88
MANUAL DE LATíN I o BACHILLERATO por Agustín Prieto. 1 LENGUA LATINA I 0 bachillerato

Manual 1ºbto marqués de santillana

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Manual 1ºbto marqués de santillana

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

1

LENGUA LATINA I0 bachillerato

Page 2: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

2

ÍNDICE I.- Orígenes y extensión del latín ....... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ......... 4

II.- El abecedario latino y su pronunciación .. ........... ........... ........... ........... ........... ......... 9

III.- Casos y declinaciones ..... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 12

IV.- Primera declinación ....... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 14

V.- Segunda declinación ........ ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 17

VI.- Tercera declinación ........ ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 21

VII.- Preposiciones y adverbios ......... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 25

VIII.- Cuarta declinación ....... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 28

IX.- Quinta declinación ......... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 30

X.- Grados del adjetivo ......... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 31

XI.- Pronombres (I): personales y posesivos . ........... ........... ........... ........... ........... ....... 32

XII.- Pronombres (II): demostrativos, fórico y enfáticos ...... ........... ........... ........... ....... 35

XIII.- Pronombres (III): relativos/interrogativos, indefinidos y numerales ... ........... ....... 38

XIV.- Conjugación .... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 44

XV.- Verbo sum ........ ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 46

XVI.- 1ª conjugación . ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 48

XVII.- 2ª conjugación ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 50

XVIII.- 3ª conjugación........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 52

XIX.- 4ª conjugación . ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 54

XX.- La oración pasiva .......... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 56

XXI.- Formas no personales (I): participios .. ........... ........... ........... ........... ........... ....... 57

XXII.- Formas no personales (II): infinitivos ........... ........... ........... ........... ........... ....... 59

XXIII.- Formas no personales (III): gerundio y supino ......... ........... ........... ........... ....... 61

XXIV.- Oraciones compuestas .......... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 62

XXV.- Conjunciones ut y cum .......... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 65

XXVI.- Verbos deponentes ... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 66

XXVII.- Verbos irregulares ... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 67

XXVIII.- Evolución fonética del latín al español ...... ........... ........... ........... ........... ....... 70

XXIX.- Procedimientos de formación de palabras .... ........... ........... ........... ........... ....... 73

TEXTOS COMPLEMENTARIOS ... ........... ........... ........... ........... ........... ........... ....... 76

VOCABULARIO BÁSICO LATINO ........... ........... ........... ........... ........... ........... ...........

82

Page 3: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

3

TEMA I: ORÍGENES Y EXTENSIÓN DEL LATÍN a.- CLASIFICACIÓN DE LAS LENGUAS

Las lenguas se clasifican en tres grandes grupos: a.- monosilábicas: sus palabras son raíces invariables, sin declinación ni conjugación. El

valor de nombre, adjetivo o verbo viene dado por el lugar que ocupan en la frase. Son, entre otras, el chino, el tibetano, el birmano...

b.- aglutinantes: las palabras se yuxtaponen, pero no se funden entre sí. La frase está compuesta por la unión externa de varias palabras. Son, entre otras, el japonés, las lenguas indígenas de América, las lenguas malayo-polinésicas, las de las regiones árticas...

c.- flexivas: las palabras están formadas por una “raíz”, que se completa o modifica mediante “morfemas”, los cuales se combinan con ella o entre sí formando un todo. Se establecen tres subgrupos: - semíticas: hebreo, árabe... - camíticas: copto, etíope... - arias o indoeuropeas. b. LOS PUEBLOS Y LAS LENGUAS INDOEUROPEOS 1.- Los pueblos indoeuropeos.

Las lenguas indoeuropeas derivan de una primitiva lengua, común a un pueblo antiquísimo. De este primitivo pueblo indoeuropeo se fueron desgajando numerosas tribus, cuya expansión duró siglos.

El filólogo alemán Bopp estudió los parentescos lingüísticos y culturales de los pueblos que forman la familia étnica indoeuropea. Tomando como base el estudio comparativo de sus respectivas lenguas, dedujo los rasgos culturales comunes (anteriores de su dispersión).

El estudio del léxico indica que desconocían la flora y fauna de los países cálidos, la pesca y el arte de navegar. Por tanto, su patria originaria estaba en el interior, concretamente en la estepa. Usaban la numeración centesimal y decimal. Conocían el caballo, el carro, el buey, la oveja.

Su organización social era de carácter tribal, basada en la autoridad patriarcal de la familia.

Su religión es social, estatal y naturalista: rinden culto al cielo; a fenómenos atmosféricos, como el trueno, el rayo, la lluvia; y al sol y a la luna. Sacrifican caballos, su riqueza. Los jefes de tribu son también sacerdotes.

Se cree que hacia el año 3500 a.C. ocupaban la región situada entre el Danubio y el mar Caspio, llegando por el sur de Rusia hasta la estepa siberiana.

Parece que los eslavos se quedaron sobre el terreno, mientras que los germanos se dirigieron hacia el Báltico.

Hacia el 2600 a.C. salieron los hititas hacia el Bósforo y Asia Menor, donde fundan un gran imperio. Los casitas, arios e hicsos invaden Mesopotamia. Estos últimos después se dirigen hacia Egipto, mientras que los arios ocupan el Pendjab, en el NO. de la India, hacia el 1500 a.C.

Los jonios y eolios ocupan Grecia desde el 2000 a.C., a donde también llegan los aqueos (1500 a.C.) y los dorios (1200 a.C.). En estas fechas penetran en Italia los primeros itálicos.

Los celtas avanzan hasta Britania hacia el 2000 a.C., después invaden Francia y la península Ibérica en oleadas (años 1000, 850, 650 y 330 a.C.).

Page 4: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

4

En estas migraciones se mezclaron con otros pueblos y culturas. Estas oleadas de pueblos indoeuropeos, al diseminarse por Europa y Asia, difundieron su

lengua y sus costumbres. Pero el transcurso de los siglos y la separación geográfica hicieron nacer diferencias infranqueables entre los respectivos dialectos de las diversas tribus, y la lengua madre indoeuropea, que al principio les fue común, se fue descomponiendo en una multitud de lenguas derivadas, provocando que ya hacia el año 1000 a.C. (cuando está en su apogeo la expansión indoeuropea) los diversos pueblos no se entendían entre sí. 2.- Las ramas de las lenguas indoeuropeas.

|--- español, catalán, gallego |--- francés, provenzal |--- portugués

|---latín |--- italiano | |--- retorromano / ladino

ITÁLICA | |--- rumano | |--- sardo, dalmático |--- osco |--- umbro |--- falisco

|--- oriental |--- gótico (fragmentos Biblia de Úlfilas, 301-384) | | |--- sueco |--- nórdica o |--- noruego | escandinava |--- danés

GERMÁNICA| |--- islandés | | |--- alto alemán |--- alemán | | |--- occidental | |--- anglosajón / inglés

|--- bajo alemán |--- holandés |--- flamenco

|--- jónico antiguo (Ilíada, Odisea, Hesíodo) |--- jónico moderno (primeras obras en prosa) |--- ático antiguo (Esquilo, Sófocles, Eurípides, Tucídides...)

GRIEGA |--- ático moderno (Aristóteles, Demóstenes, Lisias...) |--- eólico (Alceo, Safo) |--- dórico (Píndaro, Teócrito) |--- común (Polibio, Estrabón, Plutarco, griego bíblico) |--- moderno / romaico

|--- gaélico (hablado en Escocia, Irlanda. Sin cultivo literario) |

CÉLTICA | |--- galés (País de Gales) |--- británico |--- córnico (Cornualles)

Page 5: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

5

|--- bretón (Bretaña francesa)

|--- sánscrito (liter. ant.: Rgveda, Mahabharata...) |--- india antigua |--- prácrito (lengua popular) | |--- pali (dialecto de Buda) |

INDO-IRANIA|--- india moderna |--- bengalí, indostaní... | | |--- persa antiguo (Inscripciones de Darío, Jerjes...) |--- irania |--- zendo / avéstico (doctrina de Zoroastro. Avesta)

|--- pehlevi / iranio medio |--- persa moderno (primeros escritos s. XIX d.C.)

|--- ruso menor o ruteno (Ucrania)

|--- eslavas |--- ruso blanco (ciudades de Rusia) | orientales |--- gran ruso (Rusia) | | |--- macedonio |--- eslavas |--- búlgaro ant. (Biblia de Cirilo y Metodio) |-- búlgaro | meridionales | | |--- servocroata (Servia, Bosnia, Croacia)

BALTO-ESLAVA | |--- esloveno (Eslovenia) | | |--- polaco |--- eslavas |--- checo (antigua Bohemia) | occidentales |--- eslovaco (Moravia y norte de Hungría) | | |--- lituano |- bálticas |--- letón

|--- prusiano antiguo (desaparecido en el s. XVII) ALBANÉS ARMENIO (parte de Turquía, Georgia, Mesopotamia, norte de Siria...) HITITA (lengua hablada doce siglos a.C. en una parte de Asia Menor) TOCARIO (conservada sólo en documentos de principios del s. XX de un pueblo del Turquestán chino hacia el s. I a.C.) c. EXTENSIÓN DEL LATÍN

Hacia finales del segundo milenio a.C. los indoeuropeos llegaron a la península Itálica en dos oleadas: la latina, que se estableció en las orillas del Tíber hasta los Apeninos, en la región conocida como Latium; y la osco-umbra, escindida en oscos, que se establecieron en el sur y sureste de Italia, y umbros, que se quedaron al noroeste del Latium.

A mediados del s. VIII a.C. (753) nació Roma junto al río Tíber. La lengua de este pueblo,

Page 6: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

6

el latín, primitivamente se habló sólo en el Latium. Pero poco a poco los romanos fueron conquistando los territorios vecinos hasta formar el más grande Imperio de la Antigüedad. Roma realizó en los pueblos conquistados una vasta labor civilizadora, asimilando lo mejor que en cada uno encontraba y convirtiéndolo en patrimonio común. Y la lengua fue un elemento fundamental en esta acción civilizadora: el latín se impuso como lengua de entendimiento universal entre los hombres del mundo civilizado. El latín fue la lengua habitual de soldados y comerciantes y la lengua oficial de los gobernantes, administrados y funcionarios. Fue una lengua que todos procuraban aprender en el trato cotidiano con las gentes de Roma.

Pero una lengua evoluciona con el tiempo: no fue el mismo latín el que hablaban los primeros habitantes de Roma que en el que se expresaron los filósofos de la Edad Media. El latín pasó por diversas etapas y, dentro de cada una, presentó diversas modalidades, según las clases sociales que lo hablaban. 1.- Períodos de la historia de la lengua latina. - latín arcaico y preclásico (desde orígenes al nacimiento de Cicerón, 106 a.C.)

Al principio el latín era una lengua ruda de soldados y campesinos. De esta época primitiva, que dura aproximadamente hasta el s. III a.C., se conservan sólo algunas inscripciones, fragmentos de himnos religiosos y la Ley de las XII tablas. Esta lengua tosca resultaba ya ininteligible para los romanos de la época clásica. Pero el latín primitivo, al recibir el influjo de la cultura helénica, después de las guerras Púnicas, se va depurando, hasta adquirir calidades literarias. Esta depuración originó una separación cada vez mayor entre la lengua escrita y la hablada o popular. - latín clásico (desde nacimiento de Cicerón hasta muerte de Augusto, 14 d.C.)

La separación entre latín escrito y hablado se hace cada vez mayor. La lengua escrita sigue depurándose y enriqueciéndose sin cesar, hasta llegar a la cumbre de su perfección en la época de los grandes escritores clásicos: Cicerón, César, Salustio, Tito Livio, Virgilio, Horacio, Ovidio...

Paralelamente se había ido desarrollando en Roma la lengua de la conversación, empleada en las relaciones humanas tanto por la gente culta como por el pueblo menos ilustrado. Este latín, conocido como latín vulgar, se fue distanciando progresivamente de la lengua escrita. El latín literario es el lenguaje de los libros, de las escuelas, de la cultura, pero el latín vulgar es una lengua hablada que cambia incesantemente, y fue evolucionando gradualmente hasta convertirse en las lenguas romances. Apenas hay testimonios escritos, pero las inadvertencias ocasionales de algunos escritores nos revelan que su lengua usual se desvía de la literaria, que utilizan con poca naturalidad y soltura: abundan los vulgarismos, la confusión de géneros, las faltas de declinación, la confusión de verbos activos y deponentes, se generaliza el acusativo como complemento del verbo, se sustituyen las oraciones de infinitivo por oraciones completivas, el vocabulario está salpicado de ruralismos, términos griegos, voces híbridas greco-romanas... - latín postclásico (desde muerte de Augusto hasta 200 d.C.)

La prosa pierde su pureza y se va contaminando con expresiones poéticas, efectistas y rebuscadas, aceptando elementos populares y arcaicos. - latín tardío o bajo latín (desde 200 d.C. hasta aparición de lenguas romances)

Hubo intentos de detener la descomposición del latín y retornar a los modelos clásicos. Pero el nivel literario desciende gradualmente desde el s. VI d.C. hasta la reforma carolingia, en el s. VIII. Esta reforma del latín, convertido ya en patrimonio de la iglesia y de las minorías cultas, coincide con la aparición de las lenguas romances. En el Concilio de Tours (813 d.C.) se confirma

Page 7: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

7

ya la existencia de una rustica romana lingua (lengua romance), a la que en lo sucesivo tendrán que traducir sus homilías los obispos para que lleguen al pueblo. - las lenguas romances

Son el único ejemplo de un grupo de lenguas genéticamente afines del que se ha conservado la fuente común, el latín.

Las poblaciones indígenas de las provincias romanizadas tenían orígenes diversos y hablaban idiomas diferentes. Cada uno de los pueblos sometidos aprendió el latín y lo desarrolló según su propia manera de hablar: la pronunciación del latín dependía de cómo pronunciaba cada uno su propia lengua materna (lo que ahora se llama "acento"). Todo esto influyó en la evolución del latín en las distintas regiones del Imperio. Además, la descentralización de la vida política, social y económica tuvo como consecuencia el desarrollo independiente en cada provincia y con ello la evolución libre del habla respectiva, llegando a la creación de una lengua distinta en cada territorio.

Las lenguas romances nacieron cuando los documentos destinados al pueblo se redactaban en lenguaje coloquial, aproximadamente el s. IX d.C. El primer texto románico seguro son los Juramentos de Estrasburgo del año 842, redactado en francés; en la península Ibérica, las Glosas Emilianenses y las Glosas Silenses, del s. X, redactadas en castellano; en Italia son de la misma época que en la península Ibérica.

Page 8: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

8

TEMA II: EL ABECEDARIO LATINO Y SU PRONUNCIACIÓN a. ABECEDARIO

Procede del alfabeto griego, pero no directamente, sino de una variante que se extendió por el sur de Italia, la llamada Magna Grecia, y que fue adaptado por los etruscos.

Consta de 21 signos:

A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X

Las letras eran siempre mayúsculas. Las minúsculas aparecieron posteriormente, en la época medieval.

La grafía G apareció como una variante de la C, que al principio servía para notar los sonidos guturales sordo y sonoro ([k] y [g]). Esto se conserva todavía en algunos nombres: Cnaeus ([gnaeus]) y Caius [gáyus].

La grafía V servía para notar el sonido vocálico [u]; y el sonido consonántico [w]. La grafía U no existía. b. PRONUNCIACIÓN - Vocales.

Las vocales latinas son cinco, como en castellano. Sin embargo tienen algunas características que las diferencian de nuestra lengua: . cada una tiene dos formas en su pronunciación: una más prolongada y otra más abreviada, con el nombre, respectivamente, de vocal larga (señalada con – encima de la vocal ) y vocal breve (señalada con ˇ encima de la vocal):

ā – ē – ī – ō – ū ă – ĕ – ĭ – ŏ – ŭ

Esto se conoce como cantidad vocálica y es un rasgo distintivo que también diferencia palabras:

pŏpulus (pueblo) / pōpulus (álamo) rĕgit (rige) / rēgit (rigió)

. la I y la V tienen dos pronunciaciones, una vocálica y otra consonántica. Serán vocales

cuando aparezcan entre consonantes o al principio de palabra ante consonante. En este caso, se pronuncian como nuestras vocales respectivas:

regit populus ictus ursus

Serán consonantes cuando aparezcan entre vocales o al principio de palabra ante vocal. En este caso se pronuncian del siguiente modo: la I, como una “y”; y la V, como una “w”:

Caius [gáyus] cauus [káwus] iam [yám] uolo [wólo]

- Diptongos.

En latín sólo se consideran diptongos las siguientes uniones de vocales: ae (Caesar) oe (Poenus) au (taurus)

A veces también puede considerarse -eu-: Teucri.

Page 9: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

9

- Consonantes.

modo de articulación

punto de articulación

labial

dental

velar

labiovelar

oclusiva

sorda

p

t

k, c [k]

qu

sonora

b

d

g

gu

no oclusiva

nasal

m

n

fricativa

f

s

líquida

vibrante

r

lateral

l

. La C siempre se lee como sonido gutural sordo [k], ante cualquier vocal: Caesar [kæsar], Cicero [kíkero]. . La G siempre se lee como sonido gutural sonoro [g], ante cualquier vocal: genius [guenius], magister [maguíster]. . La grafía -u- de las labiovelares siempre suena [w]: aqua [ákwa], Quirinus [kwirínus]. . La H no se lee nunca: Hispania [ispánia], schola [skóla]. . Las consonantes geminadas (dobles) se leen separadas: esse [ésse], uallum [wállum]. . La X es una consonante doble [ks], como en castellano: saxa [sáksa], praetexta [prætéksta]. - Otras grafías. . La Y y la Z sólo se usan para transcribir palabras griegas: Pyrrhus [pírrus], Zephirus [→éfirus]. . Las grafías PH, TH y CH también se utilizan para transcribir palabras griegas. La primera se lee como una fricativa labiodental [f]: philosophia [filosófia]; en las otras dos la H no suena: theatrum [teátrum], pulchra [púlcra]. . La S- inicial se lee apoyándola en una [e]: spiritus [espíritus]. c. ACENTUACIÓN

En latín no hay tildes. Por eso, para pronunciar bien las palabras debemos saber en qué sílaba hay que elevar el tono de voz.

En latín no había, como en castellano, una división entre sílabas tónicas (acentuadas) y sílabas átonas (inacentuadas), sino, como consecuencia del sistema de vocales, entre sílabas largas y sílabas breves.

Una sílaba será larga cuando la vocal que lleve sea larga (por naturaleza) o su vocal vaya seguida de dos consonantes de distinta sílaba (por posición):

pōpulus castra Una sílaba será breve cuando la vocal que lleve sea breve (por naturaleza) o su vocal vaya

seguida de otra vocal de distinta sílaba (por posición): pŏpulus maria

Para acentuar las palabras en latín se sigue el siguiente método:

Page 10: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

10

- no hay palabras agudas. - las palabras bisílabas son siempre llanas. - para las palabras trisílabas o más existe una ley que dice: “Si la penúltima sílaba es larga,

la palabra es llana; pero si es breve, es esdrújula”. pŏpŭlus [pópulus] pōpŭlus [pópulus] amāre [amáre] uenīre [weníre] trecenti [trekénti] maria [mária]

d. EJERCICIO DE LECTURA Lee los siguientes textos:

Gallia est omnis diu ī sa in partes tres, quarum unam incŏlunt Belgae, aliam Aquitāni, tertiam qui ipsōrum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua, institūtis, legĭbus inter se diffērunt. Gallos ab Aquitānis Garunna flumen, a Belgis Matrōna et Sequāna diuīdit. Horum omnium fortissĭmi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitāte provinciae longissĭme absunt (...).

Quousque tandem abutēre, Catilīna, patientia nostra? Quam etiam diu iste furor tuus nos elūdet? Quem ad finem sese effrenāta iactābit audacia? (...).

Quibus ex nauĭbus cum essent exposĭti mil ĭtes circĭter trecenti atque in castra contendĕrent, Morĭni, quos Caesar in Britanniam proficiscens pacātos reliquĕrat, spe praedae adducti primo non ita magno suōrum numĕro circumstetērunt ac, si sese interfĭci nollent, arma ponĕre iussērunt. (...).

Page 11: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

11

TEMA III: CASOS Y DECLINACIONES a. AUSENCIA DEL ARTÍCULO EN LATÍN

En latín no hay una palabra específica que funcione como artículo. En su ausencia, en la traducción los sustantivos pueden acompañarse del artículo determinado (el, la, los, las, lo), del indeterminado (un, una, unos, unas), de un adjetivo posesivo o, sencillamente, de nada.

Romulus condidit urbem: “Rómulo fundó la/una ciudad”. Filiam amo: “Amo a mi hija”. Cum armis contenderunt in urbem: “Se dirigieron a la ciudad con armas”.

b. CASOS

En español los sustantivos tienen dos accidentes gramaticales: el género y el número. Por el primero sabemos si un sustantivo es masculino, femenino o neutro; por el segundo, si es singular o plural. La mayoría de las palabras tienen unos morfemas que marcan esos dos accidentes gramaticales: /-o/, masculino, y /-a/, femenino; /-s/, plural, y su ausencia, singular. Pero hay palabras que no los tienen: crisis (sing. y pl.), taxista (masc. o fem.).

Sin embargo, la función sintáctica que un determinado sustantivo desempeña en la oración viene dada por el orden de palabras o por la relación de número de ese sustantivo con el verbo:

La tierra seca la mies / La mies seca la tierra S CD S CD Nos gusta el deporte / Nos gustan los deportes

S S En latín todos los sustantivos llevan unos morfemas que marcan esos accidentes

gramaticales, género y número. Pero esos morfemas también indican la función sintáctica que va haciendo ese determinado sustantivo en la oración: esto es el caso. Así pues, caso es un accidente gramatical, como el género y el número, que indica la función sintáctica que un sustantivo hace en una oración.

En español también hay restos de casos: los pronombres personales. Yo tengo un libro / Me amas / Me da un libro a mí / Conmigo está bien. S CD CI CC En resumen, podríamos decir que un caso es la diferente forma de una misma palabra,

según la función sintáctica que realice en la oración: Puella amat puerum / Puellam amat puer S CD CD S

En latín hay seis casos:

- Nominativo: indica el Sujeto o Atributo de la oración. - Vocativo: no indica función sintáctica, sólo sirve para llamar (función apelativa). - Acusativo: indica el Complemento Directo. - Genitivo: indica la pertenencia o posesión, el Complemento del Nombre. - Dativo: indica el Complemento Indirecto. - Ablativo: indica el resto de las funciones, Complemento Circunstancial. c. DECLINACIÓN

Page 12: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

12

Declinar es expresar todos los casos de una misma palabra. Todos los sustantivos se

reúnen en cinco grupos, llamados declinaciones, que se caracterizan por tener un morfema o desinencia para el genitivo singular igual:

1ª declinación: -ae 2ª declinación: -i 3ª declinación: -is 4ª declinación: -us 5ª declinación: -ei

d. EJERCICIOS - Di a qué declinación pertenecen los siguientes sustantivos expresados en el caso genitivo singular: rosae, templi, civis, senatus, diei, pueri, dominae, filii, civitatis, rei, manus, consulis. TEMA IV: PRIMERA DECLINACIÓN (sustantivos y adjetivos)

Page 13: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

13

a. DESINENCIAS

S P Nominativo -a -ae Vocativo -a -ae Acusativo -am -as Genitivo -ae -arum Dativo -ae -is Ablativo -a -is b. EJEMPLOS - sustantivo - adjetivo caus-a caus-a caus-am caus-ae caus-ae caus-a

caus-ae caus-ae caus-as caus-arum caus-is caus-is

magn-a magn-a magn-am magn-ae magn-ae magn-a

magn-ae magn-ae magn-as magn-arum magn-is magn-is

c. VOCABULARIO DE LA DECLINACIÓN - sustantivos: agricola,-ae (m.): agricultor. amica,-ae: amiga. amicitia,-ae: amistad. ancilla,-ae: criada. anima,-ae: alma. aqua,-ae: agua. aquila,-ae: águila. audacia,-ae: osadía, audacia. causa,-ae: causa. cena,-ae: comida, cena. centuria,-ae: centuria. copia,-ae: abundancia. copiae,-arum: tropas. dea,-ae: diosa. divitiae,-arum: riquezas.

epistula,-ae: carta. femina,-ae: mujer. filia,-ae: hija. flamma,-ae: llama, fuego. fortuna,-ae: fortuna, suerte. fuga,-ae: fuga, huída. incola,-ae (m.): habitante. insula,-ae: isla. laetitia,-ae: alegría. littera,-ae: letra. litterae,-arum: carta. nauta,-ae (m.): marinero. patria,-ae: patria. pecunia,-ae: dinero, riqueza. poeta,-ae (m.): poeta.

porta,-ae: puerta. puella,-ae: niña. pugna,-ae: lucha. regina,-ae: reina. Roma,-ae: Roma. rosa,-ae: rosa. sapientia,-ae: sabiduría. scriba,-ae (m.): escriba. serva,-ae: sierva. silva,-ae: bosque. stella,-ae: estrella. terra,-ae: tierra. via,-ae: camino. victoria,-ae: victoria. vita,-ae: vida.

- adjetivos: alta: alta. antiqua: antigua. bona: buena. cara: querida. clara: ilustre. docta: sabia. grata: agradable. iusta: justa. longa: larga.

magna: grande. mala: mala. nova: nueva. parva: pequeña. pulchra: hermosa, limpia. stulta: estúpida, tonta. vera: verdadera.

Page 14: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

14

d. EJERCICIOS - declinar en singular y plural:

victoria, pecunia, dea, grata. - declinar conjuntamente en singular y plural:

bona vita, parva puella, magna insula. - escribir en el caso correspondiente:

filia (ac.s.), dea (d.p.), magna (d.s.), agricola (g.s.). - analizar morfológicamente:

poetae, ancillis, stulta, doctas. - analizar morfológica y sintácticamente y traducir: 1.- Magnam victoriam speras. 2.- Stellae altae longam viam monstrabant. 3.- Filia tua amicas superabat. 4.- Parva puella novam victoriam nuntiat. 5.- Parvas puellas vocabamus. 6.- Bonam viam monstratis. 7.- Puellae longas vias tolerabant. 8.- Vitam bonam filiae tuae sperant. 9.- Parva puella longam vitam sperat. 10.- Tu hija preparaba buenas cenas. 11.- Tus hijas llaman a (sus) nuevas amigas. 12.- Queremos a (nuestras) hijas. 13.- Llamas a (tu) hija. 14.- Preparáis la cena. 15.- Soportábamos una larga lucha. 16.- Soportáis a las amigas. 17.- Preparan una nueva lucha. 18.- Llamabais a (vuestras) hijas. 19.- Puellis pecuniam dabamus. 20.- Insularum regina aquam agricolis dabat. 21.- Reginam in magna insula videbatis. 22.- Nautae reginam insulae non timebant. 23.- Magna laetitia vastam silvam videbamus. 24.- In piratarum insulis magnam aquae copiam videbas. 25.- Agricolae magna laetitia aquam vident. 26.- Magnae divitiae non semper magnam laetitiam dant. 27.- Incolae in silvis insidias parabant. 28.- Regina multas rosas deabus portabat. 29.- In Italia longas vias videbamus. 30.- Puellae rosas magna diligentia curabant. - ejercicios complementarios: 31.- En una isla pequeña reinaba una gran reina. 32.- La reina de las islas tenía muchas hijas. 33.- La reina da agua a las niñas. 34.- La hija del poeta no tiene dinero.

Page 15: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

15

35.- El poeta tenía una hija pequeña. 36.- La hija del poeta era pequeña. 37.- En Hispania existían grandes bosques. 38.- Las tropas de la reina estaban en la isla. 39.- El campesino está en Roma. 40.- Roma está en Italia. 41.- En la isla había un largo desfiladero. 42.- Sois los navegantes de las islas. e. VOCABULARIO COMPLEMENTARIO (I) - verbos amo,amas,amare: amar, querer. curo,curas,curare: cuidar. do,das,dare: dar. habeo,habes,habere: tener. laboro,laboras,laborare: trabajar. monstro,monstras,monstrare: mostrar. nuntio,nuntias,nuntiare: anunciar, comunicar. paro,paras,parare: preparar. porto,portas,portare: llevar. regno,regnas,regnare: reinar. spero,speras,sperare: esperar. sum,es,esse: ser, estar, existir, haber. supero,superas,superare: superar, vencer. timeo,times,timere: temer. tolero,toleras,tolerare: tolerar, soportar. video,vides,videre: ver. voco,vocas,vocare: llamar.

- sustantivos angustiae,-arum: desfiladero. diligentia,-ae: diligencia. Hispania,-ae: Hispania. insidiae,-arum: amenazas. Italia,-ae: Italia. pirata,-ae: pirata. - adjetivos multa: mucha. tua: tu, tuya. vasta: grande. - preposición in (ab.): en. - adverbios non: no. semper: siempre.

Page 16: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

16

TEMA V: SEGUNDA DECLINACIÓN (sustantivos y adjetivos) a. DESINENCIAS

S P Nominativo -us,-er,-ir,-um -i,-a Vocativo -us1,-er,-ir,-um -i,-a Acusativo -um -os,-a Genitivo -i -orum Dativo -o -is Ablativo -o -is Las subrayadas son desinencias del género neutro. 1.- A veces, -e. b. EJEMPLOS - sustantivo en -us - sustantivo en -er domin-us domin-e domin-um domin-i domin-o domin-o

domin-i domin-i domin-os domin-orum domin-is domin-is

ager ager agr-um agr-i agr-o agr-o

agr-i agr-i agr-os agr-orum agr-is agr-is

- sustantivo en -ir - sustantivo neutro (en -um) vir vir vir-um vir-i vir-o vir-o

vir-i vir-i vir-os vir-orum vir-is vir-is

bell-um bell-um bell-um bell-i bell-o bell-o

bell-a bell-a bell-a bell-orum bell-is bell-is

- adjetivo en -us (masculino) - adjetivo en -us (neutro) magn-us magn-us magn-um magn-i magn-o magn-o

magn-i magn-i magn-os magn-orum magn-is magn-is

magn-um magn-um magn-um magn-i magn-o magn-o

magn-a magn-a magn-a magn-orum magn-is magn-is

- adjetivo en -er (masculino) - adjetivo en -er (neutro) pulcher pulcher pulchr-um pulchr-i pulchr-o pulchr-o

pulchr-i pulchr-i pulchr-os pulchr-orum pulchr-is pulchr-is

pulchr-um pulchr-um pulchr-um pulchr-i pulchr-o pulchr-o

pulchr-a pulchr-a pulchr-a pulchr-orum pulchr-is pulchr-is

c. VOCABULARIO DE LA DECLINACIÓN

Page 17: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

17

- sustantivos: ager,agri: campo. amicus,-i: amigo. animus,-i: espíritu. annus,-i: año. argentum,-i (n.): plata. arma,-orum (n.): armas. aurum,-i (n.): oro. autumnus,-i: otoño. auxilium,-i (n.): auxilio. bellum,-i (n.): guerra. caelum,-i (n.): cielo. campus,-i: campo. castra,-orum (n.): campamento. cervus,-i: ciervo. comitium,-i (n.): comicio. consilium,-i (n.): decisión. deus,-i: dios. dominus,-i: señor, amo.

equus,-i: caballo. ferrum,-i (n.): hierro, espada. filius,-i: hijo. forum,-i: (n.): foro. gladius,-i: espada. humus,-i: tierra. ingenium,-i (n.): inteligencia. initium,-i (n.): inicio. iudicium,-i (n.): juicio. legatus,-i: legado, emisario. locus,-i: lugar, ocasión. ludus,-i: juego. magister,magistri: maestro. modus,-i: modo, manera. murus,-i: muralla, muro. numerus,-i: número. oculus,-i: ojo.

oppidum,-i (n.): ciudad fuerte. periculum,-i (n.): peligro. pilum,-i (n.): lanza, jabalina. populus,-i: pueblo. principium,-i (n.): principio. proelium,-i (n.): combate. puer,pueri: niño. regnum,-i (n.): reino. servus,-i: siervo. socius,-i: aliado. somnus,-i: sueño. telum,-i (n.): arma arrojadiza. templum,-i (n.): templo. vallum,-i (n.): empalizada. ventus,-i: viento. verbum,-i (n.): palabra. vir,viri: hombre, varón.

- adjetivos: aequus,-a,-um: igual. altus,-a,-um: alto, profundo. antiquus,-a,-um: antiguo. barbarus,-a,-um: bárbaro. beatus,-a,-um: dichoso, feliz. bonus,-a,-um: bueno. carus,-a,-um: querido. certus,-a,-um: cierto, seguro. clarus,-a,-um: claro, famoso. dexter,-tra,-trum: derecho. doctus,-a,-um: sabio, culto. gratus,-a,-um: grato,agradable. incertus,-a,-um: inseguro. iustus,-a,-um: justo. latus,-a,-um: ancho. liber,-era,-erum: libre.

longus,-a,-um: largo. magnus,-a,-um: grande. malus,-a,-um: malvado. medius,-a,-um: medio. meus,-a,-um: mi, mío. miser,-era,-erum: desgraciado. molestus,-a,-um: molesto. multus,-a,-um: mucho. necessarius,-a,-um: necesario. noster,-tra,-trum: nuestro. novus,-a,-um: nuevo. parvus,-a,-um: pequeño. paucus,-a,-um: poco. perterritus,-a,-um: asustado. publicus,-a,-um: público. pulcher,-chra,-chrum: hermoso.

rarus,-a,-um: raro, escaso. reliquus,-a,-um: restante. Romanus,-a,-um: romano. saevus,-a,-um: cruel. securus,-a,-um: seguro. solus,-a,-um: solitario, solo. strenuus,-a,-um: valiente. stultus,-a,-um: estúpido. suus,-a,-um: su, suyo. tardus,-a,-um: lento, perezoso. tutus,-a,-um:seguro, protegido. tuus,-a,-um: tu, tuyo. verus,-a,-um: verdadero. vester,-tra,-trum: vuestro.

d. EJERCICIOS - declinar en singular y plural:

filius, proelium, humus, aequus. - declinar conjuntamente en singular y plural:

magna castra, doctus agricola, strenuus vir. - escribir en el caso correspondiente:

templum (ac.p.), ager (d.s.), aurum (ab.s.), vir (g.p.). - analizar morfológicamente:

bellum, servi, altorum, parvo.

Page 18: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

18

- analizar morfológica y sintácticamente y traducir: 1.- Puellae fabulas amant. 2.- Aeneas familiam convocabat. 3.- Undae Aeneam, nautas et ancillas terrebant. 4.- Nautae agricolas vexabant. 5.- Lupae insulae incolas terrebant. 6.- Ancilla incolis deae aras monstrat. 7.- Legatus castra movet. 8.- Legatus insulae loca explorat. 9.- Naufragus pelagum timet. 10.- Romani deorum templa auro et argento ornabant. 11.- Dea Troianos admonebat. 12.- Romani Graecos non timebant, sed deos suos amabant. 13.- Graeci Troianos superant et Troiam delent. 14.- Pecuniam semper habemus, sed inimicis pecuniam non damus. 15.- Graeci gladiis Troiae incolas necabant. 16.- Romanus in oppido muros muniebat. 17.- Dominus reginae oppidum ostendit. 18.- Poeta fabulas docet filiis filiabusque. 19.- Numa bellum non gerebat, sed multa templa aedificabat. 20.- Tullus Hostilius Numae succedit. A.- Graeci Troiam delent atque incolas necant. Aeneas oppidum defendit, sed dea Venus1 Aeneam familia et amicis fugere (“huir de... con...”) Troia monet. Castra movent et pelago navigant. Ita in Italiam veniunt. Aeneas in Latio Turnum vincit et oppidum Lavinium condit. B.- Iulus Albam Longam condit. Amulius tyrannus fratrem Numitorem2 et Rheam Silviam patria expellit. Sed Rhea Silvia duos3 filios habet, Romulum Remumque. Pueri cum lupa et postea cum Faustulo vivunt. Romulus et Remus Amulium necant et Romam condunt. Postea Romulus Remum necat et solus4 regnat in Roma. Tullus Hostilius Albam delet. C.- Romanum imperium a Romulo exordium habet. Romulus per multos annos inter romanos solus4 regnat. Populus autem feminas non habet. Itaque Romulus legatos circa vicinos populos mittit, nam cum sabinis amicitiam facere (“hacer”) cupit. D.- Nusquam romanos legatos audiunt. Tum Romulus ad spectaculum ludorum sabinos invitat atque feminas rapit. Propter iniuriam sabini cum romanis bellum committunt. Tum sabinae feminae in proelium irruunt et inter tela a romanis amicitiam rogant his5 verbis: “Sine vobis6 viduae vivemus7”. Tum Romulus et Titus Tatius regnum consociant. Deinde Romulus populum in triginta curias dividit. 1.- Venus: N.sg. sujeto: "Venus" (una diosa). 2.- fratrem Numitorem: Ac.sg. C.D.: "a su hermano Numítor". 3.- duos: Ac.pl. C.D. con filios: "dos". 4.- solus: N.sg. sujeto: "solo". 5.- his: Ab.pl. C.C. con verbis: " con estas". 6.- vobis: Ab.pl. C.C.: "vosotros". 7.- vivemus: futuro. e. VOCABULARIO COMPLEMENTARIO (II) - verbos admoneo,-es,-ere: aconsejar. aedifico,-as,-are: construir.

audio,-is,-ire: oir. committo,-is,-ere: entablar.

condo,-is,-ere: fundar. consocio,-as,-are: asociar.

Page 19: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

19

convoco,-as,-are: convocar. cupio,-is,-ere: desear. defendo,-is,-ere: defender. deleo,-es,-ere: destruir. divido,-is,-ere: dividir. doceo,-es,-ere: enseñar.

expello,-is,-ere: expulsar. exploro,-as,-are: explorar. facio,-is,-ere: hacer. fugio,-is,-ere: huir. gero,-is,-ere: llevar, hacer. invito,-as,-are: invitar. irruo,-is,-ere: irrumpir. mitto,-is,-ere: enviar. moneo,-es,-ere: aconsejar. moveo,-es,-ere: mover. munio,-is,-ire: reforzar. navigo,-as,-are: navegar.

neco,-as,-are: matar. orno,-as,-are: adornar. ostendo,-is,-ere: mostrar. rapio,-is,-ere: raptar. rogo,-as,-are: pedir. succedo,-is,-ere: suceder. terreo,-es,-ere: aterrorizar. venio,-is,-ire: venir, llegar. vexo,-as,-are: maltratar. vinco,-is,-ere: vencer. vivo,-is,-ere: vivir.

- sustantivos Aeneas,-ae: Eneas. Alba Longa,-ae: Alba Longa. Amulius,-i: Amulio. ara,-ae: altar. curia,-ae: curia. exordium,-i: inicio. fabula,-ae: cuento, fábula. familia,-ae: familia. Faustulus,-i: Fáustulo. imperium,-i: poder. inimicus,-i: enemigo.

iniuria,-ae: injuria. Iulus,-i: Julo. Latium,-i: Lacio. Lavinium,-i: Lavinio. lupa,-ae: loba. naufragus,-i: náufrago. Numa,-ae: Numa (Pompilio). pelagus,-i: mar. Remus,-i: Remo. Rhea Silvia,-ae: Rhea Silvia. Romulus,-i: Rómulo.

spectaculum,-i: espectáculo. Titus Tatius,-i: Tito Tatio. Troia,-ae: Troya. Tullus, -i: Tulo (Hostilio). Turnus,-i: Turno. tyrannus,-i: tirano. unda,-ae: ola. vicinus,-i: vecino. vidua,-ae: viuda.

- adjetivos - adverbios Graecus,-a,-um: griego. Sabinus,-am,-um: sabino. triginta: treinta. Troianus,-a,-um: Troyano. - preposiciones a (ab.): de desde. ad (ac.): a, hacia. circa (ac.): alrededor. cum (ab.): con. inter (ac.): entre. per (ac.): a través de. propter (ac.): a causa de. sine (ab.): sin.

deinde: después. nusquam: en ningún lugar. postea: después. tum: entonces. - conjunciones atque: y. autem: y, pero. et: y. ita: así. itaque: en consecuencia. nam: pues. -que: y. sed: pero.

Page 20: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

20

TEMA VI: TERCERA DECLINACIÓN (sustantivos y adjetivos) a. DESINENCIAS

S P Nominativo -s, -ø -es, -a Vocativo -s, -ø -es, -a Acusativo -em,-ø -es, -a Genitivo -is -um/-ium Dativo -i -ibus Ablativo -e -ibus Las subrayadas son desinencias del género neutro en plural. En singular, no se distingue. b. EJEMPLOS - sust. en consonante masc./fem. - sust. en consonante neutro dux (<duc-s) dux duc-em duc-is duc-i duc-e

duc-es duc-es duc-es duc-um duc-ibus duc-ibus

corpus corpus corpus corpor-is corpor-i corpor-e

corpor-a corpor-a corpor-a corpor-um corpor-ibus corpor-ibus

- sust. en -i masc./fem. - sust. en -i neutro hosti-s hosti-s host-em host-is host-i host-e

host-es host-es host-es host-ium host-ibus host-ibus

mare mare mare mar-is mar-i mar-i

mari-a mari-a mari-a mar-ium mar-ibus mar-ibus

- adj. en consonante masc./fem. - adj. en consonante neutro pruden-s pruden-s prudent-em prudent-is prudent-i prudent-e

prudent-es prudent-es prudent-es prudent-ium prudent-ibus prudent-ibus

pruden-s pruden-s pruden-s prudent-is prudent-i prudent-e

prudenti-a prudenti-a prudenti-a prudent-ium prudent-ibus prudent-ibus

- adj. en -i masc./fem. - adj. en -i neutro forti-s forti-s fort-em fort-is fort-i fort-i

fort-es fort-es fort-es fort-ium fort-ibus fort-ibus

forte forte forte fort-is fort-i fort-i

forti-a forti-a forti-a forti-um fort-ibus fort-ibus

Page 21: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

21

c. VOCABULARIO DE LA DECLINACIÓN - sustantivos: amor,-oris: amor. animal,-alis (n.): animal.* arbor,-oris (f.): árbol. aries,-etis: ariete, carnero. ars,artis (f.): arte.* avis,avis (f.): ave.* auris,-is (f.): oreja.* bos,bovis: buey, vaca, toro. Caesar,-aris: César. canis,-is: perro.* caput,-itis (n.): cabeza. carmen,-inis (n.): poema, canto. civis,-is: ciudadano.* civitas,-atis (f.): ciudad. coniux,-iugis: esposa/o,cónyuge. consul,-ulis: cónsul. corpus,-oris (n.): cuerpo. dux,ducis: general, jefe, guía. eques,-itis: jinete. finis,-is: fin, límite.* flumen,-inis (n.): río. foedus,-eris (n.): pacto. frater,-tris: hermano. gens,-ntis (f.): pueblo, raza.* genus,-eris (n.): género. homo,-inis: hombre, persona. hostis,-is: enemigo.* ignis,-is: fuego.*

iter,itineris (n.): camino. ius,iuris (n.): derecho. iuvenis,-is: joven.* iuventus,-utis (f.): juventud. labor,-oris: trabajo, esfuerzo. latus,-eris (n.): lado, costado. legio,-onis (f.): legión. leo,-onis: león. lex,legis (f.): ley. litus,-oris (n.): costa. lux,lucis (f.): luz. mare,-is (n.): mar.* mater,-tris (f.): madre. mens,mentis (f.): mente.* miles,-itis: soldado. moenia,-ium (n.): murallas.* mons,-ntis: monte.* mors,-rtis (f.): muerte. mulier,-eris (f.): mujer. navis,-is (f.): nave.* nix,nivis (f.): nieve. nomen,-inis (n.): nombre. nox,-ctis (f.): noche. oppugnatio,-ionis: ataque. opus,-eris (n.): obra, trabajo. ordo,-inis: orden. ovis,ovis (f.): oveja.* pars,-rtis (f.): parte.*

pastor,-oris: pastor. pax,pacis (f.): paz. pedes,-itis: infante. pes,pedis: pie. piscis,-is: pez.* plebs,-ebis (f.): plebe. pons,-ntis: puente. princeps,-ipis: príncipe. ratio,-onis (f.): razón, cuenta. regio,-ionis (f.): región. rex,regis: rey. rus,ruris (n.): campo. salus,-utis (f.): salvación. senectus,-utis (f.): vejez. senex,senis: viejo, anciano. societas,-atis (f.): alianza. sol,solis: sol. tempus,-oris (n.): tiempo. timor,-ris: temor. turris,-is (f.): torre.* urbs,urbis (f.): ciudad.* uxor,-oris (f.): esposa. vallis,-is (f.): valle.* veritas,-atis (f.): verdad. virgo,-inis (f.): muchacha. virtus,-utis (f.): valor. vis,vis (f.): fuerza,violencia.*

(* gen. pl. en -ium). - adjetivos: amabilis,-e: amable. atrox(atrocis): atroz. audax(audacis): audaz. brevis,-e: breve, corto. celer,-eris,-ere: rápido. civilis,-e: civil. constans(constantis): constante. crudelis,-e: cruel. difficilis,-e: difícil. diligens(diligentis): cuidadoso.

dulcis,-e: amable, agradable. facilis,-e: fácil. familiaris,-e: familiar. felix (felicis): feliz. ferox(ferocis): feroz. fortis,-e: fuerte, valiente. gravis,-e: grave, serio. infelix (infelicis): infeliz. innocens(innocentis): inocente. iuvenis,-e: joven.

levis,-e: ligero, leve. nobilis,-e: noble, patricio. nocens(nocentis): culpable. omnis,-e: todo. popularis,-e: popular. prudens(prudentis): prudente. sapiens(sapientis): sabio. similis,-e: similar, parecido. talis,-e: tal. velox(velocis): veloz.

Page 22: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

22

d. EJERCICIOS - declinar en singular y plural:

miles,-itis; tempus,-oris; omnis,-e. - declinar conjuntamente en singular y plural:

omnis homo, strenuus leo, magnum flumen. - escribir en el caso correspondiente:

lux (ac.p.), consul (d.p.), mare (d.s.), fortis (g.s.). - analizar morfológicamente:

civitatum, civem, facilia, sapientes. - analizar morfológica y sintácticamente y traducir: 1.- Milites magna audacia pugnabunt locumque defendent. 2.- Pauca verba, sed grata, mihi1 dicis. 3.- Vir bonus veritatem semper dicere debet. 4.- Romani milites in oppidi oppugnatione magnos labores tolerabant. 5.- Populi Romani hostes longum bellum movebunt. 6.- Prima luce nostri milites cum hostibus proelium committunt. 7.- Omnes iuvenes proelium committebant. 8.- Hostium magna pars celeriter perveniebat ac brevi tempore proelium fortiter committebat. Campus Martius aequus2 locus erat apud Tiberim, extra Romana moenia. Ibi iuvenes exercitationibus omnium generum corpora firmabant, ibique Romani cives comitia centuriata habebant, quia centuriae ordines militares erant ideoque extra urbem esse3 debebant. Quotannis in campo Martio comitia centuriata consules creabant. Dum milites Romani in castris ambulant neque Germanos timent, magnus numerus hostium castra petit. Romani hostes armatos vident atque arma sumunt, alii4 portas castrorum claudunt, alii4 vallum ascendunt. Germani castra oppugnant. Romani castra defendunt. Milites Romani pila in Germanos iaciunt. Illi5 autem pila in castra non iaciunt, quod vallum nimis altum est, neque vallum ascendunt, quod Romani vallum pilis et gladiis defendunt. Hostes castra non expugnant. Romani portas castrorum aperiunt atque in hostes excurrunt. Barbari perterriti milites nostros vident, arma ad terram iaciunt, terga vertunt atque in magnas silvas fugiunt. 1.- mihi: “a mí”. 2.- aequus: “llano”. 3.- esse: “estar”. 4.- alii ...alii : “unos...otros”. 5.- Illi : “Aquéllos”. e. VOCABULARIO COMPLEMENTARIO (III) - verbos ambulo,-as,-are: andar. aperio,-is,-ire: abrir. ascendo,-is,-ere: subir. claudo,-is,-ere: cerrar. creo,-as,-are: crear, nombrar. debeo,-es,-ere: deber. dico,-is,-ere: decir. excurro,-is,-ere: correr. expugno,-as,-are: conquistar. firmo,-as,-are: confirmar.

iacio,-is,-ere: arrojar. oppugno,-as,-are: atacar. pervenio,-is,-ire: llegar. peto,-is,-ere: pedir, dirigirse. pugno,-as,-are: luchar. sumo,-is,-ere: tomar. verto,-is,-ere: dar la vuelta.

- sustantivos exercitatio,-ionis: ejercicio. tergum,-i: espalda. Tiber,-eris: Tíber. - adjetivos acer,acris,-e: duro, difícil. aequus,-a,-um: igual, llano. armatus,-a,-um: armado. centuriatus,-a,-um:centuriado. Germanus,-a,,-um: Germano.

Page 23: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

23

Martius,-a,-um: de Marte. militaris,-e: militar. noster,-tra,-trum: nuestro. primus,-a,-um: primero. - preposiciones apud (ac.): junto a. extra (ac.): fuera de. in (ac.): a, hacia, contra. (ab.): en.

- adverbios celeriter: rápidamente. fortiter: valientemente. ibi: allí. ideo: por eso. nimis: demasiado. quotannis: cada año. - conjunciones ac: y. dum: mientras. neque: y no, ni. quia: porque. quod: porque.

Page 24: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

24

TEMA VII: PREPOSICIONES Y ADVERBIOS a. PREPOSICIONES - de acusativo . ad: a, hacia, cerca de, junto a, hasta, para, alrededor, según

..valor local: ire ad urbem

..valor temporal: ad vesperum

..valor figurado: ad discendum paratus . adversus, adversum: frente a, hacia, contra

..valor local: adversus civitatem

..valor figurado: adversus deos pietas . ante: antes, delante, antes de

..valor local: ante portam

..valor temporal: ante bellum punicum

..valor figurado: ante me . apud: junto a, en casa de, en

..valor local: apud Laecam

..valor figurado: apud Vergilium . circa, circum, circiter: alrededor de

..valor local: circa Romam

..valor temporal: circa solis occasum

..valor figurado: circa septuaginta milites . cis, citra: del lado de acá

..valor local: citra Iberum flumen . contra: frente a, contra

..valor local: contra Italiam

..valor figurado: contra Rem publicam . erga: hacia, para con

..valor figurado: meus erga te amor . extra: fuera de, excepto

..valor local: extra provinciam

..valor figurado: extra modum . infra: debajo de, después

..valor local: infra caelum

..valor figurado: infra Caesarem

. inter: entre, en medio de, mientras, durante

..valor local: inter me et te

..valor temporal: inter omne tempus . intra: dentro, en, durante

..valor local: intra domum

..valor temporal: intra lucem

..valor figurado: intra modum . iuxta: al lado de, según

..valor local: iuxta te

..valor figurado: iuxta opinionem tuam . ob: delante, por, a causa de

..valor local: ob oculos

..valor figurado: ob eam rem . per: por, a través de, durante, por medio de, en nombre de

..valor local: per Asiam

..valor temporal: per omne aevum

..valor figurado: per amicum meum . post: detrás de, después de

..valor local: post tergum

..valor temporal: post bellum punicum . praeter: a lo largo de, delante, contra, excepto, además

..valor local: praeter flumen

..valor figurado: praeter te, praeter opinionem . prope: cerca de, casi

..valor local: prope oppidum

..valor figurado: prope bellum ventum est . propter: cerca de, por causa de

..valor local: propter oppidum

..valor figurado: propter metum

Page 25: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

25

. secundum: a lo largo de, después de, según, de acuerdo

..valor local: secundum litus

..valor temporal: secundum hunc diem

..valor figurado: secundum Lucam . supra: por encima de, sobre, antes, además de, por encima de

..valor local: supra mensam

..valor temporal: supra hanc memoriam

..valor figurado: supra famam . trans: al otro lado de

..valor local: trans Alpes

. ultra: más allá, después, hasta ..valor local: ultra Iberum ..valor temporal: ultra Augustum ..valor figurado: ultra fidem

. usque ad: hasta

..valor local: usque ad Asiam

..valor temporal: usque ad september . versus: hacia (es anastrófica)

..valor local: Galliam versus

- de ablativo . a,ab: de, del lado de, desde, después de, por

..valor local: a septentrione

..valor temporal: ab urbe condita

..valor figurado: a te accepi, ab omnibus laudatur . coram: en presencia de, ante

..valor local: coram populo . cum: con

..valor local: cum amico

..valor temporal: cum occasu solis

..valor figurado: cum gravitate loquitur . de: de, de lo alto de, después de, durante, sobre

..valor local: de nave desilire

..valor temporal: de nocte

..valor figurado: de amicitia liber

. e,ex: de, desde, después de, a partir de, según, conforme a, por

..valor local: egredere ex urbe

..valor temporal: ex illo die

..valor figurado: vas ex una gemma, e natura vivere . prae: ante, a causa de, en comparación de

..valor local: prae se

..valor figurado: prae dolore nec loqui potuit . pro: delante de, en lo alto de, en lugar de, por, en favor de

..valor local: pro moenibus

..valor figurado: pro consule, pro aris et focis . sine: sin

..valor figurado: sine ira et studio - de acusativo y de ablativo . in ac.: a, hacia, para, contra

..valor local: in Asiam

..valor temporal: in posterum diem

..valor figurado: in septentrionem . sub ac.: bajo, debajo de, hacia

..valor local: sub iugum exercitus missus

..valor temporal: sub lucem

..valor figurado: sub Romani imperium

. in ab.: en

..valor local: in Hispania

..valor temporal: in illo tempore

..valor figurado: in senectute . sub ab.: bajo, debajo de, durante

..valor local: sub aqua

..valor temporal: sub somno

Page 26: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

26

..valor figurado: sub ditione Romani . super ac.: sobre, antes de, por encima de

..valor local: alii super alios incidebant

..valor temporal: super hoc tempus

..valor figurado: super dotem

. super ab.: sobre, hacia ..valor local: fronde super viridi ..valor temporal: nocte super media ..valor figurado: super hac re

- de genitivo

Son falsas preposiciones, en las que el genitivo suele preceder a la preposición. . causa: por causa de

.. honoris causa, purgandi sui causa . gratia: por amor de, por, para

.. Verbi gratia, hominum gratia - de dativo

Es una preposición impropia, más bien un adverbio. . obviam: al encuentro de

.. obviam alicui ire b. ADVERBIOS - derivados de adjetivos

. adjetivos de tres terminaciones. .. en el genitivo singular masculino se sustituye -i por la desinencia -e:

ample: ampliamente longe: largamente

. adjetivos de dos/una terminación. .. en el genitivo singular masculino se sustituye -is por la desinencia -er,-ter,-iter:

acriter: duramente celeriter: rápidamente graviter: gravemente

.. en algunos casos se añade la desinencia -e:

facile: fácilmente (aparece solo, sin ningún sustantivo) - no derivados

Hay muchos. Ésta es una pequeña lista de algunos adverbios habituales: ante,antea: antes noctu: de noche quidem: ciertamente circiter: alrededor omnino: por completo rursus: de nuevo diu: por mucho tiempo paene: casi saepe: a menudo etiam: también parum: poco semper: siempre fere: casi paulo,paulum: poco sic: así (nuestro sí) iam: ya plerumque: generalmente subito: de repente interim: entre tanto post,postea: después tam: tan ita: así procul: lejos tum: entonces multum: mucho prope: cerca una: juntamente non: no propterea: por esto undique: de todas partes

Page 27: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

27

TEMA VIII: CUARTA DECLINACIÓN (sustantivos) a. DESINENCIAS

S P Nominativo -us,-u -us,-ua Vocativo -us,-u -us,-ua Acusativo -um,-u -us,-ua Genitivo -us -uum Dativo -ui -ibus Ablativo -u -ibus Las subrayadas son desinencias del género neutro. b. EJEMPLOS - sustantivo masculino - sustantivo neutro senat-us senat-us senat-um senat-us senat-ui senat-u

senat-us senat-us senat-us senat-uum senat-ibus senat-ibus

corn-u corn-u corn-u corn-us corn-ui corn-u

corn-ua corn-ua corn-ua corn-uum corn-ibus corn-ibus

c. VOCABULARIO DE LA DECLINACIÓN arcus,-us: arco. cantus,-us: canto. consulatus,-us: consulado. cornu,-us (n.): cuerno, ala. domus,-us (f.): casa. equitatus,-us: caballería. exercitus,-us: ejército.

fructus,-us: fruto. gelu,-us (n.): hielo. genu,-us (n.): rodilla. impetus,-us: ataque. magistratus,-us: magistrado. manus,-us (f.): mano, banda. metus,-us: miedo.

occassus,-us: ocaso. ortus,-us: nacimiento. peditatus,-us: infantería. portus,-us: puerto. reditus,-us: vuelta. senatus,-us: senado.

d. EJERCICIOS - declinar en singular y plural:

ortus,-us; genu,-us; exercitus,-us - declinar conjuntamente en singular y plural:

magna manus, fortis peditatus, prudens consulatus. - escribir en el caso correspondiente:

portus (ac.p.), impetus (d.p.), gelu (d.s.), domus (g.s.). - analizar morfológicamente:

exercitibus, cornua, equitatuum, fructui - analizar morfológica y sintácticamente y traducir: 1.- Senatus magnum exercitum in hostes mittet. 2.- Omnes cives magistratibus parebunt. 3.- Naves e portu procedent. 4.- In dextro cornu exercitus equitatum collocabis.

Page 28: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

28

5.- Hostes equitatu peditatuque suo cum exercitu nostro pugnabunt. 6.- In antiquis temporibus reges exercitus ducebant; nunc consules exercituum duces sunt. 7.- Senatus magnos honores tribuet exercitui post reditum in urbem. 8.- Aestate agricolae ab ortu solis usque ad occassum laborant; autumno agricolae fructus percipiunt; hieme vallem nive opertam vident; at vere montes vallesque avium cantu rursus resonant. e. VOCABULARIO COMPLEMENTARIO (IV) - verbos duco,-is,-ere: conducir. pareo,-es,-ere: obedecer. percipio,-is,-ere: percibir. procedo,-is,-ere: avanzar. resono,-as,-are: resonar. tribuo,-is,-ere: atribuir.

- sustantivos aestas,-atis: verano. hiems,hiemis: invierno. honos,-oris: honor. ver,veris: primavera. - adjetivo opertus,-a,-um: cubierto.

- preposiciones ab (ab.): de, desde. e (ab.): de, desde. usque ad (ac.): hasta. - adverbios nunc: ahora. rursus: de nuevo. - conjunción at: pero.

Page 29: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

29

TEMA IX: QUINTA DECLINACIÓN (sustantivos) a. DESINENCIAS

S P Nominativo -es -es Vocativo -es -es Acusativo -em -es Genitivo -ei -erum Dativo -ei -ebus Ablativo -e -ebus b. EJEMPLOS di-es di-es di-es di-es di-em di-es di-ei di-erum di-ei di-ebus di-e di-ebus c. VOCABULARIO DE LA DECLINACIÓN acies,-ei (f.):línea de batalla. dies,-ei (m. y f.): día, fecha. fides,-ei (f.): confianza. meridies,-ei: mediodía. res,rei (f.): cosa, asunto,... res adversae: cosas desfavorables, desgracias. res familiaris: patrimonio.

res frumentaria: abastecimiento de trigo. res gestae: hazañas, gestas. res novae: novedades, revolución (política). res publica: República. res secundae: cosas favorables, prosperidad. series,-ei (f.): serie,sucesión. spes,-ei: esperanza.

d. EJERCICIOS - declinar en singular y plural:

spes, acies. - declinar conjuntamente en singular y plural:

bona fides, series longa, felix dies. - escribir en el caso correspondiente:

res (ac.s.), meridies (d.s.), acies (g.s.), spes (v.s.). - analizar morfológicamente:

acie, meridiem, dierum, res. - analizar morfológica y sintácticamente y traducir: 1.- Res publica est res populi. 2.- Omnium rerum principia parva sunt. 3.- Rem publicam defendamus, milites. 4.- Catilina homo est sine re familiari, sine fide, sine spe. 5.- Annus est longa series dierum et noctium. 6.- Multos dies in armis exercitus est.

Page 30: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

30

TEMA X: GRADOS DEL ADJETIVO a. COMPARATIVO - de inferioridad

Se establecen dos términos de los que el primero es inferior en una determinada cualidad (adjetivo) al segundo. El adjetivo siempre concuerda en caso, género y número con el primer término y, en este caso, también con el segundo. La expresión es: minus ... quam

Antonius minus altus est quam Paulus. Tua villa minus pulchra est quam mea (villa). Meae urbis templum minus novum est quam tuae (urbis templum). Habeo arborem minus altam quam tuam (arborem).

- de igualdad

Se establecen dos términos iguales en una determinada cualidad (adjetivo). El adjetivo siempre concuerda en caso, género y número con el primer término y, en este caso, también con el segundo. La expresión es: tam ... quam

Antonius tam altus est quam Paulus. Tua villa tam pulchra est quam mea (villa). Meae urbis templum tam novum est quam tuae (urbis templum). Habeo arborem tam altam quam tuam (arborem).

- de superioridad

Se establecen dos términos de los que el primero es superior en una determinada cualidad (adjetivo) al segundo. Hay tres formas de expresarlo:

. El adjetivo concuerda en caso, género y número con el primer término y también con el segundo. La expresión es:

magis ... quam

Antonius magis altus est quam Paulus. Tua villa magis pulchra est quam mea (villa). Meae urbis templum magis novum est quam tuae (urbis templum). Habeo arborem magis altam quam tuam (arborem).

. Con los sufijos -ior (masculino y femenino) / -ius (neutro), añadidos a la raíz del adjetivo, que se convierte en uno de dos terminaciones. El adjetivo concuerda en caso, género y número con el primer término, pero el segundo va en ablativo.

Antonius altior est Paulo. Tua villa pulchrior est mea (villa). Meae urbis templum novius est tuae (urbis templo). Habeo arborem altiorem tua (arbore).

. Con los sufijos -ior (masculino y femenino) / -ius (neutro), añadidos a la raíz del adjetivo, pero utilizando también la conjunción quam. El adjetivo concuerda en caso,

Page 31: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

31

género y número con el primer término, y también con el segundo. Antonius altior est quam Paulus. Tua villa pulchrior est quam mea (villa). Meae urbis templum novius est quam tuae (urbis templum). Habeo arborem altiorem quam tuam (arborem).

b. SUPERLATIVO - con sufijo.

Es la manera más corriente. A la raíz del adjetivo se le añade el sufijo: -issim-us, -a, -um. El adjetivo se convierte en uno de tres terminaciones.

altus, alt-issim-us, -a, -um novus, novissimus, -a, -um Hay dos excepciones: . los que acaban en -er, hacen el sufijo -errim-us, -a, -um:

pulcher, pulcherrimus, -a, -um pauper, pauperrimus, -a, -um . los que acaban en -il- , hacen el sufijo -illim -us, -a, -um:

facilis, facillimus, -a, -um - sin sufijo.

Es menos corriente. El adjetivo va acompañado del adverbio maxime (o minime). maxime altus, -a, -um maxime pauper, -a, -um maxime facilis, -e minime doctus, -a, -um

- tipos: . absoluto: expresa la cualidad en grado sumo:

Antonius altissimus est. / Iulia pauperrima est. . relativo: expresa la cualidad en grado sumo, pero en relación con otros términos, que se ponen en caso genitivo o con las preposiciones ex (ab.) o inter (ac.):

Antonius altissimus est omnium hominum. Iulia pauperrima est ex mulieribus. Meae civitatis dux doctissimus est inter homines.

c. EJERCICIOS 1.- Aestate, noctes breviores sunt quam dies; hieme, longiores. 2.- Nihil est homini dulcius libertate; nihil carius quam patria; nihil est amabilius virtute. 3.- Vergilius poeta tam clarus est quam Homerus. 4.- Melius est canis vivus leone mortuo. 5.- Hasdrubal tam fortis est quam Hannibal nec minus audax. 6.- Luce sunt clariora nobis1 omnia tua consilia. 7.- Amicus magis necessarius quam ignis et aqua est. 8.- Hieme dies brevissimi sunt, aestate longissimi. 9.- Omnium Gallorum fortissimi sunt Belgae. 10.- Saturnus, saevissimus patrum (e patribus, inter patres), filios suos vorabat. 11.- Ex omnibus floribus pulcherrima rosa est. 12.- Mens hominum omnium rerum celerrima est. 13.- Ex omnibus Gallis fortissimi et bellicosissimi sunt Belgae. 14.- Pulcherrima carmina scribebat Horatius. 15.- Meliores, prudentiores, constantiores nos2 tempus faciet. 1.- nobis: dat. plural, "a nosotros". 2.- nos: acus. plural, "nos".

Page 32: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

32

d. VOCABULARIO COMPLEMENTARIO (VI) - verbos scribo,-is,-ere: escribir. voro,-as,-are: devorar. - sustantivos aestas,-atis: verano. Belgae,-arum: los Belgas. flos,-oris: flor. Galli,-orum: los Galos. Hannibal,-alis: Aníbal. Hasdrubal,-alis: Asdrúbal. hiems,-emis: invierno. Homerus,-i: Homero. Horatius,-i: Horacio. libertas,-atis: libertad. Saturnus,-i: Saturno. Vergilius,-i: Virgilio. - adjetivos bellicosus,-a,-um: belicoso. mortuus,-a,-um: muerto. vivus,-a,-um: vivo.

- adverbios magis: más. minus: menos. nihil: nada. tam: tan. - preposiciones e/ex (ab.): de, desde. - conjunciones nec: y no, ni (= neque). quam: que (comparativa).

Page 33: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

33

TEMA XI: PRONOMBRES (I) a. PERSONALES

1ª PERS. 2ª PERS. 3ª PERS. S P S P S P

Nominativo ego nos tu vos --- --- Vocativo --- --- tu vos --- --- Acusativo me nos te vos se se Genitivo mei nostrum1 tui vestrum2 sui sui Dativo mihi nobis tibi vobis sibi sibi Ablativo me nobis te vobis se se 1.- o nostri. 2.- o vestri. b. POSESIVOS - 1ª PERSONA: meus, mea, meum / noster, nostra, nostrum - 2ª PERSONA: tuus, tua, tuum / vester, vestra, vestrum - 3ª PERSONA: suus, sua, suum / suus, sua, suum c. VOCABULARIO ego: yo. nos: nosotros, nosotras.

se: él, ella, ellos, ellas. tu: tú.

vos: vosotros, vosotras.

d. EJERCICIOS 1.- Nos neque aurum neque argentum habebimus, sed nos aurum et argentum numquam vincent. 2.- Nostri in suis agris adversariorum copias viderant. 3.- Tua dicta mihi grata fuerunt, sed facta mihi non placuerunt. 4.- Strenui viri vobis pauca dixerunt multaque egerunt. 5.- Raras epistulas ad me misisti, amice; tardus esse non debes; amicorum epistulae magnam laetitiam mihi important: inter nos saepe scribere debemus; ita minus molesta mihi absentia erit, et ego tibi semper gratus ero. e. VOCABULARIO COMPLEMENTARIO (VII) - verbos ago,-is,-ere,egi,actum: hacer, llevar. debeo,-es,-ere,debui,debitum: deber. dico,-is,-ere,dixi,dictum: decir. habeo,-es,-ere,habui,habitum: tener. importo,-as,-are,-avi,-atum: importar, causar. placeo,-es,-ere,placui,placitum: placer, gustar. scribo,-is,-ere,scripsi,scriptum: escribir. video,-es,-ere,vidi,visum: ver. vinco,-is,-ere,vici,victum: vencer.

- sustantivos absentia,-ae: ausencia. dictum,-i: dicho. factum,-i: hecho. - adverbios saepe: a menudo.

Page 34: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

34

TEMA XII: PRONOMBRES (II) a. DEMOSTRATIVOS - HIC HAEC HOC

S P M F N M F N

Nominativo Hic Haec Hoc Hi Hae Haec Vocativo Hic Haec Hoc Hi Hae Haec Acusativo Hunc Hanc Hoc Hos Has Haec Genitivo HUIUS Horum Harum Horum Dativo HUIC HIS Ablativo Hoc Hac Hoc HIS - ISTE ISTA ISTUD

S P M F N M F N

Nominativo Iste Ista Istud Isti Istae Ista Vocativo Iste Ista Istud Isti Istae Ista Acusativo Istum Istam Istud Istos Istas Ista Genitivo ISTIUS Istorum Istarum Istorum Dativo ISTI ISTIS Ablativo Isto Ista Isto ISTIS - ILLE ILLA ILLUD

S P M F N M F N

Nominativo Ille Illa Illud Illi Illae Illa Vocativo Ille Illa Illud Illi Illae Illa Acusativo Illum Illam Illud Illos Illas Illa Genitivo ILLIUS Illorum Illarum Illorum Dativo ILLI ILLIS Ablativo Illo Illa Illo ILLIS b. FÓRICO - IS EA ID

S P M F N M F N

Nominativo Is Ea Id Ei,Ii,I Eae Ea Vocativo Is Ea Id Ei,Ii,I Eae Ea Acusativo Eum Eam Id Eos Eas Ea Genitivo EIUS Eorum Earum Eorum Dativo EI EIS,IIS Ablativo Eo Ea Eo EIS,IIS c.- ENFÁTICOS O INTENSIVOS - IDEM EADEM IDEM

Page 35: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

35

S P

M F N M F N Nominativo Idem Eadem Idem Eidem1 Eaedem Eadem Vocativo Idem Eadem Idem Eidem1 Eaedem Eadem Acusativo Eundem Eandem Idem Eosdem Easdem Eadem Genitivo EIUSDEM Eorundem Earundem Eorundem Dativo EIDEM EISDEM,IISDEM Ablativo Eodem Eadem Eodem EISDEM,IISDEM 1.- También iidem e idem. - IPSE IPSA IPSUM

S P M F N M F N

Nominativo Ipse Ipsa Ipsum Ipsi Ipsae Ipsa Vocativo Ipse Ipsa Ipsum Ipsi Ipsae Ipsa Acusativo Ipsum Ipsam Ipsum Ipsos Ipsas Ipsa Genitivo IPSIUS Ipsorum Ipsarum Ipsorum Dativo IPSI IPSIS Ablativo Ipso Ipsa Ipso IPSIS d. VOCABULARIO hic,haec,hoc: éste / este. idem,eadem,idem: él mismo / el mismo. ille,illa,illud: aquél / aquel.

ipse,ipsa,ipsum: él mismo / el mismo. is,ea,id: éste: éste, ése / este, ese. iste,ista,istud: ése / ese.

e.- EJERCICIOS 1.- Hi omnes lingua, institutis, legibus inter se differunt. 2.- Caesar ipse in Italiam magnis itineribus contendit. 3.- His rebus suam rem familiarem auxerat. 4.- Senatus haec intellegit, consul videt, hic tamen vivit. 5.- Fuit quondam in hac Re publica ista virtus. 6.- Hunc ducem huius belli sine controversia vicimus. 7.- Veritas se ipsa defendet. 8.- Severitatem res ipsa flagitat. 9.- Eorum finis initium capit a flumine Rhodano. 10.- Mataron a estos soldados en aquella batalla. 11.- Viven en esa República. Viriatus omnes Lusitaniae incolas his verbis ad pugnam incitavit: “Ad iustum bellum vos convoco, Lusitani. Diu Romani hanc nostram terram vexaverunt. Sed ego auxilio deorum vos et civitates nostras ab illis liberabo. Hoc nobis facile erit, nam illi, ignari horum locorum, in magno periculo sunt”. f. VOCABULARIO COMPLEMENTARIO (VIII) - verbos augeo,-es,-ere,auxi,auctum: aumentar.

Page 36: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

36

capio,-is,-ere,cepi,captum: coger. contendo,-is,-ere,contendi,contentum: dirigirse. defendo,-is,-ere,defendi,defensum: defender. differo,differs,differre,distuli,dislatum: diferenciarse. flagito,-as,-are,-avi,-atum: demandar. incito,-as,-are,-avi,-atum: incitar. intellego,-is,-ere,intellegi,intellectum: comprender. libero,-as,-are,-avi,-atum: liberar. vexo,-as,-are,-avi,-atum: maltratar. vivo,-is,-ere,vixi,vivum: vivir.

- sustantivos controversia,-ae: lucha. institutum,-i: institución. Lusitania,-ae: Lusitania. periculum,-i: peligro. Rhodanus,-i: Ródano. severitas,-atis: severidad. Viriatus,-i: Viriato. - adjetivos ignarus,-a,-um: desconocedor. Lusitanus,-a,-um: Lusitano. - adverbios diu: largo tiempo. quondam: en otro tiempo. tamen: sin embargo.

Page 37: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

37

TEMA XIII: PRONOMBRES (III) a. RELATIVO/INTERROGATIVO/INDEFINIDO - QUI,QUIS QUAE QUOD,QUID

S P M F N M F N

Nominativo qui, quis quae quod,quid qui quae quae Vocativo qui, quis quae quod,quid qui quae quae Acusativo quem quam quod,quid quos quas quae Genitivo CUIUS quorum quarum quorum Dativo CUI QUIBUS Ablativo quo qua quo QUIBUS b. INDEFINIDOS - QUI,QUIS QUAE,QUA QUOD,QUID Se declina como el relativo/interrogativo. El N/V.S.F. puede ser qua. - ALIQUIS,ALIQUI ALIQUA ALIQUOD,ALIQUID Se declina como el anterior, pero con el prefijo ali- delante, con esta excepción: el N/V.S.F. es aliqua. - QUIDAM,QUAEDAM,QUODDAM/QUIDDAM Se declina como el anterior, pero con el sufijo -dam detrás. - ULLUS ULLA ULLUM

S P M F N M F N

Nominativo ullus ulla ullum ulli ullae ulla Vocativo ullus ulla ullum ulli ullae ulla Acusativo ullum ullam ullum ullos ullas ulla Genitivo ULLIUS ullorum ullarum ullorum Dativo ULLI ULLIS Ablativo ullo ulla ullo ULLIS - NULLUS NULLA NULLUM Se declina como el anterior, pero con el prefijo n- delante. - ALTER ALTERA ALTERUM

S P M F N M F N

Nominativo alter altera alterum alteri alterae altera Vocativo alter altera alterum alteri alterae altera Acusativo alterum alteram alterum alteros alteras altera Genitivo ALTERIUS alterorum alterarum alterorum Dativo ALTERI ALTERIS Ablativo altero altera altero ALTERIS

Page 38: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

38

- ALIUS ALIA ALIUD

S P M F N M F N

Nominativo alius alia aliud alii aliae alia Vocativo alius alia aliud alii aliae alia Acusativo alium aliam aliud alios alias alia Genitivo ALTERIUS aliorum aliarum aliorum Dativo ALTERI ALIIS Ablativo alio alia alio ALIIS c. NUMERALES NÚMERO CARDINAL ORDINAL 1 I 2 II 3 III 4 IV o IIII 5 V 6 VI 7 VII 8 VIII 9 IX o VIIII 10 X 11 XI 12 XII 13 XIII 14 XIV 15 XV 16 XVI 17 XVII 18 XVIII 19 XIX 20 XX 30 XXX 40 XL 50 L 60 LX 70 LXX 80 LXXX 90 XC 100 C 200 CC 300 CCC 400 CD 500 D 600 DC 700 DCC 800 DCCC 900 CM

1.000 M UNUS,UNA,UNUM DUO,DUAE,DUO TRES,TRIA quattuor quinque sex septem octo novem decem undecim duodecim tredecim quattuordecim quindecim sedecim septendecim duodeviginti undeviginti viginti triginta quadraginta quinquaginta sexaginta septuaginta octoginta nonaginta centum ducenti,-ae,-a trecenti,-ae,-a quadringenti,-ae,-a quingenti,-ae,-a sescenti,-ae,-a septingenti,-ae,-a octingenti,-ae,-a nongenti,-ae,-a

Page 39: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

39

mille primus,-a,-um secundus,-a,-um tertius,-a,-um quartus,-a,-um quintus,-a,-um sextus,-a,-um septimus,-a,-um octavus,-a,-um nonus,-a,-um decimus,-a,-um undecimus,-a,-um duodecimus,-a,-um tertius decimus,-a,-um quartus decimus,-a,-um quintus decimus,-a,-um sextus decimus,-a,-um septimus decimus,-a,-um duodevicesimus,-a,-um undevicesimus,-a,-um vicesimus,-a,-um trecesimus,-a,-um quadragesimus,-a,-um quinquagesimus,-a,-um sexagesimus,-a,-um septuagesimus,-a,-um octogesimus,-a,-um nonagesimus,-a,-um centesimus,-a,-um ducentesimus,-a,-um trecentesimus,-a,-um quadringentesimus,-a,-um quingentesimus,-a,-um sescentesimus,-a,-um septingentesimus,-a,-um octingentesimus,-a,-um nongentesimus,-a,-um millesimus,-a,-um

d. Declinación de UNUS, DUO y TRES.

M F N M F N Nominativo unus una unum duo duae duo Vocativo unus una unum duo duae duo Acusativo unum unam unum duos duas duo Genitivo UNIUS duorum duarum duorum Dativo UNI duobus duabus duobus Ablativo uno una uno duobus duabus duobus

M/F N

Page 40: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

40

Nominativo tres tria Vocativo tres tria Acusativo tres tria Genitivo TRIUM Dativo TRIBUS Ablativo TRIBUS 1.- unus también es un indefinido. e. ORACIÓN DE RELATIVO

Las oraciones de relativo acompañan a un nombre (o pronombre) de la oración principal, que se llama antecedente. Por tanto, desempeñan la misma función que un adjetivo. - pronombres relativos.

Todo pronombre relativo tiene el mismo género y número que el nombre al que representa. El caso puede o no coincidir, dependiendo de las funciones que cada uno haga en su oración:

Venit puer qui frater tuus est. / Video puerum qui frater tuus est S S CD S

En el primer ejemplo, ambos son masculinos y singulares, y además, como son sujetos de sus respectivas oraciones, también son nominativos. Pero en el segundo, concuerdan en género y número, pero sus funciones son distintas, por lo que uno es acusativo (antecedente) y otro es nominativo (relativo). - adjetivos relativos.

A veces el antecedente se repite en la oración subordinada, con lo que el relativo deja de ser pronombre y se convierte en adjetivo:

Vident navem, quae appropinquat / Vident navem, quae navis appropinquat (“Ven una nave que se acerca”) (“Ven una nave, la cual nave se acerca”)

Para traducir estas expresiones, el antecedente es conveniente sacarlo fuera de la oración subordinada. - adverbios relativos.

Los adverbios relativos son cuatro: ubi, unde, qua y quo (donde, de donde, por donde y adonde). También sirven como interrogativos. Normalmente el antecedente de estas oraciones es una palabra que indique “lugar”:

Mons, unde copiae descenderant, altissimus erat. Civitas, ubi habitat, pulcherrima est.

- modo del verbo.

El modo verbal en las oraciones de relativo es el indicativo. A veces, puede aparecer el subjuntivo por diversos motivos, pero el principal es que la oración de relativo expresa un valor añadido, normalmente finalidad:

Caesar legatos misit, qui pacem peterent (“César envió mensajeros, que pidieran la paz / para que pidieran la paz”).

- relativo coordinativo.

En ocasiones, después de una pausa fuerte (normalmente un punto), aparece un relativo

Page 41: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

41

sin que haya un antecedente expreso, aunque sí se refiere a alguna palabra de la oración anterior. En estos casos, el relativo no introduce una oración subordinada:

Hostes castra appropinquant. Quod Caesar cognoscit et... (“Los enemigos se acercan al campamento. Pero César conoce esto y...”) La traducción de este tipo de relativo se hace con un demostrativo, acompañado, si se

quiere, de una conjunción coordinante. f. VOCABULARIO aliquis,aliqua,aliquid: alguien, algo. alius,alia,aliud: uno...otro...otro (de varios). alter,altera,alterum: uno...otro (de dos). nullus,nulla,nullum: nadie, ninguno, nada. qui/quis (ind.): alguien, alguno, algo.

qui,quae,quod (rel.): quien, que. quidam (ind.): alguien, alguno, algo. quis,quae,quid (int.): quién, qué. ullus,ulla,ullum: alguien, algo.

g. EJERCICIOS 1.- Diligens agricola serit arbores, quarum fructus ipse numquam aspiciet. 2.- Civitas popularis est illa, in qua omnia in populo sunt. 3.- Est in Hercinia silva bos cervi figura, in cuius fronte, inter aures, unum cornum exsistit. 4.- Hic puer idem est, de quo tibi dixi. 5.- Navis, quae in flumine magna est, in mari parvula est. 6.- Levis est Fortuna: cito reposcit id quod dedit. 7.- Homo, cuius filius sum, meus pater est. 8.- Phidias Minervae simulacrum fecit, quo ornavit templum, quod Athenienses illi deae sacraverant. Algunos reyes de Roma Post Romulum Numa Pompilius Romae regnavit, qui Sabinus erat et insignis iustitia, pietate ac sapientia. Bellum nullum omni tempore gessit, sed omnem curam in legibus et rebus divinis posuit. Annum divisit in decem menses et multa templa Romae aedificavit. Huic Tullus Hostilius successit, qui multos populos vicinos vicit. Urbem auxit et curiam senatui fecit, quam a nomine eius Curiam Hostiliam appellaverunt. Gayo Mucio Porsennae exercitus urbem Romam obsidebat castraque prope eam posuerat. Iuvenis quidam, nomine Caius Mucius, urbem clam reliquit atque in castra hostium intravit. Porsennam necare cupiebat, sed errore eius scribam interfecit. Etrusci statim Mucium comprehenderunt, at ille sine ullo timore haec verba Porsennae regi dixit: “Tuam necem frustra temptavi, sed omnis iuventus Romana idem post me temptabit”. Mox dexteram suam in igne posuit: ita regi Romanam doloris patientiam ostendit. h. VOCABULARIO COMPLEMENTARIO (IX) - verbos aedifico,-as,-are,-avi,-atum: edificar. appello,-as,-are,-avi,-atum: llamar.

aspicio,-is,-ere,-pexi,-pectum: ver comprehendo,-is,-ere,-hendi,-hensum: coger. cupio,-is,-ere,cupivi,cupitum: desear.

Page 42: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

42

divido,-is,-ere,divisi,divisum: dividir. do,das,dare,dedi,datum: dar. exsisto,-is,-ere,exstiti: surgir. facio,-is,-ere,feci,factum: hacer. interficio,-is,-ere,-feci,-fectum: matar. intro,-as,-are,-avi,-atum: entrar. obsideo,-es,-ere,obsedi,obsessum: asediar. orno,-as,-are,-avi,-atum: adornar. ostendo,-is,-ere,ostendi,ostensum: mostrar. pono,-is,-ere,posui,positum: poner. relinquo,-is,-ere,reliqui,relictum: dejar. reposco,-is,-ere: reclamar. sacro,-as,-are,-avi,-atum:consagrar sero,-is,-ere,sevi,satum: sembrar. succedo,-is,-ere,successi,successum: suceder. tempto,-as,-are,-avi,-atum: intentar.

- sustantivos Athenienses,-ium: Atenienses. Caius,-i: Gayo. dolor,-ris: dolor. error,-ris: error. Fortuna,-ae: Fortuna. frons,-ntis: frente. Hercinia,-ae: Hercinia. Hostilia,-ae: Hostilia. Minerva,-ae: Minerva. Mucius,-i: Mucio. nex,necis: muerte. patientia,-ae: paciencia, tolerancia. Phidias,-ae: Fidias. pietas,-atis: piedad. Porsenna,-ae: Porsena (un rey). simulacrum,-i: estatua. - adjetivos diligens,-entis: diligente. divinus,-a,-um: divino. Etruscus,-a,-um: Etrusco. insignis,-e: insigne, destacado. parvulus,-a,-um: pequeñito. popularis,-e: popular. unus,-a,-um: uno. - adverbio cito: rápidamente. clam: ocultamente. frustra: en vano. mox: luego. statim: inmediatamente. - preposiciones post (ac.): después de. prope (ac.): cerca de.

Page 43: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

43

TEMA XIV: CONJUGACIÓN a. TEMAS - de presente.

Dado por las tres primeras palabras del enunciado, está compuesto por la raíz + vocal temática. Hay cuatro:

. en -a-: amo,amas,amare (am-a-).

. en -e-: moneo,mones,monere (mon-e-).

. en consonante: dico,dicis,dicere (dic-).

. en -i-: audio,audis,audire (aud-i-). Un quinto grupo lo forman los verbos en -i-, que no se repite en toda la conjugación: la “conjugación mixta”.

Con este tema se forman los tiempos del infectum y algunas formas o modos no personales.

- de perfecto. Viene dado por la cuarta palabra del enunciado. Hay cuatro tipos: . sigmático: añade a la raíz de presente -s- (puede producir alteraciones fonéticas): dix-i. . reduplicado: repite parte de la raíz de presente: momord-i (mordeo). . alternancia: la vocal de la raíz de presente se alarga, o se cambia y se alarga: fec-i (facio). . en -u- / -v-: se añade a la raíz de presente: audiv-i (audio), amav-i (amo), habu-i (habeo). Con este tema se forman los tiempos del perfectum y algunos modos no personales.

- de supino. Viene dada por la quinta palabra del enunciado. Forma participios. Hay dos tipos: . en -t-: se añade a la raíz de presente: amat-um (amo), audit-um (audio). . en -s-: se añade a la raíz de presente: miss-um (mitto), mors-um (mordeo).

b. MODOS - personales: indicativo, subjuntivo e imperativo. - no personales: infinitivo, gerundio, participio y supino. c. TIEMPOS - en indicativo:

. infectum: presente, pret. imperfecto y fut. imperfecto.

. perfectum: pret. perfecto, pret. plusc. y fut. perfecto. - en subjuntivo:

. infectum: presente y pretérito imperfecto.

. perfectum: pret. perfecto y pret. pluscuamperfecto. - en imperativo:

. infectum: presente y futuro. d. DESINENCIAS

activas pasivas pret.perf. imperativo 1ª pers. -m/-o1 -r -i

sg. 2ª pers. -s -ris/-re -isti --- 3ª pers. -t -tur -it 1ª pers. -mus -mur -imus

pl. 2ª pers. -tis -mini -istis -te 3ª pers. -nt -ntur -erunt/-ere

1.- -o se emplea para el presente de indicativo y el futuro imperfecto de indicativo de algunos verbos regulares.

Page 44: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

44

e. SUFIJOS TEMPORALES-MODALES

indicativo subjuntivo presente ---- -a- (-e- en la 1ª conj.) pret. imp. -ba- -re- fut. imp. (1ª/2ª conj.) -bi- (-bo 1ª sg./-bu- 3ª pl.)

(3ª/4ª conj.) -e- (-a- 1ª sg.) pret. perf. desinencias -eri- pret. plusc. -era- -isse- fut. perf. -eri- (-ero 1ª sg.) TEMA XV: VERBO SUM

Page 45: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

45

a. CONJUGACIÓN

INFECTUM INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO

PRESENTE sum sim es sis es est sit sumus simus estis sitis este sunt sint

PRET. IMPERF. eram essem

eras esses erat esset eramus essemus eratis essetis erant essent

FUT. IMPERF. ero

eris esto erit esto erimus eritis estote erunt sunto

PERFECTUM

PRET. PERF. fui fuerim fuisti fueris fuit fuerit fuimus fuerimus fuistis fueritis fuerunt/fuere fuerint

PRET. PLUSC. fueram fuissem

fueras fuisses fuerat fuisset fueramus fuissemus fueratis fuissetis fuerant fuissent

FUT. PERF. fuero

fueris fuerit fuerimus fueritis fuerint

Page 46: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

46

INFINITIVOS

PRESENTE PERFECTO FUTURO ACTIVA esse fuisse futurum,-am,-um esse

PARTICIPIO futurus,-a,-um

b. TRADUCCIÓN

El verbo sum siempre se traduce por Aexistir@. Cogito, ergo sum (“Pienso, luego existo”)

Pero también puede traducirse por: - “ser”, cuando en la oración aparece un atributo: Puer altus est (“El niño es alto”). - “estar”, cuando aparece un lugar “en donde”: Milites in castris sunt (“Los soldados están en el campamento”). - “ser propio de”, con un genitivo: Virorum est labores tolerare (“Es propio de hombres soportar los sufrimientos”). - “tener”, con un dativo: Gladius mihi est (“Yo tengo una espada”). - “servir de, proporcionar, causar”, con dos dativos: Adventus tuus mihi gaudio erit (“Tu llegada me causará alegría”). c. EJERCICIOS 1.- Caesari multae naves erant. 2.- Mihi nomen est Marcus. 3.- Germanis hi mores erant. 4.- Beluarum est voluptates virtuti praeponere. 5.- Vestra verba magno solatio nobis fuerunt. 6.- Sunt multi qui vitam miseram agunt. TEMA XVI: 1ª CONJUGACIÓN (amo,amas,amare,amavi,amatum)

Page 47: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

47

a.- VOZ ACTIVA

INFECTUM INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO

PRESENTE amo amem amas ames ama amat amet amamus amemus amatis ametis amate amant ament

PRET. IMPERF. amabam amarem

amabas amares amabat amaret amabamus amaremus amabatis amaretis amabant amarent

FUT. IMPERF. amabo

amabis amato amabit amato amabimus amabitis amatote amabunt amanto

PERFECTUM

PRET. PERF. amavi amaverim amavisti amaveris amavit amaverit amavimus amaverimus amavistis amaveritis amaverunt/amavere amaverint

PRET. PLUSC. amaveram amavissem

amaveras amavisses amaverat amavisset amaveramus amavissemus amaveratis amavissetis amaverant amavissent

FUT. PERF. amavero

amaveris amaverit amaverimus amaveritis amaverint

b.- VOZ PASIVA

INFECTUM

Page 48: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

48

INDICATIVO SUBJUNTIVO PRESENTE amor amer

amaris ameris amatur ametur amamur amemur amamini amemini amantur amentur

PRET. IMPERF. amabar amarer

amabaris amareris amabatur amaretur amabamur amaremur amabamini amaremini amabantur amarentur

FUT. IMPERF. amabor

amaberis amabitur amabimur amabimini amabuntur

PERFECTUM PRET. PERF. amatus,-a,-um sum amatus,-a,-um sim

amatus,-a,-um es amatus,-a,-um sis amatus,-a,-um est amatus,-a,-um sit amati,-ae,-a sumus amati,-ae,-a simus amati,-ae,-a estis amati,-ae,-a sitis amati,-ae,-a sunt amati,-ae,-a sint

PRET. PLUSC. amatus,-a,-um eram amatus,-a,-um essem

amatus,-a,-um eras amatus,-a,-um esses amatus,-a,-um erat amatus,-a,-um esset amati,-ae,-a eramus amati,-ae,-a essemus amati,-ae,-a eratis amati,-ae,-a essetis amati,-ae,-a erant amati,-ae,-a essent

FUT. PERF. amatus,-a,-um ero

amatus,-a,-um eris amatus,-a,-um erit amati,-ae,-a erimus amati,-ae,-a eritis amati,-ae,-a erint

TEMA XVII: 2ª CONJUGACIÓN (moneo,mones,monere,monui,monitum)

Page 49: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

49

a.- VOZ ACTIVA

INFECTUM INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO

PRESENTE moneo moneam mones moneas mone monet moneat monemus moneamus monetis moneatis monete monent moneant

PRET. IMPERF. monebam monerem

monebas moneres monebat moneret monebamus moneremus monebatis moneretis monebant monerent

FUT. IMPERF. monebo

monebis moneto monebit moneto monebimus monebitis monetote monebunt monento

PERFECTUM

PRET. PERF. monui monuerim monuisti monueris monuit monuerit monuimus monuerimus monuistis monueritis monerunt/monuere monuerint

PRET. PLUSC. monueram monuissem

monueras monuisses monuerat monuisset monueramus monuissemus monueratis monuissetis monuerant monuissent

FUT. PERF. monuero

monueris monuerit monuerimus monueritis monuerint

b.- VOZ PASIVA

Page 50: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

50

INFECTUM INDICATIVO SUBJUNTIVO

PRESENTE moneor monear moneris monearis monetur moneatur monemur moneamur monemini moneamini monentur moneantur

PRET. IMPERF. monebar monerer

monebaris monereris monebatur moneretur monebamur moneremur monebamini moneremini monebantur monerentur

FUT. IMPERF. monebor

moneberis1 monebitur monebimur monebimini monebuntur

1.- -i- en contacto con -r- evoluciona a -e-.

PERFECTUM PRET. PERF. monitus,-a,-um sum monitus,-a,-um sim

monitus,-a,-um es monitus,-a,-um sis monitus,-a,-um est monitus,-a,-um sit moniti,-ae,-a sumus moniti,-ae,-a simus moniti,-ae,-a estis moniti,-ae,-a sitis moniti,-ae,-a sunt moniti,-ae,-a sint

PRET. PLUSC. monitus,-a,-um eram monitus,-a,-um essem

monitus,-a,-um eras monitus,-a,-um esses monitus,-a,-um erat monitus,-a,-um esset moniti,-ae,-a eramus moniti,-ae,-a essemus moniti,-ae,-a eratis moniti,-ae,-a essetis moniti,-ae,-a erant moniti,-ae,-a essent

FUT. PERF. monitus,-a,-um ero

monitus,-a,-um eris monitus,-a,-um erit moniti,-ae,-a erimus moniti,-ae,-a eritis moniti,-ae,-a erunt

TEMA XVIII: 3ª CONJUGACIÓN (duco,ducis,ducere,duxi,ductum)

Page 51: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

51

a.- VOZ ACTIVA

INFECTUM INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO

PRESENTE duco ducam ducis ducas duc(e) ducit ducat ducimus ducamus ducitis ducatis ducite ducunt ducant

PRET. IMPERF. ducebam ducerem

ducebas duceres ducebat duceret ducebamus duceremus ducebatis duceretis ducebant ducerent

FUT. IMPERF. ducam

duces ducito ducet ducito ducemus ducetis ducitote ducent ducunto

PERFECTUM

PRET. PERF. duxi duxerim duxisti duxeris duxit duxerit duximus duxerimus duxistis duxeritis duxerunt/duxere duxerint

PRET. PLUSC. duxeram duxissem

duxeras duxisses duxerat duxisset duxeramus duxissemus duxeratis duxissetis duxerant duxissent

FUT. PERF. duxero

duxeris duxerit duxerimus duxeritis duxerint

b.- VOZ PASIVA

INFECTUM

Page 52: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

52

INDICATIVO SUBJUNTIVO PRESENTE ducor ducar

duceris1 ducaris ducitur ducatur ducimur ducamur ducimini ducamini ducuntur ducantur

PRET. IMPERF. ducebar ducerer

ducebaris ducereris ducebatur duceretur ducebamur duceremur ducebamini duceremini ducebantur ducerentur

FUT. IMPERF. ducar

duceris ducetur ducemur ducemini ducentur

PERFECTUM

PRET. PERF. ductus,-a,-um sum ductus,-a,-um sim ductus,-a,-um es ductus,-a,-um sis ductus,-a,-um est ductus,-a,-um sit ducti,-ae,-a sumus ducti,-ae,-a simus ducti,-ae,-a estis ducti,-ae,-a sitis ducti,-ae,-a sunt ducti,-ae,-a sint

PRET. PLUSC. ductus,-a,-um eram ductus,-a,-um essem

ductus,-a,-um eras ductus,-a,-um esses ductus,-a,-um erat ductus,-a,-um esset ducti,-ae,-a eramus ducti,-ae,-a essemus ducti,-ae,-a eratis ducti,-ae,-a essetis ducti,-ae,-a erant ducti,-ae,-a essent

FUT. PERF. ductus,-a,-um ero

ductus,-a,-um eris ductus,-a,-um erit ducti,-ae,-a erimus ducti,-ae,-a eritis ducti,-ae,-a erunt

1.- -i- en contacto con -r- evoluciona a -e-. TEMA XIX: 4ª CONJUGACIÓN (audio,audis,audire,audivi,auditum)

Page 53: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

53

a.- VOZ ACTIVA

INFECTUM INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO

PRESENTE audio audiam audis audias audi audit audiat audimus audiamus auditis audiatis audite audiunt audiant

PRET. IMPERF. audiebam audirem

audiebas audires audiebat audiret audiebamus audiremus audiebatis audiretis audiebant audirent

FUT. IMPERF. audiam

audies audito audiet audito audiemus audietis auditote audient audiunto

PERFECTUM

PRET. PERF. audivi audiverim audivisti audiveris audivit audiverit audivimus audiverimus audivistis audiveritis audiverunt/audivere audiverint

PRET. PLUSC. audiveram audivissem

audiveras audivisses audiverat audivisset audiveramus audivissemus audiveratis audivissetis audiverant audivissent

FUT. PERF. audivero

audiveris audiverit audiverimus audiveritis audiverint

b.- VOZ PASIVA

INFECTUM

Page 54: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

54

INDICATIVO SUBJUNTIVO PRESENTE audior audiar

audiris audiaris auditur audiatur audimur audiamur audimini audiamini audiuntur audiantur

PRET. IMPERF. audiebar audirer

audiebaris audireris audiebatur audiretur audiebamur audiremur audiebamini audiremini audiebantur audirentur

FUT. IMPERF. audiar

audieris audietur audiemur audiemini audientur

PERFECTUM

PRET. PERF. auditus,-a,-um sum auditus,-a,-um sim auditus,-a,-um es auditus,-a,-um sis auditus,-a,-um est auditus,-a,-um sit auditi,-ae,-a sumus auditi,-ae,-a simus auditi,-ae,-a estis auditi,-ae,-a sitis auditi,-ae,-a sunt auditi,-ae,-a sint

PRET. PLUSC. auditus,-a,-um eram auditus,-a,-um essem

auditus,-a,-um eras auditus,-a,-um esses auditus,-a,-um erat auditus,-a,-um esset auditi,-ae,-a eramus auditi,-ae,-a essemus auditi,-ae,-a eratis auditi,-ae,-a essetis auditi,-ae,-a erant auditi,-ae,-a essent

FUT. PERF. auditus,-a,-um ero

auditus,-a,-um eris auditus,-a,-um erit auditi,-ae,-a erimus auditi,-ae,-a eritis auditi,-ae,-a erunt

TEMA XX: LA ORACIÓN PASIVA

Page 55: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

55

a. LA VOZ PASIVA

Para conseguir la voz pasiva, en latín sólo hay que cambiar las desinencias verbales activas por las correspondientes pasivas. Esto en los tiempos de infectum, pues en los de perfectum se consigue con la unión de un participio de pretérito en caso nominativo y un tiempo del verbo sum.

En la voz pasiva no cambia la idea que se expresa con la activa, pero sí el punto de vista: El hombre mata al lobo / El lobo es matado por el hombre.

b. ESTRUCTURA DE LA ORACIÓN PASIVA

En una oración activa transitiva hay un verbo, que indica una acción; un sujeto, que hace la acción; y un complemento directo, que recibe la acción. Con la voz pasiva se consigue cambiar la relación de esas palabras con el verbo: el CD del verbo activo pasa a ser el sujeto del verbo pasivo; y el sujeto del verbo activo pasa a ser un complemento del verbo pasivo, al que se llama agente.

Homo lupum necat / Lupus ab homine necatur S CD S C Ag. El complemento agente en latín se expresa con ablativo solo, acompañado de la

preposición a/ab cuando es una persona o ser personificado. A veces también puede expresarse con dativo (dativo agente) o con la preposición per más el caso acusativo: homini, per hominem. c. EJERCICIOS - Traduce las siguientes oraciones: 1.- Domus pulchra a consule aedificatur. 2.- Viri uxores a periculo belli liberabunt. 3.- Utinam pro Re publica civis pugnaret. 4.- Uxores non terrebantur ab acribus hostibus. 5.- Pericula belli timueramus et pacem fecimus. 6.- Procul insulae visae erant e navibus in medio mari. 7.- Nostrorum copiae ad castra contendunt. 8.- A civibus ad insulas legati nave mittuntur. 9.- Utinam per duces copiae missae essent ad Italiam. 10.- Tibi virtuti militum semper victoria attribuetur. 11.- Aperuimus portas et clamores militum auditi sunt. 12.- Diu in Helvetiorum finibus vobiscum permanserunt nostrae legiones. 13.- Pax cum Gallis a senatu confirmatur. 14.- A magistratibus civitatis creentur duces anno proximo. 15.- In propinquis urbis montibus habitaverant cives. 16.- Terreantur romanorum hostes paucis et levibus armis. 17.- Ab hostibus superiore nocte mota erant castra. 18.- Utinam pugnares et ab hostium copiis non sustinereris. 19.- A viris epistulae scriptae sunt, scribuntur et scribentur. 20.- Suorum ducum consilio ad flumen a Caesare exercitum ducetur. 21.- Post acerrimum bellum ad castra hostium contenderamus. 22.- Tibi in finitimis silvis equites relicti sunt. TEMA XXI: FORMAS NO PERSONALES (I): PARTICIPIOS

Page 56: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

56

a. FORMA

PRESENTE PERFECTO FUTURO ACTIVA -ns, -ntis -t-ur-us,-a,-um PASIVA -t-us,-a,-um -nd-us,-a,-um b. FUNCIÓN

Participan de las categorías gramaticales de adjetivo y verbo. Por tanto, siempre concordarán con un sustantivo o pronombre en género, número y caso, o estarán sustantivados; y también pueden llevar los complementos propios del verbo (CD, CI, CC), ir modificados por adverbios y expresar la idea de tiempo y voz. Romulus et populus Romanus uxores non habentes, legatos ad finitimas civitates miserunt. (“Rómulo y el pueblo romano, no teniendo esposas, enviaron legados a las ciudades vecinas”) Hannibal consulum cum exercitu venientium metu, ad Campaniam se recepit. (“Aníbal, por miedo a los cónsules que venían con un ejército, se retiró a Campania”) Cur turbulentam fecisti mihi aquam bibenti? (“¿Por qué me enturbiaste el agua a mí cuando la bebía?”)

Hay dos tipos de construcción del participio: concertada y absoluta. - concertada, cuando el participio concuerda con una palabra que desempeña una función dentro de la oración:

Galli iacentis corpus Manlius torque spoliavit. (“Manlio despojó del collar al cuerpo del galo caído”)

Oppidum incensum hostes diripiunt. (“Los enemigos saquean la ciudad incendiada”)

- absoluta, cuando la palabra a la que se refiere el participio no forma parte de la oración. Ambas palabras van en caso ablativo y entre pausas. Es lo que se conoce como ablativo absoluto, que, en realidad, es un complemento circunstancial más que acompaña al verbo principal:

Hispania subacta, Augustus Romam rediit. (“Sometida Hispania, Augusto regresó a Roma”)

Regnante Tullio, Romani Albanos vicerunt. (“Reinando Tulio, los romanos vencieron a los albanos”)

Cuando el participio debiera ser el del verbo sum, al no existir, aparecen dos palabras en ablativo y entre pausas. Normalmente estas palabras son un nombre propio o pronombre y un cargo público. A esta construcción se le conoce con el nombre de ablativo absoluto cuasi-participial:

Caesare consule, Gallia pacata est. (“Siendo cónsul César, la Galia fue pacificada”)

Page 57: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

57

T. Cicerone C. Antonio consulibus, hostes oppidum oppugnaverunt. (“Siendo cónsules Tulio Cicerón y Gayo Antonio, los enemigos atacaron la ciudad”)

c. VOZ PERIFRÁSTICA

Los participios de futuro activo y pasivo se utilizan casi exclusivamente para la voz perifrástica, es decir, en nominativo y con un tiempo del verbo sum. El activo tiene un valor de inminencia; el pasivo, de obligación.

Scripturus est (“Va a escribir”) / scribendus est (“Debe/Tiene que/Ha de escribir”) d. EJERCICIOS 1.- Troia capta, Graeci domum redierunt. 2.- Nullo hoste iter prohibente, legionem perduxit in Gallias. 3.- Omnibus vicis aedificiisque incensis, ad castra contenderunt. 4.- His interfectis navibusque eorum occupatis, flumen transierunt. 5.- Ipse pro castris fortissime pugnans occiditur. 6.- Scipioni in Africam advenienti consul se coniunxit. 7.- Armis obsidibusque acceptis, Caesar ex finibus Gallorum exivit. 8.- His rebus constitutis, magnis itineribus Romam contendit. 9.- Hac re audita, Cicero maximis itineribus fugit in villam. 10.- Alexandro mortuo, Graecia subito se commovit. 11.- Apelles Alexandrum pinxit fulmen tenentem. 12.- Rebus desperatis, incensa civitate, Numantini Scipioni se dediderunt. 13.- Sagunto ab Hannibale capta, Romani Carthaginiensibus bellum indixerunt. 14.- Urbe Roma capta, Galli Capitolium oppugnaverunt. 15.- Romanis ad Cannas devictis, Hannibal Urbem oppugnavit. 16.- M. Messala M. Pisone consulibus, Orgetorix coniurationem nobilitatis fecit. 17.- Scipione duce, Numantia a Romanis deleta est. 18.- Consul obsides ab hostibus traditos accepit. 19.- Obsidibus acceptis, consul profectionem paravit. 20.- Hae res ita actae omnes moverunt. 21.- His rebus ita actis, omnes discesserunt. 22.- Me haec dicentem omnes audivistis. 23.- Me haec dicente, omnes contenti fuistis. 24.- Tarquinio rege, graves iniurias populus Romanus toleravit. 25.- Caesar, videns milites ad pugnam paratos, signum dedit. 26.- Hostes, brevi tempore a nostris superati, sese fugae dederunt. 27.- Galli fugerunt corpora suorum in campo relinquentes. 28.- Clamor hostium appropinquantium audiebatur. TEMA XXII: FORMAS NO PERSONALES (II): INFINITIVOS

Page 58: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

58

a. FORMA

PRESENTE PERFECTO FUTURO ACTIVA -re -isse -turum,-am,-um esse PASIVA -ri (3ª conj.-i) -tum,-am,-um esse -ndum,-am,-um esse b. FUNCIÓN

Participan de las categorías gramaticales de sustantivo y de verbo. Como sustantivo es indeclinable y se le atribuye género neutro, y puede desempeñar las funciones de sujeto, atributo y complemento directo. Como verbo puede ir modificado por adverbios y llevar los complementos propios de su régimen y de la voz en que se emplee. - sustantivo.

Funciona como sujeto / atributo o complemento directo: Errare humanum est Cupio discere (“Equivocarse es humano”) (“Deseo aprender”)

- verbo. Funciona como núcleo verbal de una oración subordinada de tipo sustantivo o completivo,

llamada oración de infinitivo. Sus elementos básicos son: un verbo introductor (de entendimiento, sentido, lengua o voluntad / mandato) que es el de la oración principal; un sujeto del infinitivo en caso acusativo; el infinitivo; los complementos del infinitivo.

Athenienses credent Socratem corrumpere iuventutem. (“Los atenienses creen que Sócrates corrompe a la juventud”)

Caesar credebat milites oppugnaturos esse civitatem (“César creía que los soldados atacarían la ciudad”)

El infinitivo hay que traducirlo como un verbo en forma personal, estando su valor relacionado con el tiempo de la oración principal, según el siguiente esquema:

PRESENTE PRETÉRITO FUTURO Presente / Futuro Presente Prto. Perfecto Futuro Pretérito Prto. Imperfecto Prto. Pluscuamp. Condicional/perífrasis c. EJERCICIOS 1.- Caesar statuit classem expectari. 2.- Veteres Graeci et Romani putabant multos deos esse. 3.- Epicurus omnes sensus veri nuntios esse dixit. 4.- Sentimus calere ignem, nivem esse albam, dulce (esse) mel. 5.- Socrates dicere solebat se hoc unum scire, nihil se scire. 6.- Consul nuntiavit Romanos ab hostibus victos esse, eosque Romam contendere atque arcem obsessuros esse. Itaque iussit omnes iuvenes cum armis in Capitolium ascendere. 7.- Barbari legatum cum magna pecunia venisse viderunt et insidias fecerunt. 8.- Britanni partem obsidum paucis diebus sese daturos esse dixerunt. 9.- Caesar partem provinciae incursionibus hostium vastari audiebat. 10.- Caesar iubet obsides ad nostra castra adduci. 11.- Caesar praescribit in litteris Labieno hostes ab se discessisse omnemque ad eum

Page 59: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

59

multitudinem convertisse. 12.- Sapiens contentum sua sorte se esse declarat. 13.- Speraverat Caesar se Gallos victurum esse. 14.- Caesar pontem noctu perfici iussit. 15.- Caesar iubet obsides ad certam diem adduci. 16.- Tertio die Caesar reliquas cohortes, quas in superioribus castris reliquerat, impedimentaque ad se traduci iubet. 17.- Platonem ferunt in Italiam venisse. 18.- Vos video esse miserrimas. 19.- Daedalum Minotauro labyrinthum aedificavisse narrant Graeci. 20.- Caesar audiverat Pompeium per Mauretaniam cum legionibus iter in Hispaniam facere confestimque esse venturum. 21.- Thales dixit aquam esse initium rerum. TEMA XXIII: FORMAS NO PERSONALES (III): GERUNDIO Y SUPINO

Page 60: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

60

a. GERUNDIO - forma. AC -nd-um G -nd-i D -nd-o AB -nd-o - función.

Es un sustantivo verbal activo que se declina en todos los casos excepto en nominativo. Lleva los mismos complementos que el verbo a que corresponde y puede ir modificado por adverbios. Expresa las distintas funciones del presente de infinitivo en voz activa, excepto sujeto y complemento directo. Los casos que aparecen más frecuentemente en los textos son: - el acusativo, precedido de ad, expresa finalidad:

Hortor te ad legendum Habilis ad parendum (“Te invito a leer”) (“Dispuesto a obedecer”)

- el genitivo es complemento de sustantivos y de adjetivos. Puede depender de causa y gratia, expresando también finalidad:

Ars dicendi Studiosus audiendi Bellandi causa (“El arte de hablar”) (“Aficionado a escuchar”) (“A causa de / para guerrear”)

El llamado gerundivo o participio de futuro pasivo, además de empleo en la voz

perifrástica pasiva, tiene los mismos usos que el gerundio, pero, a diferencia de éste, concuerda con un sustantivo en caso, género y número:

Ad pacem petendam venio (ad pacem petendum venio) (“Vengo para pedir la paz”) Cupidus librorum legendorum (cupidus legendi libros) (“Deseoso de leer libros”)

b. SUPINO

Es un sustantivo verbal que tiene dos formas: - en -um: se usa como complemento de finalidad después de verbos en movimiento:

Caesar equitatum misit pabulatum (“César envió a la caballería para recoger forraje”) - en -u: se usa como complemento de finalidad de algunos adjetivos (facilis, gratus, turpis, horrendus...) o sustantivos (fas, nefas...):

horrendum visu (“horroroso de ver”) facilius hoc est dictu quam factu (“esto es más fácil de decir que de hacer”).

c. EJERCICIOS 1.- Parsimonia est scientia vitandi sumptus supervacuos. 2.- Naves ad navigandum paratae erant. 3.- Tibi, Caesar, haec vulnera sananda sunt. 4.- Nunc est bibendum, nunc pede libero pulsanda est tellus. 5.- Dux proelii committendi signum dedit. 6.- Caesar statuit classem exspectandam esse. 7.- Delenda est Carthago. 8.- Rex legatos Carthaginem misit ad foedus faciendum cum Hannibale. TEMA XXIV: ORACIONES COMPUESTAS

Page 61: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

61

a. YUXTAPUESTAS

Son oraciones independientes sin nexo: Veni, vidi, vici. A veces hay oraciones coordinadas o subordinadas que van sin nexo; es la llamada construcción asindética: Ego loquor, tu (vero) taces / Rogo (ut) venias. b. COORDINADAS

Son oraciones independientes con nexo coordinativo. Hay varios tipos: - copulativas (unen):

et, ac, atque, -que: y (et=adición; ac=adición + unidad; -que=adic. + un. + equivalencia.) nec, neque, neve (neu): y no, ni. et...et: no sólo... sino especialmente. cum...tum: no sólo... sino especialmente. non tantum (solum, modo)... sed (verum) etiam: no sólo... sino también. non modo non... sed ne quidem: no sólo no... sino ni siquiera.

- disyuntivas (separan): aut, vel, -ve: o (aut=alternativa; vel=alt. + elección; -ve=alt. + el. + equivalencia.). (-ve une términos, no oraciones). sive, seu: ya, sea.

- adversativas (oponen): at, sed, vero, verum, autem: pero, mas. tamen: sin embargo.

- causales o explicativas (explican o señalan la causa de lo anterior): nam, namque, enim, etenim: pues, en efecto.

- consecutivas o conclusivas (consecuencia lógica o resultado de un hecho): ergo, itaque, igitur: así pues. quare, quamobrem: por lo cual.

c. SUBORDINADAS

Son las que dependen, en cuanto al sentido y la construcción gramatical, de otra. Se expresan por medio de un nexo o por el modo del verbo. Hay también varios tipos: - completivas o sustantivas (sujeto o complemento directo de la principal):

. sin conjunción: oración de infinitivo.

. con conjunción: .. subjuntivo: ut, quominus, quin (que); ne (que no).

Con verbos de duda y temor, ut = que no; ne = que. Quin y quominus se usan cuando la oración principal es negativa.

.. indicativo: quod (que, el hecho de que). . interrogativas indirectas. Introducidas por pronombres, adjetivos, adverbios o partículas interrogativas:

.. interrogativa indirecta simple: num, -ne, an, nonne: si.

.. interrogativa indirecta doble: (1º miembro) utrum, -ne, sin partícula: si. (2º miembro) an, -ne, anne: o; annon, necne: o no.

Page 62: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

62

- de relativo o adjetivas: Son las introducidas por pronombres, adjetivos o adverbios relativos.

- circunstanciales o adverbiales (añaden una circunstancia a la oración principal): . temporales:

.. indic.: ut, ubi, quando, ut/ubi primum, simul, simul ac/atque, postquam, quotiens, quotienscumque, cum .. indic./subj.: cum, antequam, dum, priusquam, donec, quoad

. causales: .. indic.: ut .. subj.: cum .. indic./subj.: quod, quia, quoniam, quando, quandoquidem

Pueden llevar correlaciones en la oración principal: eo, ideo, idcirco, propterea, ob hanc causam, ob eam rem...

. finales: .. subj.: ut, ne, quo (seguido de comparativo)

. consecutivas: .. subj.: ut, ut non, quin

Deben llevar correlaciones en la oración principal: is, talis, tantus, tam, tantum, sic, ita, adeo...

. comparativas: .. indic.: talis...qualis, tantus...quantus, tot...quot, tam...quam, tantum...quantum, idem...ac/atque, alius...ac/atque, aeque...ac, aliter...ac

. concesivas: .. indic./subj.: quamquam, quamvis, licet, ut, cum

Suelen llevar correlaciones en la oración principal: tamen . condicionales: si, si non/minus, nisi, sin, sive...sive, seu...seu

.. reales: indic....indic./subj. (pres.)...subj. (pres)

.. posibles: subj....subj. (pret. imperf.)

.. irreales: subj....subj. (pret. plusc.) d. EJERCICIOS 1.- Caesar ad Ariovistum legatos misit et huic postulavit ut colloquio locum eligeret. 2.- Romani ad Hannibalem in Hispaniam legatos mittunt ut Saguntinis pacem obtineant. 3.- In illa pugna multitudo hostium tanta erat, ut Romani illos numerare non possent. 4.- Milites romani strenue fortiterque pugnaverunt, ne patria in hostium manus caderet. 5.- Romani antiqui ab aratro Cincinnatum duxerunt, ut Romae dictator esset. 6.- Senatus romanus timuerat ne Germani in montibus milites suos vicissent. 7.- Milites romani Hannibali duci persuadent ne contra rem publicam bellum gerat. 8.- Tantus fuit ardor animorum, ut motum terrae nemo pugnantium senserit. 9.- Eos consules habemus, ut nullam calamitatem res publica accipere possit. 10.- Fortes non modo Fortuna adiuvat, ut est in vetere proverbio, sed multo magis Ratio. 11.- Gladios hostium videbant romani, cum in aciem irruebant. 12.- Caesar, cum ab hoste non amplius passuum XII milibus procul esset, castra posuit. 13.- Cum vita sine amicis metus plena sit, ratio ipsa monet amicitias comparare. 14.- Cum Emeritam venit consul, iam ex stativis moverat Hannibal. 15.- Romani, cum rem gravem suscipiebant, auspicia non omittebant. 16.- Augures magistratibus saepe aderant ut incerta aut dubia signa explicarent.

Page 63: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

63

TEMA XXV: CONJUNCIONES UT Y CUM a. ESQUEMA DE LA CONJUNCIÓN UT.

adverbio: como Temporal: cuando

UT Indicativo Comparativa: que, como1

Conjunción Consecutiva: que2

Concesiva: aunque3

Subjuntivo Sustantiva: que

Final: para que

1.- Suelen llevar correlaciones en la oración principal: is, talis, tantus, tam, tantum, sic, ita, adeo... 2.- Deben llevar correlaciones en la oración principal: is, talis, tantus, tam, tantum, sic, ita, adeo... 3.- Suele llevar en la oración principal tamen. b. ESQUEMA DE LA CONJUNCIÓN CUM.

preposición: con (ablativo)

Indicativo Temporal: cuando CUM

Conjunción pres./pto.perf.: Causal: porque, ya que, puesto que

Subjuntivo pto. imp./plusc.: causal-temporal4

Concesiva: aunque3

4.- Se traduce como al + infinitivo simple o compuesto; como + el tiempo de la oración; gerundio simple o compuesto. c. EJERCICIOS 1.- Pater mecum veniet. 2.- Cum Romani urbis muros ariete oppugnavissent, hostes urbem deseruerunt. 3.- Ut Hostius cecidit, confestim Romana inclinatur acies. 4.- Leonidas, cum victoriam non speraret, tamen usque ad mortem pugnavit. 5.- Sol efficit ut omnia floreant. 6.- Milites pugnant ut suam patriam defendant. 7.- Ut ignis aurum probat, sic miseria probat virtutem. 8.- Romulus eiusque socii, cum uxores non haberent, mulieres Sabinas rapuerunt. 9.- Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus. 10.- Tanta vis probitatis est, ut eam etiam in hoste diligamus. 11.- Cum solitudo et vita sine amicis insidiarum plena sit, ratio ipsa monet ut amicitias comparemus. 12.- Legum idcirco omnes servi sumus, ut liberi simus. 13.- Epicurus discipulos dicebat ut amicitiam omnibus rebus humanis anteponerent.

Page 64: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

64

TEMA XXVI: VERBOS DEPONENTES a. DEFINICIÓN

Deponere en latín significa “deponer, abandonar, quitarse de encima”. Un verbo deponente es aquel que sólo tiene las formas de la voz pasiva, pero su significado es exclusivamente activo: loquor es “yo hablo”; sequor, “yo sigo”. Los verbos deponentes se construyen exactamente igual que los regulares, con la singularidad de que han “abandonado” las formas activas. b. PARTICULARIDADES

A pesar de tener sólo formas pasivas, sí poseen algunas activas, como el participio de presente y el de futuro activo, el infinitivo de futuro activo y el gerundio: del verbo sequor

sequens,-ntis secuturus,-a,-um secuturum,-am,-um esse sequendum

La traducción entre los participios de presente y de pretérito, aun siendo igual, tiene una diferencia de matiz: mientras el presente indica que la acción es simultánea con el verbo principal, el pretérito indica que es anterior. c.- EJERCICIOS 1.- Copiae e castris profectae sunt. 2.- Consul cum magno exercitu in hostium fines profecturus erat. 3.- Copiae e castris profectae tertio die in oppidum pervenerunt. 4.- Noster equitatus ex oppido profectus Gallos fugientes sequebatur. 5.- Hostes conati sunt in silvas reverti.

Page 65: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

65

TEMA XXVII: VERBOS IRREGULARES

Estos verbos tienen su irregularidad sólo en el tema de infectum, no en el de perfectum, que es completamente regular. La anomalía fundamental consiste en no admitir en algunas personas la vocal temática propia de los verbos consonánticos, y en ofrecer la forma del antiguo optativo (-im) como presente del subjuntivo. a. VERBOS COMPUESTOS DE SUM

Son verbos que se componen de un prefijo más un tiempo del verbo sum. Hay dos tipos: - sin alteración. Son los que simplemente unen el prefijo y la forma del verbo sum. Generalmente llevan un complemento en dativo. Son:

. absum, abes, abesse, afui/affui: estar ausente, distar.

. adsum, ades, adesse, adfui/affui: estar presente.

. desum, dees, deesse, defui: faltar.

. insum, ines, inesse, infui: estar en.

. intersum, interes, interesse, interfui: estar entre, tomar parte.

. obsum, obes, obesse, obfui: dañar.

. praesum, praees, praeesse, praefui: mandar, presidir.

. subsum, subes, subesse: estar debajo.

. supersum, superes, superesse, superfui: sobrevivir, quedar. - con alteración. El prefijo se modifica según la forma del verbo sum que le acompañe. Son dos: prosum y possum.

. prosum, prodes, prodesse, profui: “aprovechar, ser útil”. Pres. ind.: prosum, prodes, prodest, prosumus, prodestis, prosunt Pret. imp. ind.: proderam... Fut. imp.: prodero... Pres. subj.: prosim... Pret. imp. subj.: prodessem...

. possum, potes, posse, potui: “poder”.

Pres. ind.: possum, potes, potest, possumus, potestis, possunt Pret. imp. ind.: poteram... Fut. imp.: potero... Pres. subj.: possim... Pret. imp. subj.: possem... (se esperaría *potessem, que no existe).

b. El verbo Volo y sus compuestos, nolo y malo. - Volo, vis, velle, volui: “querer”.

Pres. ind.: volo, vis, vult, volumus, vultis, volunt. Pret. imp. ind.: volebam... Fut. imp.: volam, voles... Pres. subj.: velim...

Page 66: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

66

Pret. imp. subj.: vellem... - Nolo, non vis, nolle, nolui: “no querer”.

Pres. ind.: nolo, non vis, non vult, nolumus, non vultis, nolunt. Pret. imp. ind.: nolebam... Fut. imp.:nolam, noles... Pres. subj.: nolim... Pret. imp. subj.: nollem...

- Malo, mavis, malle, malui: “querer más, preferir”.

Pres. ind.: malo, mavis, mavult, malumus, mavultis, malunt. Pret. imp. ind.: malebam... Fut. imp.: malam, males... Pres. subj.: malim... Pret. imp. subj.: mallem...

c. El verbo Fero.

Su irregularidad consiste en que es polirrizo, tiene varias raíces: fero, fers, ferre, tuli, latum: “llevar”.

Pres. ind.: fero, fers, fert, ferimus, fertis, ferunt. Pret. imp. ind.: ferebam... Fut. imp.: feram, feres... Pres. subj.: feram... Pret. imp. subj.: ferrem...

d. El verbo Eo.

Eo, is, ire, ii/ivi, itum: “ir”. Hay algunos verbos compuestos de eo que se consiguen anteponiéndole un prefijo, casi siempre una preposición: exeo (“salir”), redeo (“regresar”), transeo (“atravesar”), pereo (“perecer”)...

Pres. ind.: eo, is, it, imus, itis, eunt. Pret. imp. ind.: ibam... Fut. imp.: ibo, ibis, ibit, ibimus, ibitis, ibunt. Pres. subj.: eam... Pret. imp. subj.: irem...

Este verbo tiene también algunas formas pasivas: itur (“se va”), itum est (“se fue”), eundum est (“se debe ir”). Además, el infinitivo de presente pasivo, iri , se puede combinar con el supino para formar el infinitivo de futuro pasivo: amatum iri (“tener que ser amado”). e. El verbo Fio.

Se considera el verbo fio, fis, fieri, factus sum (“ser hecho, hacerse, llegar a ser, suceder”) como la voz pasiva del verbo facio (“hacer”).

Pres. ind.: fio, fis, fit, fimus, fitis, fiunt. Pret. imp. ind.: fiebam... Fut. imp.: fiam, fies... Pres. subj.: fiam... Pret. imp. subj.: fierem...

Con el significado de “llegar a ser, hacerse” adquiere valor copulativo y lleva atributo: Fit consul (“se hace cónsul”) Atrb.

Page 67: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

67

En la tercera persona del singular tiene un significado impersonal como “suceder”, con el que puede llevar una oración sustantiva con la conjunción ut / ut non: Fit ut... (“sucede que...”). f. EJERCICIOS 1.- Homo sine virtute beatus esse non potest. 2.- Alumnus qui vult, studere potest; alumnus autem qui nolebat, discere non poterat. 3.- Illa civitas a Germania decem milia passuum abest. 4.- Pauca genera militum in nostro exercitu videre poteras. 5.- Nihil est quod dei efficere non possint. 6.- Themistocles adire ad magistratum noluit. 7.- Volui animum meum confirmare hodie. 8.- Gladiatores malunt accipere plagam quam turpiter vitare. 9.- Nocere posse et nolle, laus amplissima est. 10.- Graecia capta ferum victorem cepit et artes intulit in agresti Latio. 11.- Feremus aequo animo id quod fors ferat. 12.- Haec res magnas difficultates exercitui Caesaris attulit.

Page 68: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

68

TEMA XXVIII: EVOLUCIÓN FONÉTICA DEL LATÍN AL ESPAÑOL

La lengua es algo vivo que los hablantes manejan a su antojo; por ello, no se puede hablar de “reglas”, sino de tendencias fonéticas sujetas a variaciones y que no siempre tienen que cumplirse. Además, no todas las palabras latinas deben haber evolucionado a las lenguas romances y algunas han pasado directamente desde el latín (cultismos). a.- VOCALISMO 1.- Influencia del acento. - las vocales tónicas tienden a ser estables. - las vocales átonas evolucionan o se pierden. - las vocales pretónicas o postónicas breves tienden a desaparecer. 2.- Influencia de la cantidad. - las vocales breves tienden a alterarse. - las vocales largas suelen conservarse. - los diptongos suelen simplificarse. 3.- Evolución fonética de las vocales breves. - ă > "a" - ĕ > "ie": feram > fiera; terram > tierra - ŏ > "ue": portam > puerta; bonam > buena - ĭ: . se abre en “e”: in > en; nigram > negra; inter > entre

. postónica tiende a desaparecer: dominam > dueña; feminam > hembra - ŭ: . se abre en “o”: cupam > copa

. postónica tiende a desaparecer: periculum > peligro 4.- Evolución fonética de los diptongos.

Los diptongos latinos tienden a la monoptongación: - ae > ĕ (en lat. vulgar) > “ie” (en sílaba tónica): aerarium > erario; caelum > cielo;

caecum > ciego - au > “o”: aurum > oro; aut > o - oe > “e”: poenam > pena; amoenum > ameno 5.- Evolución fonética de las semivocales. - en inicial de palabra:

. i- + vocal > “j”: iurare > jurar; iocum > juego

. i- + ú / a > “y”: iugum > yugo; iam > ya

. u- + vocal > “v”: uerbum > verbo; ueritatem > verdad - en posición intervocálica:

. -i- > “-y-“: maiorem > mayor Pero cuando va precedida de "e" generalmente desaparece: peiorem > peor . -u- > “-v-“: mouere > mover

6.- Metátesis (salto de la “-i-“).

En palabras terminadas en -arium, la “-i-“ sufre una metátesis (“salta hacia atrás”):

Page 69: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

69

-arium > -airo > -ero: tabernarium > tabernero; primarium > primero 7.- La “-e” en posición final de palabra. - desaparece cuando va precedida de “c,d,t,l,n,r,s”:

crucem > cruz; amorem > amor; pietatem > piedad; orationem > oración - > “-y” cuando queda en hiato con la vocal tónica: regem > ree > rey; legem > lee > ley - permanece:

. precedida de grupos consonánticos: montem > monte; pontem > puente

. precedida de consonante, excepto “c,d,t,l,n,r,s”: nauem > nave; principem > príncipe

En español la “-e” final procede: . de grupos romances tras la caída de vocal átona: hom[i] nem > hombre; nom[i] nem > nombre . de metátesis de “-r” final en interior de palabra: inter > entre; semper > siempre b.- CONSONANTISMO 1.- En posición inicial de palabra. - f-: > “h-“: facere > hacer

> se conserva ante diptongo: feram > fiera; foram > fuera 2.- En posición intervocálica. - p,t,k > “b,d,g” (sonorización): lupam > loba; superbiam > soberbia;

uitam > vida; pietatem > piedad aquam > agua; amicam > amiga

- b,d,g se mantienen o desaparecen: tibi > ti; auditum > oído; ligare > liar - las consonantes dobles se simplifican: alludire > aludir; commodum > cómodo

abbatem > abad; effusionem > efusión mittere > meter

3.- En posición final. Desaparecen casi todas: sólo se mantienen “-n,-l,-s”:

consulem > cónsul; in > en; minus > menos; sub > so; quid > que; aut > o; principem > príncipe

La “-r” también se mantiene, pero con metátesis: inter > entre; semper > siempre; super > sobre 4.- Grupos consonánticos. - -rr- se mantiene: corrumpere > corromper; correctum > correcto - otros grupos cambian: . en inicial de palabra:

. s- > “es-“: stationem > estación; studium > estudio

. fl-, pl-, cl- > “ll-“: flammam > llama; planum > llano; clamare > llamar

. alt- > aut- > “ot-”: alterum > otro . en posición intervocálica:

. -ct-, -lt- > “-ch-”: noctem > noche; cultellum > cuchillo

. -gn-, -nn- > “-ñ-”: designum > diseño; annum > año

. -cul- > -cl- > "-ll-" ... > "-j-": oculum > ojo; apiculam > abeja

Page 70: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

70

. -mn- > “-ñ-”: damnare > dañar > “-mbr-”: hom[i]nem > homne > hombre; nom[i]nem > nomne > nombre

5.- La palatalización. Es un fenómeno que se produce al estar en contacto determinadas consonantes con una

“e” o una “i” breves y átonas, o cuando, debido a la evolución de algunos grupos consonánticos, se produce tal contacto:

factum > faito > feito > fecho > hecho

Este fenómeno es el responsable de la existencia en español de algunas consonantes que no son originarias del latín: “ch”, “j”, “ll”, “ñ”, “y”, “z”: - c + i/e + vocal > “z”: calceare > calzar - t + i/e + vocal > “z” (grafía “ce”/“ci”): malitiam > malicia > maleza - d + i/e + vocal > “y”: audientem > oyente - g + i/e + vocal > “y”: fugio > huyo - l + i/e + vocal > “ll”... > "j": humiliare > humillar; consilium > consejo - n + i/e + vocal > “ñ”: Hispaniam > España; seniorem > señor

Page 71: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

71

TEMA XXIX: PROCEDIMIENTOS DE FORMACIÓN DE PALABRAS

Desde el siglo XVIII, pero con mayor intensidad en el XIX y XX, se han inventado nuevas teorías, nuevos aparatos, nuevos productos... Y, lógicamente, ha habido que buscar palabras para designarlos. Para la formación de nuevas palabras, la lengua utiliza desde antiguo dos procedimientos: derivación y composición.

En el caso del castellano y de las demás lenguas romances, los elementos empleados proceden, en su mayoría, del latín y el griego: el primero se utiliza en general para crear palabras empleadas en el lenguaje cotidiano, mientras que los vocablos formados a partir del griego suelen limitarse al ámbito de las diferentes ramas del saber (medicina, filosofía, matemáticas, tecnología...), recibiendo por ello el nombre de tecnicismos. a. LA DERIVACIÓN

La derivación consiste en crear una palabra nueva (palabra derivada), añadiendo a lexemas ya existentes unos morfemas que modifican su significado. Según dónde vayan situados, estos morfemas se dividen en:

- prefijos: colocados al principio de la palabra. - sufijos: colocados al final de la palabra.

Hay que tener en cuenta que una misma palabra puede llevar a la vez prefijos y sufijos. 1.- Prefijos. + de origen latino + de origen griego - con-/co- (compañía, junto a) - a-/an- (negación, privación) - de- (separación, lejanía) - ana- (repetición, de abajo arriba) - e-/ex- (de dentro hacia fuera) - anfi- (doble) - extro-/extra- (fuera de) - ant-/anti- (contra, enfrente de) - in- (de fuera hacia dentro / negación) - dia- (a través de, separación) - intro-/intra- (de fuera hacia dentro) - en- (dentro de) - per- (a través de / acción terminada) - hemi (medio, mitad) - pos(t)- (después, detrás) - par-/para- (junto a) - pre- (antes, superioridad) - peri- (alrededor, cerca de) - pro- (hacia adelante / en favor de) - si-/sin- (compañía, junto a) - re(d)- (hacia atrás, repetición) - hiper- (por encima de, en exceso) - retro- (hacia atrás) - hipo- (por debajo de, insuficiencia) - semi- (medio, mitad) - sub- (bajo, debajo) - super-/ supra- (sobre, encima) - tra-/trans- (al otro lado de, más alla) 2.- Sufijos. + de origen latino + de origen griego - -ano/-ense/-és/-ino (origen o lugar) - -ismo (doctrina, sistema) - -ear (hacer) - -ista (oficio, hábito) - -ble / -il (posibilidad, capacidad) - -itis (inflamación o irritación) - -ico/-sco/-al/-ar (pertenencia) - -oide (semejanza)

Page 72: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

72

- -oso (abundancia) - -(o)ma (tumor) b. LA COMPOSICIÓN

La composición consiste en crear un vocablo nuevo, que se denomina palabra compuesta, combinando dos o más lexemas o palabras ya existentes. Para formar estas palabras compuestas existen dos procedimientos fundamentales:

- simple suma de los componentes (sacacorchos) - adaptación del primer componente (rojiblanco)

1.- Lexemas de origen latino. + que suelen ir en posición inicial + que suelen ir en posición final - acue-/acu(i)- aqua “agua” - -cida (“que mata”) caedo “matar” - agri- ager “campo” - -cidio (“acción de matar”) - auri- aurum “oro” - -cultura (“cultivo y cuidado”) colo “cultivar” - beli- bellum “guerra” - -cultor (“que cultiva”) - digit(o)- digitus “dedo” - -cola (“que habita para cultivar”) - equi- aequus “igual” - -ducto (“que lleva”) duco “llevar” - ferri/ferr(o)- ferrum “hierro” - -fero (“que lleva, produce”) fero “producir” - fruct(i)- fructus “fruto” - -fico (“que hace o causa”) facio “hacer” - hom(i)- homo “hombre” - -ficar (“causar, hacer”) - hort(i)- hortus “huerto” - -forme forma “forma” - igni- ignis “fuego” - -fugo (“que hace huir”) fugo “hacer huir” - lact(o)- lac “leche” - -grado (“que camina”) gradior “caminar” - lati- latus “ancho” - -paro (“que pare”) pario “parir” - loco- locus “lugar” - -pedo pes “pie” - lumin(o)- lumen “luz” - -voro (“que come”) voro “comer” - maxi- maximus “muy grande” - mini- minimus “muy pequeño” - moto- motor “que mueve” - multi- multus “mucho” - noct- nox “noche” - ole(o)- oleum “aceite” - omni- omnis “todo” - ov(o)- ovum “huevo” - ped(i)- pes “pie” - pisci- piscis “pez” - primi- primus “primero” - pueri- puer “niño” - somn(o)- somnus “sueño” - vice- vicis “en vez de” 3.- Latinismos y helenismos de uso frecuente.

En el castellano, al igual que en otras lenguas, hay numerosos latinismos. Se trata de palabras y expresiones tomadas directamente del latín que no se han integrado por completo en nuestro idioma: estos préstamos lingüísticos se citan generalmente en cursiva o entre comillas.

Los latinismos no sólo se emplean en el lenguaje científico, jurídico o académico, sino también en el periodístico e incluso en el publicitario. Por otra parte, expresiones como ipso facto,

Page 73: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

73

de incognito o referendum no son infrecuentes en la lengua cotidiana. Hay también en nuestra lengua palabras o expresiones tomadas directamente del griego.

Son los helenismos, mucho menos frecuentes y de uso mucho más limitado; así, por ejemplo, eureka (“lo encontré”) se emplea para designar un hallazgo. + Latinismos incorporados al castellano. - agenda (“lo que se tiene que hacer”) - habitat (“habita, vive”) - alias (“de otro modo”) - lapsus (“resbalón”) - a. m. (ante meridiem “antes del mediodía”) - maxime (“principalmente”) - campus (“campo”) - p.m. (post meridiem “después de ...”) - curriculum [vitae] (“recorrido [de la vida]”) - plus (“más”) [alude a una gratificación] - de incognito (“de forma desconocida”) - postdata (“después de la fecha”) - deficit (“falta”) - quid (“algo”) [causa principal de algo] - errata (“errores”) - referendum (“que se debe consultar”) - etcetera (“y lo demás”) - superavit (“ha sobrado”) - facsimil (fac simile “hazlo igual”) [abrev.: fax] - ultimatum (“terminado [el plazo]”) - gratis (“sin cobrar, a cambio de las gracias”) - vice versa (“cambiado el turno”) + Latinismos de uso frecuente. - a posteriori (“con posterioridad”) - iunior/junior (“más joven”) - a priori (“con anterioridad”) - maremagnum (“mar grande”) [confusión] - accesit (“se acercó”) - mea culpa (“por mi culpa”) - alma mater (“madre nutricia”) - nota bene (“observa bien”) [abrev. N.B.] - bis (“dos veces”) - numerus clausus (“número cerrado”) - corpore insepulto (“con el cuerpo sin sepultar”) - per capita (“por cabeza”) - delirium tremens (“locura temblorosa”) - persona non grata (“persona indeseable”) - ex aequo (“desde la igualdad”) - placet (“agrada”) - homo sapiens (“hombre que sabe”) - quisque (“cada cual”) [popul. todo quisqui] - honoris causa (“por causa del honor”) - quorum [praesentia sufficit] (“de los que”) - idem (“lo mismo”) - sic (“así”) - in extremis (“en el último momento”) - sine qua non [conditio] (“sin la cual no”) - in memoriam (“en recuerdo”) - vade retro (“retrocede”) - in situ (“en el lugar”) - versus (“contra”) - in vitro (“en el vidrio”) [fuera del organismo] - vis comica (“fuerza cómica”) - ipso facto (“en el mismo hecho@) - vox populi (“voz del pueblo”) + Sentencias y frases famosas. - alea iacta est (“la suerte está echada”) - altius, citius, fortius (“más rápido, más lejos, más fuerte”) [lema de los Juegos Olímpicos] - ars longa, vita brevis (“el arte es largo, la vida es breve”) - beatus ille (“feliz aquel”) [tópico literario que ensalza la vida sencilla] - carpe diem (“aprovecha el momento”) [tópico literario que ensalza el disfrute de la vida] - cogito, ergo sum (“pienso, luego existo”) - delenda est Carthago (“hay que destruir Cartago”) [indica una idea fija] - locus amoenus (“lugar agradable”) [tópico literario que describe un lugar paradisíaco]

Page 74: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

74

- panem et circenses (“pan y circo”) - ubi sunt (“dónde están”) [tópico literario que reflexiona sobre la transitoriedad de la vida] TEXTOS COMPLEMENTARIOS Villa romana In Latio est villa Iulii. Villa Iulii magna est. Iulius et Aemilia in magna villa habitant. Duos filios et unam filiam habent: Marcum, Quintum et Iuliam. In villa servi et servae habitant. Iulius est dominus servorum et Aemilia servarum domina est. Iulius et Aemilia, liberi et servi servaeque magnam familiam constituunt. In villa Iulii ostium magnum et ostium parvum est. Itaque duo ostia sunt et etiam multae fenestrae sunt. Fenestrae villarum Romanorum parvae sunt. Apud ostium vestibulum est et ante vestibulum atrium apparet. Atrium magna aula est. Tectum perforatum et quadratum compluvium Romani vocant. Per compluvium aquae de caelo in impluvium cadunt. Impluvium in atrii pavimento cavatum est et marmoreum alveum efficit. Post atrium tablinum et peristylum sunt. Peristylum vocabulum Graecum est. In villis Graecis peristyla magna et pulchra sunt. Peristylum hortus amoenissimus erat arbusculis consitus, marmoreis ornamentis decoratus. Apud atrium cubicula sunt, ubi familia dormit, nam villa non unum cubiculum, sed multa cubicula habet. Alia cubicula magna, alia parva sunt. Servi servaeque in cubiculis dormiunt, sed cubicula servorum magna non sunt. Cubicula fenestras habent, sed cubiculorum fenestrae parvae sunt. In loco atrii extremo duo vacua loca sunt: alas Romani dicebant. Maria et nautae

Oceanus Atlanticus magnum mare est. Illud mare longum et latum, quod inter Europam et Africam interest, “mare nostrum” appellatur a romanis. Inter Oceanum et Mare nostrum est fretum angustum, quod Africam ab Hispania dividit. Hoc fretum Gaditanum appellatur, a nomine civitatis Gadium. Illud mare longum et angustum, quod inter Aegyptum et Arabiam situm est, “mare Rubrum” appellatur, nam aqua illius maris rubra videtur.

In ora Italiae multi portus sunt. Ab omnibus terris naves in portus Italiae veniunt. Roma non ad mare, sed ad Tiberim flumen sita est. Dédalo, Icaro y el laberinto de Creta

Daedalus, vir magni ingenii, in insula Creta exsulabat. Ibi Cretae tyrannus Daedalo hospitium praebuit, atque Daedalus magnum labyrinthum tyranno aedificavit. Sed postea tyrannus Daedalum cum filio in labyrintho inclusit. Tunc Daedalus alas pennis et cera fecit et umeris aptavit. Deinde cum filio evolavit. Puer alas in caelo agitabat, sed alarum cera liquescit et miser puer in undas cadit. Interea Daedalus in Italiam venit et in templo alas deis dicavit. Orfeo y Eurídice

Orpheus poeta feras etiam cantu suo domabat atque magna saxa lyrae suavitate movebat. Eurydicam, pulchram feminam, in matrimonio habebat multumque amabat. Orpheus beatus erat, sed vipera Eurydicam in prato momordit suoque veneno propere necavit. Eurydica in inferos, mortuorum magna regna, descendit.

Orpheus in inferos venit atque inter mortuorum umbras quaerebat Eurydicam suam.

Page 75: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

75

Postremo etiam Proserpinam, inferorum deam regnamque, suis verbis canoris movit. Proserpina dea Eurydicam Orpheo reddit. Iam Orpheus Eurydicam ex inferis in terras secum ducebat laetusque erat. Orpheus ad inferos respicere non debebat, sed, magna cura motus, ad inferos respexit. Tunc Eurydica in inferos rursus descendit atque in inferis perpetuo mansit. Milites romani

Dum milites Romani in castris ambulant neque Germanos timent, magnus numerus hostium castra petit. Romani hostes armatos accurrere vident atque arma sumunt, alii portas castrorum claudunt, alii vallum ascendunt. Germani castra oppugnant. Romani castra defendunt. Milites Romani pila in Germanos iaciunt. Illi autem pila in castra iacere non possunt, quod vallum nimis altum est, neque vallum ascendere possunt, quod Romani vallum pilis et gladiis defendunt. Hostes castra expugnare non possunt.

Romani portas castrorum aperiunt atque in hostes excurrunt. Barbari perterriti milites nostros ad se venire vident, arma ad terram iaciunt, terga vertunt atque in magnas silvas fugiunt. Romanum imperium

Romanum imperium a Romulo exordium habet. Romulus, Vestalis virginis filius, cum Remo fratre uno partu editus est. Condidit civitatem, quam ex nomine suo Romam vocavit, et multitudinem finitimorum in civitatem recepit; centum ex senioribus delegit, quos senatores nominavit propter senectutem. Tunc, quia uxores populus non habebat, invitavit ad spectaculum ludorum vicinas urbi nationes, atque virgines rapuit.

Postea Numa Pompilius rex creatus est; Numa nullum bellum gessit, sed multum civitati profuit. Nam leges Romanis et mores constituit. Annum descripsit in duodecim menses et infinita Romae sacra ac templa constituit. Morbo decessit quadragesimo tertio imperii anno.

Tullus Hostilius bella reparavit, Albanos vicit, qui ab urbe duodecimo milliario absunt. Multos populos bello superavit. Urbem ampliavit, quia adiecit Caelium montem. Triginta annos regnavit.

Postea Ancus Marcius, Numae ex filia sua nepos, suscepit imperium. Contra Latinos dimicavit: Aventinum montem civitati adiecit et Ianiculum: Ostiam civitatem supra mare sexto decimo milliario ab urbe Roma condidit: vicesimo quarto anno imperii morbo periit. Los niños en la escuela

Romae parvi pueri, circiter annorum septem, ad magistrum veniebant; ibi, in ludo (sic magistri domum appellabant Romani) numeros et litteras discebant. Pueri tabellas ceratas stilumque in ludum portabant. Tabellas sinistra manu, stilum dextra tenebant; stilo litteras ac verba in tabellarum cera inscribebant. Magister discipulique numeros cantabant: "unus et unus, duo; duo et duo, quattuor; quattuor et quattuor, octo..."

Postea, cum numeros sciebant iamque bene legebant ac scribebant, ad grammaticum pueri veniebant, ubi poetas Graecos et Latinos recitabant. Magister poetarum libros commentabat; ita discipuli grammaticam, historiam, geographiam, physicam aliasque disciplinas discebant. El regreso de los soldados

Romanorum copiae ad oppidum appropinquant. Viri fessi longo bello longisque viis sunt. Altos patriae muros iam vident; mox vias, aedificia, deorum templa ac forum videbunt, amicos

Page 76: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

76

salutabunt laetique apud suos erunt, longe a castris atque a belli periculis. Ad oppidi portas imperator copias dimittet, quia copiae in oppidum intrare non debent.

Quisque domum suam migrabit, ubi, laetus, suos inveniet. Post prima oscula, gratias deis agent. Deinde cenam copiosam parabunt. Post cenam tota familia iuncta erit; multas res memorabunt, multa facta per longas horas narrabunt.

Cras vir diu quiescet etiamque multa dicet atque audiet. Postridie in agris laborabit magnaque laetitia tranquillam vitam renovabit. La oveja y el asno

Ovis et asinus inter se colloquebantur. Ovis putabat se esse asino feliciorem. Dicebat asino: “Dominus tuus te saepe verberat; tibi gravissima onera imponit; at meus mihi nunquam. Meus gregem suum in agros ducit, ubi est herba nobis gratissima; tuus te carduis pascit. Labor nobis nullus est, at vobis assiduus. Maxima vitae vestrae pars miserrima est, nos in perpetua felicitate vivimus. Una tamen res me sollicitam tenet: saepe unam nostrum dominus secum abducit nec ad nos unquam reducit.”

Asinus, qui saepe ad urbem ovillas pelles vexerat, intelligebat ovem in magno errore esse. “Vita tua, inquit, mea peior est. Ego laboro quidem, sed usque ad senectutem vivo. Vestro domino magna cura vestri est, sed mox vos occidit. Mox tuam carnem suis amicis apponet; ego, miser sed vivus, tui memoriam servabo, magnum in laboribus meis levamen.” Circe transforma en cerdos a los compañeros de Ulises

Itaque cursum tenebant ad insulam qua Circe, filia Solis, habitabat. Ubi eo pervenerunt, omnes Ulixis socii cupiebant e nave exire et insulam explorare. Tandem Ulixes Eurylochum et socios viginti duos in terram exposuit et aquam et cibum ad navem reportare iussit. Post longum iter procul in valle magnam Circes (gen.) domum conspexerunt et ante portam multas feras quas arte domuerat. In domo dea sedebat, quae simul pulchram telam texebat et voce cantabat dulcissima. Itaque portae appropinquaverunt omnes praeter Eurylochum, qui insidias timebat.

Dea, cum portam aperuit, eos intrare et cenare iussit. In sellis eos collocavit et vinum dedit, sed prius medicamenta infuderat. Cum ea biberunt, dea viros virga tetigit et statim facti sunt porci. Nunc voce porcina grunniebant, sed mentem retinebant humanam. In haram inclusi sunt cum aliis quos dea ante iam mutaverat.

Interea Eurylochus dubius ac perterritus ad navem festinavit et omnia Ulixi narravit; hic, quod mirabilem artem timebat, Eurylochum ad locum statim se ducere iussit, sed ille ad pedes Ulixis se provolvit et per omnes deos oravit: “Minime vero, Ulixes, noli nos omnes obicere morti!” Ulixes ei respondit iratus: “Ad navem igitur tu manebis, Euryloche; ego periculum solus adibo.”

Haec ubi dixit, discessit solus et ad Circes (gen.) domum iter fecit, sed dum intrat subito deterritus est specie iuvenis qui virgam auream manu tenebat. Mercurius, qui erat ille, ait: “Quo festinas, stulte? Hic habitat Circe, quae tuos socios in porcos mutavit et inclusit in haram sordidam. Visne eandem fortunam subire?” Neque tamen verba neque numen Mercurii eum detinebat. Deus igitur, cum hoc vidit, ei tradidit herbam cui nomen est moly. Dixit: “Hanc tene manu et audacter per portam intra. Moly enim te defendet.”

Et ita res evenit: cum porta aperta est et Ulixes in regiam acceptus, Circe in solio eum collocavit et in poculum vinum et medicamentum infudit. Cum ea Ulixes bibit, dea eum virga tetigit et magna voce dixit: “Ad haram, porce, ad socios abi.” Sed moly eum servavit neque mutatum est eius corpus.

Page 77: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

77

Itaque Circe perturbata ad pedes eius se provolvit et ait: “Qui et qualis es tu? Omnes qui hoc poculum ante hauserunt mutati sunt in porcos. Nonne ille Ulixes tu es, quem amare iam diu fatis cogor. Ego te dea, Ithace, in matrimonium peto.”

Sed Ulixes eius preces repudiavit. Nihil enim cupiebat nisi socios rursus videre. Itaque Circe, cum hoc intellexit, ad haram cucurrit et Ulixis socios liberavit. Illi in regiam intraverunt forma porcina et omnia compleverunt grunnitu, sed statim Circe unguento eos oblevit et in formam humanam iterum redierunt. Quanta laetitia cinxerunt ducem! Cicerón asiste a un espectáculo circense.

Nihil agens Cicero per urbis vias vagabatur cum socio suo, Acidino, cum hic illi dixit: “Magnus ludus gladiatorius nuntiatus est. Visne me comitari?”. “Cur non?”, respondidit Cicero, “Otiosus sum neque unquam gladiatorum paria armis dimicantia vidi; at saepe audivi magnam delectationem hoc spectaculum adferre”.

Circum intrant; adsidunt; spectant. Post solemnem certaminum adparatum ludus incipit. Splendidis armis induti gladiatores alter alterum petunt.

Dum gladiatores proeliantur, Acidinus Ciceronem adloqui non desinebat: “Videsne, aiebat, ut Thraex non libenter moriatur? At contra, quam audaciter prius Syrus occidit! Quam non timide mortale vulnus excepit!”

Plebs interea, sanguinem sitiens: “Ure, verbera”, clamitabat. “Vicisti illum strenue; occidere quid cessas?”. Ac pollice verso conviciis ac probris moriturum consectabatur. Cicerón, CATILINARIAS, II, 6,12 Cicerón explica al pueblo qué ocurrió en la sesión del Senado en que él, como cónsul, descubrió la conjuración de Catilina. Quin hesterno die, cum domi meae paene interfectus essem, senatum in aedem Iovis Statoris convocavi, rem omnem ad patres conscriptos detuli: quo cum Catilina venisset, quis eum senator appellavit, quis salutavit, quis denique ita aspexit ut perditum civem ac non potius ut importunissimum hostem? Quin etiam principes eius ordinis partem istam subselliorum, ad quam ille accesserat, nudam atque inanem reliquerunt? César, GUERRA DE LAS GALIAS, VI, 41 Los romanos, tras la retirada de los germanos, empiezan a tener miedo a éstos. Germani, desperata expugnatione castrorum, quod nostros iam constitisse in munitionibus videbant, cum ea praeda quam in silvis deposuerant trans Rhenum sese receperunt. Ac tantus fuit etiam post discessum hostium terror, ut, ea nocte, cum C. Volusenus, missus cum equitatu, ad castra venisset, fidem non faceret adesse cum incolumi Caesarem exercitu. Sic omnino animos timor praeoccupaverat ut, paene alienata mente, deletis omnibus copiis, equitatum se ex fuga recepisse dicerent neque, incolumi exercitu, Germanos castra oppugnaturos fuisse contenderent. Quem timorem Caesaris adventus sustulit. César, GUERRA DE LAS GALIAS, VII, 78 Batalla de Alesia

Page 78: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

78

Fugato omni equitatu, Vercingetorix copias, ut pro castris conlocaverat, reduxit,

protinusque Alesiam, quod est oppidum Mandubiorum, iter facere coepit, celeriterque impedimenta ex castris educi et se subsequi iussit. Caesar, impedimentis in proximum collem deductis, duabus legionibus praesidio relictis, secutus quantum diei tempus est passum, circiter tribus milibus hostium ex novissimo agmine interfectis, altero die ad Alesiam castra fecit. Perspecto urbis situ perterritisque hostibus, quod equitatu, qua maxima parte exercitus confidebant, erant pulsi, adhortatus ad laborem milites, circumvallare instituit. Suetonio, VIDA DE LOS DOCE CÉSARES, Calígula, XXII Diversas anécdotas de Calígula y estatuas de los dioses. [...] datoque negotio, ut simulacra numinum religione et arte praeclara, inter quae Olympi Iovis, apportarentur e Graecia, quibus capite dempto suum imponeret, partem Palatii ad forum usque promovit, atque aede Castoris et Pollucis in vestibulum transfigurata, consistens saepe inter fratres deos, medium adorandum se adeuntibus exhibebat; et quidam eum “Latiarem Iovem” consalutarunt. Templum etiam numini suo proprium et sacerdotes et cogitatissimas hostias instituit. In templo simulacrum stabat aureum iconicum amiciebaturque cotidie veste, quali ipse uteretur. [...] Et noctibus quidem plenam fulgentemque lunam invitabat assidue in amplexus atque concubitum; interdiu vero cum Capitolino Iove secreto fabulabatur, modo insurrans ac praebens invicem aurem, modo clarius nec sine iurgiis. Suetonio, VIDA DE LOS DOCE CÉSARES, Claudio, XXVI Algunas de las esposas de Claudio. Sponsas admodum adulescens duas habuit: Aemiliam Lepidam, Augusti proneptem, item Liviam Medullinam, cui et cognomen Camillae erat, e genere antiquo dictatoris Camilli. Priorem, quod parentes eius Augustum offenderant, virginem adhuc repudiavit, posteriorem ipso die, qui erat nuptiis destinatus, ex valitudine amisit. Uxores deinde duxit Plautiam Urgulanillam triumphali et mox Aeliam Paetinam consulari patre. Cum utraque divortium fecit, sed cum Paetina ex levibus offensis, cum Urgulanilla ob libidinum probra et homicidii suspicionem. Post has Valeriam Messalinam, Barbati Messalae consobrini sui filiam, in matrimonium accepit. Suetonio, VIDA DE LOS DOCE CÉSARES, Nerón, XXVI Nerón, de noche y disfrazado, va por las tabernas pegando y robando a la gente. [...] Post crepusculum statim adrepto pilleo vel galero poppinas inibat circumque vicos vagabatur ludibundus nec sine pernicie tamen, siquidem redeuntis a cena verberare ac repugnantes vulnerare cloacisque demergere assuerat, tabernas etiam effringere et expilare; quintana domi constituta, ubi partae et ad licitationem divendendae praedae pretium adsumeretur. Ac saepe in eius modi rixis oculorum et vitae periculum adiit, a quodam laticlavio, cuius uxorem adtrectaverat, prope ad necem caesus. Fedro, FÁBULAS

Page 79: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

79

Personam tragicam forte vulpes viderat: O quanta species, inquit, cerebrum non habet! Hoc illis dictum est, quibus honorem et gloriam Fortuna tribuit, sensum communem abstulit. Fame coacta vulpes alta in vinea uvam appetebat, summis saliens viribus; quam tangere ut non potuit, discedens ait: Nondum matura est, nolo acerbam sumere. Qui facere quae non possunt verbis elevant adscribere hoc debebunt exemplum sibi. Marcial, EPIGRAMAS Nuper erat medicus, nuc est vispillo Diaulus: quod vispillo facit, fecerat et medicus. Bella es, novimus, et puella, verum est, et dives, quis enim potest negare? Sed cum te nimium, Fabulla, laudas, nec dives neque bella nec puella es. Thais habet nigros, niveos Laecania dentes. Quae ratio est? Emptos haec habet, illa suos. Nunquam se cenasse domi Philo iurat, et hoc est: non cenat, quotiens nemo vocavit eum. Cur non mitto meos tibi, Pontiliane, libellos? Ne mihi tu mittas, Pontiliane, tuos. Catulo, POEMAS Nulli se dicit mulier mea nubere malle quam mihi, non si se Iuppiter ipse petat. Dicit: sed mulier cupido quod dicit amanti, in vento et rapida scribere oportet aqua. Nulla potest mulier tantum se dicere amatam vere, quantum a me Lesbia amata mea es. Nulla fides ullo fuit umquam foedere tanta, quanta in amore tuo ex parte reperta mea est. Iocundum, mea vita, mihi proponis amorem hunc nostrum inter nos perpetuumque fore. Di magni, facite ut vere promittere possit, atque id sincere dicat et ex animo, ut liceat nobis tota perducere vita aeternum hoc sanctae foedus amicitiae.

Page 80: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

80

VOCABULARIO LATINO 1.- VERBOS 1ª conjugación administro,-as,-are,administravi,-nistratum: administrar. aedifico,-as,-are,aedificavi,aedificatum: construir. ambulo,-as,-are,ambulavi,ambulatum: andar. amo,-as,-are,amavi,amatum: amar, querer. appropinquo,-as,-are,appropinquavi,-nquatum: acercarse. certo,-as,-are,certavi,certatum: luchar. comparo,-as,-are,comparavi,-ratum: procurar, comparar. consocio,-as,-are,consociavi,consociatum: asociarse. convoco,-as,-are,convocavi,convocatum: convocar. creo,-as,-are,creavi,creatum: crear, nombrar. curo,-as,-are,curavi,curatum: cuidar. damno,-as,-are,damnavi,damnatum: dañar. declaro,-as,-are,declaravi,declaratum: declarar. despero,-as,-are,desperavi,desperatum: desesperar. dimico,-as,-are,dimicavi,dimicatum: luchar. do,das,dare,dedi,datum: dar. erro,-as,-are,erravi,erratum: errar, equivocarse. exploro,-as,-are,exploravi,exploratum: explorar. expugno,-as,-are,expugnavi,expugnatum: conquistar. firmo,-as,-are,firmavi,firmatum: confirmar, reforzar. flagito,-as,-are,flagitavi,flagitatum: pedir, demandar. impero,-as,-are,imperavi,imperatum: mandar, ordenar. importo,-as,-are,importavi,importatum: importar, causar. incito,-as,-are,incitavi,incitatum: incitar. inclino,-as,-are,inclinavi,inclinatum: inclinarse, ceder. intro,-as,-are,intravi,intratum: entrar. invito,-as,-are,invitavi,invitatum: invitar. laboro,-as,-are,laboravi,laboratum: sufrir, trabajar. libero,-as,-are,liberavi,liberatum: liberar. monstro,-as,-are,monstravi,monstratum: mostrar.

narro,-as,-are,narravi,narratum: narrar, contar. navigo,-as,-are,navigavi,navigatum: navegar. neco,-as,-are,necavi,necatum: matar. nego,-as,-are,negavi,negatum: decir que no. nomino,-as,-are,nominavi,nominatum: nombrar. novo,-as,-are,novavi,novatum: renovar. nuntio,-as,-are,nuntiavi,-ntiatum: anunciar, comunicar. oppugno,-as,-are,oppugnavi,oppugnatum: atacar. orno,-as,-are,ornavi,ornatum: adornar. paro,-as,-are,paravi,paratum: preparar. porto,-as,-are,portavi,portatum: llevar. pugno,-as,-are,pugnavi,pugnatum: luchar. puto,-as,-are,putavi,putatum: pensar. regno,-as,-are,regnavi,regnatum: reinar. resono,-as,-are,resonavi,resonatum: resonar. rogo,-as,-are,rogavi,rogatum: pedir. sacro,-as,-are,sacravi,sacratum:consagrar. spero,-as,-are,speravi,speratum: esperar. sto,-as,-are,steti,statum: estar (de pie). supero,-as,-are,superavi,superatum: superar, vencer. tempto,-as,-are,temptavi,temptatum: intentar. tolero,-as,-are,toleravi,toleratum: soportar. vasto,-as,-are,vastavi,vastatum: devastar, asolar. vexo,-as,-are,vexavi,vexatum: maltratar. violo,-as,-are,violavi,violatum: violar. vito,-as,-are,vitavi,vitatum: evitar. voco,-as,-are,vocavi,vocatum: llamar. voro,-as,-are,voravi,voratum: devorar. vulnero,-as,-are,vulneravi,vulneratum: herir.

2ª conjugación adhibeo,-es,-ere,adhibui,adhibitum: poner, mostrar. admoneo,-es,-ere,admonui, admonitum: aconsejar. augeo,-es,-ere,auxi,auctum: aumentar. careo,-es,-ere,carui,cariturus: carecer de (+ ab.). censeo,-es,-ere,censui,censitum: considerar. commoveo,-es,-ere,commovi,commotum: conmover. debeo,-es,-ere,debui,debitum: deber. deleo,-es,-ere,delevi,deletum: destruir. doceo,-es,-ere,docui,doctum: enseñar. habeo,-es,-ere,habui,habitum: tener. iubeo,-es,-ere,iussi,iussum: ordenar. maneo,-es,-ere,mansi,mansum: permanecer. moneo,-es,-ere,monui,monitum: aconsejar.

moveo,-es,-ere,movi,motum: mover. obsideo,-es,-ere,obsedi,obsessum: asediar. pareo,-es,-ere,parui,paritum: obedecer. placeo,-es,-ere,placui,placitum: placer, gustar. prohibeo,-es,-ere,prohibui,prohibitum: prohibir. sustineo,-es,-ere,sustinui,sustentum: sostener. teneo,-es,-ere,tenui,tentum: tener agarrado. terreo,-es,-ere,terrui,territum: aterrorizar. timeo,-es,-ere,timui,--: temer. valeo,-es,-ere,valui: estar bien (de salud), valer. vereor,vereris,vereri,veritus sum (dep.): temer. video,-es,-ere,vidi,visum: ver.

3ª conjugación absolvo,-is,-ere,absolvi,absolutum: absolver. accipio,-is,-ere,accepi,acceptum: recibir. adduco,-is,-ere,adduxi,adductum: llevar. ago,-is,-ere,egi,actum: hacer, llevar. appeto,-is,-ere,appetivi,appetitum: acercarse.

ascendo,-is,-ere,ascendi,ascensum: subir. aspicio,-is,-ere,aspexi,aspectum: ver. cado,-is,-ere,cecidi,casum: caer. capio,-is,-ere,cepi,captum: coger. claudo,-is,-ere,claudi,clausum: cerrar.

cognosco,-is,-ere,cognovi,cognotum: conocer. colo,-is,-ere,colui,cultum: cultivar. committo,-is,-ere,commisi,-missum: entablar (combate). comprehendo,-is,-ere,comprehendi,-prehensum: coger. condo,-is,-ere,condidi,conditum: fundar. coniungo,-is,-ere,coniunxi,coniunctum: unir.

constituo,-is,-ere,constitui,constitutum: constituir, decidir. contendo,-is,-ere,contendi,contentum: dirigirse. converto,-is,-ere,converti,conversum: girar. cupio,-is,-ere,cupivi,cupitum: desear. curro,-is,-ere,cucurri,cursum: correr. decerno,-is,-ere,decrevi,decretum: decretar.

Page 81: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

81

dedo,-is,-ere,dedidi,deditum: entregar, rendir. defendo,-is,-ere,defendi,defensum: defender. desero,-is,-ere,deserui,desertum: abandonar. detraho,-is,-ere,detraxi,detractum: quitar, sustraer. devinco,-is,-ere,devici,devictum: vencer, rendir. dico,-is,-ere,dixi,dictum: decir. diligo,-is,-ere,dilexi,dilectum: apreciar. discedo,-is,-ere,discessi,discessum: partir, alejarse. divido,-is,-ere,dividi,divisum: dividir. duco,-is,-ere,duxi,ductum: conducir. efficio,-is,-ere,effeci,effectum: producir. excipio,-is,-ere,excepi,exceptum: aguantar. excurro,-is,-ere,excucurri,excursum: salir corriendo. expello,-is,-ere,expelli,expulsum: expulsar. exsisto,-is,-ere,exstiti: surgir, existir. facio,-is,-ere,feci,factum: hacer. frango,-is,-ere,fregi,fractum: romper. fugio,-is,-ere,fugi,--: huir. gero,-is,-ere,gessi,gestum: llevar, hacer. iacio,-is,-ere,ieci,iactum: arrojar. incendo,-is,-ere,incendi,incensum: incendiar. indico,-is,-ere,indixi,indictum: declarar. instituo,-is,-ere,institui,institutum: instituir, establecer. instruo,-is,-ere,instruxi,instructum: formar. intellego,-is,-ere,intellegi,intellectum: comprender. intercedo,-is,-ere,intercessi,intercessum: oponerse. interficio,-is,-ere,interfeci,interfectum: matar.

irruo,-is,-ere,irrui,--: entrar corriendo. iungo,-is,-ere,iunxi,iunctum: unir, juntar. lego,-is,-ere,legi,lectum: reunir, elegir, leer. loquor,loqueris,loqui,locutus sum: hablar. mitto,-is,-ere,misi,missum: enviar. occido,-is,-ere,occidi,occisum: matar. ostendo,-is,-ere,ostendi,ostentum: mostrar. percipio,-is,-ere,percepi,perceptum: percibir. perduco,-is,-ere,perduxi,perductum: llevar, conducir. perficio,-is,-ere,perfeci,perfectum: acabar. peto,-is,-ere,petivi,petitum: pedir, dirigirse. pingo,-is,-ere,pinxi,pictum: pintar. pono,-is,-ere,posui,positum: poner. praedico,-is,-ere,praedixi,praedictum: predecir. praescribo,-is,-ere,praescripsi,praescriptum: escribir. procedo,-is,-ere,processi,processum: avanzar. rapio,-is,-ere,rapui,raptum: raptar. recipio,-is,-ere,recepi,receptum: retirar. rego,-is,-ere,rexi,rectum: gobernar, dirigir. relinquo,-is,-ere,reliqui,relictum: dejar, abandonar. reperio,-is,-ere,reperi,repertum: encontrar. reposco,-is,-ere,--,--: reclamar. scribo,-is,-ere,scripsi,scriptum: escribir. sequor,sequeris,sequi,secutus sum (dep.): seguir. sero,-is,-ere,sevi,satum: sembrar. solvo,-is,-ere,solvi,solutum: desatar, dejar libre. succedo,-is,-ere,successi,successum: suceder. sumo,-is,-ere,sumpsi,sumptum: tomar. tendo,-is,-ere,tetendi,tentum: tender, dirigirse. trado,-is,-ere,tradidi,traditum: entregar. traduco,-is,-ere,traduxi,traductum: traspasar. tribuo,-is,-ere,tribui,tributum: atribuir. utor,uteris,uti,usus sum (dep.): usar, utilizar (+ ab.). verto,-is,-ere,verti,versum: dar la vuelta. vinco,-is,-ere,vici,victum: vencer. vivo,-is,-ere,vixi,vivum: vivir.

4ª conjugación advenio,-is,-ire,adveni,adventum: llegar. aperio,-is,-ire,aperui,apertum: abrir. audio,-is,-ire,audivi,auditum: oir. convenio,-is,-ire,conveni,conventum: reunir. munio,-is,-ire,munivi,munitum: reforzar.

nescio,-is,-ire,nescivi,nescitum: no saber. pervenio,-is,-ire,perveni,perventum: llegar. scio,-is,-ire,scivi,scitum: saber. venio,-is,-ire,veni,ventum: venir, llegar.

conjugación irregular differo,differs,differre,distuli,dislatum: diferenciarse. eo,is,ire,ivi,itum: ir. exeo,-is,-ire,exivi,exitum: salir. fero,fers,ferre,tuli,latum: llevar. fio,fis,fieri,factus sum: ser hecho, producirse, suceder. malo,mavis,malle,malui,---: preferir, querer más.

nolo,non vis,nolle,nolui,---: no querer. possum,potes,posse,potui,---: poder. redeo,-is,-ire,redii,reditum: volver. sum,es,esse,fui,--: ser, estar, existir. transeo,-is,-ire,transii,transitum: atravesar. volo,vis,velle,volui,---: querer.

2.- SUSTANTIVOS 1ª declinación absentia,-ae: ausencia. Aeneas,-ae: Eneas. agricola,-ae (m.): agricultor. Alba Longa,-ae: Alba Longa. amica,-ae: amiga. amicitia,-ae: amistad. ancilla,-ae: criada. angustiae,-arum: desfiladero.

anima,-ae: alma. aqua,-ae: agua. aquila,-ae: águila. ara,-ae: altar. Athenae,-arum: Atenas (ciudad). audacia,-ae: osadía, audacia. Belgae,-arum: los Belgas (habitantes). Britannia,-ae: Britania (provincia).

Page 82: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

82

Catilina,-ae: Catilina (nombre propio). cena,-ae: comida, cena. centuria,-ae: centuria. controversia,-ae: lucha. copia,-ae: abundancia. copiae,-arum: tropas. cura,-ae: cuidado, preocupación. curia,-ae: curia. dea,-ae: diosa. diligentia,-ae: diligencia. divitiae,-ae: riquezas. epistula,-ae: carta. fabula,-ae: cuento, fábula. familia,-ae: familia. femina,-ae: mujer. filia,-ae: hija. flamma,-ae: llama, fuego. fortuna,-ae: fortuna, suerte. fuga,-ae: fuga, huída. Gallia,-ae: Galia (provincia). Germania,-ae: Germania (provincia). Graecia,-ae: Grecia (provincia). Hercinia,-ae: Hercinia (bosque). Hispania,-ae: Hispania (provincia). hora,-ae: hora. incola,-ae: habitante.

iniuria,-ae: injuria. insidiae,-arum: amenazas. insula,-ae: isla. Italia,-ae: Italia (provincia). laetitia,-ae: alegría. Leonidas,-ae: Leónidas (nombre propio). littera,-ae: letra. litterae,-arum: carta. lupa,-ae: loba. Lusitania,-ae: Lusitania (provincia). Mauretania,-ae: Mauritania (provincia). Messala,-ae: Mesala (nombre propio). Minerva,-ae: Minerva (diosa). nauta,-ae (m.): marinero. patientia,-ae: paciencia, tolerancia. patria,-ae: patria. pecunia,-ae: dinero, riqueza. Phidias,-ae: Fidias (escultor). pirata,-ae: pirata. poeta,-ae (m.): poeta. Porsenna,-ae: Porsena (rey). porta,-ae: puerta. providentia,-ae: providencia. prudentia,-ae: prudencia. puella,-ae: niña. pugna,-ae: lucha. regina,-ae: reina. Rhea Silvia,-ae: Rhea Silvia (nom. mit.). Roma,-ae: Roma (ciudad). rosa,-ae: rosa. sapientia,-ae: sabiduría. scriba,-ae: escriba. serva,-ae: sierva. silva,-ae: bosque. stella,-ae: estrella. terra,-ae: tierra. Troia,-ae: Troya (ciudad). unda,-ae: ola. via,-ae: camino. victoria,-ae: victoria. vidua,-ae: viuda. vita,-ae: vida.

2ª declinación ager,agri: campo. Alexander,-dri: Alejandro. amicus,-i: amigo. Amulius,-i: Amulio. animus,-i: espíritu. annus,-i: año. argentum,-i (n.): plata. arma,-orum (n.): armas. aurum,-i (n.): oro. autumnus,-i: otoño. auxilium,-i (n.): auxilio.

bellum,-i (n.): guerra. caelum,-i (n.): cielo. Caius,-i: Gayo (nombre propio). campus,-i: campo. castra,-orum (n.): campamento. cervus,-i: ciervo. comitium,-i (n.): comicio. consilium,-i (n.): decisión,consejo. Daedalus,-i: Dédalo (nombre mitológico). deus,-i: dios. dictum,-i (n.): dicho.

dominus,-i: señor, amo. equus,-i: caballo. exordium,-i: inicio. factum,-i (n.): hecho. Faustulus,-i: Fáustulo (nombre mitológico). ferrum,-i (n.): hierro., espada. filius,-i: hijo. forum,-i: (n.): foro. Galli,-orum: Galos (pueblo). gladius,-i: espada.

Haedui,-orum: Eduos (pueblo). Helvetii,-orum: Helvecios (pueblo). Homerus,-i: Homero (autor). Horatius,-i: Horacio (autor). Hostius,-ii: Hostio (nombre propio). humerus,-i: hombro. humus,-i: tierra. impedimenta,-orum: equipajes. imperium,-i: poder. ingenium,-i (n.): inteligencia.

Page 83: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

83

inimicus,-i: enemigo. initium,-i (n.): inicio. institutum,-i (n.): institución. iudicium,-i (n.): juicio. Iulus,-i: Julo (nombre mitológico). Labienus,-i: Labieno (nombre propio). labyrinthum,-i: laberinto. Latium,-i: Lacio (región). Lavinium,-i: Lavinio (ciudad). legatus,-i: legado, emisario. liber,-bri: libro. liberi,-orum: hijos. locus,-i: lugar, ocasión. ludus,-i: juego. magister,magistri: maestro. Minotaurus,-i: Minotauro (nombre mitológico). modus,-i: modo, manera. moenia,-orum (n.): murallas. Mucius,-i: Mucio (nombre propio). mundus,-i: mundo. murus,-i: muralla, muro. naufragus,-i: náufrago. Numa Pompilius,-i: Numa Pompilio (rey). numerus,-i: número. oculus,-i: ojo. oppidum,-i (n.): ciudad fuerte. pelagus,-i: mar. periculum,-i (n.): peligro. pilum,-i (n.): lanza, jabalina. Pompeius,-i: Pompeyo (general). populus,-i: pueblo. principium,-i (n.): principio. proelium,-i (n.): combate. puer,pueri: niño. regnum,-i (n.): reino.

Remi,-orum: Remos (pueblo). Remus,-i: Remo (nombre mitológico). Rhenus,-i: Rhin (río). Rhodanus,-i: Ródano (río). Romulus,-i: Rómulo (nombre mitológico). Saturnus,-i: Saturno (dios). Sequani,-orum: Secuanos (pueblo). servus,-i: siervo. signum,-i: señal. simulacrum,-i (n.): estatua. socius,-i: aliado. somnus,-i: sueño. spectaculum,-i: espectáculo. Tarquinius,-i: Tarquinio (rey). telum,-i (n.): arma arrojadiza. templum,-i (n.): templo. Titus Tatius,-i: Tito Tatio (nombre propio). tribunus,-i: tribuno. Tullus Hostilius,-i: Tulo Host. (rey). Turnus,-i: Turno (nombre mitológico). tyrannus,-i: tirano. vallum,-i (n.): empalizada, valla. ventus,-i: viento. verbum,-i (n.): palabra. Vergilius,-i: Virgilio (autor). vicinus,-i: vecino. vicus,-i: aldea. vir,viri: hombre, varón. Viriatus,-i: Viriato (general).

3ª declinación actio,-onis: acción. aestas,-atis (f.): verano. Allobroges,-ogum: Alóbroges (pueblo). amor,-oris: amor. animal,-alis (n.): animal.* Apelles,-is: Apelles. apis,apis (f.): abeja.* arbor,-oris (f.): árbol. aries,-etis: ariete, carnero. Aristides,-is: Arístides (nombre propio). ars,artis (f.): arte. Athenienses,-ium: Atenienses*(habitantes). Atlas,-antis: Atlas (nombre mitológico). auctoritas,-atis: autoridad. avis,avis (f.): ave.*

auris,-is (f.): oreja.* bos,bovis: buey, vaca, toro. Caesar,-aris: César (general). canis,-is: perro.* caput,-itis (n.): cabeza. carmen,-inis (n.): poema, canto. censor,-oris: censor. civis,-is: ciudadano.* civitas,-atis (f.): ciudad. cohors,-ortis: cohorte. coniuratio,-ionis: conjuración. coniux,-iugis: esposa/o, cónyuge. consul,-ulis: cónsul.

corpus,-oris (n.): cuerpo. dolor,-oris: dolor. dux,ducis: general, jefe, guía. eques,-itis: jinete. error,-ris: error. exercitatio,-ionis (f.): ejercicio. finis,-is: fin, límite.* flos,-oris (f.): flor. flumen,-inis (n.): río. foedus,-eris (n.): pacto. frater,-tris: hermano. frons,-ntis (f.): frente.* fulmen,-inis (n.): rayo.

gens,-ntis (f.): pueblo, raza. genus,-eris (n.): género. Hannibal,-alis: Aníbal (general). Hasdrubal,-alis: Asdrúbal (general). hiems,-emis (f.): invierno. homo,-inis: hombre, ser humano. honestas,-atis: honestidad. honos,-oris: honor. hostis,-is: enemigo.* humanitas,-atis: educación. ignis,-is: fuego.* incursio,-onis: ataque, incursión. intercessio,-onis:intercesión,oposición.

Page 84: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

84

iter,itineris (n.): camino. iudex,-icis: juez. Iuppiter,Iovis: Júpiter (dios). ius,iuris (n.): derecho. iuvenis,-is: joven.* iuventus,-utis (f.): juventud. labor,-oris: trabajo, esfuerzo. latus,-eris (n.): lado, costado. legio,-onis (f.): legión. leo,-onis: león. lex,legis (f.): ley. libertas,-atis (f.): libertad. litus,-oris (n.): costa. lux,lucis (f.): luz. mare,-is (n.): mar.* Mars,Martis: Marte (dios). mater,-tris (f.): madre. mens,mentis (f.): mente.* miles,-itis: soldado. mons,-ntis: monte. mors,-rtis (f.): muerte. mulier,-eris (f.): mujer. multitudo,-inis (f.): multitud. navis,-is (f.): nave.* nex,necis (f.): muerte. nix,nivis (f.): nieve. nobilitas,-atis: nobleza. nomen,-inis (n.): nombre. nox,-ctis (f.): noche. Numitor,-oris: Numítor (nombre propio). obses,obsidis: rehén, prisionero. oppugnatio,-ionis: ataque. opus,-eris (n.): obra, trabajo. ordo,-inis: orden. Orgetorix,-igis: Orgetórige (general). ovis,ovis (f.): oveja.* pars,-rtis (f.): parte.* pastor,-oris: pastor. pater,-tris: padre, senador. pax,pacis (f.): paz. pedes,-itis: infante. pes,pedis: pie. piscis,-is: pez.* Piso,-onis: Pisón (nombre propio). Plato,-onis: Platón (filósofo). plebs,-ebis (f.): plebe. pons,-ntis: puente. potestas,-atis: potestad. praetor,-oris: pretor. primores,-um: primeros (en el combate). princeps,-ipis: príncipe. probitas,-atis: honradez, probidad. profectio,-onis: marcha, partida. ratio,-onis (f.): razón, cuenta. regio,-ionis (f.): región. rete,retis (n.): red.* rex,regis: rey. rus,ruris (n.): campo. salus,-utis (f.): salvación. sapiens,-entis: sabio. Scipio,-ionis: Escipión (general). senectus,-utis (f.): vejez. senex,senis: viejo, anciano. severitas,-atis (f.): severidad. societas,-atis (f.): alianza.

sol,solis: sol. solitudo,-inis: soledad. sors,-rtis: suerte. suspicio,-onis: sospecha. tempus,-oris (n.): tiempo. Thales,-is: Thales (de Mileto, filósofo). Tiber,-eris: Tíber (río). timor,-ris: temor. turris,-is (f.): torre.* tyrannis,-idis: tiranía. urbs,urbis: ciudad. utilitas,-atis: utilidad. uxor,-oris (f.): esposa. vallis,-is (f.): valle.* Venus,-eris: Venus (diosa). veritas,-atis (f.): verdad. ver,veris (f.): primavera. virgo,-inis (f.): muchacha (doncella). virtus,-utis (f.): valor. vis,vis (f.): fuerza, violencia.* * = genitivo en -ium

Page 85: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

85

4ª declinación arcus,-us: arco. cantus,-us: canto. consulatus,-us: consulado. cornu,-us (n.): cuerno, ala. domus,-us (f.): casa. equitatus,-us: caballería. exercitus,-us: ejército. fructus,-us: fruto. gelu,-us (n.): hielo. genu,-us (n.): rodilla.

impetus,-us: ataque. magistratus,-us: magistrado. manus,-us (f.): mano, banda. metus,-us: miedo. occassus,-us: ocaso. ortus,-us: nacimiento. peditatus,-us: infantería. portus,-us: puerto. reditus,-us: vuelta. senatus,-us: senado.

5ª declinación acies,-ei (f.): línea de batalla. dies,-ei: día. fides,-ei (f.): confianza. meridies,-ei: mediodía. res,rei (f.): cosa, asunto,... res adversae: cosas desfavorables, desgracias. res familiaris: patrimonio.

res frumentaria: abastecimiento de trigo. res gestae: hazañas, gestas. res novae: novedades, revolución (política). res publica: República. res secundae: cosas favorables, prosperidad. series,-ei: serie, sucesión. spes,spei: esperanza.

3.- ADJETIVOS de tres terminaciones acer,acris,-e: duro, difícil. adversus,-a,-um: adverso. aegrotus,-a,-um: enfermo. aequus,-a,-um: igual. altus,-a,-um: alto, profundo. antiquus,-a,-um: antiguo. armatus,-a,-um: armado. attentus,-a,-um: atento. barbarus,-a,-um: bárbaro. beatus,-a,-um: dichoso, feliz. bellicosus,-a,-um: belicoso. bonus,-a,-um: bueno. Britannus,-a,-um: britano. carus,-a,-um: querido. celer,-eris,-ere: rápido. centuriatus,-a,-um:centuriado. certus,-a,-um: cierto, seguro. ceteri,-ae,-a: restantes. clarus,-a,-um: claro, famoso. contentus,-a,-um: contento. dexter,-tra,-trum: derecho. doctus,-a,-um: sabio, culto. Etruscus,-a,-um: Etrusco. finitimus,-a,-um: cercano, limítrofe. Gallus,-a,-um: galo. Germanus,-a,-um: germano. Graecus,-a,-um: griego. gratus,-a,-um: grato, agradecido. Hispanus,-a,-um: hispano. ignarus,-a,-um: desconocedor. incertus,-a,-um: inseguro. iustus,-a,-um: justo. Latinus,-a,-um: latino. latus,-a,-um: ancho.

liber,-era,-erum: libre. longus,-a,-um: largo. Lusitanus,-a,-um: Lusitano. magnus,-a,-um: grande. malus,-a,-um: malvado. Martius,-a,-um: de Marte. maximus,-a,-um: muy grande. medius,-a,-um: medio. minimus,-a,-um: muy pequeño. miser,-era,-erum: desgraciado. molestus,-a,-um: molesto. mortuus,-a,-um: muerto. multus,-a,-um: mucho. necessarius,-a,-um: necesario. novus,-a,-um: nuevo. opertus,-a,-um: cubierto. optimus,-a,-um: muy bueno. parvus,-a,-um: pequeño. paucus,-a,-um: poco. perterritus,-a,-um: asustado. pessimus,-a,-um: muy malo. postremus,-a,-um: último. publicus,-a,-um: público. pulcher,-chra,-chrum: hermoso. rarus,-a,-um: raro, escaso. reliquus,-a,-um: restante. Romanus,-a,-um: Romano. Sabinus,-am,-um: sabino. saevus,-a,-um: cruel. securus,-a,-um: seguro. solus,-a,-um: solitario, solo. strenuus,-a,-um: valiente. stultus,-a,-um: estúpido. summus,-a,-um: muy alto.

tantus,-a,-um: tan grande. tardus,-a,-um: lento, perezoso. Troianus,-a,-um: Troyano. tutus,-a,-um: seguro, protegido.

ultimus,-a,-um: último. vastus,-a,-um: grande. verus,-a,-um: verdadero. vivus,-a,-um: vivo.

(se añaden los adjetivos en grado superlativo)

Page 86: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

86

de dos terminaciones amabilis,-e: amable. brevis,-e: breve, corto. civilis,-e: civil. crudelis,-e: cruel. difficilis,-e: difícil. dulcis,-e: amable, agradable. facilis,-e: fácil. familiaris,-e: familiar. fortis,-e: fuerte, valiente. gravis,-e: grave, serio.

iuvenis,-e: joven. levis,-e: ligero, leve. militaris,-e: militar. nobilis,-e: noble, patricio. omnis,-e: todo. popularis,-e: popular. similis,-e: similar, parecido. superior,-oris: superior, anterior. talis,-e: tal.

(se añaden los adjetivos en grado comparativo) de una terminación atrox (atrocis): atroz. audax (audacis): audaz. constans,-ntis: constante. felix (felicis): feliz. ferox (ferocis): feroz. diligens (diligentis): cuidadoso. infelix (infelicis): infeliz. innocens (innocentis): inocente.

maior (maioris),maius: mayor. melior (melioris),melius: mejor. minor (minoris),minus: menor. nocens (nocentis): culpable. peior (peioris),peius: peor, más malo. prudens (prudentis): prudente. sapiens (sapientis): sabio. velox (velocis): veloz.

4.- PRONOMBRES demostrativos hic,haec,hoc: este, esta, esto. idem,eadem,idem: él mismo. ille,illa,illud: aquel, aquella, aquello. ipse,ipsa,ipsum: el mismo, propio. is,ea,id: este, ese, aquel, el. iste,ista,istud: ese, esa, eso. personales ego,mei: yo. nos,nostrum: nosotros. se,sui: se. tu,tui: tú. vos,vestrum: vosotros. posesivos meus,-a,-um: mío, mi. noster,-tra,-trum: nuestro. suus,-a,-um: suyo, su. tuus,-a,-um: tuyo, tu. vester,-tra,-trum: vuestro.

numerales decem: diez. decimus,-a,-um: décimo. duo,-ae,-o: dos. nonus,-a,-um: noveno. novem: nueve. octavus,-a,-um: octavo. octo: ocho. primus,-a,-um: primero. quartus,-a,-um: cuarto. quattuor: cuatro. quinque: cinco. quintus,-a,-um: quinto. secundus,-a,-um: segundo. septem: siete. septimus,-a,-um: séptimo. sex: seis. sextus,-a,-um: sexto. tertius,-a,-um: tercero. tres,tria: tres. unus,-a,-um: uno.

relativo qui,quae,quod: que, quien, cual. interrogativo quis?, quae?, quid?: ¿quién?, ¿qué?

indefinidos aliquis,aliqua,aliquid: alguno. alius,-a,-ud: otro. alter,-era,-erum: otro (de dos). nemo,neminis: nadie. nullus,-a,-um: ninguno. quidam,quaedam,quoddam: alguien. ullus,-a,-um: alguno.

5.- ADVERBIOS Y PREPOSICIONES adverbios

Page 87: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

87

adeo: hasta tal punto. bene: bien. cito: rápidamente. clam: ocultamente. confestim: inmediatamente. deinde: después. diu: largo tiempo. frustra: en vano. iam: ya. ibi: allí. ideo: por eso. idcirco: por esto. ita: así. item: igualmente. magis: más. male: mal. minus: menos. mox: luego. nihil: nada. nimis: demasiado. noctu: de noche, por la noche. non: no.

numquam: nunca. nunc: ahora. nusquam: en ningún lugar. plus: más. postea: después. qua: por donde, )por dónde? quo: a donde, )a dónde? quondam: en otro tiempo. quotannis: cada año. rursus: de nuevo. saepe: a menudo. semper: siempre. sic: así, de este modo. simul: al mismo tiempo. statim: inmediatamente. subito: de repente. tam: tan. tum: entonces. tunc: entonces. ubi: donde, )dónde? unde: de donde, )de dónde?

(adverbios con sufijo: -iter para adjetivos de 1 ó 2 terminaciones

-e para adjetivos de 3 terminaciones). preposiciones de acusativo ad: hacia. ante: antes de, delante de. apud: entre, junto a, en. circa: alrededor. contra: contra. extra: fuera de. in: a, hacia, contra. inter: entre. ob: por causa de. per: por, a través de. post: después de, detrás de. prope: cerca de, casi. propter: por causa de. trans: a través de. usque ad: hasta.

de ablativo a/ab: de, desde, por. cum: con. de: de, desde, sobre, acerca de. e/ex: de, desde. in: en. pro: en lugar de, en favor de. sine: sin. sub: debajo de. super: encima de.

6.- CONJUNCIONES coordinantes

copulativas ac: y. atque: y. et: y. -que: y. nec: y no, ni. neque: y no, ni. quam: que (comparativa). non solum/verum...sed etiam/et: no sólo...sino también.

disyuntivas aut: o. vel: o.

-ve: o.

adversativas at: pero, por otra parte. autem: pero, en cambio. sed: pero, sino. tamen: sin embargo.

explicativas enim: pues, en efecto. nam: pues.

conclusivas ergo: por lo tanto.

Page 88: Manual 1ºbto marqués de santillana

I.E.S , MARQUÉS DE SANTILLANA. TORRELAVEGA. CANTABRIA.

MANUAL DE LATíN Io BACHILLERATO por Agustín Prieto.

88

igitur: por consiguiente. itaque: así pues.

subordinantes

causales quia: porque, ya que. quod: porque, puesto que. quoniam: porque, ya que.

consecutivas ut: de modo que.

comparativas sicut: tal como. ut: como.

completivas/sustantivas ne: que no. ut: que.

concesivas quamquam: aunque. quamvis: aunque.

condicionales nisi: si no. si: si.

finales ne: para que no, para no... ut: para que, para...

temporales antequam: antes de que. cum: cuando. dum: mientras. postquam: después de que. priusquam: antes de que. ubi: cuando.