76
LUGO • BRAGA • ASTORGA

Ciudades Augusteas 2015

Embed Size (px)

DESCRIPTION

 

Citation preview

Page 1: Ciudades Augusteas 2015

LUGO • BRAGA • ASTORGA

Page 2: Ciudades Augusteas 2015
Page 3: Ciudades Augusteas 2015

3

SUMARIO

LUGO • BRAGA • ASTORGA

LUGOSaúdo ................................................................................................................. 7Saluda ................................................................................................................ 8Un percorrido pola Vía Romana XIX en Lugo / Un recorrido por la Via Romana XIX en Lugo .............................................10O Arde Lucus/El Arde Lucus ............................................................................... 26

BRAGALídia Brás Dias, Vereadora do Pelouro da Educação e Cultura ............................. 43Sitios Visitaveis .................................................................................................. 46Braga Romana - Reviver Bracara Augusta .......................................................... 60

ASTORGADos mil años en una sola celebración ................................................................. 67La Ruta Romana de Astorga. Un paseo por la historia ........................................ 70Todo el turismo de Astorga en tus manos ........................................................... 73

Edita: Ciudades Augusteas Cidades Augusteas

João Braga TavaresDelegado Portugal

929 050 200 [email protected]

Regus Business Centre.Ed.Brasília.Praça Mouzinho

de Albuquerque, 113 5º • 4100-359 Porto

Descarga esta revista en tu Smartphone

Page 4: Ciudades Augusteas 2015
Page 5: Ciudades Augusteas 2015

LUGO

Page 6: Ciudades Augusteas 2015
Page 7: Ciudades Augusteas 2015

7Lugo

SAúdO

Neste segundo número da revis-ta Cidades Augusteas do que formamos parte Braga, Astor-ga e Lugo, gustaríanos invi-tar a todos os lectores a que

nos visiten e participen na próxima festa de recreación histórica Arde Lucus 2015, decla-rada Festa de Interés Turístico Galego, e que se celebran os próximos 19, 20 e 21 de xuño en Lugo.

O Arde Lucus é unha festa de recreación his-tórica que se celebra no mes de xuño, que de-volve à cidadanía e visitantes que se achegan a Lucus Augusti durante estas datas, á época do imperio romano, século I-II a.de Cristo e que cada edición congrega máis participantes chegando a superar os 500.000 visitantes du-rante a fin de semana.

Como cada ano, traballamos para presentar novidades que sorprendan aos visitantes coa

incorporación de novas actividades e novas asociacións que adoptan diferentes roles de maneira que se enriqueza cultural e histórica-mente esta festa.

Durante a penultima fin de semana de xuño, Lugo transfórmase na urbs romana que foi an-tano conxugando a cultura, o ocio e a gastro-nomía e coa que se quere lembrar a fundación da cidade, rodeada por un gran anel de pedra con máis de 2.000 anos de historia e que den-de hai quince anos está declarada Patrimonio Mundial por la UNESCO.

Esta celebración pretende sumar os aspec-tos lúdicos vinculados ás festas temáticas co maior rigor histórico posible. Deste modo, todo o recinto de intramuros convértese du-rante uns días nunha destacada urbs da Ga-llaecia romana cun completo programa do que destacan espazos de interese como os campa-mentos militares, poboados celtas, mercados

romanos ou o circo, acompañados de teatro, música e recreacións.

Queremos que o Arde Lucus sexa recoñecida a nivel nacional e internacional e forme parte das citas festivas que toda persoa debería vi-sitar e, por iso, formamos parte da Asociación Española de Fiestas y Recreaciones Históricas e da Confédération Européenne des Fetes et Manifestations Historiques.

Así, dende Lucus Augusti, invitamos a todos os amantes da historia, das festas ou sim-plemente aos curiosos, a que se acheguen a nosa cidade para desfrutar do ambiente, da gastronomía e da recreación histórica. Aquí vos esperamos!.

Carmen Basadre VázquezTenente de Alcalde Delegada de Cultura,

Turismo, Xuventude e Promoción da Lingua do Concello de Lugo

Page 8: Ciudades Augusteas 2015

8 Lugo

SAlUdA

En este segundo número de la re-vista Ciudades Augusteas del que formamos parte Braga, Astorga y Lugo, nos gustaría invitar a todos los lectores a que nos visiten y

participen en la próxima fiesta de recreación histórica Arde Lucus 2015, declarada Fiesta de Interés Turístico Gallego, y que se celebra los próximos 19, 20 y 21 de junio en Lugo.

El Arde Lucus es una fiesta de recreación histórica que se celebra en el mes de junio, que devuelve a la ciudadanía y visitantes que se acercan a Lucus Augusti durante estas fe-chas, a la época del imperio romano, siglo I-II a.d. Cristo y que cada edición congrega más participantes llegando a superar los 500.000 visitantes durante el fin de semana.

Como cada año, trabajamos para presentar novedades que sorprendan a los visitantes con la incorporación de nuevas actividades y

nuevas asociaciones que adoptan diferentes roles de manera que se enriquezca cultural e históricamente esta fiesta.

Durante el penúltimo fin de semana de junio, Lugo se transforma en la urbs romana que fue antaño conjugando la cultura, el ocio y la gastronomía y con la que se quiere recor-dar la fundación de la ciudad, rodeada por un gran anillo de piedra con más de 2.000 años de historia y que desde hace quince años está declarada Patrimonio Mundial por la UNESCO.

Esta celebración pretende sumar los aspectos lúdicos vinculados a las fiestas temáticas con mayor rigor histórico posible. De este modo, todo el recinto de intramuros se convierte du-rante unos días en una destacada urbs de la Gallaecia romana con un completo programa de lo que destacan espacios de interés como los campamentos militares, poblados celtas,

mercados romanos o el circo, acompañados de teatro, música y recreaciones.

Queremos que el Arde Lucus sea reconocida a nivel nacional e internacional y forme parte de las citas festivas que toda persona debería visitar y, por eso, formamos parte de la Aso-ciación Española de Fiestas y Recreaciones Históricas y de la Confédération Européenne des Fetes et Manifestations Historiques.

Así, desde Lucus Augusti, invitamos a todos los amantes de la historia, de las fiestas o simplemente a los curiosos, a que se acer-quen a nuestra ciudad para disfrutar del am-biente, de la gastronomía y de la recreación histórica. Aquí os esperamos!.

Carmen Basadre VázquezTenente de Alcalde Delegada de Cultura,

Turismo, Xuventude e Promoción da Lingua do Concello de Lugo

Page 9: Ciudades Augusteas 2015
Page 10: Ciudades Augusteas 2015

10 Lugo

RUtA MONUMENtAl

de todos os camiños que conducían a Roma, polo menos cinco deles tiñan a Lucus Augusti como punto de refe-rencia, ademais doutros posibles cara á Mariña lucense e o Golfo Ártabro. Lug o foi, dende a súa fundación nos postremeiros anos do século I a.C., un epicentro viario

dos máis importantes do Noroeste, do que arrancaban ou morrían va-rias rutas. Como testemuña desta realidade histórica, un gran miliario de bronce erguese na Praza de Armanyà da urbe lucense. Precisamente, dende este punto, e seguindo a sinalización urbana a base de discos de bronce no chan, podemos percorrer o trazado dunha das principais vías da antigüidade no Noroeste, a vía XIX do Itinerario de Antonino,

de todos los caminos que conducían a Roma, por lo menos cinco de elllos tenían a Lucus Augusti como punto de re-ferencia, además de otros posibles hacia la Mariña Lucen-se y el Golfo Ártabro. Lugo fue, desde su fundación en las postrimerías del siglo I a.C., un epicentro viario de los más

importantes del Noroeste, del que arrancaban o morían varias rutas. Como testimonio de esta realidad histórica, un gran miliario de bronce se levanta en la Plaza de Armanyà de la urbe lucense. Precisamente, desde este punto, y siguiendo la señalización urbana a base de discos de bronce en el suelo, podemos recorrer el trazado de una de las principales vías de la antigüe-dad en el Noroeste, la vía XIX del Itinerario de Antonino, inaugurada en el

UN RECORRIDO POR LA VIA ROMANA XIX EN LUGO

UN PERCORRIDO POLA VÍA ROMANA XIX EN LUGO

Page 11: Ciudades Augusteas 2015

11

Page 12: Ciudades Augusteas 2015

12 Lugo

RUtA MONUMENtAl

inaugurada no ano 11 da nosa era, en época do emperador Augusto, que comunicaba Lucus Au-gusti coas outras dúas capitais conventuais do noroeste peninsular, Bracara Augusta (Braga) e Asturica Augusta (Astorga), a través dun perco-rrido de 299 millas (450 km). Seguindo o curso do antigo decumanus maximus (unha das prin-cipais rúas da urbe romana), ata a súa saída pola Porta Miña, a vía inicia neste punto o seu percorrido cara Bracara, en continuo descenso ata a ponte sobre o río Miño, por un traxecto que se mantivo ao longo da historia fosilizado nun vello camiño que recibe na actualidade o nome de Rego dos Hortos e Calzada da Ponte.

Para dar paso á vía XIX e posteriormente a outras que se van deseñando, co paso do tempo, a través deste vasto territorio como a vía XX (per loca marítima) ou as proce-dentes de Aquae Flavia (Chaves) e Aquae Querquennae (Baños de Bande) por Ourense, constrúese unha ponte sobre o río Miño, que como se demostrou, despois das actuacións de rehabilitación realizadas a finais do ano de 2012, non queda dúbida ningunha da orixe romana deste monumento, grazas á presenza dun conxunto de detalles construtivos que a caracterizan: disposición de perpiaños a soga e tizón, grampas con dobre cola de miñato, marcas de panca, perpiaños almofadados, inscricións, etc.

año 11 de nuestra era, en época del emperador Augusto, que comunicaba Lucus Augusti con las otras dos capitales conventuales del noroeste peninsular, Bracara Augusta (Braga) y Asturica Augusta (Astorga) a través de un recorrido de 299 millas (450 km). Siguiendo el curso del anti-guo decumanus maximus (una de las principales calles de la urbe romana) hasta su salida por la Puerta Miña, la vía inicia en este punto su reco-rrido hacia Bracara, en continuo descenso hasta el puente sobre el río Miño, por un trayecto que se mantuvo a lo largo de la historia fosilizado en un viejo camino que recibe en la actualidad el nombre de Rego dos Hortos y Calzada da Ponte.

Para dar paso a la vía XIX y posteriormen-te a otras que se van diseñando, con el paso del tiempo, a través de este vasto territorio como la vía XX (per loca marítima) o las pro-cedentes de Aquae Flavia (Chaves) y Aquae Querquennae (Baños de Bande) por Ourense, se construye un puente sobre el río Miño, que como se demostró, después de las actuacio-nes de rehabilitación realizados a finales del año 2012, no queda ninguna duda del ori-gen romano de este monumento, gracias a la presencia de un conjunto de detalles cons-tructivos que lo caracterizan: disposición de sillares a soga y tizón, grapas con doble cola de milano, marcas de palanca, sillares almo-hadillados, inscripciones, etc.

Page 13: Ciudades Augusteas 2015

13

Page 14: Ciudades Augusteas 2015

14 Lugo

RUtA MONUMENtAl

A Ponte romana de Lugo basica-mente está formada por unha ar-cada de bóvedas de medio punto dunha mesma luz, con piares de espesores moi similares, de ra-sante horizontal e alzado relati-vamente baixo, e unha platafor-ma ampla, case sempre superior aos 5,00 metros. É posible que a

ponte tivera oito arcos de 10,40 m, cunha composición simétrica, piares de 4,70 m de espesor cun tallamar semicircular na súa fron-te de 2,35 m de radio e rasante horizontal, cunha tipoloxía habi-tual noutras pontes de Hispania. A súa lonxitude, duns 120 m, e a súa anchura de 7,00 m dan unha

El Puente romano de Lugo básica-mente está formado por una arca-da de bóvedas de medio punto de una misma luz, con pilares de es-pesores muy similares, de rasante horizontal y alzado relativamente bajo, y una plataforma amplia, casi siempre superior a los 5,00 metros. Es posible que el puente

tuviese ocho arcos de 10,40 m, con una composición simétrica, pilares de 4,70 m de espesor con un tajamar semicircular en su fren-te de 2,35 m de radio y rasante horizontal, con una tipología habi-tual en otros puentes de Hispania. Su longitud, de unos 120 m, y su anchura de 7,00 m dan una idea

Page 15: Ciudades Augusteas 2015

15

Page 16: Ciudades Augusteas 2015
Page 17: Ciudades Augusteas 2015
Page 18: Ciudades Augusteas 2015

18 Lugo

RUtA MONUMENtAl

idea da monumentalidade desta obra. Un dos descubrimentos máis re-levantes realizado durante as obras de rehabilitación é o da existencia de tallamares semicirculares, do mesmo tipo que os que se conservan noutras pontes romanas, como a de Mérida.

A ponte mantívose en servizo ao longo da historia, servindo de paso as distintas rutas medievais como a do Camiño Primitivo a Santia-go, unha das primeiras calzadas de peregrinación que se crean tras o descubrimento da tumba do apóstolo en Compostela, ou dando con-tinuidade aos distintos Camiños Reais tanto para Santiago como para Ourense, e ás modernas estradas.

A pouca distancia da ponte, na marxe esquerda do río, érguense as antigas Termas romanas, declaradas BIC e conservadas en parte na planta baixa do actual balneario. Construídas a inicios do s. I d.C., eran lugar de parada obrigatoria para os viaxantes e os habitantes da cidade que se acercaban a elas polo treito da vía romana, atopando aquí un lugar de ocio e recreo ao mesmo tempo que de curación, grazas ós ricos mananciais acuíferos medicinais, con temperaturas que acadan os 43,8 ºC, e que segue a utilizar o actual balneario. Das antigas termas romanas persisten, hoxe en día, tres salas abo-vedadas e outros vestixios que foron aparecendo nos últimos anos. Dúas das salas, pavimentadas en opus signinum, de cor avermellada, e provistas de pequenas fornelas nas paredes, parecen identificarse co antigo apodyterium ou zona de vestiarios. Non obstante, isto é só unha pequena parte do conxunto que excedía de sobra as dimensións

de la monumentalidad de esta obra. Uno de los descubrimientos más relevantes realizados durante las obras de rehabilitación es la existencia de tajamares semicirculares, del mismo tipo que los que se conservan en otros puentes romanos, como el de Mérida.

El puente se mantuvo en servicio a lo largo de la historia, sirviendo de paso a las distintas rutas medievales como la del Camino Primitivo a Santiago, una de las primeras calzadas de peregrinación que se crean tras el descubrimiento de la tumba del apóstol en Compostela, o dan-do continuidad a los distintos Caminos Reales tanto para Santiago como para Ourense, y a las modernas carreteras.

A poca distancia del puente, en la margen izquierda del río, se levantan las antiguas Termas romanas, declaradas BIC y conservadas en parte en la planta baja del actual balneario. Construidas a inicios del s. I d.C., eran lugar de parada obligatoria para los viajantes y los habitantes de la ciudad que se acercaban a ellas por el trecho de la vía romana, encon-trando aquí un lugar de ocio y recreo al mismo tiempo que de curación, gracias a los ricos manantiales acuíferos medicinales, con temperaturas que alcanzan los 43,8 ºC, y que sigue a utilizar el actual balneario. De las antiguas termas romanas persisten, hoy en día, tres salas abovedadas y otros vestigios que fueron apareceniendo en los últimos años. Dos de las salas, pavimentadas en opus signinum, de color rojizo, y provistas de pequeñas hornacinas en las paredes, parecen identificarse con el anti-guo apodyterium o zona de vestuarios. No obstante, esto es sólo una pequeña parte del conjunto que sobrepasaba con creces las dimensiones

Page 19: Ciudades Augusteas 2015

19

Page 20: Ciudades Augusteas 2015

20 Lugo

RUtA MONUMENtAl

do actual balneario. As escavacións arqueo-lóxicas realizadas nos últimos anos descu-bríron novas estancias que corresponderían a un espazo porticado, inicialmente concibido como ximnasio (palestra) e posteriormente como estancia basilical (basilica thermarum). No patio posterior había unha gran piscina, feita de potente formigón romano (opus caementicium). Documentáronse asemade, os diferentes condutos de captación e ca-nalización das augas termais, así como os sistemas de drenaxe. Demostrouse tamén a existencia dun culto vinculado á utilización das augas, grazas ao achado de 14 aras ou altares dedicadas ás Ninfas, o que confirma o uso terapéutico-relixioso das instalacións, xunto cunha faceta máis profana vinculada ao lecer e aos baños hixiénicos. O abandono e desmantelamento de boa parte das instala-

del actual balneario. Las excavaciones arqueo-lógicas realizadas en los últimos años descu-brieron nuevas estancias que corresponderían a un espacio porticado, inicialmente concebi-do como gimnasio (palestra) y posteriormente cómo estancia basilical (basilica thermarum). En el patio posterior había una gran piscina, hecha de potente hormigón romano (opus cae-menticium). Se documentaron además, los di-ferentes conductos de captación y canalización de las aguas termales, así como los sistemas de drenaje. Se demostró también la existencia de un culto vinculado a la utilización de las aguas, gracias al hallazgo de 14 aras o altares dedicadas a las Ninfas, lo que confirma el uso terapéutico-religioso de las instalaciones, junto con una faceta más profana vinculada al ocio y a los baños higiénicos. El abandono y desman-telamiento de buena parte de las instalaciones

Page 21: Ciudades Augusteas 2015

21

Page 22: Ciudades Augusteas 2015

22 Lugo

RUtA MONUMENtAl

cións produciríase ao redor do s. III d.C. Non obstante, as súas benéficas e salutíferas au-gas seguirán empregándose no medievo e en épocas máis recentes.

Cruzada a ponte, onde se cumpre a reducción da primeira milla dende Lugo, a vía continua-ría o seu trazado pola rúa Vella da Ponte e o lugar de Pontegaos, no Barrio da Ponte, ata o Alto da Louzaneta. Dende este punto a vía atravesa as fértiles terras do val do Mera, nun percorrido onde a natureza prevalece nun estado case puro, e lévanos ata o conxun-to monumental de Santa Eulalia de Bóveda, a uns 14 quilómetros da capital. O misterio envolve a este senlleiro edificio dende o seu descubrimento en 1926, xa que son moitas as hipóteses, interpretacións, comentarios, suxe-

se produciría alrededor del s. III d.C. No obstan-te, sus benéficas y salutíferas aguas seguirán empleándose en el medievo y en épocas más recientes.

Cruzado el puente, donde se cumple la reduc-ción de la primera milla desde Lugo, la vía con-tinuaría su trazado por la calle Vieja del Puente y el lugar de Pontegaos, en el Barrio del Puente, hasta el Alto de la Louzaneta. Desde este punto la vía atraviesa las fértiles tierras del valle del Mera, en un recorrido donde la naturaleza pre-valece en un estado casi puro, y nos lleva hasta el conjunto monumental de Santa Eulalia de Bóveda, a unos 14 kilómetros de la capital. El misterio envuelve a este singular edificio desde su descubrimiento en 1926, ya que son muchas las hipótesis, interpretaciones, comentarios, su-

Page 23: Ciudades Augusteas 2015

23

Page 24: Ciudades Augusteas 2015

24 Lugo

RUtA MONUMENtAl

rencias e recreacións posibles, que se teñen formulado sobre a súa orixe e funcionalidade. Á luz dos datos parece sensato pensar que a orixe do monumento está relacionada coa captación de mananciais. O seu uso como nin-feo, estanque de augas salutíferas, baptisterio ou lacus funerario está por demostrar, pois o tipo de edificio non é determinante. O edificio orixinal, con estrutura de templo in antis, tiña dúas plantas. Da superior quedan só indicios do arranque da bóveda, pero a inferior con-sérvase case na súa totalidade, organizada en tres naves divididas por arcadas, cun nicho ou ábsida rectangular ó fondo, e unha pisicina na nave central. Destacan os singulares relevos da portada e as belísimas pinturas da bóve-da, conservadas en boa parte, e que parecen corresponder a unha época tardorromana, se prestamos atención a técnica de execución e ós fermosos motivos decorativos (frores, aves, uvas ...).

gerencias y recreaciones posibles, que se han formulado, sobre su origen y funcionalidad. A la luz de los datos parece sensato pensar que el origen del monumento está relacionado con la captación de manantiales. Su uso como nin-feo, estanque de aguas salutíferas, baptisterio o lacus funerario está por demostrar, pues el tipo de edificio no es determinante. El edificio original, con estructura de templo in antis, tenía dos plantas. De la superior quedan sólo indicios del arranque de la bóveda, pero la inferior se conserva casi en su totalidad, organizada en tres naves divididas por arcadas, con un nicho o ábside rectangular al fondo, y una pisicina en la nave central. Destacan los singulares relie-ves de la portada y las bellísimas pinturas de la bóveda, conservadas en buena parte, y que pa-recen corresponder a una época tardorromana, si prestamos atención a la técnica de ejecución y a los hermosos motivos decorativos (flores, aves, uvas ...).

Page 25: Ciudades Augusteas 2015

25

Page 26: Ciudades Augusteas 2015

26 Lugo

ARdE lUcUS

O Arde Lucus devolve a Lugo o seu esplendoroso pasado romano ó longo dun fin de semana repreto de activida-des. Do 19 ó 21 de xuño de 2015, Lugo transformarase novamente nunha destacada urbe da Gallaecia romana coa celebración da treceava edición do Arde Lucus, fes-

ta que conta co recoñecemento de Festa de Interese Turístico Galego. Unha conxugación perfecta entre ocio e cultura, que convertiu ó Arde Lucus nun referente a nivel nacional, cunha gran repercusión mediática e de afluencia de público.

El Arde Lucus devuelve a Lugo su esplendoroso pasado ro-mano a lo largo de un fin de semana repleto de activida-des. Del 19 al 21 de junio de 2015, Lugo se transforma nuevamente en una destacada urbe de la Gallaecia romana con la celebración de la treceava edición del Arde Lucus,

fiesta que cuenta con el reconocimiento de Festa de Interese Turístico Galego. Una conjugación perfecta entre ocio y cultura, que convirtió el Arde Lucus en un referente a nivel nacional, con una gran repercusión mediática y de afluencia de público.

Page 27: Ciudades Augusteas 2015

27

Page 28: Ciudades Augusteas 2015

28 Lugo

ARdE lUcUS

O Arde Lucus rememora a fundación de nosa cidade a cargo de Paulo Fabio Maximo, legado de César Augusto. Nesta festa conxúganse os aspectos lúdicos e culturais, coa maior rigurosidade histórica posíbel. O casco histórico amurallado transfórmase, cada ano durante tres días, en Lucus Augusti, destacada urbe da Gallaecia romana, ofrecendo ós que a visitan un completo programa de actividades, nun marco incompara-ble como é a Muralla romana, que delimita o seu centro e fai patente en todo momento o pasado romano do antigo Lucus Augusti.

El Arde Lucus rememora la fundación de nuestra ciudad a cargo de Paulo Fabio Maximo, legado de César Augusto. En esta fiesta se conjugan los aspectos lúdicos y culturales, con la mayor rigurosidad histórica posible. El casco histórico amurallado se transforma, cada año durante tres días, en Lucus Augusti, destacada urbe de la Gallaecia romana, ofreciendo a los que la visitan un completo programa de actividades, en un marco incomparable como es la Muralla romana, que delimita su centro y hace patente en todo momento el pasado romano del antiguo Lucus Augusti.

Page 29: Ciudades Augusteas 2015

29

Page 30: Ciudades Augusteas 2015

30 Lugo

ARdE lUcUS

Sen dúbida, a nosa cidade ofrece o espazo idóneo para este tipo de festa. Durante 3 días, máis de 200 actividades recorren as rúas, transformando cada rincón den-tro da muralla. Poderás asistir a pantomimas, a sesións de circo, escaramuzas, desfiles das lexións, vodas e bautizos (romanos e cas-trexos), ...

Pero un dos elementos claves que fai que a visita ó Arde Lucus sexa única, é a implicación das súas xentes, os axentes sociais, colexios, asociacións, clubes de-portivos, ... Xa sexa con roupas romanas ou castrexas, toman as rúas durante todo a fin de sema-na, participando activamente no espíritu da festa.

Hai que destacar o alto grao de realismo, que se logra coa parti-cipación das 11 asociacións de recreación histórica que se funda-ron a partir desta festa e que du-rante este fin de semana, a través dos campamentos que se montan

Sin duda, nuestra ciudad ofrece el espacio idóneo para este tipo de fiesta. Durante 3 días, más de 200 actividades recorren sus ca-lles, transformando cada rincón dentro de la muralla. Podrás asis-tir a pantomimas, a sesiones de circo, escaramuzas, desfiles de las legiones, bodas y bautizos (roma-nos y castreños), ...

Pero uno de los elementos claves que hace que la visita al Arde Lu-cus sea única, es la implicación de sus gentes, los agentes socia-les, colegios, asociaciones, clubes deportivos, ... Ya sea con ropas romanas o castreñas, toman las calles durante todo el fin de se-mana, participando activamente en el espíritu de la fiesta.

Hay que destacar el alto grado de realismo, que se logra con la parti-cipación de las 11 asociaciones de recreación histórica que se funda-ron a partir de esta fiesta y que du-rante este fin de semana, a través de los campamentos que se mon-

Page 31: Ciudades Augusteas 2015

31

Page 32: Ciudades Augusteas 2015

32 Lugo

ARdE lUcUS

en varios puntos da cidade e as actividades que neles se realizan, nos transportan ó Lucus Augusti dos nosos antergos.

A continuación unha pequena mostra das actividades que poderás disfrutar este ano. Acompañanos e vive o Arde Lucus! Coñece Lucus Augusti:

Venres, 19 de xuño

18:30 h Ars Dimicandi, grupo de recreación histórica que fundou unha escola de gladiatura en Bérgamo (Italia).

20:00 h Chegada das lexións romanas a Galicia, todas as asociacións do Arde Lucus e as asociacións invitadas participarán neste acto.

22:15 h Encendido do lume sagrado a cargo das Vestais que estará prendido durante toda a festa.

00:00 h Espactáculo de loita, doma e lume.

tan en varios puntos de la ciudad y las actividades que en ellos se realizan, nos transportan a Lucus Augusti de nuestros antepasados.

A continuación una pequeña muestra de las actividades que podrás disfrutar este año. Acompáñanos y vive el Arde Lucus! Conoce Lucus Augusti:

Viernes, 19 de junio

18:30 h Ars Dimicandi, grupo de recreación histórica que fundó una escuela de gladiatura en Bérgamo (Italia).

20:00 h Llegada de las legiones romanas a Galicia, todas las asociacio-nes del Arde Lucus y las asociaciones invitadas participarán en este acto.

22:15 h Encendido del fuego sagrado a cargo de las Vestales que es-tará encendido durante toda la fiesta.

00:00 h Espectáculo de lucha, doma y fuego.

Page 33: Ciudades Augusteas 2015

33

Page 34: Ciudades Augusteas 2015

34 Lugo

ARdE lUcUS

Sábado, 20, de xuño

18:00 h Circo romano, recreación do espectáculo máis coñecido da antiga Roma.

19:00 h Torneo de campións castrexos, neste caso son os campións castrexos os que se enfrentarán unha loita a morte.

20:00 h Vodas castrexas, as parellas poderán participar neste rito an-cestral.

20:30 h Desfile das tropas romanas e tribus castrexas, todas as asocia-cións da cidade participarán nun desfile que rodeará a muralla.

00:00 h Quema da muralla, espectáculo piromusical onde se represen-ta a quema da muralla romana.

Sábado, 20 de junio

18:00 h Circo romano, recreación del espectáculo más conocido de la antigua Roma.

19:00 h Torneo de campeones castreños, en este caso son los campeo-nes castreños los que se enfrentarán en una lucha a muerte.

20:00 h Bodas castreñas, las parejas podrán participar en este rito ancestral.

20:30 h Desfile de las tropas romanas y tribus castreñas, todas las aso-ciaciones de la ciudad participarán en un desfile que rodeará la muralla.

00:00 h Quema de la muralla, espectáculo piromusical donde se repre-senta la quema de la muralla romana.

Page 35: Ciudades Augusteas 2015

35

Page 36: Ciudades Augusteas 2015
Page 37: Ciudades Augusteas 2015

37

Page 38: Ciudades Augusteas 2015

38 Lugo

ARdE lUcUS

Domingo, 21 de xuño

11:30 h Desfile dos colexios polas rúas da cidade.

18:00 h Circo romano, recreación do espec-táculo máis coñecido da antiga Roma.

20:00 h Acto final das lexións romas e das tribus castrexas, os dous bandos prepáranse para a guerra, será labor dos senadores in-tentar manter a paz.

21:00 h Apagado do lume sagrado, as ves-tais darán por rematada a festa ata o ano que ven.

Domingo, 21 de junio

11:30 h Desfile de los colegios por las ca-lles de la ciudad.

18:00 h Circo romano, recreación del es-pectáculo más conocido de la antigua Roma.

20:00 h Acto final de las legiones romanas y de las tribus castreñas, los dos bandos se preparan para la guerra, será labor de los senadores intentar mantener la paz.

21:00 h Apagado el fuego sagrado, las ves-tales darán por terminada la fiesta hasta el año que viene.

Page 39: Ciudades Augusteas 2015

39

Page 40: Ciudades Augusteas 2015

40

Page 41: Ciudades Augusteas 2015

Braga

Page 42: Ciudades Augusteas 2015
Page 43: Ciudades Augusteas 2015

43Braga

A edição deste ano da Braga Romana está a gerar grandes expectativas, e são ainda mais altas no domínio cultural. O que fará para responder a essas expectativas?R_ É importante existir expectativas. É sinal que os bracarenses e que aqueles que nos observam estão interessados no trabalho que desenvolve-mos, particularmente naquele que é um dos mais importantes eventos do calendário bracarense. A nossa pretensão é dotar a Braga Romana de novos atractivos, particularmente na verten-te pedagógica e patrimonial. Não posso negar que há sempre aspectos em que podemos ser melhores e, por isso mesmo, na preparação da edição 2015 procuramos envolver mais as prin-cipais instituições que connosco têm colaborado. Nunca podemos dispensar a avaliação e a crítica como elementos fulcrais para o crescimento em qualidade e atractividade.

A ideia que vem passando não é a de uma Braga Romana entregue a si própria, mas aberta à cidade. A convicção de que esta actividade é já uma imagem de marca ine-vitável pode ser um factor de internacio-nalização da marca Braga?R_ Naturalmente que sim. Aliás temos procu-rado incrementar a presença da Braga Romana nas diversas acções de promoção turística reali-zadas no nosso país, em Espanha e em França. É um incentivo para ajudarmos a fazer crescer turisticamente um evento que já é, para o nosso comércio tradicional, o segundo mais importante do ano. Efectivamente, a Braga Romana desta-ca-se entre as recriações históricas do período romano que se realizam no nosso país. É a maior e mais importante sem dúvida. Todavia, necessi-tamos de maior investimento na divulgação.

Que importância tem a Braga Romana para a salvaguarda e conhecimento do património?R_ Julgo que uma das conquistas mais impor-tantes da Braga Romana é a consciência da importância do legado do período romano no contexto da história e fundação da nossa cidade. Os alunos das nossas escolas hoje sabem que Bracara Augusta é a antecessora de Braga e que detemos importantes monumentos desse pe-ríodo. Essa conquista é devida ao envolvimento

Vereadora do Pelouro da Educação e Cultura

Lídia Brás Dias

crescente das nossas escolas durante o evento. Hoje escutamos muitas vozes a defender a mu-sealização do Teatro Romano ou a recomendar a visita à Fonte do Ídolo ou ao Museu D. Diogo de Sousa. No passado era muito menor esta cons-ciência. Por isso mesmo, acredito que a Braga Romana é o mais veemente apelo da sociedade civil para a salvaguarda e conhecimento do pa-trimónio do período romano.

As parcerias culturais, como é o caso das Cidades Augustas (Lugo e Astorga) são de extrema importância para a cultura e identidade histórica como factor distinti-vo?R_ Sem dúvida. A parceria que iniciamos em 2014 com as cidades de Lugo e Astorga, que eram as outras cidades sede de conventos jurí-dicos na província romana da Gallaecia, foi um factor de forte aproximação com a vizinha Espa-nha. Ambas as cidades realizam uma recriação histórica do período romano e detêm uma liga-

ção histórica com Braga muito significativa. Ao efectivarmos esta parceria estamos a dar passos decisivos para uma troca de experiências salutar, que pode crescer nos próximos anos para uma parceria mais abrangente.

Consegue articular uma Braga Romana que congregue diversas sensibilidades?R_ Procuramos sempre fazer o exercício de ava-liar conjuntamente as nossas iniciativas, de for-ma a ir melhorando ano após ano. Formamos um Conselho Cultural que tem também o objectivo de auscultar diversas sensibilidades e integrar a sociedade civil e as instituições nas decisões que tomamos. Contudo, sabemos que jamais iremos agradar a todos. Em sociedade convivem diver-sas formas de pensar, muitas delas antagónicas. Por isso mesmo, a este exercício de escuta de opiniões e avaliação conjunta temos que adici-onar uma dose forte de convicção naquelas que foram as propostas sufragadas pelos bracaren-ses. Temos essa legitimidade e não vamos abdi-

Page 44: Ciudades Augusteas 2015

44 Braga

car dela, apesar da nossa atitude ser de constan-te e profícua diálogo.

As edições da Braga Romana têm vindo a crescer e inovar na sua programação de ano para ano, quais as novidades para a XII edição?R_ As grandes inovações previstas em 2015 prendem-se essencialmente com a programa-ção. Procuramos crescentemente diversificar as ofertas de animação, tentando que as mesmas apresentem uma vertente pedagógica. Fizemos também outra distribuição do espaço público, procurando potenciar mais as áreas disponíveis ao grande público. A decoração deste ano tam-bém apresentará novidades. Queremos que as pessoas percebam bem a área onde decorre o evento, de forma a beneficiarem de tudo o que o evento pode oferecer, desde os espaços museo-lógicos e pedagógicos até aos espaços destina-dos ao comércio e animação. A Braga Romana é muito mais do que o mercado e é essa a imagem que queremos perpassar para quem nos visita.

Mais do que a componente lúdica, a Braga Romana tem também um papel pedagógi-co. O que poderá o visitante ficar a saber so-bre o Império Romano ao visitar o evento?R_ A Braga Romana é uma porta de entrada no período romano. É como se viajássemos no tempo e descobríssemos novamente Bracara Au-gusta e os seus habitantes. Não falo apenas do conhecimento de como era a estrutura física da cidade, tal como podemos ser elucidados pela vi-sita aos espaços museológicos. Queremos que as pessoas percecionem os hábitos dos romanos, o que comiam, como se vestiam, como passavam o tempo. Queremos que as pessoas conheçam como se fazia um casamento romano ou como

decorriam os ritos funerários; qual a organização social e as diversas formas de relacionamento uns com os outros e com a natureza. Claro que este objectivo será cada vez mais uma realidade à medida que os bracarenses aceitarem o repto de se envolverem mais no evento, particular-mente participando nas iniciativas propostas e vestindo-se e exibindo-se com rigor histórico.

O incremento turístico durante o evento é significativo. Considera que a cidade tem infra-estruturas suficientes para receber todos os visitantes?R_ Depois do Porto e Gaia, o Município de Braga é aquele que apresenta a maior e melhor oferta da região Norte em termos de infra-estruturas turísticas. Embora ainda não tenhamos respos-tas em algumas áreas relacionadas com a ac-tividades turística – nomeadamente promotores

de actividades e guias interpretes – temos uma oferta muito forte em termos de hotelaria, res-tauração e comércio. Mas, sim, podemos e de-vemos beneficiar muito mais do aumento das chegadas ao aeroporto Sá Carneiro.

Numa altura em que se multiplicam os eventos de recriação histórica, qual a im-portância das mesmas para a identidade local do património local e material e ima-terial das cidades?R_ Julgo que nos nossos dias, tendo já sido soli-dificada a importância do património monumen-tal para a afirmação das comunidades como um todo, as pessoas voltam-se, cada vez mais, para a dimensão imaterial. Os eventos e tradições sur-gem cada vez mais valorizados na consciência colectiva. É um caminho inevitável na afirmação hodierna das cidades e Braga não é exceção.

Page 45: Ciudades Augusteas 2015

45

Page 46: Ciudades Augusteas 2015

46

SítIOS VISItáVEIS

O museu possui uma coleção de peças arqueológicas recolhidas no âmbito de projetos de investigação desenvolvidos, quer na cidade de Braga, quer na região do Minho.

O visitante para além de ficar a conhecer os vestígios da ocupação antiga, des-de o Paleolítico até à Idade Média, pode também aqui encontrar informação acerca de alguns dos sítios arqueológicos visitáveis na nossa região.

R. dos Bombeiros VoluntáriosTel.: 253 273 706/615 844 • [email protected] • http://mdds.imc-ip.pt • ter. a dom. 10h00/17h30.

Frigideiras do Cantinho

Largo São João do Souto, 1

Os vestígios exumados aquando das sondagens arqueológicas realizadas em 1996, pelo Gabinete de Arqueo-logia da Câmara Municipal de Braga, no subsolo deste estabelecimento comercial, no contexto de obras de remodelação promovidas para o inte-rior deste imóvel.Actualmente, encontram-se musealiza-das, sendo a sua observação possível através de um pavimento em vidro, que constitui o piso do estabelecimento.Trata-se de estruturas arqueológicas, datadas dos séculos III – IV/V, que correspondem a uma habitação da época romana, onde é possível visua-lizar um corredor de distribuição a ou-tros compartimentos, entre os quais, se observa, restos de um hipocausto certamente pertencentes ao balneá-rio da casa.

Museu de Arqueologia D. Diogo De Sousa

Braga

Page 47: Ciudades Augusteas 2015
Page 48: Ciudades Augusteas 2015

48

Localizada no centro de Braga, é um san-tuário rupestre que exibe uma frente vertical talhada num afloramento granítico, na qual foram esculpidos relevos figurativos e ins-crições, funcionando com fontanário. Tudo indica que teve origem pré-romana, tendo sido consagrada à deusa Nabia, como divin-dade principal e a Tongus Nabiagus, seu par-ceiro, por um imigrante, originário da cidade de Arcobriga, chamado Celicus Fronto.Descoberta entre finais do século XVII e as primeiras décadas do século XVIII, a Fon-te do Ídolo foi dada a conhecer em 1728, tendo servido durante mais de um século como parede de um tanque integrado nos jardins de uma casa. Estudada e publicada em 1905 por José Leite de Vasconcelos, a fonte viria a ser classificada como Monu-mento Nacional, em 1910, tendo sido ob-jeto dos primeiros trabalhos de valorização

em 1937, realizados pela Direção Geral dos Monumentos Nacionais. Em 2002 o monu-mento foi objeto de uma profunda interven-ção tendo sido encerrado num edifício que passou para a posse da Câmara Municipal de Braga, em 2006.A fachada da Fonte do Ídolo exibe uma fi-gura togada em relevo e uma edícula, com um busto no seu interior. A figura togada está saliente em relação ao plano vertical da fonte, facto que implicou o desbaste do granito para lhe conferir o adequado volu-me. Por sua vez, na parte nascente da fonte foi esculpida uma edícula, rebaixada cerca de 12 cm em relação à superfície, facto que confere a ilusão de profundidade ao busto esculpido no seu interior. Este está ligeira-mente descentrado, aparentando retratar um personagem jovem, vestido com uma túnica de gola larga, em forma de V. No

interior do tímpano foram esculpidos dois elementos que se presumem corresponder a uma pomba e a um martelo ou maço.A Fonte do Ídolo possui ainda várias inscri-ções gravadas na sua fachada que suscita-ram várias leituras e interpretações por parte dos investigadores. Uma delas, à esquerda da cabeça da figura togada, identifica clara-mente o nome do dedicante, Celicus Fronto, originário de Arcobriga, pertencente à gens dos ambimogidus, informação corroborada por outra inscrição situada no interior da edícula. Logo por baixo do busto esculpido na edícula existe outra inscrição que refere o cognomen Fronto, enquanto que na parte exterior esquerda se identifica o nome da di-vindade Tongoe Nabiagoi. Finalmente, sobre o tímpano, contornando encontra-se grava-da uma outra inscrição, incompleta, na qual se parece ler a palavra omastore […]

R. do RaioTel.: 253 218 011 • [email protected] • ter. a sex. 09h00/12h30 - 14h00/17h30 - sáb. e dom. 11h00/17h00 - encerra às seg.s e fer.

Fonte do Ídolo

Page 49: Ciudades Augusteas 2015

49

Page 50: Ciudades Augusteas 2015

50

SítIOS VISItáVEIS

Braga

Inscrição romana da fachada da Sé

Na parte lateral da fachada da Sé Catedral, no lado sul da por-ta, encontra-se integrado um bloco granítico com uma inscri-ção romana, hoje praticamente irreconhecível devido à degra-dação da superfície da pedra.Desconhece-se o local onde foi encontrada, embora seja referi-da já no século XVIII por Jeróni-mo Contador de Argote.

Rua D. Paio Mendes

Inscrição romana da fachada do Largo João Peculiar

Inscrição romana monumental frag-mentada, datada entre 2 a.C. e 14 d.C.Vários investigadores defendem que a inscrição pode ser interpretada como um bidental, testemunhando, por isso, a refundação da cidade devido à que-da de um raio, que teria supostamen-te atingido um lugar emblemático da cidade.

Largo João Peculiar

Inscrição Dedicada a Isis

Inscrição dedicada à deusa Isis, datada do século II.Integrada numa parede exterior da Sé Catedral, da R. da Nossa Se-nhora do Leite, encontra-se uma inscrição romana, conhecida desde o século XVIII, que evoca o culto da deusa Isis em Bracara Augusta. A inscrição foi dedicada por uma personagem importante de Bracara Augusta de nome Lucrécia Fida, que ocupava o cargo de sacerdotisa de Roma e de Augusto.É possível que a inscrição pertencesse a um templo que poderia lo-calizar-se nas imediações da atual Catedral, uma área periférica da cidade romana onde se pensa ter existido também um mercado. O culto a Ísis, divindade de origem egípcia difundiu-se na Hispânia a partir do século II e era essencialmente feminino, encontrando-se associada à abundância, à magia, à natureza e à maternidade.

Rua Nossa Senhora do Leite

Page 51: Ciudades Augusteas 2015

51

Page 52: Ciudades Augusteas 2015

52

Termas Romanas

Rua Dr. Rocha PeixotoE-mail: [email protected]

Descobertas numa intervenção arqueológi-ca, conduzida pela Unidade de Arqueologia da Universidade do Minho, realizadas entre 1977 e 1999, as termas romanas localizam-se dentro de uma ampla área vedada, no Alto da Cividade, União de Freguesias da Sé, Cividade e Maximinos.A interpretação dos vestígios com elas re-lacionadas, permitem afirmar que o edifício foi construído nos inícios do século II, e que possuía uma forma rectangular com cerca de

40m de comprimento por 12 de largura. No seu interior existiam vários compartimentos frios e quentes que possibilitavam aos seus frequentadores circularem entre espaços fri-os e aquecidos. A poente localiza-se a pales-tra, isto é, um espaço destinado a exercício físico.Em 1999, foi identificado nos mesmos ter-renos, a norte do edifício termal, vestígios arqueológicos relacionados com um teatro (ainda não totalmente escavado), cuja cons-

trução deverá ter acontecido simultanea-mente à das Termas, encontrando-se, deste modo, a elas associado.No espaço arqueológico do Alto da Civida-de é possível actualmente visitar os restos arqueológicos das termas romanas encon-trando-se o seu espaço de recepção pública dotado de um dispositivo interactivo que permite ao visitante perceber a evolução do edifício e funções dos diversos espaços que o compunham.

Escola Velha da SéNo contexto de um projecto promovido pela Câmara Municipal de Braga de reformulação do programa arquitectónico do interior do edi-fício da Antiga Escola da Sé, actual União de Freguesias da Sé, Cividade, e Maximinos, foram realizadas, naquele espaço, entre 1998 e 2003, escavações arqueológicas, dirigidas pelo Gabi-nete de Arqueologia do Município de Braga.Esta intervenção arqueológica identifica vestí-gios correspondentes a parte de uma casa ro-mana, bem como estruturas associadas ao sis-tema defensivo medieval da cidade de Braga.Pela interpretação dos vestígios arqueológi-cos sabe-se que a casa romana (domus), teve origem no século I sofrendo entre o século III e inícios do século IV profundas alterações, sendo então dotada de um balneário privado, novos compartimentos e corredores, que foram revestidos com mosaicos de composição geo-métrica.O actual espaço arqueológico musealizado, encontra-se preparado para receber visitas, dispondo de meios interactivos para contar a história da evolução arquitectónica do sítio.

Rua D. Afonso Henriques, 1 E-mail: [email protected]

Page 53: Ciudades Augusteas 2015

53

Page 54: Ciudades Augusteas 2015

54 Braga

Largo de S. Paulo

Em 1998, quando se procedeu à desmontagem de anterior pavimento do Largo de S. Paulo foram identificados vários muros romanos. Na impos-sibilidade de se realizar uma escavação arque-ológica em área, os muros foram desenhados e fotografados pela Unidade de Arqueologia da Universidade do Minho, tendo sido decidido que ficariam assinalados no atual pavimento.O posicionamento dos muros na malha da cidade

romana, permite saber que se integravam num quarteirão residencial, devendo fazer parte de uma domus (casa familiar). As suas característi-cas construtivas, e o facto de alguns deles reco-brirem o espaço da rua, permitem considerar que as estruturas pertencessem a dois momentos de ocupação distintos. Os muros mais antigos data-rão dos séculos I/II (Fase I) e formalizam vários espaços associados ao quadrante noroeste da

casa, sendo provável que alguns correspondes-sem a lojas que se abriam para um pórtico. Tal como aconteceu noutras domus melhor conhe-cidas da cidade, o espaço do pórtico parece ter sido construído no século IV, verificando-se que a habitação se ampliou sobre a rua, o que pode ter ocorrido já nos séculos V/VI (Fase II).

Largo de S. Paulo

Insulae das Carvalheiras

As escavações realizadas pela Unidade de Arqueologia da Universidade do Minho entre as décadas de 80 e 90 do século passado, terminadas em 2000, permitiram descobrir as ruínas de um quarteirão residencial da cidade romana, delimitado por ruas, ladeadas de pórticos.Objecto de sucessivas remodelações a casa Insulae (quarteirão) das Carva-lheiras conheceram a sua ultima ocupação entre os séculos VIII/IX. O pro-jeto construtivo mais antigo data das últimas décadas do século I e está representado por uma elegante domus (casa familiar), de átrio e peristilo, que se desenvolve em duas plataformas distintas. Umas décadas mais tar-de, em meados do século II, a metade norte da casa foi alterada na sua funcionalidade, devido à construção de um balneário público, situado na parte noroeste. A área envolvente foi igualmente alterada, com o antigo peristilo a ser transformado em palestra e os espaços envolventes em lojas. A partir de então só a parte sul do quarteirão permanece ocupada como habitação, a qual jamais vai recuperar o requinte da habitação original.

Largo das Carvalheiras

Page 55: Ciudades Augusteas 2015

55

Page 56: Ciudades Augusteas 2015

56 Braga

Ex Albergue DistritalEntre 1982 e 1997 foram realizadas várias sondagens arqueológicas no logradouro do Ex Albergue Distrital (Casa Grande de Santo António das Travessas), uma vez que, preten-diam instalar aí os serviços de uma biblioteca. As escavações permitiram identificar várias estruturas romanas associadas a uma domus (casa familiar), que se situava a nascente de uma larga via porticada, identificada como sendo o cardo máximo da cidade romana. No lado poente da via localizava-se outra domus, da qual apenas conhecemos os vestígios do pórtico, sinalizados pelos silhares que se con-servam no exterior do edifício, tendo outros, sido integrados no interior.Sob o cardo máximo corria uma grande clo-aca, construída em meados do século I, que drenava as águas sujas para fora da cidade.

A importância desta estrutura justificou a sua preservação sob o piso da atual bibli-oteca.Encontramo-nos numa zona privilegiada da cidade romana, situada nas imediações do forum, que deve ter sido urbanizada a par-tir de meados do século I. Os vestígios de estruturas permitem caracterizar parte da planta da domus, com várias lojas abertas ao pórtico que se dispunha ao longo do car-do máximo. As sucessivas remodelações da casa são mal conhecidas, mas tudo aponta para que tenha sido abandonada na Antigui-dade Tardia, ao contrário do cardo máximo que continuou a funcionar como eixo viário periférico das cidades medieval e moderna, sendo então conhecido por Rua do Couto do Arvoredo.

Edifício da Biblioteca Lúcio Craveiro da SilvaRua de S. Paulo, 1

As escavações realizadas na década de 60 do século passado, no claustro do edi-fício do Seminário de San-tiago, sob a orientação do Cónego Luciano dos Santos, permitiram identificar ves-tígios de uma casa romana (domus).Os vestígios que correspon-dem ao peristilo da casa

romana, são ainda compos-tos por um pequeno tanque que se encontrava revestido de mosaicos e ladeado com tijoleiras. O mosaico, data-do dos séculos III/IV, apre-senta temática relacionada com fauna marinha, sendo da mesma época, os vestígi-os de um balneário privado da casa.

Largo de Santiago

Seminário de Santiago

Edifício da Estação de Caminhos-de-ferro • Largo da Estação

Balneário Pré-Romano da Estação de Caminhos-de-FerroIdentificado em 2003, por tra-balhos arqueológicos realizados pela Unidade de Arqueologia da Universidade do Minho, no âm-bito das obras de remodelação da estação de caminhos-de-fer-ro, trata-se de um balneário pré-romano, destinado a banhos de vapor rituais.Era composto por um forno, uma sala de vapor e uma sala

intermédia com bancos corri-dos.A parte conservada do monumen-to foi musealizada e integrada no actual edifício da estação de ca-minhos-de-ferro. No local, existe informação relativa à função e ao modo de utilização do balneário, podendo, assim, ser visitado livre-mente e durante o horário de fun-cionamento do edifício da estação.

Page 57: Ciudades Augusteas 2015

57

Page 58: Ciudades Augusteas 2015

58

PAtROcINAdORES

Braga

Page 59: Ciudades Augusteas 2015

59

Page 60: Ciudades Augusteas 2015

60 Braga

O evento “Braga Romana” faz parte de uma estratégia de recupe-ração da história e do património de Bracara Augusta, uma cidade fundada há mais de dois mil anos por César Augusto e que foi a ca-pital da província romana da Galiza (Gallaecia). Realiza-se em 2015 a 12.ª edição desta recriação histó-rica, que integra a reconstituição ao vivo de atividades económico-sociais alusivas à época, através da instalação de um mercado romano.

Paralelamente, farse-á animação de rua com cortejos, espetáculos noturnos, representações teatrais de época, e a atuação de artistas ambulantes de música e circo.Esta iniciativa é uma oportunidade para Braga mostrar ovalioso patri-mónio romano que possui, nomea-damente o núcleo museológico das Termas romanas, o Teatro, a Fonte do Ídolo, a Domus da Sé e o Museu de Arqueologia D. Diogo de Sousa.

Braga Romana - Reviver Bracara Augusta

Forum Paedagogicum (Área Pedagógica) Largo S. João do SoutoAs escolas e associações culturais do concelho participam ativa-mente neste evento, apresentan-do iniciativas sobretudo na área educativa e pedagógica, como animações de rua, dramatizações, danças, práticas bélicas e venda de produtos de artesanato e ali-mentares.Na tenda pedagógica vão decorrer oficinas pedagógicas para grupos escolares, famílias e público, nos quais se enquadram jogos roma-nos de tabuleiro, oficinas de olaria, mosaico romano, escrita, adornos e bijutaria.É também o local de partida para as visitas guiadas ao património arqueológico, nomeadamente à Fonte do ídolo, Termas Romanas e

Page 61: Ciudades Augusteas 2015

61

BRAGA ROMANA

Braga

Domus da Escola Velha da Sé e para jogos de interpretação (via papiro).Nesta área será instalada uma escultura alusiva à fundação de Roma (a loba, Rómulo e Remo) junto da qual será contada aos mais jovens a lenda da fundação.

Schola Romana (Escola Romana) Escola S. João do SoutoNa escola romana os jovens visitantes conhece-rão o dia-a-dia de uma escola romana onde po-derão participar em oficinas de escrita em latim, aritmética, jogos de tabuleiro e jogos ao ar livre.

Castra Leg. VI Victrix (Acampamento Militar) Largo do Paço

Dinamizado pela Equipa Espiral, representa o quotidiano de um legionário na “Legio VI Vic-trix” (tendas, armas de arremesso, triclinium, banho…), que era a legião presente em Bracara Augusta no tempo do César Augusto. Neste lo-cal podem ser apreciadas indumentárias, arma-mento, encenações de exercícios e técnicas de combate.Realizam-se visitas guiadas todos os dias.No dia 23 de Maio, na hora de almoço (pran-dium) os visitantes poderão assistir à confeção de uma típica refeição romana legionária.

Villae (Quinta com animais)Termas Romanas da CividadeO visitante pode apreciar uma exposição de ani-mais da quinta e interagir com cavalos, burros, galinhas com pintos, patos, coelhos, codornizes, galinhas da Índia, porcos, entre outros.

Aquilarum Situs (Exposição e Demonstrações de Cetraria, Cavalos e Cães)Praça MunicipalExposição de aves de presa (águias, falcões e noturnas), a arte de cuidar, treinar para a caça, demonstração de voos, com momentos de inte-ração com o público.Exposição de cavalos e circuitos pelo mercado.

Platea Oficiorum (Artes e Ofícios)Largo S. João do SoutoVárias oficinas, onde artesãos e artífices efetuam trabalho ao vivo. O ferreiro, o boticário, o escul-tor/cantoneiro, a tecedeira, o oleiro, o marcenei-ro, entre outros. À volta, muitos mais produtos artesanais, cujos materiais e formas se inspiram na época romana.

Mercatus RomanusArtesãos e MercadoresExpande-se por várias ruas do centro histórico e nele podem ser apreciados e adquiridos vários produtos como metais, olaria, tecelagem, bijute-ria, cestaria, vidro, cantaria, couro, marcenaria, produtos naturais e alimentares.

Domus Cibariorum - Áreas de AlimentaçãoNas “tabernas”, distribuídas pelo Largo das Car-valheiras, Termas Romanas, Largo de S. Paulo e Largo de S. Tiago podem ser apreciados vários petiscos de inspiração ou receita romana.

PROGRAMA

20 de Maio | 22h00Rito Fundacional de Bracara AugustaRossio da SéTodas as novas cidades fundadas por Roma eram precedidas por um ritual imperioso que sagrava o território e o delimitava, lançando as bases do seu ordenamento. Iniciado por altos sacerdotes,

o ritual culmina com o pronunciar do nome da divina urbe de Bracara Augusta, e o protagonis-mo das “filhas” da deusa Vesta, que acenderão e protegerão o fogo sagrado da cidade para toda a eternidade.

20, 21, 22, 23 e 24 de Maio |23h00Flora e ZéfiroRossio da SéA história de Flora, Deusa da Primavera e das Festas Floraes em sua honra, realizadas no mês de Maio na antiga Roma são descritas pela voz da própria Flora, no livro V da Obra Fastos do poeta Ovídio. É através destas palavras que seremos transporta-dos aos meandros dos prados romanos repletos de Faunos, Ninfas e Deuses, exibindo toda a sua magia num espectáculo fantástico que promete surpreen-der com performances de dança, malabares, fogo, mastro oriental e forças combinadas.

20 a 24 de MaioExposição coletiva de fotografia “Bracara From Augustus”Casa dos Crivos

Page 62: Ciudades Augusteas 2015

62

BRAGA ROMANA

Braga

21 de Maio | 10h00Cortejo “Ludi Litterarii”Pueri (crianças): Avenida da Liberdade, Lar-go Barão S. Martinho, R. do Souto, R. Justino Cruz, R. Eça de Queirós e Praça MunicipalJuvenes (Jovens): Termas Romanas da Cividade, R. do Matadouro, Largo das Carvalheiras, R. D. Paio Mendes, R. D. Frei Caetano Brandão, R. D. Diogo de Sousa, R. da Misericórdia e Praça Municipal

21 de Maio | 16h00Concurso do Melhor Menu do Mercado “De Re Coquinaria”Largo das Carvalheiras

21 de Maio | 22h00Grande Espectáculo “Ludi Saeculares”Praça Municipal

22 de Maio | 09h00Final dos Jogos Romanos de TabuleiroMuseu D. Diogo de Sousa

22 e 23 de Maio Colóquio “Cidades, Património e Desen-volvimento”Biblioteca Lúcio Craveiro da Silva

22 de Maio | 21h30Cortejo Triunfal “Bracara Augusta Triunphalis”Itinerário: Lg. Barão de S. Martinho, R. do Caste-lo, R. dos Capelistas, Pç. Ferreira Salgado, R. do Souto, R. da Misericórdia, Pç. Municipal

22, 23 e 24 de Maio | 22h30A Discórdia dos DeusesEspetáculo teatral sobra a mitologia romana.As Divindades reúnem-se para definir o futuro da cidade que se encontra em plena discórdia. Romanos e brácaros encontram-se numa peleja constante pelo território. Contudo, também os deuses são vulneráveis, por serem diversos entre si, entram em discórdia dando então começo a uma luta lendária entre as forças divinas. Largo S. João do Souto

23 de Maio | 15h001º Concurso Família Romana “De Família Mea”Largo D. João Peculiar

23 de Maio | 16h30Gladiatorum ScholaEscola de GladiadoresEspetáculo interativo para público infantil e familiar. No Império Romano o público era presenteado com grandes espetáculos e em arenas a força e a destreza das armas eram o trunfo dos gladiadores. O público será convidado a assistir a uma escola de gladiadores e a participar nas táticas de luta.Praça Municipal

23 de Maio | 18h00Receção ao General “Marcus Vipsanius Agrippa” Largo do Paço (acampamento militar)Marcus Vipsanius Agrippa general romano, após conquistar com as suas legiões o noroeste da peninsula Ibérica e instalar, segundo a vonta-de do imperador, a Pax Augusta, decide visitar a recém fundada Bracara Augusta e a legião VI Victrix. A legião e os Bracaraugustanos recebem-no com um espectáculo digno da pompa de um general legado pelo imperador César Augusto.

23 de Maio | 21h30Romanae NuptiaeCasamento RomanoPraça MunicipalUm casamento romano era sinónimo de festa e alegria e, na grande maioria dos casos, de gran-des alianças políticas e económicas. O ritual da cerimónia é recheado de momentos simbólicos da mitologia clássica, como também de notáveis partes lúdicas que durante o banquete deliciam os noivos e seus convivas.

Page 63: Ciudades Augusteas 2015

63Braga

Page 64: Ciudades Augusteas 2015

64

BRAGA ROMANA

Braga

23 de Maio | 22h30Caravana de CartagoRossio da Sé

24 de Maio | 09h00Caminhada na GeiraPela Associação KatavusInformações:[email protected]

23 de Maio | 16h30Gladiatorum ScholaEscola de GladiadoresEspetáculo interativo para público infantil e fa-miliar.

No Império Romano o público era presenteado com grandes espetáculos e em arenas a força e a destreza das armas eram o trunfo dos gladiadores. O público será convidado a assistir a uma escola de gladiadores e a participar nas táticas de luta.Praça Municipal

24 de Maio | 21h00“Romanorum Funera” Funeral RomanoLargo D. João PeculiarApós a morte, os romanos cumpriam o ritual de expor o corpo para velação pública. Se-guia-se o cortejo fúnebre que, chorado por “carpideiras” e embelezado pela pompa, per-

corria as principais vias da cidade até ao local da cremação, onde aí cumpria a sua função de apoteose.

24 de Maio | 22h00Espetáculo de Encerramento “Bracara Au-gusta Aeterna”Rossio da SéAs festividades da Braga Romana culminarão de forma apoteótica com um espectáculo memorá-vel e multicultural, com fogo, dança, teatro, lutas e música digno da opulência de Bracara Augus-ta. Junta-te a nós para comemorarmos a eterni-dade da Augusta Cidade dos Brácaros.

ATIVIDADES PARALELAS

16 de Maio | 10h00À DESCOBERTA DE BRACARA AUGUSTASaída: Fonte do ÍdoloOs romanos dominaram Bracara Augusta du-rante mais de quatro séculos, obtendo um domínio estratégico e económico sobre o no-roeste peninsular, que se vem a confirmar no século III, com a elevação da cidade a capital da província romana da Galécia. Sendo a mais importante urbe romana do actual território português, a predecessora de Braga foi o fer-mento sobre o qual foram sendo edificadas as sucessivas ocupações, razão pela qual muitos vestígios subsistem na fisionomia actual da ci-dade. Outros que, por sortilégio das eras esca-param, foram sendo explorados e descobertos particularmente após o século XVI, passando a ser exibidos como legado valioso de um passado secular. Com a crescente consciência patrimonial, particularmente após a 2.ª Guer-ra Mundial, os bracarenses foram exigindo a protecção e valorização do legado de Bracara Augusta, colocando Braga no primeiro lugar no que à musealização de vestígios romanos em contexto urbano diz respeito.

Por isso mesmo, em vésperas da Braga Roma-na, o Município promove uma visita guiada aos principais espaços que avivam a memória da do-minação romana de Bracara Augusta. inscrições: [email protected]

16 a 24 de Maio Concurso de Montras REVIVER BRACARA AUGUSTA Informações: [email protected]

20 a 24 de Maio Concurso de Fotografia BRAGA ROMANA 2015Informações: [email protected]

Page 65: Ciudades Augusteas 2015

Astorga

Page 66: Ciudades Augusteas 2015

66

Page 67: Ciudades Augusteas 2015

67Astorga

Dos mil años, en una sola celebración

Aunque la tierra primigenia no tenía dueño desde hace miles de años los hombres luchan por el dominio de la misma. Pasaba hace 2000 años y si-

gue pasando hoy en día, los minerales que esconde la tierra y el poder que da ejercer la soberanía sobre la misma llevan a las luchas y batallas entre humanos que ponen precio a la vida de las personas pero que, en algunas ocasiones, hacen avanzar e incluso crear nue-vas ciudades como es el caso de Astorga que

nació como Asturica Augusta gracias al asen-tamiento de la Legio X Gemina en el cerro.

Los astures son las 22 tribus que vivían, en torno al 26 a.C, en el entorno del rio Astura, hoy Esla. Vivian tranquilos en sus poblados donde cazaban, luchaban contra las tribus colindantes y preparaban a sus nuevos gue-rreros en su Inicio. Mientras los romanos con-quistaban toda Hispania, como ya le llama-ban, se empezaban a asentar en el cerro. Las Vestales cuidaban el fuego y buscaban entre

las miembros de la sociedad a las nuevas vír-genes que ofrecieran su vida a la diosa Vesta y afianzarán el asentamiento romano en la actual Astorga. La gastronomía era ya totalmente romana en la ciudad, y así se podía observar en las dife-rentes tabernas, jornadas gastronómicas ro-manas que introducían a todos en la vida del Imperio. El teatro era otra de las formas de tener entretenido al pueblo, el propio Plauto se representaba con gran aceptación en el público al igual que los juegos de gladiado-

Page 68: Ciudades Augusteas 2015

68 Astorga

res, uno de los espectáculos con mayor éxito de asistencia.

Pero los astures no veían tranquilos como, delante de sus ojos, los romanos creaban sus Domus. Por esta razón, decidieron firmar un Pacto de Hospitalidad que llevó a todas las tribus firmantes a colaborar entre ellos contra la invasión romana, aunque algunos, como los Brigaecinos ya dejaban entrever su verda-dera intención. Pero la moneda romana y el comercio entre ambos pueblos habían asen-tado lazos que las espadas todavía no habían cerrado. El mercado era un hervidero de gente donde astures y romanos se entremezclaban buscando los mejores productos. Y el mismí-simo Cesar decidió visitar la ciudad, conocer sus últimas conquistas y para ello, los orga-nizadores de su llegada decidieron recuperar uno de los juegos más recordados, la batalla de las catapultas que congregó en sus mura-llas a miles de personas expectantes ante la perfección de semejantes máquinas.

Pero los astures continuaban con su vida, y con sus celebraciones. La alegría invadía a Guigurros y Saldanici pues dos de sus miem-bros se unían en un fuerte amor que ninguna lucha podría romper. Pero los romanos, há-

Page 69: Ciudades Augusteas 2015

69

biles conquistadores, utilizaban la música, el baile y la instrucción militar de los más pe-queños, para convencer a sus habitantes de las beldades de su cultura, de la bondad de la pax romana. Y para ello, el César no dudó en organizar unos juegos en honor a Apolo, decidió dejar la batalla para la arena del circo y que fueran estos juegos los que decidieran a los verdaderos propietarios de la tierra. Unos juegos que serán recordados por Centurias puesto que el propio Cesar anunció que no sería el quien los siguiera presidiendo en su-cesivas ediciones. Este anuncio y los hechos sucedidos en ambas poblaciones fueron parte de la magia que voló sobre las cabezas de los druidas quienes se unieron en un claro del bosque para narrar sus historias, para recor-dar a sus antecesores y prevenir a los nuevos miembros de las tribus.

Hasta de otras ciudades conquistadas lle-garon romanos. Bracara y Lucus decidieron visitar Asturica, donde fueron recibidos con honor por los máximos representantes de la ciudad mientras los legionarios romanos cas-tigaban, con la muerte, a los astures que no se conformaban y luchaban por seguir siendo dueños de su tierra. Pero la muerte no apaga-ba la llama astur que seguía creciendo, como lo demostraba la bienvenida a la vida que los astures daban a dos niños que recibían su

nombre con la esperanza de que fueran los salvadores de la anciana cultura.

Tras la celebración protagonizada por los ven-cedores en la arena, el César anunciaba su marcha de la ciudad aunque encargaba a las legiones, vestales y resto de ciudadanos roanos que consolidarán la conquista del cerro mien-tras los astures se integraban en el mismo no sin antes despedir a sus últimos héroes.

Page 70: Ciudades Augusteas 2015

70 Astorga

Un paseo por la historiaLa Ruta Romana de Astorga

María Ángeles Sevillano FuertesArqueóloga Municipal

la riqueza de los bienes que forman el Patrimonio histórico de la ciudad de Astorga, en gran parte aportado por las excavaciones arqueológicas realizadas en el solar de la antigua

Asturica Augusta, ha obligado a crear meca-nismos adecuados por parte de las Institucio-nes para su protección y adecuada difusión.

Las actuaciones de conservación y musealiza-ción de diferentes espacios arqueológicos ha permitido la creación de la Ruta Romana, un itinerario arqueológico guiado - gestionado desde el Museo Romano – que, hoy por hoy, constituye un elemento indispensable para el fomento de la historia y uno de los atracti-vos turísticos más importantes de la ciudad de Astorga.

La Ruta Romana permite la visita a los si-guientes lugares arqueológicos:

La Cerca LegionariaEl origen militar de Astorga se confirmó gra-cias al hallazgo de los fosos que formaban parte del sistema defensivo del campamento de la Legio Decima Gemina, unidad militar enviada por el emperador, Octavio Augusto, en torno a los años 15 – 10 a.C., para paci-ficar y romanizar el territorio de los Astures, recientemente anexionado al Imperio, y ase-gurar el control de las explotaciones auríferas del occidente de Hispania, tan importante para los intereses económicos de Roma.

Entorno al cambio de era, el asentamiento romano dejó de ostentar su carácter militar para convertirse en un núcleo netamente civil y la prueba irrefutable de este cambio viene dada con el hallazgo de la primera muralla urbana con la contó Asturica. Se trata de un muro de piedra de algo más de dos metros de anchura, dotado de torres circulares, que se erige justo al borde del escarpe del cerro don-de se asienta la ciudad y cuya cimentación se instala en el foso interior del campamento legionario.

Fig. 1. Reconstrucción del sistema defensivo del campamento, con los fosos en primer término.

Fig. 2. Reconstrucción de las Termas Menores.

Page 71: Ciudades Augusteas 2015

71

Las Termas MenoresSe trata de unos baños públicos situados en el barrio suroeste de la ciudad. Su organi-zación responde a una estructura funcional, de recorrido lineal, en la que se combinaban estancias que ofrecen diferente temperatura; tras el vestuario (apodyterium), se hallaba la sala de agua fría (frigidarium), una sala tem-plada (tepidarium), el baño caliente (calda-rium) y una sauna.

El calentamiento de las habitaciones se pro-duce a través del sistema de hipocaustum o cámaras de aire subterráneas caldeadas mediante hornos de ladrillo refractario (prae-furnia).

La CuriaOcupando una posición central en el pórtico occidental del foro, se construyó una estancia o aula, antecedida por una entrada con dos columnas (in antis).

La planta rectangular con cabecera absidiada, su ubicación y dimensiones, así como el lujo-so pavimento de placas de mármol creando motivos geométricos bícromos (opus sectile), sugieren que esta construcción pudo ser utili-zada como sede de la curia. Al exterior, esta-ba limitada por el Cardo Maximo, uno de los principales ejes viarios de Asturica.

Las CloacasUn aspecto, bien conocido de la ciudad ro-mana es su red de Cloacas, galerías, gene-ralmente abovedadas, cuyo trazado coincide con el de las calles. Fueron construidas con gran solidez, y de ello da fe que algunos de sus tramos aún continúan sirviendo al sanea-miento de Astorga, tras la rehabilitación de

que fueron objeto con motivo de su descubri-miento en el siglo XIX.

La Ruta Romana incluye el descenso a un ra-mal de esta red de saneamiento que ha sido recuperado, rehabilitado y acondicionado para la visita.

Fig. 3. Recreación del Cardo Maximo. A la izquierda, el edificio que albergaba la curia

Page 72: Ciudades Augusteas 2015

72 Astorga

Fig. 4. Reconstrucción de la Casa del Mosaico del Oso y los Pájaros, al sur del foro.

La Domus del Mosaico del Oso y Los PájarosSituada en el extremo suroriental de la ciu-dad y muy próxima al foro, constituye uno de los conjuntos arquitectónicos domésticos más importantes excavados hasta el momento en Astorga.

Esta casa, que debió de pertenecer a una fa-milia acomodada, estaba dotada de un área termal privada, caracterizada por la sucesión de tres espacios– frigidarium, tepidarium, cal-darium -.

En conexión con las piezas termales se distri-buyen otra serie de espacios, de uso residen-cial, entre las que destaca especialmente una sala de recepción pavimentada con un exce-lente mosaico con figuraciones animalísticas y vegetales que dan nombre a la vivienda.

Page 73: Ciudades Augusteas 2015

73

Todo el turismo de Astorga en tus manos

Actualmente las guías de viaje y toda la informa-ción sobre nues-tro destino se

pueden llevar en el móvil, en una Tablet o en cualquier otro dispo-sitivo electrónico.

En Astorga se han desarrollado varias aplicaciones para poder ver toda la información de la ciudad. El Ayuntamiento de Astorga pro-movió una de las más famosas, Asturica Emerge que se puede descargar gratuitamente para dis-positivos Apple y Android. El obje-tivo de la misma es difundir el iti-nerario romano entre los visitantes a Astorga. La aplicación, diseñada de una manera muy intuitiva, se ha desarrollado tanto en español como en inglés y muestra todos los puntos del itinerario con una audioguía explicativa y reconstruc-ción gráfica de todos los lugares.

Otra de ellas es Astorga Smart Tour, desarrollada por sociedad

Proyección Industrial de Astorga (PIA) en colaboración con la Uni-versidad de León (ULE), una he-rramienta que permite al visitan-te acceder a información sobre el patrimonio artístico, la oferta cultural y turística y los distintos servicios, incluye una sección de noticias con información sobre eventos, fiestas y convocatorias culturales. La aplicación también dispone de un geolocalizador que establece la posición real del usuario y le indica cómo llegar a cada uno de los puntos de inte-rés, además incorpora audioguias con la información y está dispo-nible para Android e IOS.

Asimismo, la Catedral de Astorga cuenta con su propia app para el sistema IOS, desarrollada pro Imagen MAS, que es una guía de mano, una audioguía siendo la única manera de conocer cada rincón y capilla de la catedral. El Palacio Episcopal también es objeto de una aplicación sobre realidad aumentada.

Page 74: Ciudades Augusteas 2015

74

Page 75: Ciudades Augusteas 2015
Page 76: Ciudades Augusteas 2015