Naturaren Zientziak LH Unitate didaktikoa Higienea eta osasuna

Higienea eta osasuna eguneroko bizitzan

Naturaren Zientziak. Lehen Hezkuntza 1

Naturaren Zientziak

HIGIENEA ETA OSASUNA

EGUNEROKO BIZITZAN



HIGIENEA ETA OSASUNA

EGUNEROKO BIZITZAN

NATURAREN ZIENTZIAK

Lehen Hezkuntza



Ikasgaia: Naturaren Zientziak

Gaia: Higienea eta osasuna

Maila: Lehen Hezkuntza

Saio kopurua: 9

Proposamenaren justifikazioa

Gure gizartearen bizi-maila handia da, bai teknologiaren ikuspegitik baita osasunaren ikuspegitik ere. Higieneari buruz asko dakigu. Nahiko ondo ezagutzen ditugu zein diren hartu beharreko neurriak, gaixotasun

infekziosoak kutsatzeko bideak edota, gaixotu ezkero, sendatzeko prozedura. Hala ere, urtero pertsona asko gaixotzen dira higiene-neurriak

ez hartzeagatik. Botikak ere, modu desegokian erabiltzen direnez, sendagileak eta ikerlariak oso arduratuta daude, adibidez, antibiotikoen erabilera okerragatik, eragina galtzen ari direlako.

Arazo-egoera

A. Testuingurua Eguneroko elkarbizitza giza garapenerako oso garrantzitsu da, ondokoen

laguntzak bizitza atseginagoa eta errazagoa egiten digu. Baina, neurri egokiak hartzen ez badira, gertutasunak gaixotasun infekziosoak konpartitzea ere eragin dezake. Gaixotasun bat dela edo beste dela,

ikastetxeetan urtero lan-uzte asko daude. Hori dela eta, irakasle eta ikasle askok eskola-orduak galtzen dituzte.

B. Arazoa Ikasturtea hasi zenetik, hainbat ikaskide gaixotu eta eskolara ez dira etorri.

Egun batean batek huts egiten badu, hurrengo egunetan beste batzuk ere huts egingo dute. Gripea dela, beherakoak direla edota katarroak direla

eskola-ordu asko galtzen dira. Zein dira gaixotasun horien sintomak? Nola kutsatzen dira? Galera hori

ekiditeko zein neurri har daitezke? Antibiotikoek dena sendatzen dute?

C. Xedea Higiene ohitura onek norberaren eta guztion osasunean duten garrantziaz kontzientziatzea eta antibiotikoen erabilera zuzena zein den ezagutzea.

Ataza

Kartel deigarri bat egitea, elkarbizitzak eraginda, ikastetxean harrapatzen diren gaixotasunen sintomak, kutsatze-bideak, horiek ekiditeko hartu behar

diren neurriak eta antibiotikoen erabilera zuzena zehaztuz.



Unitatean, Oinarrizko Konpetentzia hauek lantzen dira:

A. Zeharkako konpetentziak:

• Hitzez, hitzik gabe eta modu digitalean komunikatzeko konpetentzia:

5., 15., 16. jarduerak.

• Ikasten eta pentsatzen ikasteko konpetentzia: 3., 20. eta 21.

jarduerak.

• Elkarbizitzarako konpetentzia: 1., 2. eta 23. jarduerak.

• Ekimenerako eta ekiteko espiriturako konpetentzia: 17. jarduera.

• Izaten ikasteko konpetentzia: 20. eta 21. jarduerak.

B. Konpetentzia espezifikoak:

• Hizkuntza- eta literatura-komunikaziorako konpetentzia: 14. eta 17.

jarduerak.

• Zientziarako konpetentzia: jarduera guztiak.

• Matematikarako konpetentzia: 10. jarduera.

Helburu didaktikoak

• Ahoz nahiz idatziz komunikatzen jakitea, eta, horretan, txukun,

modu autonomoan, sormenez eta eraginkortasunez aritzea.

• Taldean ikastea eta lan egitea, norberaren erantzukizunak onartuz

eta denen artean erdietsi beharrekoetan elkarlanean arituz, eta

pertsonen eta iritzien arteko aniztasunak dakarren aberastasuna

aintzat hartuz.

• Nork bere erabakiak hartu eta erantzukizunak onartzea.

• Ideiak eta konponbideak sortzea, eta errealitatea hobetzeko

proposamenak egitea, eta horretan, espiritu kritikoa izatea eta

solidaritatea eta gizarte erantzukizuna aintzat hartzea.

• Osasuna eta gaixotasuna bereiztea.

• Gaixotasun infekziosoak eta ez-infekziosoak bereiztea.

• Kutsatze-mekanismoak deskribatzea.

• Bakteriak, birusak, protozooak eta onddoak alderaztea.

• Legamien eragina hartziduran laborategian aztertzea.

• Gaixotasunen aurreko tratamendu-motak aipatzea.

• Gizarterako txertoek duten garrantzia justifikatzea.

• Antibiotikoen funtzioa eta erabilera egokiak azaltzea.

• Higiene-ohitura osasungarriak balioestea.

• Norberaren jokaerek ingurukoen osasunean duten garrantzia

justifikatzea.



Edukiak

Osasuna eta gaixotasuna.

• Birusak, bakterioak, protozooak eta onddoak.

• Gaixotasunaren adierazleak.

• Gaixotasun infekziosoak eta ez-infekziosoak.

• Mikroorganismo onuragarriak.

Gorputzaren babesak:

• Defentsa-mekanismoak.

• Txertoak.

• Antibiotikoak.

Higiene-ohiturak:

• Eskuen higienea.

• Arnas bideetako higienea.

Jardueren sekuentzia

A. Hasierako fasea:

1. jarduera. Lan-taldea antolatzea.

2. jarduera. Lan-taldearen kontratua.

3. jarduera. Zer dakit honi buruz?

4. jarduera. Ikastetxeko komunak, zer egoeratan daude?

B. Garapen-fasea:

5. jarduera. Osasunerako Munduko Erakundea.

6. jarduera. Ohiko gaixotasunak.

7. jarduera. Gaixotasunen aurreko tratamenduak.

8. jarduera. Gaixotasun infekziosoak eta ez-infekziosoak.

9. jarduera. Mikroorganismo onak ere badaude!

10 jarduera. Ikertze-jarduera: ogiaren elaborazioa.

11. jarduera. Gorputzeko defentsak.

12. jarduera. Txertoak.

13. jarduera. Txertoak berrikusten.

14. jarduera. Antibiotikoak, zertarako?

15. jarduera. Noiz garbitu behar ditut eskuak?

16. jarduera. Doministikuaren eredu digitala.

C. Aplikazio-fasea:

17. jarduera. Ikastetxeko komunak hobetzeko eskaera.

18. jarduera. How to wash your hands?

19. jarduera. Doministikuaren simulazioa gelan.

20. jarduera. Ikasitakoaren komunikazioa. Azken ataza.

21. jarduera. Unitatean ikasitakoaren auto-ebaluazioa.



22. jarduera. Talde-lanaren ebaluazioa.

D. Orokortze- eta transferentzia-fasea:

23. jarduera. Integrazio-egoera. Etxerako 10 higiene-arau.

24. jarduera. Etxekoei higieneaz egiteko inkesta.

Ebaluazioa

A. Adierazleak:

• Ikertutako elementuari buruzko informazio nahikoa, fidagarria eta zehatza lortzen du.

• Informazio argia eta zehatza aurkezten du.

• Era kooperatiboan lan ona egiten du taldearen barruan. • Atazaren plangintzan parte hartzen du, esleitutako lana onartzen du,

eta taldean hartutako erabakiekin bat etortzen da. • Ahozko azalpenetan eta idatzizko txostenetan argitasuna, ordena eta

zehaztasuna agertzen ditu.

• Laborategian segurtasunez eta metodo bati jarraituz lan egitea. • Osasuna eta gaixotasuna bereizten ditu.

• Badaki zein diren gaixotasun infekzioso eta ez-infekzioso ohikoenak. • Kutsatze-mekanismoak bereizten ditu. • Prebentzio-neurririk garrantzitsuenak adierazten ditu.

• Gaixotasunen tratamendu-motak bereizten ditu. • Txertoen garrantzia adierazten du.

• Antibiotikoen funtzioa eta erabilera egokiak azaltzen ditu. • Higiene-ohitura osasungarriak balioesten ditu. • Norberaren jokaerek ingurukoen osasunean duten garrantzia

balioesten du.

B. Tresnak:

● Hasierako ebaluazioa: 3. jarduera. ● Prozesuaren ebaluazioa: 13. jarduera.

● Amaierako ebaluazioa: 20. Eta 21. jarduerak.



PROBLEMA-EGOERA

Ikasturtea hasi zenetik,

hainbat ikaskide gaixotu eta

eskolara ez dira eskolara

etorri. Egun batean batek huts

egiten badu, hurrengo

egunetan beste batzuk ere

huts egiten dute. Gripea dela,

beherakoak direla edota

katarroak direla eskola-ordu

asko galtzen dira.

Zein dira gaixotasun horien sintomak? Nola kutsatzen dira? Galera hori

ekiditeko zein neurri har daitezke? Antibiotikoek dena sendatzen dute?

Ataza. Arazo-egoera honetan, planteatuko ditugun galderei erantzuteaz

gainera, honako hau egin beharko duzu. Talde-lanean, kartel deigarri bat

egingo duzue; elkarbizitzak eraginda, ikastetxean harrapatzen diren

gaixotasunen sintomak, kutsatze bideak, horiek ekiditeko hartu behar diren

neurriak eta antibiotikoen erabilera zuzena zehazten dituena.

1. jarduera. Lan-taldearen antolaketa

Lantaldeak antolatu eta osatzeko orduan alderdi hauek erabaki behar

dituzue: • Arduradunen izendapena: koordinatzailea, idazkariak.

• Arduren eta lanen banaketa. • Ikusteko edota irakurtzeko arazoak dituzten taldekideak laguntzeko

erak: ozenki irakurtzea, irakurritakoaren laburpena…

• Lanaren helburuaren definizioa, zer lan egin behar diren eta lan-metodoa.

• Lantaldearen barruko eta lantaldeen arteko arauak: parte-hartzea, koordinazioa, giroa, eta abarrak.

• Nola hartu erabakiak.

• Denboraren kudeaketa (konpromisoak, epeak eta abarrak). • Behar diren espazioak eta materialak.

• Nola ebaluatu zuen lana, taldearena eta talde barruan zuek egindakoa.

• ... beharrezko deritzezuen bestelako alderdiak.



2. jarduera. Lan-taldearen kontratua

Gure lantaldeko kideok datozen 3 asteetan elkarrekin lan egitea erabaki dugu gure ikastetxeko komunetako egoerari buruzko

ikerketa egiteko, eta konpromiso hauek hartzen ditugu: – Astean behin edo bitan elkartzea, elkarrekin lan

egiteko. – Taldearen barruan arduraz lan egitea.

– Lana egiteko elkarri laguntzea.

– Taldearen barruan atazak zuzen banatzea.

– Lanak taldean egiteko erabakitako prozedurari

jarraitzea. – Lanean behin gutxienez haren erritmoa eta bilakaera

egiaztatzea. – Lan zorrotza eta kalitatekoa aurkeztea.

– Lana dagokion egunean aurkeztea.

Irakasleak konpromisoa hartzen du ikasleek eskatutako informazioa guztia emateko eta sortzen zaizkien zalantza eta

behar guztiekin laguntzeko. Ikasleen sinadurak Irakaslearen sinadura

Data.-

3. jarduera: Zer dakit honi buruz?

Jarraian, unitate honetan zehar agertuko diren kontzeptuei buruzko adierazpenak daude. Irakur itzazu adierazpenak eta esan ea egiazkoak ala

gezurrezkoak diren. Ondoren, elkartu taldekideekin eta bilatu adostasunak.

Adierazpena

Egia Gezurra

Bakteria guztiak kaltegarriak dira eta gaixotasunak sortzen dituzte.

Mikrobio kaltegarriak itxura oneko janarian ere egon daitezke.

Eskolan eskuak garbitu behar ditugu jangelara joan baino lehen.

Doministikua egitean, besteak ez kutsatzeko, nahikoa da eskua sudurra eta ahoa estaltzea.

Txertoak erabil daitezke gaixotasun biriko eta bakterio-gaixotasunen aurka.

Antibiotikoak oso baliagarriak dira bakterioek eta birusek sortutako gaixotasunen aurka.

Medikuak antibiotikoak hartzea agintzen didanean, bakarrik hartu behar ditut ondo sentitzen naizen arte.



4. jarduera. Ikastetxeko komunak, zer egoeratan daude?

Zure ikastetxean komunak daude solairu

guztietan, aldageletan edota jangela ondoan.

Hori oso garrantzitsua da, egunean zehar

askotan haien beharra izaten dugulako.

1/ Zure ustez, zer atal eta zer garbitze-produktu

edota lehorgailu izan behar dira komun batean?

2/ Talde-lanean, ikastetxeko komunak aztertuko

dituzue. Talde bakoitzak toki bateko komunaren egoera aztertuko du.

Informazioa jasotzeko, taula bat prestatu beharko duzue (adibide moduan

bat jarri dizuegu) hauek zehaztuz: kokapena, atalak, papera, xaboia, …

Oharra: egoera adierazteko, gelakideen artean egoerak nola baloratu

adostu beharko duzue (adb: bikain, oso ondo, …)

Kokapena Konketak Komun-

ontzia

Esku-

papera

Komuneko

papera

Xaboia ….

Patioa

1. solairua

2. solairua

Jangela

……….

3/ Informazioa jaso ondoren, talde guztien emaitzak bildu eta taula bakar

batean idatziko dituzue.

4/ Komunak erabiltzean, ikasleen jarrera ezagutzeko, talde bakoitzak

dagokien komuna egunean zehar hiru aldiz aztertuko du, goizean,

eguerdian eta azkeneko orduan.

5/ Talde handian, ondorioak aterako dituzue eta komunak higienikoki

egokituak egoteko beharrizanen zerrenda prestatuko duzue.



Ez da erraza osasuna eta gaixotasuna zer diren esatea, egunero erabiltzen ditugun kontzeptuak badira ere; elkarri lotuta daude, eta bata bestearen bidez definitu ohi dira. Horrela, laburki adierazita, gaixotasuna da

osasuna galtzea edo urritzea

5. jarduera. Osasunerako Munduko Erakundea (OME)

Nazio Batuen baitako erakundea da, osasunaren arazoez arduratzen

dena, 1946an sortua. Erakunde horren helburuak nazioartean osasun

baldintzak hobetzea eta eritasunen kontra borrokatzea dira.

http://www.who.int/en/

a/ Bila ezazue OME-k nola definitzen duen “osasuna”.

b/ kontsultatu webgunea eta bilatu informazioa ondokoak osatzeko:

• Zenbat herrialdek osatzen dute erakundea?

• Nork ordaintzen du?

• Zertaz arduratzen dira?

Orokorrean fase hauek bereiz daitezke gaixotasunaren garapenean: • Hasieran, gaixoak berak baino nabaritzen ez dituen sintomak azaltzen dira. Hauek subjektiboak dira, hau da, gaixoak bakarrik deskriba ditzake,

ezin dira ikusi. • Jarraian, gaixotasunaren berezko seinaleak azaltzen hasten dira. Hauek

ikusi, ukimenaz sumatu, entzun edota tresnenaren bidez neur daitezke. Gaixotasunaren bukaera ezberdina izaten da pertsonaren, eragilearen eta emandako tratamenduaren arabera. Gaixotasunak sendagarriak,

kronikoak eta hilgarriak izan daitezke.

6. jarduera. Ohiko gaixotasunak.

Hainbat gaixotasun ohikoak dira eta, ziur aski, zuk, zure

senideek edota zure lagunek noizbait sufritu egin dituzue.

Osatu ondoko taula gaixotasunen sintomak eta seinaleak

adieraziz.

Gaixotasuna Sintomak Seinaleak

Bronkitisa

Barizela

Gripea

Gastroenteritisa

Asma



7. jarduera. Gaixotasunen aurreko tratamenduak.

Hiru tratamendu mota bereiz ditzakegu: prebentiboa, sendagarria eta

sintomatikoa.

1/ Bila ezazu informazioa eta esan zertan ezberdintzen diren hiru

tratamendu horiek.

2/ Sailka itzazu tratamendu hauek, prebentiboak, sendagarriak edo

sintomatikoak diren kontuan hartuta:

– Tibia hautsi ondoren, hilabete batez eskaiola eramatea. – Buruko mina kentzeko analgesiko bat hartzea. – Faringitis batean eztarriko hantura jaisteko ibuprofenoa hartzea.

– Infekzio bati aurre egiteko antibiotikoak erabiltzea.

Gaixotasun infekziosoak begi-bistaz ikusten ez diren mikroorganismoek

sortzen dituzte gure gorputzean sartu eta ugaltzen hasten direnean. Mikroorganismo horiek patogeno izenaz ere ezagutzen dira. Askotan sinonimotzat jotzen badira ere, ez da gauza bera gaixotasun

kutsakorra eta infekziosoa. Mikroorganismoek eragindakoa da gaixotasun infekziosoa; gaixotasun kutsakorra, aldiz, pertsona gaixoak

pertsona osasuntsuari igorritakoa da. Litekeena da pertsona bat infektaturik egotea, baina gaixotasuna ez

garatzea. Indibiduo eramaile esaten zaio horri –gaixotasuna pairatzen ez badu ere, kutsatu egin dezake–.

8. jarduera. Gaixotasun infekziosoak eta ez-infekziosoak.

Ikasle-taldetan jarri eta idatzi koadernoan ezagutzen dituzuen gaixotasunen zerrenda bat. Bereizi bi gaixotasun-multzo: mikroorganismoen bidez sortzen

direnak eta mikroorganismorik gabe sortzen direnak. Zalantzan bazaudete, bilatu informazioa erabakitzeko.

Zure inguruan eta zure gorputz barnean milaka mikroorganismo daude,

batzuk zuri laguntzeko prest eta beste batzuk zuri erasotzeko zain. Mikroorganismo izenez ezagutzen ditugu begi-bistaz ikusten ez diren izakiak. Zientzialariek hainbat tresna erabiltzen dituzte haien irudia handitu

eta aztertzeko. Lurrazalaren gaineko ia edozein tokitan aurki daitezke. Hainbat mota bereizten ditugu: protozooak, onddoak, bakterioak eta

birusak.



Mikroorganismo guztiak ez dira kaltegarriak. Badaude mikroorganismo onuragarriak, gizakiok hainbat produktu ekoizteko erabiliak, hala nola, ogia egiteko legamiak (onddo zelulabakarrak dira) edota jogurta egiteko

bakterioak.

9. jarduera: Mikroorganismo onak ere badaude.

Bilatu informazioa honako mikroorganismo onuragarrien adibideak

emateko: bakterioak eta legamiak.

10. jarduera: Ikertze-jarduera, ogiaren elaborazioa.

Legamia, ogia ekoizteko erabiltzen den mikroorganismoa da. Azukrez elikatzen da

eta gas karbonikoa (CO2) askatzen du. Esperimentu honen bidez aztertuko duzu

tenperaturaren eragina orearen igotze-prozesuan.

Aurreikuspena:

Zure ustez, zer gertatuko zaio “irina eta ura” nahasketari legamia jarri eta

berotzean?

Lanerako materiala:

250 ml-ko hauspe-ontzia, 100 ml-ko probeta, 50 ml-ko probeta,

koilaratxoa, balantza, kronometroa, bainu termostatikoak (20º,

30º, 37ºC), legamia-ura nahasketa, azukrea, irina.

Prozedura:

Osatu hiru talde. Talde bakoitzak esperientzia tenperatura

ezberdin batean egingo du. Denon artean, probeta kontrol bat

prestatuko duzue.

1. Pisatu 25 g irina hauspe -ontzi batean eta gehitu azukre

pixka bat.

2. Bota 30 ml legamia-ura nahasketa 50 ml-ko probetan. Gehitu hori

irina eta azukrea dituen prezipitazio-ontzian. Eragin koilaratxoaz ore

leuna geratu arte.

3. Bota orea 100 ml-ko probeta batean. Hau kontu handiz egin behar da

oreak, erortzean, probetaren paretak ukitu ez ditzan.

4. Idatzi zure koadernoan oreak betetzen duen bolumena. Jarri probeta bainu

termostatiko batean eta idatzi tenperatura. Jarri kronometroa martxan eta idatzi

bolumena bi minuturo ordu erdi batean zehar.

5. Jasotako datuak erabiliz, marraztu denboran zehar orearen

handitzea adierazten duen grafiko bat. Grafiko berean marraztu

zure gelakideek beste tenperaturetako bainu termostatikoetan

lortu dituzten emaitzak.

6. Egin txosten bat zure koadernoan egindakoa azalduz. Jardueran zehar argazkiak

egin ditzakezu azalpenak laguntzeko.

Ondorioak ateratzea:

Zure aurreikuspena bete al da?

Zabaltzeko aukera:

Azukrearen eta legamiaren kantitateak aldatuz, ikasle-talde bakoitzak esperimentu

ezberdinak egin ditzakete. Ondoren guztien emaitzak batera jarri eta ondorioak

atera ditzakete.



Mikroorganismoz inguratuak bizi garenez, gure gorputza egokitu behar izan da eta hainbat defentsa-mekanismo garatu behar izan ditu. Orokorrean, bi defentsa-maila bereiz daitezke.

1. defentsa-maila osatzen dute gorputz-kanpoko babesek, hau da, azala, begiak eta arnas bideak.

2. defentsa-maila globulu zuriek osatzen dute.

11. jarduera. Gorputzeko babesak. Zure ustez, nola babesten gaituzte mikroorganismoetatik kanpoko babesek? Azala: ………………..

Begiak: ………… Arnas-bideak: ……….

Eta, barneko babesaz, zein zelula arduratzen dira? …………

Gure immunologia-sistemari txertoen bidez ere lagun diezaiokegu. Txertoak infekzioei aurrea hartzeko erabiltzen dira, ez horiek tratatzeko. Txerto bat prestatzeko, gaixoarazten gaituzten

mikrobioen bertsio ahulak edo ez-aktiboak erabiltzen dira. Txertoa gorputzean injektatzean, globulu zuriek antigorputz asko sortzen

dituzte, txertoaren mikroorganismoen antigenoak desaktibatzeko. Beste noizbait, antigeno berdinak gorputzean berriro sartzen badira, immunologia-sistemak azkar ezagutuko ditu eta azkar erantzungo du.

12. jarduera. Txertoak.

Jaio zinenetik hainbat txerto jaso dituzu, batzuk gogoratuko dituzu azkeneko urteetan ikastetxean edo anbulatorioan jarri dizkizutelako,

baina beste batzuk ahaztuta izango dituzu. Galdetu etxean zein txerto jaso dituzun eta noiz jaso zenituen eta apuntatu zure koadernoan.



13. jarduera. Txertoak berrikusten.

Taulan txertoei buruzko hainbat baieztapen azaltzen dira. Irakurri eta esan

ea egiazkoak ala gezurrezkoak diren. Ondoren, beste taldekideekin

konparatu eta adostu denon artean erantzun egokiak.

Egia Gezurra

Txertoak erabiltzen dira bakarrik gaixotasun birikoen

aurka.

Txertoak erabil daitezke gaixotasun biriko eta

bakterio-gaixotasunen aurka.

14. jarduera. Antibiotikoak, zertarako?

Osakidetza da Euskadiko osasunaz arduratzen den erakunde publikoa. Irakur ezazu Osakidetzak ateratako informazio-kartela eta erantzun

galderei.

1/ Farmazietan

antibiotikoak ez dituzte mediku-errezetarik gabe

ematen. Zergatik?

2/ Gripeak edota

katarroak jota zaudenean,

medikuak zergatik ez ditu antibiotikorik agintzen?

3/ Pertsona batzuk antibiotikoa

hartzeari uzten diote ondo sentitzen diren momentuan? Egokia

al da hori egitea? Azaldu zure

erantzuna.

5/ Zein da antibiotikoak gaizki

erabiltzearen arriskua?



Eskuak etengabe erabiltzen ari gara objektu eta

substantzia ugari ukitzeko. Azalean milaka mikroorganismo daude; batzuk lagungarriak izan

daitezke, baina beste asko kaltegarri gerta daitezke gure organismoan sartzen badira. Argazkiak erakusten ditu garbitu gabeko esku

batean dauden mikroorganismoak. Eskuan dagoen bakterio batek edota onddo batek kultibo batean sortutako kolonia

adierazten du puntu bakoitzak.

15. jarduera. Noiz garbitu behar ditut eskuak?

Etxean eta eskolan askotan entzungo zenuen eskuak garbitu behar dituzula.

Baina, ba al dakizu eskuak noiz garbitu behar diren? Aztertu behiko taula

eta esan zein momentutan izaten den oso garrantzitsua eskuak garbitzea.

Ondoren, konpartitu gelakideekin eta bilatu adostasunak.

Egia Gezurra Jaten hasi baino lehen. Goizean, ikasgelan sartu baino lehen. Komunera joan ondoren. Jolas-garaian, kirola egiten hasi baino lehen. Animaliak laztandu ondoren. Eztulka edo doministikua egin ondoren. Gaixo bat bisitatzen egon ondoren. Sukaldean janaria prestatu baino lehen,

bitartean eta ondoren.

Katarroak eta gripeak oso ohiko gaixotasunak

dira. Birusek sortzen dituzte eta oso erraz pasatzen dira pertsona batetik bestera eztulka edota

doministikua egitean kanporatzen diren tantatxoetan. Gainera, gaixo dagoen norbait ukitzean edota gaixoak ukitako janaria hartzean ere

gaixotu zaitezke.

Doministikua da gure gorputzak arnas bideetan sartzen diren hautsa eta

mikrobio kaltegarriak kanporatzeko modua.



16. jarduera. Doministikuaren eredu digitala.

Askotan, zientzialariek ordenagailu bidezko ereduak

egiten dituzte zuzenean ikusten ez diren gertaerak aztertzeko. Bilatu interneten bideo hau eta erantzun galderei. http://www.popsci.com/article/science/how-sneeze-particles-travel-inside-

airplane

1/ Eredua egiteko, zein eragile hartu behar izan dituzte kontuan?

2/ Hegazkin batean, zerk eragiten du “tantatxoak” zabaltzea?

3/ Zer egin du pertsona horrek “tantatxoak” ez zabaltzeko?

17. jarduera. Komunak hobetzeko eskaera.

Hasierako jardueran (4. Jarduera) ikastetxeko komunak aztertu dituzue. Zuen azterketaren emaitzek komunean

zerbait falta dela edo egoera txarrean dagoela adierazten badute, komunetan egon beharrekoa ez dagoela, eskaera bat idazki labur bat egin dezakezue ikastetxeko

zuzendaritza-taldeak jakin dezan.

Idatzian honakoak agertuko dira:

1. Igorleen helbidea (zuen kasuan, taldea). 2. Data.

3. Hartzailearen izena (zuzendaria) eta helbidea. 4. Hasierako agurra. 5. Sarrera-paragrafoa. Azal ezazue zergatik idazten ari zareten, eta eman

ezazue problemari buruz duzun iritzia. 6. Sendotu (oinarritu) ezazue zuen iritzia problemaren zergatiak eta

ondorioak azalduz. 7. Azken paragrafoan, azal ezazue zuen ustez zer gerta daitekeen. 8. Erabil ezazu estilo formala agur esateko.

9. Jar itzazue zuen izen-abizenak eta bidali zuzendariari e-mailez.

18. jarduera. How to wash your hands?

Egunean zehar eskuak askotan garbitzen dituzu. Eskuetatik ahalik eta

mikroorganismo gehien kentzeko, lasaitasunez garbitu behar dituzu.

Marrazkian ikus dezakezu zer prozedura gomendatzen duen Health World

Organization erakundeak. Ingelesez dago. Taldean, aztertu kartela eta ondo

prestatu, 1. mailako gela batean azaltzeko.



19. jarduera. Doministikuaren simulazioa gelan.

Imajina ezazu zure gelakide batek esaten duela ez

dela ondo sentitzen eta doministikuka hasten dela. Haren doministikuaren eragina gainontzeko gelakideengan aztertuko duzue. Horretarako,

simulazio bat prestatuko duzue. Prozedura:

1. Zehaztu zein substantzia erabiliko duzuen

“tantatxoak” ordezkatzeko (adibidez, irina).

2. Erabaki “gaixo” dagoena non kokatuko den.

3. Doministikuaren eragina, nola neurtuko duzue?

4. Eman zure aurreikuspena: Noraino iritsiko da irina?

5. Egin froga eta atera ondorioak.

6. Errepikatu prozedura bera, baina orain, “gaixoak” ahoa estaliko du.

7. Eman zure aurreikuspena.

8. Egin froga eta atera ondorioak.

9. Komunikazioa. Adierazi laburki zein gomendio emango zenioke

“doministikua” egin behar duen norbaiti. Bilatu argazkiren bat zure azalpena

laguntzeko.



20. jarduera. Ikasitakoaren komunikazioa. Azken ataza.

Unitatearen hasieran planteatu zaizun arazoari erantzuna emateko nahikoa

informazioa jaso duzu. Ikasitakoa erabiliz, prestatu kartel bat higienearen

aspektu garrantzitsuak azpimarratuz. Erabili esaldi motzak, marrazkiak eta

argazkiak.

21. jarduera. Unitatean ikusitakoaren auto-ebaluazioa.

Berreskuratu unitate honen 3., 13. eta 15. jarduerak eta, ikasitakoa

erabiliz, esan ea adierazpenak zuzenak ala okerrak diren. Zerbaitetan

hasierakoa aldatu baduzu, azaldu arrazoia.

22. jarduera. Talde-lanaren ebaluazioa.

Irakurri eta bete ezazu galdetegi hau. Ikasgelan taldeko lanak egiteko eta

zure lanaren jarraipena egiteko adostutako prozeduran oinarritzen da. Bai Ez Neurri batean

TALDEAREN LANA

Jardueraren zailtasunak eta irtenbideak partekatzen

ditut.

Aurreratuen dagoenak atzeratuen dagoenari

laguntzen diot lana egiten.

Elkarrekin eta gustura egiten dugu lan taldean.

Irakasleari galdetu aurretik taldekideei galdetzen

diet.

Arazoak banaka konpontzen dira, eta ondoren,

irtenbidea ikaskideekin batera egiaztatzen da.

Arazoak konpontzeko orduan, urrats guztiak

aztertzen dira irtenbidea lortu arte.

NIRE LANA TALDEAN Egokitutako lanaren zatia egiteko epeak betetzen

ditut.

Nire lana berrikusten eta aldatzen dut gainerako

taldekideek egindako oharren arabera.

Gainerako taldekideek nire lanari buruz egindako

oharrak onartzen ditut.

Gainerako taldekideek egindako lanari buruzko

iritzi onuragarriak ematen ditut.

Taldeari eta lanari dagokienez nire betebeharra

betetzen dut.

Ez dut elkarlanean aritzeko zailtasunik jartzen.



23. jarduera.

Etxerako 11 higiene-arau.

Aurretik landu duzun guztia, ikastetxean aplikatzeko

helburuarekin egin duzu. Orain, pentsa ezazu zure etxean aplikatu nahi duzula. Senideen artean elkarri kutsatzen dizkiozuen gaixotasunak ekiditea izango da

helburua.

Ataza: zure etxean aurkezteko eta guztiek errespetatzeko 10 arau prestatzea eta zure etxeko sukaldean jartzeko kartel bat diseinatzea.

24. jarduera. Etxekoei higieneaz egiteko inkesta.

Unitate honetan zehar higieneari buruz gauza asko ikasi dituzu. Baina, zure

etxekoek ba al dakite zuk bezainbeste?

Talde-lanean inkesta bat prestatuko duzue eta etxekoei pasako diezue. Ondoren, taldekide guztien emaitzak aztertuko dituzue ondorioak ateratzeko. Emaitzak grafiko batean adieraz ditzakezue (zutabe-grafikoa,

tarta-grafikoa ….). Adibide moduan, inkesta hau erabil dezakezue:

Adierazpena Egia Gezurra

Mikrobiologia

Bakteria guztiak kaltegarriak dira eta gaixotasunak sortzen

dituzte.

Mikrobio kaltegarriak itxura oneko janarian ere egon

daitezke.

Globulu zuriak dira mikroorganismo kaltegarrietatik

babesten gaituzten zelulak.

Gure gorputzean milaka bakterio ditugu.

Mikrobioen hedapena Etxean eskuak garbitu beharko genituzke jaten hasi baino

lehen.

Doministikua egitean, besteak ez kutsatzeko, nahikoa da

sudurra eta ahoa eskuz estaltzea.

Sukaldean, eskuak zikindu ondoren bakarrik garbitu behar

dira.

Nahikoa da eskuak ur beroaz garbitzea. Tratamendua Txertoak erabil daitezke gaixotasun birikoen eta bakterio-

gaixotasunen aurka.

Gaixo gaudenean, ondo sentitzen garen arte bakarrik

hartu behar dira antibiotikoak.

Antibiotikoek bakteriak eta birusak hiltzen dituzte. Txerto gehiegi jartzen zaizkie umeei; gainera, batzuk oso

arriskutsuak dira.

Documents

Naturaren Zientziak LH Unitate didaktikoa Higienea eta osasuna