozkion arazoak beharrezko bitarteko eta baliabiderik ez badugu bakarrik

agertuko direla.

Oztopoak desegin

Haur minusbaliatu fisikoa joango den aisialdiko klub edo zentroa bere auzokoa, nahiko

gertukoa eta, sartu ahal izan dadin, oztopo arkitektonikorik gabea izatea komeni da, konplikazio

handiak saihesteko.

Jarduerak burutzen diren lokalaren barruan, gurpil-aulkia edo mugimen-zailtasunak

dituen haurrak eroso zirkulatzea eragotziko duten oztopoak baztertu edo kentzea komeni da:

ate eta pasilloak zabalago egin, eskaileretan arrapalak jarri, bere neurriko mahaiak… Izan

dezagun kontuan honako hau: haurrari mugimendu autonomoa errazten diogun neurrian mugak

kentzen dizkiogula.

Jardueren programazioa

Jarduerak programatzean neska-mutiko guztien parte-hartzea (integratutakoarena barne)

kontuan izan behar da.

Jarduerak desberdinak edo bereziak izatea ez da ezinbestekoa; besterik gabe, jarduera

batzuek egokitze txiki batzuk beharko dituzte, eta egokitze horiek, interesa galtzea eragin

ordez, interesgarriago egingo dituzte. Izan dezagun kontuan honako hau: joko guztiak egoki

daitezkeela jokalarientzat, eta, batez ere, jokoak haurrentzat eginak direla, ez haurrak

jokoentzat. Guztiei irekitako joko eta jarduerak egin ahal izatea monitoreen irudimenaren,

sormenaren eta inprobisazioaren mende egongo da.

Aukerako jarduerak ere aurkez daitezke, minusbaliatuak parte har dezakeen aukeraren

bat izan dezan beti.


LANBIDE EKIMENA 108

Laguntza-autoa

Aisialdiko zentroan edo udalekuan auto bat izatea aukera asko ematen dituen neurri

oso lagungarria da. Ibilaldi edo irteerak oinez egin arren, minusbaliatua autoan eraman ahal

izango da eguna pasatuko duten lekura, eta han egingo diren jarduera berezietan ere parte

hartu ahal izango du.

Behar eta gastu bereziak

Haur minusbaliatua aisialdiko talde batean edo udalekuetan integratzeak garraioari,

egokitzeei, materialari eta abarri dagozkien gastu gehigarriak izan ditzakeela egiaztatu dugu.

Horregatik, ahalmen ekonomikorik ez duten talde askok arazo larriak izaten dituzte minusbaliatu

fisikoa hartzean. Administrazioek diru-laguntzak ematean gastu horiek irizpide gisa hartuko

balituzte, hori konpondu ahal izango litzateke.

Monitoreen prestakuntza egokia

Taldeak hobeto edo okerrago ibiltzea eragiten duena monitoreen interes- eta

prestakuntza-maila dela sinetsita gaude. Horregatik eta lehenago esandako guztiagatik, honako

hau uste dugu: normalizazioranzko prozesuak epe luzera huts egingo duela, aisialdiko

taldeetan minusbaliatuak integratzen diren aldi berean monitoreei horretarako prestakuntza

egokia ematen ez bazaie.

Haur eta nerabe minusbaliatuak aisialdiko taldeen kanpaldietara ezin joan izateko

arrazoietako bat monitore prestaturik eza da.

Zentzu horretan, beharrezko prestakuntza eta kontzientzia hartzea bultzatzeko lekurik

egokienak aisialdiko eskolak direla uste dugu. Prestakuntza horrek ez du monitore espeziali-

zatuentzat berariazkoa izan behar, baizik eta oinarrizkoa eta funtsezkoa, monitore-titulazioaren

ikasgai-zerrendan txertatua. Izan ere, helburua hau da: etorkizunean aisialdi-zentroetako,

aisialdi-jardueretako edo udalekuetako monitoreak eta zuzendariak eurengana irits daitezkeen

neska-mutiko minusbaliatuak beste edozein bezala hartzeko gaituak egotea. Helburua ez da

haur berezientzat monitore bereziak izatea, horrek ondorio txarrak ekarriko bailituzke bai haur

minusbaliatuarentzat, bai gainerako taldekideentzat.

Zenbait eskolatan hasiak dira gai hori lantzen, baina oraindik lan handia dago egiteko.

Formazioak INTEGRALA izan behar du, ez ezagutza-mailan bakarrik, baita jarrera-

-mailan ere; lehentasunezkoa eta garrantzitsuena mentalizazioa eta jarrera-aldaketa dela esan

dugu lehen.


LANBIDE EKIMENA 109

Dena den, edukiak ere ezin ditugu ahaztu: hainbat teknika eta minusbaliatuaren

problematikari buruzko ezagutza, monitoreari bere lanean segurtasuna emango dion presta-

kuntza egokia ahalbidetuko diotenak.

Horien artean aipagarrienak hauek dira:

- Aulkiaren erabilera

- Hainbat eratako minusbaliotasunen ezaugarriak eta horien aurrean jokatzeko erak

- Jokoen eta jardueren egokitzeak

- Minusbaliatuaren psikologia bereizgarria

- Familiaren problematika

- Udaleku integratuak

Laguntza-monitorea

Integraziorako monitoreen prestakuntza eta trebakuntza egiten den bitartean, aisialdiko

zentroetan eta udalekuetan integrazio-esperientziak egiten jarraituko da. Horiek errazteko eta

akatsak saihesteko, laguntza-monitoreak behar dira. Baina aisialdiko zentroetako, udalekuetako

edo kanpaldietako monitore guztiak minusbaliatuez arduratzeko gaituak egon ahala eta

esperientziaren bat izan ahala, laguntza-monitorea desagertu egingo da.

Beraz, bere lana integrazio-prozesuan bitartekari soilari dagokiona izango da.

Pertsona horrek, aisialdiko heziketa-zereginak egiteko prestakuntza eta esperientziaz

gain, minusbaliatuen problematikari dagokionez berariazko prestakuntza eta minusbaliatuekin

harremanetan eta zaintza berezian esperientziaren bat izango ditu.

Udalekuetako gainerako monitoreen eskubide eta betebehar berak izango ditu, eta ez

du zertan berak izan haur minusbaliatuak dituen berariazko beharrez zuzenean arduratuko

dena. Behar horiei erantzuteko modua monitore talde osoak aztertu eta eztabaidatu beharko

du, eta zeregina guztien artean banatu beharko da.

Laguntza-monitorearen berariazko eta lehentasunezko zeregina lan hori burutzeko era

egokiari buruz gainerakoei aholkatzea eta haurrari ematen zaion tratua ahalik eta

parekatzaileena eta integratzaileena izan dadin lortzea da.


LANBIDE EKIMENA 110

Integrazio-subjektuaren gaineko informazioa eta jarraipen pertsonalizatua

Haur minusbaliatu bat taldean edo udalekuan integratzera doanean, monitoreek bere

minusbaliotasunaren problematikari, ezaugarriei eta ondorioei, eragiten dizkion mugei eta

dituen ahalmenei buruzko informazio baliozko eta eguneratua izatea komeni da.

Informazio hori guraso edo tutoreek eman dezakete, nahiz eta esperientziaz badakigun

honako hau: guraso askok, jarrera babeslez, haurraren mugak nabarmentzera jotzen dutela eta

euren seme edo alabaren ahalmen asko ez dituztela ikusten.

Haurra elkarteren batek edo zentro espezializaturen batek zaintzen badu, horiei

dagokie monitoreei informazioa ematea, seguruenik haurraren egoerari eta ezaugarriei buruzko

fitxak izango baitituzte.

Halaber, aisialdiko taldeak jarraitasuna badu, haurraren jarraipen pertsonalizatua egin

beharko du, haurra egon ohi den elkarte edo zentroarekin harremanetan, jokaera koordinatua

izan dadin eta arreta integrala eman dakion.

4.2.17.5. Administrazioaren zeregina

1. Eskumenen esparrua

1979ko Autonomia Estatutuak ezartzen duenez, Euskal Autonomi Erkidegoaren

eskumen esklusiboak dira gizarte-laguntza, aisia eta atsedena, erkidegoaren garapena eta

haur, gazte eta hirugarren adinekoen aldeko politika (10. artikulua, 12., 36. eta 39. puntuak).

Alor horiek, Eusko Jaurlaritzak bere gain hartutakoan, Kultura eta Turismo Sailaren

Gazteria eta Gizarte Ekintza Zuzendaritzan eta Lan eta Gizarte Segurantza Sailaren Gizarte

Ongizateko eta Komunitate Garapeneko Zuzendaritzan adskribatuta geratu ziren.

1985ean Lurralde Historikoen Legea (27/1983 Legea, azaroaren 25ekoa, “Autonomia

Erkidego Osorako Erakundeen eta bertako Lurralde Historikoetako Foruzko Jardute-Erakundeen

arteko Harremanei buruzkoa” indarrean sartu zenetik, Foru Aldundiei dagokie euren lurraldean

lehen aipatutako gai horien gaineko Erkidego Osorako Erakundeen legeria gauzatzea,

Euskal Autonomi Erkidego Osorako Erakundeen ekintza zuzenari kalterik egin gabe (7.

artikulua, c) 1. eta 2. puntuak).


LANBIDE EKIMENA 111

2. Administrazio-mailak

Aipatutako eskumen-banaketa horren ondoren, gizarte-zerbitzu deitzen direnak, hau da,

erkidegoko pertsonen eta taldeen ongizatea eta garapena eta gizarte-ingurura egokitzea

(Europako Gutun Soziala, 14. artikulua) sustatzen dituzten zerbitzuak, ekintza-mailan tokiko,

lurraldeko eta autonomia-erkidegoko esparruetan egituratzen dira.

▪ Erkidego osorako erakundeak

Eusko Legebiltzarra

Funtzio legegileak burutzea Eusko Legebiltzarrari dagokio. Horri dagokionez, 6/1982

Legea, maiatzaren 20koa, Gizarte-Zerbitzuei buruzkoa, eta 6/1986 Legea, Consejo de la

Juventud de Euskadi / Euskadiko Gazteriaren Kontseiluari buruzkoa aipatu behar ditugu.

Eusko Jaurlaritza

Alorreko ekimen legegilea erabiltzeaz, erregelamendu-ahalmenaz eta araudi-garapenaz

gain, honako eskumenak hartzen ditu bere gain (“Gizarte-Zerbitzuei buruzko” Legearen 8.

artikulua):

a) Euskal Autonomia Erkidegoko gizarte-zerbitzuen planifikazio orokorra lehentasunak

zehazteko, lurraldeen arteko desorekak saihesteko eta prestazioen gutxieneko

maila ezartzeko.

b) Alorrean eskumenak dituzten administrazioko organoen eta ekimen pribatuko sek-

toreen koordinazioa, gizarte-politika homogeneoa ziurtatzeko.

c) Ezarritako araudia eta erakundeek dituzten eskumenak betetzen direla gainbegi-

ratzea eta kontrolatzea.

d) Gizarte-arazoen kausak eta konponbideak aztertzea eta ikertzea, sektorean

diharduten erakundeei aholku teknikoa eta informazioa emateko.

e) Gizarte-zerbitzuetarako langile gaituak prestatzea.

f) Gizarte-zerbitzuen estatistikak planifikatzea, koordinatzea eta diseinatzea, eta

horiek egitea eta mantentzea; horretarako, udalek, foru aldundiek eta beste ins-

tituzio batzuek emandako datuak erabili ahal izango dira.

g) Foru aldundietan erroldatutako elkarte pribatuen erregistro orokorra mantentzea eta

lurraldez gaineko erakunde eta federazioen onarpena egitea.

h) Ongizate- eta laguntza-fundazioak eta -elkarteak babestea.


LANBIDE EKIMENA 112

i) Euskal Autonomia Erkidegoan lurraldez gaindiko erakunde eta federazioekin zein

Estatukoekin eta beste autonomia-erkidegoetakoekin edo alorrean eskumenak

dituzten erkidegoz kanpoko bestelako erakundeekin harremanak izatea.

j) Erabiltzaileek zenbait zerbitzuren kostuan parte hartzeko irizpideak zehaztea.

k) Bere planifikazioaren barruan dauden eta euren izaeragatik Lurralde Historiko bati

baino gehiagori eragiten dioten programak kudeatzea.

▪ Foru Aldundiak

Indarrean dagoen legediaren, araudiaren eta Gobernuaren plangintzaren barruan, Foru Erakun-

deei dagokie zeregin hauek betetzea (“Gizarte-zerbitzuei buruzko” Legearen 10. artikulua):

a) Gizarte-zerbitzuen araudia egitea, zerbitzu horiek emateko maila kualitatibo egokiak

eta modalitate zehatzak ezarriz.

b) Gizarte-zerbitzuak programatzea, horien funtzionamendurako lurralde-eremu

egokienak zehaztuz eta sektorean eragina duten beste zerbitzu publikoekin

harremanak izanez.

c) Aldundiaren lurraldean estali beharreko beharrak aztertzea eta horiei aurre egiteko

beharrezko baliabideak mailaz maila programatzea.

d) Aldundiaren lurraldean garatzen diren gizarte-laguntzako jarduerak zaintzea.

e) Izaeragatik edo biztanleriarengan duten eraginagatik udalen edo udalez gaineko

erakundeen ahalmena gainditzen duten zerbitzuak kudeatzea.

f) Elkarteak erregistratzea gizarte-zerbitzuen sistema publikoan lankidetzan jar-

dun dezaten.

g) Instituzio publiko zein pribatuek ezarritako arauen arabera ematen dituzten

zerbitzuak hitzartzea.

h) Aldizkako prestazio ekonomikoak tramitatzea eta ematea.

i) Aldundiaren lurraldean dauden beharren eta zerbitzuen estatistika egunera-

tuak mantentzea.

▪ Udalak

Apirilaren 2ko 7/1985 Legean, Toki-araubidearen Oinarriak arautzen dituenean,

Estatuko eta Erkidegoetako legediaren araberako eskumenak ematen zaizkie udalerriei alor

hauetan (25.2 artikulua, k) eta m) puntuak):

- Gizarte-zerbitzuak, gizarte-sustapeneko zerbitzuak eta gizarteratze-zerbitzuak ematea.

- Kirol- zein kultura-jarduera edo -instalazioak; aisialdia betetzea; turismoa.


LANBIDE EKIMENA 113

Gizarte-zerbitzuetako jarduna zehaztuz (“Gizarte-zerbitzuei buruzko” Legearen 11., 12., 13.,

14., 15. eta 16. artikuluak), udalak edo udalaz gaineko erakundeak dira dagokien eremuan

gizarte-zerbitzuak antolatzearen eta kudeatzearen arduradun, eta horretarako ezarritako

programazioari jarraitu behar diote.

- Udalek, hirigune handietan, zerbitzuak auzo edo barrutietan zehar banatuko dituzte;

hirigune oso txikietan, zerbitzuak udalaz gaineko eremuan bilduko dituzte, beti ere

biztanleriaren beharren eta irizpide demografikoen arabera.

- Udalen edo udalez gaineko erakundeen ardura da euren lurralde-eremuan dauden

beharrak antzematea, berariazko eskakizuna duten sektoreen estatistika eguneratua

mantenduz eta datuak dagozkien Foru Aldundiaren esku edo, hala badagokio,

Gobernuaren esku jarriz, gizarte-zerbitzuen programazioan laguntzeko.

- Udal-mailan edo udalaz gaineko erakundeen mailan, gizarte-zerbitzuak toki-eremu

berean ematen diren eta ongizatean eragina duten beste zerbitzuekin, batez ere

osasun zerbitzuekin, integratzea sustatuko da, eta ahal dela laguntza-ekipamenduan

bikoiztasunak saihestuko dira.

- Bere biztanleria osoarentzat edo zati batentzat beharrezkotzat jotzen duen zerbitzuren

bat udalak edo udalaz gaineko erakundeak zuzenean kudeatzen ez duenean, dagokion

erakundeekin behar diren harremanak izango ditu hiritarrak zerbitzu egokia jasotzea

ahalbidetzeko.

3. Aholkularitza, koordinazio eta parte hartze organoak

Gizarte Ongizateko Euskal Kontseilua

Administrazio publikoaren (Gobernua, Foru Aldundiak eta Udalak) ordezkariek eta

langile eta hartzaileenek (gizarte-zerbitzuen alorrean jarduten duten profesionalen eta era-

biltzaileen erakundeak) era paritarioan osatzen dute.

Kontseilu horrek honako zeregin hauek ditu:

a) Gobernuari planifikazioari dagozkion aholkuak eman eta proposamenak egin.

b) Gizarte-zerbitzuen alorreko aurrekontua egiteko erabili beharreko irizpideei buruzko

informazioa eman eta irizpideak proposatu.

c) Zerbitzuen kudeaketa ezagutu eta aztertu.

d) Euren ekimenez edo Parlamentuak edo Gobernuak hala eskatuta, irizpenak eman.


LANBIDE EKIMENA 114

Gizarte Ongizateko Lurralde Kontseiluak

Halaber, Lurralde bakoitzean, Foru Aldundia, udalak eta erabiltzaileen eta profesionalen

erakundeak ordezkatuta egongo dira, dagokien esparruaren baitan, aurreko kasuaren antzeko

osaerarekin eta zereginekin.

Gizarte Ongizateko Tokiko Kontseiluak

Udal edo udalaz gaineko erakunde bakoitzak bere kontseilua eratzen du udalaren

ordezkariekin eta erabiltzaileen eta profesionalen elkarteekin, zerbitzuen kudeaketa zein euren

eremuko gizarte-eskakizunak ezagutzeko eta aztertzeko, eta eurek bildutako informazioa

eskumenak dituzten udal-erakundeei ematen diete.

4. Jarduteko printzipio orokorrak

Gobernuak hartzen ditu bere gain planifikazio-, koordinazio- eta kontrol-zeregin

handiak; lurralde-erakundeak eta udalak, berriz, instituzio pribatu altruistekin batera, zerbitzuak

zuzenean kudeatzeaz arduratzen dira. Hori guztia, honako hauek kontuan hartuz egiten da:

batetik, zerbitzu sozialak publikoak eta unibertsalak direla, diskriminaziorik gabe biztanleria

osoari zuzenduak, erabat gizarteratzeko zerbitzu gehigarriak behar dituzten sektore erdeinatuak

edo baztertuak badirela ahaztu gabe. Bestalde, oinarrizko bi printzipio hauek ere kontuan

hartzen dira: kudeaketaren deszentralizazioa eta planifikazioaren zentralizazioa.

Dena den, aipatutako erakunde guztiek bi zereginak neurri batean partekatu egiten

dituzte, eta aipatutako parte-hartzeko erakundeen bidez honako printzipio orokor hauek

erabiltzen saiatzen dira (“Gizarte-zerbitzuei buruzko” Legearen 5. artikulua):

a) Botere publikoen ardura

Norbanakoak zein taldeak gizarte-bizitzan integratzea lortzeko beharrezkoak diren

gizarte-zerbitzuak ematea botere publikoen ardura da; horiei dagokie gizarte-zerbitzu publikoak

sustatzea eta funtzionamendu eraginkorra ahalbidetuko duten finantza-baliabideak, giza

baliabideak eta baliabide teknikoak ematea. Irabazi-asmorik gabeko ekimen pribatuak zerbitzu

horiek ematen lagundu egin ahal izango du botere publikoek definitutako esparruaren barruan.

b) Elkartasuna

Botere publikoek elkartasuna sustatuko dute pertsonen eta gizarte-taldeen arteko

harremanetarako balio gisa, bazterketa-egoerak eragiten dituzten baldintzak gainditzeko.


LANBIDE EKIMENA 115

c) Herritarren parte-hartzea

Botere publikoek hiritarrek gizarte-zerbitzuen programazioan eta kontrolean demo-

kratikoki parte hartzea sustatuko dute.

d) Integrazioa

Gizarte-zerbitzuek hiritarrak euren familia- eta gizarte-inguruan mantentzera joko dute;

hala badagokio, komunitatearen inguru normalean birgizarteratzera joko dute eta, horretarako,

ahal den neurrian, gizarte-beharrak asetzeko bide normalak erabiliko dituzte.

e) Deszentralizazioa

Gizarte-zerbitzuak, euren izaerak ahalbidetzen duen neurrian, ahalik eta deszentra-

lizaziorik handienaren irizpideekin eskainiko dira; kudeatzaile nagusiak udalak izango dira, eta

planifikazio-maila eskualdea izango da.

f) Planifikazioa

Botere publikoek euren jarduna, irabazi-asmorik gabeko ekimen pribatuena eta beste

botere publikoena koordinatuz planifikatuko dute gizarte-zerbitzuen prestazioa, gizarte-beharrei

eskariaren arabera erantzuteko eta zatika tratatzea saihesteko.

g) Prebentzioa

Gizarte zerbitzuak ez dira bazterketa-egoerak konpontzen bakarrik saiatuko, baizik eta,

aldi berean eta batez ere, horiek eragiten dituzten arrazoiei aurrea hartzen saiatuko dira.

5. Aisialdiaren alorrean jarduteko irizpideak

▪ Jarduteko irizpide orokor gisa, bai administrazio publikoari dagokionez, bai zuzenean edo

zeharka pertsona minusbaliatuekin lotutako alorretan esku hartzen duten gainerako eragileei

dagokienez, honako hau hartzen da kontuan: behar pertsonal zein kolektiboak asetzeko

normalizazio politika indartzea.

Horrek honako hau esan nahi du: minusbaliatuei gainerako pertsonek dituzten aukera

berak ematea antolatutako aisialdiko egituretan txerta daitezen.

Minusbaliatuentzat berariazko aisialdiko zerbitzuak kasu bakar honetan justifika

daitezke: minusbaliatu horiek minusbaliotasunaren larritasunaren ondorioz gizarte-ingurunean


LANBIDE EKIMENA 116

eskaintzen diren leku edo edukietara iritsi ezin direnean —zenbaitetan fisikoki ere ezin

dutenean—. Dena den, zerbitzu horiek euren antolakuntza- eta heziketa-egitura erabiltzai-

leen normalizazioa eta autonomia lortzera eta giza heldutasuna zein gizarte-heldutasuna

garatzera bideratuta eduki behar dute.

▪ Planifikazioaren zentralizazioa eta kudeaketaren deszentralizazioa oinarrizko printzipioak

kontuan hartuz, oinarrizko zerbitzu-unitatea, azken batean, tokiko esparruan dago; horrek

hiritarrak zerbitzu horietara errazago iristea errazten du, erabiltzaileak zerbitzu horiek

planifikatzen eta kontrolatzen parte-hartze eraginkorragoa izan dezan ahalbidetzeko

helburuarekin. Beraz, udalak, herritarrarengandik hurbileneko administrazioa denez, bere dina-

mizazio soziokulturaleko zerbitzuetatik minusbaliatuek aisialdiko eskaintzetara sarbidea izan

dezaten ahalbidetu behar du.

▪ Aisialdiko eskaintza horietan diharduten langileei dagokionez, administrazioari dagokio

aisialdiko monitoreen eta zuzendarien zein animatzaile soziokulturalen prestakuntza egokia

bermatzea. Horretarako, prestakuntza hori Kultura eta Turismo Sailak erregulatzen du; berak

egiten ditu ofizialki onartutako Aisialdiko eta Animazio Soziokulturaleko Eskoletan prestatutako

langileen agiriak (343/1985 Dekretua, urriaren 22koa, haurren eta gazteen aisialdiko

hezitzaileen prestakuntzarako eskolak arautzen dituena. 1985eko abenduaren 3ko Agindua,

haurren eta gazteen aisialdiko hezitzaileak prestatzeko gutxieneko programak ezartzen dituena.

47/88 Dekretua, martxoaren 1ekoa, Animazio Soziokulturaleko Eskolen aintzatespena

erregulatzen duena. 1988ko abuztuaren 30eko Agindua, Animatzaile soziokulturalen prestakun-

tzarako gutxieneko programak ezartzen dituena).

Monitore, zuzendari edo animatzaile izateko oinarrizko prestakuntzaren ondoren,

prestakuntza hori sakontzeko edo, beste alor batzuetan bezala (droga-mendekotasunetan eta

abarretan), minusbaliotasunetan espezializatzeko aukera dago. Hori zenbait eskolak eta beste

erakunde batzuek eskaintzen dute. Halaber, ikerketa-bekak eta prestakuntzarako laguntza

indibidualizatuak eskaintzen dira, eta bestelako jarduerak ere sustatzen dira: adibidez,

jardunaldi hauek.

Era berean, jarduerei dagokienez, segurtasun- eta kalitate-baldintzetan egitea ere

bermatu beharra dago, parte-hartzaileekiko berariazko arreta bermatzeaz gain, monitoreen

kopurua zein titulatuen proportzioa erregulatuz. Horretarako, erregulazio horren baitan sartzen

dira honako hauek: 18 urtetik beherako 6 pertsona baino gehiagok parte hartzen duten eta

helburu hezitzailea edo aisialdiko helburua duten kanpamentuak, opor-zentroak, udalekuak,

lan-kanpamentuak eta kanpamentu ibiltariak (170/1985 Dekretua, ekainaren 25ekoa, haur eta

gazteen kanpamentuen, udalekuen, udaleku irekien, lan-kanpamentuen eta kanpamentu ibiltarien

erregimena erregulatzen duena).


LANBIDE EKIMENA 117

▪ Aisialdiko jardueren garapenerako funtsezko faktoretzat jotzen da boluntarioen zeregina.

Administrazioak, hainbat jardun-mailatan, (tokikoa, lurraldekoa eta autonomikoa) boron-

datezko lana sustatzen eta indartzen du, horrekin ekimen pribatua ordezkatzeko inolako asmorik

gabe; alderantziz —bazterketa-egoerak eragiten dituzten baldintzak gainditzeko pertsonen eta

gizarte-taldeen arteko harremanetan elkartasun-balioa sustatzeko printzipiotik abiatuz—, nor-

malizazioa lortzeko lan komunean lankidetzan jardutea sustatu nahi du.

ESKAUT TALDEEN ETA AISIALDIKO TALDEEN ZEREGINA PERTSONA

MINUSBALIATUAK AISIALDIKO TALDEETAN INTEGRATZEKO PROZESUETAN

Tituluak oso ongi argitzen du azalpen txiki honen abiapuntua; aisialdiko taldeek integrazio-

-prozesuetan bete behar duten zeregina. Zeregin hori berariazko erakundeek, prestakuntza-

-eskolek edo administrazioak dutenarengandik desberdina da.

Lehenik honako hau nabarmentzen da: prozesu hori instantzia horretan gauzatzen dela.

Beraz, multzo osoaren muina da; berari dagokio benetako esku-hartzea eta, beraz, heziketa-

-ekintza horien arrakasta edo porrota hor gertatzen da.

Dena den, posizio hori, ezinbestean, gainerako elementuek sostengatzen dute;

koordinaziorik eta elkarrekin lankidetzarik ez bada, jardunaren koherentzia eta arrakasta

izateko aukerak nabarmen murrizten dira.

Aisialdiko heziketa-mugimenduaren loria eta miseria honako errealitate hauek osatzen

dute: errealitate gazte eta, aldi berean, heldua denak; malgu eta, aldi berean, pixkanaka insti-

tuzionalizatuak; aldakorra eta, hala ere, gero eta egonkorragoak; borondatezkoak eta, aldi

berean, zorrotzak. Izatez denak eta izaten jarraituko duenak.

Horretatik guztitik bi zehaztasun ondorioztatzen dira: batetik, gauza asko kontuan edu-

kitzeko, egindako ahaleginen errentagarritasuna segurtatzeko eta abarretarako zailtasuna;

bestetik, freskotasuna, bizitzarekiko gertutasuna, aztergai dugun kontuaren oinarrizko hiru alor

hauei ahalmen hezitzaile ikaragarria ematen diena:

- Sentsibilizazioa

- Balio eta jarreren transmisioa

- Sozializazio-prozesuaren garapena

Integrazioaren gaia ez da berria eskultismoaren eta aisialdiaren munduan. Jatorritik bertatik

izan dira esperientziak, horietako batzuk egituratuak, minusbaliatuei dagokienez zein gizarte-

-bazterketaren alorrari dagokionez.


LANBIDE EKIMENA 118

Euskal Herrian ere hainbat eratako esperientzia asko izan dira. Adin guztiei dagoz-

kienak, era askotakoak eta emaitza oso desberdinetakoak izan dira. Duela gutxi arte

egindakoa hobekien definitzen duena, beharbada, borondate ona da, hitz horri gutxiespen-

-zentzurik eman gabe.

Euren taldean pertsona minusbaliatuak aurkitzen zituzten monitore edo taldeak ahalik eta

hobekien lan egiten saiatu dira eta, neurri handi batean, saiatzen dira oraindik ere, askotan

prestakuntza gogo handiarekin ordezkatuz. Horrek guztiak emaitza oso interesgarriak eman

ditu zenbait kasutan.

Jakina, garai horri buruzko datu zehatzik ez dago, gaur egungorik ere ia ez dago, baina

gutxi gorabeherako ikuspegia izateko honako hau esan dezakegu: EEBko taldeen artean (35)

% 50 baino gehiagok dihardutela euren adin-talderen batean edo gehiagotan integrazio-

-prozesuak burutzen, edo azken urteetan burutu dutela. EEAn ere zenbait esperientzia,

horietako batzuk oso egituratuak, badirela badakit.

Joera orokortzea da, eta horretan kontuan hartzekoa da monitore-taldeen sentsibilizazio-

-lana. Lan horrek bi oinarri ditu: elkarteen gogoeta eta berariazko zenbait elkarteren lan

eragilea, hala nola AVPS eta APDEMAren aisialdi-zerbitzuena.

Duela bi urtetik, bi elkarteen artean lan komuna egiteko planteamendua dago: pertsonak

talderik egokienetara bideratzen dira, zuzenean integrazio-prozesuez arduratzen diren

monitoreekin laguntza- eta jarraipen-bileretan, aurretik gurasoekin lan eginez eta abarren

bidez. Bide interesgarria da, nahiz eta ezinbestean motela den gaiaren zailtasunagatik eta

elkarte batzuek zein besteek dituzten muga eta gabeziengatik. Integrazio-prozesuetan badira bi

elementu azpimarragarri, agian arrakastarako “gutxieneko derrigorrezko baldintzak” (baina ez

nahikoak, noski) direlako. Gure ustez, elementu horiek honako hauek dira: gurasoak ulertzea

eta prozesu horien animazioa euren gain hartzen duten monitoreak ulertzea. Biek lehen-

tasunezko arreta behar dute.

Monitoreek, sentsibilizazioaz gain, euren heziketa-jarduna oinarritzeko planteamendua eta

ekintza hori garatzeko baliabideak behar dituzte, hau da, prestakuntzaren alorrean lana.

Gainera, prozesuari heldutakoan, kontrastatzea eta laguntza beharko dituzte, hau da, euren

lana bultzatuko duen eta aberastuko duen egitura izatea inguruan.

Gurasoek, halaber, aurretiazko lan handia eta, hasieran batez ere, segimendua behar dituzte.


LANBIDE EKIMENA 119

Guztiontzat lana dagoela argi dago: euren monitore-taldeak sentsibilizatu eta beharrezko

laguntzak sortu beharko dituzten aisialdiko elkarteentzat; integrazio-programak koordinatu,

orientatu eta babestu beharko dituzten berariazko elkarteentzat; gai horrek lekua izango duten

prestakuntza-curriculumak eta interesatuentzat eduki berariazkoagoak eskaini beharko dituzten

eskolentzat; eta, azkenik, integrazio-prozesu horiek sustatu eta diruz ahalbidetu beharko dituen

administrazioarentzat. Baina, batez ere, guztiok elkarrekin egiteko lana dago; joera pixkanaka

borondate onetik lan zorrotzera igarotzea da, lehena galdu gabe, jakina!

4.2.17.6. Aisialdiko eskolak minusbaliatuen integraziorako eragile gisa

Mahai-inguru honen gaian bete-betean sartu aurretik, honako hau argitu nahi nuke:

tituluan integrazio hitza aipatu arren ez dudala hor geratu nahi, gero eta argiago baitirudi

honako honek: minusbaliatuekiko arretaren alorrean egin behar dugun lana “normalizazio-

-printzipioak” gidatu behar duela.

Izan ere, bi terminoek, lotuta egon arren, aisialdiaren kontzeptuarekin bateratuta

esanahi desberdina dute.

Horregatik, laburki, mahai-inguru honen titulua den esaldia xehatu nahi nuke. Gero,

kontzeptuak erlazionatuz, bereizketan oinarritutako filosofiatik normalizazioan oinarritutako

filosofiara igarotzeko urratsa egiten lagunduko diguten giltzarri batzuk aurkitzen saiatuko gara.

Aisialdiaz ari garenean, oro har, denbora-tarte batez ari gara: eguneroko betebeharrak

bete (lana, eskola…) eta oinarrizko beharrak (jan, lo egin…) ase ondoren bakoitzak nahi duena

egiteko geratzen den denbora-tartea.

Astialdi hori lan-aldiarekin harremanean ulertzea garrantzitsua da; izan ere, minus-

baliatu askorentzat euren denbora hutsa izan ohi da eta hori arazo bihurtzen da gure

normalizazio-helbururako, denbora huts hori ez baita era berean bizitzen, eta normalizazio-

-prozesua zailtzen duten zenbait gabezia baititu.

Aisialdi kontzeptuarekin jarraituz, honako hau ikusten dugu: gure gizarteak betebeharrik

gabeko denbora hori kontsumo-denbora eta ihesbide-denbora bihurtu duela. Lan egiten

dutenek era guztietako eskaintzak eskura ditzakete, baina minusbaliatu gehienek, eta are

minusbaliatu gazteek, ez dute lanik egiten.

Horregatik, pertsona horietako askorentzat aisialdia etxean, telebista ikusten (ahal

dutenek), edo ezer egin gabe egoteko denbora bihurtzen da. Hori bazterketa-egoera argia da

eta mahai-inguru honen aztergaia ez den jatorri oso konplexua du, baina jatorri hori ezin da

ahaztu integrazio-prozesua aztertzean.


LANBIDE EKIMENA 120

Dena den, hori ez da aisialdiaren gaineko ikuspegi bakarra. 70eko hamarkadaren

erdialdetik Euskal Herrian aisialdiaren beste ikuspegi bat zabaldu zen: aisialdia heziketarako

eremu paregabe gisa.

Eta ez dirudi kasualitatea denik mugimendu pedagogiko horrek eskola-sistemaren krisi

eta berritze-unean harrera ona izatea. Eredu pedagogiko berri hori aisialdiko talde edo zentro

deitzen direnen bidez garatzen da.

Aisialdiaren ikuspegi hezitzaile horren ondorioz —jarduera ezinbesteko eskakizuna da;

ordaindu gabeko jarduera, pertsonak atsegin duelako eta ahal duelako egiten duena, eta halaber,

garapen pertsonala eragin dezakeena— ikusten dugu aisialdia talde horien eskubide gisa.

Aisialdiko heziketa horrela ulertzen da: parte-hartzerako heziketa, norberaren ahal-

menak garatzeko eta komunitatea sozializatzeko bide gisa “taldea” erabiltzen duena. Parte-

-hartzearen gai hori azpimarratu egin nahi dut, ikusle izatetik egile izatera pasatzea baitakar;

minusbaliatua bere gabezietatik ikustetik, bere ahalmenetatik ikustera.

Puntu honetan hartu eta lotu nahi nituzke berriro “integrazio” eta “normalizazio”

kontzeptuak. Normalizazioak bere baitan jasotzen du “integrazio-printzipioa”. Integraturik egoteak,

ikuspegi psikosozialetik, honako hau esan nahi du: “-rekin parte-hartzea”, “elkarri eragitea”,

“askotariko taldeen parte izatea” eta abar.

Minusbaliatua taldean integratzea ez da norbanakoaren beharrari eta eskubideari

erantzutea bakarrik, baizik eta, horren bidez, gizartea osotasun gisa osatzen laguntzea.

Integrazioa hiru mailatan azter dezakegu:

a) Integrazio fisikoa: Bereizi egiten duten oztopo edo distantzia fisikoak ezabatzea.

b) Integrazio funtzionala: Komunitatearen baliabideak mugarik edo murrizketarik

gabe erabiltzea.

c) Integrazio soziala: Komunikatzeko bideak ezartzea eta gizarte-ingurunean

benetan txertatzea.

Azken maila hori aurreko bien batuketa da, eta minusbaliatuak birgizarteratzeko gaur

egungo proposamen ororen jomuga izan beharko lukeela uste dut.


LANBIDE EKIMENA 121

Hona iritsita, lehen iragarritako ahalegina egin nahi dut: kontzeptu horietako bakoitzak

bere aldetik duen esanahitik abiatuta, guztiak utopia batean lotzera pasatzea; baztertze-

-egoeratik normalizazio-egoerara pasatzea; hori gauzatzeko giltzarriak, aisialdiaren alorrean,

honako hauek izan daitezke:

Familia, lehen mailako talde gisa, minusbaliatuaren ingurune naturala eta prozesuan

landu beharreko lehen maila. Familiak gure lana onartzeak errealitatearekin lotura

sendoa eta aurrerago heziketa- eta komunitate-ingurunean integrazio-lana egiteko

oinarria ahalbidetuko ditu.

Aisialdiko zentro “naturala”, alegia, auzoko edo herriko taldea, minusbaliatuen inte-

grazioa pertsona horien integraziorako beste bide bat dela ikusten duena.

Aisialdiko zentro “berezia”, batez ere integrazio-faktore eskasekotzat jotzen diren pertso-

na minusbaliatuek osatutako taldea, aisialdiko gizarte-baliabideak ukatu ezin zaizkiona.

Taldea, Aisialdiko laneko funtsezko elementu gisa, harremanaren alor guztiak garatzen

diren gunea:

- Norbere autonomian adierazten den dimentsio pertsonala.

- Tarteko taldeetako kide izatearen dimentsio komunitarioa.

- Gizarte-antolakuntzan eta -egituretan parte hartzearen dimentsio sozial

eta politikoa

- Inguruarekin harremanaren dimentsio ideologikoa

- Unean-unekoa gainditzen duen bizipenaren dimentsio transzendentea

Eskola edo lanerako ikastegia; horiekin lankidetza-harremana izan behar da, integrazio-

-prozesua loturarik gabea eta traumatizatzailea izan ez dadin.

Gizarte-langilea, baliabideak egokitzen dituen eta zerbitzuak pertsona minusbalia-

tuengana hurbiltzen dituen gizartean esku-hartzeko agentea.

Gizarte-hezitzaile berezia, integrazioaz nekez hitz egin daitekeen eta lan pertsona-

lizatu handia eskatzen duten baina normalizazio-prozesua ukatu ezin zaien muturreko

kasuez arduratzen dena.

Segur aski elementuren bat gehiago aurki genezake, baina funtsezkoenak goian

aipatutakoak direla uste dut.

Aisialdiko zentroetako monitoreen eta zuzendarien prestatzailearen ikuspegitik, integrazio-

-normalizazioaren aldeko apustua egin nahi duten aisialdiko eskolek alderdi horiek guztiak

kontuan hartu behar dituztela uste dut. Halaber, taldeei hasierako errezeloak gainditzea ahalbi-

detzeko, neurri handiagoan edo txikiagoan, beharrezko eduki eta esperientziak sartu beharko

lituzkete euren prestakuntza-planetan, integraziorantz ezinbestekoa den bidean abiatzeko.


LANBIDE EKIMENA 122

5. AISIALDIKO ETA DENBORA LIBREKO BALIABIDEAK 5.1. Jolasa

5.1.1. Haur-jolasaren izaera psikologikoa 5.1.1.1. Jolasaren teoria psikoafektiboak 5.1.1.2. Jolasaren teoria funtzionalistak eta naturalistak 5.1.1.3. Jolasaren teoria kognitiboak

5.1.2. Jolasa hezkuntza-bide gisa 5.1.2.1. Jolasaren ezaugarriak eta propietateak

5.1.2.2. Jolasaren hezkuntzarako aukerak 5.1.2.3. Jolas- eta jostailu motak

5.2. Ludotekak

5.2.1. Zer dira ludotekak? 5.2.2. Jolasaren espazioa ludoteka batean antolatzea 5.2.3. Ludoteka bateko jardueren proiektua 5.2.4. Jostailuak eta haurraren garapena 5.2.5. Gasteizko ludotekak 5.2.6. Ludoteka-arduradunaren prestakuntza eta gaitasun profesionala

5.3. Haurtzaroaren eta gazteriaren baliabideak 5.3.1. Ekipamenduak 5.3.2. Gazteentzako informazio-zerbitzuak 5.3.3. Asoziazionismoa 5.3.4. Ingurumen-heziketa 5.3.5. Enplegua 5.3.6. Turismoa

5.4. Atari zabaleko teknikak 5.4.1. Martxa 5.4.2. Simulazio-jokoak 5.4.3. Ibai-ibilaldia 5.4.4. Ibilbideetan gidatzea, orientatzea 5.4.5. Atari zabaleko teknikak aplikatzeko jokoak 5.4.6. Esentzia 5.4.7. Larruak ontzea 5.4.8. Labea eta okintza 5.4.9. Bide ekologikoak


LANBIDE EKIMENA 123

5.1. Jolasa

5.1.1. Haur-jolasaren izaera psikologikoa

Lehenik eta behin, jolasak subjektuak posizio psikologiko jakin bat izatea inplikatzen du:

egiten ari dena jarduera librea izatea, juzkatuko ez dena, non espazio pertsonala izango baitu,

eta beste jardueretan uzten ez zaion hutsegiterako tartea izatea. Beraz, nork bere burua

adierazteko plataforma da, subjektua jolasean espazio propioan sentitzen den neurrian,

besteekin malgutasunez konpartitzen badu ere, gainerakoekin komunikatzen baita. Jolasean,

subjektuak lasaitasun psikologikoa izan behar du, kritikatua izango ez denaren eta bere

ekintzetatik arriskurik sortuko ez denaren ziurtasunaz. Halaber, jolasean aritzeko jarrerak eta

desioak agerian egon behar dute, eta jolasten denean “sinetsi” egin behar da; hala ez bada,

faltsua izango da, eta jolas faltsua ez da jolasa.

Ikuskera orokortua da jolasak lanean metatutako energiak askatzeko balio katartikoa

duelakoa, eta hala ere, gutxi dira adierazpen ludikoaren forma aktiboagoak naturaltzat eta

sozialki positibotzat onartzen dituztenak (Smith eta Boulton, 1988).

Jolasa leherketa psikologiko gisa eta errepresio fisiko eta psikikoen azaleratze eta

askatze gisa ikusteak badu funtsik gaiari buruzko azterlanen historiari begiratzen badiogu. Izan

ere, jolasa, jadanik XIX. mendean eta XX. mendearen hasieran, energia-soberakina xahutzeko

modutzat hartzen zen, gizakien eta goi-mailako animalien mugimen-gaitasunen neurrigabeko

ugaritasunak eta elikadurak sortutako eta beharrik gabeko jardueratzat. Spencer-ek (1855) tratatu

bat idatzi zuen gai honi buruz. Shiller filosofoak eta arte-tratadistak poz eta atseginezko

leherketatzat jo zuen, jarduera serioek behar duten kontrapuntutzat, eta gaitasun estetiko eta

artistikoekin erlazionatu zuen. Jolasaren izaeraz lehen azterketa psikologikoa egin zuen K. Groos-

-entzat (1901), jarduera horrek goi-mailako animaliek eta gizakiak berak etorkizunean bizirauteko

gaitasunak menperatzeko giltzarriak zituen. Horregatik, funtsezkoa izango zen jolas agresiboa

kumeengan, gerora janaria bilatzeko jokabideak garatzeko, eta haurrak jolasean egiten zuen

irudikapen sinbolikoaren helburua, etorkizunean sozialki trebea izatea zen. Jolasa pertsona

helduari eskatzen zaizkion jarduera zehatzetarako aldian aldiko prestaketa izango litzateke.

Psikologia zientifikoa deitzen diogun testuinguruan, historian zehar hainbat teoria izan

dira haur-jolasen jatorri psikologikoari eta izaerari buruz, eta laburki azalduko ditugu.

5.1.1.1. Jolasaren teoria psikoafektiboak

Freud-ek (1920) azalpen bat eman nahi izan zion jokabide ludikoari, inkontzientearen

bere aurkikuntza barne hartuko zuena, barne-prozesu emozional gisa, zeinak funtsezko senak

inplikatzen baititu, hau da, plazerraren printzipioa edo atseginerako joera konpultsiboa, eta

heriotza-printzipioa edo suntsiketarako eta hausturarako joera.


LANBIDE EKIMENA 124

Teoria psikoanalitikoa, oro har, afektuen eta emozio sakonen teoria da, eta bere

hipotesiak eta azalpenak oso konplexuak dira erraz erabiltzeko ideia izateko. Teorizazio horrek

errepresioaren oinarrizko printzipioa jasotzen du, hau da, sozializazio-prozesuan, haurtzaroan

gizarteak norbanakoaren sentimendu eta desioetan egiten duena. Jolasak subjektuak

hezkuntza-prozesuan erreprimitutako sentimenduak adierazteko zeregina dauka.

Joan den mendeko lehen hirurogei urteetan psikoanalisiak izan duen kultur garrantzia

hain handia izanik, ez da komeni haren ikuspuntua baztertzea; are gehiago, jolasari

dagokionez, ikuspegi horretatik balio terapeutiko handiko teoria klinikoak garatu dira (Isaac,

1948; Klein, 1955; Aberasturi, 1979, Winnicott, 1979).

Eraikuntza teoriko psikoanalitiko guztien artean, guretzat oso interesgarriak dira

Winnicott-en azterlan klinikoak eta haur-jolasaren bere interpretazio-eredua.

Winnicott-en arabera, jolasteko gaitasunaren jatorri psikologikoa, haurrak amarekin edo

luzaroan zaintzen duenarekin afektiboki erlazionatzeko moduan bilatu behar dugu.

Autore horrek iradokitzen digunez, lehen pertzepzioak eta diskriminazio sozialak

afektibo/kognitiboak dira. Horietan, haurrak, mundu erreala ulertzeko motibazio nagusia

ematen dioten egoerak eta ingurukoaren ordenamendu pertzeptiboaren giltza gisa jokatzen

duten egoerak hautatzen ditu, afektuz kargatuta. Bi irudikapen-multzo handi egiten ditu:

ezaguna dena eta lotura bat sentiarazten diona (ezagutzen dituen objektuak, jolaserako

erabiltzen dituenak) eta ezezaguna, arrotza dena (objektu arrotzak, lehen begiratu batean

izutu egiten dutenak).

Horrela, jolasaren bitartez, objektuak eta pertsonak barne-irudikapenean ludiko eta ez-

-ludiko gisa egituratzen dira. Ludikoek konfiantza eta segurtasuna ematen diote, eta ez-

-ludikoek, mesfidantza eta prebentzioa.

Bizipen ludiko-afektiboek, haur txikiak behar bezalako heldutasun pertsonala izan

dezan, hainbat ikuspegitatik oso garrantzitsutzat jo den komunikazio-diskurtsoa antolatzen dute

(Bruner, 1982; Nicolich, 1977 eta Dunn, 1986, besteak beste). Gero eta bistakoagoa da egoera

horiek esparru pribilegiatua direla lengoaia eta, oro har, komunikazio-estrategiak eskuratzeko

eta garatzeko.

Horrelako egoeren adibidea aurpegia estaltzea/agerian uztea da, agertzea/desa-

gertzea, abesti sinple eta errepikakorrak kantatzea, etab. Jolas horien izaera afektiboa hain

garrantzitsua da, ezen haurren identitate pertsonala eraikitzeko ezinbestekoak baitira.


LANBIDE EKIMENA 125

Esperientzia horien gakoetako bat hauxe da: haurrari ez zaiola erantzunen zehaztasuna

eskatzen, eta objektuak libreki erabil ditzakeela, uneoro nahi duen tonu afektiboaz.

Horrela, jarduera ludiko interaktiboa eta komunikatiboa gainerako jardueretatik bereizi

egiten da, eta haurrari objektuak erabiltzeko eta pertsonekin harremanetan jartzeko gaitasuna

ematen dio, sentimenduak eta emozioak libreki adieraziz.

Winnicott-entzat, horrelako lotura afektiboak subjektuari mundua ulertzeko eta bere

burua ulertzeko modu berezia ematen dio. Jarduera horrek, haren arabera, “hirugarren area

edo zona mentala sortzen du”; hau da, subjektuari “ba... bezala” egoerak ulertzeko gaitasuna

ematen dio (amatxok joan balitz bezala jokatzen du, baina ez da joan; panpinak negar egingo

balu bezala egiten du, baina ez du negarrik egiten), etab.

Hirugarren area mental hori gaitasun sinbolikoa garatzea eta aberastea besterik ez da,

eta eskuratu berria duen lengoaia menperatzea.

Haur-jolasa interpretatzeko eskema kontzeptual psikoafektibo guztietan, eredu hori da

guretzat interesgarriena; izan ere, jolasean gertatzen diren fenomeno interaktiboak ulertzeko

eredua jasotzen duen interpretazio psikoafektiboa eskaintzen du, alderdi emozionalak eta

kognitiboak haur-jolasaren lehen urteetan artikulatuz.

5.1.1.2. Jolasaren teoria funtzionalistak eta naturalistak

Mendearen lehen erdian, nagusi zen Haur Psikologiak azalpen deskribatzaile eta

oinarrizkoa eman zien fenomeno psikologiko guztiei. Ildo beretik, jarduera ludikoari buruz zuen

azalpena jolasak mugimendu-trebetasunak eta tresnak erabiltzea errazten dituelakoan oinarritu

zen. Alabaina, ildo teoriko horrek ez du benetako esplikaziorik ematen jolasaren jatorri edo

izaera psikologikoari buruz. Hala ere, jarduera ludikoa tresnen erabilerarekin lotzeak ikerketa-

-eremu interesgarria zabaldu zuen, Kohler-ek (1935) zehazki garatu zuena, eta gero Bruner-ek

(1972) jolasari eta tresnak menperatzeari buruzko ikerlanetan berriro aztertu zuena.

Zeregin instrumentalak menperatzean eta arazo praktikoak konpontzean jarrera

ludikoek duten eraginari buruzko lanetan, Bruner-ek aurkitu duenez, haurrak jolasten ari direla

uste dutenean eta, aldi berean, manipulazio-arazoak konpondu nahi dituztenean, azkarragoak

eta trebeagoak dira helburua betetzen.

Bestalde, ikuspegi etologikotik, jolasa, bizirauteko jokabideekin batera, gehien aztertu

den jokaera da, beharbada. Ildo naturalista bat aurki dezakegu Groos-en (1901) ikerketa

aitzindarian.


LANBIDE EKIMENA 126

Lehenengo etologoen lanetan jadanik, bizirauteko trebetasunak eta oinarrizko harreman-

-ohiturak mantentzen ikasteko, jarduera ludikoek duten garrantzia ikusten dugu. Jolasak, heldu

gabeko norbanakoen jokabidearen oinarrizko ereduak sortzeko esparrua eskaintzen du, eta

borrokarako eta janaria bilatzeko gaitu egiten du.

Badaude ikerketa etologikoak, jolasa objektuak manipulatzeko esplorazio- eta bilaketa-

-jokabidearekin eta jakin-min naturalarekin lotzen dutenak (Smith eta Dutton, 1979; Eibl-

-Eibesfeldt, 1967).

Smith-ek eta laguntzaileek (Smith eta Conolly, 1972; Smith eta Boulton, 1987 eta 1988)

hainbat ikerketa egin dituzte, itxuraz agresiboa den jokaera ludikoa (borroka ludikoa) funtsezkoa

dela erakusten digutenak, harreman sozialak ikasi eta menperatzeko eta harreman horietan

oreka emozionala izateko, norberaren agresibitatea erregulatzeko eta norbanakoen arteko

kontrola eta distantzia emozionala gordetzeko.

5.1.1.3. Jolasaren teoria kognitiboak Ezagutzarekin erlazionatzen den edozein eremu psikologikoren garapena azaltzeko,

jadanik ezinbestekoa da Piaget-en obra aipatzea, baina jolasa ikasteko esparrutzat hartzen

badugu, laburki begiratu behar diogu.

Piaget-ek jokabide naturala aztertu zuen eta ezagutza-egiturak eraikitzeko berezko

moduekin erlazionatu zuen, jolasaren jatorria subjektuen funtzionamendu adimentsua azaltzeko

ildo kontzeptualen arabera interpretatuz eta esplikatuz, eta haur-jolasaren teoria sistematikoa

eta ebolutiboa eginez (1945).

Jolas sinbolikoaren eta irudikapen-pentsamenduaren jatorria mugimen-eskema egoki-

tzaileen aktibazioan bilatu behar dugu. Eskema ludiko-sinbolikoak eskema sentsoriomotorren

bilakaeraren emaitza dira eta, zentzu horretan, eskema ez-ludikoen berdin-berdinak dira, baina

asimilazio-dosi handiagoa dute, hau da, eskema errealitate objektibora egokitzeko garaian ez

dira hain zurrunak.

Bere obran, Piaget-ek jolasak haurrak mundua ulertzeko hainbat modurekin duen

erlazioa azaldu digu. Horregatik, orain badakigu ekintza ludikoak objektuekin eta ideiekin

jokatzeko modu atsegina dela, eta jolastea gauzen funtzionamendua ulertzen saiatzea dela.

Jolasetako arauek, haurren ustez, jokalarien arteko trukeek eta elkarreraginek izan behar

dituzten logikaren adierazpena dira.


LANBIDE EKIMENA 127

Piaget-en ereduari egin beharreko kritika bakarra hauxe da: ekintzaren logikaren edo

sinboloaren mesedetan, bere obraren lehen zatiko ikuspegi kulturala eta antropologikoa

(Piaget, 1932) alde batera uztea, haur-taldeetan jolas arautuak eta kontzeptu moralak eta

konbentzionalak eskuratzearekin duten erlazioa aztertu zituenean.

Jolas sinbolikoari eta horiek duten faktore epistemologikoari buruzko bere lanak

irakurtzen ditugunean, komunikazioak eta kideen arteko elkarreraginak duten zeregina ez duela

behar adina kontuan hartzen, eta haur-egozentrismoari neurrigabeko garrantzia ematen diola

ikus dezakegu. Gure galdera da ea Piaget-ek, Freud-ek bezala, ez ote duen jolasa bere

adierazpen-alderdian kontsideratzen funtsean, hau da, egitura kognitiboa aztertzeko modu gisa,

eta ez benetan duen balio kognitiboan.

Nolanahi ere, egozentrismoaren kontzeptua eta eskolaurreko haurraren pentsamendua

aurre-logikotzat, preoperazionaltzat eta kontzeptuaurrekotzat hartzea, eta ez bere espezifizitate

positiboan, dira Piaget-en teoria psikologikoaren alderdirik ahulenak.

Planteamendu teorikorik koherente eta globalizatzaileena, eta aldi berean jolasaren

heziketa-erabilera egokiagoa ahalbidetzen duena, Vygotski-ren tesiek ekarritako ikerlanetan eta

hezkuntza-psikologia sobietarraren postulatuetan aurkitzen dugu. Teoria horri soziokognitiboa

deituko diogu. Izan ere, Vygotski-k (1933-1979) jolasa berezko jokabide kognitiboaren modu

jakintzat hartu zuen, ezagutzaren eraikuntzaren eta adimenaren antolamenduaren jatorria

gizarteak subjektuaren ekintzetan duen eraginean dagoela erakusten duelako.

Jolasaren jatorria, Vygotski-rentzat nahiz Piaget-entzat, ekintza da, baina Piaget-entzat

ekintzen antolamendu-konplexutasunak sinboloa dakar, eta Vygotski-rentzat berriz, ekintzaren

zentzu soziala da (kanpotik norabide zehatz batean bideratzen hasten dena) ekintza ludikoaren

ezaugarria eta jolasetan irudikatu nahi denaren edukia. Horrela, jolas guztiak sinbolikoak dira,

eta jolas guztiak arautuak dira, jolas orok norabide bat eta norabide horretan funtzionatzeko

barne-modu bat baitauka; modua araua da, eta norabideak gizarteak haurrari berezko

ekintzari buruz adierazten diona islatzen du. Elkonin-ek (1980) adibide bat jartzen du:

hasieran haurrak goilarea espontaneoki kolpeak jotzeko erabiltzen badu, berehala jaten ari

balitz bezala egiteko balioko du; goilarearen erabileraren zentzu soziala kolpatzeko lehen

ekintzari gainjartzen zaio, eta horrela, jolasek balio sozializatzailea hartzen dute eta

kulturaren transmititzaile bilakatzen dira.

Izan ere, horrela, balio moralak, eguneroko bizimoduaren xehetasun txikiak, pertsonen

izaeraren ñabardura emozionalak, jendeak gertakariez dituen sentimenduak, etab. lasai eta

modu atseginez ikasteko eszenatoki bihurtzen dira jolasak. Jolasaren balio antropologikoak eta

kulturalak Vygotski-ren teorian azalpen psikologiko ezin hobea aurkitzen du.


LANBIDE EKIMENA 128

Vygotski-ren teorian kontuan hartu beharreko beste puntu bat, jolasa beharretik sortzea

da, hau da, frustraziotik. Haurrak bere nahi guztiak berehala lor ditzakeenean, ez du

motibaziorik ekintza ludikoetarako. Ez daukanaren nolabaiteko kontzientzia behar du, edo ez

denarena, neurri batean irudimenezkoa, neurri batean erreala baina oraingoz eskuraezina

duena birsortzearen irudikapena egiteko, errealitatea deformatuz. Horrela ulertu ahal izango

ditugu eskolaurreko haurren irudikapen tipikoak, espazioko heroi edo kausa handien txapeldun

bihurtzen direnean. Behar psikologikorik gabe, ez dago motibazio ludikorik.

Ez dugu nahasi behar jolasaren motibatzailea den desio-egoera hori errepresioaren

ikuskera psikoanalitikoarekin. Vygotski-ren teorian, ez dago emozioen errepresiorik, baizik eta

bulkada epistemologikoa da, jakiteko eta objektuak eta irudikapenak menperatzeko nahia,

irudikapen-jolasera bultzatzen duena.

Beraz, jolasa ez da nia-ren leherketa katartiko, desordenatu eta konpentsatzailea,

baizik eta oraindik menperatzeke dauden eta benetan eskuraezinak diren ezagutza-eremuetan

sartzeko modu lasai eta atsegina. Adibidez, eskolan haurrak haur-rola jokatzen du beti, inoiz ez

da irakaslea; jolasaren bitartez, haurrak irakasle izatea zer den, haren jokabideak zeintzuk

diren, ikasleak haren lekutik nola ikusten diren, etab. esplora dezake. Gauza bera esan

genezake kamioilariaz edo medikuaz. Duela urte gutxiko lan batean (Ortega, 1988) aurkitu

dugunez, orokorrean, haurrek beren berehalako testuinguruko edo, hain hurbilekoa izan gabe,

komunikabideetatik ezagutzen duten eta nolabaiteko informazioa duten testuinguru bateko

edukia duten jolasak hautatzen dituzte.

Horregatik, jolas guztiek, nola edo ahala, subjektuen inguruko masa-kulturako

elementuak izaten dituzte. Horregatik, ez da harritzekoa oraingo haurren jarduera ludikoetan

telebistako elementuak (filmak, iragarkiak, lehiaketak, etab.) aurkitzea, duela zenbait urte

tradizioak eta kultur zeremoniak zeuden eta oraindik ere hala dauden bezalaxe, gorde egin

diren eta jendeak ongi hartzen dituen lekuetan; adibidez, Aste Santuak korrelatu ludikoa dauka

Sevillako haurren maiatzeko gurutzeetan, non xehetasunez imitatzen baitute helduek hogei

egun lehenago egindakoa.

Eskola sobietarreko jolasaren teoriak, hortaz, haurren ezagutzak eraikitzeko garaian

kulturak duen zeregina ulertzeko ikuspegia ematen digu; horrela, jolasa hezkuntzan osoki eta

egoki erabili ahal izango dugu.

Vygotski-ren garapen hurbileko arearen kontzeptua, jolasak dakarren berezko ikaskuntza-

-egoerara aplika dezakegu. Hori ongi ulertu du Bruner-ek (1984), zeinak teoria interesgarri bat

landu baitu esparru edo eszenatoki psikologikoei buruz; esparru horiek egoera batzuk sortzen

dituzte, kanpoko elementuen (objektuak) eta barrukoen (ondorioak kaltegarriak izango ez

direlako konfiantza) ordenamendu jakin batean oinarrituta, egoera horien barruan, jolasean


LANBIDE EKIMENA 129

inplizituki dauden fenomenoei buruz pentsatzen dutena adierazteko, haurrak libre eta ziur

sentitzeko elkarreragin soziala sortzen da. Horrela, jolasak eskaintzen duen komunikazioa eta

berariazko elkarreragin soziala esparru ideala da transakzio sinbolikoak egiteko eta arazoak

lasai eta ziur konpontzeko.

Jolasten ari izatearen kontzientziak gauzak ongi egitearen obligazioa duelako presioa

kentzen dio haurrari. Jolasean, haurra nahastu egin daiteke, “jolasten” ari baita, ez baita egia,

ezta gezurra ere, jolas soila baizik, hau da, berriro has daiteke, eta ekintzak ez du ondorio

negatiborik.

Laburbilduz, eta gero Lekonin-ek landu eta Bruner-ek eguneratu duen Vygotski-ren

teoria oinarritzat hartuta, esan dezakegu jolasa funtsean jokabide soziala dela, ekintza

espontaneoan duela jatorria, baina kulturalki bideratzen dela.

Sinbolikoa eta arautua da, beti zerbait irudikatzea inplikatzen baitu eta jolas orok duen

zentzu sozialaren arauen arabera garatzen baita. Haurrari benetan axola zaiona jolasa da,

jostailuak material lagungarriak dira, oso baliotsuak, baina ez ezinbestekoak. Jostailuak jolasa

bultzatzen du, eta batzuetan jolasa nolakoa izango den erabakitzen du, baina ez du ordezten.

Izan ere, jolastea objektuekin egiten dena baino haratago doan jarduera psikologikoaren mota

jakin bat da.

Jolasak garapen kognitibo, afektibo eta sozialarekin batera bilakatzen dira, haien

izaerak eta esanahiak haurraren nortasun osoa eta inguruko mundua ulertzeko modua

inplikatzen duelako.

Jolas oro esparru edo eszenatoki psikologiko batean burutzen da, non haurra seguru

sentitzen den jokatzeko, sortzaile ideiak adierazteko, eta ideiak aldatzeko (elkarreragin-

-testuinguruak alternatiba hobeak eskaintzen badizkio).

Jolasa berez motibatutako jokabidea da; inor ezin da jolastu, benetan nahi ez badu.

Horregatik, ezin da inposatu, bortizkeriarik gabe, jolasaren zentzua, inposatzen bada, ez baita

jolasa izango jokalarientzat.

Jolasa haurrek duten ezagutza-eskemen trukea egiteko modu naturala da; jolasa

behatzeak haurrak jokoan jartzen dituen gauzei buruz benetan uste duena ezagutzeko aukera

emango digu.

Esparru ludikoak, egoera interaktibo bereziak izanik, ez daude helduentzat itxita; alde-

rantziz, benetan jolastu nahi duen eta jolasten dakien heldua, kide ezin hobea da. Horrek hezi-

tzaileari eszenatoki ludikoa balizko eszenatoki pedagogikotzat hartzeko aukera emango dio.


LANBIDE EKIMENA 130

HAUR JOLASAREN EZAUGARRIAK

• Jokabide sinbolikoa da, sorburu eta garapen soziala dituena.

• Jolas orok berariazko izaera ematen dioten barne-arau batzuk ditu.

• Jolasak bilakaera bat izaten du adinarekin batera, eta une bakoitzean haurrak mundua

ulertzeko duen modua islatzen du.

• Jolas oro zentzua ematen dion esparru psikologiko baten baitan garatzen da.

• Jolasa berez motibatutako jokabidea da.

• Jolasa ideiak eta esperientziak trukatzeko modu naturala da.

• Helduak zeregin garrantzitsua dauka jolasean, baldin eta ludikoki eta positiboki jokatzen

badu jolasa den esparru psikologikoan.

• Jostailuek jolasaren lagungarriak eta orientatzaileak dira, baina ez dute hura erabakitzen.

5.1.2. Jolasa hezkuntza-bide gisa

5.1.2.1. Jolasaren ezaugarriak eta propietateak Jolasa identifikatzen duten ezaugarriak Piaget-en (1946, 154. or.) azterlanetan oinarritzen dira;

besteak beste, honako hauek aipatu zituen:

• Jolasa jarduera autotelikoa da, berez helburua dena, eta ez du jardueraz beraz

gozatzea beste xederik.

• Atsegin hutsagatik jolasten da, hau da, plazerra ematen du, ez baliagarritasuna.

• Errealitatearen egokitzapen libre eta espontaneoa da, berezko arauak dituena eta,

batzuetan, eguneroko bizimoduko baldintzapenetatik bereiziak dituena.

• Ez du antolamendu-seriotasunik, ez dio pentsamendu arrazionalaren logikari jarraitzen.

• Eguneroko gatazkak askatu egiten ditu, ez baititu kontuan hartzen edo irudimenaz

konpontzen baititu, eta beti jolasaren edo jokalariaren alde konpondu ere.

• Beste edozein jarduera burutzeko motibazio gehigarria ematen du, dimentsio

sinboliko atsegina gehitzen baitio.


LANBIDE EKIMENA 131

Huizinga-k (1954) eta Callois-ek (1967) zerrenda honi beste ezaugarri batzuk gehitu dizkiote:

• Jolasak ia beti erakusten du, inkontzienteki bada ere, kanporako irudi estetiko bat,

beste jarduera batetik bereizten duena.

• Emaitzak ezin dira aurreikusi, ezin da jakin nola bukatuko den, eta horrek jolasari

nolabaiteko misterio-kutsua ematen dio, espazioari eta denborari dagozkion mugak

eraldatzen dituena.

Ezaugarri horien arabera, Piaget ohartu zen jolasa ez dela jarduera mota berezi bat, ezin

baitzen ongi bereizi ludikoak ez diren beste giza ekintza batzuetatik, baizik eta jokabidearen

orientazio berezi bat besterik ez zela. Zentzu horretan, hobe litzateke “jolasteaz” hitz egitea, eta

ez “jolasaz”. Jolasa giza bizitza birsortzea da, “...n jolastuz” errealitatearen eraldaketa

sinbolikoa edo imaginarioa egiten duena, non haurrak bere kasa hautatzen baititu gaia,

argumentua, materialak, testuingurua, emaitzak, etab., bizi den mundua interpretatu, asimilatu

eta bertara errazago egokitzeko.

Piaget-en hitzetan, “jolasek baliabide-sare zabala eraikitzeko joera dute, eta haurrari

errealitate osoa asimilatzea ahalbidetzen diote, barneratuz, berriz bizitzeko, menperatzeko edo

konpentsatzeko”. Adibide argigarri bat jartzearren, jolasean rolak hartzeak jolaste sinbolikoan

betetzen den ekintza da, baina askotan jokalariaren nortasunaren elementuak, bere errealitate

familiarrekoak, elkarbizitza baketsuaren arauak edota gizartean nagusi diren balio moralak

azaltzen dira. Bi alderdien arteko osagarritasun-erlazio sotil eta batzuetan arras konplexu hori

da —erreala eta irudimenezkoa— hain zuzen ere, jolasa bizitzarako ikaskuntza gisa definitzen

eta aberasten duena (Franch-Martinell, 1994, 98-103. orr.).

Haurrak, “...n jolaste” horren bitartez, bizi duen guztiari esanahia ematen dio, beretzat

baliotsuak diren errealitatearen alderdiak hautatzen ditu, gauzak egiteak eskatzen duen

esfortzua ulertzen du, eta bizi izandakoa barneratzen du. Jarrera kritiko bat garatzea,

gertakarien aurrean orientazio pertsonala izatea, balioespenak azaltzea eta are iritziak eta

jarrerak adieraztea ere dira jarduera ludikoaren hezkuntza-prozesuaren ondorioetako batzuk.

Ohar bat: balio horiek gehiegi azpimarratzeak, jolasak izan behar duen bat-batekotasunetik eta

berezkotasunetik urruntzen dutenak, hezkuntza-jolasak deiturikoen irudi desitxuratua dakar;

izan ere, neska-mutikoen jolasteko berezko askatasuna eta naturaltasuna murriztea dakarte,

esplizituegiak diren helburu didaktikoak bilatzean.

5.1.2.2. Jolasaren hezkuntzarako aukerak Denbora librea berezko entitatea daukan gai pedagogiko bilakatu aurretik, jolasa hezkuntza-

-ikuspegitik kontsideratu eta instrumentalizatu zen jadanik (Puig-Trilla, 1996, 72. or.). Jarduera

ludikoaren hezkuntza-funtziorik tipikoenetako bat hezkuntzako zereginak girotzeko elementu


LANBIDE EKIMENA 132

motibagarritzat erabiltzea zen. “Gozatuz irakastea” delakoaren printzipio ospetsua da,

batzuetan ludikotasunaren ezaugarri batzuk eskolako egoeretara aldatzea besterik ez dena:

musika, lehia, barregarritasuna bilatzea, etab.

Metodologia horrek tradizio pedagogiko luzea dauka, Aristoteles eta beste zenbait

aldeko famatu eta hainbat adibide ezagun gogora ekartzen dizkiguna, hala nola Horacio-rena

(abezedarioa letra jangarriekin irakasten zuen) edo Locke-rena (irakurtzen dadoak erabiliz

irakatsi nahi izaten zuen). Bestalde, Campe edo Basedow bezalako filantropistek jolasaren

pedagogia oso bat asmatu zuten, curriculum akademikoaren edozein gai irakasteko

(Elschenbroich, 1979, 21. or.).

Jarduera ludikoa heziketarako aprobetxatzeko beste modu bat prestakuntzazko

zereginetarako bideratzea izan zen, helburu pedagogiko nahikoa zehatzen arabera pentsatutako

eta zuzendutako jolasen bitartez. Atal horretan, jolasa hezkuntza fisikorako erabiltzea, garapen

intelektualean eta sentsorialean espezializatutako jolasak, edota Montessori, Decroly, Fröbel eta

abarrek (Michelet, 1977, 10. or.) asmatutako jostailu eta tresnak egongo lirateke. Kasu horietan,

ez da oso ondo bereizten non bukatzen den jarduera ludikoa eta non hasten den zehazki

heziketa, “heziketarako jostailu” famatuen kasuan adibidez. Zaila da jakiten benetako jolasak

diren edota egoera ludiko faltsifikatuak diren.

Aisiaren Psikologia modernoan, jolasak berez dauka heziketa-balioa, eta ez da aurrez

finkatutako helburuetarako baliabidetzat soilik hartzen. Jolasa ez da jadanik baliabide didaktiko

hutsa, baizik eta berez da heziketa-arloa eta -helburua. Jolasa haurraren garapen psikoso-

zialerako ordezkorik ez duen jarduera dela aitortzea da, gainerako eduki pedagogikoez

instrumentalizatu gabe, Denbora Libreko Heziketa modernoaren planteamendua eta aurreko

ikuskera guztiak bereizten dituena. Jolasa ez da denbora Libreko Heziketako jarduera bakarra,

baina bai paradigmatikoenetakoa; izan ere, haurtzaroari dagokionez, pedagogia horren helburu

handietako bat, noski, haurra heziketa-baldintza positiboetan jolastu ahal izateko beharrezko

baliabideak eskaintzea izango da.

Haurrak jolasari bere naturaltasuna eta gogo guztia ematen dizkio, eta horregatik,

jolasa gure bizitzako ikaskuntzarik onenetakoa da. Haurra jolasten ez bada, ia ezin izango dugu

hezi. Beraz, jolasa heziketarako instrumentalizatu aurretik, haurra jolas dadin posible egin

behar dugu. Korronte psikologiko eta pedagogiko moderno guztiak —Gross, Huizinga, Piaget,

Chateau, Elkonin, etab.— bat datoz esaten dutenean haurrarentzat jolasa funtsezko beha-

rrizana dela, bizitza heldurako prestatzen laguntzen diona.

Gogoan izan behar dugu jolasa dela haurren zeregin ia bakarra 5 urtera bitartean,

garrantzitsuena 10 urtera bitartean, oso beharrezkoa 15 urtera bitartean, eta nahiko

komenigarria adin horretatik gora. Beraz, garbi dago haurrek jolastu egin behar dutela


LANBIDE EKIMENA 133

osasuntsu eta zoriontsu hazi daitezen. Ondorio gisa, esan dezagun jolasaren heziketa-balioa

haurraren besterenezineko eskubidetzat berretsi zuela Haurraren Eskubideen Deklarazio

Unibertsalak (1959) bere 7. artikuluan:

“Haurrak jolasez eta dibertsioez gozatuko du, eta jolas eta dibertsio horiek heziketaren

helburuekin bat egin beharko dute; gizarteak eta agintari publikoak eskubide hori bete dadin

ahaleginduko dira”.

Garbi dago jolasak duen heziketa-garrantzia; izan ere, jolasaren bitartez, haurra:

- Dibertitu egiten da eta pozik sentitzen da

- Aske adierazten du nahi duena

- Bere nortasuna aurkitzen du

- Inguruko mundua esploratzen du

- Bere gaitasun intelektualak eta psikomotorrak garatzen ditu

- Sozialki besteekin eta taldean erlazionatzen da

- Erantzukizunak eta juzkatzeko gaitasuna hartzen ditu

- Arau moralen balioa ulertzen du

- Bere kulturaren ezaugarriak ezagutzen ditu

- Helduen munduan integratzen da

- Trebetasun batzuk ikasiz errealitatea eraldatzen du

- Sormena eta irudimena lantzen ditu

Esandakoa zertxobait ordenatuta, jarduera ludikoak nortasunaren funtsezko sei alderdi-

ren garapena bultzatzen du. Hauek dira alderdiak:

1. Fisikoa/motorra: indarra eta abiadura areagotzen dira, mugimenduen koordina-

zioan, lateralitatean eta sentimenen pertzepzioan lagunduz, keinuen zehaztasuna

eta lengoaia hobetuz, etab.

2. Intelektuala: egoerak hobeto ulertuz, estrategiak landuz, gertakariak aurreratuz eta

arazoak konponduz; horrek guztiak ikuspuntu egozentrikoak erlatibizatzen laguntzen

du, eta pentsamendu logiko objektiboa eraikitzen.


LANBIDE EKIMENA 134

3. Sormenezkoa: irudimena eta pentsamendu sinbolikoa indartuz eta eskuzko tre-

betasunak garatuz.

4. Emozionala: autoafirmazioaren kontrola bultzatuz, bizi izandako egoerak asimilatuz

eta landuz, mundu sinbolikoan eta imaginarioan errepikatuta, izaera traumatikoa edo

agresiboa galtzen duten gertakarien aurrean frustrazioa gaindituz.

5. Soziala: elkarbizitzako arauen ikaskuntza moralerako egoerak proposatuz, kolekti-

boki sortutako eta mantendutako egoera imaginarioetan parte hartuz, harremanen

mugak eraikitzen laguntzen duten rolak eta funtzio sozialak onartuz, elkarlana

taldeko lan-tresnatzat hartuz eta besteekin ados jarriz, zereginen erantzukizuna

denen artean hartzeko.

6. Kulturala: eguneroko testuinguru sozialetik hartutako erreferentzia-ereduak imitatuz;

hori ikasteko eta helduen mundura egokitzeko bitartekoa da, eta hainbat faktoreren ara-

berakoa izango da, hala nola area geografikoa, klima-baldintzak edo garai historikoa.

5.1.2.3. Jolas- eta jostailu motak

▪ Psikologia ebolutiboaren ikuspuntutik egindako sailkapena. Eskema ebolutiboa

Jolas batzuk eta besteak bereizteko normalean erabiltzen den irizpidea adinarena da, Piaget-ek

egindako sailkapen tradizionalaren arabera. Bistakoa da 2 urteko haurrek eta 11koek ez dituztela

jolas berberak. Jolas-aldaketa, haurren artean, beren psikologia ebolutiboarekin bat dator, eta

pertsonarteko harremanek erabakitako sozializazio-faktoreen, familiatik gero eta gehiago alden-

tzearen, hezkuntza-instituzioetan sartzearen eta denbora libreko zentroren batean parte hartzea-

ren araberakoa izaten da. Ikuspegi psikoebolutiboaren arabera, jolasa hiru motakoa izan daiteke:

1. Ariketa-jolasa: aldi sentsoriomotorrean, bizitzaren lehen hilabeteetan. Jarduera motoreak

errepikatzea da; hasieran helburua autonomia pertsonalerako trebetasunak hartzea zen,

baina azkenean gorputz-mugimenduaren plazer hutsagatik egiten dira, eta ikasitakoa sen-

dotzeko balio dute. Jolas indibiduala da, nahiz eta batzuetan haurrak helduek estimulatzen

dituzten, arreta jartzeko edota mugimendu-jarduera landuagoak errazteko ariketen bitartez.

2. Jolas sinbolikoa: 2-7 urte bitartean. Haurrak sinboloak erabiltzen dituen jarduerak

garatzen ditu, ekintzaren bat egiten ariko balitz bezala, baina benetan egin gabe.

Bizitza errealeko gertakariak imitatzen ditu, bere beharrizan ludikoen arabera aldatuta,

eta objektuek esanahi bat hartzen dute jardueran: paper-zatiak bileteak dira, boligrafoa

xiringa da, etab. Jostailuak horrelako jolasen lagungarriak dira, eraikuntzazkoak batez

ere. Errealitatea birsortzean, haurrak gehien ezagutzen dituen rol sozialak ere

antzezten dira: gurasoak, medikua, irakaslea, txoferra, dendaria, etab., horiek guztiak

haurraren interpretazio pertsonalistaz.


LANBIDE EKIMENA 135

3. Jolas arautua: 6 urtetik nerabezarora bitartean. Taldean egiten den jolas soziala da, arau

batzuekin eta denek errespetatu beharreko rolak banatuta. Jarduera horretan, bi alderdi

osagarri daude: elkarlana, guztien laguntzarik gabe ez baitago jolasik, eta lehia, normalean

norbanako edo talde batek irabazten baitu. Horrek bestearen ikuspuntuan kokatzea eska-

tzen du, hari aurrea hartzeko eta irabazten ez uzteko eta, halaber, koordinazio-estrategiak

lantzea, oso garrantzitsuak baitira garapen sozialerako eta egozentrismoa gainditzeko.

Ikus dezagun orain haurtzaroan nola gauzatzen den jolas mota horietako bakoitza, adinaren eta

maila psikoebolutiboaren arabera. Horretarako, sei etapa bereiz ditzakegu:

Lehen etapa bizitzaren lehen urtea da, urte eta erdira bitartekoa, gutxi gorabehera.

Hasieran, haurra ez da ibiltzeko gai oraindik, eta ezin du ia bereizketarik egin gauza batzuen

eta besteen artean, edota pertsonen artean. Lehen jolasak haurrak jarduera sentsoriomotorrak

inolako helbururik gabe, dibertsio hutsagatik, egiten dituenean hasten dira. Gutxi gorabehera 6

hilabete dituenean, haurra bere gorputzaren hainbat atalekin ibiltzen da jolasean, bere gorputza

esploratzeko, eta geroxeago inguruko objektuak manipulatzen hasiko da, errealitatea ezagutzeko

eta motrizitate fina garatzeko. Jarduera horri jolas funtzionala edo ariketa-jolasa deitzen diogu.

Jarduera sentsoriomotor asko jolas bilakatzen dira inolako helbururik gabe errepikatzen

direnean, eta ikasitako erreflexuak finkatzeko balio dute. Jolas indibiduala da, baina helduek

oso estimulazio-zeregin garrantzitsua dute, haur txikia ekintzara bultzatzean.

Bigarren etapa urte eta erditik 4 urtera bitartekoa da. 2 urte inguru dituenean, haurra

mugimendu-jarduera landuagoak egiten hasten da, eta hori dibertigarria da beretzat, korrika

ibiltze hutsa adibidez. Horri jolas iskanbilatsua deitzen zaio, normalean taldean egiten diren

lasterketa, harrapaketa, jauzi, borroka, kolpe eta barreak baitira. Haurrak gero eta gehiago nahi

izaten du gurasoekin edo beste helduren batekin jolastu, mugimendu-premiak baititu; horixe

izaten da kilima, txalo, ezkutaketa, “arre-konkon” ibiltzeko eta kulunkatzeko beste hainbat

jolasen unea. Heldua haurraren interesgune bilakatzen da, hura behatzera eta imitatzera

jolasten baita. Horregatik, pixkanaka, jolas sinbolikoa edo fikziozkoa agertuko da, non haurrak

objektuak erabiltzen dituela edo ekintzak burutzen dituela irudikatzen duen, benetan hala egiten

ez badu ere. Objektuek esanahi sinbolikoa hartzen dute jardueraren testuinguruan, eta haurrak

helduen bizitzan ohikoak diren rol sozialak betetzen ditu. Horrelako jarduerak haurraren

gustukoa izango litzatekeen bizitza birsortzea izango lirateke eta, horregatik, nahiko

menperatzailea izaten da objektuekin nahiz pertsonekin. Adibidez, haurra konturatu egiten

da helduak jolastera noiz behartzen duen, eta hura jolasean sartzea gogoko ez badu,

berehala errefusatuko du, ezbairik gabe. Bestalde, bere afektu-premia handia dela-eta,

animismoa sarritan agertuko da, hau da, gauzei nortasun propioa eta balio afektiboa

ematea; panpinak bere lagunik onenak izango dira.


LANBIDE EKIMENA 136

Hirugarren etapa 4-6 urte bitartean izaten da, gutxi gorabehera. Eskolan hasteak

aldaketa sakona eragiten du bizitzan, eta sozializaziorako bide neketsuaren hastapena izaten

da. Jakina, lehen unean, haurra nahiko berekoi eta barnerakoi agertzen da, jolasari dagokionez.

Hainbat autorek bakarrizketa kolektiboaz edo jolas paraleloaz hitz egin dute, haur asko espazio

berean baina mundu imaginario erabat indibidualetan dauden egoera deskribatzeko.

Besteekiko axolagabetasun horren erakusgarri diren jolasak dira marrazkiak, plastilina,

sukaldetxoak edota eraikuntza-jokoak. Etapa horretan asko garatzen da irudimena, batez ere

ipuinen bidez, horien bitartez haurra fantasiazko pertsonaia eta egoerekin identifikatzen baita.

Halaber, helduek egiten dutenaren imitazio-jolasak daude, hala nola istorio konpartituak,

keinuak dituzten abestiak, erritmoa koordinatzeko ariketak, etab. Musika arretagune ga-

rrantzitsua da haurrentzat. Pixkanaka, jolasa sozializatu egiten da; haurrari ez zaio jadanik

bakarrik jolastea gustatzen, eta 5 urte aldera, lehen jolas kolektiboak agertzen dira. Jolas

sozialak dira, helduen bizitzaren imitazio-irudikapenak, haurrek taldean elkarrekin egiten

dutena, hala nola “familietara jolastea”, “medikuetara”, “supermerkatura”, etab. Antzezten diren

pertsonaiei dagokienez, bi motakoak dira: estereotipatuak, beren lanbidea edo jarduera

ezaugarritzat dutenak (ama, polizia, haur txintxoa) eta errealitatekoen antzekoak izaten

ahalegintzen direnak; eta fikziozkoak, ipuinetatik edo filmetatik ateratakoak, aurretik erraz igarri

ezin direnak eta jolasean abstraktuki parte hartzen dutenak, hau da, haurrek haiekin hitz egiten

dute edo gauzak egiten irudikatzen dituzte, baina ez dute ezaugarri jakinik.

Laugarren etapa, 6-10 urte bitartekoa, eskolako garaia da berez, eta hori funtsezko une

sozializatzailea da haurren bizitzan. Izan ere, orain jolasa beti da kolektiboa, eta besteen

partaidetza aintzakotzat hartzen da. Haurra arauak onartzen hasten da, jarduera ludikoaren

garapenaren osagai erregulatzaile gisa, eta horregatik da jolas arautua. Gehienetan, arau

horiek egiturara eta arauetara egokitzea eta haien errespetatzea beste zentzurik ez dute, eta

horixe da txapen edo kaniken jolasen kasua. Halaber, tranpa famatuak agertzen dira,

irabazteko irrikaren eta haurraren berezko egozentrismoaren eraginez. Kontuan hartu behar

dugu orain arte, jolas sinbolikoan, inork ez zuela irabazten, eta jolas arautuan, berriz, hori

funtsezkoa da. Tranpek animatzailea jolasen eta arauen azalpenekin oso kontuz jokatzera

behartuko dute eta, jakina, jolasaren praktika zaintzera. Arauek ikaskuntza morala egiteko balio

dute, zer dagoen ongi eta zer gaizki erabakitzen dute, zeinek agintzen duen esaten dute, etab.

Haurraren garapen morala arauak ez errespetatzetik haien zehatz-mehatz betetzeraino

bilakatzen da, eta 10-11 urtetan, taldea zein arau erabiliko dituen erabakitzeko ados jartzen da,

eta, beharrezkotzat jotzen badu, aldatu ere egingo ditu. Jolas horietan, ekintzak eta mugi-

menduak berebiziko garrantzia dute, eta horren erakusgarri dira “Erreskatea”, “Ezkutaketa”,

etab.en adibideak. Adin horri dagokion elkarlana/lehia aldagaiak etengabe erabakiko du

pertsonarteko harremanen norabidea.


LANBIDE EKIMENA 137

Bosgarren etapa, 10-15 urte bitartekoa, bitan banatzen da. 10 urteaz geroztik,

taldekako jolasak agertzen dira, pertsonen eta egoera ludikoen kopurua handituz. Haurra bete-

-betean sartzen da jolasean, haren bitartez errealizatzen da, eta adiskide minak egiten ditu.

Une horretan lehiaren zentzua muturreraino areagotzen da, eta horregatik gero eta garrantzi-

tsuagoak dira kirolak eta proba-jokoak, gymkhanak adibidez. Udako kanpalekuetako abentura-

-jokoak ere oso estimatuak dira. Baina, 13 urtetik aurrera, nerabezaroaren ateetan, jolasak

bizipen-indarra galdu egiten du eta arazo pertsonalen ihesbide bilakatzen da. Gero eta

bereizketa handiagoa dago mutilen interesguneen —lehiazko borroka-jokoak— eta nesken

interesguneen —joko afektiboak edo xerazkoak— artean.

Seigarren eta azken etapa 15 urtetik aurrerakoa da, nerabezaroan, eta jolasa bizi-

-jarduera gisa hor bukatzen da. Jarduera ludikoa orain ez da hain beharrezkotzat jotzen, ez

baitu benetan nahi dena ematen, beraz, bertan behera uzteko joera dago. Zentzu horretan,

talde-dinamikak balioesten dira, nahiko definituta dauden elkarreragin sozialeko helburu batzuk

dituztenak. Pertsonarteko harremanen mundua izango da adin honetako interesgune handia,

eta jolasa benetako bizitzaren arlo zehatz batzuetara aldatzen da, ligatzera adibidez.

Horregatik, garrantzia dute bilerek eta aterpeko denbora-pasek, hala nola mahai-jokoek,

gehiago baitira elkarbizitzarako bitarteko berezko helburu baino. Horrez gain, moldeak edo

oztopoak haustea dakarren guztia, muturreko egoeretara hurbiltzea eta abentura-giroa bizitzea,

atari zabaleko teknikak, ibilaldiak, kirol arriskutsuak, jolas-parkeko atrakzioak, bideo-joko

sofistikatuak, etab.

Ais

iald

iko

anim

azio

a

LAN

BID

E EK

IMEN

A

138

* E

SK

EM

A E

BO

LUTI

BO

A

2 –

5 U

RTE

HA

UR

HA

UEK

NO

LAK

OA

K D

IREN

2

– 3

UR

TE

- Tr

ebet

asun

ber

riak

ikas

tea

jost

agar

ria d

a ha

ient

zat.

- H

izku

ntza

azk

ar ik

aste

n du

te.

- A

rris

kuar

en n

olab

aite

ko z

entz

ua b

adut

e.

- E

skue

n et

a be

hatz

en tr

ebet

asun

a ar

eago

tu

egite

n da

. -

Azk

ar z

apuz

ten

dira

, oso

inde

pend

ente

ak

dira

, nah

iz e

ta o

rain

dik

men

peko

tasu

na iz

an.

- Fa

milia

ko e

szen

ak b

irsor

tzen

ditu

zte

3 –

5 U

RTE

-

Arr

eta-

denb

ora

luze

agoa

dut

e.

- Tx

orak

eria

k eg

iten

ditu

zte,

bih

urria

k di

ra e

ta

batz

ueta

n ez

dut

e ga

rbi h

itz e

gite

n.

- A

sko

hitz

egi

ten

eta

gald

etze

n du

te.

- B

eren

treb

etas

un fi

siko

ak e

teng

abe

prob

atze

n di

tuzt

e.

- S

entim

endu

ak jo

las

dram

atik

oeta

n er

akus

ten

ditu

zte.

-

Lagu

neki

n jo

last

ea g

usta

tzen

zai

e, e

ta e

z du

te g

aldu

nah

i iza

ten.

-

Kon

parti

tu e

gite

n du

te, e

ta b

atzu

etan

tx

anda

k go

rdet

zen

ditu

zte.

OIN

AR

RIZ

KO

PR

EMIA

K

-

Esp

erim

enta

tzea

-

Mug

itzea

-

Ekin

tza-

joko

ak

- Ja

uzi e

gite

a -

Kor

rika

ibilt

zea

- Ja

urtit

zea

- O

reka

reki

n jo

last

ea

- H

eldu

en m

ugim

endu

ak e

ta

ekin

tzak

imita

tzea

-

Eki

ntza

k er

repi

katz

ea

- B

eren

bur

ua a

dier

azte

a -

Era

ikitz

ea

- Jo

last

eko

lagu

nak

izat

ea

- S

ailk

atze

a -

Jaki

nmin

ez b

egira

tzea

-

Irudi

katz

ea

JOST

AIL

UA

K

M

otriz

itate

a -

Hiru

gur

pile

ko e

ta p

edal

eko

bizi

klet

ak, a

utoa

k, tr

izik

loak

, zal

diak

eta

m

ugim

endu

a du

ten

jost

ailu

guz

tiak

- Za

buak

, pilo

tak,

heg

azki

nak,

tren

ak

- Ja

urtit

zeko

, kar

gatz

eko

eta

desk

arga

tzek

o ob

jekt

uak

- U

reta

rako

jost

ailu

ak

- P

alak

eta

kub

oak

Mot

rizita

te x

ehea

-

Zurg

in-b

anku

a -

Mai

lua

eta

iltze

txik

iak

ditu

en e

kipo

a -

Era

ikun

tzak

eta

aho

kadu

rak,

puz

zlea

k -

Eba

kitz

eko

pape

ra, m

utur

biri

bild

un g

urai

zeak

-

Kol

oret

ako

arka

tzak

, beh

atze

tara

ko p

intu

ra

- P

last

ilina

eta

mol

deat

zeko

buz

tina

Adie

razp

ena

- A

best

ien

eta

ipui

nen

grab

aket

ak

- A

best

i her

rikoi

en d

isko

ak, k

aset

eak

- A

rbel

a et

a kl

ario

nak

- Ip

uina

k, li

buru

ak e

ta is

torio

labu

rrak

-

Mus

ika-

tresn

ak

Jola

s si

nbol

ikoa

-

Pan

pina

k (g

arra

ntzi

tsua

da

gorp

utz-

atal

ak z

ehaz

tea)

eta

osa

garr

iak

- S

ukal

detx

oak

- La

nbid

eeta

ko tr

esne

ria: m

edik

uak

- G

araj

eak

- Te

lefo

noak

-

Moz

orro

tzek

o ar

ropa

, mak

ilaje

a -

Ani

mal

iak

Ais

iald

iko

anim

azio

a

LAN

BID

E EK

IMEN

A

139

6 –

10 U

RTE

HA

UR

HA

UEK

NO

LAK

OA

K D

IREN

-

Jend

eare

ngan

ako

jaki

n-m

ina

area

gotz

en d

a et

a m

undu

ak o

roko

rrea

n no

la fu

ntzi

onat

zen

duen

jaki

n na

hi d

ute.

- Ira

kurr

i, id

atzi

, ist

orio

ak k

onta

ditz

aket

e (b

eren

er

ara)

. 7. u

rte in

guru

an, g

ehie

nek

bada

kite

ba

tuke

ta e

ta k

enke

ta e

gite

n, o

bjek

tu e

ta

bene

tako

ego

erak

era

biliz

ger

o.

- P

ixka

naka

, ber

en e

kint

zen

azke

n em

aitz

az

inte

resa

tzen

dira

.

- K

onfia

ntza

geh

iago

dut

e be

ren

trebe

tasu

n fis

ikoe

tan.

- M

irest

en d

ituzt

en h

eldu

ek e

gite

n di

tuzt

en

lane

ngat

ik in

tere

sa e

raku

sten

dut

e.

- S

entim

endu

ak a

dier

azte

ko e

ta k

ontro

latz

eko

gauz

a di

ra, b

aina

ora

indi

k he

ldue

n be

harr

a du

te la

saitz

eko.

Hau

r ask

o ga

i dira

bes

teei

eu

ren

kabu

z la

gunt

zeko

tald

e-ja

rdue

reta

n, e

ta

eure

n ar

tean

ara

zoak

kon

pont

zeko

.

- O

rain

dik

afek

tu e

ta la

gunt

za h

andi

a es

katz

en

dute

. Hau

r geh

iena

k le

hiak

era

gind

ako

estre

setik

bab

estu

beh

ar d

ira, e

ta o

ngi e

gite

n du

ten

eta

egin

dez

aket

en g

uztia

n he

ldue

n la

gunt

za e

ta g

oxot

asun

a be

har i

zate

n du

te.

OIN

AR

RIZ

KO

PR

EMIA

K

- Ta

ldea

n jo

last

ea

- K

olab

orat

zea

- Ik

ertz

ea

- P

inta

tzea

eta

mar

razt

ea

- E

raik

itzea

-

Sor

tzea

-

Mun

tatz

ea e

ta d

esm

unta

tzea

-

Jola

s ar

autu

ak

- R

olak

joka

tzea

eta

ant

zezt

ea

JOST

AIL

UA

K

Mot

rizita

tea

- Bi

zikl

etak

, mon

opat

ina,

pat

inet

eak,

pat

inak

, pilo

tak,

bal

oiak

, sas

kiak

-

Sok

a et

a sa

ltatz

eko

gom

ak, u

ztai

ak, b

oloa

k -

Hon

darre

rako

jost

ailu

ak

- Lo

rate

giko

tres

nak,

egu

rrez

ko e

ta m

etal

ezko

org

atxo

ak

- K

irol-e

kipo

a M

otriz

itate

xeh

ea

- D

esm

unta

dai

tezk

een

jost

ailu

ak: e

raik

untz

ak, m

ekan

oak,

m

osai

koak

, puz

zlea

k -

Esk

uz m

ugitz

eko

auto

ak, g

araj

eak,

urr

utiti

k gi

datu

tako

aut

oak,

tren

el

ektri

koak

, kol

oret

ako

arka

tzak

eta

arg

izar

ia

Adi

eraz

pena

-

Ipui

nak

eta

anim

alie

n et

a la

ndar

een

libur

uak,

hiz

tegi

a, o

roim

ena,

ga

lder

ak e

ta e

rant

zuna

k la

ntze

ko jo

stai

luak

-

Mus

ika-

tresn

ak

- A

dier

azpe

n pl

astik

oko

jost

ailu

ak

Jola

s si

nbol

ikoa

-

Pan

pina

k, p

anpi

n-ar

ropa

k, a

utoa

k, p

anpi

n-al

tzar

iak

- M

ozor

roak

: med

ikua

, lor

azai

na, p

aila

zoa,

suh

iltza

ilea,

eta

mak

ilaje

a -

Txot

xong

iloak

B

este

zen

bait

- E

sper

imen

tu-jo

lasa

k -

Mik

rosk

opio

a et

a te

lesk

opio

a -

Kro

moa

k, a

lbum

ak

- Jo

stai

lu e

lekt

roni

koak

-

Pun

teria

-jost

ailu

ak

Ais

iald

iko

anim

azio

a

LAN

BID

E EK

IMEN

A

140

10 U

RTE

TIK

GO

RA

HAU

R H

AUEK

NO

LAKO

AK D

IREN

P

ents

amen

du a

bstra

ktua

ren

gara

pena

, eta

hon

ako

hau

daka

r du

horr

ek:

- Iri

tzia

k em

atek

o ga

itasu

na.

- G

erta

karie

n ka

usa

bila

tzek

o ga

uza

da.

- P

lani

fikat

zeko

gau

za d

a.

- B

alio

en e

ta id

eal h

andi

en m

undu

a au

rkitz

en d

u.

- A

razo

pol

itiko

, soz

ial e

ta e

rlijio

soak

juzk

atze

ko

gauz

a da

. -

Ber

e go

rput

zare

n et

a se

xuar

en n

orm

al-

tasu

nare

n ar

azoa

k ke

zkat

zen

du.

- A

utoa

firm

atze

ko b

ehar

ra d

auka

. -

Orig

inal

a iz

atek

o be

harr

a da

uka.

-

Nor

bait

izat

eko

beha

rra

dauk

a: h

eldu

ek k

ontu

an

har d

ezat

en.

- A

mes

laria

k di

ra.

- B

eren

aha

lmen

ak b

ehar

bai

no g

ehia

go

balio

este

n di

tuzt

e.

OIN

ARR

IZKO

PR

EMIA

K -

Elk

arla

nean

arit

zea

- Le

hian

arit

zea

- A

raue

kin

jola

stea

eta

ara

uak

sortz

ea

- E

raik

itzea

-

Asm

atze

a -

Bild

umak

egi

tea

- S

ortz

ea

- Ik

ertz

ea

JOST

AILU

AK

M

otriz

itate

a -

Biz

ikle

tak,

mon

opat

ina,

pat

inet

eak,

pat

inak

, ba

loia

k, s

aski

ak

- K

irol-e

kipo

a M

otriz

itate

xeh

ea

- G

alde

ra-e

rant

zune

n jo

koak

-

Adi

eraz

pen

plas

tikok

o jo

stai

luak

Be

ste

zenb

ait

- E

sper

imen

tu-jo

lasa

k -

Mah

ai-jo

stai

luak

: est

rate

gia-

joko

ak, s

ozia

lak

- Jo

stai

lu e

lekt

roni

koak

-

Pun

teria

-jost

ailu

ak


LANBIDE EKIMENA 141

▪ Aisiaren pedagogiaren ikuspuntutik egindako sailkapena

Jolas-ereduen ezaugarririk funtsezkoenak abiapuntutzat hartuta, R. Callois-ek honako sailkapen

hau proposatu zuen (Monera Olmos, 1985, 113-114. orr.):

• Lehia-jokoak: kirolak, estrategiako joko intelektualak.

• Zorizko jokoak: zozketak, kasinoak, feriak, loteriak, aztiak.

• Simulazio-jokoak: antzerkia, zirkua, inauteriak, rol-jokoak, talde-dinamikak.

• Arrisku-jokoak: akrobaziak, karruselak edo aztoramen fisikoa bilatzen duten abenturak;

eta halaber beldurrezko egoerak, desorientatzaileak edo izugarriak, antsietate

psikikoa sortzen dutenak.

Ikuskera unibertsal hori nahiko garbia bada ere, denbora libreko animatzaileentzat, hala ere,

haurrekin kanpaleku, aisia-zentro, opor-elkarte, eta abarretan egiten diren jolasen benetako

baldintzetara egokituagoa den sailkapena egitea interesatzen zaigu. EALA Atari Zabaleko

Eskolan, horrela pentsatu dugu (Sánchez-Mayoral, 1994):

a) Barruko jolasak Espazio itxi batean egin behar diren guztiak, eta ia beti animatzeko eta giroa sortzeko izaten

dira; jolas laburrak eta sinpleak izaten dira. Hainbat aukera daude hemen:

- Gau-emanaldiko jolasak: kanpalekuetako gau-emanaldietakoak izaten dira, haur-talde

txikientzat; gainerakoek jolasean zeharka hartzen dute parte, txantxan edo misterioan

konplize gisa jokatuz (ad. “momia”).

- Hainbat baliabide ludiko: klasean, lokalean edo kanpora irten ezin den egun euritsuetan

erabiltzen diren jarduera ludikoak; aurrekoak ez bezala, parte-hartze handikoak dira, eta

jokalari guztiak aktiboki inplikatzen dira (ad.: “tip eta tap”).

- Mahai-jokoak: denbora-pasa intelektualak edo zorizkoak; horien inguruan jokalari kopuru

txiki bat biltzen da, estatikoki parte hartzeko (ad.: “partxisa”).

- Adierazpen plastikoko jolasak: eskolaurreko fitxa tipikoetatik (non haurrek indibidualki

pintatzen eta ebakitzen duten) hasi eta eskuzko sormeneko lantegietara doaz; adina

zenbat eta handiagoa izan, orduan eta elkarlan gehiago egon daiteke jarduera horietan,

neska-mutilen talde osoa inplikatuz jolasa irudikatu eta prestatzeko prozesuan (ad.:

“hondakin-materialez jostailuak egitea”).

- Joko dramatikoak: hauxe da jolas sinbolikoaren mundua berez, errealitatea irudikatzeko

nahiz imitatzeko. Istorio konpartituetatik eta “rol-joko” ospetsuetatik hasi eta antzerki-

-inprobisazioraino iristen dira (ad.: “denbora-makina” deitutakoan jolastea).


LANBIDE EKIMENA 142

- Talde-dinamikak: animatzailearentzat askoz zehatzagoa den talde-ekintzako helburua

edo xede soziometrikoa duten jolasak dira. Hemen sartu ditugu, nerabezarora bitartean

zaila baita dinamikak eta jolasak haurrentzat izan dezaketen izaera eta efektu ludikoa

bereiztea (ad.: “saski nahasia”).

b) Kanpoko jolasak Espazio zabalak eta irekiak behar dituztenak dira; oso sarritan egiten dira udako kanpalekuetan

eta antzekoetan. Barrukoak baino nahiko luzeagoak eta konplexuagoak izaten dira, bai pres-

taketari, bai garapenari dagokionez, eta batez ere arauei dagokienez. Mota askotakoak daude:

- Jolas laburrak: jolas askotarikoak eta iraupen labur edo ertainekoak dira, jolas edo

jarduera gogor edo luzeagoei ekin baino lehen motibatzeko erabiltzen dira, edota

denbora-tarte labur bat dagoenean (ad.: “zapia”).

- Kirol aurreko jolasak: kirol ezagunen aldaera irudikorrak dira, pistetan eta naturan

jokatzen direnak. Batzuetan elkarlanekoan izaten dira eta, oro har, kirolaren jatorrizko

helburuari zailtasunen bat gehitzen zaio, hala nola jokalari gehiago jartzea edo tresna

bereziren bat sartzea (ad.: “futbol-tenisa”).

- Stalking jolasak: boy-scouts delakoek asmatua, helburu nagusia haurra naturan bere

kasa ibiltzea da, orientatzen ikas dezan, beldurra gal dezan, etab. Mozorrotzeko,

zelatatzeko, borrokan eta segika ibiltzeko jolasak dira, eta naturako elementuak erabiltzen

dituzte, hala nola haitzak edo landareak, ezkutatzeko eta lurraldeak zedarritzeko, etab.

- Orientatzeko jolasak: pista, seinale, plano, mapa, iparrorratz etab.en bitartez, gauzak

aurkitu edo lortzera daraman bidea aurkitzen da. Asko garatzen dituzte pertzepzioa eta

ikusmen-zolitasuna, eta askotan mendi-martxa baterako edo atari zabaleko lantegi

baterako motibagarritzat erabiltzen dira (ad.: “bilaketa”).

- Lehiaketa-jolas handiak: bi talde handiren arteko borroka handiak edo lehiak dira, eta

ahalik eta preso gehien harrapatzea da helburua, edota aurkarien altxorra eskuratzea

(ad.: “matrikulak”, “banderak”).

- Egun osoko jolasak: egun osoa edo bi egun irauten dute, eta mendi-ibilaldiak, vivac-a eta

naturan bizirik irauteko beste hainbat teknika konbinatzen dituzte, orientazioarekin eta

lehiakide diren beste taldeak zelatatzearekin batera. Desgaste fisiko handia eragiten dute

eta helburua sariren bat bilatzea izaten da (ad.: “pirataren altxorra”).

- Proba-jokoak: oso motibagarriak izaten dira; hainbat joko edo proba labur egiten dira, eta

hor izandako arrakastak edo porrotak ekipoen arteko lehia orokorrean puntuazioa

emateko balio du. “Olinpiadak” dute izena probak kirolezkoak badira, “Gymkhanak”

ludikoak badira, “Antzarak”, oinarritzat joko horren taula hartzen badute, eta “Kinielak”

aurkarien bi zutabe aurrez aurre jartzea badira.


LANBIDE EKIMENA 143

- Gau-jokoak: aurreko edozeinen egokitzapenak izan daitezke, baina ilunpean egin behar

izaten dira; normalean, haurrek gauari beldurra galtzeko erabiltzen dira, gauaz zentzu

ludikoaz gozatzeko aukera emanez (ad.: “txistuak”).

- Kanpalekuko jokoetarako baliabide ludikoak: aipatutako gau-emanaldikoak bezalakoak

dira, baina beren ezaugarriak direla-eta, zerupean egin behar dira, urez edo suaz jolasten

delako, edota espazio irekiak behar dituztelako.

- Ur-jokoak: igerilekuan, hondartzan edo ibaian jokatzen dira, eta gymkhana moduko

proba txikiak izan daitezke, hala nola zerbait aurkitzeko urpean igerian ibiltzea, edota

“ur-gudu” tipikoak.

- Aurkikuntzak: hiri-jokoak ere deituak, udalerri bateko kultur ezaugarrien nondik-norakoak

ikertzea eta aurkitzea baita helburua. Horretarako, beharrezkoa da haurrek udalerri

horretako ohiturak, historia eta artea ikertzea, biztanleekin zuzenean kontaktatuz edo

erantzunak emango dizkieten pistak bilatuz.

- Kermezak: joko herrikoiak dira, herrietako jaietako tipikoak, udalerriko ospakizunen

arabera edota haurrek beraiek feria edo azokatxoa antolatuz egin daitezkeenak (ad.:

Donibane-zuhaitza”).

5. 2.- Ludotekak

5.2.1. Zer dira ludotekak?

Denbora libreko entitate batek ezin du jolasa sortu. Jolasa, berezkoa denez, ezin da

kanpotik sortu. Bide horretatik egindako ahalegin orok jolasaren ezaugarririk berezkoena

—iragankorra, behin-behinekoa, aldakorra, irudimenezkoa, etab. izatea— ezabatuko luke.

Alabaina, jolasa bultzatzeko baldintzak eta mekanismoak eskain daitezke, non haurrek, era

jostagarrian, eragozpenik gabe eta kideekin sozializazio-aukerak garatuz, jolasa jarduera

kolektibo gisa garatu ahal dezaten (Franch-Martinell, 1994, 115. or.).

Hori horrela, ludotekak espazio zabala, itxia eta segurua eskaintzen du, non haurrak

jarduera ludikoa guztiz eroso egin dezakeen, adin bakoitzera egokitutako jolas eta jostailuen

aukera zabala eskura izanik, dibertsio-aukera anitzak proposatzen eta aholkatzen dizkion

animatzaile heldu baten laguntzaz. Ludoteka, halaber, irudiaren kulturaren —telebista, bideo-

-kontsolak— ondorio indibidualisten alternatiba garbia da, jolas irudikorraren bitartez adierazpen

sortzaile eta sinbolikorako bide berriak eskaintzen baititu. Hori posible da fantasia-munduak

birsortzen direlako, istorioak asmatzen direlako, jolas tradizionalak berreskuratzen direlako eta

adin bereko beste haurrekin jolasten delako.


LANBIDE EKIMENA 144

Ulergarria da, hortaz, ludotekak, Los Angeles-en 1934an sortuz geroztik, denbora

libreko haur-hezkuntzaren baliabiderik erabilienetako bat izatea. UNESCOk 60ko hamarkadan

babestu eta zabaldu zituenetik, gaur egun Bretainia Handian soilik 1.200 ludoteka daude, 800

Frantzian, 600 Australian (ludoteka mugikorren ehuneko handiaz) eta 200 bat Estatu

espainiarrean (batez ere Katalunian, Euskadin eta Madrilen). Estatuko lehen ludotekak ez ziren

1980ra arte zabaldu, Estudio para la implantación de una red de ludotecas para Cataluña

(1979) doktorego-tesiaren egilea den María de Borjak bultzatuta. Sabadell-eko Margarita Bedós

ludoteka, Bartzelonako La Guineu ludoteka eta Bellvitge-ko Club Infantil y Juvenil delakoa izan

ziren lehenak, eta gaur egun martxan jarraitzen dute (López Matallana-Villegas, 1995, 16. or.).

Baina, zer da zehazki ludoteka? Haurrak jostailuak maileguan lor ditzakeen lekua da,

non beste haurrekin eta animatzaile helduekin jolas daitekeen. Hau da, bereziki haurrentzat eta

nerabeentzat pentsatutako kultur entretenimendu-erakundea da, eta bere helburu nagusia

nortasuna jolasaren eta jostailuaren bitartez garatzea da. Horretarako, jolasa sustatzen eta

bultzatzen dute, beharrezkoak diren elementu materialak —jostailuak, material ludikoa eta

espazio jakin batzuk— nahiz jolasak eskatzen dituen orientazioak, laguntzak eta giza konpainia

eskainiz (Borja, 1980, 36. or.).

Ludotekak funtsezko lau arazori ematen dio erantzuna:

• Espazio ludiko zehatzik eza, kalea berez baita arriskutsua, haurrentzako parke,

plaza, zelai eta jolastokiak gero eta gutxiago eta gero eta mugatuagoak direnez.

• Gehienetan etxean eta bakarrik, telebistaren edo bideo-jokoen aurrean egiten den

jolasa sozializatzeko beharra. Horregatik, garrantzitsua da haurrek topaleku zabala

izatea eta talde-dinamika elkarreragin sozialerako tresnatzat erabiltzea.

• Haurrak pertsona helduekin dituen harreman-arazoak, gurasoen astirik edo arretarik

ezagatik, jolasteari behar adinako garrantzirik ez emateagatik, edota helduek haur-

tzaroaren hezkuntza-erreferentzia gisa duten prestakuntza eskasagatik. Izan ere,

helduen presentzia hori ezinbestekoa da bizitzaren lehen urteetan: beharrezkoak

dira erreferentzia-ereduak, lotura afektiboa, laguntza, segurtasuna, etab.

• Alternatiba ludiko interesgarriak, adin bakoitzera egokituak, eskaintzeko aukera, ikus-

-entzunezko kulturaren (pasiboa, alienatzailea, kontsumista) eragin negargarriari aurre

egiteko eta nortasuna garatuko duen jolas sortzaile eta sinbolikoagoa bultzatzeko.

Ludoteken bi ikuskera bereiz genitzake. Ipar Europan/eremu anglosaxoian, haur atzeratuen

estimulazio psikomotorerako ia soilik erabiltzen dira, Britainia Handiaren kasuan, adibidez.

Herrialde latindar/mediterraneoen ikuskera askoz osoagoa da, eta nahiz eta ludotekak

Hezkuntza Berezirako ere erabil daitezkeen, gehienetan denbora libreko jolasa dute helburu,

adin eta egoera sozial guztietarako.


LANBIDE EKIMENA 145

Bestalde, desberdintasun nabarmenak daude ludoteka izena duten erakundeek

landutako hezkuntza-proiektuez ari garenean. Kasu batzuetan, ludotekatzat hartzen dira

jostailuen mailegu hutserako erabiltzen diren espazioak, liburutegi tradizionalaren antzera

funtzionatuko luketenak. Berez, lehen ludotekak konpentsazio sozialerako sortu ziren, haien

xedea familia txiroetako haurrek jostailu garestiak gastu ekonomikorik egin gabe eskuratzea

baitzen. Alabaina, izen bera duten beste ekipamendu ludikoek animazio soziokulturaleko

hainbat proiektu eta jarduera garatzen dituzte, eta neurri handiagoan inplikatzen dituzte

ludotekako arduradunak, haurrak eta dagokion auzo edo herriko gizarte osoa.

Halaber, bereizi egin behar ditugu ludotekak eta Haur Parkeak. Horiek egitura

psikomotorrak dituzten eremuak dira, haurrek libreki eta hezitzailearen orientaziorik gabe

erabiltzen dituztenak. Instalazio horietan ez dago jarduera antolaturik, ez dago jostailuen

mailegu-zerbitzurik eta helburua ez da normalean eskasa izaten den heziketa-zereginaren

proiekzio soziokulturala egitea. Kontsumorako espazioak dira, zabuak, atrakzioak eta karru-

selak, oztopoak dituzten abentura-areak, mahai-jokoak, igerilekua, etab. dituztenak. Aukera

interesgarria dira haurren denbora librerako, eta ideia horrekin sortu ziren Estatu Batuetan eta

Ingalaterran, baina batzuetan merkataritza-guneetan besterik ez dituzte erabiltzen gurasoek,

erosketak egin bitartean seme-alabak han uzteko.

López Matallana eta Villegas-i (1995, 17. or.) jarraiki, beharrezkotzat jotzen dugu

gutxienezko baldintza batzuk izatea ekipamendu ludiko bati ludoteka deitzeko:

1. Jolasteko balio duen espazio egokia eta zehatza.

2. Jostailuen eta material ludikoen fondo iraunkorra izatea.

3. Ludikotasunaren inguruko jarduera-programa izatea.

4. Hezitzaile-/ludoteka-arduradunen laguntza.

5. Udalerrirako proiekzio soziokulturaleko plataforma.

5.2.2. Jolasaren espazioa ludoteka batean antolatzea

Espazioa ez da gela bera soilik, baizik eta izan ditzakegun espazio-aukera guztiak: kanpokoak,

barrukoak eta zonaka duen banaketa. Hori horrela, kontuan hartu behar dugu ludotekak duen

kokapena bera: aparteko zentro gisa edo zentro zibiko batean, denbora libreko elkarte batean,

eskola batean, polikiroldegi batean, ospitale batean, espetxe batean, adingabeak aterpetzeko

zentro batean, jostailu-fabrika batean, etab. Baina, gainera, eskura ditugun espazio-baliabide

guztiak aprobetxatzen jakin behar dugu.


LANBIDE EKIMENA 146

Gainera, dekorazioak haurrari ahalik eta testuinguru ludiko gehien eskaini behar dizkio,

irudimena, magia eta haur-sormena areagotze aldera. Ludotekak txokolatezko etxea izan behar

du, fantasiazko trena, ezkutalekuz betetako ganbara, galaxiarteko planeta... Beraz, beharrez-

koa da jolasa girotzeko eszenografia aproposa sortzea, egingo diren jarduerei begira praktikoa

izango dena. Baina, aldi berean, kontuan hartu beharko dira instalazio teknikoa, argiztapena,

altzariak, aireztapena eta berogailua, komunen kokapena, zorua, oztopo fisikoak eta sektore

bakoitzeko garbitasuna eta ordena azkarra izatea. Laburbilduz, ludoteka bateko area baten

banaketan, jarduera bakoitzerako giro desberdinak birsortu beharko dira, oztopoen bitartez

modu zurrunean zatitu ordez, epe luzera horrek murriztu egingo bailuke espazioa. Zonak ele-

mentu mugikorren bitartez bana daitezke, hala nola bionbo, gortina, oihal, kolore, lurreko marra

edo dekorazioaren beraren bitartez. Beharrezkoak diren areak honako hauek izango lirateke:

• Kalea edo kanpoko patioa, mugimenduzko edo kirol aurreko jolasak egiteko.

• Zona goxoa —moketa?— talde-jolasak eta bilkurak egiteko.

• Espazio zabala edo eszenatokia, jolas sinbolikoa edo dramatikoa garatzeko.

• Area lasaia edo isila, bakarkako jolasetarako edo liburutegirako.

• Mahaiak eta aulkiak jolas estatiko, eraikuntza eta eskulanetarako; komeni da

konketa edo iturrietatik hurbil egotea.

Halaber, komeni da ikus-entzunezko ekipoak erabili ahal izatea, musika entzuteko bideoan

filmak ikusteko, etab. Zona horietako bakoitzeko altzariak garatu beharreko jarduera bakoitza-

ren eskakizunetara egokitu beharko da; kontuan hartu behar dugu espazioen banaketak berak

materialak jolas-zonen arabera bereiztea inplikatzen duela jadanik. Nolanahi ere, altzariak

alaiak eta funtzionalak izango dira, kolore goxoz pintatuta eta erabiltzaileek beraiek erabakitako

motiboez apainduta. Ludoteketan ezinbestekoak diren oinarrizko altzarietan, hauexek ditugu:

jostailuetarako apalak, lantegietarako eta joko estatikoetarako mahaiak eta aulkiak, beroki eta

zorroetarako esekitokiak, hainbat materialetarako armairuak eta joko dramatikoetarako ispiluak.

5.2.3. Ludoteka bateko jardueren proiektua

Ludoteka bateko jarduerak bi modutara kudea daitezke: programatutako talde-jarduera gisa,

edo jolas libre gisa, non haurrak lokalera iritsi eta jolasteko nahi dituzten jostailuez baliatzen

baitira; hor, ludoteka-arduradunaren funtzioa jostailuen eskaintzailearena da, besterik gabe.

Azken aukera hori beste aukera batzuk bezain hezitzailea eta sozializatzailea izan daiteke;

dagoen fondo ludikoaren araberakoa eta talde-dinamika positiborako beharrezko baldintzak

sustatzearen araberakoa da. Ez dugu ahaztu behar ludoteka pertsonen denbora librean

erabiltzen dela, eta horrek jolasa jarduera libretzat hartzea dakar berekin, ez jarduera didakti-

kotzat. Jarduera programatuei dagokienez, hainbat aukera daude:


LANBIDE EKIMENA 147

• Eguneroko programazioa, neurri batean egonkorra den haur-taldearekin lan egiteko

eskema finkoari jarraitzen zaio; horri dagokionez, garrantzitsua da adin-talde desber-

dinak, erabiltzaile kopurua, ordutegiak eta talde bakoitzaren jarduera zehatzak kontuan

hartzea. Ludoteka gehienak hiruzpalau orduz zabaltzen dira egunero, eta 4 urtetik 14ra

bitarteko haurrentzat izaten dira; adin-tarte hori zatikatzea komeni den tarte luzea da.

• Interesgune edo gai zehatzetan oinarritutako programazioa, eta hortik aurrera horien

ingurukoak izan dira ludotekako jarduerak, aldi batez. Hori bi modutan egin daiteke:

- Interesgunea joko dramatiko gisa garatuz, joko guztia eta bere eszenografia gai

horren inguruan girotuta.

- Interesgune hori egunean aldi batez garatzeko denbora-tarteak utziz, ludotekan

egiten diren gainerako jarduerekin bateratuz.

Bi kasuetan, denen arteko jarduera-proposamen batez hasi saioak, talde osoa bilduko duen

giro positiboa sortuta, eta azken bilkurarako eta agurrerako balio duen beste jarduera batez

amaitu, partaide guztiei barre eginaraziz. Saioa programatzeko eredu bat —ordubetekoa, gutxi

gorabehera— hauxe izan liteke:

1. Ludoteka-arduradunak haurrak hartzea (5´)

2. Hasierako motibazioa: abesti bat, ipuin bat... (10´)

3. Taldeko jolas antolatua (15´)

4. Jolas librea —haur bakoitza bere jostailuarekin— edo lantegiak (20´)

5. Jostailuak eta materiala jasotzea (5´)

6. Azken agurra, denak batera (5´)

Horri unean uneko beste hainbat jarduera gehitu behar dizkiogu, hala nola sorkuntza plastiko

bereziak, kultur bisitak eta beste taldeekiko topaketak, hiru hilabetean behin adibidez

programatzen direnak. Halaber, badaude ezohiko jarduerak, urtean behin soilik izaten direnak

eta ludotekaren ohiko dinamika hausten dutenak, hala nola Gabonetako jaiak eta Inauteriak,

udako kanpalekuak, etab.

Azkenik, ludoteka baten hezkuntza-proiektua komunitarioa denera ere zabal daiteke,

eta zabaldu behar du, auzo edo udalerri osoan sare sozio-kulturala sortzeko plataforma gisa

jokatuz. Horri dagokionez, familiekin egiten diren jarduerek, gurasoen eta seme-alaben, aitona-

-amonen eta biloben, etab.en arteko topaguneak bilatuz, belaunaldi batetik bestera galdu behar

ez duten jolas, ohitura eta tradizio herrikoiak transmititzeko kultur elementutzat balio dezakete.

Era berean, eskolekin eta Denbora Libreko beste hainbat kolektiborekin dituen harremanak

funtsezkoak izango dira, batez ere ludoteka fisikoki erakunde horietako batean kokatuta

badago. Laburbilduz, hori izango litzateke merkataritza-lokal bateko ludotekaren eta, auzoan

kokatuta, gizarte-proiekzio garbia duen ludotekaren artean dagoen desberdintasuna.


LANBIDE EKIMENA 148

5.2.4. Jostailuak eta haurraren garapena

SUSTATZEN DUTEN GARAPENA JOSTAILU motA

MOTRIZITATE LARRIA

Taka-takak, trizikloak, bizikletak, patinak, punteria-jokoak

eta haurra mugitzera eta mugimenduen zehaztasuna eta

koordinazioa garatzera daraman jostailu oro.

MOTRIZITATE XEHEA

Eraikuntza-jokoak, trebetasun-jokoak, panpinak (janztea eta

eranztea), miniaturak, eta haurrari pieza txikiak mani-

pulatzea proposatzen dion eta hatzak gero eta zehaztasun

handiagoaz mugitzen laguntzen dion jostailu oro.

SOZIABILITATEA

Imitazio-jokoak, hala nola sukaldetxoak, ibilgailuak, zurgin-

degiak, dendak, medikuak... mahai-jokoak, kirol-jokoak eta per-

tsona bat baino gehiagoren partaidetzat inplikatzen dutenak.

ADIMENA

Formak eta koloreak bateratzeko eta bereizteko jokoak,

harreman logikoak ezartzekoak, oroitzekoak, hausnar-

tzekoak, eraikitzekoak... Laburbilduz, pentsamendu landua

bultzatzen duten guztiak.

SORMENA ETA IRUDIMENA

Imitazio-jokoak, adierazpenekoak, eraikuntzakoak, eskula-

nak, mozorroak eta asmatzea, irudikatzea edo egoera edo

objektu propioak sortzea ahalbidetzen duten guztiak.

AFEKTIBITATEA Panpinak, pelutxeak eta haurrengan afektu- edo atxikimendu-

-sentimenduak sortzen dituzten pertsonaiak edo objektuak.

LENGOAIA

Adierazpena, hiztegia, imitazioa, galdera/erantzunak, txotxon-

giloak eta kaseteak erabiltzen dituzten jokoak eta lengoaiaren

bitartez parte hartzea ahalbidetzen duten guztiak.

Ais

iald

iko

anim

azio

a

LAN

BID

E EK

IMEN

A

149

5.2.

5. G

aste

izko

ludo

teka

k * H

ELB

UR

U N

AG

USI

A:

NE

SK

A E

DO

MU

TILA

RE

N N

OR

TAS

UN

A G

AR

ATZ

EN L

AG

UN

TZE

A, J

OLA

SAR

EN

, JO

STA

ILU

AR

EN E

TA M

ATE

RIA

L

LUD

IKO

AR

EN B

ITA

RTE

Z.

NO

REN

TZA

T H

ELB

UR

U Z

EHA

TZA

K

ZER

EGIN

MO

TAK

* 5-1

4 ur

te b

itarte

ko n

eska

-mut

ilak

1.- H

aurr

aren

nor

tasu

na g

arat

zen

lagu

ntze

n du

en

jard

uera

ludi

koa

ahal

bide

tzea

.

2.- N

eska

edo

mut

ilare

n es

perim

enta

zioa

eta

prot

agon

ism

oa a

halb

idet

zea.

Ber

a da

obj

ektu

a

man

ipul

atze

n et

a bi

rsor

tzen

due

na, e

sku

hartz

eko,

erai

kitz

eko,

kon

pont

zeko

eta

era

ldat

zeko

pro

zesu

glob

aliz

atza

ilear

en b

itarte

z.

* BA

ZKID

E E

TA E

RA

BIL

TZA

ILE

EN

TZAK

O Z

ER

BIT

ZUA

K

- Lu

dote

ka-z

erbi

tzua

k

- Ja

rdue

ra b

erez

iak

eta

ireki

ak.

- Fo

ndo

ludi

koa

eta

Jost

ailu

en M

aile

gu Z

erbi

tzua

.

* ES

KU

HA

RTZ

EK

O IR

IZP

IDE

AK

:

- A

razo

zeh

atza

k di

tuzt

en n

eska

-mut

ilen

inte

graz

ioa.

- B

ater

ako

hezk

untz

a.

- H

izku

ntza

ere

duak

.

Ais

iald

iko

anim

azio

a

LAN

BID

E EK

IMEN

A

150

NO

REN

TZA

T H

ELB

UR

U Z

EHA

TZA

K

ZER

EGIN

MO

TAK

* Gur

asoa

k et

a he

zitz

aile

ak

3.- G

uras

oak

eta

hezi

tzai

leak

jard

uera

ludi

koar

en

auke

ra p

edag

ogik

oez

eta

hezi

tzai

leez

ohar

tara

ztea

, jar

rera

k, o

hitu

rak,

aha

lmen

ak e

ta

ezau

pide

ak b

arne

ratz

eko

tresn

a gi

sa.

4.- L

udot

eka

eta

mat

eria

l lud

ikoa

esk

olek

bal

iabi

de

peda

gogi

ko g

isa

erab

ili a

hal i

zate

a.

* GU

RA

SOE

KIN

:

- Lu

dote

ka-z

erbi

tzua

ri bu

ruzk

o bi

lera

info

rmat

iboa

k.

- G

uras

oak

baka

rka

hartz

eko

eta

sem

e-al

abei

bur

uzko

info

rmaz

ioa

emat

eko

tuto

retz

ak.

- Ja

rdue

ra b

erez

ieta

n pa

rte h

artz

ea.

* HE

ZITZ

AIL

E E

TA E

SK

OLE

KIN

:

- Ira

kasl

eei j

olas

ari e

ta jo

stai

luar

i bur

uzko

aho

lkul

aritz

a

tekn

ikoa

em

atea

.

- B

isita

k pr

ogra

mat

zea,

esk

olek

ludo

teka

eta

mat

eria

l

ludi

koa

erab

il de

zate

n.

- Ja

rdue

ra ir

eki e

do b

erez

ieta

n el

karla

nean

eta

bat

era

anto

latu

ta ib

iltze

a.

Ais

iald

iko

anim

azio

a

LAN

BID

E EK

IMEN

A

151

NO

REN

TZA

T H

ELB

UR

U Z

EHA

TZA

K

ZER

EGIN

MO

TAK

* Pop

ulaz

io o

soa

5.- K

omun

itate

a jo

lasa

k et

a es

pazi

o lu

diko

ek d

uten

garr

antz

iaz,

bai

hau

rrar

entz

at, b

ai k

omun

itate

aren

-

tzat

ber

aren

tzat

, oha

rtara

ztea

.

* ZE

RB

ITZU

AR

EN

HED

APE

NA

:

- A

zalp

en-li

buru

xkak

- Lu

dote

kei b

uruz

ko k

arte

lak

- Lu

dote

ka-z

erbi

tzur

ako

bisi

tak

- P

rogr

ama

osag

arria

k:

- Jo

las-

jaia

ldia

k

- Jo

stai

luak

bilt

zeko

kan

pain

ak...


LANBIDE EKIMENA 152

5.2.6. Ludoteka-arduradunaren prestakuntza eta gaitasun profesionala Ludoteka-arduradunaren irudia ez dago oraindik titulatua eta arautua Espainian —bai Frantzian,

eta handik dator gainera terminoa—. Ez dago berariazko prestakuntzarik, eta ez daude bere

gaitasun profesionalak definituta, baina bistakoa da beharrezkoa dela hezitzaile espezializatuak

izatea, animazio ludikoari buruz eta jolas-materialei eta jostailuei buruz ezaupide teoriko eta

praktiko zabalak dituztenak (López Gil, 1987, 60. or.). Gaia ez da oraindik konpondu; Frantzian

ludoteka-arduraduna profesional prestatua eta horretarako funtzionarioa da, baina Espainian

ludoteka-arduradunaren postua hainbat profesionalek betetzen du: denbora libreko begiraleek,

animatzaile sozio-kulturalek, irakasleek, psikologoek, antzerki-begiraleek, gizarte-hezitzaileek

eta baita inolako prestakuntza teorikorik gabeko boluntarioek ere. Administrazio Publikoak

arautu gabeko lana da oraindik ere.

Alabaina, ludoteka-arduradunaren lana animazio gizarte-heziketako animazioaren

baitan jaso liteke; izan ere, etengabeko heziketara bideratzen diren hezkuntza- eta kultur

jarduerak sustatu nahi ditu, norbanakoaren garapen osoa eta komunitatearen berrikuntza

soziala helburu izanik (Borja, 1981, 251. or.). Ludoteka-arduraduna, beraz, animatzailea da,

taldeko, gizarte-heziketako eta gizarte- eta kultur prozesuen dinamizatzailea, ludikotasunean

espezializatua. Hori horrela, ludotekako animatzaileari eska diezaiokegun gutxienekoa

Psikologia Ebolutiboari eta Jolasaren Pedagogiari buruzko ezaupide orokorrak, denbora Libreko

Animaziorako baliabide egokiak eta administraziorako eta kudeaketarako dohain batzuk

edukitzea da. Ludoteka-arduradunaren betebeharren artean, hauexek ditugu:

- Denbora libreko heziketa- eta animazio-betebeharra

- Ludotekako jarduerak planifikatzeko betebeharra

- Jostailuak maileguan ematea eta ekonomia administratzeko betebeharra

- Instalazioak eta baliabideak mantentzeko betebeharra

- Haurrari eta jostailuari buruz ikertzeko betebeharra

- Kanpora begira propaganda/informazioa zabaltzeko betebeharra

Nolanahi ere, ohikoena ludoteka batean lanean nahiko talde handia eta diziplina anitzekoa

ikustea da, non hainbat profesional, laguntzaile eta boluntario —gurasoak, irakasleak, anai-

-arreba zaharragoak— sartzen baitira, denbora libreko edozein erakundetan bezalaxe.


LANBIDE EKIMENA 153

5.3. Haurtzaroaren eta gazteriaren baliabideak

5.3.1. Ekipamenduak 5.3.1.1. Kanpalekuetako eta jolastokietako instalazioak * ZER DIREN

Estatu osoan zehar badaude hainbat leku eta area oinarrizko instalazio eta zerbitzuez

ekipatuta, edozein interesaturi naturaz gozatzeko eta aisialdiko eta denbora libreko jarduera

mota oro egiteko aukera eskaintzen diotenak, haurrentzat eta gazteentzat bereziki pentsa-

tutakoak. Ekipamendu-sare hori, neurri handi batean, Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura

Ministerioari zor zaio, zeinak ICONAren (Natura Artatzeko Institutu Nazionala) bitartez kudeatu

baitzuen Autonomia Erkidegoei transferitu zaien arte, dagozkien Nekazaritza, Ingurumen eta

Lurralde Antolamenduaren Sailen bitartez. Bestalde, Gazte Instalazioen Sareak gehitu behar

ditugu, Gazteriaren Institutuak (Gizarte Gaietarako Ministerioa) Autonomia Erkidegoetara transfe-

rituak (dagozkien Hezkuntza eta Kultura Sailen Gazteriaren eta Kirolen Zuzendaritza Nagusiak).

Aisialdiko eta denbora libreko area eta instalazio horien erabilera arautzen duen legeria

Gobernu Autonomoetatik bideratzen da (zentro, eskola eta begirale-tituluak, denbora libreko

zuzendariak edo koordinatzaileak, haur eta gazteentzako atari zabaleko jardueren antolamen-

dua, jolas-instalazio eta -ekipamenduen erabilera, etab. onestea).

Erkidego bakoitzean horrelako hainbat instalazio eta horiek aipatzeko hainbat izen

badaude ere, honela sailka ditzakegu:

• Olgetarako areak: normalean ur edangarriko iturri baten inguruan antolatutako

zonak dira; askotariko ekipamendua izaten dute: mahaiak eta aulkiak, nahiz

bainatzeko aukera ematen dutenak eta tabernak dituztenak.

• Kanpatzeko areak edo zonak: instalazio soileko guneak, mendizale eta naturaza-

leentzat, baina batez ere haur- eta gazte-taldeentzat, “kanpatzeko”, hau da iraupen

laburreko (egun batetik hirura bitartekoa) denbora libreko jarduera burutzea, elkar-

bizitza eta denbora libreko heziketa helburu dituena. Naturaren erdian kokatuta

egon ohi dira eta kanpadendak jartzeko espazio egokia izaten dute, ur

edangarriko iturri edo erreka baten inguruan. Kasu askotan, gainera, bestelako

instalazioak ere izaten dituzte.

• Kanpalekuak: kanpatzeko zonek baino erabilera luzeagorako (normalean, 15 egune-

tarako) pentsatuta dauden instalazio iraunkorrak. Interes natural handiko eta paisaia

ederreko lekuetan kokatzen dira, eta baldintzarik onenak dituzte kanpadendak


LANBIDE EKIMENA 154

jartzeko; sarbidea seinaleztatuta, mugak, ur edangarriko puntuak hurbil eta kanpa-

lekuko jardueretarako oinarrizko zerbitzuak (afalosteko jarduerak eta kanpalekuko

suak egiteko zonak, komun higienizatuak, bainatzeko zona hurbila eta baita jantoki-

-etxola eta sukaldeak ere) izaten dituzte. Autonomia Erkidegoetako gaurko araudiak

baldintza batzuk eskatzen ditu kanpalekuko jarduerak burutu ahal izateko, egonaldia

hiru egunetik gorakoa denean eta familiakoa ez denean (26 urtetik beherako 6

pertsona baino gehiago):

- Osasun eta Gizarte Ongizateko Lurralde-zerbitzuak egindako aldeko txos-

tena, urak edangarriak izateari dagokionez eta lekuaren baldintza higieniko-

-sanitarioei dagokienez.

- Zuzendari Koadroaren zerrenda (denbora libreko zuzendari edo koordinatzaile

bat gutxienez 15 partaideko), beren titulazio ofizialekin (dagokion Autonomia

Erkidegoak onetsitako Animazio Zentro edo Eskola batek luzatua).

- Entitate antolatzailearen datuak (helbidea, jarduera-eremua...).

- Aurreikusitako laguntza medikoa eta, larrialdi baten kasuan, erabiliko litza-

tekeen ibilgailua.

- Kokalekuaren baldintza teknikoak.

- Kanpalekuaren lekua eta sarbidea adieraztea.

- Lursailaren edo eraikinaren jabearen baimena (pribatua bada), edo dagokion

Erakundearen baimena.

Gainera, jarduera burutu bitartean, baldintza sanitario batzuk bete beharko dira (urak

kloratzea, hondakinak eta zaborrak jasotzeko sistemak, elikagaiak kontserbatzea eta

manipulatzea, zabortegietatik eta hondakin-uretatik gutxieneko distantzia izatea...).

• Aterpeak: Zona estrategikoetan kokatutako eraikinak, naturari lotutako jarduerak

egiteko (ibilaldiak, arrantza, ehiza, kanpatzeak...) bereziki aproposak, landa-materialez

eraikiak eta oso ekipamendu sinplea dutenak (tximinia sukaldearekin eta zakuez edo

mantez lo egiteko zona). Aterpe mota berezia “mendikoa” da, bere kokalekua dela-

-eta mendi-martxak eta elurrarekin zerikusia duten neguko kirolak egiteko egokia.

* INFORMAZIOA

Horrelako instalazioei eta olgetarako natur espazioei buruz daukagun informaziorik

onena eta osoena “Guía Nacional de Áreas e instalaciones recreativas en la naturaleza”

delakoan daukagu, ICONAk argitaratuan.


LANBIDE EKIMENA 155

Hurbilagoko helbideak lortzeko, normalean Autonomia Erkidego bakoitzaren Kultura edo/eta

Hezkuntza Sailekoak izaten diren Gazteriaren Zuzendaritza Nagusietara jotzea komeni da

(kontsulta ezazue direktorioa).

5.3.1.2. Gazteentzako aterpeak * ZER DIREN Gazteentzako aterpeak denbora libreko ekipamendu mota bereziak dira; oso sare zabala

dutenez (nazionala ez ezik, baita nazioartekoa ere), berezko atal bat merezi dute.

Estalpeko instalazioak dira, aisialdiko eta denbora libreko, turismo-, kirol-, ekologia-,

mendizaletasun- eta elur- edo hondartza- eta landa-jardueretarako erabiltzen direnak. Aterpezale-

-karneta duten guztientzat daude zabalik (urte osoan edo sasoian); karneta REAJ (Espainiako

Gazte Aterpeen Sarea) delakoan dagoen edozein Aterpeen Elkartek luzatzen du, eta erakunde

hori, bere aldetik, IYHF (Gazteen Aterpeen Nazioarteko Federazioa) delakoaren partaide da.

Azken Elkarte horrek 52 herrialdetako gazte-aterpe biltzen ditu eta, horrela, gazteei 5.000tik

gora instalazio erabiltzeko aukera ematen die; horietatik 145 Espainiako Sarean daude.

Kide-karneta bost kategoria edo aukeren bitartez lor daiteke:

- Gazteentzako Nazionala: 14-25 urte bitarteko gazteentzat.

- Helduentzako Nazionala: 25 urtetik gorakoentzat.

- Taldekoa: gutxienez 10 pertsonarentzat.

- Familiakoa: senar-emazte eta seme-alabentzat.

- Gazte-elkartekoa: dohainik ematen da.

- Bisitari atzerritarra: adin-mugarik gabekoa.

Karnet horietako edozein eskuratzeko, NAN edo pasaportea, karnet-tamainako bi

argazki eta zenbateko bat ordaintzea (gutxi) besterik ez da behar. Karnet horiek REAJeko

bulego eta ordezkaritza guztietan luzatzen dira. Espainian dauden gazte-aterpe guztien artean,

12.000 lagunetik gora har ditzakete. Beraz, normalean ez da adin--mugarik izaten, baina

lehentasuna izaten dute 26 urtetik beherako gazteek.

Eskaintzen dituzten zerbitzu eta ekipamenduei dagokienez, gela indibidual edo kolek-

tiboak (ohe edo ohatzeekin), bainugelarekin edo gabe, egongelak edo lan-gelak, jantokiak eta

sukaldeak izaten dituzte, eta batzuek baita igerilekuak eta kirol- eta kanpatze-instalazioak ere.


LANBIDE EKIMENA 156

* INFORMAZIOA

Aterpe horien erabilera eskatzeko, zuzenean jo daiteke aukeratutako aterpera (deskri-

batutako sareetako aterpeek beti izan behar dute gutxienez % 10 bidenabar agertzen direnentzat

gordeta). Taldeentzat, beharrezkoa eta ezinbestekoa da aterpe guztietan erreserba egitea. Hori

hara deituz edo aterpera zuzenean, REAJen (Gazte Aterpeen Espainiako Sarea) Lurralde

Ordezkaritzetara idatziz egin daiteke. Horretarako, direktorioan kontsulta daitezke Autonomia

Erkidegoetako Aterpe Elkarteen helbideak.

Gainera, TIVE bulegoek (gazteen turismoaren atalean hitz egingo dugu horietaz)

REAJen idazkaritza-lanak egiten dituzte, eta haien ordezkariak dira IYHFn. Horregatik, hurbilen

dagoen bulegora ere jo daiteke, informazio gehiago jasotzeko. (Kontsulta ezazue direktorioan

Autonomia Erkidegoetako TIVE bulegoen zerrenda).

5.3.1.3. Ludotekak eta Abentura Areak * ZER DIREN

Ludoteka aisialdiko eta denbora libreko haur-ekipamendua da, haurren esku hainbat

joko eta jostailu jartzen dituena, bai zentroan bertan erabiltzeko, bai maileguan eramateko edo

trukatzeko. Funtsean, ludoteka jostailuarentzat eta jolasarentzat liburutegia liburuarentzat eta

irakurketarentzat dena da. Horrelako zentroak oso zabalduta daude Europako Frantzia, Belgika

edo Luxenburgo estatuetan, baina Espainian oraindik hasiberriak dira. Bereziki gomendatzen

ditu UNESCOk, eta haurraren garapen motorra, sentimenezkoa, sormenezkoa eta sozioafek-

tiboa garatzea dute helburu, jolasak eta jostailuek eskaintzen dituen aukerez baliatuz.

Oro har, ludoteken osagaiak hauexek dira: jostailuak adinaren arabera eta ezaugarri

didaktikoen sailkatuta dituzten apalak, horiekin jolasteko zona, mailegu-zerbitzua, jostailuak

eraiki eta konpontzeko aldea eta lantegi ludiko eta sortzaileak (irakurketarako animazioa,

plastika, antzerkia eta txotxongiloak, magia...).

Ludotekekin oso lotuta, “Robinson-en arteak” edo abenturazkoak daude, atari zabaleko

espazioak, zedarrituta eta hainbat material eta instalazio dituztela, bereziki prestatuta haurrak

korrika ibiltzeko, igotzeko, eraikitzeko, jolasteko, asmatzeko, landatzeko eta, azken batean,

euren sormen eta ekimen guztia askatasunez eta era jostagarrian garatzeko, horrela euren

garapen osoa bultzatuz, gero eta mundu urbanizatuagoak ez baitu garai bateko naturarekiko

hurbiltasuna eskaintzen.


LANBIDE EKIMENA 157

Horrelako zonen egitura jolas herrikoien alderdien inguruan (ur-, aire-, punteria- eta jaurtiketa-

-jolasak, pilota...), tramankulu eta instalazioen espazioen inguruan (dorreak, zubiak, txabolak,

hondar-zonak, baratzak eta lorategiak, animalien zona...) antolatzen da.

Abentura-ludotekak eta abentura-zonak ludoteka-arduradun, animatzaile eta denbora

libreko hezitzaile espezializatuen esku egoten dira.

5.3.1.4. Lan-eremuak ZER DIREN

Lan-eremua gazteen arteko elkarbizitzarako jarduera berezia da; borondatezko lan

desinteresatua egiten dute, komunitatearen alde. Lan-eremuetako zereginak hainbat mota-

takoak izan daitezke:

- Eraikuntzazkoak edo konponketazkoak: erabilera sozial, kultural edo hezitzailea duten

eraikin, lokal edo instalazioena (eskolak, gazte-zentroak, jolas- eta kirol-instalazioak,

interes artistikoa duten eraikinak, harresiak, gazteluak, utzitako herriak zaharberritzea).

- Ingurumenezkoak: ibai, ibaiertz, lorategi eta atseden-lekuak txukundu, garbitu eta

berreskuratzea, basoak babestea eta artatzea, zuhaitzak landatzea, suteen

aurkako borroka...

- Sozialak: adinekoen eta ezinduen laguntza eta animazioa, ospitaleetako animazioa, etab.

- Bakerako eremuak: bakearen aldeko zentro eta elkarteetan izaten dira; bakearen

aldeko lantegiak eta mintegiak, bakearen aldeko mugimenduen laguntza, kontzientzia-

-eragozleen sostengua eta informazioa...

Lan-eremu baten egitura eta jarduerak, hautatutako arloko (eraikuntza, ingurumena

berreskuratzea eta babestea, gizarte-ekintza, animazio soziokulturala...) zereginaren inguruan

eta, halaber, eremuaren baitan eta hortik kanpo, kideen artean burututako aisialdiko eta

denbora libreko jarduera batzuen inguruan antolatzen dira.

Tokiko, eskualdeko, nazio-mailako eta nazioarteko lan-eremuak daude, boluntarioen

jatorriaren eta antolatzailearen (Udalak, Autonomia Erkidegoak, Estatuko Administrazioa)

arabera. Nazioarteko lan-eremuetan, kideak hainbat herrialdetakoak eta bizi-mailatakoak dira,

eta eremu horiek besteek baino iraupen luzeagoa izaten dute (hiru astetik zenbait hilabetetara

bitartean). Norberak ordaintzen du egonaldia eta antolatzen ditu bidaiak, aukeren arabera.

Posible da, halaber, boluntarioa bidaltzen duen elkartera inskripzio-kuota ordaintzea. Lan-

-eremuko borondatezko lana ez da ordaintzen, baina aterpea eta mantenua lor daiteke trukean.


LANBIDE EKIMENA 158

* INFORMAZIOA Lan-eremuei buruzko informaziorik egokiena, Gazteriaren Institutuaren (INJUVE) menpe

dauden TIVEko bulegoetan aurki daiteke; jadanik eman dugu horien zerrenda. Halaber,

Gobernuaz Kanpoko Erakunde (GKE) batzuetan, hala nola Gazteriaren Gurutze Gorrian, eta

Boluntarioen Elkarte jakin batzuetan (Nazioarteko Borondatezko Zerbitzurako Koordinazio

Batzordea, Gizarte Boluntarioen Plataforma). Eremuak tokikoak edo eskualdekoak badira,

antolatzen dituen Erkidego edo Udaleko Gazteriaren Sailetara jo beharko da (kontsulta ezazue

direktorioan Espainiako Borondatezko Lana Sustatzeko Plataformaren kide diren GKEen eta

Elkarteen zerrenda).

5.3.1.5. Gazteria Etxeak ZER DIREN

Gazteria Etxeak deitutakoak hirietako ekipamendurik garrantzitsu eta zabalduenetakoak

dira, inguruko gazteentzat topalekuak, prestakuntza, informazioa eta baliabideak eskaintzeko.

Eraikin horiek Autonomia Erkidegoen menpe (Gazteriaren Zuzendaritza Nagusiak) eta Udalen

menpe (Gazteriaren Sailak) daude gehienbat. Hainbat kudeaketa-formula eta ikuskera dituzte:

- Zuzenean kudeaketa publikoa duten etxeak: erakunde titularreko pertsonalak

zuzenduak. Gazte-talde eta -elkarteentzako espazioak eta bilkura-aretoak

eskaintzen dituzte, oro har gazteentzat diren jarduerak eta zerbitzuak

(gazteentzako informazio-zerbitzuak, denbora librerako materialaren mailegua,

argazkigintza-lantegiak eta -ikastaroak, plastika, animazioa eta denbora librea,

antzerkia...). Nolanahi ere, gazteek erabat antolatuta dauden jardueren eta

baliabideen erabiltzaile- eta kontsumitzaile-rola dute.

- Gazte-baliabideen zentroak: gazteek bakarka nahiz taldeka dituzten beharrizan

eta interesen espazio lagungarri gisa daude pentsatuta. Liburutegia,

hemeroteka, diapoteka, kanpatze-materialaren, ikus-entzunezkoen eta denbora

libreko material orokorren mailegu-zerbitzua izaten dituzte.

- Elkarrekin kudeatutako etxeak: batzorde, koordinakunde edo talde baten

bitartez egiten da kudeaketa, etxearen titularra den erakunde publikoko

pertsonala eta gazte-elkarteetako kideak edo erabiltzaileak bertan ordezkatuta.

Zerbitzuak eta jarduerak, beraz, mistoak dira.

- Autokudeatutako etxeak: Gazteen koordinakundeek, elkarteek edo kolektiboek

soilik zuzenduta, etxearen erabiltzaileen ordezkari gisa. Kasu honetan, etxeko

jarduerak nahiz baliabideak eta orientazioa inguruko gazteek eta gazteentzat

erabiltzen dira.


LANBIDE EKIMENA 159

- Gazteen erresidentziak: ez dira berez Gazteriaren Etxeak, baizik eta, arrazoi

geografikoak eta familiarrak direla-eta, ikasketak egitera kanpora joan behar

duten ikasle gazteentzako ekipamenduak.

Ekipamendu horien erabilera motaren arabera, bereizketa hau ere egin dezakegu: talde

artistikoen (musika, antzerki, plastika, argazkigintza eta abarrekoak) bilkura- eta entseiu-lokalak,

erabilpen anitzeko zentroak...

* INFORMAZIOA

Informazio gehiago bil daiteke Udal bakoitzeko Gazteria Sailetara eta, halaber,

Autonomia Erkidego bakoitzeko Gazteriaren lurralde-zerbitzuetara jota.

5.3.1.6. Haurren koloniak eta erdikoloniak ZER DIREN

Kolonia izenez ezagutzen dira haurrak jolasteko eta aisialdian eta denbora librean

heziketa izateko helburua duten bilguneak. Udako oporraldian izaten dira, eta txanda bakoitzak

15 bat egun irauten du. Bertan burutzen diren jarduerak kanpalekuetakoen antzekoak dira,

baina baliabide eta instalazioei dagokienez erosotasun handiagoak eta aukera zabalagoak

dituzten ekipamenduetan burutzen dira: denbora libreko zentroak, aterpeak eta gazteen

egoitzak...

Erdikoloniak kolonien bertsio murriztua izango lirateke, denbora, adin eta egonaldiei

dagokienez. Kolonietan haurrak barnetegiko erregimena dute txanda osoan, instalazioan egiten

baitituzte otorduak eta lo; erdi-kolonietan, berriz, haurrak txikiagoak izaten dira (5-12 urte

bitartekoak), eta egunean zehar denbora libreko jarduerak burutzen dituzte, baina bazkaltzera

eta lotara etxera joaten dira.

INFORMAZIOA

Horrelako jarduerak entitate Publikoek (Udalek batez ere) nahiz pribatuek (Elkarteek eta

denbora libreko entitateek) antolatzen dituzte, hala nola Landetxe/Eskolek, Aurrezki Kutxa eta

Bankuetako Obra Sozialek, hainbat Enpresatako sail soziokulturalek).

Horri buruzko informazio gehiago izateko, Gazteentzako Informazio Zentro eta

Guneetara jo daiteke, eta horietaz hitz egingo dugu orain.


LANBIDE EKIMENA 160

5.3.2. Gazteentzako informazio-zerbitzuak 5.3.2.1. Gazteentzako informazio-zentroak ZER DIREN

Gazteentzako Informazio Zentroak gazteentzako informazio-, aholkularitza- eta dokumentazio-

-zerbitzua dira, gazteentzat interesgarri diren gaietarako: hezkuntza, kultura, bidaia eta denbora

libre, etxebizitza, hizkuntza, ikastaro, lan-eremu, lan, soldaduska eta kontzientzia-eragozpen,

ikasketa, eta abarretarako. Honako prestazio hauek eskaintzen dituzte:

- Informazioa: pertsonalki, telefonoz, gutunez, faxez, bideoz eta Zentroan ezarritako

informazio-panelen bidez, gazteentzako informatzaile baten bitartez.

- Aholkularitza: juridikoa (elkarteak sortzea, nor bere kasa bizitzea, soldaduska eta

kontzientzia-eragozpena, etxebizitzen alokairua, gazteen eskubideak...), lanari dagokiona

(lana bilatzeko formulak, auto-enplegua eta lan-sozietateak osatzea, kooperatibismoa,

diru-laguntzak, izapideak, lan-eskaintzak, etab.).

- Dokumentazioa: gazteen gaietan, animazioan eta denbora librean espezializatutako

liburutegia, hemeroteka, bideoteka edo diapoteka. Artxiboak, txostenak eta gazte-

-material dokumentala. Eguneroko prentsa...

- Argitalpenak: GIZ garrantzitsuenek, aldiro, Gazteentzako Informazio-buletinak eta

-afixak argitaratzen dituzte, beste GIZetara eta Gazteentzako Informazio Guneetara

eta, halaber, hainbat gazte-elkarte eta -entitatetara bidaltzen dituztenak. Halaber, baina

bakanago, gazteentzat interes berezia duten txosten monografikoak egiten dira (solda-

duska, ikasketak eta prestakuntza-ikastaroak, kontsumoa, gazte-elkarteak...).

Espainian, badago Gazteentzako Informazio Zerbitzuen Sarea, eta hiru maila operatibo ditu:

- Zentro Nazionala, Estatu osoko eta atzerriko informazioa jasotzen duena.

- 17 Autonomia Erkidegoen Zentro Koordinatzaileak, Zentro Nazionaleko informazio jaso

eta, beren aldetik, beren eskumeneko lurraldean bermatzen dutenak.

- 800 Tokiko Zentro, gazteen kolektiboari eskatzen duen informazio guztia emateko

zeregina dutenak.

Gainera, Sare horretara Gazteentzako Informazio Guneak deitutakoak biltzen ari dira.

Informazio-terminal modukoak dira, GIZek baino egitura sinpleagoa dutenak ekipamenduari eta

pertsonalari dagokienez, eta informazioa ahalik eta gehien deszentralizatzea dute helburu,

gazteak dauden lekuetaraino iritsiz:


LANBIDE EKIMENA 161

- Auzoetako GIPak: gazte-elkarteetan, Ekintza Sozialeko Zentroetan eta gazte--

-ekipamenduetan eta gazteei zerbitzuak eskaintzen dizkieten gainerako entitateetan

kokatuta daude. Udalen eta Autonomia Erkidegoen laguntza ekonomikoa eta tek-

nikoa izaten dute.

- Ikastetxeetako GIPak: gutxieneko baldintza batzuk (GIPa kudea dezakeen ikasle-

-elkarteren bat eta kokaleku fisiko bat izatea) betetzen dituzten Bigarren Hezkuntzako

ikastetxeen bitartez. Halaber, Unibertsitateetan ari dira ezartzen GIPak, Sarearen puntu

terminal gisa, unibertsitariei gazte-informazioa eskaintzeko.

- Gazteentzako espetxeetako GIPak: esperimentazio-fasean oraindik, askatasunik gabe

dauden gazteentzako informazio-zerbitzu gisa pentsatuta daude, bergizarteratzeko

aukera emango dien hezkuntzari, prestakuntzari eta lanari dagozkien neurriei buruzko

informazioa jaso dezaten.

5.3.2.2. Gazteentzako Informazioaren Nazioarteko Sareak ZER DIREN Gazteentzako Espainiako Informazio Sareaz gain, nazioartean duela gutxi sortutako beste bi

Sare aipatu behar ditugu:

- Latinoamerikako Informazio eta Dokumentazio Zentroen Sarea. CINDOC Sarea: Gazte-

riaren VI. Konferentzia Iberoamerikarraz (1992) geroztik, Espainiarekin kontaktua

bermatzen duen Sarea sortu nahi da eta, horren bitartez, Europarekin eta Latinoameri-

karekin, gazteentzako informazioari dagokionez. Proiektu horri Kanpo Arazoetarako

Ministerioak eta Gazteriaren Institutuak ekin diote, Latinoamerikarekiko Elkarlan-

-programen bitartez.

- ERYCA Gazteentzako Informaziorako Europako Sarea: ERYCA elkarte gisa sortua

(1986), gaur egun Europako 18 herrialdetako entitate publikoek eta pribatuek hartzen

dute parte, eta Sarea errealitatea da jadanik; bere helburua Europako herrialdeen

artean gazteentzako informazioa eskaintzea eta trukatzea da.

INFORMAZIOA CINDOC Sareari dagokionez, oraindik ez dago informazio garatuagorik, gauzatzeke dagoen

proiektua baita. ERYCA sareari dagokionez berriz, badugu Gazte Informaziorako Europako

Zentroen Direktorioa, elkarte horri eta Gazteriaren Institutuari esker argitaratua. Egoitzan bertan

eska daiteke informazioa:


LANBIDE EKIMENA 162

5.3.3. Asoziazionismoa

5.3.3.1. Gazteen elkarteak eta erakundeak ZER DIREN Gazteen asoziazionismoa tresnari egokienetakoa da gazteek gizartean parte har dezaten

laguntzeko, haien kezkak eta asmoak bideratzeko, haien iritzia gero eta gehiago kontuan har

dadin. Gainera, gazteen elkarteak eta erakundeak inguruarekin konprometituta dauden herritar

aktiboen eskolak dira.

Badaude hainbat gazte-elkarte:

- Sozialak: helburu sozialetara eta borondatezko gizarte-lanera bideratuak (Gobernuz

Kanpoko Gazte Erakundeak: Gazteriaren Gurutze Gorria...).

- Kulturalak: helburu artistikoak, sormenezkoak edo kulturalak dituzte (musika, antzerkia,

argazkigintza, komikia, etab. lantzeko gazte-taldeak).

- Hezkuntza eta denbora librekoak: gazteen artean zabalduenak dira. Hezkuntzarekin eta

haur eta gazteen denbora librearekin edota zaletasun jakin batzuekin (bildumak,

hobby-ak...) zerikusia duten xedeak dituzte.

- Kirol-elkarteak: ugarienak dira partaide kopuruari dagokionez. Kirolen baten zaletasuna-

ren eta praktikaren inguruan antolatzen dira, bai formalki (ekipo federatuak...), bai

informalki (zaleen taldeak: ziklo-ibilaldien zaleak, kirol--animatzaileak...).

- Erlijiosoak: erlijio-arrazoiengatik parrokia, erlijio edo balio jakin batzuen inguruan

bildutako gazte-elkarteak dira.

- Politikoak: alderdi politikoetako gazteak edo harrobiak izaten dira (“Gazte Abertzaleak”,

“Juventudes Socialistas”...).

- Ikasle-elkarteak: Lehen eta Bigarren Hezkuntzako eta Batxilergoko nahiz Unibertsita-

teko ikasleak. Aurrerago azalduko ditugu.

Jarduera-eremua kontuan hartuta, badaude tokiko gazte-erakundeak (auzo eta herrietako

gazte-elkarteak), probintzia-mailakoak (elkarte mankomunatuak edo probintzia bateko elkarteen

federazioa), eskualdekoak (Autonomia Erkidego batekoak), nazionalak (Eskultismoa, bere

hainbat alderditan: MSC, Badem Powell, Exploradores de España, Movimiento Junior, OJE,

JOC, etab.) eta nazioartekoak (YMCA, Nazioarteko Eskultismoa...).


LANBIDE EKIMENA 163

Gazte-elkarte bat legeztatzeko baldintzak, hauexek dira:

1. Elkartea Eratzeko Akta (hirukoitza) egitea, eta gutxienez hiru kide sortzailek sinatzea.

2. Elkartearen Estatutuak idaztea, hiru kopia halaber; orrialde guztietan kide sortzaileen

(Eraketa Aktan ageri direnen) hiru sinadurak ezarri beharko dira.

3. Dokumentu horiek Gobernu Zibilaren Elkarteen Sekzioan entregatu beharko dira, eskaera-

-instantziarekin (bikoiztuta) batera, dagokion hirian Gobernadore Zibilari zuzenduta.

4. Dokumentazio guztia entregatuta, jakinarazpen bat jasoko da, zehazten den epean eta

Erregistroan bideratzeko, Bazkideen eta Kontabilitatearen Akta Liburuak entregatzeko

(edozein liburu-dendatan eros daitezke).

5. Azkenik, erregistrotik, bazkide sustatzaileei idatziz jakinaraziko zaie elkartearen inskripzio-

-zenbakia, eta bideratutako liburuak eta ikus-onetsitako estatutuak jasotzeko eska-

tuko zaie, Estatuaren ordain-paperetan inskribatzeko tasa batzuk ordaindu ondoren

(edozein estankotan eros daitezke).

5.3.3.2. Gazteriaren Kontseiluak ZER DIREN

Estatuan badaude organo batzuk, dauden gazte-elkarte eta -erakundeak biltzen dituztenak,

haien ordezkari gisa jokatzen dutenak erakunde publikoen aurrean. Gazteriaren Kontseiluak

dira horiek. Gure ordenamendu juridikoan jasoak, eta entitate juridiko propioaz, jarduera-

-eremuaren araberako lurralde-egitura daukate:

- Espainiako Gazteriaren Kontseilua: mailarik gorena dauka, eta nazio-mailako gazte-

-elkarteak eta, halaber, Autonomia Kontseiluetako Lehendakariak biltzen ditu bere

baitan. Gazteen elkarte-ordezkaritzaren adierazpenik gorena da, eta gazteen gaietarako,

Gobernuaren beraren kontsulta-organoa da.

- Autonomia Erkidegoetako Gazte Kontseiluak: Erkidego bakoitzeko bat dago eta

autonomia-mailako edo eskualdeko gazte-erakundeak eta Toki Kontseiluetako lehenda-

kariak biltzen dituzte. Gazteen gaietarako, Gobernu Autonomoen kontsulta-organoa da.

- Tokiko Gazte Kontseiluak: Gazte Kontseiluen Sarearen oinarria dira, eta tokiko gazte-

-erakundeek osatzen dituzte; beraiek dira gazteen ordezkariak Udaletan, gazteriaren

udal politikari dagokionez.


LANBIDE EKIMENA 164

INFORMAZIOA Gazteriaren Kontseiluen helbideen zerrenda, lurralde-eremukoa, gida honetako direktorioan

eskaintzen dugu.

5.3.3.3. Ikasleen asoziazionismoa ZER DEN Gazte-asoziazionismo berezi bat ikasleena da, Lehen Hezkuntzako 6. mailatik aurrera, Bigarren

Hezkuntzan eta Batxilergoan, ikasketak egiten dituzten ikastetxeetan bertan. Ikasle-erakunde

horiek honako helburu hauek proposatzen dituzte:

- Ikastetxeetan, ikasleek beraiei dagozkien gai guztietan iritzia eman ahal izatea

- Ikastetxeetako heziketa-lanetan eta bertako jarduera osagarrietan eta eskolaz kan-

pokoetan laguntzea

- Ikastetxeetako organo kolegiatuetan ikasleen parte hartzea sustatzea

- Jarduera soziokulturalak, kirolezkoak eta elkarlana eta talde-lana sustatzekoak egitea

- Federazioak eta Konfederazioak sustatzea, indarrean dagoen legeriak ezarritako pro-

zeduraren arabera

- Indarrean dagoen legeriak aitortutako ikasleen eskubideak gauzatzen laguntzea

- Fondo publikoen sostengua duten ikastetxeen kontrolean eta kudeaketan esku hartzeko

eskubidean ikasleei laguntzea

- Ikastetxe publikoetako eta itunduetako Eskola Kontseiluetan, ikasleen ordezkaritza

sustatzea eta, halaber, ikasketen programazio orokorrean ikasleen parte hartzea bul-

tzatzea, dagozkien organo kolegiatuen bitartez

- Estatutuetan aurreikusitako beste edozein helburu zehatz eta zilegia, aurrekoekin

bateragarria den guztietan

Horrelako ezaugarriak dituen elkartea eratzeko funtsezko urratsak hauexek dira:

1. Elkartea Eratzeko Akta egitea. Akta hori, gutxienez, asoziatzeko eskubidea duten

ikastetxeko ikasleen % 5k sinatu beharko du gutxienez eta, kasu guztietan, bost ikaslek

gutxienez. Akta horrek honako datu hauek jaso beharko ditu:

- Eraketaren lekua, eta ikasle sortzaileen datu pertsonalak

- Elkartearen Estatutuen onespena


LANBIDE EKIMENA 165

2. Eratzeko Akta eta estatutuak ikastetxeko idazkaritzan entregatuko dira. Ondoren,

elkartea ikasleen Elkarte Errolda batean jasoko du Hezkuntza eta Zientzietako

Ministerioaren probintzia-organoak.

Elkartea eratuta, bi kudeatzaile izango ditu (adinez nagusiak, ikastetxeko ikasleak,

irakasleak edo gurasoak), Zuzendaritza Batzordeak izendatuak, baliabide ekonomikoak

ongi erabiltzen direla ziurtatzeko. Bilerak ikasketak egiten dituzten ikastetxeetako lokaletan

egin ahal izango dituzte, eta ikastetxeak lokal bat eduki beharko du Elkartearen jarduera

guztiak burutu ahal izateko.

Ikasleen asoziazionismoaren beste modalitate bat Unibertsitatekoa da. Unibertsitarioen

elkarte bat sortzeko, gutxienez berrogeita hamar ikasle beharko dira dagokion Eskolan edo

Fakultatean. Urratsak aurreko elkarteak eratzeko deskribatutakoen antzekoak dira, baina

Eratzeko Akta gutxienez berrogeita hamar ikasle horiek sinatu beharko dute eta Estatutuak,

Aktarekin batera, Unibertsitateko Errektoregoan aurkeztu beharko dira.

5.3.4. Ingurumen-hezkuntza

5.3.4.1. Landetxe-eskolak ZER DIREN

Landetxe-eskola hezkuntza-zentroa da, material didaktikotzat eta aztergaitzat neka-

zaritzako eta abeltzaintzako ustiategi bat erabiltzen duena. Gainera, inguruneko baliabideak

ere erabiltzen ditu, aukera didaktikoak areagotzeko.

Hainbat helburu dituzte, hala nola:

- Hiri-inguruneko ikasleak eta irakasleak naturara eta landa-mundura hurbiltzea, meto-

dologia aktibo batez

- Irakasleen eta ikasleen arteko elkarbizitza, ingurunearekin harreman positiboa izanik

- Ingurunea behatzeko aukera ematea

- Galderak egitea, egindako behaketetan eta jasotako datuetan oinarrituta

- Ikerketarako gaitasuna martxan jartzea

- Ikasitakoa irudikatze-jokoen eta simulazioen bitartez aplikatzea

- Irakasleei ikasgelan aplika ditzaketen baliabideak eskaintzea

- Nekazaritzako eta abeltzaintzako guneetako lanak ezagutzea

- Ikasle batzuk seguruago eta motibatuago sentiarazten dituen eskulana integratzea


LANBIDE EKIMENA 166

Helburu horiek guztiak, eta antzeko beste batzuk, lortu nahi ditugu hainbat jardueraren bitartez:

- Paisaia interpretatzea: basoak, nekazaritzako eta abeltzaintzako zonak

- Lurra aztertzea eta behaketa klimatikoak egitea

- Landa-gunea bera ikertzea, eta hiriguneekin daukan erlazioa ere aztertzea

- Kokapen espaziala eta orientazioa helburu dituen estimulazio sentsoriala

- Simulazio- eta irudikatze-jokoak

- Botanikaren programazio esperimentala

- Haztegietako lana: hazteko teknikak, behatzeko jokoak...

- Ibilbideak, bisitak, ibilaldiak...

- Lantegiak: elikagaiak eraldatzekoak, naturari buruzkoak, adierazpenekoak (antzerkia,

txotxongiloak, mozorroak, musika, dantza, plastika...), artisautzakoak (zeramika, zur-

gintza, ehungintza...)

Landetxe-eskola bateko instalazioak eta ekipamenduak hauexek dira:

- Bihitegiak eta negutegiak dituzten baratzak

- Animaliak (behiak, zerriak, zaldiak, ardiak, oiloak, untxiak, etab.) dituzten kortak eta ukuiluak

- Lantegietarako erabilera anitzeko aretoak

- Batzuek baserrietako lanabes tradizionalen museoak ere izaten dituzte

5.3.4.2. Ikasgela aktiboak ZER DIREN “Ikasgela aktiboa” terminoa, fisikoki ohiko ikastetxeko ingurunetik kanpora egiten den hezkuntza-

-proiektuari dagokio, non ikasle-talde bat (30-40) biltzen baita eta bertako ingurunean jarduerak

burutzeko material egokia baitago. Bere helburu nagusia Ingurumen-hezkuntzako programen

eta proiektuen lagungarria izatea da, programa horien xedea inguru naturala errespetatzea eta

hartaz gozatzea baita. Normalean, egonaldirako gazte-aterpetxeak, mendi-aterpeak edota

kanpalekuetako opor-instalazioak erabiltzen dira.


LANBIDE EKIMENA 167

Jarduera ohikoenak hauexek izaten dira:

- Natur eta landa-guneetatik ibilaldiak egitea

- Natura eta paisaia hauteman, ezagutu eta harekiko sentikortasuna garatzeko esperientziak

- Ekosistema jakinak aztertzea

- Hainbat lantegi: herri-arkitektura, meteorologia, plastika, astrologia, ekologia, etab.

Ikasgela Aktiboen berezko baliabideen artean, honako hauek ditugu:

- Ingurumen-begiraleak, jarduerak bideratzeko eta haien jarraipena egiteko

- Ikus-entzunezko muntaia, inguruneko alderdi historikoak, antropologikoak, ingurume-

nezkoak, etab. islatzen dituena

- Eskualdeko alderdi ekologiko eta soziologikoak azaltzeko panelak. Irakaslearen edo

hezitzailearen gida-liburua

- Ikasleentzako jarduera praktikoen koadernoa

5.3.4.3. Natur ikasgelak ZER DIREN Natur ikasgelak Naturako Ingurumen Hezkuntzarako programa osatzen dute; nagusiki udako

oporretan garatu beharreko jolas- eta heziketa-jarduera gisa pentsatuta dago, natur inguruetan

kokatutako kanpalekuen azpiegitura aprobetxatuz.

Ekimenaren helburu nagusia gazte-talde edo -erakundeei azpiegitura fisikoa eskaintzea da,

gizakiaren eta ingurunearen arteko harremanak uler ditzaten, inguruko natur balioak hobeto

ezagut ditzaten eta natura zaindu eta artatzeko elkarlana beharrezkotzat ikus dezaten.

Jardueretan kanpalekuaren inguruarekin zuzenean harremanetan jartzen dira, eta inguru

horretara sentimenez eta afektiboki hurbiltzen dira, paseo ekologiko, landa-jarduera, hitzaldi,

heziketa-joko eta abarren bitartez.

5.3.4.4. Natura Interpretatzeko Zentroak ZER DIREN Natur Parkeetan aurkitzen diren ingurumen-hezkuntzako ekipamenduak dira; inguru jakin bateko

ezaugarriak eta natur balioak osoki eta globalki azaltzea dute helburu.


LANBIDE EKIMENA 168

Zentro horien asmoa honako hau da:

- Natur balioen benetako balioaz ohartaraztea

- Natur ingurunearen ezagutza eta errespetua sustatzea

- Komunitateko ekosistemek gaur egun dituzten arazoen berri ematea

- Natura zaintzeko mundu-estrategiak eskaintzen dituen irtenbideei buruzko infor-

mazio ematea

- Gizakiaren eta ingurunearen arteko harremanak hobetzeko, jarrera kritikoak, parte-

-hartzaileak eta elkartasunezkoak beharrezkoak direla ulertaraztea

Jarduerak desberdinak izaten dira Zentro bakoitzean, baina badituzte bi alderdi komun:

- Inguruetatik ibilaldi bat, begirale batek gidatuta.

- Zentroko instalazioetatik ibilbide bat, non begirale berak hainbat egongela edo areto

azaltzen baititu.

Baliabide eta ekipamendu garrantzitsuenak hauexek dira:

- Ingurumen-hezkuntzako begiraleak

- Erakusketetarako aretoak, maketa, joko, azalpen-panel eta abarrekin

- Ikus-entzunezkoak eta proiekzio-aretoak

- Irakasleentzako eta ikasleentzako material didaktiko lagungarria

- Inguruetako ibilbide gidatuak

5.3.4.5. Ingurumen-ibilbideak ZER DIREN

Ingurumen-ibilbideak Ingurumen-hezkuntzako jarduerak garatzeko materialak eta gida

lagungarriak dira, horretarako hautatu eta prestatu diren ibilbideen bitartez. Bi motakoak dira:

- Hiri-ibilbideak: edukiak eskaini eta jarduerak eta jokoak proposatzen dituen gida didaktiko

batean oinarrituta, hiriguneetatik ibilbideak egitea.

- Natur guneetako ibilbideak: natur ingurunearen deskribapen fisikoa egin eta burutu

daitezkeen jarduerak proposatzen dituzten gidetan oinarrituak.


LANBIDE EKIMENA 169

5.3.5. Lana 5.3.5.1. INEMeko Enplegu Bulegoak ZER DIREN

INEMekoak (Lan eta Gizarte Segurantzako Ministerioa) diren Enplegu Bulegoak, zerbitzu publiko eta doakoa dira, Estatu osoan zehar zabalduak, eta honako betebehar hauek dituzte:

- Enplegua eskatzeko beharrezkoa den informazio osoa ematea.

- Hainbat gairi buruzko aholkularitza ematea, hala nola langabeziaren eta Gizarte Segu-

rantzaren prestazioei buruzkoa.

- Lanik ez duten eta lan egiteko adinean dauden pertsona guztiak langabezian izena

emateko izapideak egitea.

Horretarako, edozein gaztek lana bilatzeko egin behar duen lehen urratsa, hurbilen daukan

INEMeko Bulegora jotzea da, langabezian prestakuntza daukan lanbideaz apuntatzeko (han

bertan erakutsi behar dioten lanbideen katalogoaren arabera).

Lanbidean apuntatzeko beharrezkoak diren dokumentuak honako hauek dira:

- Nortasun Agiria

- Titulu akademikoak edo profesionalak

- Gizarte Segurantzako txartela (lehenago lan egin baldin badu)

- Atzerritarrei, gainera, lan egiteko eta bertan bizitzeko baimena eskatzen zaie

- Minusbaliatuen kasuan, ezintasuna zenbaterainokoa den justifikatzen duen

INSERSOren ziurtagiria

- Adin txikikoaren aitaren, amaren edo tutorearen baimena

Izena eman ondoren, txartel bat ematen dute, hiru hilero berritu beharrekoa, luzatu

duen bulego berean aurkeztuta. Une horretatik aurrera, Bulegoak eskaerarekin bat datorren

lan-eskaintzarik badu, deitu egingo dute, eta hitzordu horietara ez agertzeak prestazioak

aldi baterako kentzea (baldin eta prestaziorik jasotzen bazuen) eta are behin-betiko kentzea

izango du ondorio.

INFORMAZIOA

Hurbilen dagoen enplegu-bulegoan, edota haiek eskaintzen dituzten telefonoetan.


LANBIDE EKIMENA 170

5.3.5.2. Lanari buruzko informazio-bulegoak eta -zentroak ZER DIREN

Zerbitzu honen helburua enplegu-ekimenei ekiten dieten gazteei informazioa, orien-tazioa eta aholkularitza ematea da, eta prozesu osoan zehar laguntzea, izapide adminis-

tratiboak gaindi ditzaten eta antola daitezen. Bulego horiek honako gai hauetarako dira

lagungarriak:

- Proiektua modu bideragarrian nola gauzatu aztertzeko

- Enplegua sustatzeko laguntzak eta neurriak hartzeko

- Ekimenak har dezakeen forma juridikoa erabakitzeko: SAL, Kooperatiba... eta bakoi-

tzaren abantailak ikusteko

- Enpresa antolatu eta kudeatzeko modua aztertzeko

- Izapide administratiboak egiteko

- Proiektua finantzatzeko bideak bilatzeko: Administrazio Publikoaren laguntzak, maileguak,

abalak... Herrian dauden enplegu-aukerak

Gainera, honako zerbitzu osagarri hauek eskaintzen dituzte:

- Lan-poltsa (lan-eskaintza eta -eskaera)

- Oposizioei eta lehiaketei buruzko informazioa

- Hiriko lan-merkatuari buruzko azterketa

- Lan-arazoak

- Lan-ikastaroak, enpresak sortzeko lantegiak edo lana bilatzeko teknikei buruzko ikastaroak

5.3.5.3. Gizarte- eta lan-gaiei buruzko bulegoak ZER DIREN Lan eta Gizarte Segurantzako Ministerioaren menpe daude eta, oro har, lan-eskubide eta -betebeharrei buruzko informazioa eta erabiltzailearen eta gizarte- eta lan--administrazioaren arteko harremanei buruzkoa eskaintzen dute.


LANBIDE EKIMENA 171

Hainbat alderdiri buruzko informazioa ematen dute:

- Lan eta Gizarte Segurantzako Ministerioaren menpe dauden Unitate eta Organismoen

helbideak eta telefonoak

- Lan-harremanak

- Lan-kontratuak

- Enplegua sustatzeko neurriak

- Lanerako Prestakuntza

- Kooperatibak eta Lan Sozietate Anonimoak

- Emigrazioa eta atzerritarren lana

- Kontratuak iraungitzea eta etetea

- Langabeziagatiko prestazioak

- Soldata Bermatzeko Fondoa

- Gizarte Segurantza

- Gizarte Segurantzako Prestazioak eta Pentsioak

- Gizarte eta Laguntza Zerbitzuak

- Estatuko Administrazioaren antolamendua eta funtzionamendu orokorra

- Administrazio-espedienteen izapidea

INFORMAZIOA Informazio hau hurbilen dagoen bulegora norbera joanda, telefonoz (bulego-orduetatik kanpo

erantzungailua dago) edo postaz eskura daiteke.

5.3.5.4. Enpresa Informazioaren Sistemak (SIE) ZER DIREN

Datu-base informatizatuak dira, gazteentzat eta adin guztietako pertsonentzat interes-

garriak diren lan- eta enpresa-gaiei buruzko informazioa ematen dutenak, doan.

Datu-base horien edukia hauxe da:

1. Lehiaketa Publikoak, Administrazio Zentralak, Autonomikoak eta Tokikoak deituta.

2. Feriak eta Erakustaldiak: Espainian burutzen diren Lehiaketa guztiei buruzko informazioa.

3. Prestakuntza-jarduerak: ikastaroak, hitzaldiak, kongresuak, mintegiak eta entitate publi-

koek edo pribatuek antolatutako jarduera mota oro.


LANBIDE EKIMENA 172

4. Sustapen-jarduerak: ekimen pribatuarentzako pizgarriak (inbertsio teknologikoa, enple-

gua, etab.), Administrazio Publikoak emanak.

5. Enpresak: bai ekipo-ondasunak ekoizten dituztenak nahiz teknologia eskaintzen duten

zerbitzuetakoak (RESIND eta DATAEMD baseak); azpikontratazio industrialetarako

enpresen zerrenda jasotzen dute (BADASUB basea).

6. Erakunde zientifikoak eta teknikoak: ikerketa eta garapen teknologikoa bultzatzen duten

erakundeen ikerketa publiko eta pribatuko zentroak.

7. Informazio teknologikoa: CIBERPAC datu-baseak, Jabego Industrialaren Erregistroa-

ren datu-basea, Espainian 1968az geroztik eman diren Patente eta erabilgarritasun-

-eredu guztiekin.

8. Lege-xedapenak eta legeria: enpresei dagozkien gaiei buruz.

9. Administrazioaren Organismoak: barne-egitura eta eskumenak.

10. Izapideak: arlo industrialarekin zerikusia duen edozein gestiori buruz.

5.3.5.5. Merkataritza eta Industria Ganbara Ofizialak ZER DIREN

Enpresaburu guztiak nahitaez elkartzen diren elkargo profesionalak dira. Bazkideen

ekarpenen bidez mantentzen dira, lizentzia fiskalaren % 2a eta enpresa--irabazien 4a (erren-

taren gaineko edo sozietate-zerga) ordaintzen baitute.

Kolektibo horien helburu nagusia bazkideen interes komunak ordezkatzea eta defendatzea

da. Gainera, hainbat zerbitzu eskaintzen dute:

- Aholkularitza teknikoa (feriak, BEZa, EEE...), finantzarioa (kredituak, diru-laguntzak,

abalak...), juridikoa (fiskala, lanekoa, Gizarte Segurantza...) eta ekonomikoa (ekonomia

probintziala, nazionala eta nazioartekoa)

- Merkataritza-arbitrajea

- Kanpo-merkataritza

- Dokumentazioa eta argitalpenak

- Prestakuntza-ikastaroak

- Enpresa-erroldak

- Beste erakundeekin batera parte hartzea

- Telexa eta telefaxa


LANBIDE EKIMENA 173

Aipatutako zerbitzu guztiekin batera, merezi du azpimarratzeak, gazteentzat duen interesa

beste erakunde lagungarrien eta laguntzen berri ematen du, hala nola:

- Hautatutako jardueraren inguruari buruzko informazioa.

- Merkatu-analisia egiteko teknikei buruzko aholkularitza.

- Enpresaburuak izan ditzakeen beharrizanei buruzko gaien informazioa (kokapena, lur-

sailak eskura izatea, izan ditzakeen hornitzaileen zerrenda, azpikontratazioa, prestakuntza-

-ikastaro eta -mintegien gida, etab.).

- Proiektuaren hausnarketa eta auto-analisia, enpresa-bizitza garatuko den esparruan

erabakigarriak izango diren alderi juridiko, legezko eta fiskalei buruz informazioa emanez.

- Jarduerara hobekien egoki daitezkeen enpresen forma juridikoei buruzko orientazioa.

- Enpresa zabaldu eta martxan jartzeko bete behar diren izapide administratiboen plan-

gintza eta, halaber, izapidea egiten duten organismoei buruzko informazio xehea.

- Finantziazio-iturrien azterketa.

- Lan-kontratazioaren hainbat modalitateri buruzko informazioa.

INFORMAZIOA

Hiri guztiek dute beren Merkataritza Ganbera Ofiziala. Jo ezazue hurbilenera, haiei

buruzko informazio gehiagorako.

5.3.5.6. Enpresa Erakundeak: Enpresaburu Gazteen Elkartea (AJE) ZER DIREN

Enpresaburuen erakundeak beren interesak ordezkatu eta defendatzeko bildu diren enpresaburuen elkarteak dira. Horietan, badago bat bereziki gazteentzat dena: Enpresaburu

Gazteen Elkartea (AJE). Elkarte independentea da eta, bere auto--definizioaren arabera, talde

homogeneoa da, jardueraren eta adinaren ondorioz hainbat interes eta arazo komun dituzten

enpresaburu gazteek soilik osatua.

AJEren helburuak hauexek dira:

- Gazteen artean enpresa-bokazioak sustatzea.

- Enpresa bat martxan jarri nahi duten gazteei laguntzea eta aholkularitza ematea.

- Enpresaburu gazteei enpresaren eguneroko kudeaketaren arazoak konpontzen laguntzea.

- Bazkideentzat interesgarriak izan daitezkeen gaiei buruzko informazioa ematea.

- Bazkideen prestakuntza sustatzea, horrela enpresak eraginkortasunez zuzentzeko

beharrezko baliabideak izan ditzaten.

- Bazkideen artean harreman pertsonalak eta profesionalak sustatzea, proiektu komunak

martxan jarri ahal izateko.


LANBIDE EKIMENA 174

Hori guztia hainbat jarduera eta zerbitzuren bidez lortu nahi da:

- Enpresa berriak sortzeko aholkularitza-saila.

- Enpresari buruzko aholkularitza juridikoa, ekonomikoa, komunikazioari dagokiona,

gerentziari dagokiona eta enpresa-informazioa.

- Enpresak kudeatu eta antolatzea, kontabilitatea, merkatua eta abarrei buruzko

prestakuntza-ikastaroak.

- Trukeak egiteko eta nazioarteko ferietara teknika berriak ezagutzera joateko lagun-

tzak bideratzea.

- Kreditu-entitateekin negoziatzea, gazteentzako kredituetan abantailak lortzeko.

INFORMAZIOA

Hiriburu guztietan daude Enpresa Erakundeak, Enpresaburuen Elkarte, Federazio edo

Konfederazio gisa. Horiei buruzko informazioa lortzeko, haiengana zuzenean edota aipatutako

Merkataritza eta Industria Ganbaren bitartez jo daiteke.

5.3.5.7. Eskola Lantegiak eta Lanbide Etxeak ZER DIREN

Izen hori daukate oinarrizko helburutzat gazte langabetuak, 25 urtetik beherakoak

bereziki, kualifikatzea duten prestakuntza/enplegurako programa publikoek. Kualifikazio

hori praktika profesionalarekin txandakatzen dute, horrela lan-aukerak zabalduz, ondare

artistikoa, historia, kulturala edo naturala berreskuratu edo sustatzearekin zerikusia duten

zereginetan eta, halaber, hiri-inguruneak edo ingurumena zaintzeko eta hirietako bizi-

-baldintzak hobetzeko lanetan ari direlarik.

Nortasun juridiko propioaz sor daitezke, irabazi-asmorik gabeko Entitate gisa eratuz, baldin

eta honako hauek sustatu, babestu eta eurekin batera finantzatzen badituzte:

- Estatuko Administrazioaren organoek

- Tokiko korporazioek (Udalek, Diputazioek eta Kabildoek)

- Autonomia Erkidegoek eta Organismo Autonomoek

- Estatu-sozietateek

- Irabazi-asmorik gabeko erakunde publiko edo pribatuek


LANBIDE EKIMENA 175

Eskola-lantegiek hiru urteko iraupena izaten dute, eta hiru fasetan egituratzen dira:

1. Hastapeneko prestakuntza-etapa

2. Lanerako prestakuntza-etapa

3. Prestakuntza-etapa lan-kualifikaziora eta -espezializaziora bideratutako lanarekin

txandakatuta

Ematen diren espezialitateek lanbide-multzo egituratua direnean, Eskola-lantegia Lanbide-

-etxea da. Eskola-lantegiaren aldean duen desberdintasuna programa laburragoa izatea da (sei

hilabetetik urtebetera bitartekoa), eta prestakuntza-etapak desberdin egituratuta egotea:

1. Lanerako prestakuntzaren fasea, prestakuntza-espezialitate batean edo lanbide batean

2. Prestakuntza-fasea lanarekin edo praktika profesionalarekin txandakatuta

Bi kasuetan, proiektuaren lehen fasean, ikasleek lanerako prestakuntza jasotzen dute, eta

FIP Planaren araudi erregulatzailean aurreikusitako bekak eta laguntza ekonomikoak jaso

ditzakete. Bigarren etapatik aurrera, ikasle horiek lan-munduan sartzeko egokiena den modali-

tatean kontratatzen dira, eta horregatik dagozkien ordainsariak jasotzen dituzte.

Deskribatutako programez gain, Eskola-lantegiek eta Lanbide-etxeek hainbat zerbitzu

osagarri eskaintzen dituzte:

a) Orientazioa, informazioa, enpresa-prestakuntza eta laguntza teknikoa.

b) Hezkuntza Konpentsatzailea: ikasleak Oinarrizko Hezkuntza Orokorra bukatu

ez duenean.

INFORMAZIOA

Eskola-lantegia edo Lanbide-etxea sustatzeko, INEMen Probintzia Zuzendaritzan proiektu

bat aurkeztu beharko da, honako gutxieneko edukiaz:

- Memoria: izena, helburuak, obraren plan teknikoa dagokion Organoak onartua,

prestakuntza-programa, eskatzen den diru-laguntza eta entitateak berak ekarritakoa

adierazten duen aurrekontua, proiektuaren denboralizazioa eta iraupena, proiektuaren

onuradunen enplegu-aurreikuspenei buruzko txostena.

- Entitate sustatzaileak bere zerga-obligazioak eta Gizarte Segurantzari dagozkionak

bete dituela frogatzen duen ziurtagiria.


LANBIDE EKIMENA 176

- Diru-laguntzarik gabeko proiektuaren kostu-zatiaren finantziazio-iturriak frogatzen

dituen ziurtagiria.

40 eguneko epean, INEMeko probintzia Zuzendaritzak ebazpena emango du, eskatutako diru-

-laguntza emanez edo ukatuz.

Informazio gehiago lor daiteke, Eskola-lantegien eta Lanbide-etxeen programen erregulazioari

buruz EAOn (EAO, 88-III-30, 88-IV-23) argitaratutako Legeriara joaz.

5.3.6. Turismoa 5.3.6.1. Gazteriaren Institutuko TIVE bulego-sareak ZER DIREN TIVE bulegoak, Gazteriaren Institutuaren edo INJUVEren (Gizarte Gaietarako Ministerioa)

menpekoak, gazteen esku mota guztietako produktu turistikoak (garraioa, ostatua, aseguruak,

nazioarteko karnetak, hizkuntz ikastaroak, gazte-aterpeak, nazioarteko lan-eremuak, Au pair

sistemak eta bidaia antolatuak) jartzen dituzte, baldintza ekonomiko interesgarrietan eta

beharrezkoa den kalitate-kontrolaz.

Helburuak hauexek dira:

- 30 urtetik beherako gazteentzako turismo-zerbitzuak sustatzea eta zabaltzea.

- Gazte-turismoari dagokionez, eskatzen duten gazte-erakunde eta -elkarte guztiei, eta

gazte guztiei orokorrean, aholkularitza ematea.

- INJUVEren ordezkari izatea, gazteriari dagozkion gainerako eskumenak Autonomia

Erkidegoari transferituta dauden probintzietan.

INFORMAZIOA Gaur egun, badago TIVE bulego-sare bat Estatu guztian, eta horien helbideak gida honetako

direktorioan eskaintzen ditugu.


LANBIDE EKIMENA 177

5.3.6.2. Gazte Turismo Sozialeko programak ZER DIREN

Izen hori dute INJUVEk antolatutako programa batzuek, gazteei pakete turistiko merkeak

eskaintzeko helburua dutenek, gazteek beste herri eta kultura batzuk ezagutuz prestakuntza

zabalagoa izan dezaten. Horietan, honako hauek aipa ditzakegu:

- “Ezagutu Espainia”: programa horren bitartez, Autonomia Erkidego bateko ikasgela bat

beste Autonomia Erkidego bateko beste ikasgela batekin elkartzen da, hirugarren

Autonomia Erkidego batean finkatutako helmuga batean, turismo--sasoi gorenetik

kanpo. Zerbitzua MEC lurraldeko Institutu eta Eskoletan eskaintzen da, errenta per

capita txikiena dutenetan eta 50.000 biztanle baino gutxiagoko herrietan batez ere.

Partaideek kostuaren zati bat ordainduko dute, jatorrizko herriaren egoera orokorraren

arabera (2.000-4.000 pezeta), eta ez kostu errealaren arabera.

- “Ezagutu Europa”: garraio-zerbitzua batez besteko kostuaren herenean salduz, abantaila

ekonomiko gutxien duten gazteei Europa ezagutzeko aukera ematea da, Lisboa eta

Parisekin hasita. Programa hori LHko ikasleentzat da.

- Gazte Txartela: TIVEko edozein bulegotan edo baimendutako Gazte Informazio Zen-

troetan lor daitekeen txartela da, karnet-tamainako bi argazki aurkeztuta eta kopuru txiki

bat ordainduta. Txartel horrekin, 26 urte bitarteko gazteek hainbat onura izan ditzakete,

deskontuak milioi bat baino saltoki gehiagotan eta zerbitzu publikoetan (Europa osoan),

edo sarrera dohainik hamar mila baino kultur gune gehiagotan.

INFORMAZIOA

Programa horren arduraduna Gizarte Gaietarako Ministerioa da, INJUVEren

bitartez. Beraz, informazioa INJUVEren egoitzan eska daiteke, edota aipatutako TIVEren

edozein bulegotan.

Gainera, badaude Gazteentzako Opor eta Turismo Gidak, urtero Autonomia Erki-

degoek eta Udal handi samarrek argitaratuak haien Gazte Sailen eskutik; gazte-turismo,

bidaia, eskaintza eta aisialdia eta denbora libreari buruzko informazio hori guztia datu eta

helbide baliagarriez zabaltzen dute.


LANBIDE EKIMENA 178

5.3.6.3. Gazteentzako Opor eta Turismo Gidak ZER DIREN

Gazteentzako Gidak Autonomia Erkidegoek (Gazteriaren Zuzendaritza Nagusien

bitartez) eta Udalek (Gazteria Sailen eskutik) plazaratutako argitalpenak dira. Haien helburu

nagusia eskualdeko gazteei oporretan denbora libreaz gozatzeko dituzten baliabideen berri

ematea da.

Gida horien edukia askotarikoa da, baina denek gai komun batzuk eskaintzen dituzte:

- Bidaiatzeko aholku praktikoak (dokumentazioa, txertoak, dirua, materialak...).

- Garraio-motak eta -aukerak: prezioak, eskaintzak, zerbitzuak...

- Ostatua hartzeko formulak: prezioak, motak, helbideak...

- Landa-turismoa: formulak, programak, direktorioak...

- Udako lana.

- Udako jarduerak: denbora librekoak, kirolezkoak, kulturalak, turistikoak, prestakuntza-

koak, jaietarakoak...

- Bibliografia eta material baliagarria: bidaia-gidak, planoak eta mapak, direktorioak...

INFORMAZIOA

Gida horiek urtero udaberrian argitaratzen dira, eta Gazteentzako Informazio Zentro eta Guneetan lor daitezke; halaber, argitaratu dituzten Gazteriaren Erakunde eta Sailetan

eska daitezke.

5.6.4. Gazte Aterpeen Elkarteak Ikus kapitulu honetako Gazteentzako Aterpeak atala.


LANBIDE EKIMENA 179

5.4. Atari zabaleko teknikak

5.4.1. Martxa 5.4.1.1. Definizioa

Martxaren kontzeptuari buruz inkesta txiki bat egingo bagenu, oso definizio desberdinak

aurkituko genituzke:

- Adin ertaineko gizon batek honako hau esan lezake: Bai, soldaduska zenean egiten

genuen hura, eta ez oraingo..

- Hiriguneko mutil gazteak, hauxe: Martxa? Txo, larunbat gaueko mugida, ezta?

- Eskola batean sartu eta haur bati galdetuta: Kanpalekuan egiteko esan ziguten zera hori...

- Hiztegian, honako definizioa daukagu: Martxa: ibiltzea, bidaiatzea, leku batetik joatea

edo abiatzea.

Baina, mendia maite duten eta Atari Zabaleko jarduerak egiten dituzten guztientzat, definizioa

ez da hor gelditzen. Martxa ibiltzea da, noski, baina baditu beste inplikazio batzuk ere, hala nola

esfortzu fisikoa, naturarekin zuzenean harremanetan jartzea, nork bere buruarekin topo egitea,

elkarbizitza martxako kideekin... zailtasunak eta esfortzua nortasuna eta izaera sendotzeko moduan.

Martxa orok helburu zehatza izan behar du; ez da ibiltze hutsa. Helburu hori aldez aurretik

finkatuta egongo da programazioan, eta horretara bideratu behar dira gainerako jarduerak.

Hori horrela ez balitz, martxa hutsala eta alferrikakoa izango litzateke.

5.4.1.2. Martxaren sailkapena Martxen lehenengo sailkapena helburuaren, iraupenaren eta ordutegiaren arabera egin daiteke.

▪ Helburuaren arabera

Martxak xedearen arabera bana daitezke. Hauexek ditugu:

a) Prestatzekoak edo gogortzekoak

Iraupen laburrekoak eta leunak dira; kanpalekuetan hasieran egin ohi dira, edota neska-

-mutilak ibilaldi luze baterako prestatu nahi ditugunean.


LANBIDE EKIMENA 180

b) Aztertzekoak, informazioa biltzekoak edo esploraziokoak

Animatzaileentzat ondorengo jardueretarako datuak jasotzea helburu duten martxak dira.

Geroago egiteko ibilbideak prestatzeko erabiltzen dira.

c) Ibilaldiak

Martxa handiak dira, luzeak eta, batzuetan, gogor samarrak. Hainbat egun irauten dute,

eta (martxarako motibazio handiagoa izateko) oso paraje desberdinak zeharka daitezke: elurrez

estalitako gailurrak nahiz amuarrainez betetako ibaiak, tartean haran zabalak eta baso trinkoak

daudela. Gauero leku desberdin batean ezartzen da kanpalekua.

d) Laguntza edo salbamenduzkoak

Istripu baten lekura iristeko egiten den martxa da, komunikatzeko bide azkarragorik

ez dagoenean.

e) Paseatzekoak eta entretenitzekoak

Martxa laburrak dira, ia zailtasun teknikorik ez dutenak eta jarduera zabalagoen baitan

sartu ohi direnak.

f) Hurbiltze-martxa

Mendizaleek eskalatu beharreko horma edo gailurretara igo nahi dutenean egiten

dutena da.

▪ Iraupenaren arabera

Martxa orok dauka iraupen bat. Iraupen hori aldez aurretik finkatu behar da. Martxa bat egiteko

programatutako denbora honela banatzen da:

a) Goiz batekoa edo egun batekoa

b) Bizpahiru egunekoa. Gaua kanpalekutik kanpo egiteko aukera eskaintzen du. Gaua igaro-

tzeko modu interesgarriak aurki daitezke, hala nola vivac-a.

c) Hainbat egunetako ibilaldi luzeak

d) Kanpaleku ibiltaria. Iraupen normalekoa izanik ere, instalazio finkorik ez duena da, baizik

eta ibilaldian bezala erabiltzen da. Prestaketa konplexua dauka.


LANBIDE EKIMENA 181

▪ Ordutegiaren arabera

a) Eguneko martxak

• Goizez: Egun osoa erabili ahal da. Udan, bero handiegia izatearen eragozpena

izan dezakete.

• Arratsaldez: Neguan, eragozpena azkar iluntzea da, eta ordu gutxitan egin beharra dago.

b) Gaueko martxak

Ilargiaren argia aprobetxatzen da. Linternarik gabe. Partaideen isiltasunak edertasuna emango

dio martxari.

5.4.1.3. Motibazioa

Edozein jarduera, prestatu bezala egin ahal izateko, ez dira baliabide materialak,

ordutegiak, lekuak, etab. soilik hartu behar kontuan. Badago gauza bat ahaztu ezin dena:

partaideen gogo-aldartea.

Gaizki programatutako, baina ongi motibatutako, jarduerak arrakasta izan lezake.

Alabaina, ezin hobeto programatu arren, motibaziorik eskaintzen ez duen jarduerak, nekez fun-

tzionatuko du behar bezala.

Motibazioaren garrantzia oso handia da esfortzu fisiko handia eskatzen duen jardueran;

izan ere, martxak hori eskatzen du.

Animatzaile bakoitzak ezagutzen ditu bere taldearen nahiak eta interesak. Horren

arabera, motibatzeko modurik interesgarriena hautatuko du.

Mendizale handi batek hauxe zioen: ez eman inoiz ezetzik martxa bati, gero damutuko

baitzaizu. Gainditu nagikeria, eta gainditu zeure burua. Leku berriak, parajeak eta pertsonak

ezagutuko dituzu. Gozatu egingo duzu, eta poz handia izango duzu, gailurretik, esfortzurik gabe

inoiz ikusiko ez zenukeena ikusten duzunean.

5.4.1.4. Martxaren plangintza

Martxa bat planifikatzeko garaian, funtsezko alderdiak dira helburuak eta motibazioa.

Horrek martxa ororen oinarrian dagoena osatzen du.


LANBIDE EKIMENA 182

Baina badaude bestelako gai teknikoak ere, kontuan hartu beharrekoak:

▪ Ibilbidea

Martxa egingo den lekuari dagokionez, egin nahi den bidea ezagutu behar da. Horretarako,

behar bezalako informazioa jaso behar da, zona horri buruz dagoen bibliografia kontsultatuz.

Mendi-gida asko argitaratu dira; beraz, eskualde bakoitzeko batzuk aurkitzea erraza da.

Gida horiek irakurriz jasotako datu horiek guztiak, martxaren lekuaren mapa edo plano batez

erkatu behar dira.

Mapen eskalari dagokionez, 1: 50.000 erabiltzea proposatzen dugu, baina 1: 25.000 ere

erabil daiteke. Azken hori xeheagoa da, baina lurralde gutxiago ageri da mapan, eta ibilaldi

luzeetan zailagoa da erabiltzen.

Ibilbidea aukeratzeko, hainbat parametro garrantzitsuri jarraitu behar diogu, hala nola:

• Normalean, bide bati edo basoko pista bati jarraitzea, mendian zehar ibili gabe.

Jadanik badagoen bideak erritmo eta aurrerapen egokia ahalbidetzen ditu. Mendian

barrena ibiltzea hauta dezakegu orientazio-ariketak egin nahi ditugunean.

• Bidean zehar, ura hartzeko guneak egon behar dute.

• Ibilbidera errepidetik sartu ahal izango da, auto bat iritsi ahal izateko hurbiltze-

-guneekin, autoa martxa batzuetan beharrezko elementua baita.

• Ibilbide osoa hainbat etapatan banatuko da, egunero egiteko. Etapa horietako bakoi-

tzean, gaua igarotzeko aterpe edo kanpalekuren bat egongo da.

• Halaber, atsedenaldiak eta otorduak egiteko leku egokiak aurreikusi behar dira.

• Ibilbidean zehar, herriak edo eskura dauden osasun-zentroak egongo dira,

larrialdietarako.

Martxa planoan planifikatu ondoren eta zonari buruzko bibliografia kontsultatu ondoren,

beharrezkoa da ezagutzeko edo esploratzeko bidai bat egitea.

Bidai horretan ez da nahitaez ibilbide guztia oinez egin behar. Autoz egin daiteke,

ibilbidearen gune nagusiei jarraiki.

Oso garrantzitsua da tokiarekin harremana izatea, mapan planifikatutakoa erreali-

tatearekin erkatzeko.


LANBIDE EKIMENA 183

▪ Izapide burokratikoak

Martxak egun bateko iraupena badu, ez du inolako baimenik behar izango, baldin eta

jabego pribatuko lursailetan sartzen ez bada; kasu horretan, komeni da jabearekin hitz egitea.

Martxa luzeagoa bada eta dendan edo aterpean lo egin behar bada, ICONAren

baimenak lortu beharko dira, baldin eta entitate horren menpeko kanpalekua edo kanpatzeko

zona bada; jabearen baimena, partikular baten lursaila bada; edo Udalarena, udal lursaila bada.

Hainbat egunetako ibilaldia bada, komeni da, baimenez gain, ICONAren ibilbide-orria

aurkeztea, basozainek aldez aurretik egingo den martxaren nondik-norakoak jakin ditzaten.

Halaber, komeni da jardueraren begiraleek eta animatzaile arduradunak martxa egiteko

ahalbidea ematen dieten titulazioa izatea, baina eskakizun hori ibilaldia egingo den Autonomia

Erkidegoko legeriaren araberakoa da.

Neurri zuhur eta baliagarri gisa, zonako Udalen, basozainen eta poliziaren telefono-

-zenbakiak eduki behar dira, ustekaberik gertatuko balitz ere.

▪ Partaideak

Martxa ez da animatzaileak egingo duen zerbait, baizik eta ezaugarri batzuk dituen neska-

-mutilen talde batentzat da:

• Adina

Horren araberakoa izango da kilometro kopurua eta zailtasuna.

• Esperientzia

Animatzaileak martxa egingo duen taldearen esperientzia eta praktika nolakoa den

jakingo du. Horien arabera, ibilbide egokia hautatuko du.

• Partaide kopurua

Kopuru horrek beharrezko materiala eta martxaren azpiegitura zehazten lagunduko

digu eta, halaber, baimenak, begirale kopurua, garraioa, etab. erabakitzen.

Garraioaren plangintza beti da korapilatsua. Honako orientazio orokor hau kontuan

hartuta konpon daiteke:

Askotan, martxaren lekura iristea zaila da, mendi-bideak oso isolatuta daudelako.

Onena, trenez nahiz autobusez ongi komunikatuta dagoen lekutik hastea da, eta antzeko

ezaugarriak dituen beste leku batean amaitzea, edota abiapuntura itzultzea.


LANBIDE EKIMENA 184

Arazoa konpontzeko beste modu bat taldea eramango duen eta gero jasoko duen

autobus bat alokatzea da. Irtenbide horrek garestitu egiten du garraioaren kapitulua.

▪ Materiala

Badago material pertsonal bat, partaide bakoitzak daramana. Material hori egokia

izango da, gehiegizkoa eta motxilak astunegi egiten dituena izan gabe.

Halaber, badago martxaren beharrizanen arabera aldatuko den material orokorra.

Taldean, beharrezkoak izan daitezke dendak, eta kasu horretan eraman egin beharko

dira. Batzuetan, eta ibilbidearen baldintzak direla-eta, ur-erreserbak ematea komeni da. Martxaren

iraupenak esango digu lumogasak eta su txikiak eramatea komeni ote den.

Beti eramango dugu lehen sorospeneko botikina, eguneratua eta edozein unetan eta

lekutan erabiltzeko prest.

Martxa egiten den urte-sasoiak erabakiko du eta gidatuko du eraman beharreko

materiala. Uneko baldintza meteorologikoak kontuan hartu beharreko adierazlea izango dira

material orokorren nahiz indibidualen zerrendak egiteko garaian.

5.4.1.5. Martxaren alderdi teknikoak

▪ Ekipoa

Martxari ekin aurretik, ekipo pertsonala behar bezala dagoela ikusi behar dugu: motxi-

laren uhalak, oinetakoak, kantinplora, txanoa, etab.

▪ Oinak eta oinetakoak

Komeni da oinak martxa baten aurretik garbitzea eta talko-hautsez igurztea, babesteko.

Beti komeni da oinetako behatzak oso luzeak ez izatea.

Martxa egiteko botak larruzkoak, transpiragarriak eta malguak izango dira, ongi marka-

tutako gomazko zoladunak, lurrari ongi atxikitzeko.

Badaude merkatuan hainbat bota mota eta, beraz, komeni da kirol-denda espeziali-

zatuetan egingo den martxarako botari buruz aholkua eskatzea.


LANBIDE EKIMENA 185

Botak ez dira martxaren egun berean estreinatu behar, baizik eta, gutxienez, astebetez

erabili beharko dira, oinak haietara egoki daitezen eta malgutasuna har dezaten.

Galtzerdiak lodiak izango dira, kotoizkoak edo artilezkoak. Oinetan jartzerakoan, zimu-

rrak edo tolesdurak ez sortzen saiatuko gara, urradurak eta babak eragiten baitituzte.

Batzuetan, neska-mutil batzuek ezin izaten dute oinetan boten gogortasuna jasan.

Zapatila sendo baina malgu batzuk erabili beharko dituzte.

▪ Arropa

Martxa egin bitartean, beharrezko arropa eraman behar da, izerdia botarazten ez

duena, ez baita komeni martxan zehar arropa kentzea.

Martxan zehar arropak kentzeak eta janzteak hoztea izaten du ondorio. Horregatik,

partaide bakoitzak hotzik ez izateko beharrezkoak diren jantziak eramango ditu, baina arropa

gehiegi eraman gabe.

Udan, eguzkiak gogorren jotzen duen orduetan, larruazala ez estaltzeak eguzki-

-erredurak sor ditzake. Horregatik, jantzi fin bat eraman behar da beti, eguzki-izpien zuzeneko

eragina saihesteko.

Txanoa funtsezkoa da eguneko martxetan.

▪ Erritmoa

Martxa erritmo mantsoz hasten da, pixkanaka dinamikoago egiteko, gorputz-giharrak

berotzen diren neurrian.

Urratsak jarraituak izango dira, oina erabat ezarriz, kadentzia uniformez.

Talde handia banatzen duten bat-bateko abiadura-azkartzeak edo lasterketak saihes-

tuko ditugu. Taldea batuta mantendu behar da.

Komeni da gutxien ibiltzen direnak aurrean jartzea. Horrela, erritmoa behar bezain lasaia

izango da, aurretik doazenak gehiegi aurreratu gabe eta martxa behartu gabe.


LANBIDE EKIMENA 186

▪ Arnasketa

Arnasketa kontuan hartu beharreko elementu pertsonalik garrantzitsuenetako bat da,

martxa arrakastaz eta atseginez egiteko.

Arnasa hartzeko modurik onena airea sudurretik hartzea eta ahotik botatzea da.

Mendi batera igo behar dugunean, arnasketa indartsua eta sakona izango da, giharre-

tako oxigenoaren errekuntza askoz handiagoa baita martxa ordekan egiten dugunean baino.

Arnas estuka ibiltzea normala da. Inork ez du arduratu behar bortizki arnas hartzeagatik.

Igotzean, ez hitz egiten eta ez kantatzen saiatuko gara, erritmoari eta arnasa sakonari

hobeto eusteko.

▪ Ura

Martxetan ez da alkoholik edan behar, ez eta erre behar ere. Ura neurriz hartu behar

da, eta ahoa garbitzen saiatu, ur asko irentsi ordez. Ahaleginaren ondoren da garrantzitsua ur

asko edatea.

Izerditan egonez gero, minutu batzuez itxaron behar da edan baino lehen, batez ere

iturburuko ura bada, hotza egoten baita. Arintzen laguntzen du garondoa eta besaurreak ur

pixka batez bustitzeak.

Edonongo urik ez da edan behar. Aldez aurretik, ur edangarria dela ziurtatu behar dugu.

▪ Elikadura

Ibilbide gogorretan eta klima hotzetan, onena martxa egin bitartean azukre askoko

elikagaiak eta fruitu lehorrak hartzea da. Elikagai horiek azkar asimilatzen dira eta energia

handia ematen dute.

Turroia, gabonetako tipikoa bada ere, produktu ezin hobea da —apur bat— martxetarako.

Eguneko otordu nagusia etaparen bukaeran egin behar da.

▪ Taldekatzeak

a) Martxa autoak dabiltzan errepidetik egiten bada, ezkerretik ibiliko gara, bata bestearen

atzetik, bide-bazterrera ahalik eta gehien hurbilduta eta elkarri aurre hartu gabe.

Martxa gauez egiten bada, buruan doan animatzailean eta ilarako azkenak soilik

eramango dituzte linternak, zutabearen posizioa gidatuz.


LANBIDE EKIMENA 187

b) Inor ez dabilen bideetan, hainbat taldekatze onar daiteke, ibiltariak gustura egon daitezen.

c) Mendiko ibilbideetan, honako hauek bereiz ditzakegu:

• Igoera

- Ekipo indibidual arina, baina berokiren bat tartean dela. Gailurrean haizea dabil,

haize hotza ez ezik, baita izoztua ere. Komeni da ondo janztea hara iristean

- Inguratuz eta sigi-saga igo, batez ere aldapa gogorretan

- Jarraitu, jadanik badaude, bideei, bide-zidorrak saihestuz

- Erritmo mantsoa, urrats handiak

- Atsedenak sarri hartu, indarrak berreskuratzeko

- Ilaran ibili

- Burua estalita izan

• Jaitsiera

- Malda gogorretan, alborantz jaitsi, inoiz ez aurrera begira

- Aprobetxatu bideetako bihurguneetako bide-zidorrak

▪ Atsedenaldiak

Martxetara ohituta dauden gazteentzat, atsedenaldiak gutxi eta luzeak izan behar

dute. Hastapenetan daudenentzat edo aspaldian halakorik egin gabe daudenentzat, asko

eta laburrak izan behar dute.

Atsedenaldietan, hainbat neurri hartu behar dira:

• Saiatu ez hozten, airetik babestuz, ahal delarik arropa eta motxila ez kenduz, motxilak

ziurrenik izerditan egongo den gerrialdea babesten baitigu.

• Komeni da berokiren bat janztea.

• Egun hotzetan, joan eguzkitara.

• Egun beroetan, joan itzalera.

• Ez jarri etzanda horma eta leku hezeetan.

• Ez eseri oinak zintzilik dituzuela, kargatu egiten baitira eta martxari berriro ekitea

zailagoa izango baita.

• Ez dira bota-lokarriak askatu edo lasaitu behar helmugara iritsi arte. Botak

geldialdi batean kenduta oinak puztu egingo dira, eta martxari berriro ekiteko jar-

tzen lanak emango dizkigu.


LANBIDE EKIMENA 188

5.4.1.6. Martxaren amaiera

Martxa amaitzen denean, hona hemen hainbat jokabide, amaiera ona izan dadin:

• Martxako oinetakoak eta galtzerdi zikinak kentzea. Oso garrantzitsua da oinak ur

hotzez garbitzea. Garbitu ondoren, galtzerdi garbiak eta oinetako leunak jarriko ditugu.

• Babak egiten zaizkigunean, ez da komeni lehertzea. Ez dira zulatu ere egin behar.

Beti hobeto ibiliko gara bere horretan uzten baditugu; izan ere, larrua hanpatzea

eta likidoa min ematen digun zerbaiten aurkako defentsak dira, kasu honetan,

botaren aurkakoak.

• Baben aurkako erremedio ona limoi-uretan bainatzea da, limoiak oso propietate

sendagarriak baititu.

• Babak eta urradurak ditugunean, oinaren alde mindua sendatzeaz gain, sortu dituen

faktoreari begiratu beharko diogu.

• Martxa bukatutakoan, edozein geldialditan bezalaxe, hoztuta geratzetik babestu

behar dugu geure burua, berokiren bat jantzita.

• Ura neurriz edango dugu, gorputzak izerdia galtzea itxaron ondoren.

5.4.2. SIMULAZIO-JOKOAK 5.4.2.1. Galera/erreskatea: Sarrera

Atari zabaleko teknika hau simulazio-joko handi batean oinarritzen da, talde handiarentzat

da, eta ondo zehaztutako xedeak ditu.

Esperientzia ongi atera dadin, funtsezkoa da partaideek jokoaren barneko nondik-

-norakoak ez jakitea eta benetako gertakaria balitz bezala jokatzea.

Teknika kanpalekuko edo koloniako neska edo mutiletako bat galdu egin dela

sinetsaraztea da. Galera horren berri taldeko gainerakoei ematen zaie; ondorioz, larrialdi-

-egoera sortzen da eta, modu ordenatuan, bilatzeari ekiten zaio.

Oso garrantzitsua da animatzaileek eta begiraleek parte hartzea, behar bezala egitu-

ratuta, hasierako giroa sortzeko eta ondorengo sinesgarritasunari bide emateko, hori izango

baita jokoaren motibaziorik handiena.


LANBIDE EKIMENA 189

5.4.2.2. Helburuak

a) Talde-kontzientzia hartzea: Taldea, larrialdi-egoera baten aurrean, kohesionatu egiten

da eta normalean oharkabean egoten diren lokarriak agertzen dira, zailtasun komun eta

konpartituak daudenean azaltzen baitira.

b) Lotsatia edo barnerakoia delako, normalean oharkabean egoten den neska edo mutila

talde handian integratzea errazten du joko honek.

c) Helmuga komun bat proposatzeak erantzukizunak hartzea bultzatzen du eta, halaber,

berezko antolamendu-egiturak sortzea.

5.4.2.3. Simulazio-jokoaren garapena

▪ Aldez aurreko oharrak

Partaideek benetako gertakari gisa biziko duten simulazioa denez, funtsezko bi para-

metro hartu behar ditugu kontuan:

• Esperientzia bizi izango duten neska-mutilen adina

• Jokoaren iraupena

Partaideen adinari dagokionez, komeni da nerabezarora iristen ari direnak izatea, 11-14

urte bitartekoak.

Ez da komeni simulazio-joko hau haur txikiagoekin egitea, antsietatea eta urduritasuna

eragin diezazkiekegunez.

Kontuan hartzeko beste faktore bat iraupenarena da. Ez da komeni egun osokoa izatea.

Denbora ideala ordubetetik hiru ordura bitartekoa da.

Esperientziak dioskunez, egokia da bi otorduren artean egitea, hau da, gosaritik bazkarira

bitarteko denboran, edota bazkaritik afarira bitartekoan. Afalostean hasten bada, gaueko

jarduera bati ekinez, une zuhur batean amaituko da.

▪ “Galdutakoa” aukeratzeko jarraibideak

Jokoaren helburu nagusietako bat neska edo mutil lotsatia eta isila talde handian integra-

tzea da. Horregatik, galdutakoa aukeratzeak partaideak ezagutzea eta ongi hautatzea du berekin.


LANBIDE EKIMENA 190

Behar bezala hautatzeko, nahikoa da jarraibide batzuk kontuan hartzea, hala nola:

• Ez du kideekin hitz egiten jantokian eta hortik kanpo

• Kosta egiten zaio jokoetan eta jardueretan parte hartzea

• Askotan ikusten dugu bakarrik

• Taldeko jokoetan, ez du inoiz protagonismorik izaten, eta beti gaineratu bat baili-

tzan jokatzen du

• Barnerakoia eta lotsatia da

Galdutakoa hautatu ondoren, saiatu egin behar dugu zuhurra izan dadin eta gainerako

partaideei gertatuko denaren berri eman ez diezaien.

Zuhurtasun horretan neskaren edo mutilaren izaera barnerakoiak berak lagunduko digu

eta, halaber, hautatua izan dela simulazioa egin baino pixka bat lehenago azaltzeak.

▪ Non egingo den

Jokoaren ezaugarriak direla-eta, mendian nahiz hirian egin daiteke. Horretarako, nahikoa

izango da jokoa hautatutako lekura egokitzea.

▪ Galeraren berri ematea

Unea hautatzea

Jokoa otorduen ordutegiaren arabera hautatu badugu, talde osoa jantokian dagoela

aprobetxatuz, norbaiten lekua hutsik dagoela ikusita...

Animatzaileek alarma ematen dute, lehenik isilpean eta ahopean, zerbait gertatzen dela

simulatuz, baina talde handiari horren berri emateko interes handirik gabe.

Esperientziaren arrakasta, neurri handi batean, animatzaileek lehen une hauetan egingo

duten interpretazioaren araberakoa izango da.


LANBIDE EKIMENA 191

Galdutakoa identifikatzea

Animatzaileak bilaketa txiki bat egin ondoren eta falta den neska edo mutila aurkitzen ez

dutelarik eta taldearen gainerakoak haietako bat falta dela konturatuta, galdutako kidea

identifikatuko dugu:

- Nor da?

- Nola du izena?

- Non egiten du lo?

- Norekin ibiltzen da normalean?

- Ilearen eta begien kolorea?

- Garaiera?

- Nolako arropa zeraman ikusi genuen azken aldian?

- Inork aparteko komentariorik entzun al zion?

Simulazioaren errealismoa

Taldea motibatzeko eta galera gertatzen ari den gauza serioa dela konbentzitzeko,

komeni da aholku batzuk kontuan hartzea:

- Jokoaren berri ahalik eta pertsona gutxieni eman.

- Ez da beharrezkoa sukaldariei, medikuari, administrariari, etab.i esatea.

- Begirale batzuk jantokitik eta dendetatik korrika ibiltzeak urduritasuna sor lezakete.

- Jantokiko garbiketa-txandak hautsi.

- Baita hamaiketakoa edo askaria bertan behera utzi ere.

Informazio-bilera

Albistea ezaguna denean, komeni da talde handia biltzea, galdutakoari buruzko infor-

mazioa eskatzeko eta bilaketa antolatzeko.

Lehen bilera hori egin ondoren, inguruetatik lehen miaketa bat egiten da, lehen

urrats gisa, bilaketa sistematikoari ekin edo poliziari edo inguruko herriko agintariei laguntza

eskatu aurretik.

Galdutakoa ongi ezkutatuta egongo da uneoro, begirale batek lagunduta beti, eta garaia

baino lehen ez aurkitzeko moduan, simulazio-muntaia osoa hondatuko bailuke horrek.


LANBIDE EKIMENA 192

▪ Bilaketa

Ohiko lekuetatik lehen miaketa egin ondoren, talde handia bilaketa sistematikoa antola-

tzeko bilduko da.

Jokoa mendian egiten denean, honela antola daiteke:

• Partaideak taldeka banatzea.

• Arakatu beharreko mendi-zonak banatzea. Talde bakoitzari zonako krokis sinple bat

ematea komeni da.

• Taldeei non bila dezaketen azaltzea: muinoak, sasiak, zuloak...

• Erreferentzia-puntuak seinalatzea, taldeak gal ez daitezen eta elkargune izan daitezen.

• Taldeei txilibituren bat ematea elkarrekin komunikatzeko, eta soinu-seinaleen

kode sinple bat:

- Txistu bat: segi bilatzen. Bi txistu: hurbilen dagoen elkargunera etorri.

- Hiru txistu: laguntza behar dugu.

- Hainbat txistu luze, elkarren segidan: bukatu da bilaketa, goazen abiapuntura.

• Taldeei bilaketa-zona klarion-seinalez markatzea ahalbidetzea, beste taldeek leku

berean bila ez dezaten.

• Jokoa gauez egiten bada, norbanakoei eskumuturreko zuri batzuk emango zaizkie,

hobeto ikus daitezen, eta linternak ere emango zaizkie.

▪ “Galdutakoa” aurkitzea

Galdutakoa begirale batek aurkituko du. Bien artean, honako galdera hauen azalpen

logiko bat prestatuko dute: non aurkitu du? Zer gertatu zaio galtzeko? Nondik ibili da? Beldurrik

pasa al du?

▪ Azken hausnarketa

Talde osoa bilduta, esperientzia baloratuko da eta egindako bilaketa prozesua aztertuko

da. Une egokia da galdu den neskak edo mutilak taldean protagonismoa hartzeko eta gainerako

kideak hari erreparatzeko. Halaber, taldeak daukan antolamendua nolakoa den, bilaketan zehar

izandako erantzukizuna, etab. azter daitezke.


LANBIDE EKIMENA 193

▪ Detektibeen festa

Bizi izandako esperientzia aprobetxatuta, festa bat antolatuko da handik egun

batzuetara, non aurkikuntzara eta behaketara bideratutako jokoak eta jarduerak antolatuko

baitira. Jaian jokoak, mozorroak eta adimena eta behaketa zorroztea eskatzen duten probak

txandakatuko dira. Kapitulua ixten duen dokumentuan, badago gidoi bat balizko detektibeen

festa horretarako.

5.4.2.4. Animatzailearentzako oharrak

Animatzaileek jokoaren azpiegitura osoa ongi prestatuta izan behar dute, baina bat-

-batekotasuna eta berezkotasuna erakutsi behar dute beti, gertakariak jazo ahala egituratzen

diren simulazioa baita. Ez dugu ahaztu behar jokoaren protagonista galdutakoa dela, leku

erosoan gordeko eta ezkutatuko dena, begirale batek lagunduta eta, jakina, begiluzeen-

gandik urrun.

Inoiz ez da jokoaren sekretua azaldu behar. Funtsezkoak dira sekretua eta ustekabea.

Jokoa egin ondoren eta bere gorabehera eta heziketa-faktoreak aztertu ondoren,

taldeko lokarriak sendotzen laguntzen duen jarduera komunen bat antola daiteke. Martxa luze

bat une egokia da helburu hori betetzeko.

Mendian garatzen den joko honen eskema guztia hiri-ingurunera egoki daiteke.

Nolanahi ere, komeni da begirale batek galdutakoaren bila irteten diren taldeei laguntzea.

Detektibeen festarako gidoia

• Jokoak:

- Behatzekoak

- Trebeziazkoak

- Aurkitzekoak

• Jokoaren inguruan biltzeko pertsonaia misteriotsu bat sartzea.

• Mozorrotutako begirale batek bere mozorrotik hainbat gauza aterako ditu: ogi-puska,

galtzerdia, poxpolua, plastikozko poltsa, txilibitua, lata, adartxoa, papera...


LANBIDE EKIMENA 194

Festa amaitzean, neska-mutilek hark erakutsi dituen objektuak aipatuko dituzte.

• Partaideak izaki misteriotsuz mozorrotzen dira.

• Trebezia-jokoak:

- Adreilu-lasterketa

- Garbantzua non dagoen asmatzea

- Korapiloa askatzea

- Aldez aurretik markatutako urratsei jarraitzea

- Klabez idatzitako mezuak deszifratzea

5.4.3. Ibai-ibilaldia 5.4.3.1. Sarrera

Martxei buruzko kapituluan, ibilaldiaren kontzeptua azaldu dugu: martxa luzea eta

gogorra, non hainbat parajetan barrena ibiltzen baikara.

Ibai-ibilaldiak deskribatutako ezaugarri horiek guztiak ditu, eta beste elementu bat

gehiago ere bai: gehienbat mendiko ibai baten ertzetik igarotzen da.

Martxaren eragingarri guztiak ditu, eta gainera ibai batek dakartzan zailtasun eta arriskuei

aurre egitea: ur lasterrak, ur-jauziak, ibiak, zurrunbiloak...; arazo horiei aurre egin behar zaie,

eta behar bezala konpondu.

Mendiko jarduera guztiek bezalaxe, zailtasunak eta arazoak ditu, baina plangintza on

batez eta erabakimenez gainditu ahal izango dira.

5.4.3.2. Helburuak Jardueraren oinarrian, edozein martxaren helburu komunak ditugu:

• Esfortzu fisiko pertsonala egitea

• Kideekin elkarbizitza egitea

• Naturarekin harreman estua izatea

• Izaera eta nortasuna lantzea


LANBIDE EKIMENA 195

Helburu horiei, beste zehatzago batzuk gehi diezazkiekegu:

• Arrisku eta abentura bizitzea

• Ibai bateko geologia, flora eta fauna aztertzea

• Ibaiaren sorburua aurkitzea eta horren inguruan hainbat jarduera egitea

5.4.3.3. Ibaiaren ezaugarriak

Ibai guztiek ematen dute oinez ibilaldi bat egiteko aukera. Ibaiertzean zehar ibiltzeko,

ibaiak hainbat ezaugarri izan behar ditu:

▪ Emaria

Oso alderdi garrantzitsua da. Emari handiko ibaia bada, ezinezkoa izango da handik

oinez ibiltzea, ibitik igarotzea... Emari gutxikoa bada, berriz, ibilaldiak emozioa izan dezan

eragingarri guztiak galduko ditu, baldin eta helburua sorburua bilatzea eta ubidean jarduera

batzuk burutzea ez bada.

Emariaren arazoak ibilaldia egiteko hautatu dugun ibai-tartearekin dauka zerikusia.

Ibaiaren goi-aldeko tartea bada, gehienetan ur gutxi izango da eta mendiko erreka

izango da. Behe-aldeko tartea oso urtsua izaten da, emari handikoa, eta nekez ibili ahal izango

gara handik zehar.

Proposatutako jarduerarako, tarte ideala erdialde-goikoa da. Kontuan hartu behar dugu

beti, oro har, uraren altuerak ez duela gerria gainditu behar, alderdik sakonenean.

▪ Uraren tenperatura eta giroa

Uraren tenperatura faktore garrantzitsua da, bertan egongo garen denbora erabakiko

baitu. Ideala tenperatura epela da, uretan hainbat ordu egotea ahalbidetzen duena.

Tenperaturak baxuak direnean, ubidean denbora luzez egoten bagara, arazo fisikoak

sor dakizkiguke, hotzeriak eta beheko gorputz-adarretako izozte txikiak, alegia.

▪ Ibaiarekiko komunikazio-bideak

Ibilaldia egiteko aukeratu dugun ibai-tarteak hainbat puntu izan behar ditu, laguntzako

auto bat ibil daitekeen errepidera edo pistara irteteko.


LANBIDE EKIMENA 196

Ibaiaren ubidean, erraz gerta daitezke istripu txikiak. Eta beste edozein jardueratan

bezala, zaurituren bat azkar eraman beharra gerta liteke.

Eguraldi euritsua dagoenean, edota ibaiaren goiko aldean zingirak daudenean, azkar

ebakuatzea eskatzen duten ur-goraldiak gerta daitezke.

▪ Ibaitik hurbil dauden kanpatze-zonak

Hainbat egunetako ibilaldia planifikatzen badugu, ibaitik hurbil kanpatze-lekuren bat

izan beharko dugu.

Zona horiek, ere, komunikatuta egongo dira, bertara auto bat iritsi ahal izateko, eta ibaia

baino gorago egongo dira, ur-emariak bat-batean gora egin duelako kanpalekuan uholderik

gerta ez dadin.

5.4.3.4. Ibilaldiko baldintzak

Ibilaldia egiteko ibaiak izan behar dituen baldintzak aztertu ondoren, ibilaldiarenak

berarenak hartu behar ditugu kontuan. Datu horiekin, proiektua egingo dugu.

▪ Partaideak

Ibaiko ibilaldiaren zailtasuna zuzenean proportzionala da partaideen kopuruarekiko.

Kopuru handiegia izateak oinarrizko alderdi batzuk erabat korapilatzen ditu, hala nola kan-

patzeko zona, hornidura, ordutegiak, pasabide zailak, segurtasuna, etab.

Esperientziak dioskunez, partaideen kopuru ideala ez da hogeitik gorakoa izango,

animatzaileak barne hartuta.

Kontuan hartzeko beste alderdi bat adina da. Gogortasuna eta etengabe aurre egin

beharreko arriskuak kontuan hartuta, komeni da partaideak 15 urtetik gorakoak izatea, garapen

fisikoan nahiz erantzukizunean helduak baitira jadanik.

Partaideen esperientzia eta prestaketa kontuan hartzekoak dira. Esfortzu fisiko handia

egiteko entrenatuta egotea eskatzen da, hala nola batzuetan uretan ibiltzeko, beharrezkoa

denean pasabide zailetatik igotzeko, ibaiaren korronteari aurre egiteko... Mendiko jardueretan

nolabaiteko esperientzia eskatzen da.

Jarduera planifikatzen eta antolatzen duen animatzaile-taldeak oso kontuan hartu

beharko du partaideen prestaketa eta ibilaldiaren gogortasuna bateratu beharko dituela.


LANBIDE EKIMENA 197

▪ Urte-sasoia

Ibai-ibilaldia egiteko sasoirik egokiena, klima epeletan, udaberriaren hasiera da, tenpe-

ratura gora egiten hasi denean eta oraindik udako ekaitzak hasi ez direnean.

Sasoi horretan, ibaiak oraindik ez du izotza urtzearen ur guztia jaso, eta bere maila

ibiltzeko egokiena da.

Pazko-garaiak ezaugarri horiek dauzka eta, autonomia-erkidego batzuetan, neska-

-mutilek oporrak dituzte eskolan.

Udak tenperatura beroaren eta atseginaren abantaila dauka, baina, oro har, ibaiaren

emaria ez da egokia izaten.

▪ Materiala

Jarduera hau egiteko, material berezi samarra behar izaten da:

• Ibiltzeko, beharrezkoak dira gomazko zola duten zapatilak, uretarako zapatilak edo

asko pisatzen ez duten oihalezkoak, adibidez. Uretarako botak ez dira gomenda-

garriak, urez betetzen baitira erorialdi eta bustialdietan.

• Motxilak iragazgaitza izan behar du, eta barnean daraman guztia plastikozko poltsa

independenteetan babestu beharko dugu.

• Motxilan, arropa lehorra eduki behar dugu, martxa amaituta aldatzeko.

• Ibaitik ibiltzeko jantzirik onena praka motzak eta kirolezkoak eta kamiseta soilak dira.

Arropa bustia astuna da eta mugimenduak zaildu egiten ditu.

• Sokak elementu garrantzitsua dira; izan ere, edozein unetan, beharrezkoa izan dai-

teke espedizioko kideak biltzea, zona arriskutsuetan istripuak saihesteko.

• Laguntzako autoa funtsezkoa da. Bertan etaparen bukaeran behar izango diren

elementuak eramango dira: dendak, janaria, su txikiak, lumogasak...


LANBIDE EKIMENA 198

▪ Elikadura

Hainbat egunetako martxa izanik, elikadura osoa izateaz arduratu behar dugu.

Egun pare baterako, nahikoa da etxean prestatutako janaria eta sakotontzian sartuta:

tortilak, xerrak, oilaskoa, arrautza gogortuak... Sakotontziak berak zopa pixka bat, esnea,

infusioak, etab. berotzeko balio du.

Egun gehiago direnean, elikadurak aldatu egin behar du osagaietan eta forman, otordu

beroak eta zaindutako energia-gehikuntzak egiten saiatuz.

Otordu nagusiak martxa egin ondoren egingo dira beti. Martxaren aurretik egingo balitz,

bizpahiru orduz liseriketa egin ondoren ibiliko gara ibaiaren ubidetik.

5.4.3.5. Martxaren plangintza

▪ Martxaren kokapena

Funtsezkoa da ibai-tarte egokia aurkitzea. Lehen aipatutako ezaugarriak izan behar

ditu. Kontuan hartu behar dira hurbil dauden herriak, ur edangarria har daitekeen guneak, lehen

sorospeneko zentroak... Eta martxa bat egiteko azaldu ditugun alderdi guztiak.

▪ Dosifikazioa, etapak, iraupena eta ordutegia

Lehen etapak beroketarena izan behar du, ez oso gogorra eta ez oso luzea.

Hurrengoek gogortasun handiagoa izango dute, eta azkenik, ahalegin normala eskatzen

duten etapak izango ditugu.

Etapak kanpatzeko zonen eta jateko eta atsedena hartzeko guneen araberakoak

ere izango dira. Gune horiek modu egokian banatu behar dira, eta bat etorriko dira etaparen

gogortasunarekin.

5.4.3.6. Jarduera paraleloak

▪ Ibaiaren azterketa geologikoa

Ibaitik behera goazen neurrian, haitz higatuak ikusi ahal izango ditugu. Hainbat faktorek

esku hartu du materialen higaduran.

Higaduraren arrazoiak bi dira, funtsean: uraren indarra eta arrastatutako materialak.


LANBIDE EKIMENA 199

Halaber, terrazak daudela ikus dezakegu, eta ibaiaren bizitzari buruzko bi datu garran-

tzitsu ematen dizkigute horiek: garai batzuetan ibaiak, indar handia zuelako, bortizki higatzen

zuela, eta beste batzuetan energia gutxi zuela eta eramandako materialak jalki egiten zituela.

Badaude gaiari buruzko azterlan interesgarriak geologiako liburuetan.

▪ Natura

Behatzeko eta aztertzeko erraza den alderdi bat ibaia dabilen hainbat zonatako fauna-

ren eta floraren arteko erlazioa da.

Ur lasterretako zonetan, landareak uraren abiadurara nola egokitzen diren ikusiko dugu.

Koadro bat egin daiteke, egokitzen diren espezieak eta daukaten morfologia aipatuz.

Behaketa berak egin daitezke animaliei dagokienez ere: arrain, anfibio, narrasti, hegazti

eta abarri dagokienez.

Ur bareetako zonetan, ur lasterretako zonetan ikusitako morfologiak aldatu egingo dira.

Hori guztiak behatu eta kapitulu honen amaierako dokumentua bezalako behaketa-

-fitxetan jaso daitezke.

▪ Lehorretik ibiltzea

Ibilaldia, uneren batean ibaitik kanpokoa izango da. Egoera hori aprobetxa dezakegu

bide-mapak, martxa-fitxak, profil topografikoak eta antzeko jarduerak egiteko.

5.4.3.7. Animatzailearentzako oharra

Jarduera hau egitea erabakitzen duen animatzailearentzako lehen oharra segurtasunari

buruzkoa da.

Ibaiko ibilaldiak, segurtasunari dagokionez, ez du atari zabaleko beste edozein teknikak

baino zailtasun handiagorik. Gerta litezkeenak kontrolatu egiten dira, neurri jakin batzuk hartzen

dituen plangintza egokiaren bitartez.


LANBIDE EKIMENA 200

Neurri horietako batzuk hauexek dira:

• Arriskurik ohikoena haitz bustietan irristatzea da. Alderdi hori ondo zainduta, kolpe

eta zauri asko saihets daitezke.

• Ez labaintzeko, oina harri solteetan ez jartzen saiatu behar dugu, eta sendotasun eta

segurtasun handiagoa dutenak bilatu behar ditugu beti.

• Ibaian osin edo sakonera handiko zonak saihestu egin behar ditugu. Zurrunbiloak

sakoneraren adierazle onak dira.

• Martxak ez du sartu behar ur lasterren zonetan eta korronte handietan.

• Animatzaileak eguraldia aurreikusi behar du; izan ere, uholdeak ekaitzak eta euri-

-jasa handiak izan ondoren gertatzen dira.

• Ibaian bizi diren animaliei arretaz begiratu behar zaie. Ustekabe desatseginak sai-

hestu behar dira satitsu, uretako suge, arratoi, igaraba eta abarrekin; ez dira batere

arriskutsuak, baina ezustekoaren eta arreta galtzearen ondorioz erori egin gaitezke.

• Animaliaren batek hozka egitekotan, beti komeni da han bertan harrapatzen saiatzea,

ondoren haren analisia egiteko.

• Ahal delarik, komeni da kaskoa erabiltzea, erortzekotan buruan kolperik ez hartzeko.

Elementu hori, ordea, ez da ezinbestekoa ibaiko ibilaldia behar bezala egiteko.

5.4.3.8. Ibaiko ibilaldiaren adibidea

Kontatuko dugun ibaiko ibilaldia ibilaldi luze baten amaiera izan zen, Castello-ko

probintziaren mendietan zehar, Penyagolosa mazizoan, Valentziako Autonomia Erkidegoko

gailurrik ederrenetako eta garaietako batean, alegia.

Ibaiko ibilaldia Villahermosa eta Ludiente herrien artean izan zen; bi herri horietatik ibai

bera igarotzen da, Villahermosa.

Lehen aipatutako ezaugarri guztiak dituen ibai-tartea da:

• Erdialdeko/goiko tartea da

• Emari egokia dauka

• Urez hornitzeko guneak, ugariak eta ongi kokatuak

• Autoaz iritsi ahal izateko kanpatzeko lekuak


LANBIDE EKIMENA 201

Ibaiko ibilaldi honek hiru etapa izan zituen, hauexek:

• Villahermosa del Río – Puente de Zucaina (8,5 km)

• Puente de Zucaina – Fuente Valentina (6 km)

• Fuente Valentina – Ludiente (2 km)

(Ikus krokisa)

Lehen etapa izan zen gogorrena, jadanik ibilaldian hiru egun generamatzala kontuan

hartuta. Villahermosa del Río-tik abiatu ginen, eta ubidetik Cedramán-eraino jaitsi ginen, otordu

bat egiteko leku egokia. Arratsaldez, aldi batez errepidez ibili ginen, ibaiarekin berriro

elkartu arte; ibaiari jarraiki, Zucaina-raino iritsi arte jarraitu genuen, eta han kanpatzeko

zona ezin hobea dago.

Bigarren eguna Zucainan hasi zen, ibaiari Giraba de Abajo-raino jarraituz, eta han izan

genuen bazkaria. Arratsaldez, eta ibaian sartu gabe, Fuente Valentina-raino iritsi ginen, kanpa-

tzeko eta atseden hartzeko lekuan.

Hirugarren egunekoa oso laburra izan zen. Denbora gutxian iritsi ginen Ludiente-ra, eta

handik hartu genuen itzultzeko autobusa.

Krokisean, lehen etapa errepidearen paraleloa dela ikus dezakegu, eta baita puntu

batzuetan errepideak ebakitzen duela ere. Horrela, laguntzako autoarena eta irteteko bidearena

konponduta zeuden.

Lehen eguneko bazkaria Cedramán-en izan zen, autoz erraz irits daitekeen herrian;

horrela, partaideek ez zuten janari guztiaren zama hartu beharrik izan.

Bazkalostean, martxak errepidez jarraitu zuen. Aldaketa horren arrazoia, liseriketa egin

aurretik uretan ez sartzea izan zen. Ondoren, ibilaldiak ibaiari jarraitu zion berriro, kanpatzeko

lekura iritsi arte.

Mapan bigarren etapan egindako bideari begiratuta, ibaitik irtetea ahalbidetzen duten

hainbat bide daudela ikus dezakegu.

Bigarren eguneko bazkaria Giraba de Abajo-n egin genuen, eta herri horretara ere

autoz irits daiteke.

Hirugarren etapak ez du zailtasunik, bidea oso erraza eta laburra baita.


LANBIDE EKIMENA 202

Etapak gero leunagoak eta laburragoak dira. Alderdi horrek erraztu egiten du ibilaldia,

partaideek metatzen duten nekea nahiko handia baita azken egunetan.

Ibaiko ibilaldiak laguntzako auto bat dauka uneoro, eta ubidetik irteteko komunika-

bide azkarrak.

5.4.4. Ibilbideetan gidatzea, orientatzea 5.4.4.1. Orientatzeko oinarrizko ezaupideak

▪ Zer da orientatzea?

Orientatzearen ideia iparrorratza eskuetan duen eta lerro, ohar, kurba eta gauza arraroz

jositako plano ezin konplexuagora makurtuta dagoen pertsonarekin lotzen dugu. Irudi horrek ez

du zerikusi handirik errealitatearekin; izan ere, orientazioa, praktikan, ez da beti horrela gertatzen.

Mendian, adibidez, erraza da orientatzen, orografia malkartsua duenez, bideen trazaketa

puntu erraz eta irisgarrietatik egiten baita: zintzur, lepo, mendi-hegal eta abarretatik.

Horregatik, eta ikusmena ona den egunetan, ez da beharrezkoa izango iparrorratzik

edo planorik; biderik onena errazena dirudiena izango da.

Jende gutxi ibiltzen den lekuetatik gabiltzanean, markatu gabeko bideetan barrena eta

biderik gabeko mendietan, orientazio-nozio batzuk behar izango ditugu ordea.

▪ Orientazio-nozio soil batzuk

a) Eguzki bidez orientatzea

Goizez bada, behatzailea bere eskuinaldea eguzkia irteten den lekua den posizioan

jarriko da. Eskuinalde hori ekialdea izango da. Ezkerraldeak mendebaldea erakutsiko du.

Iparraldea aurrean egongo da, eta atzean, hegoaldea.

Eguerdian, iparreko gure hemisferioan, nahikoa da eguzkiari bizkarra ematea aurreantz

ematen duen itzalak iparraldea erakuts dezan. Gainerako puntu kardinalak lehen deskribatu

bezala kokatuta daude.


LANBIDE EKIMENA 203

b) Izarren bidez

Ipar hemisferioan bizi garenontzat, Ipar-izarrak iparra erakutsiko digu beti.

Izan hori aurkitzeko, Hartz Nagusiaz baliatuko gara; orga izeneko haren aldea erraz

aurki dezakegu, bere forma bereziagatik.

Atzeko bi izarrak irudimenezko marra batez lotzen baditugu, eta marra hori orgaren

azken bi izarren arteko distantzia bost bat aldiz luzatzen badugu, Ipar Izarra aurkituko dugu.

d) Aztarnen bidez

• Harresiak: lehorrak egon ohi dira hegoaldera begira dagoen aldean, eta hezeak

iparraldera begira dagoenean.

• Zuhaitzak: zuhaitz bakartuek orientazio gisa balio dute, beren eraztunak lodiagoak

baitira hegoalderantz, eta meheagoak iparralderantz.

• Landareak: zuhaitzak eta haitzak estaltzen dituzten goroldioa eta likena hobeto eta

gehiago hazten dira hezetasuna dagoen lekuan, hau da, eguzkia falta den lekuan.

Beraz, haiek dauden lekuak iparra adieraziko digu.

• Elurra: kolore zuriagoa dauka eta errazago urtzen da hegoaldera begira dauden

mendi-hegaletan.

• Eliza zaharrak: aldarea ekialdera begira egon ohi da, tradizio zahar bati jarraiki.

▪ Ibilbideak

Leku batetik bestera doan ibilbide jakin bat egiteko, iparrorratza erabil daiteke, teknikoki,

edota nahikoa izango da mapa erabiltzea, erreferentzia-puntu nagusiei erreparatuz.

Oro har, nahikoa da mapan bide bat marraztea, markatutako bideei jarraiki eta hainbat

erreferentzia kontuan hartuz, hala nola: gailur handiak, ibaiak, baserriak, errepideak, etab.

Mapari jarraituz eta erreferentzia-puntuei erreparatuz, erraz iritsiko gara nahi dugun

lekura.


LANBIDE EKIMENA 204

5.4.4.1. Aplikazio praktikoko jokoak

▪ Zirkulu zentrokidearen teknika

a) Azalpena

Teknika honek partaideak talde txikitan banatzea eskatzen du, hainbat kilometrotako

erradioa duen zirkunferentzia batean zehar.

Horrela banatuta eta antolatuta, plano bat eta iparrorratz bat ematen zaie, planoan

markatuta dagoen elkargune bat beren kasa bila dezaten, zirkunferentziaren barruan egongo

dena, ordu jakin batean iristeko.

b) Helburuak

• Orientazio- eta planimetria-ezaupideak praktikatzea.

• Erantzukizun-maila areagotzea, zeregin bat epe finko batean betez eta ekipo gisa

koordinatuz.

• Nork bere buruagan konfiantza hartzea, begiralearen laguntzarik gabe nolabaiteko

zailtasuna duen jarduera egiteko garaian.

c) Animatzailearentzako oharrak Atari zabaleko teknika hau probetxugarria izan dadin, hauxe hartu behar da kontuan:

• Partaideen gutxieneko adina 13 urte ingurukoa izango da; mendian bakarrik

egon eta ibili beharko dute.

• Partaideek orientazioko eta planimetriako gutxienezko ezaupide batzuk izan beharko

dituzte, horietaz baliatu beharko dute zehaztutako puntura iristeko.

• Partaide-talde bakoitza 3-4 pertsonakoa izango da, denen partaidetza bermatzearren.

• Ahalik eta animatzaile- eta begirale kopuru handiena kokatuko da neska-mutilak

igaroko diren funtsezko lekuetan. Haien eginkizuna prebentziozkoa besterik ez da

izango; taldeei lagundu gabe eta orientazio-elementuak eskaini gabe egongo dira.

• Teknika landuko den lekua, ahal izanez gero, menditsua eta partaideentzat

ezezaguna izango da. Ongi komunikatuta egongo da, eta bertako mapa egune-

atuak egongo dira.


LANBIDE EKIMENA 205

• Bilgune nagusia alde guztietatik izango da irisgarria, eta ez du sarbide arriskutsurik

izango. Leku hori bazkaltzeko hautatzen bada, ur edangarria izango du, eta baita

janaria ekarri ahal izateko sarbidea ere.

• Komeni da partaideak abiapuntura autoz iristea.

• Taldeak eratzeko, esperientzia duten partaideak hasiberriekin nahastuko dira, eta ez

dira orientazioaren gaia ezagutzen ez duten neska-mutilen taldeak egingo, zalan-

zarik gabe galdu egingo baitira.

d) Baliabideak

Auto bat behar da, partaideak beren abiapuntuetara eramateko. Talde bakoitzeko, ipa-

rrorratz bat eta plano eguneratu bat.

Talde bakoitzak, abiatzeko unean, txilibitu bat jasoko du, eta galtzekotan soilik erabili

beharko du. Elementu horrek animatzaile- eta begirale-taldeari galduta ibil litekeen taldea

aurkitzen lagunduko dio.

e) Ondorengo lana

Beren kasa orientatuta, menditik ibili ostean, komeni da egindako lanaren, aurkitutako

zailtasunen eta ikasitako elementuen ebaluazioa egitea.

Komeni da talde bakoitzak bere ekintza-orria betetzea, non egiten dituzten ekintzak eta

arazoak konpontzeko moduan zehazten baitituzte. Elementu horrek erraztu egingo du ondo-

rengo ebaluazioa eta orientazioari buruzko ezaupide berriak ekarriko ditu.

▪ Ipar-izarraren teknika

a) Azalpena

Teknika sinplea da, aurreko atalean deskribatutakoaren antzekoa. Aparteko pizgarri bat

dauka: gauez egiten da, eta taldeek izarrak besterik ez dituzte orientatzeko.

Teknika horren arabera, taldeak ezaugarri jakin batzuk (aurrerago azalduko ditugu)

dituen zona batera eraman eta lerroan antolatu behar dira, talde batetik bestera kilometro

bateko distantzia dagoela, eta Ipar-izarrerantz ibiltzen badira, kilometro batzuetan, errepide

batera iritsiko direla eta han autoak jasoko dituela azaldu behar zaie.


LANBIDE EKIMENA 206

b) Helburuak

• Izarren bidezko orientazioari dagozkion ezaupideak lantzea

• Erantzukizuna areagotzea, egoera zail bati aurre eginez

c) Animatzailearentzako oharrak Teknika behar bezala burutzeko, honako hau hartu behar da kontuan:

• Partaideen adina eta beren ezaupideak. Denak 13-14 urtetik gorakoak izango dira,

eta gaueko martxaren bat egindakoak.

• Orientazioari buruzko gutxienezko ezaupide batzuk izango dituzte, oro har, eta

izarren bidezkoari buruz batez ere.

• Animatzaile kopurua partaide-talde bakoitzeko bat izango da. Komeni ez bada ere,

lehen aldietan, eta talde hasiberriak direnean, begirale edo animatzaile bat joan

daiteke talde bakoitzarekin. Hala balitz, isilik egongo da martxa guztian zehar, eta

arriskua badago soilik baino ez du parte hartuko.

d) Lekua hautatzea Teknika honen plangintza egiterakoan, komeni da lekua ongi aukeratzea, honako ezaugarri

hauek izan behar dituenez:

• Leku laua izango da, oztopo gutxikoa eta zona arriskutsurik gabekoa.

• Errepide bat egongo da, zuzen samarra, bidean zehar.

• Animatzaileak taldeak Ipar-izarrerantz joango direla aurreikusiko du, iparralderantz

alegia. Horregatik, taldeak ibiliko diren ordeka errepidearen hegoaldera egongo da,

eta errepideak ekialdea/mendebaldea norabidea izango du.

• Abiapuntuak hautatu beharko dira.

Talde bakoitzaren abiapuntuak errepidearekiko paraleloa den lerroari jarrai diezaioke,

edota zirkuluerdi bat osa dezake, talde guztiek puntu batean topo egingo dutela kontuan

hartuta, Ipar-izarrak erakusten duen noranzkoan ibiliz gero.

e) Garraioa

Beharrezkoa da auto batek edo batzuek taldeak abiapunturaino eramatea, lehen eta

azken taldearen artean dagoen distantzia dela-eta.

Era berean, beharrezkoa da autoa errepidera iristen diren taldeak jasoz igarotzea.

Taldeak errepidera iritsita, bi aukera daude. Bide ertzean gera daitezke, jasoak izatea-

ren zain, edota handik ibil daitezke, taldeak biltzeko aurrez finkatutako puntu batera iristeko.


LANBIDE EKIMENA 207

f) Materialak

• Auto bat edo batzuk, taldeak abiapuntura eramateko eta, gaueko orientazio-martxa

bukatuta, jasotzeko.

• Gaueko martxa denez, linternarik gabe egingo da.

• Animatzaileak gau oskarbia izango dela ziurtatu beharko du, izarrak argi eta

garbi ikusteko.

• Talde bakoitzak txilibitu bat jasoko du, galera edo arrisku larria dagoenean soilik

erabiltzeko.

g) Ebaluazioa

Komeni da, teknika amaitutakoan, ebaluazio-bilera bat egitea, non hainbat alderdi

aztertuko diren:

• Gaueko martxa nolakoa izan den

• Orientazio-praktikako zailtasunak

• Taldearen batasuna eta elkartasuna

• Beste alderdi aipagarriren bat

5.4.5. Atari zabaleko teknikak aplikatzeko jokoak 5.4.5.1. Sarrera

Atal honetan, atari zabaleko teknikak aplikatzeko joko-bateria bat eskaintzen da, hala

nola: sokagintza, mendizaletasuna, sorospenak, etab.

Horrelako jokoak bestelako teknika batzuei aplika dakizkieke; adibidez: musika, marrazki,

antzerki, gorputz hezkuntza, eskulan eta abarri partaideen jakintza eta esperientzien arabera.

Bai jokoak, bai jokoen girotzea, fantasiaren eta fikzioaren munduarekin lotutako giroan

kokatzen dira.

Emaitza ezin hobeak izaten dituzte nerabezaro aurreko 10-13 urte bitarteko neska-

-mutilek egiten dituztenean.

5.4.5.2. Helburuak

Jokoak ludikotasunarekin lotutako helburu orokor batzuk baditu ere, ondoren des-

kribatuko ditugun joko motak xede zehatz batzuk dituzte, ezaupideak eta trebetasunak

eskuratzea, alegia.


LANBIDE EKIMENA 208

Helburu nagusi hauek aipa ditzakegu:

a) Ondoren mendi-jarduerak erraz burutu ahal izateko, oinarrizko ezaupideak eskuratzea

eta asimilatzea.

b) Atari zabaleko arloan, alderdi ludikoak eta entretenimenduzkoak garatzea eta sendotzea.

c) Talde-kohesioa eta elkarlana sustatzea.

d) Jarduera fisikoen garapena motibatzea, adimen-zorroztasuna eta arazo praktikoen

konponbidea barne hartuta.

5.4.5.3. Joko-bateria

▪ Galaxiarteko inperioa eta kristal energetikoa

a) Helburuak

• Partaideen irudimena areagotzea

• Sorospenari eta mendizaletasunari dagozkien teknika batzuk ikastea

• Joko handirako espazioak sortzea

b) Garapena Rally moduko joko handi bat da. Partaideek 15 kontrol dituen ibilbidea egin beharko dute.

Kontrol bakoitzean, hiru proba desberdin egingo dituzte: bata motxilen prestaketari buruzkoa,

bestea gaitasun fisikoei buruzkoa, eta hirugarrena, sokagintza edo sorospenari buruzkoa.

Talde batek kontrol bateko probak gainditzen dituen bakoitzean, ispilu-koadrotxo bat

jasoko du, egur batean itsatsiko duena, ispilu bat osatzeko.

Ispilu-zatia jasotzen duenean, mezu baten zati bat entregatuko zaio; mezua osatu

ondoren, behar bezala irakurri ahal izango da ispilu-taulan sortzen duen islan.

Ahalik eta denbora laburrenean ispilua osatzea eta mezua irakurtzea lortzen duen

taldeak irabaziko du.

Talde bakoitzarekin batera begirale bat joango da, jakintzaren iturria alegia, Galaxian

zehar lagunduko diena.

c) Girotzea

Partaideak galaxiaren zaindariak izango dira, eta aire-espazioko patruiletan banatuko dira.


LANBIDE EKIMENA 209

Talde bakoitzarekin ibiliko diren begiraleak irakasle eta laguntzaile izango dituzten

indarra eta jakintza-iturria izango dira, eta galaxien arteko etsaitasun-giroaren eta espazio

siderala zeharkatzen duten taldearen arteko bitartekariak.

d) Girotzearen adibide zehatza

• TALDE PARTE-HARTZAILEAK

Taldeak hiru badira, honela dei diezaiekegu: Saturno I, II eta III.

• BEGIRALE LAGUNTZAILEAK

Begirale laguntzaileek honela dute izena: Argon, Kripton eta Radon. Horrela deituz

baino ez dute erantzungo.

• MEZUA

Mezua osatzen dutenean, kontroletan jasotako zati guztiak batuta, honelako esaldia

ager daiteke:

“Galaxiako zaindariok, ez galdetu zuen begiraleei zer egin dezaketen zuengatik,

pentsa ezazue zer egin dezakezuen zuek haiengatik”.

• GALAXIAREN KROKISA. KONTROLAK

- Inperioko hiriburua: jantokiak

- Espazioarteko atea: kanpaleku edo koloniako atea

- Meteoritoen putzua: harrobi zaharra

- Arantza energetikoen eremua: pinudi txikia

- Joe gaztearen bizilekua: begiraleen denda

- Arantza bakartia: pinu bakartia

- Sekulan Ez zubia: hurbileko zubia

- Haratago: kanpaleku edo koloniako mugetatik kanpo

- Hiri Esekiaren hondakinak: txabola zahar baten hondakinak

- Santutegi galaktikoa: baseliza

- Agerpena: komunak

- Joe zaharraren bizilekua: kanpaleku-buruaren denda

- Azken gudua: hurbileko hondakinak

- Sare babeslea: sareren bat

- Gerlariaren atsedena: iturri bat


LANBIDE EKIMENA 210

PROBEN ADIBIDEA

• SOKAGINTZA

- Taldearen zapatila guztien lokarriak lotzea, kizkurren bidez

- 5 korapilo desberdin egin soka berean

- Amarradura karratua egin

- Amarradura paraleloa egin

- “X” itxurako amarradura egin

- Txirikorda bat egin

- Sare txiki bat ehun (ehulearen korapiloak)

- Egur-azaoa lotzea (aizkolariaren korapiloa)

- Korapiloa askatzea

- Zuhaitzera ihes-korapilo batez igotzea

- Soka batez taldekide guztiak lotzea, ahalik eta azkarren

• MENDIZALETASUNA

- Motxila egiten ari zara. Badakizu kanpatzeko lekura goizez iritsiko zarela.

Non ezarriko duzu zakua?

(Barrualdean, gauera arte ez baita erabiltzen zakua)

- Non jartzen dira objektu ziztagarriak motxilan?

(Alboetako poltsikoetan)

- Norantz ez du begiratu behar dendak?

(Iparralderantz)

- Zein dira errepidez martxa egiteko oinetakorik onenak?

(Zapatilak)

- Nola ibili behar da errepidean?

(Bata bestearen atzetik eta ezkerretik)

- Zein dira martxa baterako janaririk onenak?

(Fruitu lehorrak)

- Zer da vivac-zorroa?

(Vivac-en lo egiteko zakua estaltzen duen zorro iragazgaitza eta transpiragarria)

- Zein dira larruazala eguratseko elementuetatik babesteko beharrezko elementuak?

(Txanoa, kakao-krema, eguzkitarako betaurrekoak, krema polarizatzailea)


LANBIDE EKIMENA 211

• SOROSPENA - Keinu bidez, botikineko elementuren bat eskatu begiraleari

- Beso-euskarri bat egitea

- Burua bendatzea

- Ohatila inprobisatua egitea eta taldekide bat hurrengo kontroleraino eramatea

- Zein dira beherakoa sendatzeko hartuko zenituzkeen janariak?

(Sagar-azala eta arroza zuria)

- Zein dira idorreriari aurre egiteko hartuko zenituzkeen janariak?

(Aranak edo aran-marmelada)

• PROBA FISIKOAK

- Zapatilen lokarriak atera eta berriro ezartzea

- 20 jauzi egitea, batzuk bestearen gainean jarrita

- Zapatak zutik aldatzea

- Giza dorrea egitea

- Punteria harriak pote bati jaurtiz probatzea

- Ur freskoa duen kantinplora bilatu eta kontrolera ekartzea

- Urez betetako ontzitik, burdinazko plantxa txiki bat ahoz ateratzea

- Hurrengo kontrolera arte tren itsua egitea

- Dantza bat dantzatzea

- Denak batera abesti bat kantatzea, ahalik eta hobekien afinatuta

- Txiste bat antzeztea

- Denda guztietako pikatxoiak kontatzea

- Begirale guztien izen-abizenak bilatzea

▪ “Jones mukizuak” eta azken motxila

a) Helburuak

• Mugimenduen koordinazioa eta abiadura sustatzea.

• Motxilan jarri beharreko objektuak eta elementuak zeintzuk diren ikastea.

b) Garapena

Bi taldek soilik parte hartzen duten jokoa da. Jokoak bi zati dauzka.


LANBIDE EKIMENA 212

Lehen zatian, taldeko kide bakoitzak motxila barruan jar daitekeen objektuetako baten

izena hartuko du.

Talde bakoitzeko kideen kopurua bera izango da, taldeari emandako objektu-izen

bakoitzak bere parekoa izango baitu beste taldean, zapiaren jokoan bi taldeetako kideei

zenbakia ematen zaienean bezalaxe.

Horrela izendatuta, bi taldeak lurrean egindako marra baten bi muturretan ezarriko dira.

Begirale bat jarriko da bi taldeen erdian.

Begiralean baloi bat botako du aurrerantz eta, aldi berean, bi taldeetan banatutako objektu-

-izen bat esango du ozenki.

Objektuaren izena entzutean, objektu-izen hori dagokien bi jokalariak (talde bakoitzeko

bat) baloia hartzera abiatuko dira korrika.

Baloia hartzen duena izango da jokoaren bigarren zatiko protagonista.

Bigarren zatirako, taldeak zirkulu zentrokideetan ezarriko dira, honela:

• Erdian baloia hartu duen jokalaria egongo da.

• Bere inguruan, nolabaiteko distantzian, aurkako taldea ezarriko da.

• Aurrekoen inguruan, kanporago, zirkuluaren erdian dagoenaren taldekideak.

Erdian dagoen neskak edo mutilak baloia edukiko du berekin, eta bere egitekoa kanpoko

zirkuluan dauden kideei pasatzea izango da. Horiek baloia lurrera erori baino lehen harrapatu

beharko dute.

Zeregina ongi burutzea lortzen bada, baloia jasotzen duenak bere joko-izena esan

beharko du ozenki, eta baloia berriro zirkuluaren barruan dagoenari pasa.

Saioak huts egiten badu, aurkariak baloiaz jabetzen direlako, edota lurrean botea egin

duelako, jokoa lehen zatitik hasiko da berriro.

Motxilarik osoena egitea lortzen duen ekipoak irabaziko du, gauza desberdin gehien

dituenak, alegia.


LANBIDE EKIMENA 213

c) Girotzea

Hasierako marratik baloia hartzea lortu duelako, zirkuluaren barruan dagoen neska edo

mutila Indiana Jones da. Bere egitekoa kideei baloia behar bezala pasatzea da, azken motxila

lortzeko, hau da, motxilarik osoena.

d) Partaide kopurua

Partaide kopurua, guztira, 20-30 neska-mutilekoa, kide kopuru bereko bi taldetan banatuta.

e) Partaideen adina

9-12 urte bitarteko neska-mutilak.

f) Bestelako oharrak

Jokoa edozein patio edo zabalgunetan egin daiteke. Ez du ordubete baino gehiago

iraungo. Hobe da partaideak berriro jokatzeko gogoz geratzea.

Motxilako objektuen ordez bestelako objektu edo kontzeptuak erabil daitezke.

▪ Botika-kutxa II: Itzulera

a) Helburuak

• Larrialdiko botika-kutxa baten osagairik garrantzitsuenei buruzko ezaupideak

errepasatzea.

• Gorputz-adierazpena sustatzea.

b) Garapena

Hainbat talde osatuko dira, 5-6 kidekoak, eta ilaran ezarriko dira.

Jokoaren animatzaileak, isilpean, ilara bakoitzeko lehenbizikoei botika-kutxako objektu bat

esango die. Horiek, seinale baten ondoren, eta keinuen bidez eta hitzik gabe betiere, ilarako biga-

rrenari begiraleak esandako objektua adieraziko die, eta horrela jarraituko du, azkeneraino iritsi arte.

Ilarako azkenak, zein objektu den ulertu ondoren, benetako botika-kutxa daukan begira-

learengana joango da eta objektu hori eskatuko dio.

Botika-kutxako objekturik gehien lortzen dituen taldeak irabaziko du.


LANBIDE EKIMENA 214

c) Girotzea

2534. urtean gaude. Ontzi bat dabil espazio sideralean zehar, planeta urrun batean

mea atzeratzen duen kolonia baterako ordezko piezak garraiatzen.

Ontzia galdu egin da eta eskualde ezezagun batetik igaro da. Han izaki estralurtar baten

erasoa izan du, eta alde egin baino lehen, ontzian zihoazen asko zauritu ditu.

Bidaiak aurrera jarraitu du, tripulatzaile asko zaurituta. Denbora galdu dela-eta, komuni-

kazioak huts egiten hasi dira eta oxigenoa agortzen ari da...

Espazioko jantziak jarrita, nabigatzaileak elkarren artean komunikatzen saiatzen dira,

tripulazioko medikuak eskatzen dituen botikak bilatzeko, zauritu guztiak nola edo ahala sen-

datzen saiatzeko.

d) Partaideen adina

Oso harrera ona izan du 9-11 urte bitartekoen aldetik.

e) Partaide kopurua

5-6 kideko hainbat talde.

f) Iraupena

30-45 minutu.

g) Materiala

Botika-kutxa oso bat.

h) Alternatibak

Joko hau eraikin baten barruan egin daiteke, baldin eta behar adinako espazioa badago.

Botika-kutxa bateko elementuekin egin bada ere, edozein objektu-multzoren elemen-

tuak ezagutu eta errepasatzeko erabil daiteke.


LANBIDE EKIMENA 215

5.4.6. Esentziak 5.4.6.1. Sarrera

Esentzia substantzia lurrinkorra da, usain indartsukoa, landare jakin batzuetatik

erauzten dena.

Esentziak lortzea prozesu industriala da, eta teknologia handia eskatzen du: upel

handiak, distilategiak, tenperatura handiak... baliabide horiek nekez egongo dira atari zabalean

jarduera sinple batzuk egin nahi dituen taldearen esku.

Alabaina, gure herriko orografiak landare aromatiko ugari eskaintzen ditu, esentziak

ateratzeko trata daitezkeenak.

Teknika honek, landare aromatikoen oso infusio kontzentratuak lortzeko prozesu

sinplifikatua garatzen du. Infusioak esentziak zehazki ez badira ere, orain deskribatuko dugun

teknikaz lortzen diren infusio oso kontzentratuen mota hori hurbil dago teknikoki esentziak

deitzen diren substantzia horietatik.

5.4.6.2. Helburuak

a) Partaideei inguruan daukagun guztia baliagarria dela eta aprobetxa daitekeela erakustea.

Horretarako, nahikoa da objektuek duten potentzialtasun funtzionala garatzea.

b) Kimikaren mundutik jasotako oinarrizko hainbat ezaupide aurkeztu eta praktikan

jartzea: disoluzioa, kondentsazioa, kontzentrazioa...

c) Inguruko landare aromatikoei buruzko ezagutza zabaltzea eta haien aukerak aurkitzea.

d) Teknologia sinple batzuk garatzen laguntzea, etxean dauzkagun eta eguneroko bizitzan

erabiltzen ditugun elementuetatik abiatuta.

5.4.6.3. Teknikaren garapena

▪ Definizioa

Esentzia substantzia lurrinkorra da (irakin egiten du inguruneko tenperaturan), landare

jakin batzuetatik ateratzen dena. Bestela esanda: esentzia landareetatik ateratzen den olio

mota bat da; prozesu kimiko baten bidez (disoluzioa, normalean) lortzen da, eta bere ezaugarri

nagusia usaina berehala zabaltzea da.

Landare asko daude esentziak lortzeko trata daitezkeenak. Teknika honetan, hiru landare

aromatiko aztertuko ditugu, Estatuan zehar oso zabalduak: izpilikua, erromeroa eta ezkaia.


LANBIDE EKIMENA 216

▪ Erromeroa, ezkaia eta izpilikua ezagutzea

Izpilikua (Lavandula officinalis)

Hosto iraunkorreko zurezko landarea da, mulu-itxurakoa, metro bateko altuerakoa, lore

urdin eta ubelak dituena, oso usaintsuak. Europako ekialdean eta mendebaldean ugari dago.

Leku harritsuetan agertzen da, forma basatian, baina landu ere egin daiteke.

Izpilikua, tindagai konposatu, alkoholaturo edo ozpin-itxuran, toniko gisa erabiltzen da.

Parasitoen aurka ezin hobea da.

Halaber, landare horretako hosto lehorrez betetako zakutxo bat burukoaren azpian

ezartzeak buruko mina arintzen duela eta loak hartzen laguntzen duela esan ohi da.

Biltzeko sasoirik onena uztaila da.

Erromeroa (Rosmarinus officinalis)

Erromeroa beti berde dagoen zuhaiska da, adar askokoa, hosto iraunkor, txiki, estu eta

linealekoa, kolore berde iluna duena.

Kolore urdin moteleko bere hostoek bat egiten dute adarretako muturrekin.

Zuhaiska hori Iberiar Penintsula ia osoan dago zabalduta, artadi izandako lur karedunetan.

Erromeroa urte osoan loratzen da, eta bere loreek erleak erakartzen dituzte; erleek

usain bereziko eztia egiten dute bertan.

Erromerozko infusio beroak, zapietan bustita, oso eraginkorrak dira hanturen aurka.

Halaber, janariak gozatzeko erabiltzen da. Esentziak sendagai batzuen osagaia dira, batez ere

urdaileko estimulagarrienak.

Ezkaia (Thymus vulgaris)

Ezkaia oso zuhaixka usaintsua da, zurtoin adartsuak dituena. Lore arrosak/ubelak ditu,

txikiak eta zurtoinen erdigunean globo-itxurako glomeruluetan bilduta.

Ia urte osoan zehar loratzen da.


LANBIDE EKIMENA 217

Ezkaia, lehortuta nahiz berde, janariak gozatzeko erabiltzen da. Eta ezkai-infusioak

urdailerako toniko ezin hobea dira.

Farmazian ezkaitik ateratako olio bat erabiltzen da, timol deitua, ahalmen antisep-

tiko handikoa.

▪ Landareak jaso eta tratatzea

Onena landareak loratuta daudenean hartzea eta lehortzen uztea da, ondoren

tratamendua egiteko. Hori posible ez balitz, lorerik gabe eta berde hartuko dira, hasieratik

azken produktua kalitate baxuagokoa izango dela jakinik.

Landare horiek zuhaixkak direnez, ez dira errotik atera behar. Horrela, ez dugu landa-

rea hilko eta zurtoinetik berriro haztea ahalbidetuko dugu.

Gure teknikarako, nahikoa da landarearen adaburua hartzea, hau da, alderik bigunena

eta lore gehien dituena hartzea.

Ez da landare kopuru handia behar. Nahikoa izango da tamaina ertaineko plastikozko

poltsa bat esentzia lortzeko teknika burutzeko.

Teknika kanpaleku, kolonia edo ikasgela batean egingo dela aurreikusten badugu,

landareak astebete lehenago bilduko ditugu, eta airean utziko ditugu, tratamendua egin arte.

Landareak lehortu ondoren, ahal izan bada, oso zati txikitan zatikatuko ditugu, beste

landare batzuen enbor lodi guztiak eta hondarrak, lurra, etab. kenduta.

Prozesu hori landare bakoitzarekin egingo dugu, nahasi gabe.

Zatikatu ondoren, kafe-ehogailu batean ehoko ditugu, prozesua erraztuko duen hauts

fina lortzeko, azkenik esentzia ateratzeko.

Kafe-ehogailurik ezean, landarea guraizez ebaki ondoren, egurrezko taula baten

gainean ezarri eta, labanaz, gillotina bailitzan, zatikatzen jarraituko dugu, masa homogeneo

bilakatzen den arte.


LANBIDE EKIMENA 218

▪ Esentziak lortzeko teknikak

a) Kafeontziaren teknika 1. Beharrezko materiala

- Kristalezko 5 pote landare bakoitzeko

- Iragazki-paperezko 5 orri

- Kanping-gas bat

- Kafeontzi bat

- Poteak markatzeko errotuladorea

- Pizgailu bat

- Landarea ehota eta prestatua

2. Prozesua

• Kafeontzian kafea egiteko bezala jokatuko dugu baina, ehotako kafearen ordez, finki

birrindu dugun landarea ezarriko dugu.

Kafeontzia horrela, sutan jarriko dugu.

• Kafeontziaren goiko aldean, erromero-, izpiliku- edo ezkai-infusioa lortuko dugu, jarri

dugunaren landarearen arabera.

Infusioa paper-iragazkiaz iragazi behar dugu.

• Lehen eragiketa horren ondoren, kafeontzia garbitu eta berriro prestatuko dugu,

baina bigarren aldi honetan, beheko aldea urez bete beharrean, egindako infusioa

ezarriko dugu.

Kafea jartzen den depositua ehotako landare aromatikoz beteko dugu berriro.

• Sutan jarri ondoren, beste infusio bat aterako zaigu, aurrekoa baino kontzentra-

tuagoa, eta berriro iragaziko dugu.

• Eragiketa errepikatuko dugu, uretarako den kafeontziaren aldean, atera zaigun infusioa

iragazita ezarriz. Ehotako kafea jartzeko aldea landare birrinduaz beteko dugu berriro.

• Deskribatutako prozesu hori hiruzpalau aldiz egin behar da, esentzia baten antzeko

kontzentrazioa lortzeko.

3. Azken emaitza

Prozesua amaituta, oso infusio kontzentratuak lortuko ditugu, tonu berde berezikoak,

eta oso usaintsuak.

Infusio horiek, horrela eginda, beren elementu aktibo asko kontzentratu dituzte.

Kontzentrazio-maila dela-eta, kontsumitu edo erabiltzekotan, diluitu egin beharko dira.


LANBIDE EKIMENA 219

4. Animatzailearentzako oharrak

• Kontu handia eduki behar da lehen aldian urez betetzean. Ur-mailak ez du gainditu

behar kafeontziaren segurtasun-balbula.

• Ehotako landarea ez da zapaldu behar kafeontziaren deposituan, bi arrazoiengatik:

- Baliteke gora doan ur-lurrunari igarotzen ez uztea.

- Lurruna junturetatik irten daiteke, edo kafeontzia lehertu egin daiteke.

• Ondo ezabatu behar dugu kafeontziaren iragazkia.

• Oso garrantzitsua da infusioak aldi bakoitzean iragaztea, kafeontziaren iragazkitik

hobeto igaro daitezen.

• Komeni da partaideei kafeontziaren funtzionamendua azaltzea. Horrela, hobeto

jabetuko dira prozesuaz.

• Zergatik irteten da infusioa goiko aldetik?

- Lurruntzearen kontzeptua

- Presioaren eta kontzentrazioaren kontzeptuak

b) Beratzearen teknika 1. Beharrezko materiala

- Pote metaliko bat (kontserbetakoa) landare mota bakoitzeko

- Litro eta erdi 96º-ko alkohol etiliko

- Plantxa metaliko laua, pote metalikoa baino handiagoa, landare mota bakoitzeko

- Metala itsasteko kola-tutu bat

- 3 ontzi; jasotako laginak gordetzeko botilatxoak

- Iragazki-papera

- Errotuladorea

- Ehotako landare aromatikoak.

2. Prozesua

• Beratzea gauza bat biguntzea da, likido batean aldi batez murgilduta edukiz.

• Likido beratzaile hori gorputz beratuak dauzkan olioen edo elementuen disolbatzailea

bada, elementu horiek likidoaren baitara igaroko dira.

• Ehotako landare pixka bat hartzen da eta mortairuan ezartzen da.

• Mortairuan dagoen ehotako landareari 96º-ko alkohol etilikoa gehitzen zaio.

• Mazoaz, landaren aromatikoaren eta alkoholaren nahastea beratzen hasten da.


LANBIDE EKIMENA 220

• Ahalik eta gehien birrintzen da, pixkanaka, ehotako landare gehiago eta alkohol

gehiago gehituz.

• Beratzen jarraitzen da, nahastea homogeneoa lortu arte; pote metaliko batera botako dugu.

Nahasteari alkohol ugari gehituko diogu, ongi estalita geratu arte.

Nahastea botata eta alkoholez estalita, pote metalikoa itxi egingo dugu, plantxa met-

alikoa eta metalen kola on bat erabiliz, hermetikoki itxita gera dadin. Horrela, alkohola

ez lurruntzea lortuko dugu.

• Potea, horrela itxita, bi egunez egongo da.

• Ondoren, potea irekigailu batez zabalduko dugu, plantxa metalikoz itxitako aurkako lekutik.

Edukia kristalezko ontzi baten gainaldean ezarritako iragazki-paperean botako dugu.

Alkohola iragazi denean, landaren aromatikoaren nahastea homogeneoa presionatzen

da, ahalik eta alkohol gehien lortzeko.

• Horrela lortutako alkohola estalki edo itxitura hermetikoa duen botilatxoan ezartzen da,

eta horixe izango da azken emaitza.

3. Azken emaitza

Hautatutako landare bakoitzarekin teknika hau landuz, hiru alkohol mota berdexka,

usain bortitz, atsegin eta berezikoak, lortuko ditugu.

Produktu horiek, horrela lortuta, esentzia baten antzik handiena dutenak izango lirateke.

4. Animatzailearentzako oharrak

• Funtsezkoa da ixten denean pote metalikoaren hermetikotasuna lortzea, alkohola

lurrun ez dadin.

• Beratze-teknikaren azken emaitza betegarriagoa da kafeontziaren teknikarena baino.

• Lortutako esentzia itxura politeko botilatxo batean ezar daiteke. Errotulazio egokiaz eta

kolorezko begizta batez, opari polita da.

5.4.6.4. Beste hainbat aukera

Esentziak lortzeak hortik eratortzen diren beste jarduera batzuei eman diezaieke bidea.

• Usainak ezagutzeko jokoa

Usain ugarien artean, tratatutako landareen usainak sartu. Jokoa usaina jatorriarekin lotzea

izango da, begiak bendatuta. Jokorako balio lezaketen usainak: tipula, esnea, pinua, ereinotza,

gazta, saltxitxoia, sardinak, arropa zikina...


LANBIDE EKIMENA 221

• Zakutxoen eskulana

Ezkaia, izpilikua eta erromeroa bildu eta ondoren birrindu egiten direla aprobetxatuz, zaku-

-oihalez edo praka bakeroen puskez zakutxo batzuk egin daitezke, eta bertan landare

aromatikoak sartu. Zakutxoa lokarri beltz batez ixten da edo, besterik gabe, goiko aldean

korapilo bat eginez.

• Landa-koadernorako lana

Landareak bilatu eta biltzeko lanetan, partaideen behaketa bultza daiteke, landare horien

bereizgarriak diren datuak asimilatuz.

Horretarako, landa-fitxategi sinple bat bete daiteke, landare aromatikoei buruzko ikerke-

taren emaitzak jasoko dituena.

LAGINA Lorea

Landarea

Sustraia

• Landarearen izena

• Non bildu den. Lekuaren ezaugarriak:

- Harritsua/areatsua

- Hezea/lehorra

- Argitsua/laiotza

- Ordeka/aldapatsua

- Landarearen kolorea

• Lorearen kolorea

• Hostoen forma

• Sustraia:

- Azalekoa/sakona

- Erraboila/sustrai-bizarrak

• Ikerketa:

- Zertarako erabiltzen den

- Noiz loratzen den

- Landareari buruzko istorioak eta kondairak


LANBIDE EKIMENA 222

5.4.7. Larruak ontzea 5.4.7.1. Sarrera

Larruak ontzea larruak aprobetxatzeko metodo sinplea erakustea helburu duen teknika

da, ondorengo eskulanetarako materia gisa.

Ez da, inolaz ere, sari preziatuak lortzeko ehiza sustatzea xedea. Jarduera hau naturak

eskaintzen dizkigun baliabide guztiak erabiltzearen ildotik erabiliko genuke, ingurune naturalean

jarrera osagarriak izanik.

5.4.7.2. Helburuak

a) Partaideen eskulanetarako gaitasuna garatzea.

b) Elementu natural batzuen aprobetxamendua ikastea, kontserbazio-tekniken bitartez.

c) Prozesu kimiko sinpleak ezagutzea, pertsonak ingurune naturalean bizitzea ahalbi-

detzen dutenak.

5.4.7.3. Garapena

Beharrezkoa da hildako animalia baten larrua eskuratzea. Untxi-larruak egokiak dira,

erraz aurki baititzakegu herrietako harategietan, eta baita etxe partikularretan ere.

Larrua lortu ondoren, tratamenduari ekingo diogu, barrualdetik harraskatuz eta koipe-

-partikula eta gihar guztiak ezabatuz.

Garbiketa-zeregin horretarako, egur lau bat erabili behar da, arraspa edo eskuila gisa.

Harraskatu ondoren, larrua ur gardenetan murgildu behar da, 6 orduz. Ibai baten

inguruan bagaude, ibaian sartuko dugu, harri batez eutsiz, korronteak eraman ez dezan.

Larrua garbituta, ontze-disoluzioaz tratatzeari ekingo diogu.

Ontze-disoluzioa hainbat produkturen nahastea da, larruan eragina izango dutenen eta

kontserbatzeko moduan utziko dutenen nahastea.


LANBIDE EKIMENA 223

Hainbat ontze-disoluzio daude. Ondoko bi hauek balio dute lanerako:

• A disoluzioa:

- 2 kilo gatz

- Kilo bat alunbre (azido sulfurikoa aluminarekin eta potasarekin konbinatuz

lortutako gatza)

- 10 litro ur

• B disoluzioa:

- Kilo bat alunbre

- Kilo bat zink-sulfato

- Litro bat ozpin

- 10 litro ur

Bi disoluzioak prestatzeko beharrezkoak diren produktu kimikoak drogerietan edo pro-

duktu kimikoak saltzen diren saltokietan aurkituko ditugu.

Larrua ontze-disoluzioan murgilduta dagoen bitartean, leuntzen eta erabat murgilduta

edukitzen saiatu behar dugu.

Zeregin horretarako, plastikozko konketa bat erabiliko dugu, ez oso altua, baina

oinarri zabalekoa.

Larrua, lehenik, 24 orduz egongo da murgilduta ontze-disoluzioan. Ondoren, larrua

hartu eta xukatu egingo dugu, kalterik ez egiten saiatuz. Xukatu ondoren, berriro sartuko dugu

disoluzio kimikoan, eta beste 24 orduz egongo da hor.

Bigarren 24 ordu horiek igarota, konketatik atera eta ur garden ugariz garbituko dugu,

eta lehortzen utziko dugu. 24 orduz aireztatzen utziko dugu.

Lehortuta dagoenean, teinkatzeari ekingo diogu. Zeregin hori egurrezko xafla batean

egin daiteke, eta arku baten laguntzaz.

Prozesua amaitzeko, txukundu eta talko-hautsez hautseztatuko dugu.


LANBIDE EKIMENA 224

5.4.7.4. Larrua ontzeko teknikaren aukerak

Larrua ontzeko teknikaren praktika hau Zelai Handietako Indiarrei, Ortzadarreko Gerlariei

edo Azken Delaware-ei dagozkien kolonia eta kanpalekuetan egin daiteke.

Ondutako larruez hainbat gauza egin daitezke, hala nola:

- Ondutako larruzko zerrendak. Ilerako zintak

- Poltsak eta mokasinak

- Tiranteak

- Eskumuturrekoak eta besokoak

- Zorroak

- Txanoak

- Belarriak

- Gerripekoak


Ontze-disoluzioaren bolumen handia dela-eta eta bere aprobetxamendua dela-eta,

ahalik eta baliagarritasun handiena ematea pentsatu behar dugu.

Esperientziaren faserik korapilatsuena koipea eta giharrak kentzeko barnetik harraska-

tzea da. Beharrezkoa da animatzailearen presentzia eta laguntza teknikaren lehen une horretan.

5.4.8. Labea eta okintza 5.4.8.1. Sarrera

Oso aspalditik, pertsonek teknologia sinple bat garatu dute labeak fabrikatzeari eta ogia

egosteari dagokienez, ogia baita munduko zona askotako oinarrizko elikagaia.

Teknologia hori, hain sinplea eta hain aspaldikoa, ez dute ezagutzen egunero ogiz

elikatzen diren askok.

Jarduera hau kanpainako labe bat, praktikoa eta baliagarria, eraikitzea da.

Labea egiteko azalpenekin batera, hainbat elikagai (ogia, madalenak, opilak, etab.)

egiteko prozesuaren berri ematen da.


LANBIDE EKIMENA 225

5.4.8.2. Helburuak

a) Neska-mutilen zentzu praktikoa sustatzea, benetako materialekin lan eginez.

b) Tresna praktikoa eta baliagarria egiten laguntzea.

c) Animatzaileari taldeen artean sortzen diren harremanak ezagutzeko aukera ematea,

hainbat pertsonaia agertzen baitira, hala nola: ingeniaria (denak animatzen dituen

gogotsua), arduraduna (bete beharreko rolak banatzen ditu), taldeari jarraitzen diona,

axolagabea, etab.

d) Partaideak elikagaiak prestatzeko artisautza-prozesu batean integratzea.

5.4.8.3. Labea eraikitzea

▪ Zer da labea?

Labea nolabait estankoa den kobazuloa da, non errekuntza gertatzen baita. Errekuntza

horren beroa labearen hormek xurgatzen dute. Eta bero hori izango da, horrela xurgatuta, ogia,

elikagaiak edo bestelako gauzak egostea ahalbidetuko duena.

▪ Kokalekua

Labea egiteko, lurraren edozein goranzko desnibel (ezponda) aprobetxatu behar da,

sasirik ez duen eta sukaldetik erraz irits daitekeen zona izan dadin saiatuz.

▪ Beharrezko materialak

- 200 litroko edukiera duen bidoi metalikoa

- Harlauza finak, ahalik eta handienak. Horrelakorik ezean, adreilu erregogorrak

- Eraikuntzako harea horizko 6 kapazu

- Igeltsu-zaku bat

- Kapazu bat

- 20 kilo gatz

- Pikatxoia, aitzurra, pala

- Hotzeko taiela

- Mazo txiki bat

- Kurrikak


LANBIDE EKIMENA 226

▪ Eraikuntza

a) Kokaleku egokia aurkitu ondoren, lurraren desnibelean, bidoia baino zertxobait handia-

goa den zanga egiten da, bidoiaren diametroaren laurdena bezalako sakonerakoa.

b) Bidoia hartu eta, hotzeko taielaren laguntzaz, bere alboko geruzetako bat kentzen da.

c) Bidoia zangan sartzen da.

d) Bidoiari eutsi egin behar zaio, mugi ez dadin, eta literalki lurperatu behar da, 20 bat zen-

timetroko lur-geruzaz, aurrealdeko irekiunea izan ezik, hori izango baita labearen atea.

e) Bidoiaren barneko aldean, labearen barneko aldea izan denean alegia, 20 kilo gatz

ezarri, uniformeki banatuta.

f) Gatza hareazko 5 kapazuz estali. Gatza ezkutuan uzten saiatu.

g) Harearen gainean, harlauzak edo adreilu erregogorrak ezartzen dira, harlauzen arteko

junturak ahalik eta txikienak izan daitezen saiatuz.

h) Harlauzen arteko junturak estaltzeko, prestatu kapazu batean ondoko nahasketa

hau: igeltsu-zati bat eta lau harea-zati, dena urez ondo nahastu ore arin eta homo-

geneoa lortu arte.

i) Prestakin hori uniformeki banatuko da labearen beheko aldean, pieza bakar gisa

geratzeko moduan.

30 minutuz lehortzen utzi.

j) Labearen atea egiteko, hotzeko taielaz moztutako estalkia hartu eta horren laur-

dena tolestu.

Estalkiari kirten bat iltzatzen zaio, alanbrezkoa edo zurezkoa, labearen atea jarri eta

kentzeko garaian ez erretzeko.

Atea labean finkatzeko, labean bermatuta dagoen harri batez baliatuko gara, edota presioa

egin eta mantentzen duen makila batez.


LANBIDE EKIMENA 227

5.4.8.4. Ogia egitea

▪ Materialak eta substantziak

- Irina

- Ura

- Legamia-hautsa

- Gatza

- Orea egiteko plastikozko konketa

- Maindire zaharrak (garbiak)

- Errasketa zabala

- Lan-mahaia

- Zurezko pala, metro batetik gorako kirtena duena

▪ Prozesua

Proportzioak:

Kilo bat Irin

18 gramo gatz (bi apurtxo)

100 gramo legamia-hauts

½ litro ur

Orea egitea

Hartu osagai guztiak eta ezarri plastikozko konketan. Mugitu eta nahasi esku bakar batez,

osagai guztiek ore bat osatu arte.

Une horretan, atera orea plastikozko konketatik eta ezarri banku eta mahai batean.

Mahaian dagoenean, orea bere baitan tolestuko dugu behin eta berriro, 10 bat minutuz.

Oratu ondoren, hautseztatu irin pixka batez mahaia, ezarri orea bertan, eta maindireaz estali.

Utzi horrela orea, 20 bat minutuz.


LANBIDE EKIMENA 228

Forma

Orea geldirik egon ondoren, errasketa baten laguntzaz, zatikatu orea 150-200 gramoko

unitatetan.

Orea horrela ebaki ondoren, prestatu maindire bat mahaian, zabalduta eta bertan irin- -

-pixka bat duela.

Ogi-opilak egiteko, tolestu behin eta berriro orea bere baitan hiruzpalau aldiz. Azken

tolesduran, jarri orea mahaian. Esku-ahurraz, laranja-erdiko itxuran, bi hatzetako mamiak lan-

-mahaian eta orea esku azpian ezarrita, mugitu eskua ardatz berarekiko zirkulu zentrokideak

egiten, 30-45 segundoz.

Eragiketa hori bukatuta, hartu opila eta ezarri maindirean; maindirearekin kontaktuan lehen

mahaiarekin zegoen aldea utziko dugu.

Estali opilak beste maindire batez, airean egon ez daitezen.

Hartzidura-denbora

Hartzidura ogi-oreak, labean sartu aurretik, bolumen bikoitza (gutxi gorabehera) lortzeko

behar duen denbora da. Hartziduraren batez besteko denbora bi ordu ingurukoa da.

Erretzea

Ogia labean sartu baino lehen, labeak tenperatura jakin bat izango du, eta azpialdea garbi

egongo da.

Piztu labea, ogiak hartzitzen utzi direnean. Horretarako, kargatu labea egur lehorrez,

gehiegi bete gabe, zama handiegia badu ito egingo baita, eta egurra ez baita erreko.

Ezarri egurra labearen alde batean. Piztu, eta utzi atea irekita, hasieran arnasa har

dezan. Sua indartsuago dagoenean, jarri atea, 15 bat zentimetroko zirrikitua utzita.

Labeak ogia erretzeko beharrezko tenperatura hartu duen jakiteko, hautseztatu bertako

zorua irin-pixka batez. Irina berehala xigortzen bada, prest dago.

Hartu erratz zahar bat eta baztertu txingarrak labearen sakonerantz eta alboetarantz,

azpialde gehiena garbi gera dadin.


LANBIDE EKIMENA 229

Ogia hartzituta, kontuz hartu eta jarri egurrezko palaren gainean.

Eraman pala labearen ahora, sartu barrurantz eta ezarri azpialdean; erretiratu pala bat-

-batean, opilak zoruan utziz.

Ogi guztia labean sartu ondoren, itxi atea eta itxaron 30-45 minutuz. Denbora hori

igarota, erretiratu ogia labetik, egurrezko palaz baliatuz.

Ogia erreta dagoen ala ez jakiteko, eman hatzez kolpe batzuk ogiaren azpialdeari.

Hutsa badirudi, produktua egina dago. Biguna edo mamitsua badago, sartu berriro labean.

5.4.8.5. Azken emaitza

Prozesu hori guztia amaitutakoan, hasierako orearen hirukoitza den bolumeneko ogiak

lortu behar dira. Nahiko azal izango duen ogia izango da, zurixka eta mami hanpatukoa.


Teknika ongi burutzeko, funtsezkoa da animatzaileak partaideekin etengabeko harre-

mana izatea, batez ere labea eraikitzeko garaian.

Teknika hori hobetu egiten da praktikaz eta erabileraz. Horretarako, labea eraiki

ondoren, hainbat aldiz egin behar da ogia, beste produktu batzuekin txandakatuta, hala nola

madalena, opil, etab.ekin.

5.4.8.6. Madalenak eta opilak egitea

Madalenak eta opilak egitea errazagoa da, eta ogia baino emaitza hobeak izaten ditu.

▪ Labearen ezaugarriak

Labearen tenperaturari dagokionez, ogia egiteko behar duena bera da. Beraz, lehengo

ataletan deskribatu dugun moduan prestatu behar da.

Salbuespen bakarra, kasu honetan, labea produktuekin lan egiten hasi baino lehen

piztu beharra da.


LANBIDE EKIMENA 230

▪ Beharrezko materiala

- Birringailua

- Osagaiak nahasteko plastikozko konketa

- Madalenetarako paperezko kapsulak

- Opil-molde angeluzuzena

▪ Osagaiak

- Limoi birrindu bat - ½ baso olio

- Paperezko 4 gaseosa (4 urdin eta 4 zuri) - Baso bat esne

- Bikarbonato-pittin bat - Baso bat azukre

- 250 gramo irin - 3 arrautza

▪ Orea prestatzea

Bota osagai guztiak plastikozko konketan eta, esku batez, irabiagailua bailitzan astindu,

ore homogeneoa eta bikorrik gabekoa lortu arte.

Madalenak egin nahi baditugu, bota orea paperezko kapsuletan, kapsulen edukieraren

erdia gainditu gabe.

Kapsulak hobeto eta erosoago erabiltzeko, eraman labera opilak egiteko molde angelu-

zuzenean. Madalenak egosteko denbora ordu-erdi ingurukoa da.

Opila egiteko, berdin-berdin jokatu orea egiteko garaian.

Orea moldera bota baino lehen, moldea olioz bustiko dugu barnealdeko albo guztietatik.

Orea bota ondoren, jo kolpe txikiak moldeari orea uniformeki bana dadin.

Horrela prestatuta, banatu orearen gainazalean kanela- eta azukre-nahaste bat. Gero,

sartu labean.

Opila egosteko denbora 30 minutukoa da, baldintza normaletan.

Madalenen eta opilen teknika oso erraza da eta beti emaitza onak lortzen ditu.

Horregatik, taldea atari zabaleko teknika horretan trebatzen hasi nahi duen animatzaileak, goian

deskribatutako elementu horiekin has daiteke. Ondoren, ogia fabrikatzen saia daiteke.


LANBIDE EKIMENA 231

5.4.9. Nola programatu bide ekologikoak 5.4.9.1. Sarrera

Bide ekologikoa zona natural batean zehar egindako ibilbidea da, eskualde bateko izaki

bizidunen komunitateak behatzeko helburua duena.

Bide ekologikoa zeregin erraza izan daiteke, edo oso prozesu konplikatua bilaka daiteke,

animatzaileak dituen ezaupideen eta partaideen mailaren arabera, betiere.

Atal honen asmoa ez da ibilbide natural bat egiteko kontuan hartu beharreko ezaupide

guztiak azaltzea, baizik eta, bide ekologikoa planifikatzeko eta gidatzeko garaian, kontuan eduki

beharreko oinarrizko ideien berri ematea.

Horrelako jarduerak programatzeko, ez da beharrezkoa animatzailea biologo titulatua

izatea, baina bai oinarrizko ezaupide batzuk edukitzea, dokumentazio egokiaren bitartez.

5.4.9.2. Helburu orokorrak

Bide ekologiko batez lortu nahi diren helburuak honako hauek izaten dira:

a) Partaideen eta naturaren arteko kontaktua sendotzea, naturari buruzko ezaupideak

zabalduz.

b) Ingurunea behatzeko eta taldean lan egiteko gaitasuna garatzea.

c) Animatzaileengan eta partaideengan naturarekiko eta inguruarekiko maitasunezko eta

errespetuzko sentimenduak sortzea.

5.4.9.3. Dokumentazioa

Ibilbide natural zehatza prestatu aurretik, animatzaileak ezagutza zabala izanik ere, beti

komeni da gure ibilbidearen zonari buruzko ikerketa bibliografikoa egitea.

Erakunde ofizialek, hala nola ICONA, Gobernu autonomiko, Diputazio eta Udalek,

liburuxka informatiboak argitaratu ohi dituzte, non animalien nahiz landareen espezieak eta

komunitateak azaltzen baitituzte.

Material horiek baliabide ezin hobea dira ondoren ibilbide ekologikoan ikusiko dugunera

lehen hurbilketa teoriko bat egiteko.


LANBIDE EKIMENA 232

Aldez aurretik zona batean aurki ditzakegun espezieen berri izatea oso lagungarria da

ibilbidea planifikatzeko. In situ behatzea aberasgarriagoa izango da lehendik oinarri teoriko

sendoa badugu.

Lehen aipatutako erakundeek emandako material teorikoak, liburutegietan erraz aurki-

tzen diren liburu espezializatuez osatuko ditugu.

5.4.9.4. Prestaketa

▪ Ibilbidea

Ibilbidea egingo den zona zehatzari buruzko ezaupide teorikoak eskuratuta, bidea egiteko

alderdi praktiko eta materialari begiratuko diogu.

Bide ekologikoak honako ezaugarri hauek ditu:

a) Martxa laburra izan ohi da, kilometro gutxikoa, egun-erdiz egin daitekeena.

b) Zonako bizitza-forma bereizgarrienen erakusgarri diren ahalik eta komunitate kopururik

handiena jasotzen du.

Martxa txiki bat denez, horren eskakizun guztiak hartuko dira kontuan: ura, materiala,

antolamendua, etab.

Bigarren ezaugarri horri dagokionez, lehen lana komunitate ekologikoak ongi jasota

dauden puntuak tokian bertan aurkitzea izango da, kontuan hartuta elkarrengandik oso

urrun ezin dutela egon eta haiengana iristea erraza dela.

Ibilbide fisikoa diseinatzeko zeregina sinplifikatu egin daiteke, jadanik seinaleztatuta

dauden ibilbide naturaletara jotzen badugu, bertako fauna eta flora aztertzeko.

▪ Komunitateen ibilbidea

Ibilbidea diseinatuta, puntuz puntu aztertuko dugu, dagoen komunitate bakoitzari buruz

azalduko dena apuntatuz.

Dokumentazio teoriko ona badago, zeregin hori ez da batere zaila izango, ikasitakoa

bidean zehar banatuta dauden lekuetara eta espezieetara aplikatzea baita.


LANBIDE EKIMENA 233

▪ Partaideen lanaren plangintza

Askotan, bide ekologikoa atari zabalean ikasgai magistralak ematera mugatzen da.

Animatzaileak, leku jakin batera iritsita, azalpen bat ematen du, lau landaretxo eta animaliaren

bat jasotzeko eskatzen du, eta kito.

Komeni da halakorik ez gertatzea, horrek ez baitu ez naturarekiko maitasunik, ez

interesik pizten. Bidea planifikatzeko astirik ez badugu, hobe da ez egitea.

Bide ekologikoa egingo duten neska-mutilek zuzenean parte hartu behar dute.

Animatzailearen aldetik hitzezko azalpenak izango dituzte, baina partaideek jarduerak burutuko

dituzte, behatu egingo dute, ekintzaren bidez ulertuko dute eta beren kasa ikasiko dute.

Ideal horiek lortzeko, animatzaileak, hautatutako puntu bakoitzean, azalpen motibagarri

bat emango du lehenik, eta galderak planteatzen lagunduko du. Partaideek azalpen hori osatu

egingo dute, hainbat galderari erantzunez, esku artean inguruneko elementuak hartuz eta

manipulatuz, paisaiak marraztuz, landa-koadernoak eginez, etab.

Oso baliagarria da bide ekologikoaren krokis mutu bat ematea, partaideek geldialdiak,

behatutako komunitateak eta garrantzitsutzat jotzen dituzten xehetasunak apunta ditzaten.

▪ Planteatu beharreko galderen adibidea

Ibilbide bakoitzak bere ezaugarri propioak dauzka, flora eta fauna jakin bat, eta paisaia

zehatz bat. Elementu horien arabera zehaztuko dira galderak eta gaiak.

Ondoren aipatuko diren galdera mota estandarrak orientatzaileak besterik ez dira:

• Begira basoari: ikusi zer-nolako itxura daukan oro har.

- Nolakoa da?

- Zer-nolako erlazioa dago izaera horren eta gauden urte-sasoiaren artean?

- Deskriba ezazu lurra.

- Atera bidetik eta hartu lur-pixka bat. Nola deskribatuko zenuke?

- Zein dira behatzen ari garen lur horren elementuak?

- Jar zaitez eguzkitan minutu batzuk. Gero, bilatu basoko zuhaitzen itzala. deskriba

ezazu sentsazioa.

• 500 bat metro igo gara. Zona honetan hotz handiagoa egiten du eta hezetasun han-

diagoa dago.

- Zein dira aurkitu dituzun seinaleak?


LANBIDE EKIMENA 234

• Zuhaixka horrek “izpiliku” du izena

- Zein koloretakoa da?

- Nolako zurtoina du?

- Uki ezazu.

- Ba al du lorerik?

- Ba al du fruiturik?

- Usain onekoa al da?

• Animalien urratsak dauden zona batean

- Ikusten al duzu animalien urratsik?

- Deskriba ezazu eta saia zaitez horren marrazki bat egiten.

- Atera ezazu eskaiolazko molde bat.

• Basorik ez dagoen zona batean

- Zergatik uste duzu ez dagoela basorik zona honetan?

- Har ezazu lur-pixka bat. Deskriba ezazu.

• Putzu txiki batean

- Putzu honetan hainbat landare- eta animalia-espezie daude, inguruetan ez dau-

denak. Zergatik uste duzu gertatzen dela hori?

Horrelako galderak, laburrak eta zuzenak, marrazkiekin eta oharrekin batera, partaideentzako

eragingarriak izaten dira, natur ingurunea ezagutzeko interesa pizten baitute.

Lehen unean, animatzaileak galdetzailearen funtzioa betetzen du. Ondoren, neska-mutilek

eman ezin dituzten erantzunak eskainiko ditu.

▪ Landa-koadernoa

Bide ekologikoa behar adinako denboraz prestatzen bada, landa-agenda edo -koaderno

txiki bat egin daiteke, honako elementu interesgarri hauek jasoko dituena, besteak beste:

- Bidearen krokisa

- Geldiuneak

- Geldialdi bakoitzean egin beharreko zereginak

- Zomorroak, zuhaitzak eta zuhaixkak identifikatzeko taula sinpleak

- Marrazteko espazio hutsak

- Galdera sinpleak

- Ondorengo lanetarako iradokizunak, behatutako eta jasotako elementuetan oinarrituta


LANBIDE EKIMENA 235

5.4.9.5. Burutzea

Jarduera aldez aurretik eta arduraz prestatu denean, jarduera burutzea ez da batere zaila.

Prestaketa egokiak animatzaileari dena egituratuta izaten eta jarduera bitartean burura-

tzen zaizkion alderdiak zabaldu eta garatzeko lasaitasuna izaten lagunduko dio. Sormenari eta

inprobisazioari leku egiteko, onena aldez aurretik plangintza egitea da.

Bidearen hasieran, komeni da partaideen gutxieneko arau batzuk gogoraraztea, jar-

duera behar bezala egin dadin eta basoarentzat sarraski bilaka ez dadin.

Oharrik garrantzitsuenak:

• Beharrezkoa da bideari jarraitzea, hortik irten gabe.

• Geldiuneei erreparatzea, zenbaki batez adierazita baitaude, eta landa-agenda behar

bezala erabiltzea.

• Materialak (hostoak, zomorroak...) espresuki adierazten denean, eta neurriz be-

tiere, jasotzea.

• Uneoro, basoa zaintzea eta errespetatzea.

• Ez zikintzea eta ez aztarnarik uztea.

Komeni da lan guztia ibilbidean zehar egitea, unean bertan.

Jarduera azken ebaluazioaz amaituko da, bide ekologikoa bukatzen denean.

Ebaluazio horretan, naturako bizitzak gaur egun duen egoeraz, hori kontserbatzeko egin

daitezkeen ekintzez, aurkitutako alderdi positiboez, bizitzarekin dugun konpromisoaz, eta

abarrez hausnar dezakegu.


LANBIDE EKIMENA 236

5.4.10. Euskal Autonomia Erkidegoko Xedapen Orokorrak

Kultura eta Turismoa Saila*

Ekainaren 25eko 170/1985 DEKRETUA, neska-mutikoen eta gazteen kanpamenduen, kolonien, koloni irekien, lan-kanpaketen eta ibilaldietako kanpaketen jaurpidea araupetuz.

Euskal Herriko Autonomia Estatutuak, bere 10.36 Atalean, Kultura, Turismo,

Aisia eta Jolasaldi gaietan gure Elkarteak daukan bakarreango agintepidea

finkatzen du; estatutuko aginduak garatu eta agintepide horren jarduna eta

eraginkortasuna ahalbideratu ditzan berariazko araupidetza bat egitea

beharrezkoa delarik.

Autonomia-Elkarteko Lurraldeetan taldekako txangoak, zerupeko kanpa-

ketak, eta gaztetxo eta gazteen ibilaldiak izan duten hedaketa ikusita,

herriarenak eta norbanakoenak diren ondasunak modu egokiz erabiliak izan

daitezen, bide batez ekintza horiek segurantza eta osasun-baldintza egokiz

egitea bermatuz, Kultura-ekintza horretarako baimenen jaurpidea araupe-

tzea beharrezko gertatzen da.

Camping-en Antolaketari buruzko martxoaren 16ko 41/1981 Dekretuko

Hirugarren Aldi Baterako Erabakiaren esanera, bertan finkatzen delarik

Kultura Sailean behar bezala erroldatutako Gaztetxoen Elkarteek edo Gaz-

tediaren Zerbitzuek suztatutako kultura alorreko Gaztetxoen eta Gazteen

Kanpamendu eta Kolonientzat nola ez diren lege-idazki horretako arauak,

horientzat berariazko araudi bat ezarriko delarik.

Hori horrela, Kultura eta Turismo-Sailburuaren saloz eta Jaurlaritzak Ekainaren

25eko bere bilkuran aztertu ondoren, zera

ERABAKITZEN DUT:

1. Atala: 1. Familia izaerarik gabe eta jarraian hiru gauetik gorako iraupena

izan eta ikasketarako asmoz edo Asti Librea betetzeko, 6 lagunetik gora parte

hartzen duten 18 urtetik beherako gazteentzako kanpamendu, oporretako toki,

kolonia eta lan-kanpaketak Dekretu honen pean aurkituko dira.


LANBIDE EKIMENA 237

2. Eskoletako egutegietan adierazten diren oporraldietan egiteko

koloni irekiak ere araupide honen pean gelditzen dira.

2. Atala: 1. Aurreko atalean azaltzen diren ekintzek artezte-talde bat

edukiko dute. Talde hori Asti Libreko Artezkariaren titulu edo diploma duen

arduradun (ekitaldiak 10 partaidetik behera izango balitu monitore tituluz)

batez eta monitore batez osaturik egongo da. 2. Lehenengo 10 partaidetik gorako hamabosteko bakoitzagatik,

talde bakoitzean beste monitore bat beharko da.

3. Atal honetako 1 eta 2 idazatietan aipatzen diren monitoreetatik

% 40ak Asti Libreko Monitorearen Tituluaren jabe izan beharko dira.

3. Atala: l. Dekretu honetako 1. Atalak aipatzen dituen ihardunen berri,

Kultura-Sailari eta han bertan ihardunak egingo direneko dagokion Foru-

-Diputazioari edo Eusko Jaurlaritzako Gazteriaren eta Elkar-Ekintzaren

Artezkaritzari eman beharko zaie aurrez, Kultura eta Turismo-Saileko Lurralde-

-Ordezkaritzen bidez, ihardunak hasiko direneko 30 egun lehenago gutxienez.

2. Honako hauek erantsi beharko zaizkio berriemate horri:

a) Ihardunak antola ditzan Elkarte, Baltzu, Erakunde edo pertsonaren izen

eta egoitza.

b) Dekretu honen gai diren ihardunen egunak eta iraupena.

c) Eratuko direneko lekua, eraikinaren edo aldearen izena eta jabeen edo

arduradunen baimena.

d) Udalak edo Arduralaritza Batzordeak, jardun hau kokatuko deneko

lekuaren baldintzei buruz emandako aldezko erizpen-txostena.

e) Lekuaren eta horretarako sarbidearen zer-nolakoak erasota dituen lurraren

irudizko planoa edo, hala behar izanez gero, ibilaldiaren xehapenak.

f) Jardunean kide izango diren pertsonen kopurua, eta handienetatik txi-

kienetarako adinak.

g) Ihardunaren arduradunaren izena, egoitza eta E.N.T.

h) Dekretu honetako 2. Atalak ohartemandako Titulo eta Diplomen

argazki-aldakia.


LANBIDE EKIMENA 238

3. Dekretu honek aipatzen dituen jardunak antola ditzaten

Elkarte, Baltzu, Erakunde eta pertsonek, Eusko Jaurlaritzako Gazteriaren

eta Elkar-Ekintzaren Artezkaritzan dagoen Gazteri Elkarte eta antzeko

Erakundeen Erroldan erasota egon beharko dute gainera. Errolda hau

Euskadiko Autonomia-Elkartearen eremu barruan beren egoitza izan

dezaten Elkarte, Baltzu eta Erakundeei bakarrik eskatuko zaie hori.

4.- Atala. 1. Foru Diputazioetako Kultura Sailek eta Eusko Jaurlaritzako

Gazteriaren eta Elkar-Ekintzaren Artezkaritzak, antolatzaileak, Dekretu

honen 3. Atalaren arabera, argibideak horiei buruz eman dituzteneko

ihardunen berri emango diote elkarri, ihardunari hasera eman baino 20 egun

lehenago gutxienez.

2. Era berean eta 20 eguneko gutxienezko epearen barruan,

Erakunde horiek, Lurralde bakoitzean egingo diren ihardun guztien zerrenda

bidaliko diote Servicio Vasco de Salud-Osakidetza-ri.

3. Ihardunak han egitea pentsatuta dagoeneko tokiaren garbitasun-

-osasunarekiko baldintzei buruz, Servicio Vasco de Salud – Osakidetzak

eman ditzan ezezko txostenak dagokion Foru-Diputazioarentzako eta Eusko

Jaurlaritzako Gazteriaren eta Elkar-Ekintzaren Artezkaritzarentzako behartze-

-indarrekoak izango dira, hauek, emandako txostenei dagozkien erabakiak

emango dituztelarik.

4. Aurreko zatian esandakoez kanpo, ihardun bakoitza egingo

deneko tokiari dagokion Foru-Diputazioko Kultura-Sailak edo Gazteriaren

eta Elkar-Ekintzaren Artezkaritzak galarazi edo, hala behar izanez gero,

gelditu ditzakete jardunak berariaz eta arrazoituz emandako erabakiz; era-

baki hori, honako zioetatik edozeinetan oinarritzen delarik:

a) Osasungarritasuna dela eta, partaideen egoera fisikoa arriskuan

egon dadinean.

b) Iharduna egin behar edo egiten deneko lur, antolapen edo eraikinetan

kalteak egin daitezkeenean.

c) Indarrean dauden legeetan galarazitako ekintzak egitearen ondorioz.


LANBIDE EKIMENA 239

* Buletinean agertutakoa bere horretan hartua

5 Atala.- Ondoren aipamen direnak dira ihardunaren ardura duenaren

artezko betebeharrak.

a) Dekretu honetan agindutakoak betetzea eta betearaztea.

b) Dekretu honen 3. Atalean azaldutako agiri-paperak izatea eta bai beste

hauek ere: Kanpamentuko partaide guztien Gizarte Segurantzako tokialdatze-

-txartela edo kidekoa, Erantzukizun Zibileko Aseguruaren indarrean dagoen

poliza eta adinez nagusiak ez direnentzat, gurasoen baimena idatziz.

c) Euskal Herriko Autonomia Elkarteko Herri-Erakunde guztietako ikuskariei

ikuskaritza-lana erraztea.

d) Partaideen egoera fisikoa berma dezaten beharrezko neurriz ihardunak

egin daitezeneko arta izatea.

Dekretu honetan araupetu daitezen ekintzen Baltzu eta Erakunde sustatzaileek

edo, hala behar izanez gero, taldea artez dezanak, indarrean dauden legeek ezar

ditzaten garbitasun-osasun baldintza guztiak betetzearen ardura izango dute.

ERABAKI GEHIGARRIAK Lehenengoa.- Ekintza mota hauei buruzko Dekretu honetako arauak ez

betetzeak, agiango dirulaguntza eskuratzea galtzea ekar dezake, funtsean

bidezkoa den erabakiaren kaltetan gabe.

Bigarrena.- 2. Ataleko 3.zenbakian araupetzen den neurritan, monitoreek

Tituluak eta Diplomak izan beharra urte batetan etenik geldituko da Dekretu

hau argitaratzetik aurrerantzean.

AZKEN ERABAKIA: Indargabeturik gelditzen dira Euskal Herriko Autonomia-Elkarteko lurralde-

-eremuan Dekretu honetan agindutakoaren aurkakoak izan daitezen maila

bereko edo beheragoko erabaki guztiak; Dekretu horrek, Euskal Herriko

Agintaritzaren Aldizkarian argitara dadin egunaren biharamunean hasita

hartuko duela indarra.

Gasteiz, 1985.eko Ekainak 25. Lehendakaria,

JOSE ANTONIO ARDANZA GARRO. Kultura eta Turismo-Sailburua,

LUIS Mª BANDRES UNANUE.


LANBIDE EKIMENA 240

5.4.11. Euskal Autonomia Erkidegoko baliabideak KLARETARREN ELKARTEGIA Zuhatzako errepidea, 12

01200 AGURAIN (ARABA)

Tel. 945 300214 Faxa 945 300212

[email protected]

Oharrak: Misiolari Klaretarrena da.

Edukiera: 90 lagunentzako oheak.

Norentzat: gutxienez 20-25 pertsonako talde antolatuentzat. Ez zaie norbanakoei alokatzen.

Ezaugarriak: 3 solairuko eraikina; sukaldea, jantokia, bi areto handi eta beste lau bileretarako,

eskulanetarako eta abarretarako. Ohe askoko gelak: 6 oheko 2 gela, eta 20 oheko gela irekiak.

Berokuntza. Liburutegia eraikin erantsian. Kirol-eremua frontoi estaliarekin eta kirol-zelaiekin.

Klaustro estalia eta lorategia.

Jantoki-zerbitzua du.

Uda guztian erabilgarri, abuztuan izan ezik.

RIVOTORTO ETXEA Santa Klara plaza, zk.g.

01200 AGURAIN (ARABA)

Tel. 945 300062 Faxa 945 312449

[email protected]

Oharrak:

Ahizpa Klaratarren esku dago.

Edukiera: 14 lagunentzako.

Norentzat: parrokietako monitore taldeentzat, fede kristauarekin konprometitutako helduentzat

eta ekitaldi erlijiosoak egitera doazenentzat.

Honako hauek ditu: sukaldea, jantoki-egongela, bi logela (10 lagunentzako eta 4 lagunentzako

ohatzeak), bainugelak eta dutxak.

Berokuntza zentrala, mantak eta maindireak ditu.

Ez du jantoki-zerbitzurik. Urte guztian erabilgarri.


LANBIDE EKIMENA 241

ASISKO FRANTZISKOREN ATERPETXEA 01260 ALBEIZ-ASPARRENA (ARABA)

Tel. 945 262452 (parrokia)

[email protected]

Oharrak: Gasteizko Asisko Frantzisko Parrokiarena.


Norentzat: heziketa-programaren batekin doazen taldeentzat.

Ezaugarriak: 2 solairuko etxea; beheko solairuan 2 sukalde, 2 areto, horietako bat beheko

suarekin, komunak (2 dutxa) eta egurtegia.; lehen solairuan 3 logela ohatzeekin; ur beroa.

Sukaldea erabiltzeko aukera

Urte osoan erabilgarri

Eusko Jaurlaritzak aintzatetsitako instalazioa.

REFUGIO GOIZALDE MENDI – ATERPETXEA Jose Pikaza, 3

01470 AMURRIO (ARABA)

Tel. 945 025255

http://www.menikolagunak.com

[email protected]

Oharrak: Mendiko Lagunak Taldearen jabegoa.


Norentzat: Norbanakoentzat zein taldeentzat. Mendiari lotutako jarduerak egiteko.

ANGOSTOKO ATERPETXEA 01426 ANGOSTO – VILLAÑANE (ARABA)

Tel. 945 353021 Faxa 945 353220

www.angosto.org

[email protected]

Oharrak:


Ezaugarriak: 3 modulu, horietatik bi 16 lagunentzako, beste bat 24rentzako eta bi oheko gela

bat. Sukalde industrial bikoitza, 80 lagunentzako jantokia, egongela eta 200 m2-ko areto handia

ditu. 15 bainugela eta 7 dutxa, berokuntza, ur beroa, zelaia eta jokoetarako plaza ditu. 3 Km-ra,

Villanueva Gobiaranen, igerileku klimatizatuak daude.

Norentzat: heldu baten ardurapeko talde antolatuentzat.

Ordutegia: etxe inguruan isiltasuna gorde behar da 23:00etatik aurrera.

Urte osoan erabilgarri.


LANBIDE EKIMENA 242

APODAKA PARROKIA-ETXEA 01140 APODAKA (ARABA)

Tel. 945 247822

[email protected]

Oharrak:

San Martin parrokiaren jabegoa.


Ezaugarriak: 3 solairuko etxea; sukalde hornitua, jantokia, bainugelak eta dutxa bat beheko

solairuan; lehen eta bigarren solairuetan 3 logela eta bilera-gela bat. Gasolio-berogailua.

Herrian bolatokia dago.

Norentzat: talde antolatuentzat eta parrokiatako taldeentzat.


LANDAKO ATERPETXEA Landa

01520 ARRATZU-UBARRUNDIA (ARABA)

Tel. 945 136185 (Erreserbak)

Oharrak:

San Ignazio Parrokiarena.


Norentzat: talde antolatuentzat.

Ezaugarriak: 2 solairuko etxea; beheko solairuan sukalde hornitua, jantokia beheko suarekin, 2

bainugela, 3 dutxa eta egurtegia; goiko solairuan 3 logela ohatzeekin; elizaren ataria (etxearen

ondoan) jolas-eremu gisa erabiltzen da.



LANBIDE EKIMENA 243

ZUHATZAKO IRLAKO ATERPETXEA Uribarri Ganboa

01520 ARRATZU-UBARRUNDIA (ARABA)

Tel. 945 299914 / 181988 (Erreserbak) Faxa 945 299914

www.alava.net

[email protected]

Oharrak:

Arabako Foru Aldundiaren Gazteriaren Foru Erakundearena.

Kokagunea: Zadorrako urtegian (Uribarri Ganboako urtegia) dago, Gasteiztik 15 Km-ra A-3002

errepidea hartuta.

Edukiera: 500 lagunentzako, ohatzeetan.

Norentzat: talde antolatuentzat (gutxienez 12 pertsonakoentzat). Lehentasuna dute kultur

elkarteek, kirol elkarteek, ekologia elkarteek eta antzekoek. Irailean familiek erabil lezakete (12

pertsonako taldeetan). Ez zaie norbanakoei alokatzen.

Ezaugarriak: Hiru eremu ditu: bata lotarakoa, bestea zerbitzu nagusien eremua, eta

hirugarrena ur-jardueretarako eta bainurako eremua. Egurrezko etxolatan ematen da ostatu.

Jarduerak: piragua, arrauna, windsurf, optimist eta pedal-ontziak, monitore trebatuen

zaintzapean. Salbamendu-jaka erabiltzea derrigorrezkoa da.


Maiatzetik irailera (biak barne) erabilgarri.

Eusko jaurlaritzak aintzatetsitako instalazioa.

Aterpekide-agiria derrigorrezkoa da.

“LA ENCINA” BIZIKIDETZA-ETXEA Cuesta de la Encina, 5

01474 ARTZINIEGA (ARABA)

Tel. 945 396010 (Anaia maristak) Faxa 945 396010

Oharrak:

Norentzat: gutxienez 20 laguneko talde antolatuentzat. Ez zaie norbanakoei alokatzen.


Ezaugarriak: 3 solairuko etxea; sukalde-jantokia, bilera-aretoak, hiru ikasgela, hiru logela luze,

jolas-aretoa, areto nagusia, telebista-aretoa; berokuntza eta ur beroa; mantak; kirol-zelaiak eta

frontoi estalia.

Etxearen lursailetan kanpatzeko aukera (80 pertsonarentzat).

Ez du jantoki-zerbitzurik. Bertan janaria prestatzeko aukera eskaintzen du.

Minusbaliatuentzat irispidea.

Urte osoan erabilgarri, abuztuan izan ezik.


LANBIDE EKIMENA 244

ERROTAZARRA ATERPETXEA 01208 BARRIA-NARBAXA (ARABA)

Tel. 945 284000 – 639 662572 Faxa 945 264105

www.epvasconia.com

[email protected]

Oharrak:

Colegio Calasanzena (Federico Baraibar, 36).


Norentzat: talde antolatuentzat (gutxienez 20 pertsonakoentzat).

Ezaugarriak: 2 solairuko eraikina. Beheko solairuan honako hauek daude: sukaldea, ontzi-

-garbigailua eta guzti, jaki-gordailua, jantokia, 3 jarduera-areto, pertsona bakarrarentzat logela

botika-kutxarekin eta bainugelarekin, eta komunak. Lehen solairuan 4 logela (bat 30 ohatzekoa,

bi 12 ohatzekoak eta 2 ohe bakarrekoak), komunak (9 dutxa) eta kapera daude. Horrez gain,

berokuntza zentrala, ur beroa eta telebista ditu. Lursaila ere badu (2 hektarea), saskibaloi- eta

futbol-zelaiarekin eta negutegiarekin.

Urte osoan erabilgarri. Ikastetxeko ikasleek lehentasuna dute.

BERNEDO ARABAKO MENDIALDEKO GAZTE-ATERPETXEA. OKON OSTATUA Santa Cruz, 61

01118 BERNEDO (ARABA)

Tel. 945 378215 / 378143 Faxa 945 378215

Oharrak:

Bernedoko udalaren jabegoa.


Ezaugarriak: 2 solairuko eraikina; solairu bakoitzak 2 modulu ditu eta modulu bakoitzak 20

ohatzeko 2 gela; jantokia, sukaldea, jaki-gordailua, komunak, 2na dutxako bainugelak, 4na

oheko 3 logela monitoreentzat, logela bakoitza bere bainugelarekin, jarduera-aretoak, ur beroa

eta berokuntza zentrala. Pasillo zabalak. Beheko solairuan komunak eta dutxak.

Etxabean jarduerak egiteko jolastoki handia dago, eta etxearen ondoan frontoi estalia.

Gosaltzeko, bazkaltzeko eta afaltzeko aukera.

Norentzat: taldeentzat (gutxienez 12 lagunekoentzat).

Urte osoan erabilgarri, eguberri egunean eta urteberri egunean izan ezik.

Aisialdiko jarduerak monitoreen zaintzapean.


LANBIDE EKIMENA 245

AITXUR OTOITZ-ETXEA Ahizpa mesedetakoak

01260 EGINO (ARABA)

Tel. 945 314637

[email protected]

Oharrak:

Edukiera: 74 pertsona.

Norentzat: Taldeentzat, ez norbanakoentzat. Parrokiatako taldeentzat, pastoral-taldeentzat,

aisialdiko taldeentzat, Gurutze Gorrikoentzat, Eskaut taldeentzat…

Ezaugarriak: sukaldea, jantokia, bilkura-aretoa, erabilera anitzeko aretoa.


ESPEJOKO ATERPETXEA - JORGE DIEZ ELORZA Berrioko bidea, 1 – Saturnino Salazar, 24

01423 ESPEJO – VILLANUEVA GOBIARAN (ARABA)

Tel. 945 351150 Faxa 945 351150

http://www.alava.net

[email protected]

Oharrak:

Arabako Foru Aldundiaren Gazteriaren Foru Erakundearen jabegoa.

Edukiera: 96 lagunentzako, ohatzeetan (bi pertsonako logelak bainugelarekin eta taldeentzako

logelak)

Norentzat: talde antolatuentzat (gutxienez 12 pertsonakoentzat). Kultura-taldeek, kirol-taldeek,

ekologia-taldeek eta antzekoek zein REAJren aterpekide-txartela duten norbanakoek

lehentasuna dute.

Ezaugarriak: birgaitutako eskola da eta bi eraikin ditu. Eraikin nagusian sukaldea, jantokia,

aretoak, eta bainugelak dituzten logelak daude. “Etxe txiki” eraikinean aretoak eta logela

handiak daude. Kirol-zelaiak, telebista- eta bideo-aretoak, haur-jolasak, patinak, bizikletak,

ibaiko igerilekua eta kiroldegi estalia 200 metrora.

Ur beroa eta berokuntza ditu.

Inguruan kultura- edo ekologia-izaerako ibilaldiak (oinez zein bizikletaz) egiteko dokumentazioa

eskaintzen du.


Urte osoan erabil liteke (abuztuko 2. hamabostaldian eta eguberrietan izan ezik).

Eusko Jaurlaritzak aintzatetsitako instalazioa.

Aterpekide-agiria derrigorrezkoa da.


LANBIDE EKIMENA 246

SAN JOSE ATERPETXEA Langraiz hiribidea, 2. Langraiz Oka

01230 IRUÑA OKA (ARABA)

Tel. 945 371007 (Erreserbak) Faxa 945 371009

[email protected]

Oharrak:

San Jose Ikastetxearen jabegoa.



Ezaugarriak: haztetxe ohi baten 3 solairuetako batean dago. 25 logela ditu: 2 handiak, bakoitza

50 ohatzekoak, eta 23 logela ohe bakarrekoak edo binakoak; bainugelak 10 dutxarekin, 6

jarduera-areto, jantoki-egongela eta sukaldea, ur beroa, jolastoki estalia, frontoia, futbol- eta

saskibaloi-zelaiak; herrian igerilekuak.

Jantoki-zerbitzua eskaintzen du.

Irailetik ekainera (biak barne) erabilgarri.

LABRAZAKO ATERPETXEA Plaza Concepción, 6

01313 LABRAZA (ARABA)

Tel. 945 601906

Oharrak:

Oiongo Santa Maria Parrokiaren jabegoa.

Edukiera: 30 pertsonarentzat (gutxienez 5 laguneko taldeentzat). Ez zaie norbanakoei

alokatzen.

Ezaugarriak: bi solairu ditu; behekoan, egongela eta sukaldea; goikoan, logelak eta komunak.

2 logela ditu, guztira 30 oherekin. Mantak, jantokia, janaria prestatzeko tresneria eta 30

lagunentzat jantokia, 3 dutxa, 6 konketa, 5 komun, berokuntza, bilera-aretoa, hozkailua eta

mikrouhin-labea. Ondoan frontoia dago.

Janaria prestatzeko aukera.

Urte osoan irekita talde antolatuentzat.


LANBIDE EKIMENA 247

LECIÑANA OKAKO ETXE BERDEA 01220 LEZIÑANA OKA – ERRIBERAGOITIA (ARABA)

Tel. 945 373154

[email protected]

Oharrak:


Turismo berdea. Etxe osoa alokatzen dute.

Ohe-jantziak eta ontziteria. Sukalde-jantokia, 3 logela (horietatik bi birentzako ohearekin eta bat

ohatzeekin).

Bainugela bat eta komun bat.

LURKOI BASERRI-ESKOLA Santa Luzia, 1 – Elortza

01129 MAEZTU – ARRAIA-MAEZTU (ARABA)

Tel. 945 410032 Faxa 945 410246

[email protected]

Oharrak:

Norentzat: gutxienez 15 laguneko taldeentzat. Ez da norbanakoentzat irekia.


Ezaugarriak: Arabako Mendialdean, Izkiko parke Naturalaren alboan dago; baserriko lanak

egiten dira: baratzea, elikagaien transformazioa, artisautza-tailerrak, ingurumen-tailerrak… 3

solairuko eraikina da; sukaldea eta 90 lagunentzat jantokia ditu, beheko su eta guzti; 3 tailer eta

adierazpen-aretoa. 60 lagunentzako logela, eta 3 lagunentzat logela bainugelarekin.

Berokuntza eta ur beroa. Ogia egiteko labea. Mantak. Ukuilua, baratzea eta negutegia.


Janaria prestatzeko aukera. Urte osoan erabilgarri.

Jarduerak: udalekuak eta taldeentzat asteburu-pasak antolatzen dituzte. Ingelesa ikasteko

udalekuak udan eta ikasturtean zehar 7 eta 16 urte bitarteko neska-mutikoentzat. (Tel. 656

757796). Tailerrak eta mendira ibilaldiak.


LANBIDE EKIMENA 248

MONASTERIOGURENGO PARROKIA-ETXEA 01194 MONASTERIOGUREN – VITORIA/GASTEIZ. (ARABA)

Tel. 945 274048

Oharrak:

Gasteizko San Bizente Parrokiaren jabegoa.


Norentzat: parrokiatako taldeentzat eta/edo talde antolatuentzat.

Ezaugarriak: 3 solairuko etxea. Beheko solairuan: ataria eta egurtegia. Lehen solairuan:

bainugelak 2 dutxarekin, bilera-aretoak, sukalde hornitua, jantokia, logela handia eta beste

logela txiki bat monitoreentzat. Bigarren solairuan: logela bat. Ur beroa eta berokuntza ditu.


Urritik ekainera (biak barne) erabilgarri.

FEYDA ZENTROA Domingo Sautu, 65

01130 MURGIA (ARABA)

Tel. 945 430710 / 654 904991 Faxa 945 430771

www.feyda.net

[email protected]

Oharrak:


Ezaugarriak: 5 logela; 14 logela bina pertsonarentzat; 7 areto; elkartzeko aretoa, mahai-jokoak,

ping-pong, antzerkia, zinema, futbol-, saskibaloi- eta eskubaloi-zelaiak.

Udan ingeles-udalekuak antolatzen dituzte.




LANBIDE EKIMENA 249

BARRIAKO ATERPETXEA Barria-Narbaxa

01208 NARBAXA – DONEMILIAGA (ARABA)


www.alava.net

[email protected]

Oharrak:

Arabako Foru Aldundiaren Gazteriaren Foru Erakundearen jabegoa.

Kokagunea: Gasteiztik 25 km-ra (Urkilla mendigunean)

Edukiera: 200 lagunentzako (bi lagunentzako gelak bainugelarekin eta taldeentzako gelak).

Norentzat: talde antolatuentzat (gutxienez 12 pertsonakoentzat). Kultura-, kirol- eta ekologia-

-elkarteek lehentasuna dute. REAJren aterpekide-agiria duten norbanakoentzat ere irekia.

Ezaugarriak:

Monasterio zistertar zaharberritua (XVII. mendekoa). Jantokia, bilera-aretoak, telebista eta

bideoa; igerilekua, haur-jokoak eta kirol-zelaiak. Berokuntza eta ur beroa.

Inguruan (oinez zein bizikletaz) ekologiarekin eta kulturarekin zerikusia duten ibilbideak egiteko

dokumentazioa du.

Patinak eta bizikletak ditu.


Minusbaliatuentzat irisgarritasuna.


Eusko Jaurlaritzak onetsitako instalazioa.

Aterpekide-agiria derrigorrezkoa.


LANBIDE EKIMENA 250

OREITIAKO PARROKIA-ETXEA Argomaizko errepidea

01192 OREITIA – VITORIA/GASTEIZ (ARABA)

Tel. 945 243658 (Parrokia)

[email protected]

Oharrak:

Gasteizko San Andres Parrokiaren jabegoa.


Norentzat: parrokietako taldeentzat, gizarte-taldeentzat eta heziketa-proiektuen inguruan

antolatutako taldeentzat. Ez zaie norbanakoei alokatzen.

Ezaugarriak: 2 solairuko etxea; beheko solairuan egongela-jantokia, sukaldea, bilera-aretoa,

komunak eta dutxak ditu; lehen solairuan, pertsona anitzentzat bi logela, monitoreentzat aretoa,

oratorioa eta garbitasun-gela. Txanpon-makinaz kudeatutako gas-berokuntza.

Telebista, DVD eta bideoa.

Aparkalekuak eta minusbaliatuentzat egokitutako komunak.

Lursaila ere badu.


GELTOKI ETXEA Okinako errepidea

01194 OTAZU (ARABA)

Tel. 945 161947 Faxa 945 161952

www.Vitoria/Gasteiz.rg/erdu

erdu@Vitoria/Gasteiz.rg

Oharrak:

Erduk kudeatutako zerbitzua.

Gasteiztik 7 Km-ra, 2000 m2 ditu.


Norentzat: Gasteizko gazte-elkarteentzat eta Gasteizko gazteentzat ekintzak eta jarduerak

antolatzen dituzten elkarteentzat; 18tik 30 urtera bitarteko norbanakoen taldeentzat,

gasteiztarrak badira.

Ezaugarriak: egongela-jantoki-sukaldea, bi logela (6na eta 12na ohatzekoak), 3 dutxa, 3

komun, terraza, tximinia, lorategia. Gasolio bidezko berokuntza.

Ez du jantoki-zerbitzurik. Janaria prestatzeko aukera eskaintzen du.

Etxearen lursailean kanpatzeko aukera (15 lagunentzat).


Etxea alokatzeko araudia dago.



LANBIDE EKIMENA 251

OZETAKO PARROKIA-ETXEA. ALDAIPE 01206 OZETA – BARRUNDIA (ARABA)

Tel. 945 317178 / 265545/636315647

Oharrak:

Abetxukoko San Jose Langilea Parrokiaren jabegoa.

Edukiera: 60 lagunentzat.

Norentzat: gazte taldeentzat.

Ezaugarriak: sukaldea, egongela, jantokia, ur beroa, berokuntza, bainugelak dutxekin eta 3

logela, bata 30 lagunentzat, bestea 20rentzat eta hirugarrena 10entzat. Bi jarduera-areto.

OZETA PARROKIA-ETXEA. 01206 OZETA – BARRUNDIA (ARABA)

Tel. 945 252661

Oharrak:

Aranako San Jose Parrokiaren jabegoa.


Ezaugarriak: 3 solairuko eraikina; beheko solairuan egongela; lehenengo solairuan jantokia,

sukalde hornitua eta bainugelak bi dutxarekin; eta azken solairuan 3 logela. Ur beroa eta

berokuntza, eta joko-eremu txiki bat. Lursaila.


Heziketa-helburuak dituzten taldeentzat.

ZABALATEKO ETXEBIZITZA BERDEA 01218 ZABALATE (ARABA)

Tel. 945 337121

Oharrak:

Turismo berdea. Etxe osoa alokatzen dute.

Edukiera: 4 pertsona.

Ezaugarriak: komunak, egongela-sukaldea, ohe handiko gela eta beste gela bat bi ohatzerekin.

Baxera, telebista.



LANBIDE EKIMENA 252

IÑAKI GOIKURIA ATERPETXEA Sarria - Markina errepidea, 3

01139 SARRIA – ZUIA (ARABA)

Tel. 94 400 80 60 (Suspergintza) Faxa 94 400 80 61 (Suspergintza)

http://www.suspergintza.net

[email protected]

Oharrak:

Bilboko Suspergintza Elkarteak kudeatutako aterpetxea.

Edukiera: 64 lagunentzako (ohatzeetan).

Norentzat: gutxienez 25 laguneko taldeentzat. Ez dago norbanako pertsonei irekita.

Ezaugarriak: sukaldea, jantokia, bilera-aretoa, erabilera anitzeko aretoa, 2 logela (bakoitza 32

ohatzekoa). Berokuntza eta ur beroa. Kirol-instalazioak.

Etxearen lursailean kanpatzeko aukera (50 lagunentzat).

Aterpetxea Gorbeia Parke Naturalaren barruan dago.

Jarduerak: ikasleentzat Ingurumen-heziketako programak eskaintzen ditu; Gorbeia Parke

Naturalera bisitaldiak; abentura-kirola.



CARLOS ABAITUA ATERPETXEA Isaac Diez eskultorearen kalea, zk.g.

01007 VITORIA/GASTEIZ (ARABA)


www.alava.net

[email protected]

Oharrak Arabako Foru Aldundiaren Gazteriaren Foru Erakundearen jabegoa.

Kokagunea: Batan bizitegi-gunea, Mendizorrotzako kirol-instalazio eta igerilekuetatik 200 m-ra.

Edukiera: 100 lagunentzako, eta REAJeko 20rentzako (ohatzeetan).

Norentzat: talde antolatuentzat (gutxienez 12 lagunekoentzat) eta REAJen aterpekide-agiria

duten norbanakoentzat.

Ezaugarriak: 3-4 lagunentzako logelak bainugelarekin, eta taldeentzako bainugelarik gabeko

logelak. Telebista- eta bideo-gelak, ur beroa eta berokuntza. Hiria bisitatzeko dokumentazioa

eskaintzen du.


Minusbaliatuentzat egokitua. Urte osoan erabilgarri.


Aterpekide-agiria derrigorrezkoa.


LANBIDE EKIMENA 253

AMETZAGA ATERPETXEA Ametzaga, zk.g. Parrokia-etxea

01139 ZUIA (ARABA)

Tel. 945 252445 (Esperantzako Andre Mariaren Parrokia).

Oharrak:

Gasteizko Esperantzako Andre Mariaren Parrokiaren jabegoa.


Norentzat: talde antolatuentzat eta jarduera-plana dutenentzat (gutxienez 10

pertsonakoentzat). Ez zaie norbanakoei alokatzen.

Ezaugarriak: 2 solairuko etxea. Beheko solairuan bainugela bat eta egur-tokia daude. Lehen

solairuan, sukalde-jantokia, bilkura-aretoa eta logela (18 ohatzekoa), dutxa bat eta konketadun

bainugelarekin. Bigarren solairuan, bainugela bat dutxarekin. Ur beroa eta berokuntza.

Jolaserako lursaila du.

Ez du jantoki-zerbitzurik. Janaria prestatzeko aukera.


MONTE BASERRIA INGURUMEN ESKOLA Arta auzoa, 23

48279 MARKINA-XEMEIN (BIZKAIA)

Tel. 606 255424 / 94 4130987

http://www.euskalnet.net/montebaserria

[email protected]

LURRASKA INGURUMEN ZENTROA Kanpantxu, zk.g.

48320 AJANGIZ (BIZKAIA)

Tel. 94 6257245 Faxa 94 6257717

http://www.lurraska.com

[email protected]

Oharrak:

Urdaibain dago. Helburua: ingurumena ezagutzea, errespetatzea eta kontserbatzea.

Edukiera: 125 pertsonarentzako, ohatzeetan.

Animaliak, baratzeak, elikagaien transformazioa eta beste hainbat tailer ditu.

Asteburuetan 30 lagunetik gorako heldu taldeentzat irekita egoten da; udan, udalekuak

antolatzen dituzte.


LANBIDE EKIMENA 254

Ezaugarriak: pertsona anitzeko logelak (4tik 20ra bitartekoak), sukaldea, jantokia, bilera-

-aretoak, tailerretarako aretoak, erabilera anitzeko aretoak, ukuilua, zaldi-eskola, kirol-

-instalazioak. Maindire eta mantak eta berokuntza.


Minusbaliatuentzat irisgarria. Urte osoan erabilgarri.

Jarduerak: ibilaldiak zaldiz, piraguan, mendi-bizikletan; espeleologia, eskalada, irteerak trenez

paduran zehar.

Udako kanpaldiak egiten dituzte euskaraz eta gaztelaniaz.


SASTARRAIN BASERRI-ESKOLA Lili auzoa, 10

20740 ZESTOA (GIPUZKOA)

Tel. 943 148115 / 943 148239 Faxa 943 148115

http://www.sastarrain.com

[email protected]

Oharrak:

Edukiera: 80 lagunentzako, ohatzeetan (26 lagunentzako 2 logela, 30entzako 1 eta 4

lagunentzako 2).

Norentzat: taldeentzat (gutxienez 15 pertsonakoentzat). Ez zaie norbanakoei alokatzen.

Jarduerak: espeleologia, eskalada, hipika, mendi-ibiliak, mendi-bizikleta, bela-hastapena, surf-

-hastapena, parapentea, eskalada, tirolina. Ingurumen-heziketako programak.

Ezaugarriak: 3 solairuko eraikina. Beheko solairuan harrera, jantokia tximiniarekin, sukaldea,

botika-kutxa, komunak eta egongela ikus-entzunezko ekipoarekin. Sarreraren ondoan ogia

egiteko labe tradizionala du. Bigarren solairuan erabilera anitzeko bi areto, laborategi bat, bi

logela eta bulegoa ditu. Bertatik karrerapera eta kanpora eramaten duen terrazara ateratzen da.

Hirugarren solairuan logelak (3) eta dutxaz hornitutako bainugelak daude. Baserri ondoan

oilategia, ukuilua, zaldi-hazitokia, negutegiak eta baratzea daude. Horrez gain, lursail zabala du.

Maindireak, mantak, berokuntza eta ur beroa ditu.

Jantoki-zerbitzua, mantenu osoko ostatua eta monitore espezializatuak eskaintzen ditu.

Mendi-bizikleten alokairua.


LANBIDE EKIMENA 255

LURKOI BASERRI ESKOLA Santa Luzia, 1 – Elortza

01129 MAEZTU – ARRAIA-MAEZTU (ARABA)

Tel. 945 410032 Faxa 945 410246

[email protected]

Oharrak:


Norentzat: gutxienez 15 pertsonako taldeentzat. Ez dago norbanakoei irekita.

Ezaugarriak: Arabako Mendialdean, Izkiko Parke Naturalaren ondoan dago; baserriko lanak

egiten dira: baratzea, elikagaien transformazioa, artisautza-tailerrak, ingurumen-tailerrak eta

abar. Hiru solairuko eraikina da eta honako hauek ditu: sukaldea, 90 lagunentzat jantokia

beheko suarekin, 3 tailer eta adierazpen-aretoa. 60 lagunentzako logela bat eta 3 lagunentzako

beste bat bainu eta guzti. Berokuntza eta ur beroa. Baserriko ogia egiteko labea. Mantak.

Ukuilua, baratzea eta negutegia.




Urte osoan erabilgarri. Jarduerak: udalekuak eta taldeentzat asteburu-pasak antolatzen dituzte. Ingelesa ikasteko

udalekuak udan eta ikasturtean zehar 7 eta 16 urte bitarteko neska-mutikoentzat. (Tel. 656

757796). Tailerrak eta mendira ibilaldiak.

LAPURREKETA BASERRI ESKOLA Dima - Otxandio errepidea, 38. Km

48141 DIMA (BIZKAIA)

Tel. 94 6338014 Faxa 94 6338065

Oharrak:

Baserri-eskola eta Naturaren Gela instalazioak.

Edukiera: 85 lagun.

Helburua: natur ingurunea ezagutzea, baserri-ingurunera hurbiltzea eta energiaren alorra ezagu-

taraztea. Energia berriztagarrien gaineko zentro esperimental didaktikoaren instalazioak ditu.

Udan, 7 eta 14 egun bitarteko egonaldiak.

Astean zehar eskola-taldeak.

Baratzeko lanak, animaliekin jarduerak, lehengaiekin jarduerak (ogia, gazta, mermeladak,

potoratzeak…). Mendi-ibilaldiak, ibilbide ekologikoak, Europako artisautza eta dantzak, musika

eta antzerkia, kultura-bisitaldiak.

Aterpetxe gisa ere erabiltzen da (gutxienez 16 pertsonako taldeentzat).

Ostatua gosariarekin edo mantenu osoarekin.


LANBIDE EKIMENA 256

BARATZE BASERRI ESKOLA Oxina baserria. Muruetagane auzoa, 15

48314 GAUTEGIZ-ARTEAGA (BIZKAIA)

Tel. 94 6255606 Faxa 94 6270044

[email protected]

Oharrak:


Norentzat: taldeentzat (gutxienez 40 pertsonakoentzat).

Ezaugarriak: 3 solairuko eraikina; sukaldea, garbitegia, jantokia, egongela, bulegoa, tailerrak,

bilera-aretoak, liburutegia, eskulanetarako gela, telebista, bideoa eta ikus-entzunezko materiala,

8 gela handi eta 7 txiki (140 ohatze), bainugelak (16 dutxa), mantak, propano bidezko

berokuntza eta ur beroa.

Futbol- eta saskibaloi-zelaia, baratzeak eta joko-eremuak.


Minusbaliatuentzat irisgarritasuna: aparkaleku egokituak.

Jarduerak: futbola, saskibaloia, rappel, eskalada eta arku-tiroa. Udalekuak udan eta Aste Santuan,

euskaraz edo euskaraz eta gaztelaniaz. 5 eta 13 urte bitarteko haurrentzat udalekuak, ingeles

udalekuak eta 14-17 urteko gazteentzat kanpaldiak abentura anitzeko programarekin. Igerilekua.

Asteburuetan eta eskolako oporraldietan erabilgarri.

PEDERNALESKO UDALEKUA INGURUMEN-ZENTROA

Bermeoko bidea. Abiña auzoa, 1

48395 SUKARRIETA (BIZKAIA)

Tel. 94 6871011 / 6870710 / 6870835 Faxa 94 6870396

http://www.bbk.es

[email protected]

Oharrak: BBKren jabegoa.

Edukiera: 180 haurrentzat.

Norentzat: 8 eta 14 urte bitarteko ikasleentzat da.

Helburua ingurumena ezagutaraztea da. Hainbat proiektu lantzen dituzte: baserria, kontsumo

ekologikoa, ibaia, itsasadarra, ura eta basoa, aisialdirako heziketa eta abar. Uda sasoian udale-

kuak antolatzen dituzte; horietan parte hartzeko BBKren bezero izan behar da eta izen-ematea

erakunde horren bidez egiten da. Piraguekin, kanoekin zaldiekin eta abarrekin jarduerak

eskaintzen dituzte.

Bizkaiko ikastetxeen bidez astebeteko egonaldiak egiten dira, ingurumenaren ezagutza, aisialdi

sortzailea eta antzeko helburuekin.

Asteburuko egonaldiak ere bai, horiek ere Bizkaiko ikastetxeen bidez, Urdaibai ezagutzeko,

aisialdi sortzailea lantzeko, ingurumena ezagutzeko eta antzeko helburuekin.


LANBIDE EKIMENA 257

5.5. Kirola

5.5.1. Ariketa fisikoa egiteko arrazoiak

Jende asko, ariketa fisikoa erregularki egiteak dauzkan onurak ezagutzen dituenez,

sasoian egoten saiatzen da. Beste zenbaitek ariketa gizarte-harremanetarako balio duen

aisialdirako aukera moduan ikusten du… Eta beste hainbat etxetik ateratzeagatik bakarrik

edozertan hasten da; baita ariketa egiten ere.

Pertsona heldu askok ordea, arrazoi batengatik edo besteagatik, onurak ezagutu arren,

ez dute ariketa bere bizitza-aukeren artean sartzen, eta urteak daramatzate ezer egin gabe.

Azken talde honi ariketa egiten hasteak aparteko zailtasuna eskainiko dio.

Hala ere, jende hau ariketa-programa hastera bultza dezaketen zenbait arrazoi

“tradizional” daude; hor dago, besteak beste, eguberri-garaiko otorduetako kontrol ezaren

ondoren edota uda hurbiltzean itxura fisikoa hobetzeko kezka. Ariketa fisikoa egiten hasteak

batik bat norberaren aukera izan behar du, ekiteko arrazoi nagusia osasuntsu eta sasoian

egoteko desioa izango delarik.

Zerk bultzatuko zintuzke ariketa egitera?

Beste ezer baino lehen kontzientziazio-lan horretan laguntzen saiatuko gara. Sasoian

jartzeko arrazoi batzuk ikusiko ditugu:

• Sendagileak ariketa fisikoa egiteko aholkatu dit.

• Neure burua hobeto eta indar gehiagorekin sentitu nahi dut.

• Kilo batzuk galdu behar ditut.

• Jarduera sozial gehiagotan parte hartu nahi dut.

• Beste zenbait arrazoi:

- Ohitura txarrak: Ea ohitura hobeak hartzen ditudan (erretzeari utzi,

gehiegikeriarik ez…)

- Familia-bizitza: Familian txangoak eta kirol-ekintzak eginez primeran

ibiltzen gara.

- Jubilatuta nago: Orain neure buruaz arduratzeko asti gehiago daukat.

- Aisia: Lagunekin kirola egiten gustura ibiltzen naiz.

- Eta abar.


LANBIDE EKIMENA 258

Zer espero dezaket ariketa erregularki egiten badut?

• Bihotz osasuntsuagoa izatea

o Gastu kardiako handiagoa: Odol-ponpaketa erraztu egiten da.

o Bihotz-maiztasuna murriztea: Taupada bakoitzean odol gehiago ponpatzen

denez, bihotzak lasaiago lan egiten du.

o Bihotz seguruagoa: Ariketak bihotzaren odol-zirkulazioa ziurtatzen du.

• Arteri presioa kontrolatzea

o Ariketak, zuzenean nahiz zeharka, presioa kontrolatzen laguntzen du.

• Odoleko gantz-mailak murriztea

o Kolesterol guztiaren maila jaistea eta HDL-kolesterolaren maila igotzea

(kolesterol onarena).

• Glukosa hobeto onartzea

o Ariketa fisiko erregularrak odoleko glukosa-maila hobetzen du.

• Gorputzeko gantza gutxitzea

o Ariketa fisikoa gizentasuna kontrolatzeko garaian dietaren osagarri da.

Denboraldi batean eginiko ariketak balio badezake ere, ariketa gure bizitzan betiko

sartzea da osasuntsu eta eraginkorrena. Ariketa fisiko erregularrak, gutxieneko segurtasunaz

eginda, mesede handia egin diezaguke eta gure bizitza hobe dezake.

Eguneroko betebeharrak errazago egingo ditugu, eta biziago, beste jarduera aberas-

garri gehiago egiteko gogo handiagoarekin sentituko gara.

Estresa hobeto kontrolatuko dugu.

Lo hobeto egingo dugu eta, ondorioz, hurrengo egunari errazago egingo diogu aurre.

Gure itxura fisikoa eta gure gogo-aldartea hobetu egingo dira.


LANBIDE EKIMENA 259

5.5.2. Sasoi ona lortzea erraza da Kontuan izan beharrekoak:

1/ Edonork ekin diezaioke ariketa-programari, baita inoiz ariketarik egin ez duenak ere. Oso

sasoi txarrean zaudela uste baduzu, ez galdu adorerik: ariketa-programaren hasieran lortu-

tako emaitzak, seguru aski, nabarmenagoak izango dira zure kasuan.

2/ Ariketa eraginkorra izateko ez da beharrezkoa mina sentitzea, arnasestuka ibiltzea edota

asko izerditzea. Lehen aipatutako forma fisikoaren osagai bakoitza ia ahaleginik gabe

hobe dezakegu.

3/ Ariketa fisikoa gure eguneroko bizitzaren osagaitzat hartu behar dugu, eta ariketa fisiko pixka

bat eginez bizi behar dugu. Fisikoki eta animikoki ondo sentitzen lagunduko digu.

Ez ahaztu, sedentarismoa arriskutsua da: muskuluak ahultzearen, gizentzearen eta

itsusi egiten gaituzten gantz-pilaketen kausa da. Horretaz gain gaixotasun kardiobaskular eta

artikulazio-arazo askorekin zerikusia du. Baina gure bizimoduan aldaketa txiki batzuk egitea-

rekin bakarrik arrisku-eremutik atera gaitezke. Merezi du.

5.5.3. Edozein ariketa saiotako protokoloa

Egiten den ariketa edozein dela ere, geldialditik ariketara, eta ariketatik geldialdira

pixkanaka eta mailaz maila pasa behar dugu. Bai ariketa erregularretan, bai jokoetan,

geldialditik abiatu eta intentsitate-maila egonkorrera iristen gara. Batzuetan zein besteetan

honako hau litzateke lanerako protokoloa:

• Berotze- eta luzatze-fasea (5 bat minutu)

• Pixkanaka eta epeka, egoera egonkorrera iritsi arte, biziagotze-fasea, (gutxienez 5 minutu)

• Ariketaren fase egonkorra

• Hozte- eta luzatze-fasea (5-10 minutu)

Berotze- eta luzatze-fasea

Egin behar dugun ariketan lan gehien egingo duten muskuluen luzatze-ariketak eta

muskulu hauen berotze-ariketak. Lehenbizi berotze-ariketak edo ariketa kalistenikoak, eta

ondoren luzatze-ariketak egin daitezke, edo baita alderantziz ere. Adibideak ikus itzazu.


LANBIDE EKIMENA 260

Epekako biziagotze-fasea

Ariketaren intentsitatea, pixkanaka, mailaz maila, mantendu nahi dugun maila lortu arte

indartuko dugu.

Ariketaren fase egonkorra

Ahalegina jadanik lortu dugun intentsitate honetan egingo dugu. Gogoan izan gure

intentsitate maximoaren % 75-80ko lan-maila interesgarria litzatekeela.

Hozte eta luzatze-fasea

Pixkanaka ariketaren intentsitatea jaitsi egingo dugu. Hau hipotentsiorik eta bihotz-

-arritmiarik gerta ez dadin oso garrantzitsua da. Luzatze-ariketek, azkenik, muskuluen eta tendoien

elastikotasuna mantentzen lagunduko digute.

Gogoan izan behar diren arau orokorrak • Ariketa fisikoa ondo gaudenean bakarrik egin behar dugu. Nekatuta, gaixo edo deseroso

egonez gero ez egin.

• Jantziek, bai arropek, bai oinetakoek, erosoak izan behar dute. Hanketako azazkalek motz

egon behar dute (diabetikoen kasuan batik bat). Transpirazioa oztopatzen duen arroparik ez

erabili. Euria ari duenean anoraka erabil daiteke, baina azpitik itxi gabe; horrela anoraka eta

gorputzaren arteko airea erraz berrituko da.

• Giroak egokia izan behar du: ez hotzegia, ez beroegia. Bero handiegia dagoenean:

- Ariketa goizean goiz edo iluntzean egin

- Intentsitatea jaitsi. Hau iraupena luzatuz konpentsa daiteke

- Etengabe hidratatu

- Hozte-fasea luzatu

5.5.4. Minusbaliotasuna eta ariketa fisikoa

Kontzeptu orokorrak

Minusbaliatu edo ezindu hitzek urritasun baten ondorioz, bere ingurunean, adin, sexu

eta beste zenbait faktore bereko pertsonek bete ditzaketen eginkizunetan zailtasunak dituen

pertsona definitzen dute. Urritasun horiek funtzio anatomiko, fisiologiko edo psikologikoen

galera edo anomalia izan daitezke.


LANBIDE EKIMENA 261

Minusbaliotasun mota desberdinak daude:

1/ Minusbaliatu fisiko motoreak

2/ Minusbaliatu fisiko edo organiko ez motoreak (bihotzeko, giltzurrunetako, biriketako,

odoleko… gaixotasunek eragindako minusbaliotasunak)

3/ Minusbaliatu sentsorialak

4/ Minusbaliatu psikikoak

Lehenengo hirurek minusbaliotasun guztien % 70a osatzen dute, eta minusbaliotasun

psikikoek % 30a.

Zenbaitetan minusbaliotasun mistoak izaten dira (paralitiko zerebral asko eta “polihan-

dicapés” deiturikoak besteak beste).

5.5.5. Minusbaliatuentzat ariketak duen garrantzia

Autore frankok ikerketa askoren bidez frogatu ahal izan duenez ariketa fisikoa egiteak

edonori mesede egiten dio.

Minusbaliatuen kasuan ere jarduera fisikoak garrantzi handia du:

• Ariketa fisikoak errehabilitazioaren bitartez berreskuratutako edo osasun-prebentziorako

neurri egokien bidez kontserbatutako gaitasun fisiko eta mentalak mantentzen eta

ahal bada hobetzen laguntzen du.

• Ariketak norberarenganako konfiantza indartzen du, aldi berean norberaren ahalmen

eta gaitasunetan ere konfiantza handiagoa izatea lortzen delarik.

• Ariketak pertsona hauen sozializazioa eta bergizarteratzea errazten du.

José Antonio García de Mingo-k (El deporte de los minusválidos físicos liburuan, Campo-

manes libros S.L., Madril, 1992) minusbaliatuen jarduera fisikoa bost fasetan banatzen du:

1. fasea: Errehabilitazioa

Urritasun motorea, psikikoa edota psikomotorea duenak mugikortasuna lortu behar du.


LANBIDE EKIMENA 262

2. fasea: Kirol terapeutikoa

Aurreko fasearen osagarria da. Jarduera fisikoa minusbaliatuaren egoerara egokitu behar da,

baina beti ariketa horien hobekuntza bilatuz. Errehabilitazio-saio horiek jokoek eta izaera

ludikoa duten ariketek osatu behar dute, eta autoestimua indartu behar dute, horrela erreha-

bilitazio psikologikoa bultzatuz.

3. fasea: Dibertimenduzko kirola

Pertsona ezinduak gainerako guztiek behar dituzten bizigarri berak behar dituenez, aisiak bere

garapen pertsonalean garrantzi handia du, osasun-eremutik kanpo batik bat (baina baita

barruan ere) birgizarteratzea ingurunearekiko harremanean oinarritzen baita. Harreman hau

lortzeko modurik egokiena dibertimenduzko jardueretan parte hartzea da.

4. fasea: Norgehiagoka

Norgehiagokak bizitza errealaren aurrean jartzen du kirolari minusbaliatua. Aurreko faseko

helburua lortutakoan, bere buruaren aurka, arazoen aurka eta eragozpen sozialen aurka

burrukan hasten da.

Lorpenek, autonomia areagotzeaz gain, garapen pertsonalean laguntzen dute, horrela norma-

lizazioa lortzen delarik.

5. fasea: Arrisku- eta abentura-kirolak

Zenbait minusbaliatuk, gaur egungo beste gazte askok bezala, kirol mota hauek aukeratu dituzte.

5.5.6. Minusbaliatuek egin dezaketen kirola

Minusbaliotasunak mota eta maila desberdinetakoak direnez, jarduera fisikoak progra-

matzerakoan ere modu desberdinetan jokatzen da. Hiru aukera daude:

- Jarduera-aldaketarik gabe, ohikoa den moduan egin daiteke

- Jarduera behar berezietara egoki daiteke

- Jarduera espezifikoak sor daitezke

Lehenengo aukera minusbaliatu-talde txiki batentzat bakarrik da egokia. Bigarren

aukera jarduera fisikoa eta kirola egitera ezindu gehien hurbilduko dituena da. Hirugarren

aukera berriz, jakineko taldeentzat da.


LANBIDE EKIMENA 263

Jarduera fisikoak programatzerako garaian ezintasun-mailak adieraziko du zer molda-

keta egin behar diren.

Ezintasun-maila minusbaliotasun batean eta bestean ez da berdina izaten. Eta egoki-

tutako jarduerak ere ez dira berdinak minusbaliotasun baterako ala besterako.

Minusbaliatu psikikoak

Minusbaliatu psikikoez ari garenean patologia eta tipologia desberdinak dituzten

pertsonez ari gara: oligofrenikoak, eskizofrenikoak, Down-en sindromea dutenak… Hemen

sartzen dira ikasketa-arazoak eta familiako arazoak dituztenak ere.

Ezintasun-maila adimen-kozientearen arabera neurtzen da (mugan daudenak, arinak,

ertainak, gogorrak edo larriak). Horren arabera erabakiko da zein jarduera mota egin daitekeen:

jarduera erabat normalizatua, aldaketa txikiekin egokitua ala ia araurik gabekoa, jarduera

normaletako instalazio eta materialak modu berezian erabiliz. Helburua jolastea eta ariketa

fisikoa egitea da, ez besterik.

Itsuak eta ikusmen urrikoak

Ezintasun-maila ikusmen-mailaren arabera neurtzen da. Talde honetan autonomia-

-maila desberdineko pertsonak aurki ditzakegu: batere ikusten ez dutenak, zein ikusmen-arazo

handiak dituztenak.

Ikusmen-urritasunak beste zenbait asaldura fisiko ekartzen ditu berarekin:

• Ikusmen urrikoaren gorputzaren lerrokadura oker egon ohi da eta honek moldatzeko

arazoak eragiten dizkio.

• Lerrokadura oker dutenek muskulu eta muskulu-talde batzuetan arazoak izaten dituzte.

• Oreka- eta koordinazio-arazoak izaten dituzte, eta ibilera ere berezia izaten da.

• Lerrokadura, mugikortasun, oreka, koordinazio eta ibilerako arazoak nabariagoak dira jaiotza-

tik itsu direnengan, ondoren itsututakoen eta ikusmen-urritasun partziala dutenen artean baino.

• Jarduera fisikoa egiten duten pertsonekin eginiko ikerketek ariketa fisiko erregularrak arazo

hauek guztiak arintzen dituela frogatu dute.

Ariketa fisikoa egin ahal izateko laguntzarik garrantzitsuenak soinudun seinaleak edota

ukipen-seinaleak, eta ondoan joaten diren laguntzaileak dira.

Ariketa espezifikoetan goal-balla aipatu beharra dago.


LANBIDE EKIMENA 264

Gorrak

Ezintasun-maila entzumen-mailaren arabera neurtzen da: 55 dezibel baino gehiagoko

gorreria duena gortzat hartzen da.

Gorrek behar duten laguntza bakarra monitoreen oharrak ulertarazteko ikus daitezkeen

seinaleak erabiltzea da.

Minusbaliatu fisikoak Hiru multzo bereiz ditzakegu:

• Anputatuak (ameliak, fokomeliak eta enanismoa)

• Muineko lesioa dutenak

• Besteak:

- Poliomielitisa

- Ankilosia

- Artritisa eta artrosia

- Paresia

- Endekapenezkoak

Ezintasun-maila gorputz-adarren, gorputz-enborraren, lepoaren, eskapula-gerriaren eta

aldaken gaitasun motorraren arabera neurtzen da; mugikortasuna, indarra, luzatzeko ahalmena,

oreka eta koordinazioa neurtzen dira.

Ariketa egin ahal izateko gurpil-aulkiak, protesiak edota laguntzaileak behar izaten dira.

Minusbaliotasun mistoa denez, ezaugarri bereziak dituen laugarren multzo bat ere aipa

genezake minusbaliatu fisikoentzat:

• Paralitiko zerebralak

Tonuak, jarrerak, koordinazioak eta gorputz-adar bat edo gehiagoren oharkabeko

mugimenduek adierazten dute ezintasun-maila. Urritasun sentsorial eta psikikoak ere kontuan

hartu behar dira.

Ariketa egin ahal izateko gurpil-aulkiak edota laguntzaileak behar izaten dituzte.

Boccia, Slalom eta antzeko kirol espezifikoak aipa daitezke.


LANBIDE EKIMENA 265

5.5.7. Kirolaren mesedeak

Kirola eta ariketa fisikoa egitea ikuspegi fisiologikotik oso garrantzitsua da minusbalia-

tuarentzat, bai maila orokorrean, eta bai partikularrean ere.

• Helburu orokorrak: Jarduera fisikoak ikuspegi fisiologikotik guztiontzat mesedegarri diren eta

aurreko kapituluetan aipatu diren ondorioak eragiten ditu.

• Helburu partikularrak: Minusbaliatuak, efektu fisiologikoez gain, berak duen lesioarentzat

mesedegarri izan daitezkeen onurak lor ditzake.

- Beso bat elbarria dutenek edota paralisia, ankilosia edo anputazioren bat dutenek, esko-

liosia eta bizkarrezurreko beste zenbait arazo, eskapula-gerriko giharrak ahultzea, eta

arnasketa-arazoak saihets ditzakete.

- Elbarritasuna hanka batean dutenek, hanka horretako artikulazioen gogortasunari eta

bizkarrezurraren okertzeari aurre egiteko aukera dute. Baita protesia erabiltzen ohitzeko

edota gorputzaren zama, ondo dagoen hanka gehiegi kargatu gabe, banatzeko ere.

- Gurpil-aulkian egotera behartuta daudenek obesitatearen, zelulitisaren eta artikulazioen

gogortasunaren aurka borroka dezakete.

- Oharkabeko uzkurdurak jasaten dituzten minusbaliatuen koordinazio neuromuskularrak hobera

egiten du, eta muskuluak erlaxatuago mantentzea lortzen da.

- Tetraplegiko eta paraplegikoek besoetan, eskapula-gerrian eta gorputz-enborrean indar

handiagoa lortzen dute. Honek aulkitik ohera, bainuontzira edo automobilera pasatzeko

segurtasuna ematearekin batera, arnasketa errazten die, aldi berean biriketan hondakin

gehiegi pilatzea galarazten delarik. Normalean ahulduta egoten den goiko muskulu

abdominala ere, indartu egiten da, ondorioz gurpil-aulkian edo pendulu-moduan ibiltzeko

grabitate-euskarri garrantzitsua lortzen delarik.

- Itsuek orientatzeko gaitasun handiagoa lortzen dute, hainbeste oztopo jartzen dizkien

ingurune horretan segurtasun handiagoz mugituz eta ez ikusteak eragiten dituen beste

arazo fisikoak ere gaindituz.


LANBIDE EKIMENA 266

Kontsultatu eta erabilitako liburuak:

1. MUELA BROUARD Teresa eta QUINTANA LARRAURI Marta M.: Minusbaliotasuna duten

pertsonen integrazioa aisialdiko jardueretan, Gizarte Ongizate Zuzendaritza. AUXILIA,

BILBO. Argitaratzailea: Eusko Jaurlaritza.

2. Heziketa Proiektua, FEETLC, 1979.

3. Opciones básicas de la Federación de Educadores en el Tiempo Libre cristianas respecto a

la Animación Socio Cultural, FEETLC, 1988.

4. Teoría y práctica de la eduucación en el tiempo libre. CCS argitaletxea, Madril.

5. La generación de empleo en el ocio y tiempo libre, Instituto Nacional de Empleo.

6. Documentación social. Tiempo libre, tiempo para educar, Caritas Española argitaletxea.

7. Educación para el ocio, Cincel argitaletxea.

8. Ocio y desarrollo humano. Deusto unibertsitatea.

9. Contexto social y cultural. Educacion Social. CCS. argitaletxea

10. Cuadernos de pedagogia – nº 326.

11. La animación de personas mayores, CCS argitaletxea

12. Jugar y aprender, Diada editoras, Sevilla.

13. Guía de recursos para la animació, CCS argitaletxea

14. Al encuentro con la naturaleza, CCS argitaletxea

15. GONZALEZ ARAMENDI Jose Manuel: Luzaro bizi, sasoi onean eta osasuntsu, Elhuyar argitaletxea.

��

Documents

asialdiko_animazioa