2-3 Berriatua4 Ispaster5 Aulesti6-7 Ziortza-Bolibar8 Munitibar9 Ea10 Nabarniz11 Ajangiz12-13 Busturia14 Arrigorri ostatua (Ondarroa) /

Astei nekazal turismoa (Muxika)15 Antsotegi hotela (Etxebarria) /

Arbe hotela (Mutriku) 16 Non gaude?

Lea-Artibai, Mutriku eta Busturialdeko HITZAren turismo gida. Eguena, 2015eko azaroaren 19a.

Turismoa Lea-Artibai,Mutriku eta Busturialdean

Osasunaren iturburua Mendi auzoz inguratuta, Erdi Aroko aztarna eta kondairak gordetzen dituen herria da Berriatua;

herri lasaia eta eskuzabala, natura, ondare eta historian murgiltzeko gonbitea egiten diobisitariari, udazkeneko kolorez apaindutako paisaia ikusgarriaz gozatzeko gonbitea.

II BERRIATUA LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDAEguena, 2015eko azaroaren 19a

Lasaitasunaren iturburua da Be-rriatua. Mendi ibilbideak eskuradauzkan herria, berdez jantzitakolanda eremu zabalean. Neguarenmagalean gauden honetan, udaz-keneko kolorez jantzia ageri da.

Eta itsas brisa gertu egonik, Berriatuakgorputza ez eze, burua ere astintzeko au-kera eskaintzen dio bisitariari. Iraganari keinu egin eta

etorkizunera begira, bizi-berritzen doa Berriatua.Iazko San Inazio egu-nean inauguratuta,Berriatua-Saturra-ran-Urepel osasunbideaz goza daiteke;Berriatutik Ondarroa-raino errepide nagusi-tik pasatu barik ailega-tzeko aukera eskaintzendu. Eta pausoz pauso, Mu-trikuko Saturraran hondartza-raino heldu ahalko da ibiltaria, ordueta erdi eskasean, sustraitutako lurrakitsasoaren arintasunagaz korapilatzendiren ihesaldian. Eta lurrari eta historiari erroturiko erai-

kin bat baldin badago, hori Aranzibia do-rrea da. Ongietorria ematen dio ibiltariari,eder, oraintsu egindako berrikuntzak age-ri-agerian dituela. Horma sendo eta ga-raien babespean, Aranzibia dorrea Artibaiibaiaren ubera batean harro altxatzen da,Madalena auzoan. ErdiAroan, handik men-deratzen zitueninguruko lu-rrak Aranzi-b ia ta r renfamiliak.Hura zu-ten etsai-engandikbabestekog o r d e l e -kua. Dorre-txeak gatazkaodoltsu izuga-rriak ezagutu zi-tuen. Bizkaian gera-tzen den dorretxerik ederre-netarikoa eta handienetakoa da.Aranzibia dorrea ez da izan eraberritze

prozesua izan duen bakarra; herrian, er-digunean, Etxe Pintxu jauregi etxea etaSan Pedro eliza bisitatu ditzake bisita-riak.

XVIII. mendeko jauregi etxea da EtxePintxu. Bere fatxadak berezi egiten du,garai bateko bizitzeko modua erakustenduen margolanekin: heriotza irudika-tzen duen agure bat zaldi zuri baten gai-nean; herrixka bat, zuhaitz, etxe eta ur-maelagaz; garaiko bi zaldunen arteko ez-pata borroka... Erribera kalean egin

beharreko parada da, dudarikbarik.

Aurrera eginda, He-rriko Plazaren sarre-ran, hantxe dagoSan Pedro eliza.2012 eta 2013ankonponketa lanakeginda, dotore egi-ten dio harrera bi-sitariari. 1588. urte-an eraikia, Berpiz-

kunde garaiko estiloadauka. Barruan, egurrez-

ko erretaula barroko aparta,zutabe salomoniarrekin.

Mendi auzoen xarmaKaletik aldenduta, mendi auzoetan gal-tzeko gonbitea egiten dute Asterrika, Mi-lloi eta Madalena auzoek. Milloin dagoLekoia Bekoa baserria: Erdi Aroan erai-kia, Lekoia landa-baserri soil bat baino ezzen. Duela lau mende, baina, berreraikiegin zuten hango bizilagunek, Amerike-tara joandako sasiko senide batengandikzilarrezko lingoteak jaso ostean. Egun

Euskal Herrian aurki daitekeenbaserririk ederrenetakoa da.

Eta istorioei leku eginez,Madalena auzoak kondai-ra berezi bat gordetzendu. XVI. mendeko Ma-dalenaren ermitareninguruan dago osatuaMadalena auzoa, etahan, Sarnapotzu pu-tzua da ezagun. Putzuhorretan zapi bat busti,eta azalean eri dagoen ata-

la igurtziz gero, sendatu egi-ten dela dio kondairak. Horre-

tarako beharrezkoa da uretan bus-titako zapia putzuaren inguruko adarrenbatean eskegitzea.Ikustekoa da baita ere, Asterrika, Kan-

tauri itsaso bazterrean, Ondarroa, Men-dexa, Lekeitio eta Berriatuko herrigune-aren tartean dagoen xarmadun txokoa.

BERRIATUA ELIZATEKO UDALA

Helbidea: Herriko Plaza, 1Telefonoa: 94-613 70 30Faxa: 94-613 70 27Posta elektronikoa: udala@berriatua.orgWebgunea: www.berriatua.org

NAIARA CUBIELLA SOTO PRODUKTON BULEGO-SALTOKIA

«Gauz asko aurki daitezkeProduktonen;etorri, eta ikusizer daukagun»Erribera kaleko 39. zenbakian, hantxedago Produkton, Lea-Artibaiko turis-mo eskaintza eta eskualdeko produk-tuak eskura jartzen dituen bulego-sal-tokia. Hilabete inguru daroa bertan la-nean Naiara Cubiella Soto (Ondarroa,1985) Berriatuko bizilagunak. Bulegorasartuta, horman idatzita dagoen esal-diak laburbiltzen du Produkton: Berto-koa jan, osasuntsu bizi.Itsasoari zein lurrari lotutako Lea-Ar-tibaiko produktu sorta ederra aurkidaiteke Produktonen.Bai, antxoa eta hegaluze kontserbakitsasoari lotuta, eta gainerakoak lurra-ri lotutakoak: kontserbak, mermela-dak, tomatea, piperra, lekak; gaztak,eta badaude baita ere berotu eta jatekoprest dauden jatekoak ere: marrazkilo-ak, txibiak, marmitakoa. Saltsak erebaditugu; bost ditugu aukeran, berotueta jateko prest daude horiek ere. In-txaurrak ere baditugu, eta edariak, txa-kolina, sagardoa eta sagarraren zukua.Gabonak gainean daude. Egun apro-posak hemen kalitatezko erosketa ba-tzuk egiteko, ezta?Bai, Gabonetan zein gainerako egune-tan etortzeko aitzakiarik ez dago. On-darroara bazoaz edo Markina-Xemei-nera bazoaz, Berriatutik pasatu beharzara. Eskura gaude. Ordutegia ere za-

bala daukagu, gainera, astelehenetikbarikura, 09:30etik 13:30era eta16:30etik 19:30era, eta zapatuetan,10:00etatik 13:00etara. Baten bateketortzerik ez badauka, erraztasunakematen dizkiogu: nahikoa da telefonozdeitzea edo posta elektroniko bat bi-daltzea, eta bulegoz kanpoko besteordu batean gera ahalko ginateke bera-gaz. Edonola ere, eskaria bideratukogenuke (94-613 99 47 /produkton@be-rriatua. org) Zeintzuk dira ohiko bezeroak?Batez ere herriko jendea. Astelehen etazapatuetan ogia egoten da enkarguz,eta horren bila etortzean, zer edoz zergehiago eroaten dute batzuetan. Bidegorria egiten dutenak ere etortzendira, Mutrikutik, Ondarroatik, bai etaSantiago bidea egiten dutenak ere,erromesak; azken horiek turismo bule-goak eskaintzen duen informazio bilaetortzen dira; non dauden galdetzendute, nondik joan behar duten galde-tzen dute... Turroirik egongo da Gabonetarako?Bai, edukitzen ditugu, eta txokolateaere bai. Eta otzarak ere prestatuko di-tugu. Gauza asko aurki daitezke he-men. Produkton ezagutzera gonbidatunahiko nuke jendea. Etorri lasai, ikusizer daukagun, kuxkuxeatu, galdetu...

Urtebete daroa zabalik Produktonek; iazko azaroaren 3an inauguratu zuten.

BERRIATUA IIILEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDAEguena, 2015eko azaroaren 19a

Ispaster,natura etaondareaMendialdean kokatutako auzune zabalak eta haitzarte nahiz haitzuloz beteriko itsasertza dituIspasterrek. Ogellako hondartza edozein urtarotanbisitatzeko leku eder bezain lasaia da. Paisaia aldetikez eze, ondare aldetik ere leku berezia eta aberatsa da,beti ere herri txikien xarma galdu barik.

Paisaia natural ikusgarria es-kaintzen dio bisitariari Ispas-terko udalerriak. Itsasoa,koba, trokak, landa eremu za-balak, herriaren nortasunarenadierazle diren auzoak... Herri

txiki eta baketsua da, lasaitasuna arnas-teko leku aproposa. Natura, paisaia ikus-garriak eta ondarea uztartzen dira, 22,62kilometro koadroko azaleran. Herrigu-neko Elexalde auzoaz gain, beste 11 auzotxiki eta zabal ditu. Bakoitza bere norta-sun, jai, ezaugarri, ohitura eta andabidebereziekin. Horietan barrena ibilaldiakegitera gonbidatzen du bidaidea.

Herri arkitektura aberatsaHistoriaz eta istorioez beteriko baserriaketa gaur egunekoak aurki daitezke he-rrian. Udalerria herri arkitekturaren era-kusgarri da, eta auzuneetan barrena iga-rota horretaz ohartuko da bidaidea. XVI.mendeko baserri ikusgarriak sakabana-tuta daude udalerrian zehar, nekazari-tzari lotutako iragan oparoaren erakus-garri. Adibidez, Lekeitiorako norabideandagoen Kortazar auzora hurbilduz gero,Atxia ibarrean dagoen Kaltzada baserriabisitatu beharreko lekua da, harri-hor-maz eginiko eraikuntza ederra. Aurrera-go, XVI. mendeko baserri multzoak pai-saia bitxi bezain zoragarria marraztendute, eta horien artean Aixpe Aurreko dazaharrena, bere leiho zorrotz eta gezi-leihoekin. Hain zuzen ere, zurezko egitu-ra duen XVI. mendearen lehenengo he-reneko baserri gotikoa da Aixpe Aurreko.Mendialdeko Gallete auzoko zelaigu-

nean ere baserri multzo interesgarriaageri da bisitarientzat. Horiek guztiek biisuriko teilatuak eta fatxadaren erdianbehebarru zabala dute. Baina denen ar-tean bitxienak arkuak dituen Beitxi base-rria, egurrezko ateburu edo leiho-buru-dunak dituen Gallete Erdikoa baserria,eta armazoi egituradunak dituen Atxau-rre baserria dira. Azken hori da denen ar-tean zaharrena, eta oraindik ere, atzeal-deko aupegian hiru gezileiho urratu, etaharrizko horma ikaragarri bat manten-tzen dira bertan.Bestalde, Gernika-Lumora doan erre-

pidea gurutzatuta, Soloaran auzora hel-duta, Erkiaga-Erdikoa baserria dago,1500. urte inguruko landetxe gotiko tipi-koa. Bere lehengo fatxada harri leunazuen plano bat zen, eta puntadun arkuhandi bat zen sarrera. Beranduago, aurre-aldean, atal barroko bat gehitu zioten, be-hebarruagaz. Baserriaren aurrekaldekopartean esaldi hauxe ageri da: «1788an-Domingo de Bollarrek egin eban».

Historiaz beteriko baselizakBaserri eta gaur egungo eraikin moder-noez gain, Ispasterren badira antzinakohiru ermita ere: Martin Deunarena, San-tiago Apostoluarena eta Kurutze Deuna-rena. Hiru ermitak erre egin zituzten,

baina herritarrek auzolanean berriztu zi-tuzten. Iraganean bezala, orain ere ber-tan biltzen dira bizilagunak, tartean zeinbere santuaren inguruko ospakizunetan.Herriko ondarea, historia zein paisaian

barrena ibilaldia egiteko ere aitzakia pa-regabea eskaintzen dute hirurek. AixederErrotatik herrigunera bidean dago Mar-tin Deunaren ermita, eta handik aurrerajarraituta, ibilbidearen amaierako muinotxiki batean ageri da Santiago Apostolua-rena. Halaber, Gernika-Lumorako noranz-

Ogellako hondartza lasaitzeko zein familian edo kuadrillan egun pasa egiteko aproposa da.

ISPASTERKOUDALA

Ispasterko Aixeder errota herrian bisitatu beharreko ezinbesteko geralekua da.

koan, Mendazona auzoan, mendiaren al-dapa aprobetxatuz eraikitako KurutzeDeunaren baseliza txikiagaz topo egingodu bisitariak, bere arkupe txiki eta guzti.Era berean, Aixeder Errota, Arana Do-

rrea jauregi barrokoa, eta Bizkaiko ederre-netakoa den Zubieta jauregia bisitatu ba-rik ere ezin daiteke alde egin herritik.Bizikleta hartuta zein oinez, patxada

ederrean paseatzeko ibilbide naturalakdauzka Ispasterrek, familian zein lagunartean eroso egoteko modukoak. Horregaz batera, historikoki esangura-

tsuak diren eraikinak bisitatzeko aukeraere ematen du, paisaia zoragarrien arte-an. Udalerriko historia barneraturik du-ten ondare, eraikin eta galtzadetan natu-raz gozatzeko txoko ugari aurkituko ditubidaideak.

Helbidea: Elexalde auzoa 9, 1. solairuaTelefonoa: 94-684 40 25Faxa: 94-624 34 70Posta elektronikoa: udala@ispaster.netWebgunea: www.ispaster.net

IV ISPASTER LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDAEguena, 2015eko azaroaren 19a

Itxura batean lasaia bada ere, bizi-bizimantentzen den herria da Aulesti.Natura azalean duela, mendiak, mendi ibilbideak, aterpetxeak, historia,

kultura eta ondarea eskaintzen dituenherri txiki bezain handia da.

Ilunzar, Bedartzandi eta Motrollomendiez inguratuta dago Aulesti.Mendiek eta mendi bideek, beraz, in-guruko paisaia lasaiaz gozatzeko au-kera ematen diote bisitariari. BTTapraktikatzeko aukera ere ematen du.

Natura azal-azalean daukan herria da,baina lasaitasunean murgilduta, biziaere bada Aulesti.

Aulestia Kalea deritzon bideak herriaerdi-erditik zeharkatzen du. Eta kalehori, hain justu, herriko ondarearen era-kusle da. Eraikin ikusgarriak bezain ba-liotsuak, dorretxeak... Museo bateko ka-rrejua bezala da. Eta eraikin horiek he-rriak garai batean edukitako bizitzakontatzen dute: merkataritza, industria,aristokrazia...

Munitibarreko noranzkoan kaleangora eginez gero, Errekondo parkeagaztopatzen da bisitaria. Lasaia, berdea,zuhaitzez betea, lagunartean, familiagazzein bakardadean gozatzeko gunea. Ger-nika ibilbidearen barruan kokatuta, Leaerrekak daraman uraren soinuak baka-rrik apurtzen du parkeak eskaintzenduen isiltasuna. Urte osoan jolastoki edo

lasaigune bada ere, uda sasoian, gainera,herritarren bainuleku ere bihurtzen da.

Parke horretatik aurrera eginez gero,Aisureta guneagaz topo egiten da; arteaketa naturak elkar besarkatzen duten gu-

nea. Mikel Lertxundi eskultoreak egin-dako arte lanekin osatzen den gunea daAisureta, non aireak, suak eta urak prota-gonismoa hartzen duten.

IbilbideakLea ibilbidea ere aukeraona da bisitariarentzat.Izan ere, herriaren alda-menean kokatuta, baila-rako altxorrak erakustendituen bidea da Lea ibilbi-dea.

Munitibarren hasi eta Men-

dexan bukatzen da, eta Lea errekaren on-dotik, egunerokotasunetik ateratzekoaukera eskaintzen du. Aulestitik hainbatsarbide daude Lea ibilbidera; oinez zeinbizikletaz egin ahal da bidea.

BizitasunaSan Joan jaiak dira Aulestiko jai nagu-siak, baina iraileko Santa Eufemi jaiakherritarren jai kuttunak dira. Jaiez gain,urte osoan etengabeko jarduna daukanherria da.

Urtean behin, gainera, arte eszenikoenagertoki bihurtzen da. Izan ere, Artedra-ma arte eszenikoen plataformari esker,arte topaketak egiten dira bertan. Topa-ketek hainbat hitzordu ekartzen dituzteherrira, profesionalak zein amateurrak.

Baina gainerakoan ere bizitasuna age-rian egoten da. Ume zein nagusiak pla-zan, parkean, bideo gelan... Proiekzioak,

hitzaldiak, askotariko saioak, zaldiprobak... Aurten, gainera, Ha-rriak izeneko liburua aur-

keztu dute herritarrek. Ho-rretan, herriko ondareajasotzen da.

Mendira begiraHerrigunetik mendiran-

tza eginez gero, Urregaraimendia aproposa bihurtzen

da. Santa Eufemi bezala ezagu-tua, paisaia ikusgarriak eta pago basa-

tiak erakusten ditu bideak. Goian, ermi-taren ondoan, Urdaibaiko itsas-adarra,Bizkaiko eta Gipuzkoako kostaldea etagailurrak parez pare aurkitzen dira.

Tontorreraino oinez joan behar badaere, tontorraren azpiko zelaira autoz ereailegatu ahal da, eta bidea egokia da.

Zelaian bertan, Atxagarai aterpetxeadago (94-627 90 06). Udalak kudeatuta,familian zein kuadrillan egun batzukigarotzeko leku aproposa.

Atxagarai, baina, ez da Aulestik dau-kan aterpetxe bakarra. Izan ere, mendiankokatutako aterpetxe horrez gain, he-rrian bertan, kale nagusian, beste batdago: Ubilla (94-627 93 25).

Kontraste handiko herria da Aulesti:txikia, baina aldi berean handia (inguru-ko herri txikietatik handiena), lasaia be-zain bizia, eta tradizionala bezain berria.

Herrigunearen ikuspegi orokorra: eskuman, Ilunzar mendia, eta, ezkerrean, Axpelar

Lasaia, bizia,tradizionala eta berria

Herritarrak, San Joan jaietako ekintza baten parte hartzen, plazan.

«Aterpetxeak, parkea,kultur ekintzak,ibilbideak, ondarea...Denetariko eskaintzadauka Aulestik»

‘‘

AULESTIKO UDALA

Helbidea: Donibane enparantza, 1Telefonoa: 94-627 90 06Faxa: 94-627 91 17Posta elektronikoa:idazkaritza@aulesti@bizkaia.orgWebgunea: www.aulesti.net

AULESTI VLEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDAEguena, 2015eko azaroaren 19a

Ziortza-Bolibarko ondareerlijiosoa: ermitak

Simon Bolibarren arbasoen sorleku izanagatik eta Euskadiko Monumentu Nazional izendatuta dagoenZiortzako kolegiata dela-eta ezaguna bada ere, beste hainbat altxor gordetzen ditu Oiz mendiaren magalean

aurkitzen den herriak. Auzoetan zehar ibiltzea besterik ez dago aberastasun horretaz jabetzeko.

VI ZIORTZA-BOLIBAR LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDAEguena, 2015eko azaroaren 19a

San Pedro (Arta)

Ziortza-Bolibarko ondareerlijiosoari buruz hitz egi-ten denean, Ziortzako mo-nasterioa eta BolibarkoSan Tomas eliza aipatzendira monumentu esangu-

ratsu bezala. Izan ere, Ziortzako multzoerlijiosoa espiritualtasun-gune bereziaizan da Bizkaian Erdi Arotik hasi eta gauregunera arte, eta Kostako Bidea egitenduten erromesentzat Bolibarko San To-mas elizaren ataria oso berezia izaten da,atseden aldia egin eta bere ondotik pasa-tzen den harri-bidea jarraituta Ziortzaraheldu ahal izateko.Bi monumentu horiek Ziortza-Boli-

barko ondarearen eraikin esanguratsuakdira, baina, era berean, udalerrian inte-res handiko beste hainbat ermita aurkiditzakegu, udalerriko auzoetan zehar sa-kabanatuta.

Santa Ana, gaur egunCoromotoko ermitaVenezuelako amabirjina erakusten deneremu honetan, Santa Ana izenez deitu-riko ermita eraiki zen, eta bertan kristo-ren irudia gurtzen zuten. Gaur egun, iru-di hau Bolibarko San Tomas elizan gor-detzen da.1934an, Simon Bolivarren jaiotzaren

151. urteurrena ospatu zenean, elizakoatarian zegoen hilarri bat ermita honeta-ra erretiratu zuten. Hilarri honek plakabat erakusten du, honako testuagaz:Emen dagoz Bolibar´tar Simon, en asa-ben azurrak.1959an, kapera osoa marmolez hornitu

zuten Venezuelako zaindari Coromoto-ko amabirjinari eskaintzeko, eta urte be-reko abuztuaren 30ean inauguratu zen.

San Apoloniaren ermita(desagertuta) Baseliza honen kontu-liburua 1667anhasten da, eta, bertan, otsailaren 9an,Santa Apolonia egunean, elizkizuna os-patzen zen. Santa Columba egunean ere,abenduaren 31n, elizkizuna egiten zen. XVIII. mendean, baseliza hau aprobe-

txatu zuten bere ondoan kanposantuaeraikitzeko (kanposantu zaharra), KarlosIII.aren erret-zedulak agindutakoa ja-rraituz: hilerriak elizetatik kanpo eraikibehar zirela, osasungarritasuna eta bal-dintza higienikoak kontuan hartuta.

Maria Madalenaren ermita(Zeinka) Nahiz eta baseliza honen fatxada apalaizan, agerian ditu gotikoaren ezauga-rriak: ojiba-arkuak. Bestalde, ekialdekoeta mendebaldeko fatxadan gezi-leihoitxurako leiho luze eta estuak izan zituela

erakusten du. Gaur ikusten den atari ire-kia, aldiz, lehenago itxia zen. Maria Madalena da baseliza hau presi-

ditzen duen santa eta bere ikur pertsona-la gehienetan perfume-ontzia izaten da.Uztailaren 22a da santa honen jaieguna.Ermita honetatik ikus daitezke deia-

dar-mendia den Oiz mendia, Santa Eufe-mia eta Bedartzandiko paisaia karstikoa.

San Bizenteren ermita (Arta) Altzan dauden hiru baserrien ondoko ba-seliza honek bolumena baino ez du man-tentzen. Nahiz eta jaia urtarrilaren 22anizan, ez da egiten ospakizunik, eraikinaez baitago egoera onean.

Elorrixako San Lorentzo Jatorri gotikoa duen ermita izan arren,hiru erretaula barroko ditu ermita barro-ko honek. Erretaula nagusian San Loren-tzo ageri da, tunika gorriz jantzita, etabere ikur berezia den parrilla erakutsiz.Izan ere, santu hau, III. mendean, bizirikerre zuten Erroman, parrilla baten gaine-an. Beste bi erretaulak San Joseri eta SanIldefonsori eskainita daude. Baseliza honen atari txikia, bi zutabe

toskanarrez hornituta, aurrean dagoenerrota-harriz egindako mahai bati begiradago.Abuztuaren bigarren domekan egiten

da ospakizuna.

Pertokizko San Emeterio eta San Zeledonio (Arta) Martirizatuak izan ziren bi santu hauenirudiak daude ermita honetan. Ospaki-zuna abuztuaren azkenengo domekanegiten dute, nahiz eta jaia martxoaren3an izan.Baseliza xume honek erakusten due-

nez, kanposantuak eraiki aurretik hilda-koak enterratzeko leku bereziak izan zi-ren ermita ondoak; esate baterako, ber-tan auzuneko kideak enterratu zituzten1597an. Sarrera bat eta bi leiho ditu baselizak.

Fatxada nagusia bolatokiari begira dago.

San Pedro (Arta) Goi Erdi Aroko baseliza hau udalerrikolehen eremu erlijiosoetako bat da. JuanRamon Iturriza historialariak (Berriz1741-Munitibar 1812) azaltzen duenez,XVI. mendearen amaieran izandako izu-rrite baten ondorioz, Artako auzokideaklurperatu zituzten ermita honen ingu-ruan. Elementu gotikoak izan arren, eraikin

honen berezitasuna absidean duen leihoprerromanikoa da.Ekainaren 29an ospatzen da santu ho-

nen omenezko eguna.

ZIORTZA-BOLIBAR VIILEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDAEguena, 2015eko azaroaren 19a

Maria Madalenaren ermita (Zeinka).

Santa Apolonia ermita zegoen lekua.

Santa Ana, gaur egun Coromotoko ermita.

San Emeterio eta San Zeledonio (Arta).

Elorrixako San Lorentzo.

San Bizenteren ermita (Arta).

Helbidea: Domingo Ugartetxea, 3Telefonoa: 94-616 57 27Faxa: 94-616 40 16Posta elektronikoa:udala@ziortza-bolibar.comWebgunea: www.ziortza-bolibar.com

ZIORTZA-BOLIBARELIZATEKO UDALA

VIII MUNITIBAR LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDAEguena, 2015eko azaroaren 19a

Bi eskualdeen mugan, nahitaezko geldialdia daMunitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz. Auzorik auzo ibilaldiaeginez, herriaren nortasuna eta historia arnastukodituzte bidaideek. Bengola Natur Energia Interpretaziozentroa iraganaren eta orainaren lekuko da.

Historia hizki handiz idatzi-ta. Kultura, ondarea etanatura. Hori eta gehiagogordetzen du Munitiba-rrek. Historia ma-rraztu duten bi

bide nagusien bidegurutzeairudikatzen du. EkialdetikMendebaldera, Done Jakuebidea, Goi Erdi Aroko kris-tautasunaren bidea; etaBehe Erdi Aroan esnatzen ha-sitako komertzio eta moderno-tasunaren bidea, Gaztelatik Kan-taurira, Hegotik Iparrera; XIV. men-dean hiribilduak sortzean sendotutakoekonomia ibilbidea. Gaur egun, kristautasunaren bide hark

erakarrita, erromes ugari doaz Munitiba-rrera. 1887. urtean sortua, herria gutxina-ka hazten joan da. Baina bost auzoek bere

horretan jarraitu dute, euren izaerari tin-ko eutsiz. Berreño, Arbatzegi, Gerrika,Gerrikaitz eta Totorika dira auzo horiek.

Eta auzorik auzoko ibilbide polita es-kaintzen du herriak.

Balio historikoaLea ibilbidearen abia-puntuan egonik, ibaiarijarraituz bidea egitenduenak ere historia ar-nastu ahalko du, iragane-

ko mendeetako jarduera-ren oihartzuna.

Zortzi ermita, bi parrokia etaerrota bi gordeten ditu Munitibarrek.Herriguneko parrokia, San Bizente, Ar-batzegi auzoko lurretan dago. 1937. urte-ko apirilaren 25ean, faxisten hegazkineklehergailuak jaurti ostean, kalte handiakjasan zituen parrokiak. Gerrikaitzen da-

goen Andra Mari parrokia da bigarrena.Herri izaera eduki zuen auzo bakarra iza-nik, fundazio-agiritik datorkio Gerrikai-tzi parrokia edukitzeko baimena. Eta eraikin elizkoiek eskaintzen duten

balio kultural eta historikoagaz gain,bestelako altxorrak ere baditu herriak.Natura da horietako bat. Lea ibaiaren al-boan eta Oiz mendiaren gonapean koka-tuta, Lea ibilbidearen abiapuntua da Mu-

nitibar. Lea ibaiaren ubidearen ondoan dago-

en ibilbide lasai eta baketsua jarraituz,Munitibarretik Lekeitiora ailegatzen dabisitaria, Aulesti, Gizaburuaga eta Amo-roto pasatuz. Ibilbide horretan aurreraeginda, Aulestira ailegatu aurretik, XVI.mendeko Kubo errota aurkitzen da. Erro-ta benetan bitxia, inguruko errotekikoezberdina. Ikertzaileen arabera, segu-ruenik, errota baino lehenago burdinolahidraulikoa izan zen.

Natur-energien erakusleIbilbide horren sorreran Bizkaian doku-mentatu den ola zaharrenetakoa dago:Bengola, XVI. mendeko harribitxia. Gauregun Natur Energia Interpretazio zen-troa dago bertan. Iraganana ezagutuz eta etorkizunari

ateak zabalduz, instalazio erakusgarrienbidez modu didaktikoan lantzen dituzteenergia hidraulikoa, eolikoa eta fotobol-taikoa. Inguruan Energia BerriztagarrienParkea dauka, atseden hartzeko lekueder bezain aproposa. Indusketak egiten hastean aztarna ba-

liotsuak aurkitu zituzten. XVI. mendekoburdinola lehenengo eta XIV. mendekoaberanduago, Bizkaian dokumentatuta-koen artean antzinakoena. Aztarna garrantzitsua zela ikusi zute-

nean zati bat agerian uztea erabaki zu-ten, eta eraikinaren egitura aurkitutakoaztarnetara moldatu zuten. Estali bakozatia beheko solairutik zein lehenengosolairutik ikus daiteke. Estalita geratuden zatia berriro bistaratzea da asmoa.

Paseatzeko eta ibilaldiak egiteko paisaia ederrak eskaintzen ditu herriak.

Historian errotutakobidegurutzean

Bengolan XIV. eta XVI. mendeetako burdinolen aztarnak aurkitu zituzten.

Telefonoa: 94-616 40 07Webgunea: www.munitibar.org

MUNITIBARKOUDALA

Balio naturalek bereziegiten duten herriaHiru herri herri bakarrean biltzen dituena da Ea.Kantauri itsasoaren magalean, eta nekazal lurrezinguratuta dagoena. Landagunetik itsasertzerakobidean, herriko aberastasunez gozatzeko aukeraematen duena. Busturialdea eta Lea-Artibai eskualdeenmugan dagoen Venezia txikia da Ea.

Aniztasunean oinarritutakoturismo eredua du Ibarran-gelu eta Ipaster arteko herritxiki horrek. Tamainaz han-dia ez bada ere, aberastasuneta balioen aldetik, izugarria

da. Erreka baten bitartez, herria zati bi-tan banatzeagatik ezaguna da, eta ibaix-ka horren inguruan kokatutako etxeekosatutako kaleek ere besteengandik be-reizi egiten dute kostaldeko herria. Eako portua da itsasora zabalik dagoe-

na. Bere menpe egonik, itsasgoran baka-rrik erabil daiteke, itsas beheran ur barikgeratzen delako. Errekaren bokalean,faila batean, Hazurtoki aztarnategi pale-ontologikoa dago. Aintzinako Zaldienhezurrak aurkitu zituzten, eta 1.969. ur-tean atera zituzten. Itsasertza ez ezik, oinez ibiltzeko eta

ikusteko asko du Eak: Olako errota etaburdinola, ikuspegi miresgarria eskain-

tzen duen Apikale-Eako punta, itsas gai-neko Eako Tala edota Natxituko artadikantauriarra, kasuan kasu. Natxitua eta Bedaroa dira Eako erdigu-

neaz gaindiko herriko beste bi nukleoak:ikustekoak biak ere. Herritartasunerabaino landa-gunera gehiago gerturatzendira azken bi horiek. Natxituan, esatera-ko, lapatza bat dago, Eakoagaz aparte.Eta Bedaroak, aldiz, Ogella dauka; mare-arteko zabalgunea, interes ekologikohandia duena. Hiru guneak bilduta, natura, ondarea

eta kultura uztartzen ditu Eako herriak.Eta nahaste horiekin gozatzeko aukeraematen dute, besteak beste, ibilbide la-

bur zein luzeagoen bitartez. Halaber,udalak eta herriko kultur elkarteek ereahalegin handia egiten dute herriak di-tuen balioak aprobetxatzeko. Urteen poderioz, arrantzale eta baserri

munduko herri bat izatetik ostalaritzaedo turismoa gehiago biltzen duen herribat izatera igaro da Ea. Hala ere, asmoaberriro ere lehen sektorea indartzekopausoak ematen hastea da; azken finean,arrantzale, eta, batez ere, baserritarrekelikadura sortzeaz gain, gure paisaia etaingurua zaintzen baitituzte. Halaber, Eak, Natxituk eta Bedaroak

dituzten ezaugarri horiek guztiak babes-tu, indartu eta elikatzeko asmoa erakutsidu udalak; hala, turismo berde eta akti-boaren alde egingo du, eta, ondare arki-tektoniko, etnografiko eta arkeologikoakbalioan jartzeko lan egingo du. Herrita-rren nortasunean integratzen den turis-mo kulturala ere babestearen alde agertuda. Bien bitartean, herriak ematen duen

guztia eskaintzen jarraituko dute.

EAKOUDALA

Helbidea: Donibane enparantza, 2Telefonoa: 94-627 52 27Faxa: 94-627 51 99 Posta elektronikoa: udala.ea@bizkaia.orgWebgunea: www.eakoudala.eus

www.eaturismo.eus

«Xarmaberezia daukaEak; ezaugarriasko biltzen dituherri bakarrean»

Iratxe Arriolaren ustez, Ea bisitatzeakmerezi du, behintzat, geldialditxobat egitea; «beste inora mugitzeko be-

harrizanik eduki barik, aukera ezberdi-nak herri bakarrean eskaintzen baititu:bai turismoari dagokionez, eta baita ku-lura, arkeologia zein ingurumen alorraridagokionez ere». Behin ezagututa,gehiagotan bertaratzeko nahia ere sor-tzen dela dio.Nolako izaera du Eak? Eta bertako biz-tanleek?Nukleo bakoitzak izaera bat du, eta, ho-rrek herritarrengan ere eragiten du. Uni-formetasuna ez da ezaugarritzen gaitue-na. Bedaroa eta Natxitua –batez ere, le-hena– landa eremuari lotuago daude, etahorrek izaera finkatzen du. Eako herri-gunea, berriz, hiritarragoa da, itsasoarigehiago lotutakoa... Zerk egiten du berezi herria?Xarma berezia dauka Eak: bertako kaleestuek, itsasoa hain gertu izateak, hirigu-neko errekak, etxebizitzak ilaran egote-ak... egiten du berezi. Bere balio natura-lengatik ere bada berezia: bai paisaia al-detik, bai bi errekek eta itsasoak ematendioten nortasunagatik, kulturalki edotaospakizunei begira daukan bizitasuna-gatik... Arkitektonikoki ere aberatsa dagure herria.Herri txikia izanik ere, zer egin eta zerbisitatu badauka.Hainbat aukera ezberdin eskaintzen dituEak: ibilbide labur zein luzeagoak, esate-rako. Horien bitartez, hondartzara, ta-bernetara, autoz ailegatu ezin daitekeentxokoetara, artadira, Natxitu zein Eakolapatzetara... ailegatu daiteke. Eta, ho-rrez gain, urteko urtaro guztietarako es-kaintza zabala dauka. Ekintza asko uda-ra begira egiten diren arren, udazken etaneguan ere, izaten dira aukerak: Gastro-nomiari lotutako jarduerak, jai eta ospa-kizun ezberdinak, bertso afariak...

IRATXEARRIOLAALZOLAEAKOALKATEA

EA IXLEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDAEguena, 2015eko azaroaren 19a

Herriaren erdiguneak bezain beste xarma dauka Eako itsasertzak: Venezia txikian, hainbat balio naturalekin topo egiten du bisitariak.

Naturak eskaintzen dituen altxorrengatik ezaguna daNabarniz; izan ere, hiru gailurren artean kokatutadago herria: Galarregi, Arrola eta Bizkaiko kostaldekomendirik garaiena den Iluntzar. Azken horrentontorrak balkoi edo terraza ezin hobea eskaintzen du,eta Urdaibaiko panoramika ederraz goza daiteke.

Busturialdean kokatuta dago Na-barniz, mendian,itsasoarenmailatik 360 metrora. Lea-Arti-baiko Ispaster eta Gizaburuagaherriek egiten diote muga ipar-ekialdetik; Aulesti du mugakide

hego-ekialdean; Busturialdeko Menda-ta, hego-mendebaldean; Arratzu eta Kor-tezubi mendebaldean, eta Ereño ipar-mendebaldean. Nekazaritza giroko seiauzotan banatzen da Nabarniz: Ikazurie-ta, Intxaurraga, Uribarri-Zabaleta, Ele-xalde, Merika eta Lekerika. Auzoak Ilun-tzar–Kabelinatxeko magalean dagoenlaugune batetan kokatuta daude. Natu-rak eskaintzen dituen altxorrengatikezaguna da Nabarniz; izan ere, hiru gai-lurren artean kokatuta dago: Iluntzar,Galarregi eta Arrola.Aparteko begiratoki naturala gorde-

tzen du Nabarnizek: Iluntzar mendia.Balkoi edota terraza ezin hobea du tonto-rrak. Udalerriko mendirik altuena da,bere gailurrean Lea-Artibaiko Aulesti duherrimuga. Bizkaiko kostaldeko mendi-rik garaiena ere bada Iluntzar (727m);mendilerro berean aurkitzen dira beste

gailur batzuk, Saraua (669m), Mandeles-ta (607m) eta Motrollu (540m), besteakbeste.Iluntzar mendia eta Saraua artean Ine-

ritzeko leiza kokatzen da, auzokoen arte-ko kondaira ugaritan aipatzen dena.

Urdaibaitik haratagoGailur laua eta zabala du Iluntzarrek,udalerriaren gainean ageri den begirato-ki naturala da, hain zuzen ere: Ekialderabegiratuta, Gipuzkoako kostaldea ikus-daiteke, Iparralderainokoa, hain zuzenere; hegoalderantz, berriz, Aitzgorrikomendikatea bistaratu daiteke, eta hurbi-lago, aldiz, Oiz mendiaren gailurra. Ur-daibai eskualdeko komunikabide sareakontrolatzen zuen kastro zeltiar bat dagoinguru horretan, gainera; mendebalde-rantz, Urdaibaiko panoramika ederrazgozatu ahal da, Sollube mendia atzean

dagoelarik; Ipar-ekialderantz jota, be-rriz, beste gailur batzuk ikus daitezke,Galarregi (600m), Airomendi (544m) etaAxola (575m), beraien herrimugak Ispas-ter, Gizaburuaga eta Aulesti izanik. Galarregirako bidean aurki daiteke,

bestalde, Munjozuri trikuharria. Gailurbien arteko bidean Airo, Mugira eta Kur-tziaganeko pagadi-hariztietaz gozatzekoaukera dute bertaratutakoek.Nabarnizko hirugarren gailurra Arrola

da (532m). Punturik altuenean, mendiko

gutunontzi bat dago, Mendata, Arratzueta Nabarniz lotzen dituena. Handik da-goen ikuspegia ez da oso zabala, ekialde-ko isurialdeko maldaren basoa gailurre-raino iristen delako, panoramika murriz-tuz. Inguruan, haritzak, gorostiak,pagoak, gaztainondoak eta lizarrak ikusdaitezke.Bertako ikuspegia murritza izan arren,

badu bitxikeria bat: Maruelezako kas-troakokatzen da bertan. Belarrek irentsi-tako harresiak ikus daitezke gunean.Erdi Aroan ezaguna zen dagoeneko erai-kuntza hau. K.a II mendeko zeramika za-tiak ere topatu zituzten 1982. urtean. Bai-ta erromatarren garaiko aztarnak ere,eta, horrenbestez, erromatarrak ere ber-tan egon zirela uste da.

Bizkaiko kostaldeko mendirik garaiena da Iluntzar.

Nabarniz,hiru gailurrenarteko zerua

Arrola mendiko tontorrean dagoen gutunontzia.

NABARNIZKOUDALA

Helbidea: Elexalde auzoa, 14-48312 NabarnizJendaurreko ordutegia: 08:30-14:30Telefonoa: 94-625 50 77Posta elekt.: udala.nabarniz@bizkaia.orgWebgunea: www.nabarniz.eus

X NABARNIZ LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDAEguena, 2015eko azaroaren 19a

HiriguneondokolasaitasunaGernika-Lumo gainean dagoen herri txikia daAjangiz. Baserri girokoa, ondare arkitektoniko eta paisajistikoak bisitarien interesa pizten du. Naturan barrena, ibilbide paregabeak dituen herritxikiak non jan eta ostatu hartzeko aukerak ereeskaintzen dizkio kanpotik datorrenari.

Gernika-Lumo-tik bi kilo-m e t r o r a ,baina hiri-gunearenzurrunbilo-

tik ihesi. Herri txikia etalasaia da Ajangiz, gozatzekomoduko egonaldia eskaintzenduena. Urdaibaiko Biosfera Erre-serbaren epizentroan, kokapen pribile-giatua du herri horrek. Done Jakue bide-an, asko dira urtean handik pasatzen di-ren erromesak.

788. urteko idazki batean agertzen da,lehenengoz, Ajangiz izena; eta, eskaintzapaisajistikoaz gain, ondarea ere baduAjangizek. Ondare zibilari dagokionez,Erdi Aroko Mentzeta Torrea ikus daitekeKanpantxun. Auzo horretan dago, baita,Barroko garaiko Aristieta jauregia, gauregun nekazal turismoa eta nekazaritzaekologikoko zentroa dena. Mendieta au-zoko kultur etxeak ere historia du. Abade-txea zena, 1822. urtean eraiki zuten; JuanBautista Belaunzaran arkitektoak eginzuen, Jaunaren Igokundearen elizaren

egileak. Hain zuzen ere, eliza ho-rregaz batera, XIX. mendeaneraikitako gune urbanistikoneoklasikoa osatzen du.Ondare erlijiosoa ere ba-

dauka herriak. Lehen aipatu-tako Jaunaren Igokundearen

eliza ez ezik, Lemandaroko SanJuan ermita du Ajangizek, Kan-

pantxun. Gaur egun San Juan izenadauka, eta lehenago San Martin izan zen.Ajangizek bost ermita izan zituen, bainahorietako batzuk edo desagertu egindira, edo zaindu gabe daude.Ajangizi buruz hitz egiterako-

an, Goikoerrota burdinola ereaipatu behar da. Berrekon-do errekaren bazterreandaude Goikoerrota bur-dinola eta errota. Goiko-errotak hainbat erreka-tako urak batzen zituenpresa bitatik hartzen zuenura. Gainera, orain gutxiarte, zentral elektriko txiki le-gez funtzionatu izan du, Gernika-Lumorentzat argindarra sortzeko.

Oinez ere ezagutuKanpantxuko buelta legez ezagutzenden ibilbidea egiterakoan ikus daiteke

Goikoerrota burdinola, ibiltariakhandik igarotzen baitira. Ibil-bidea Txaporta inguruan hasieta Maier enpresaren ondo-an amaitzen da. Burdinolaikusteko aukera ez ezik,ikuspegi ederrak ere baditu.Maierretik, Argana, Men-

dieta eta Burgogana zeharka-tzen dituen ibilbidea ere hasten

da, eta Oka errekearen ibarraren ikus-pegi ederra eskaintzen du.Bestalde, asko dira Ajangizko frontoie-

tara pilotan aritzen direnak. Ajangizta-rrak edo Busturialdekoak, Kanpantxueta Mendietako frontoietara jo ohi dute.

Ajangizetik paseoan, Goikoerrota burdinola ikusteko parada izango du bisitariak.

Diseinu modernoak ikusgarri ere egiten du Medietako frontoia.

«Goikoerrotak zentralelektriko legez funtzionatuizan du orain gutxi arte,Gernika-Lumorentzatargindarra sortuz»

‘‘

Helbidea: Mendieta Auzoa, z/gTelefonoa: 94-625 19 13 Faxa: 94-625 64 99 Webgunea: www.ajangiz.netPosta elektronikoa: idazkaria.ajangiz@bizkaia.org / robieta.ajangiz@bizkaia.org

Non jan eta non lo eginHerriko taberna.Mendieta auzunean, jateko lekua.Telefonoa: 94-625 74 54. .Aristieta nekazal turismoa.Kanpantxu auzoan dago, eta ostatuhartzeaz gain, nekazaritzaekologikoaren zentroa ere bada. Telefonoa: 94-625 85 00 / 630 225 001Helbide elektronikoa:aristieta@aristieta.comAstobieta landetxea.Kanpantxu auzoan dagoen ostatua.Telefonoa: 679 057 905. Helbideelektronikoa: crastobieta@yahoo.esLurraska.Eskola baserria, aterpetxeaere bada. Ingurumen eta nekazaritzakointerpretazio zentroaren lana egitendu eskola umeei zuzenduta. Webgunea hurrengoa da: http://www.lurraska.comAJANGIZKO

UDALA

AJANGIZ XILEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDAEguena, 2015eko azaroaren 19a

Busturiaren historia,Mape errekan

Oraingo zein etorkizuneko belaunaldiek herriak industriarekin izan zuen loturaezagutu dezaten, Busturiko Udalak eta Labayru ikastegiak burdinolak eta errotakzeharkatzen duen ibilbidearekin bideo bat kaleratu dute: ‘Burdinea Mape errekan’.

Bideo hori Ondarearen Europako Jardunaldien baitan aurkeztu zuten.

XII BUSTURIA LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDAEguena, 2015eko azaroaren 19a

Beo

tegi

erro

ta e

txe

barr

ura

sart

zeko

auk

era

izan

zut

en O

ndar

eare

n Eu

ropa

ko J

ardu

nald

ien

bait

an, i

bilb

idea

egi

n zu

tene

k.

Mape ibaiaren ertzek bur-dinagaz lotutako histo-ria gordetzen dute. Gauregungo eraikinak, ira-gan haren lekuko isilakdira. Mape errekaren,

Sollubetik itsasorako bidean honakoakziren errotak: Txarapiola, Zeleta, Alar-bingoikoa, Alarbinbekoa, Olaerrota,Amasuntxe, Apraizkoerrota, Mojua, Beo-tegierrota eta Ganpe. Horietatik zenbait,burdinolak izan ziren XVII. mendean;hain zuzen ere, bost burdinola egon zi-ren Busturian.Busturiko Udalak eta Labayru ikaste-

giak historia hura berreskuratu gura izandute, eta ezagutara eman. Egungo zeindatozen belaunaldiek Busturiak indus-triagaz izan zuen lotura ezagutu dezaten,Burdinea Mape errekan izenburua duenbideoa egin dute. Bideo hori, joan den hi-lean aurkeztu zuten Ondarearen Europa-ko Jardunaldien baitan, burdina ardatzzela. Bideoak errotak eta burdinolak eza-gutzeko aukera ematen duen ibilbide bateskaintzen du, Busturiko historian ba-rrena sartzeko ibilbidea, hain zuzen ere.Ibilbide hori egin zuten jardunaldi ho-rien baitan, 35 lagunek.

Balio historikoaIbaiak bizi iturri oparoak ziren inguruko-entzat, Mape erreka da horietako bat. So-lluben jaiotzen da, eta Busturiko hainbatlur zeharkatzen ditu itsasadarrera iritsi

BUSTURIA XIIILEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDAEguena, 2015eko azaroaren 19a

Zeleta baserria izan zenaren aztarnak. Apraizkoerrota izan zenaren uraren irteera.

arte. Urte askotan errekako uraren inda-rra erabiltzen zuten burdinolak eta erro-tak martxan jartzeko; horiek, behar-be-harrezkoak baitziren herritarrentzako.XVII. mendean 5 burdinola egon zirenBusturian, ibilbidean horietako 3 daude.Errotak gehiago izan ziren; lekukoen ara-bera, Busturian atez ate zeuden.Txarapiolan hasten da ibilbidea. Egun

sasiak janda dagoena, sasoi batean bur-dinola izan zen. Burdinaren gainbeheraetorri zenean, errotan bihurtu zuten.1983ko uholdeek Busturian ere kalte la-rriak eragin zituen, eta erreka bazterrekobaserri eta errota batzuk behin betikogaldu ziren, bat Txarapiola izan zelarik.Bide zidorretik jarraitu eta ezkerrera,

eraikin handi baten aztarnak ikus daitez-ke, garai batean izandakoaren itzal isilaketa tristeak ageri dira. Sasoi batean erle-toki deitzen zioten inguru horri.

Alarbin, gune emankorrenaApur bat aurrerago, errekaren beste alde-an, Zeleta baserria dago; begiak zorroztubehar dira ikusteko. Baserri hori ere,denboraren joanak eta uraren etenbakoekinak ea ezerezean utzi dute.Handik lasterrera, asfaltozko bidea

hartu eta ezkerretara eginez, Busturianburdingintzak izan duen gunerik garran-tzitsuenetarikora heltzen da ibilbidea,Alarbinera. Inguru hori izan zen eman-korrena. XIX. mendean, burdinolengainbeheragaz batera, garai berrietara

egokitu behar izan zuten. Burdina urtze-tik beste zeregin batzuetara egokitu be-har izan zuten, 1850etik 1890era, besteiraultza bat gertatu zen, uraren bitartezargindarra sortzearena. Hala, Alarbinzentral hidroelektriko bihurtu zen. Au-zorako eta Bermeorako argindarra sor-tzen zuen. Geroago, baina, beste batzue-kin batera, errota izatera pasatu zen.

Bidetxu batetik gora eginez, errekarenparetik iristen da Olaerrotara. Erreka iga-ro behar da etxe parera joateko. Sasoi ba-tean, lehenengo, olea izan zen, eta gero,errota. XX. mendearen erdialdian utzizuten lana egiteari. Bidean behera egin eta Amasuntxeko

zubira helduta, beste aldera igaro, eta ez-kerretara dago zubiaren izen bera duenetxea. 1983ko uholdeek hondatu arteerrota izan zen.Eskumara dagoen oinbidetik joanda,

Apraizkoerrota dago. Oinbide hori da le-hengo garaietatik hobeen kontserbatzendena; harriak lurrean banan-banan sar-tuta egiten zen bidea da. Kanpotik nahi-

koa ondo dago Apraizkoerrota, hala ere,denboraren joana ikusten zaio. Etxearenalbo batean agirian dago uraren irteera.Barruan, oraindik, hiru harriak ditu.Laba etxearen ondotik jarraituta, beti-

ko baserriak zein etxebizitza berriak dau-de bidean. Bidegurutzera iritsita, errepi-de bazterrean dago Mojua etxea, garaibatean errota izan zena. Mojua etxeakApraiz errekaren urak erabiltzen zituen.Oraindik agerian ditu ubidea eta uraketxe azpian egiten zuen bidea ere. Etxeaberritu zutenean, lehengoak ziren erre-kako harriak erabili zituzten.Ibilbideak Zepa mendi etxean egiten

du hurrengo geldiunea. Olea izan zen,eta horren adierazgarri dira oraindiketxearen atzekaldean ikus daitezkeenburdin mineralen hondarrak. Era horre-tako harriak, gainera, herriko beste hor-ma batzuetan ere ikus daitezke, gainon-tzekoak baino askoz ere ilunagoak eta la-tzagoak dira. Zepa mendi etxearen zatibat 1983ko uholdeetan jausi zen. Berriroeraikita, bizilekua da egun. Etxe aurrean,baina, antzinako labeak dituzte orain-dik.Zepa mendi etxearen ondoan, berriz,

Beotegierrota dago. Burdinola izan zenurte askotan, ostean, hala ere, errota izanzen 60ko hamarkadara arte. Oso ezagunaizan zen herrian, bai eta inguruan ere.Jende asko hurbiltzen zen etxe horreta-ra, garia era artoa asto gainean hartuta.San Kristobalerako bidea hartuta, erre-

pidea zeharkatu, eta Zubiondo eta Ola-txu baserrien artetik Ganpera jotzen da,ibilbideko azken baserria dena. Gerra os-tera arte martxan ibili zen errota da.Etxea berritu zutenean, errota harriakgorde zituzten, egun ikus daitezkeenak.

BUSTURIKOUDALA

Helbidea: Axpe auzoa, 1. Telefonoa eta faxa: 94-687 00 50/94-687 00 63Posta elekt.: alkatea.busturia@bizkaia.orgWebguneak: www.busturia.org

www.busturiaturismo.com

Baserrien izenakTxarapiola.San Kristobal auzoko errota.Zeleta.San Kristobal auzoko errota. XVII. mendean, burdinola izan zen.Alarbin.Altamira auzoko errota. XVII.mendean, burdinola izan zen. Ondoren,zentral hidroelektrikoa ere izan zen. Olaerrota.San Kristobal auzoko errota. XVII. mendean, burdinola izan zen.Amasuntxe.Altamira auzoko errota. Apraizkoerrtota.Altamira auzoko errota.Mojua.San Kristobal auzoko errota.Beotegierrota.Altamira auzoko errota. XVII. mendean, burdinola izan zen. Ganpe.San Kristobal auzoko errota. XVII. mendean, burdinola izan zen.

«XVII. mendean bostburdinola izan zirenBusturian, denak Mapeerrekaren ertzetan»

‘‘

XIV ONDARROA-MUXIKA LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDAEguena, 2015eko azaroaren 19a

Arrigorri, Kantauriitsasoari begira

Eraikinak bere horretan duen kokapen estrategikoariesker, itsasoko sekulako ikuspegiez gotzatzeko aukeraeskaintzen du Ondarroako Arrigorri Ostatu Jatetxeak.

Astei, ikusmira naturaraNatura berta-bertatik arnastu eta indarrak berritzekoleku aproposa da. Egonaldi lasai bat eskaintzen diobisitariari, etxean izan ditzakeen erosotasun guztiekin.

Arrikoop. Kooperatiba elkartetxikiak kudeatuta, duela zaz-pi hilabete jarri zen martxanBizkaiko Golkoari begira da-goen Ondarroako ArrigorriOstatu Jatetxea. Negozioa

berriro zabaldu zenez geroztik, 1.000 la-gun baino gehiagok lo egin dute gure os-tatuan, eta beste horrenbestek jan dutejatetxean. Herriarentzako eta herrita-rrentzako proiektu sozial eta kooperati-bo bat izatea da gure asmoa.Eraikinak duen kokapen estrategikoa-

ri esker, sekulako ikuspegiez gozatzekoaukera dute bisitariek; egunsenti ikusga-rriak, ontzien sarrera eta irteerak, Onda-rroako portua... Neguan, ekaitz eta enba-tez gozatzeko parada ere badaukagu,hori bai, eraikinak ematen duen babeseta epeltasunetik. Eta udaran eta udaz-kenean, ostatuaren eremuan dauden te-rraza xarmagarrietan, kresalaren usainaeta olatuen danbada etengabeak erlaxa-tzeko aukera paregabea eskaintzen digu.45 lagunek lo egiteko lekua eskaintzen

dute eskura dituzuen 20 gelek. Bi motata-ko gelak daude aukeran: alde batetik, bai-nugela osoa duten gelak ditugu (56 euro),eta bestetik, dutxa eta konketa dutenak (38eurotik). Gela guztiak ohe bigaz edo ohe bi-koitzagaz hornituta daude, eta nahi izanezgero, ohe gehigarriak ere eskura ditugu.

Jatetxeari dagokionez, 99 pertsona har-tzeko gaitasuna dauka, eta berarekin lotu-ta dagoen terrazan ere gosaldu, bazkalduedo afaldu dezakegu. Urtebetetzeak, os-pakizunak, kuadrillek arteko bazkariak,askariak... egiteko toki aproposa da.Arrigorri Ostatuko Jatetxearen eskain-

tza gastronomikoa sasoiko eta bertokoproduktuetan oinarritzen da, etxeko su-kaldearen zaporea mantenduz eta kultu-ra ezberdinen sukaldeak ekarpenak uz-tartuz. Asteburuetan menu bereziak es-kaintzen ditugu, eta egunerokotasunerabegira, plater bakarra eskainiko dugulaster. Eskaintzen diren plater guztienartean, gainera, begetarianoa den platerbat egoten da beti. Eraikinaren beherengo gelan, aldiz,

itsasoari begira dagoen erabilera anitze-ko espazio zabala dago. Talde, elkarte,kooperatiba eta beste hainbat eragilektailerrak, ikastaroak, batzarrak, bideoemanaldiak, kontzertuak... ematekoleku aproposa da. Zatoz, gure ateak zaba-lik izango dituzu.

Mendiz inguratuta dagoMuxikako Astei etxea.Natura gune paregabeenartean dago jatetxe etalandetxea, Urkiolakoparke naturaletik eta Ur-

daibaiko biosfera erreserbatik oso gertu;natura arnastu eta indarrak berritzekoleku apropos bezain ederra eskaintzendizkiogu gure etxera datorrenari. Zatoz,gure etxean guztiok ongietorriak izangozarete; ordutegi zabala daukagu, eta urteosoan zabalik ditugu ateak. Gure sabai altuko jantokitik inguruaren

bista ederrez gozatzeko aukera dago, etaneguan, gainera, beheko suaren gozotasu-nagaz. Bazkaltzen ari zaren bitartean, na-tura erdian zaudela irudituko zaizu. Ho-rretaz gain, udan zein neguan, eguraldiaklagunduz gero eta bezeroek hala nahi dute-nean, otorduak terrazan egiteko aukera es-kaintzen dugu.120 lagunentzako tokia du jatetxeak, eta

inguru aproposa da edozein ospakizune-tarako; bataioak, jaunartzeak, ezkontzak,enpresa bazkariak... Horrez gain, egunekomenua, haurrentzako menu bereziak, as-kotariko platerak, hamarretakoak eta as-kariak ere eskaintzen ditugu, zerbitzu az-karragaz. Gure platerak prestatzerako or-

duan, bertako, sasoiko, eta batez ere kali-tatezko produktu freskoak erabiltzen di-tugu. Eta produktuen aukeraketarik zo-rrotzena egiten dugu. Gure berezitasunaegurrezko labean erretako arkumea da.

LandetxeaLasai egon eta atseden hartzeko, gainera,gure landetxean hiru logela ditugu, bakoi-tza bere bainugelagaz. Bisitariek, gainera,telebistaz eta beheko suagaz hornitua da-goen egongela eder bat dute aukeran. Etxeaurrean lorategi zabala dago, naturaz go-zatzeko, eta landetxeko bezeroek bakarrikerabiltzeko terraza esklusiboa. Tresnaguztiekin hornitutako sukaldea ere erabil-tzeko aukera dago, eta nahi izanez gero,otorduak jatetxean egiteko aukera dago,pentsio osoa kontratatuta.

Izen bereko hondartzaren gainean dago Ondarroako Arrigorri Ostatu Jatetxea.

Jantokitik inguruaren bista ederrez gozatzeko aukera dago.

Helbidea: Arrigorri, 3. OndarroaTelefonoa: 94-683 00 47 (Jatetxea) –722 302 869 (Ostatua)Posta elektronikoa:arrigorrierreserbak@gmail.comWebgunea: www.arrigorri.eus

Helbidea: Muniketa auzoa, 8. MuxikaTelefonoak: 94-673 23 18 / 689 802 363Posta elekt.: astei_u@hotmail.comWebgunea: www.restauranteastei.net

Xarmangarriaeta gozagarriaEtxebarriko Antsotegi hotelak denetariko zerbitzuakeskaintzen ditu; Sustraiak Natura proiektuagaz,gainera, askotariko jarduerekin entretenitzeko aukeraeskaintzen du hotel xarmangarri eta liluragarriak.

Itsaso aurrekoparadisu lasaia

Mutrikuko Arbe hotela Euskal Kostaldeko Geoparkeandago kokatuta; natura, lasaitasuna, ikuspegiparegabea, ibilaldiak eta gastronomia eskaintzen ditu.Erlaxatzeko eta gozatzeko leku aproposa da.

Antsotegi hotela Etxebarriandago kokatuta, leku zoraga-rrian eta lasaian nolanahiere. Aintzinako burdinolabaten eraikina aprobetxatuzeta berrituz, xarma berezia

daukan hotela da. Naturagaz harremanzuzena edukitzeko, erlaxatzeko eta egu-nerokotasunetik deskonektatzeko auke-ra paregabea da Antsotegi.

15 logela ditu hotelak, guztiak ezberdi-nak, baina aldi berean eraikinaren jato-rrizko izaera errespetatzen dutenak. Ho-telaren aldamenean dagoen errota, gai-nera, 50eko hamarkadara arte egon zenmartxan.

Antsotegi familiak kudeatuta, inoizbizi gabeko esperientzia bizitzeko auke-ra eskaintzen du hotelak. Zentzumenguztiekin gozatuz, slow life estiloa ezagu-tzeko aukera ematen du.

Gastronomiari dagokionez, beti-beti-koa eta kalitate gorenekoa da; Euskal He-rriko jatetxe onenetako errezetak eskain-tzen dituzte.

Enpresen ekitaldiak egiteko leku apro-posean dago kokatuta, eta zerbitzuak ereaskotarikoak dituzte. Horrez gain, fami-liagaz, bikoteagaz edo bakarrik egonal-dia egiteko gunea ere bada. Izan ere, la-

saitasunean egoteko aukera eskaintzendu hotelaren kokapenak.

Sustraiak Natura egitasmoaHain justu, natura ere parez pare aurki-tuko du bisitariak. Orain, gainera, Sus-traiak Natura egitasmoari esker, bestela-ko eskaintza ere badauka: janaria eskain-tzeaz gain, hotelean edota Lea-Artibaieskualdean egin ahal diren ekintzak es-kaintzen dituzte, bezeroaren premieierantzunez.

Denaren gainetik, Antsotegik, bai jate-txean bai eta hotelean ere, pertsonalita-tea du oinarrian; lehengoa eta oraingoauztartzen ditu. Zentzumen guztiekin na-turarekin gozatzeko paradisua bihurtuda Antsotegi.

Arreta pertsonalizatua oinarrian due-la, gertukoa, etxekoa egiten da hotela.Eta egonaldi paregabea, puntako jakiaketa bestelako ekintzak uztartzen dituengunea da.

Mutriku eta Deba arteankokatuta, Kantauri itsa-soak bustitzen duen Gi-puzkoako badia ikusga-rriaren gainean dago ko-katuta Arbe hotela.

Euskal Kostaldeko Geoparkean dagokokatuta; itsas labarrean, itsasertzerainojaisten diren pinudi eta artadien arteandago. Eta bere kokapenari esker, ingu-ruaren edertasunaz gozatzeko aukera es-kaintzen die bisitariei.

Lasaitasunaren gotorlekuada, non itsasoak, mendiak,paisaia ikusgarriak eta na-turaz gozatzeko ekintzekbat egiten duten.

Kokapena aparta izate-az gain, hotelak berak ereaskotariko zerbitzuak es-kaintzen ditu: kafetegia, do-ako aparkalekua, igerilekua,klimatizazioa, eguneroko prentsa,harrera 24 ordutan, wifi edota kable bi-dezko Internet sarbidea, satelite bidezkotelebista, telefonoa, spa (2 etzaulki ter-miko eta sauna), katering zerbitzua, are-toak eta ibilbide kardiobaskularrak.

Eraikinari dagokionez, AlejandroArrospide arkitektoak proiektatutakotonu gorri, zuri eta beltzeko eraikinabangoardista dauka hotelak. 11 geladitu, 10 bikoitzak, eta horietako bat di-bertsitate funtzionala dutenentzat era-bat ekipatua. Gela bat bakarkako erabile-rarako dago prestatuta. Gela bakoitzean,gainera, leihate ikusgarri bat dago. Horriesker, Kantauri itsasoaren gainean gau-dela setiaraziko digu.

Hotelak energia geotermikoaerabiltzen du lur azpiko tenpe-

ratura aprobetxatzeko. 80metroko sakoneraino egin-dako zuloen bidez, lur az-pitik eraikuntza multzo-rainoko sarea dauka, udanklimatizatzeko eta neguan

beroa emateko. Aurten, gainera, Arbe ho-

telak Eusko Jaurlaritzaren Eus-kal Turismo Saria eskuratu du.

Antsotegi hotelak aitzinako burdinolaren estiloa errespetatzen du.

Hotelak 11 logela ditu, eta guztiak Kantauri itsasora begira daude.

Helbidea: Altza A auzoa, Antsotegierrota. Etxebarria.Telefonoa: 94-616 91 00Posta elektronikoa:antsotegi@antsotegi.comWebgunea: www.antsotegi.com

Helbidea: Laranga Auzoa, 5. MutrikuTelefonoa: 943-60 47 49Posta elektronikoa: info@hotelarbe.comWebgunea: www.hotelarbe.com

ETXEBARRIA-MUTRIKU XVLEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDAEguena, 2015eko azaroaren 19a

Lea-Artibai, Mutriku eta BusturialdekoTurismo gidaArgitaratzailea: Lea-Artibaialdeko Hedabideak, S.L.Lege Gordailua: BI-2906-03. ISSN: 2173-7118. Testuak: Asier Alkorta, Nerea Bedialauneta, Oihana Cabello, LarraitzIbaibarriaga, Izaro Mendieta, Aintzina Monasterio, Eider Mugartegi eta Olaia Zabalondo.Komertzialak: 600 57 14 26 (Irati Urberuaga); 647 319 777 (Naiara Urberuaga) EGOITZAK.Bermeo. 94-618 72 99 Gernika-Lumo. 94-627 10 85 Markina-Xemein 94-684 44 36 Mutriku.943-60 34 68.Webguneak: busturialdea.hitza.eus lea-artibaietamutriku.hitza.eus2015eko azaroaren 19a

Itsaso zabal eta mendi tontorrez inguratuta daude Lea-Artibai, Mutriku eta Busturialdea, leku ezagunasko gordetzen dituzte, eta ezagutzea merezi dutenbeste hainbeste azaleratzeko aukera ematen dute.

Asko daukate eskaintzekoLea-Artibaik, Mutrikuk etaBusturialdeak bisitariari: lu-rrean sustraituta daudenzein itsasoan kulunkatzendiren usadioak: mendi eta

kostaldeko ibilbideak, kultur ondareak,hondartzak, portuak, Lea ibilbidea, DoneJaku bidea, Alleriko padura, Geoparkea,Urdaibai Biosfera erreserba, museoak,Gaztelugatxeko San Juan... Hori guztiaeta gehiago bisitariaren eskura dago.

Non gaude?

Bilbotik, Donostiatik eta Gasteiztik or-dubeteko bidean daude, gutxi gorabehe-ra, Lea-Artibaiko herriak eta Mutriku;ordu eta laurdenera Baionatik, eta ordueta erdi ingurura Iruñeatik. Garraio publikoa erabiliz gero, Bilboko

Termibusegaz ondo lotuta dago. Lurral-debuseko lineak, berriz, Lekeitio-Berria-tua-Ondarroa-Mutriku-Deba-Itziar-Do-nostia ibilbidea egiten du, Lea-ArtibaiGipuzkoako hiriburuagaz lotuz. Etanahiz eta Lea-Artibaik eta Mutrikuk tren

sarerik ez izan, Donostia-Bilbo bidea egi-ten duen Euskotrenak Deban lagako dubisitaria, eta handik orduro egoten diraautobusak Mutriku eta Ondarroaraino. Errepidez zein trenbidez, Busturial-

dea-Urdaibai ingurunea ondo lotutadago euskal herri nagusiekin. Eusko Tre-nen Bermeo-Bilbo ibilbideak ibaiaren ez-kerretatik zeharkatzen ditu Urdaibaikoherri asko.

Helduera, klikbateanDistantziei dagokienez, Gernika-Lumo33 kilometrora dago Bilbotik; 14 kilome-trora autobidetik (Amorebieta Etxano-ren irteera); 105 kilometrora Donostiatik;70 kilometrora Gasteiztik, 120 kilometroHendaiatik; eta 146 kilometrora, berriz,Iruñeatik.

Norbere autoan edota zerbitzu publi-koak erabilita bisita eginez gero, lekuikusgarriak gordetzen dituzte Lea-Arti-bai eta Busturialdeak. Oso ezagunak ba-tzuk, eta azalera ateratzeak merezi due-nak besteak.Garraio publikoaren aukera eginez

gero, di-da batean eskura daiteke infor-mazioa. Bizkaibusi buruzkoa web orrian(www.bizkaia.net); telefonoz (902 22 2265) eta posta elektronikoz (infobizkai-bus@bizkaia.eus). Euskotreni buruzkoaweb orrian (www.euskotren.eus); telefo-noz (902-543 210); posta elektronikoz(attcliente@euskotren.eus) eta Twitterbidez (@euskotrenEJGV); Lurraldebuse-nena, telefonoz (943-415 208) eta postaelektronikoz (gfa_garraio_idazk@gipuz-koa.eus).