SANTURTZIKO UDALAGIZARTE EKINTZA ETA BERDINTASUN SAILAMendekotasunen Prebentzio Zerbitzua eta Emakume eta Berdintasun Zerbitzua

Berdintasuna eta afektibitate-hezkuntza nerabeak dituzten familietan

2

Esker onak:Gizakia Fundazioko Ilazki Albizuri Arregi (Psikologoa) eta Salvador Abaroa Ugalde (Psikologoa), Arantzazu Gómez de la Serna (Pedagogoa eta Emakume eta Osasunean aditua), Maribel Furelos Vázquez (Psikologoa eta Sexologoa), Oscar Landeta Rodríguez (Psikologian Doktorea), Rosa Baltar Cabo (Ondarroako Berdintasuneko Teknikaria), Ana Isabel Sanz del Pozo (Basauriko Berdintasuneko Teknikaria), Ianire Estébanez Castaño (San Inazioko Modulu Psikosozialeko Emakumeen kontrako Indarkerian Psikologo Espezialista), Mireia Espiau Idoyaga (Eudeleko Berdintasuneko Teknikaria), Goiatz Minguez Mugerza (Emakunderen Lankidetzako Saileko Teknikoa) Maite Iturbe Arias (Erizain, Sexologoa eta AEPS- Sexologiako Profesionalen Estatuko Elkartekidea), Themys Moura de Carvalho (Genero Berdintasuneko Hezitzaile Espezialista), Luis Monasterio Astobiza (Atsegnez-Psikologoa eta Eusko Familia-plangintza eta Heziketa Sexualaren Elkarteko Presidentea), Magdalena Álvarez Terroso, Maribel Aguirre Sastre, Anabel Dorado Morán eta Ángela Llamas Delgado (Santurtziko pastoral-familiarraren agenteak), María Sánchez Rodríguez, Emma Grijalba Belategui eta María Isabel Martínez Aranda, nerabeen amei eman nahi dizkiegu gure esker onak.

Diseinua eta irudiak: KAHLOMEDIA, S. COOP. www.kahlomedia.com

Inprimatzailea: Sacal Lege-gordailua: VI 775-2013

Egitasmoaren zuzendaritza:José Ignacio Herreros Rodríguez (Santurtziko Udaleko Pedagogo eta psikologoa).Iñaki López de Munain Pradera (Santurtziko Udaleko Psikologoa).

Testuak:Oskar Aranda Viso (Sexu-hezitzailea).José Ignacio Herreros Rodríguez.

SANTURTZIKO UDALAGIZARTE EKINTZA ETA BERDINTASUN SAILAMendekotasunen Prebentzio Zerbitzua eta Emakume eta Berdintasun Zerbitzua

Argitaratzailea:

Berdintasuna eta afektibitate-hezkuntza nerabeak dituzten familietan

Ikusmen-urritasuna duten pertsonentzako erabilerraztasun gomendioen arabera egindako argitalpena.

Emakumeen eta gizonen arteko berdintasuna zein afektibitate-hezkuntza, gizarte zuzen eta solidarioago baten eraikitze-prozesuaren ezinbesteko alderdiak dira.

Familiak oinarrizko betekizuna du prozesu honetan, genero-estereotipoak saihestu eta indargabetu ditzaketen balio eta jarrera igorlea den aldetik, hala etxean bertan benetako berdintasuna lortzeko, nola mutilek eta neskek elkar errespetatzen eta baloratzen laguntzeko.

Gizarte Ekintza eta Berdintasun Sailetik Berdintasuna etaAfektibitate-hezkuntza Programa diseinatu dugu,bai familiaren egoerari —argitalpen didaktikohonen bidez— bai ikasleen heziketari ekitendiena, metodologia eta gelako jardueraespezifiko multzoaren bitartez.

Gure aholkua orri hauek familia-giroan irakurtzea da.Tarteka eta presarik gabe. Horrela, eztabaidagaiasko sortuko dira irizpideak, egoerak etabeharrak adierazten laguntzeko —heldueizein seme-alabei.

Familia osoarentzako ekimen erabilgarriaizatea espero dugu.

SANTURTZIKO UDALA

Aurkezpena

3

4

Etengabeko aldaketak dituen gizartean bizi gara eta gizon eta emakumeen arteko berdintasuna gure bizimoduaren erronka garrantzitsuenetako bat da, hala etxean bizi diren helduen artean, nola seme-alaben berdintasunezko hezkuntzan.

Denok eskubideetan eta betebeharretan berdinak garenez, emakumeari etxeko lan gehiago edo mendeko pertsonen zainketarako zama handiagoa ematearen diskriminazioarekin bukatu behar dugu.

Santurtziko Lehen Hezkuntzako5. mailako ikasleen artean egin den ikerketa* batek etxeko lanak amei egokitu zaiela eta 10 urteko neskek adin bereko mutilek baino lan gehiago egiten dutela adierazten du.

* 2012an egindako Santurtziko Lehen Hezkuntzako 5. mailako 279 ikasle-lagina duen galdetegia.

Eskubide eta betebeharren berdintasuna etxean

5

Hurrengo koadroan ikus dezakegu, neskek mutilek baino lan gehiago egiten dutela etxean beren adinerako ohikoen diren lanetan (berdez dauden lanak), hala nola, “arropa zikina jaso”, “ohea egin”, “gela jaso”, eta “mahaia jarri edo jaso”. Mutilen lan batek ere ez du 8 puntuko aldea gainditzen, nahiz eta “zarama atera” sarrien egiten dutena den.

Gela jasoNire arropa zikina jasoOtorduetan mahaia jarri edo jasoErosketa txikiak egin (ogia, e.a.)Zarama ateraOhea eginNire gosaria prestatuBeste gela batzuk jaso edo garbituHautsa kenduHarrikoa egin, ontzi-garbigailua jarriSukaldeko lurra eskobatuArropa eskegi edo jasoGarbigailua arropa zikinarekin jarriKomunak garbitu

%81,1%68,1%63,2%58,3%54,2%53,9%46,5%37,1%35,9%31,2%32,4%29,1%24,7%14,2

%91,8%85

%75,5%64,2%46,6%63,3%48,2%38,6%35,6%36,6%28,8%33,1%22,4%16,3

SEME-ALABEN LANKIDETZAETXEKO LANETAN

MUTILAK NESKAKSexuen arteko berdintasuna

SARRIAGO EGITEN DIRENAK

8 puntuko alderaino

15 puntu baino gehiago

8tik 15 puntura

6

Eskubide eta betebeharren berdintasuna etxean

HELDUEI dagokienez, ikerketan guraso biek etxetik at lan egiten duten etxeak aukeratu dira, beraz, emakumeak ez luke zertan lan handiagoa egin. Hala ere, emakumeak, etxera bueltatzean, gizonak baino askoz lan gehiago egiten duela egiaztatu da, hurrengo orrian ikusten den bezalaxe.

Autoestimua

gabe? Oraingoz, etxeko lan guztiak egin behar ditu eta senarrak baino ordu gehiago eman lanean, “jende guztiak” baitaki etxeko lanek etxetik kanpo egiten direnek baino gutxiago balio dutela, ezta?

Noizean behin, bakarrik dagoenean, ageriko arrazoirik gabe ekiten dio negarrari; beste batzuetan, arnasa hartzea kostatzen zaio. Medikuarenera joan da eta antsietaterako pilulak eman dizkio. Gainera, kilo batzuk loditu ditu. Ez dauka gertatzen zaiona kontatzeko lagun minik eta etorkizunak —egia esan— tunel iluna ematen du...

Ángelak 38 urte dauzka eta alabak izan zituenean utzi zion lanari. Neskato horiek gaur egun bi nerabe zoragarri eta gero eta independenteagoak dira. Garai hartan, lanari utzi zionean, senarrak ez zela ezer gertatzen, familia “biren kontua” dela eta lanak banatuko zituztela esan zuen; baina urteak pasa ahala, berak ekartzen duela dirua etxera esaten du —gero eta sarriago— eta oso nekatuta etortzen dela. Beraz, ez dago “etxeko lanetarako”.

Ángela ondoezik dago, senarrari ezer esaten ez badio ere. Nork kontratatu nahi izango du orain duen adinarekin eta lanbidean eguneratu

7

Nola interpretatu koadro hau? “Lisatu” lerroa hartuz gero, adibidez, etxeen %23,80tan aitak eta amak berdin egiten dutela ikus dezakegu. Hau datu txarra da, gainontzeko %76,20tan norbaitek lan handiagoa egiten duela esan nahi duelako. Nork? Erantzuna “EMAKUMEAK + EGITEN DU LAN” zutabean daukagu, %69,9 etxetan emakumeak lisatzen duela eta %2,8tan gizonezkoa adierazten diguna. Portzentajeen gaineko hori koloreak gizon eta emakumeen arteko desberdintasun handiagoa jakinarazten digu.

Gosaria, bazkaria eta afaria prestatuMahaia jarri eta jasoHarrikoa eginArropa garbituLisatuEtxea garbituBanku eta ogasuneko kontuak konponduAutoaren mantenu eta zainketaBrikolajea eta konponketa txikiakFamiliako kide gaixoak zainduSupermerkatuko erosketak eginSeme-alabak eskolara eraman eta jasoEtxerako lanekin lagunduEskolako bileretara joanOheratu edo ohean sarraraziSeme-alabekin jolastuUmeak gaixotzekotan etxean geratu

ETXEKO HELDUEN ARTEKO LAN BANAKETA(BIAK ETXETIK AT ERE LAN EGITEN DUTENEAN)

HELDUEK EGITEN

DITUZTENLANAK

AITAK ETA AMAK BERDIN LAN EGITEN

DUTEN ETXEAK

AITAK ETA AMAK BERDIN LAN EGITEN EZ DUTEN ETXEAK

EMAKUMEAK + EGITEN DU LAN

% aldea

GIZONAK +EGITEN DU LAN

% aldea

%48,6 vs %2,1%32,8 vs %15,3%45,5 vs %4,9%63,4 vs %6,3%69,9 vs %2,8%44,3 vs %0,7

%23,7 vs %1,4%29,1 vs %8,4%40,3 vs %5,3%30,1 vs %6,5%57 vs %0,7%29,1 vs %5,2

%28 vs %2,8

%23,1 vs %17,5%63,8 vs %8%67,6 vs %9,2

%13,1 vs %10

= + %50= %30etik 50era= - %30

%49,30%51,80%46,90%30,30%23,80%48,60%58,70%26,80%20,40%66,70%60,40%45,60%55,30%40,70%61,20%59,20%57,30

8

Berdintasunerako heziketa haurtzarotik

Lehen haurtzarotik, seme-alabekiko jokaera desberdintasunak saihestu behar ditugu. Adibidez, gela apainketan edo arropan, ez diegu arrosa eta urdinari ihes egin behar, baina aniztasuna eta aukera berriak gaineratu behar ditugu.

Jolas eta jostailuekin neskeiautoekin eta mutilei panpinekinjolas daitezen piztu ahal diegugogoa; film eta ohiko ipuinetan egokitasun eza azpimarra dezakegu edo gizonezkoen eta emakumezkoen rol berriak asma ditzakegu.

Eskolaz kanpoko jardueretan, aukeratzen utzi ahal diegu inola ere baldintzatu gabe. Neskek agian futbola nahiago dute eta mutilek balleta, adibidez. Gainera,fisikoagoak diren jarduerak intelektualagoak direnekin uztar ditzakete,garapen harmonikoagoa lortuz.

Ikasketei dagokienez, gaitasuneta lehentasunen araberaaukeratzea da garrantzitsua, estereotipo profesionalak aldebatera utziz.

Gazteen matxismoa

Mikelen hiru lagunek (mutilak) ez dute inolako lanik egiten etxean. Beren amek dena egiten dute, bazkaria prestatu, garbiketa, gelak... (aitek ezer ere ez). Mikel konturatzen da eta ez zaio gustatzen. Berak parte hartzen du: gela atondu, larunbatetan xurgagailua pasatu eta harrikoa egin afaldutakoan. Arrebak, bera baino bi urte nagusiagoa, hainbat lanetan hartzen du parte. Inor ez da beste inor baino gehiago!— uste du.

Mikel lagunekin honetaz hitz egitea ari da pentsatzen, baina ez daki nola erantzungo duten. Ezin dira horren matxistak izan- esaten dio haserre bere buruari. Nola uzten diete amei lan guztia egiten haiek sofan etzanda dauden bitartean?, eta familiek zergatik uzten diete ezer ez egiten? Ezin du ulertu!

9

Haurtzarotiko lan banaketari dagokionez, irizpide orokorra mutilek eta neskek, adin, gaitasun eta arrisku ezaren arabera, berdin egin behar dutela da.

Etxeko inork ahalmen urritasunik izatekotan, ahalmenen arabera egingo du lan, inolako gurasokeriarik gabe eta funtzio-independentzia bultzatuz.

Amama eta aitite

Aitite Ramón iraganean geratu da. Galtzerdiak janzteko ere deitzen du amama. Baina ez dago inola ere elbarri, entxufeak konpondu behar direnean, lurrera bota eta izerdi patsetan ibiltzen da. Baina loba guztiok derrigorrezko “laguntzaileak” izan behar dugu “sultan”aren esanetara.

Amamak hobeto darama, bihurrikeriak barkatu eta litxarreriak erosten dizkigu eta. Baina eguna sukaldean sartuta, besteentzat lanean, ematen du. Eta bazkaltzen bukatu arte ez da gelditzen. Hori bidegabekeria! Nola jasan zezaketen horrelakorik lehengo emakumeek? Eta zergatik jasaten dute oraindik?

Etxean bizi diren beste helduei dagokienez, hala nola aititeak eta amamak, agian iraganeko hainbat arau hartu dugula esatea dago, baina etxeko guztion artean aldatzea eta berdintasun eta erantzukidetasun harremanak eraikitzea dago gure esku.

10

Nerabezaroa: aldaketen garaia

Seme-alabak hazten ari dira: ahotsa aldatu, altuagoak dira, gorputzeko atal askotan ilea atera, bularra garatu, genitalak aldatu eta neskak hilekoarekin hasten dira.

Etxetik prozesu hori aurrera positiboki joaten eta gorputzarekiko konplexuak eta atsekabeak saihesten zenbait gauza egin dezakegu:

1. Hilekoa naturala da eta horrelaxe ikusi behar dugu, zerbait normal, arazorik sortu gabe. Horretaz hitz egin behar dugu —gizonezko helduek eta nebek ere bai— alabek zikina eta ezkutatu behar den zerbait bezala bizitzea saihesteko.

2. Bularraren tamaina kezkagarria izan daiteke neskentzat. Emakume bakoitzak bere bularra duela eta denak direla egokiak ikusarazi behar diegu.

3. Mutilei ere genitalen tamainak ezinegona eta konplexua sor diezaieke. Tamainaren inguruko trufak saihestu behar ditugu.

4. Harremanak izatean itxura fisikoa izan daiteke zailtasun bat. Elikadura kontrolatzen eta ariketa fisiko gehiago egiten lagundu ahal diegu, gorputza positiboki eta osasungarri bizitzen sustatuz.

5. Jakina gorputzaren aldaketez gain, beste hainbat dagoena. Arrazoitzeko eta ideiak adierazteko dituzten modu berriei, aita eta amarekin distantzia hartzeko beharrari, intimitaterako gogoari, lagunei, arropari, zaletasunei... arreta jarri behar diegu.

11

Desberdintasuna bizi

Naiarari betaurrekoak jarri dizkiote, Asier minadun zelaia baino pikortsuagoa da, Bertak hanka bat laburragoa du eta zenbaitetan herren ibiltzen da, Simonek sudur kakotu erraldoia du, Mohamed tematuta dabil bizarrean ilea izatearekin, Anek galaxietako guda filmean bezalako arropa janzten du... Eta guztiok gara lagunak!

“Insti”an denetariko jendea dago. Iaztik hona, izugarriak izan dira ikusi diren aldaketak. Ni ile luzea uzten ari naiz, nire “zaharrek” zorrotz begiratu eta susmagarritzat hartzen banaute ere.

Horrelakoa da kontua. Badakit neure betebeharrak ditudala, ikasteko eta neure gauzak egiteko.... Baina eskubideak ere baditut eta erabiltzea gustatzen zait. Ez dut zertan aitaren isla izan. Erretolikak soberan ditugu eta guri gehiago entzutea beharrezkoa dugu. Hainbatetan, bukatu aurretik, badute-eta erantzuna. Eta erantzuna ez da. Batzuetan hobe da etxean ezer ez kontatzea. Hitz bitan, askotan enteratu ere ez dira egiten...

12

Sexu-nortasuna

Gaur egun ez daude garai batean sexuak hainbeste markatzen zituen rolak , baina zenbait jokamoldek irauten dute eta horrek, neskei eta mutilei, beren taldeetan estatus jakina izaten laguntzen du.

Esaterako, gaur egun mutil askok ez du etengabeko lehiaketan ibili edo oldarkortasun-koraza eduki nahi. Bestetik, neska askok gizonezkoen rola hartzen dute, taldean onura ekartzen dielako.

Hala mutilen kasuan, nola neskenean, jarrera kritiko, aktibo eta independentea sustatzea da garrantzitsua, jokaera pasiboetan ez erortzeko, ezta taldera lerratzeko ere.

Gainera, mutilengan bereziki, errespetuzko jarrerak eta neskenganako iritzi positiboak bultzatu behar ditugu, neskekin berdintasunean bizitzen ikasiz.

Gure seme edo alaba sexu bereko pertsonak gustuko izaten hasten bada, ahalik ondoen onartzen eta familiak eta inguruak babestuta sentitzen lagundu behar diogu.

13

Kiratsa

Juancarrek gimnasia egin ostean ez zuen dutxa hartzen. Gainontzeko kideek, kiratsa zela-eta, adarra jotzen zioten. Baina trufa hauena gutxienekoa zen; Juancar, egiatan, bere gorputzarekin oso txarto ari zen pasatzen; beste mutil batzuek bere genitalak ikustearen ideiarekin lotsa handia zen. Zeukan gorputza arrotza egiten baitzitzaion...

Klasean ez zeukan benetako lagunik, baina harreman txarrik ere ez zuen. Gutxi balitz, futbola ez zuen gustuko eta atsedenaldietan solasean aritzeko taldeak —ia beti neskena— nahiago zituen, jokalekuko partidak baino.

Hurrengo urtean eskola aldatu zuen eta ikastetxe handiago batera joan zen. Bat-batean, berezia izatearen sentsazioa desagertu egin zen; eskola berrian jende desberdin asko zegoen eta bera beste edonor bezala sartu zen. Lagunak egin zituen, jokamolde behartua izan gabe. Azkenik aske sentitu zen!

A!..., Juancar homosexuala ote zen galdetzen didazu? Inportantziarik al du?

14

Ateratzea eta harremanak izatea

Neskak eta mutilak nahiko gazte hasten dira irteten eta autonomoki gizartekotzen. Bizitza osoa markatuko dien prozesua da, lagunekin nortasun propioa izaten onartuko baitie.

Baina talde-prezioan harrapatuta geratzearen arriskua ere badute, norberaren garapenean onik emango ez dien rol eta jarrerak hartzekotan. Hori dela eta, etxetik, prozesu hori jarrera aktibotik bizitzea da garrantzitsua, zenbait alderditan lagunduz eta, aldi berean, independenteki garatzen utziz.

Etxera heltzeko ordutegiekin zuhur eta permisiboak izan behar dugu, batez ere mutil eta nesken arteko desberdintasunak saihesteko. Nesken ordutegiekin ziurrago sentitzeko, etxera bakarrik heltzea saihesteko eta norbaitek lagunduta joateko eskatu behar diegu.

Mutilei, era berean, lagunduta edo taldeka bueltatzeko esan behar diegu, bortxaketa arrisku gutxiago badute ere, eraso eta lapurreten arriskuak dituzte eta.

Hainbatetan, lagunak izango dira erreferentzia-puntua; hots, informazio-gune eta sostengua, beraz horrek garatzean autoestimu altua, jarrera kritikoa eta nortasun propioa ekarriko du.

15

Nahi dudana egiten dut

Izaskun naiz eta 15 urte dut. Dagoeneko ez naiz amak ikusten duen ume mokoa. Badakit zer nahi dudan. Gainera… nota onak ateratzen ditut, ezta? Listo orduan! Eginbeharrak betetzen ditut; beraz gurasoek nireganako konfiantza handiagoa izan beharko lukete eta askatasun handiagoa eman.

18 urteko mutila gustukoa badut, nire eskubidea da. Ez dut zertan azalpenak ematen ibili. Nire intimitate eta bizitza daukat! Baina ama beti ari da kuxkuxean nire gauzetan. Kuxkuxero halakoa! Lagunek kontuz ibiltzeko, delako mutila nagusiegia izan daitekeela esaten didate. Baina hain daukat argi...

Nerabezaroaren hasieran, mutilek eta neskek benetako amodio-motibazioak dituzte. Eta prozesu naturala bada ere, gurasoen artean egundoko buruhausteak sor ditzake. Hala ere, nerabeek sexualitatea osasuntsu eta arduratsu bizi dezaten bidera daiteke, alde positiboa indartuz.

Lehenengo eta behin, seme-alabek informazio eta sexu-heziketa ona izan behar dute, oinarrizko irizpidea besteenganako eta norberarenganako errespetua izanik; horrek benetan izan nahi dituzten harremanak izaten lagunduko die, lotura, konbentzionalismo edo lagun-taldearen presiorik gabekoak. Gainera, kontrazepzio-metodoen ezaguera erreala eta praktikoak harremanak izaten lagunduko die nahigabean haurdun geratzeko arriskurik edo sexu bidez kutsatzen diren infekziorik gabe.

Gazte bakoitzak bere garapen eta sexualitatea du, beraz ezin dugu prozesu hori aurreratu edo atzeratu. Geure eredua ere —aita eta ama garen aldetik— ezinbesteko erreferentzia dela esan behar dugu, elkarrekiko errespetuan oinarritzen diren harreman afektibo positiboei buruz asko ikas dezaketelarik.

16

Sexu-harremanak eta afektiboak

17

Familia sekretuak

Anek bere sexualitatearen gainean ez du ezer komentatzen amarekin: ez bikotekiderik duen, ez sexu-harreman osorik izan duen, ez kontrazepzio metodorik erabiltzen duen… Ezer ez. Zertarako? —pentsatzen du— sermoia botatzeko edo nire kontra erabiltzeko?

Ama, Marisa, kezkatuta dabil. Bere ustez, Anek egunero arraroago eta hotzago jokatzen du. Inoiz, alaba gelan lagunekin elkartzen denean, barre algara handiak entzuten dira. Marisak alaba laguna izatea nahi luke, baina Anek distantzia sendo jartzen du.

— Amak dena kontatu ahal diodala esaten du, baina berak —nire adina zuenean— ez zuen ezer komentatzen amarekin. Bizi-legea da, ezin gara lagunak izan; oraingoz behintzat, oso ume ikusten bainau. Jakina —unea helduta— ezer esan barik abortatuko nuena. Jakinez gero hilko ninduke!

— Alaba niregandik urrundu da. Ez dakit, agian oso belaunaldi desberdinekoak gara. Egia esan, neuk ere ez dut intimitateei buruz hitz egiteko ezer egin. 10 urterekin txikiegi ikusten nuen eta 12rekin ez zuen esan nahi niona jakin nahi izan. Sexualitatearen gainean guri entzuteari utzi aurretik hitz egin behar dela uste dut. Baina bizitza hain doa arin!

18

Afektibitate-mendekotasuna etalagunak uztea saihestu

Seme-alabek oso menpekoak diren harremanak edo pertsona bakarrarekiko esklusibotasunezkoak izatea saihestu behar dugu. Harremana oso menderatzailea bada, adin honetan bestelako esperientziak bizitzea mugatuahal du.

Hori dela kausa, harreman afektibo luze edo laburragoak izan arren, lagunak ez ahaztea garrantzitsua da, benetan gauza gehien egin eta aisiarako guneak partekatuko baitituzte haiekin.

Seme-alabei lagundu behar diegu ulertzen eta onartzen harremanek hasiera, garapena eta —sarritan— bukaera ere badutela, eta hori ez dela porrota.

Nesken artean, harremanekiko jarrera kritiko eta aktiboa har dezaten sustatu ahal dugu,

mutilekiko menpekotasuneansartu gabe. Eta, batez ere, harreman horrekin zenbat galdu eta irabazten duten jakitea, beren desio eta nahiak eta etorkizun profesionala lehentasuna izanik. Gure laguntzaz gain, lagun-taldeak oso lan onaegin dezake menpekotasunhandiko harremanetik ateratzen laguntzeko.

Elkarrekikotasun-arau bezala, neskek zein mutilek emandezakete maitasuna eta denbora, jasotzen duten neurrian ez gehiagorik. “Jaso gabe ematea”k ordaina eska diezaieke.

19

Betiko maiteko zaitut... dirauen bitartean

(16 urte ditut eta hau barrenak husteko idatziko dut. Gero apurtu egingo dut).

Aspaldi lehenengo maitasunarekin betiko geratzea posiblea zelako ameskeria nuen. Baina jakina da lehen maitasuna, lehen samina. Ia beti, lehen maitasuna porrota da. Niretzat behintzat, hala izan zen.

Zer da benetan maitatzea… norbait oso gustukoa izatea? Zerbait berezia sentitzea, erakarpen jasanezina? Halako momentuan halako gorputza izan duzulako gustuko eta halakoan pertsona.

Bada maitatzea erakarpen fisikoa eta komunikazio berezi eta sakona sentitzea dela esaten duenik. Ez dakit… beste batzuek maitasuna kimika eta hormona kontua dela diote eta horregatik ezin dela oso serio hartu, datorren moduan joaten da-eta.

Zerbait badut oso argi. Edonolako erakarpenaren gainetik zera dago, errespetua, bestea zu bezalakotzat hartzea, eskubide berekin. Maite duzun pertsona ez da zurea, bere buruaren jabe da. Zenbaitetan berarentzat baino ezbazaude ere...

20

Emakumeen kontrako tratu txar etabortizkeriaren aurrean jokatu

Mutilen artean, berdintasunean eta neskak gutxiestean oinarritutako oldarkorrak ez diren baloreak, sustatu behar dira. Neskak beren garapen-aldiko kidetzat hartzeko hezi behar ditugu mutilak. Horrela ez dituzte beren onura propiorako dauden objektu sexualtzat ikusiko.

Nesken artean, beste pertsona batzuk, baimenik gabe, beren intimitatean sartzen ez uztea sustatu behar da. Alabarekin ateratzen den mutilak irteerak, mugikorreko mezuak, janzkera edo lagunak kontrolatzen hasi dela konturatu orduko, parte hartu behar dugu harreman hori aurrera joan ez dadin. Hasieratik egitekotan, askoz errazagoa izango da prozesu osoa.

Alabak inoiz eraso edo indarkeria jasotzekotan, momentu oro lagundu behar dugu etaUdaleko Emakume eta Berdintasun Zerbitzuarekin (94 483 35 66, 8:00etatik 14:00etara eta 669 903 903 24 orduz) harremanetan jarri, emakumeen kontrako indarkeriaren gaineko lege eta arauen arabera jokatuz.

Horrelako ekintza diskriminatzaileetan semea badago, zuhurtziaz jokatu behar dugu, jarrera oldarkorrei uzten lagunduz eta egiten ari den akatsak gaitzesten jakinez; makurrarazi gabe, baina inola ere jarrera oldarkorrak baimenduz edo justifikatuz. Mutil bortitzek ere eska dezakete laguntza Berdintasun Zerbitzuan.

21

Enbarazuzko argazkiak

Lagunok, sakelakoarekin, soilik barruko arropa jantzita egin genituen argazkiak. Ez dakit zer limurtzea, modelotan jolastea irrigarri egin zitzaigun. Kontua da, norberak bere mugikorrean gorde eta inori ez erakustekotan geratu ginela. Baina ditxosozko Monikak bere mutil-lagunari edo berarekin dabilen makarra horri erakutsi zizkion. Monica komunera joan zen une batean, zital horrek bere mugikorrera birbidali zituen. Eta orain institutu erdiak barreka dabil gure argazkien lepora.

Lotsa izugarria izan da. Amak mutila salatuko duela dio, baina Monicaren amak dagoeneko galdetu duela dio eta —antza— neskak nahita eman zizkiola esan dezakeela.

Txerri halakoak... duela urte bete haietako batzuek argazkiak atera zituzten galtzontzilotan. Grazia egiteko. Haien artean gizonkeria delako. Baina gu —gutxienez— lotsagabeak garela diote; besterik ez esatearren. Ikasgaia, behintzat, ikasi egin dugu. Guri ez zaigu berriro gertatuko.

22

Drogak nerabezaroan

Badira “ez hain lotsati” agertzeko alkohola kontsumitzen duten nerabeak eta harremanetako “sentsualtasuna” areagotzeko cannabisa hartzen dutenak. Baina sarritan, lortzen dutena jokaera oldarkor edo inkoherentea da, nahi gabeko harreman sexualak, bortxakeria, osasunari kaltea edo trafiko istripuak dituztenak. Zenbait neska droga hartzen hasten da mutil jakin batekin egoteko edo —drogak kontsumitu ezean— arrarotzat, umetzat edo estutzat hartzendiren oso “gizondutako” aisiarakoguneetan sartzeko.

Denborarekin, alkohol edo beste drogabatzuen kontsumoak zorrozki jaisten duikasteko motibazioa, drogak kontsumitzen dutenekin soilik egotera mugatzen dulagunartea, familia harremanak hondatzen ditu eta kirolak eta zaletasunerako gogoa apaltzendu. Laburbilduz, drogek nerabea eraikitzen ari den pertsona lausotzen dute, heltzeko eta etorkizuna lantzeko bere bizitzako funtsezkoa den epean.

Familien erantzukizuna seme-alabei kontsumo hauen gaineko arau argiak igortzea da.Gainera, nerabezaroaren hasieran, bereikasketen eguneroko jarraipena egitea eta interesatuko duten kirol edo zaletasunak praktikatzea da komenigarria.

Udaleko Mendekotasunen Prebentzio Zerbitzuan (94 461 62 11 eta 94 483 51 67, 8etatik 14etara), isilpean eta doan, seme-alaben edozein diziplina arazo edo alkohola eta beste droga batzuekiko kontaktua galde dezakezu.

23

Negoziatu edo inposatu

Amak edo aitak zerbait debekatu edo mugatzen dutenean, arrazoiren batengatik da. Negoziatzeak arrazoi horretaz hitz egitea dakar. Baina zenbait muga ezin dira negoziatu, besteak beste, adin, heldutasun, diru edo segurtasunari dagozkion batzuk.

Adibidez, gaueko 11etan bueltatzeko araua segurtasunak muga dezake eta segurtasun horretaz heldu bat arduratzen bada, agian ordua luza daiteke. Hala ere, 11etan bueltatzea goizeko betebeharrekin lotuta egonez gero, aitak edo amak ezindute etsi.

Nerabezaroa etengabeko negoziazio ariketa da eta —oro har— askatasun handia betebeharrak betetzeko erantzukizun handiarekin batera doala uler daiteke (ikasi, gela atondu, elkarlana etxean, e.a.) eta etxetik at ondo portatzearekin bat.

Zenbaitetan elkarrizketa ezinezkoa da edo seme-alaben nahiak arriskuak baino handiagoak dira; esaterako, drogetan, txango arriskutsuetan, beste inoren autoan edo motorrean igotzean, edo bestelako egoera berezietan. Holakoetan, ezin da negoziaziorik izan eta aitak edo amak seme-alaben jokaera debeku batez mugatu beharko du.

Gauza bera esan daiteke zigorrak ezartzearen kontuarekin. Gure seme-alabak —adibidez— ezarritako ordua baino beranduago heltzen badira edo garrantzizkotzat jotzen dugun araua hautsi badu, jokaera horrek ondorioak dituela ikusarazi beharko diegu, gustuko duten zerbait kentzea dakarten zigorren bidez, hala nola laster izango zuen irteeraren bat edo astesari osoa edozati bat, e.a.

24

Komunikazioa: ezinbesteko lanabesa

Ez da erraza nerabe batekin hitz egitea, baina zenbait gurasorekin ere ez. Batzuetan, soka tenkatzen da amak edo aitak gehiegizko babesa mantendu nahi dutelako, mutilak edo neskak aste-sari handiagoa, beranduago heldu edo betebehar gutxiago izan nahi duten bitartean.

Baina bada argi dagoena: komunikazioa mundu bi horiek hurbil ditzakeen zubia da. Komunikazioa zaintzea gainontzeko pertsonengan eragin positiboa mantentzeko koska da. Horretarako, komunikazioa gerta dadin eta eraginkorra izateko, lehenengo eta behin zenbait BALDINTZA hartu behar dugu kontuan:

Auto-kontrola izatea: onetik ez ateratzeko oso baliabide erabilgarria arnasa sakon hartzea eta ez aztoratzea erabakitzea da. Oihu egitea ez da saihestezina. Ez dugu zertan “ozen” hitz egin, ezta imintzioka ibili edo benetako komunikazioa ezeztatuko duen beste ezer erabili ere (gehiegikeriak, mespretxuak...) Azken helburuan pentsatzea ere komenigarria da eta ez egoera zehatzean bakarrik: “zer lortu nahi dut, azken batean?”. Une eta leku egokiak aukeratzea: beste pertsona oso aztoratuta badago, komenigarria izan daiteke elkarrizketa atzeratzea. Zenbat eta lasaiagoa izan egoera, orduan eta baliagarriagoa izan daiteke elkarrizketa.

Jokaera kritikatu baina pertsona errespetatu: horretarako txarto dagoen jokaeraren deskripzio zehatzak erabiltzen dira, hala nola “ez zait batere gustatu etxerako lanak egin ez izana” eta “alfer hutsa zara” edo “egun osoa ematen duzu denbora galtzen” bezalako balorazio orokorrak edo eraso pertsonalak saihesten dira.

Sarkasmoa, etsaikeria edo trufa saihestu, komunikazio-trebetasunak baliogabetzen dituzten jokaerak baitira: “...etan etortzea ondo dagoela pentsatzen duzu?” edo “etorriko zaizkizu bueltak!” edo “atzo jaiotakoak garela usteduzu, ala?”.

Aurrekoa ikusita, eraginkorrak izan daitezkeen KOMUNIKAZIORAKO JOKABIDE batzuk ikus ditzagun:

Entzun besteak bukatu arte. Hainbat nerabe kexu dira azaltzen bukatu aurretik gurasoek ezetz esaten dietela. Badira gurasoek hitz egiten hasi orduko ospa egin edo esaten dutena gaitzesten duten nerabeak. Erantzuteko modu hauek oso frustrazio handia sortzen dute. Horien ordez, esaten digutena ulertzeko erabateko prestutasunez entzun behar da, erantzuteko presarik gabe. Jarrera honek bestearenganako onarpena helarazteko, tentsioa moteltzeko eta hitz egitea dagokizunean eragina handitzeko balio du.

Arinegi hartutako erabakiak saihestu. Iritzia edo erabakia hartu aurretik garrantzitsua da informazio osoa izatea. Gainera, erantzun egokia pentsatzeko denbora behar izango dugu, agian. Honela, agian gure seme-alabek ez dute hartutako erabakia gustuko izango, baina ez dugu beharrezkoa ez den ezinegona gehituko, esan dugunaren kontrakoa esateagatik.

Daukagun edozein datu edo zalantza galdetu. Gainera, taldeko hausnarketarako galderak erabil ditzakegu. Adibidez: “Demagun txango horretara zoazela… beraz, nola aterako duzu asteleheneko azterketa prestatzeko astia?” edo “jai horretara joaten utziko bazintugu, zertara lotuko zenuke zeure burua?”.

Enpatizatu, hots, bestearen lekuan jarri eta sentitzen duenaz, nahi duenaz edo gustuko lukeenaz jabetu. Adibidez: “Ulergarria egiten zait zuk kontzertu horretara joan nahi izatea...”, “Zuretzat kanpinera joatea garrantzitsua dela suposatzen dut...”, “Hori erosteak ilusio handia egiten dizula imajinatzen dut...”, e.a. Baina enpatizatzeak ez du arrazoia ematea esan nahi.

Jokaera aldaketa eskatzea

Zerbait berriro ez gertatzea eskatu behar badugu, honakoak erabil ditzakegu:

1. Egoera edo arazoa inolako baloraziorik gabe deskribatu (deskribapena).2. Nola mindu nauen lehenengo pertsonan adierazi (mezua “ni”).3. Hurrengorako aldaketa eskatu (aldaketa eskaera).

Ikus dezagun adibideren bat, norberak naturalen deritzon hizkuntza erabili behar duela:

1. “Berandu bazatoz (deskribapena), ez zait gustatzen(mezua “ni” ). Hurrengoan, garaiz etorri edo arazoren bat izatekotan abisatu (aldaketa eskaera).2. “Musika horren ozen jartzean (deskribapena) urduritzen nau (mezua “ni”). Mesedez, jaitsi bolumena (aldaketa eskaera).3. Garagardoa eskatzen entzun dizut (deskribapena) eta oso deseroso sentitu naiz (mezua “ni”). Eskatu beste edozer berehala (aldaketa eskaera). 4. Aulkia bota eta oihu egitekotan (deskribapena) izugarri gogaitzen nau (mezua “ni”). Esan gauzak oihu egin gabe eta ezer bota gabe (aldaketa eskaera).

25

26

13 eta 15 urte bitarteko neska nerabeen amenTestigantza zuzenak

Ea, norbaitekin autoan edo motorrean igotzea... kontu handiz! Hobe inoiz ez onartzea igotzea. Nahiz eta oso mutil jatorra den auzokidea izan. Eta auto-stop egitea, jakina, sekula ez, herriko jaiak badira ere eta jende guztia ezaguna bada ere.

Neska batzuek oso une labainetatik pasatzen dira... 12 edo 13 urterekin... ez dakitelako ezetz esaten, ez dute mugarik ezagutzen. Eta garai horietan oso gainean ibili behar dugu: norekin zoaz, nora zoaz, zertan zabiltza... gero, 14 edo 15 urterekin, konfiantza handiagoa izan dezakegu haiengan.

Alaba nuelakoan nengoen eta —bat-batean— nerabe ezezaguna agertu zait. Zer egingo dut?

Bere lagunen amaren bat —gutxienez ezagutzea oso garrantzitsua da; guztiak ez badira ere, bat edo bi. Bestela, ederra egingo dizute. Honela, zerbait berezi eskatzen dutenean, amon artean hitz egin eta elkarrekin erabakitzen dugu.

Zenbaitetan haiekin entzun behar dugu musika (izugarri txarra!) eta hurbil egon. Horrek indar eta sinesgarritasun handiagoa ematen dizu muga edo araua jarri behar duzunean.

Baina ezin gara “kolegak” izan, ez da gure zeregina. Maitasun eta hurbiltasun nahasketa da, batetik kontrola eta bestetik mugak.

27

Adin hauetan, gurasook urduritasun handia dugu... kontrola galtzearen beldur, seme-alabengan eragin gehiagorik ez izatearena.

Zera diotsot: begira, alaba, urrundu gustuko ez duzunetik. Ez geratu gaizki ari direnekin leku txarrean. Ondo pasatzeko, ez duzu zertan egin nahi ez duzuna.

Lehengo egunean alabari ea mutilen batekin zebilen galdetu nion eta gainera errieta egin zidan; diren baino helduagoak direla uste dute; jainkojale hutsak garela eta haiek bakarrik dakitela sexuari buruz uste dute.

Nahi dutena lehenengo aldian lortu ezean, berehala deprimitzen dira. Eta hori askotan gertatzen zaie mutilekin maitemintzen direnean. Maitasun ikuspegi oso erromantikoa dute eta ustekabe handiak hartzen dituzte.

Preserbatiboei buruz hitz egitea ondo legoke, baina ez dut inoiz unea aurkitzen. Agian gauez, saioren bat ikustean, une egokia izan daiteke. Une egokia aurkitzeko ahalegina egin behar dugu.

Batzuetan sukaldea atondu gabe eta garbigailua utzi behar ditugu etxera etorri diren alabaren lagunak ezagutzeko.

28

Nerabeen arteko elkarrizketa

— Badakizue norekin oheratu den Jokin?...Bada, Anerekin. Mutil guztiekin oheratzen da hori...— Baina zer gertatzen da…! Neskak mutil askorekin oheratzen badira, urdanga hutsak dira, baina mutilak “jaun eta jabe” dira?— Bai… horrek martxa du gustuko.— Beno… ez nuen hori esan nahi. Kontua da lehenengo harremana izan dutela eta biharamuneko pilula erosi behar izan dutela. Jo...— Zeeeeer? Ez dute preserbatiborik erabili?— Ez dakit… lehenengo aldian ez dela ezer gertatzen diote… ezta?— Jakina gertatzen dena! Eta zuk “txapapera botatzea” segurua dela pentsatuko duzu! Baina semen-isurkaria aurrekoak espermatozoideak izan ditzake. Beti erabili behar da preserbatiboa!— Bada, neskok hilekoa duzuenean ez dago obulurik...

29

— Ez izan ergela! Hori ere ez da bide segurua. Beti erabili behar da preserbatiboa; bestela, arriskatzen duzu.— Horixe… loterian jokatzen duzu.— Bai baina… jokatu ezean, sekula ez zaizu tokatuko,kar, kar.— Eta zenbat eta txartel gehiago… erraztasun handiagoa, kar, kar.— Zenbakia gutxienekoa da. Garrantzitsuena beti neurriak hartzea da, zure konfiantzazko pertsona izanik ere… Beno… eta zelan doakie?— Ondo, diotenez, neska harrapatuago ikustenbadut ere...— Bai… harreman onenak biek berdin eman eta jasotzen dutenak dira..— Bai… harremana… pertsona batekin intimoki gozatzeko… berezia dela uste dugulako.— Koadrila edo gurasoen presiorik gabe… elkarren gustukoak garelako eta elkarrekin egon nahi dugulako.

30

Familiako elkarrizketa

— Gauean telebistan emango duten saioa ikusiko dugu…— Jo…! Eguna ohean ematen dute!— Zuek ez duzue hor zehar gauza bera egingo, ezta?— Berriro ere gauza bera! Galdetzen duzuenean epaitzeko da!— Bai zera! Egiten duzuenaz kontzientzia hartzeko eta etxera haurdun ez etortzeko galdetzen dizuegu.— Ezetz horrela hitz egin Aitorri. Berari gauza gehiago egiten uzten diozue eta nahi duenean etor daiteke etxera.— Zu kontu handiagoz ibili behar duzu eta…— Bada, bera ere preserbatiboa erabiltzearekin ibili behar du kontuz. Edo ez da bere kontua?— Zuk zer uste duzu, Aitor?— Ni bakean utzi kontu horiekin!

— Zer…? Kontua ez doa zurekin?— Emakume kontuak dira!

— Eta zeintzuk dira gizon kontuak?— Aitor: ni gizonezkoa naiz eta guzti hau badoa nirekin.

31

— Harremanetako erantzukizuna biren kontua da.— Beno… izan ere… neskak dira harremanak noiz izan erabakitzen dutenak…— Eta zuek zergatik ez duzue erabakitzen? — Beti egoten garela ”bero” esaten dutelako…— Eta hori hala da?— Ez baina… koadrilaren aurrean plantak egin behar ditugu.— Eta horretaz ez duzue inoiz hitz egiten? — Ez da erraza… baina neskekin hitz egin ahal da.— Bada zuen kontuez hitz egiteko guneak aurkitu behar dituzue... baita harremanei buruz ere.— Bai baina… zenbaitetan zaila da.— Saiatu.— Eta zu Amaya? Zuen artean harremanei buruz hitz egiten duzue?— Bai, beti. Batzuetan gehiegi. Maitasunari garrantzia handiegia ematen diogu… eta jasotzen dugunarekin… ez dakit merezi duen hainbeste sufritzea.— Baloratu beharko duzue…

32

Emakumearentzako aholkularitza sozial, juridiko eta psikologikoa. Genero indarkeria kasuetarako abegi-etxea eta tele-asistentzia. Arlo guztietan formazio-ikastaroak: kultura, osasuna, lana, aisia, hezkuntza, e.a. Emakumeen asoziazionismoari atxikimendua.

Aholkularitza diziplina arazoak edo drogekiko harremanak dituzten —edozein adinetako— seme-alaben gurasoentzat. Tabako, alkohol, cannabis... eta abarren eskola prebentzioa. Programa prebentiboak dituzten elkarteei atxikimendua. Sentsibilizazio kanpainak.

Telefonoak:8:30 - 13:008:30 - 13:0024 ordu

Telefonoak:8:30 - 13:008:30 - 13:00

94 483 35 6694 420 58 00669 903 903

94 483 51 6794 461 62 11

Emakume eta Berdintasun Zerbitzua

Mendekotasunen Prebentzio Zerbitzua