Os dereitos humanos[Algúns momentos do seu percorrido galego]

2

Unha mesquita onde todos, independentemente das súas crenzas, deben descalzarse para entrar. Un neno xace no chan logo de lle faceren a cir-cuncisión. Un policía xoga co seu móbil, mentres un cidadán observa como o manexa. O neno é atendido por unha muller. Os/as turistas/as ob-servan e fotografan o que ven quizais como algo exótico, quizais alleo á súa cultura, natural, nor-mal, condenábel, indiferente, etc. Abofé, esta imaxe daría por si soa para refl exio-nar sobre múltiples dimensións relacionadas cos dereitos humanos. Mais, se cadra, nin reparamos un instante en valorar aspectos como o feito de que a vestimenta pode separar os seres huma-nos até o punto de que lle outorgar “autoridade” e status a uns fronte a outros ou que a ninguén se lle ocorra xulgar o paradoxal que resulta que, nesta representación de falla de diálogo entre culturas, un teléfono, que debería ser un instru-mento de comunicación, pase a ser un fi n en si mesmo, un produto de consumo, unha intromi-sión do século XXI nunha sociedade mergullada na Idade Media para desviar a atención dunha situación de subdesenvolvemento e centrala en certos elementos illados que coa súa luminosida-de encobren a contorna precaria e deteriorada na que habitan. Talvez nin sequera nos paremos un segundo a pensar no que pode denotar a imaxe e deixemos de percibir moitas cousas que non nos resultan signifi cativas ou que integra-mos nos prexuízos que temos sobre outras cul-turas. O costume lévanos a non cuestionar o que

vemos acotío e a comodidade dos estereotipos impídenos ver máis alá. Se ollamos con apatía as imaxes coas que nos bombardean como, por exemplo, a idea dos países musulmáns como un espazo do mundo onde non rexen os derei-tos humanos, moito menos nos imos interrogar sobre o que nos rodea habitualmente sobre o país no que vivimos e no que damos por suposto que se respectan os dereitos humanos. Se se ten esta idea, o pensamento lóxico posibelmente sexa que o que pasa aquí non é nada compara-do co que pasa nos países árabes. Dende esta refl exión até o desinterese e a desmobilización a nivel práctico, nin sequera hai un chanzo. No plano teórico, ninguén se opón aos dereitos humanos. Da propia refl exión abstracta sobre estes dereitos –se se leva até as últimas con-secuencias- derívase a necesidade concreta de profundar neles no momento e no lugar en que cada un se atopa. Podemos partir do concreto, como neste caso dunha imaxe, e chegar ao con-cepto de dereitos humanos ou podemos facer o camiño ás avesas, partindo do abstracto, da idea, para despois desembocar nalgúns exem-plos da concreción histórica do noso país. Isto é o que faremos aquí. En calquera caso, a disocia-ción entre a teoría e a praxe e o divorcio entre os dereitos universais e a súa aplicación particular é a coartada que serve de escusa para vulnerar unha e outra vez uns principios que se están a incumprir, en maior ou menor medida, na maio-ría dos países do mundo.

Unha mirada desde Galiza

3

DEREITOS HUMANOSPérez Nuño de-

fi ne os dereitos hu-manos como unha realidade a medio camiño entre o dereito e a moral: son un conxunto de facultades e institucións que, en cada momento histórico, concre-tan as esixencias da dignidade, a li-berdade e a igual-dade humanas, as cales deben ser reco-ñecidas positivamente polos ordenamentos xurídicos a nivel nacional e internacional. Mais esta defi nición non resolve o proble-ma de pechar o contido do que representa este slogan tan repetido e que ninguén se atreve a cuestionar explicitamente, porén é infrinxido a diario por quen ten oportunida-de de facelo, isto é, quen ten o “poder” de facelo. Con todo, enumera os camiños que debemos percorrer para concretar máis o que estes son como base para quen ten que loitar por eles. Pois, como queda dito, hai un aspecto histórico destes dereitos, sobre o que nos pararemos en detalle, que deixa en evidencia como non son un regalo co que nacemos senón unha conquista produ-to do combate que desenvolvemos os seres humanos ao longo do tempo. Mais, como veremos, ese carácter histórico non quere dicir que sexan irreversíbeis ou obsoletos os logros acadados, senón que, do mesmo xeito que fomos quen de ir visualizando a cara oculta da lúa grazas ao progreso tec-nolóxico, tamén fomos decatándonos de que o ser humano tiña máis dimensións esenciais que reclamaban ser atendidas para recoller de xeito máis completo unha

serie de derei-tos fundamen-tais sobre os que construír unha sociedade máis xusta. En-tendendo por Xustiza non só a que administran os tribunais. Este tipo de dereitos fan re-ferencia a unha idea de xustiza

que soborda calquera lexislación particular. O que leva a cuestionarse a oposición que se fai entre dereitos civís (concedidos polos Estados dentro dos seus límites territoriais) e dereitos humanos (inherentes ao ser hu-mano independentemente do Estado ao que pertencen) pois os dereitos civís non son máis que dereitos humanos que aspi-ran a verse recollidos nas lexislacións esta-tais e respectados polos poderes de ditos Estados, e non unha especie de “moralina” sen consecuencias prácticas.

Dereitos individuais e colectivosOs dereitos civís están vinculados ao

concepto de cidadanía e este á súa vez á aparición do Estado Moderno e á supera-ción do status de súbdito. Non se pode falar de cidadán e cidadá e dos dereitos que isto comporta sen referirse ao concepto de “na-ción”; da que un é cidadán ou cidadá e que garante os ditos dereitos. Por iso, a batalla polos dereitos humanos está intimamente ligada ao xurdimento do nacionalismo e a aparición dun modelo de humanidade con-formado pola irmandade da diversidade de pobos e culturas en pé de igualdade, fronte á imaxe xeraquizada en razas nas que se

setostaiquunmátenXuquosEsdeferide

4

DEREITOS HUMANOSDEREITOS HUMANOSxustifi ca a supremacía duns e a subordina-ción doutros. O concepto de nación iguala a nivel interno a todos os seus cidadáns e equipara a nivel externo a todos os po-bos como suxeitos colectivos de dereito internacional, independentemente do seu tamaño, poder económico, militar, etc... Mais, que esa igualdade se produza alén do papel, dependerá do contido concreto que se consiga insufl ar a estes dereitos abstractos.

A “nacionalidade” dun cidadán/á é a que substancia aquilo máis determinado ao que ten dereito (educación, saúde, traba-llo, servizos sociais, vivenda…) mais, care-cer dunha determinada nacionalidade non debe implicar a perda de todo dereito, pois non se carece de humanidade e, xa que logo, de dereitos humanos, por iso debe ser unha aspiración universal que todas as nacións atendan uns mínimos comúns para desenvolverse sen se ter que ver na obriga de fuxir cara a outros países para atopar satisfeitas as necesidades vitais básicas de realización persoal. A inmigración ilegal co-loca aos Estados na situación de ter que decidir que facer cuns individuos que no seu territorio están excluídos dos dereitos básicos dos seus cidadáns mais que se os expulsan ao seu lugar de orixe aínda em-peorarían a súa situación; por outra banda, sostense que outorgarlle automaticamente iguais dereitos provocaría unha atracción dos habitantes dos pobos máis desfavo-recidos que poderían pór en risco eses mesmos servizos e condicións sociais que gozan os seus nacionais. Creándose así compartimentos estancos entre os seres humanos, con diferencias abismais na sa-tisfacción dos dereitos humanos segundo se habite nun ou noutro país.

Neste controvertido asunto queda en

evidencia como ao contrapoñer dereitos co-lectivos para negar dereitos individuais ou ás avesas, dereitos individuais para impedir dereitos colectivos, corremos os riscos de lexitimar agresións contra a dignidade das persoas posto que todas elas comportan unha dimensión individual e colectiva que non se pode disociar e que é impresicindi-ble conciliar. Non existen os individuos sen identidade colectiva e non existen os colec-tivos sen individuos que o compoñan.

Tres caras dos dereitos humanosJavier Muguerza fala do rostro “jánico”

dos dereitos humanos porque posúen un perfi l ético (esixencias morais) e un per-fi l xurídico (plasmación legal) que deben substanciarse no marco do debate entre o iusnaturalismo, que considera que os de-reitos son inherentes á natureza humana e independentes do ordenamento xurídico, e o positivismo que sostén que só se poden denominar dereitos a aqueles requirimen-tos que poidan facerse valer diante dun tribunal de xustiza. Mais, entre a ética e a xustiza introdúcese outro elemento en dis-cordia: a política.

1.- Perfi l Ético1.1. Fundamentación ética: No-

berto Bobbio fala de atopar razóns para defender e lexitimar os dereitos para con-vencer a maior cantidade da necesidade de recoñecelos. Trátase de xustifi car a univer-salidade e lexitimar a xeneralización pola súa utilidade de protexelos. Mais hai quen considera que non hai fundamentación po-sible destes. O Positivismo non cognitivista (Wéber, Kelsen, Ross) nega a posibilidade de cimentar racionalmente os dereitos hu-manos porque os consideran como meros produtos dos sentimentos.

5

DEREITOS HUMANOSEntre os que si sosteñen a súa funda-

mentación, Pérez Luño defende que existen tres perspectivas desde as que se defi nen e xustifi can.

Obxectivista: Existencia obxectiva dunha natureza humana universal e in-mutable sostida tanto pola ética material dos valores no plano fi losófi co con Sheler e Hartmann e no plano xurídico por Coing e Reiner coma polo obxectivismo ontolóxico cristián que pretende recuperar o nexo ser-deber-ser. Criticóuselle o seu intuicionismo arbitrario e decisionista. Qué suxeitos deci-den o que é obxectivo e o que non?

Subxectivista. Principios propios que parten da autonomía e da autoconciencia individual para fi xalos. Popper aposta pola liberdade na confrontación coa igualdade, Rawls fala dos principios estabelecidos des-de unha posición orixinal: o de liberdade, igualdade de oportunidades e de diferenza ou discriminación positiva; Dworkin defen-de un liberalismo social oposto ao de Nozik e baseado na igualdade de todos diante da lei, o dereito habería que xustifi calo na realidade e non en algo transcendente e Nozick defende o individualismo libertario e anárquico.

Ao subxectivismo criticóuselle a inca-pacidade de incorporarse á teoría dos de-reitos fundamentais como recoñecemento xurídico dos dereitos humanos.

Intersubxectivista. Habermas e Luckacs sosteñen que os dereitos humanos son va-lores intrinsecamente comunicábeis. Nun-ha situación comunicativa ideal ofrécense criterios para xulgar os dereitos humanos: Agnes Heller funde as súas raíces nos con-tidos antropolóxicos das necesidades radi-cais e Pérez Luño defende a necesidade de fundar a comunidade ideal de diálogo nas necesidades radicais de Agnes Heller.

1.2 Fundamentación Moral: Os de-reitos humanos son entendidos como mo-ral mínima por Adela Cortina e, polo tanto, como a ética pública da modernidade.

1.3. Crítica fi losófi ca: Critícase a xe-neralización internacional dos dereitos hu-manos desde a fi losofía (Levi-Straus, Ma-cIntyre) e a política (países que consideran unha inxerencia e non asinaron as declara-cións universais) por etnocentrismo. E a ni-vel nacional, Rawls e Kymlicka mostráronse contrarios a que as maiorías democráticas impoñan pola forza os seus valores. Debe aprenderse a convivir con minorías antide-mocráticas que executan prácticas contra-rias aos dereitos humanos?

2.- Perfi l xurídicoAs declaracións universais de dereitos

humanos fóronse incorporando nas dis-tintas constitucións como dereitos funda-mentais. Os dereitos fundamentais teñen a mesma efi cacia xurídica que as demais normas constitucionais e vinculan todos os poderes. Chámanse fundamentais porque, no caso de confl ito con algún outro derei-to, prevalecerá sempre este primeiro. Con todo, nin recollen todos e cada un daqueles dereitos que se entenden esenciais á dig-nidade humana porque a súa enumeración non está pechada e aceptada por todo o mundo e tampouco están libres de ser sus-pendidos por situacións de excepcionalida-de que contemplan algunhas constitucións, violando o seu carácter de incondicionais.

No caso da Constitución do Estado Es-pañol estes dereitos fundamentais son:

Dereito á vida, incluíndo a abolición da pena de morte.

Dereito á integridade física e moral, prohibindo torturas, penas ou tratos inhu-manos.

6

DEREITOS HUMANOSDEREITOS HUMANOSLiberdade de crenzas, tanto ideolóxicas

como relixiosas. Declárase a aconfesionali-dade do estado e o dereito a non declarar sobre ideoloxía, relixión ou crenzas.

Dereito á seguridade xurídica e tutela xudicial que garante un proceso penal con garantías.

Dereito á vida privada que inclúe derei-to á intimidade persoal e familiar, unha vida privada e dereito á honra e a propia imaxe. Inclúe a limitación do uso da informática para protexer a intimidade.

Dereito ao segredo das comunicacións. Inviolabilidade do domicilio. Liberdade de circulación e residencia,

así como de entrar e saír do país sen limi-tacións políticas ou ideolóxicas.

Dereito a un matrimonio igualitario con igualdade xurídica entre as partes.

Dereito á igualdade ante a lei e prohi-bición de certas discriminacións no contido da lei. Dereito a unha comunicación libre que abarca toda unha serie de dereitos como a liberdade de expresión, produción e creación literaria, artística, científi ca, téc-nica e a tarefa docente.

Dereito á información, a recibila e emi-tila con prohibición expresa da censura previa ou secuestro administrativo e cal-quera manobra para difi cultar o acceso á información e á cultura.

Dereito a participar en asuntos públicos directamente ou mediante representantes democráticos. Inclúe o dereito a acceder á función pública en igualdade de condi-cións.

Dereito de reunión, manifestación e asociación.

Dereito de petición, é dicir, de poder di-rixirse aos poderes públicos.

Dereito de participación en asuntos pú-blicos de forma activa ou pasiva.

Dereito de acceder a cargo público en condicións de igualdade.

Dereito á educación libre e gratuíta. Liberdade de ensino e de cátedra. Dereito á autonomía universitaria. Liberdade de sindicación e á súa vez

non obrigación de afi liarse.Dereito de folga. Dereito á negociación colectiva. Dereito e deber ao traballo que inclúe,

á súa vez, outros dereitos fundamentais: li-bre elección de profesión ou ofi cio, promo-ción a través do posto de traballo e mellora do posto, retribución sufi ciente, non discri-minación por idade ou sexo no traballo e a obriga do estado de velar por unha política de pleno emprego.

Dereito á liberdade privada e herdan-za…

Como se ve faltan dereitos básicos re-coñecidos pola ONU como é o dereito de autodeterminación e os que aparecen non sempre se garanten, ben polo seu carácter abstracto, ben polo feito de que entren en confl ito entre si (liberdade de expresión e dereito á intimidade…), facilitando ao po-der resolver a controversia segundo a súa conveniencia. Por iso, o desenvolvemento e exercicio destes dereitos non son unha concesión absoluta e irreversible senón que precisan dunha batalla permanente pola súa defensa a través das distintas ac-tuacións de grupos e individuos que esixen o seu cumprimento e concreción, como é o caso dos movementos polos dereitos civís, organizacións políticas e sindicais…

3.- Perfi l políticoAutores como Slavoj Žižek falan de que

a política supostamente despolitizada dos dereitos humanos é unha ideoloxía do in-tervencionismo militar que serve a uns pro-

7

DEREITOS HUMANOSpósitos políticos e económicos específi cos. O feito de converter as guerras convencio-nais ou as invasións en “accións humanita-rias” empregando uns dereitos que traspa-san toda fronteira como xustifi cación para conculcar a lexislación internacional, apro-veitando que en caso de confl ito xurídico deben prevalecer os dereitos humanos, serve de coartada para agresións militares a países nos que se vulneran os ditos de-reitos. Isto provoca, en moitos casos, un desastre humanitario moito maior que a situación que trataban de resolver e deixan en evidencia os verdadeiros intereses eco-nómicos e políticos que se acochan cando se aplica unha diferente vara de medir ao non actuar sobre outros moitos Estados nos que eses mesmo dereitos son violados.

A dimensión política debe, pois, terse en conta sempre e sospeitar que quen axi-ta a bandeira dos dereitos humanos desde unha posición exclusivamente ética e non política, sobre todo cando se trata dun polí-tico, quere ocultar que a efectividade real e a concreción destes dereitos non se resolve con declaracións de intencións senón coa busca duns resultados prácticos avaliábeis nos que se aprecie unha mellora gradual dos índices de exercicio de todos e cada un deses dereitos.

HistoricidadeSon decorrentes do proceso histórico

da humanidade, nacen, amplíanse e modi-fícanse co transcorrer dos tempos. Mesmo comeza a falarse dos “dereitos do home” nun momento histórico concreto como é a Revolución Francesa, realízanse Decla-racións Universais destes por Institucións e Estados nunhas determinadas datas, e na medida en que non poden ignorar a existencia de fi tos anteriores, que non

repiten senón que expanden e concretan, podemos falar dunha evolución. Por iso, tivo éxito a idea de “xeración” de dereitos humanos aínda que tamén é criticada por quen considera que esta analoxía podería dar a entender que uns dereitos substi-túen aos outros, ou proveñen dos outros. Mais, a idea de “xeración” é acertada en canto a que uns dereitos érguense sobre os ombreiros dos anteriores, elevando máis o horizonte ao que chegaron estes e aprendendo das defi ciencias atopadas no exercicio dos da pasada camada. A división dos dereitos humanos en tres xeracións foi realizada por primeira vez por Karel Vasak en 1979 e a súa enunciación difi re entre os diferentes autores e mesmo hai quen fala dunha cuarta xeración, tendo en conta as novas tecnoloxías e a sociedade da in-formación na que vivimos, xurdindo novos xeitos de discriminación e desigualdade.

En calquera caso unha posible formula-ción destas xeracións podería ser:

Primeira Xeración de Dereitos Hu-manos. (Dereitos individuais) A Decla-ración dos dereitos do home e do cidadán de 1789 e os demais dereitos proclamados referidos á liberdade relixiosa, de concien-cia, liberdade e propiedade privada. Nace o Estado de Dereito, ráchase cunha socieda-de estamental e aparece a idea de igualda-de diante da lei, mais esa igualdade trata a todos como individuos sen ter en conta a condición social que impide a cada un a oportunidade de exercer eses dereitos.

Segunda Xeración de Dereitos Hu-manos (Dereitos colectivos) O proleta-riado industrial reclama dereitos económicos e sociais (educación, sanidade, prestacións, salarios dignos, descanso...). O modelo de Estado é o Estado Social de Dereito. Rei-vindícase que se eliminen as barreiras eco-

8

DEREITOS HUMANOSDEREITOS HUMANOSnómicas que impiden ás clases populares o exercicio dos ditos dereitos sociais e cultu-rais, mais non son capaces a ir máis alá dos intereses dun colectivo histórico moi concre-to, o proletariado dos estados occidentais, esquecendo outros grupos marxinados ou subordinados que son discriminados e invi-síbeis e que van máis alá dunha determina-da condición de clase.

Terceira Xeración de Dereitos Hu-manos (Dereito a igualdade na diver-sidade) Dereitos da muller, medio ambien-te, a paz, e autodeterminación dos pobos; dereitos de colectivos ou da natureza que reclama a solidariedade e o respecto mutuo. Se as anteriores xeracións de dereitos huma-nos obedecen a unha concepción do “home” restritiva que excluía a colectivos como as mulleres ou os pobos sen Estado do exerci-cio de ditos dereitos, esta xeración trata de rachar con esta visión etnocéntrica e andro-céntrica para incorporar outras concrecións históricas e naturais nas que se determina o ser humano. Completaríase o lema da mo-dernidade empregado pola revolución fran-cesa coa que se inaugurou o debate sobre os dereitos humanos: liberdade (dereitos individuais de primeira xeración), igualdade (dereitos colectivos de segunda xeración) e fraternidade (dereito a unha relación de alianza e igualdade entre diferentes que es-tabelece a terceira xeración).

As ¾ partes das constitucións vixen-tes promulgadas despois do 69 recollen a declaración universal de dereitos humanos das Nacións Unidas e atópanse adheridas aos pactos sobre dereitos económicos e sociais, da muller, infancia, dereitos civís, etc....

Os dereitos individuais implican un “non facer” do Estado, os dereitos sociais e culturais esixen un “facer” e nos casos

de colectivos subordinados e invisíbeis pola dominación doutro grupo social, é preciso mesmo levar a cabo actuacións chamadas de “discriminación positiva” porque só a través da limitación do acceso dos domi-nantes se pode facilitar mudar unha deter-minada situación inxusta e desigual.

Estabelécense institucións nacionais e organismos internacionais de garantías dos dereitos humanos así como lexislacións progresivas que posibilitan o seu exerci-cio. En calquera caso, estas conquistas son produto da loita dos máis débiles por facer valer estes dereitos fronte a un poder esta-belecido que prefi re a ausencia de ningún tipo de dereito para quedar coas mans li-bres e actuar con discrecionalidade en fun-ción da súa conveniencia e sen respectar outra norma que non sexa a lei do máis forte. Por iso, detrás de cada un dos derei-tos citados hai unha historia de combate, hai persoas con nomes e apelidos que se enfrontaron co poder que lles negaba os ditos dereitos, e que sufriron, en moitos casos, as consecuencias desa batalla des-igual sen poder gozar dos froitos da súa pelexa. Estas persoas e colectivos que, en cada país son os que facilitaron a concre-ción histórica destes dereitos, deben ser coñecidos e recoñecidos polo seu carácter exemplarizante, pois, o seu labor non foi en van mais tampouco irreversible, e– como é evidente– aínda sen rematar, esixindo o compromiso de todos e de todas para a súa continuación e desenvolvemento.

Con este caderno tratamos de achegar-nos sucintamente a algúns exemplos na Galiza para contribuír a lembrar que o que hoxe temos é produto do esforzo de xera-cións anteriores e que a súa insufi ciencia só se superará co noso propio pulo.

9

L I B E R D A D EL I B E R D A D EDereitos humanos de 1ª XeraciónDereitos

“Todo individuo ten dereito á liberdade de opinión e de expresión; este dereito inclúe o de non ser molestado por mor das súas opinións, o de investi-

gar e de recibir informacións e opinións, e o de difundilas, sen limitación de fronteiras,

por calquera medio de expresión.”

A liberdade de expresión é un dereito fundamental ou un dereito humano, sinalado no artigo 19º da Declaración Universal dos Dereitos Humanos, e a maioría dos sistemas democráticos tamén o sinalan. Dela deriva a liberdade de impren-ta tamén chamada Liberdade de prensa.

Liberdade de expresión

Roberto Blanco Torres (Cuntis 1891- Entri-mo 1936) foi director e columnista de numero-sos xornais galegos e defendeu a liberdade de prensa até as últimas consecuencias, pagando coa súa vida a defensa insubornable do dereito á información. Hoxe segue nunha foxa común.

En 1880 Manuel Curros Enríquez publicou Aires da miña terra. Perante ese texto o bispo de Ourense, Cesáreo Rodríguez, denuncia diante as autoridades xudiciais o libro de Curros por

conter proposicións heréticas e blasfe-

mias escandalosas. O xulgado ordenou o

secuestro dos exem-plares en poder do

editor, desfi xéronse os moldes, e Curros foi procesado por delito contra o libre exercicio dos cultos

9

e 1ª Xeración1 Xeración

ggarr e dede recibir inforormmdid fufundndililasas,, sesenn

popor r cacalqlqueuerr

ss (C(Cuntiss 1891 1- EntEntri- (Cuntis 189891 1 Entriololumnumnistista da de ne numemero-rofeendeudeu a a libliberderdadede dede nssecuecuencincias,as, papagangando doi ddsubbor bnablle dodo derdereieito

ue nunha foxa común.ue n hunh fa foxa comúnú .

En 18880 Mannuel CEn 188800 Maanuel CEn 1880 M0 Manua el CAirAireses da miña terrrrbispo de Ourensnsedenununcia a diantee aaautooridades s xuxudico libbro dde Ce Currurros os p

conteer proposicsicióniónherétiicass e e blablasfesfe--

mmias escascandandaloslosas.as. OO xulgadoado or ordendenouou oo

sesecuestrotro dodos es exemxem--plaaresres e en podder do do

editor, ddesfi xééronse e os os molmo desdes, ee Cu Curros s fofoi prproceocesadsado po poor delelitoito fooi pproceocesadsado po poor delelitoitoconcontratra o o liblibre e exexerciciocio dosdos cucultoltoss

humanohuman

ónón é é un uu uunn dderreitito artigogo 1199ºsalal d dosos aa

esión

ooossssssssss dddde

9

noooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooosssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssss dddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeenoooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooossssssssss ddddddddddddddeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee

Deseño do xornal GALICIA en Arxentina no que se denun-ciaba a stiuación na que quedaba a cultura galega baixo o franquismo

10

L I B E R D A D EL I B E R D A D EDereitos humanos de 1ª XeraciónTodo individuo ten dereito á vida, á liberdade e á seguridade da súa persoa Art. 3 da Declaración Universal dos DH

DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDeeeeeeeeeeeeeeeeeerrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrreeeeeeeeeeeiiiiiiiiiiiiiiiiitttttttttttttttttttoooo áááááááááááááááááááá vvvvvvvvvvvvvvvvvviiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiidddddddddddddddddddddddddddaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaAAAArtArtArtrtrtrtrtrtArttrttrtrtrtrtttigogigooigoigigoigoigoigiggog 6 6 6 6666666 6 doodododo odoo oo do oo oooo ppppacpacpacacpacpaapacpacpacapacpacpppacpappppp tototototoototottoo o o intntttti tttininttnttintntinttttntteernernernernernernernernnernne aciaciaciaciaciaciaciaciaciaacaciaciaciaciaciaciacic onaonaonaonaonnonaonaonaonaaonannnanaonaanaonal dddddlll dl dll dl dll dl dl ddl d d de dde de de dde de de de de de de de de de de de ee e de de e de ereereereeerereeererereeereereerere itooooitooitoooooooooitooitoitoitoooootooos cs cs cs ccccs c cccs cs cccss ccs ccs ccs csss ivíivíivíi íivíivívíivívívíivívivíivívívíívíív s es ess es eeees es ess ess ees es s s p p p ppp popopp p ppopppooo poopoooo ítlílítlítlítlítítlíttttlítlítlítttlítlítlítlítlítlítlítttlítítlíticcoooccoicooicoicicicoicoiciicooicoi oiiiccic sssssssss

1. 11. 1..1 O dO dO ddO dO dO dO dO dO ddO dOOO O dO dOOO dO dO dO O O O ddOO ddddereeree eeereeereeereereereereererereeereererereereeeee ee itoittittotoitoitotitotitotoototoitotoitooitoitoitotottotootoooo áááá á ááááááá ááá á áá á á á á ááá idvididvididvidvidvidviddvididviddvidviddvidvidvidddvidvidvidvididdidviddvividddvidddidvididvida ééééa éa éaa ééa éa éa éa éa éa ééa ééaa aaaaa éaa éa ééaaa iinin iiininin inininiinnin i ini herheherheerhhererherhehhehererherheherhheerrhhehhhheheeheeerereeererhe enenenenenentnteeneneeneententenentenenenteneneneneentennnnnte ááeeee ááe áááee á pepepe peppepee ppeeeeeeeep rsrsorsorsosorsoossrsosrsrsosrsorsosoosorsoo hha hhha hhhhhhhha hha ha hhhhumumaumamamamamamamamammamamamammaumaumamammammmmaumaumamamumammm nana.nananana.nana.naana.na.na.na..annna.na.nan E E EE Es Es E Es E E EEsEss EEEEEsstettete tete dderderderdeddederdederderderdderedeeerderderederdereerdeeeereeiteiteeeeeeeeiteeiteiteeeeeeeititeeeitoo ooooooestesteestesteestststst áaráaráaráaráaráááaráarááaráaráaráaaráaráááá p pp p pr p pr pr pr oteoteteteotetetteotetetteoteoteteteteteteoteteteteteteeeeexidxiixidxididxidxixiddxiddddxidxidxidxidxidxidxiddxiddididxidxidxiddiddxidixxx o po po po poo po pppo ppo po ppo po po po po po poo poo po po po poo pooooo polaolaolaolalolaaolaaaaaao aolao aaaoloolaolaoloolaolaolaaolaolaaolaao aaaolaaaolaaaaaolaaaaaaa le le lelleleeee leee leele leleeeeell lelelee lleleeeleeleleeeeeeii.i.i. i.i.i. NiNinNinNinNinNiNinNiNinNinNinNinNinNiniNinNNinNNNinNinNNinNinNNNNinNininnNNNinininNNNinNininninNinNiininnininingugugguguuééuéééuégugugu n pn pn ppppppppn pppn pn pn ppppppododeodeodeodeodeodeodddeodedeeodododedoddeoododeeeodeod ráráááááá rááráráá ráá ááá sersersersssersererserserserserseresersssesserssserseserserserrsersesesererr pr pr pr pr pr prprpr prprprprprprprr pr prprrpr prrprprp ivivaivaivaivaivavavavavaivavaivaivavvvivavivavaivaivaivavavaavaddoddddodododododo da da dada da ddada ddadadadada a adddadaa vvidvivividvvvvvvv dvv a aaaa arbaarbbbbbbarbbarbbbarbarbrrbitritritrtrtrrrritritritrtrtritritrrtrtrrritrrtrrrrrariariarariarariariariaaariaariariariaaaaariaaaraariiaariaaariraa amamamammeamaaaaamama eaammeammeaamaamam ntetentente.. 22.222222.2.2.2.2.2. 2222.22. 2 NosNosososososNosNossNoNosNosNoNoNosooNossssossNosNosNosNoosNoNososooosos papapapapa pppapapa papapp pa a ísísíseíseísíseísííseííísísíííísíísíísííssssíssíssessessseíssíssss s eesss ees eees sss n qqn qqqqqqqqqqqqqqn qn qn q qqqn qn qqqqqn qqueuueueueeeeeeueeeuueuueeueeeue ueeuueueeueueueue nonnonononnonoononnnonnonononnnononnnonononnonnonnnonnnnonnoonononononononononononnnononooonnnonoooononnnonnonnnonnnonnnonoononnnonnonnnonoononnnnonnonnnoononnnononoonnnnn nnn n abaaababaaaa ababbaabaabaaabaabaabaaabbabababbabbababaabababab ababababbabababbbababaababababbaaab abbabbabab aa aaaabbbab ab aaba aaaabbab aababbbbbbaabbbolallaolaallaaaaaaaaaaaooolaoolaolaolaaoooolaoolaoololaolaoolaolaoolalaoo aolaoolao n aan annnnn an aaan an aan an an annnnnn pepepeppe pe ppepe pep pepe peppppe pepppeppeppepee pe pee pepeppeepe pee peenananananananaannnanana nnnnnnnnnn ccacapcapcapcapccapcaacapapcappppitititatatatataitatatataataaitititaiiiti al sl sl ssl sl sl sl sl ssl sl ssl s sll ó póó pó pó pó pó pó póó pppó pó ó pó ppppppóó ppóóóóóó p ddodeodedodeoodeodeeeeeeeeodeeodeeeeeeedeeo árááárááráráráááááárárárrá rrá ááráráá imim-imim-im-im-im-im-imm-im--m-miiippporporporppororporporporporporppppp rporpppppppp seseseseseseseseseessese seeesssessssese sse aaa pa pa paa pa pa pa paaa a aa pa a aa a a a aa eeeeeenaenaenaenanaenaaenaeeeeenaeeeenaenaaanenaeenaeneennaenenanaee aa deddede de de deeededeedeedeee mm mmomomomomommmomoommomoo oooortertertertertrtrttrteterteeeeteeeeeeeetrterterteerteeerrteeeeerttteerteeerrterteeeeeerttee popopopopopopoopo popopopooopoopopopo popo po po po po po popooo popopopoopooopoopopopopoppoopoopppppp lolloslololoolooslosloslosloslosloslososlosllosloslosloosososlososlloslolololosloslosooosssosooslososllololoololoosloolooosolosslosolosoolloososlllosooooosoooosoollosssos mm m mmmm mmámámámááá mmmmá mmmm mm mmmmm mámmmmámám m m mmm m isisisissss isssisssssssss ss is sss sisiis is gragragragragragraagragragragragragragragraggragrggraggragraragraaraagraggragrarraragragraagravvvesvvvveevessvvvevvevevesvvvesveesvevvveevesvvvvvvvvevev deddedededededededdde deee deelitlitlitlitlitlittos osososoos sos e deeee ddddee dee de deeee dddee e cccccccccccce e ce ce fonfonfonfonfonfonfoonfononfonfnfonfonffoonfffonfoonfonfonfnonfoonfonfonfonn ooor-or-or-or-oooooroo -orooroooooommmmmimimidmidmidmidididmmmmiddmm dmidddmiddmimiddididdidm adeadeadedadeadeadededeeadeadeadeadedeadeededededadeadeadeadedeade c co cococ co cococoo cooco cocococooco coo cocooocooocooo co co co cocoococoo oc nn nn llln llnnn nnnnn lleiseiseissseiseissssisssseisis quququqqu qu qu u quququuu u e ee ee ee ee e e eee ee ee eeeeeeeeeeeeee ee eeee ee eee e eee ee eeee eeeeeeeeeestessstestestestestestestestestestestestestetsteesteeestestestestestestesteesstesstestestestestessteeesstesteeestestestestestesteeestesss anaanananan ananananananananan anaaaaanan ananaaaaanaananaananaaaaaaaananaanananannananaanannananaaaanannaanaanaaaaaaaaannanna eeneneneneneenenneneneneneneneeneneneenennnn neneneneneeeenenenennn nenennneee vvigvivivigvigvigigviggviiivigvivigigiiiggviiggggggvigiggggggorororor ororororoorrooorooooroororrroooorooo nnnnnnnonooonnnnnoo nno nonnn mmmommomomommmomomommoommomoomo ennnnttnnttnttnntententtn oo dddo ddddoo ddddddee ce cccce ccee cce ce ce e cce ce ce comomomomomoomeomomommememeoomommomeomeomomoomomomomomommmomomomomooom ------terttttertertertererterterterteeeererrrtereeeettteteeeeeerererseseseseseeeeeseseessessessessessseeesesssse se ooo do do do do ddddddddo ddddddddo doo dooo ddddo eeeeeelielieeeelieeeeeeeeeeeelilieeelieeeeeeelitooootootoooto to tooto ototoot eeee ee qe qqqqqe qe qe qee qe qqeeee qeeee ueueueeueuue ue ueeue eueueueeee eee nonnonnonnononooonnnonnonnononnonnonoonnonnononnnononnnonnonnonnnoononon eee sesesesesese se seseseseseseseeseesesesessessssessseeeeseesseseseessesesesseseseeeeeeseeeexanxanxanxanxanxxanxanxannxax nxanxanxanxanx nxanxannnxanxanxannnnnnnnxanxanxanna ccccococococcocoocococococoooooco contrntntrntrntrntttntntntrntrntrtntntrntntrnntntntnttntrntntrntrnnntnnnnntrnnnnnnntntnt aa iariiiaariiiiiaariara iariaaaaariaaaaaasssaaaaaaaaaasaas aaaaaaasas áásásásásáásássásás ásssássssss ddddisdisddisdissdddddidisisisposppopoooosospooposp sooopoopospop iiciicii iiciiciiiciiciiciii ónsónsónsónsóóónsóónsóónsónsóó sóó sónsónsnónóónónsó sónns dodododo doodododdododooooooddddooodo prepreeprepprprererprerep eeeeeeeesssensensensensensenssennssensensensensensenensensenesentettttttttetttttte tttte ee tttt PPPacPacPacPacPacccPaccPacccccPacacPacPacP ccto toto to o to o tooto toto tototo oo o nnnninnnninninninnninnninninninnininninninninnnn nninnnnn á á ááá áá á ConCCCConConConConConConConCoConCoConoC nnvevvenveevenenvennnevenvenvennvennvenevenenenenenenvenvenvenenenene ióciócióccccccccióciócccccccccióccccc n pn pn ppppppppppn n pppppparraraaraaraaaaaraaraaraaraaaarararaarara aa a PrePrePrerrerreveneenenvennevenenenenvenenencicicicicicióciócióióccióciócicc ón nn een een enn n S SaSa SaSaaaaaaSaSaSaaSaSaSaaSaSaSaSaSaSaaaaaancncncnccicicicinciinnciicncncnccincnncinnnncncinnnncncncnnc ónónón óóón óóóóndodododo ddododododo doooooo DelDeDeDeDeDeDelDelDeDeDelDellDDelDelDellDelelDelDeeeele iiitoitoitootiiitooititoititoitoitotitoo dddddedede dddddddeddeded d XeXeXeXeXeXeXeXeXeXXeXXeXeXeXeXeXeXeXeXeXeeeXeXeXeeeXeeX nnonnnonocnococonooononocnnnononononnocnonocnnoocnoco ididdiididii iidiiiiiiidiiiiidiididio.o. o.o.ooooo EsEEstEstE tEstE tstEststEstEEstEEssttEEssttssststs a paa pppa pppppppa pppa paaaa a enaenaenaenaenaenaeeeeenaenaenaeenaenaeenaenaaaa só sóósó sósósóssó só só s s s só ssó p p pppppopop ppppoo po p derderderderrddderdeeeeee á iá iá iá iiá iá ááá mpompmpmpmpmpompompmmpompmpompompommpopompoorserseeeeersrsrse eneenenenennnnnenn nennenn enenenn cu cucu cuc cucu cucucuucucuu cu cu cuccuucuu cucucu cucuccuuuuuum-m-m-mmmmmprirpriiprippripripriprirp mmenmenmenmenmenenenenmenmenenmenmenmenenmenmenmenneenmeneneennntottttottto ttttotttt dddededdeede dddddddde ddeddddddde sseeeneneenenenennensesensenseeseneenenennenssenenne ttttententtttttttttententettttete zzzazazazza azzzaza defiefiefidefidefidefiddddddddeefininiiininininni niinininnnnninnitivtivtivivvvvvvvaa da da ddda da da daa da da dddaa un uununuunnnnnnun un un nunnn unnununuunnunnnn trtritritritritttttritttt bbubuununnbubunbububuunbuunbunnuunalalal alaaal aaa comcomccomoocommmommmmmpeppepeeteetttttp tpeettpettpettetppeepeeepeetpe ententtenententententententtententententte. eee.ee.eeeee3.3. 3. 33. 3. 3.3333. 3. 3.3.. CanCaCanCaCanCanCanCanCanCaCanCCCaanCanananaCCanananCananndodo do dododo doddodddoo dddodoood a pa ppppppppa ppa pppppppppppppppppppprivrivrivrivrivrivrivririvrivvvrivrivrivrivrivvrivvvrivr acaacaacacccciciciiaacacccaaccacaciaacaaaciaciacaciaciacciciicacicaccacacacia óónónóón óóóó ddda dda daada da dddadda dda a aaadaaddaa vvvvidvvvidvidvvv a ccaa a onsnsnsnsnssnsnsonsonsnsnsonsonsonsonsnsnsonsonsnon tittitittitttittitttitittittittitttittúaa aaúaúa ú deddelleleelelelelitoitoitoitoitootoitoitoootoitotooiitoitottooito d dded e xexexexexexxxexxexexexexexexexexexexexexxexexexexeeeeeexenocnocnocnocnocnocnonnocnocnocnocnocnocnocnocnocnocnocn idiidiididddiididiididdiidiididididiididiididddidididiidididiiiidioooo o o ooo oootertererterterterttetertterterereeterterererteereet aseaseaseaseasaseaseaseasea eseaseseeaseasseaseaseaseseseasesaseeeeaseee ene enee enen ee enn en enen en e en en enttttetententtttetenettttenteentenettttt dddiddddiddddiddidddddidd ddiddididddiddiddidddid diiddidddiddiddo qoo qqqqqo qqo qqqqo qqqo o oo oooo qoo oo qoo queueueueue ueuue nanananadnadadnadnadnanadnadanadaddnaddddaddnadddddada a da da daaa da da da daa da daaaaaaaaa do doo ddisspspspspspsppspispspppppisppppppppostostostostostostostostostooostooosoooo o no no nnno nno nno nesttttttteeststteste ae ae ae ae aee aae aae e e aaee artrtrtrrttirtrtrttrttitirrttrttrtrtrtrttt go ooo o googogoo o o oo gooo o eeeescescesceescescescescescsceesescesceesceescescesceescescescescesceescsccscusausausausausausausausausausausausausausausausausausausauusaausaasaausasasa árárárá rárá rárárrrrárá rrá rárrárá rrárddede ddedededededde eede dede de eed nninninninninninninininninnninninninninininininn ngúgúngúngúngúngúgúngúngúnúgúgúngúngúngúngúngúngúnggúnngúnúngúgg xex xexxe xeeee x eitoittototootototoooitototoooooototoittotooitoitototoitooo a a aaoaoaoa aaaoaa aa aooo o s s ss EEEEEEss Esss EEEstastastatastaststastastastastastatataststadosdosdosdododosdosdosdosd sosdosdodosdodosdoso P PaPP PaaPaPaPa Paa Pa Paaa PaPaPaPaaP rtrtertertertetertertrtetrttrterteertes ds ds ds ds ds ds ds dddds ddds dddddss ddss dds ds do co co co co co coo co ccco co co co co co ccco co umpmppmpmpmpmpmppuummpumpmmpmpmpmpmpmpmpmppmprimrimrimimrimrimririimrimrimmrrimrimrimirimrimmrimmr mr entententtttttttttttento do do do do do do do ddo do do do doooo doo do e ne ne ne ne nne ne nnne ne n ne ne ne ne ne ne in-in-in-in-inin-in-niin-iniin-in-innngungunnngunguguuuuunnguguunuuunhahahaahahaha ahaahaahhha ha hahh dasddadasddasddadadasassssassssd ssdd sd ssd obobbb obo obbb obbobbbbbbbbbbbbrigrigigigggggrigrigggriggrigrigrigrigggrigrigaciacciacacicaciacaaaaaciaciacaciaaacaaciaacciciciacaciaaaac ónsóóóóónsónónónónsónsnsnsnsnnónsónsnsónsóónsnsóóó aasasaas as aas aas assasssaaasassssasaasumiumiummimimiumumimimiuumumuuuuuu dasdasddddasdasdasddddasdddasasasassdasssddasdasdassdassss enenenneneeneneneeenenen ene en ene iiivvivvvi vi vivv vi viv vvvi viv rturtutttrtuurturturrrrrtrtrttututuuuuuurrrtrt dedededededeeede de dedede eede dede dde dedeeeeee dasdasdasdasdasdasasdasdasdasdasdadasdassdasdasassdad sd sssdassdasdasasasdasdasasdass d diddiddid didd dii di spoposposppspopopopopoospppspppppopppopoppopspppppppospspppp sicsicsicisicsicsicsicsicsicssicsicsicssiciónióniónióióónónióniónióiónónóóóóónónnnnnnnióióóóóóóóóónnóó ssssssssssss ssss ssdada dda daadddaddadaaaa aaa CCConConConConConConCoCCoCoCoCoConCoononvevvvvevenvennvenvenvenv nnnv nnv nv nvv nvvvv ciócióciócióócióócióciócióóciócióciócióóc óóón pn pn ppppn pn nn pn pn pppppn aaaaaraarararaaaaraaaraaaaraaraaaa aa a a PrePrePrePrePrePrePrePrePPrePPrePrPrePrPrePPrerererPr venvenvvvennvvvvvvvvv ciócciócióióóóc óócciócióóóccióón en en en een en ennn en a a aaaaaaaa SSSSSSSSaSSaSanannnnnnSSannnnSaS nS nSanannnanancióóióóóciócióóóócióciócióóócióóóócióciócióc n n n n dddddn ddddn dddnn n ddo Do DDo DDo DDDDDDo DDDDDDDDDDo Do DDDDDDDDDelielielilelielieliielieelilelieliielillelelie iieliielielielie to totottttttto tttttttottttttoto dededede ddedddeddededdededededee e eedeeeeeeee eeeeeeXenXXXenXenXenenXenXXXenXXXennXennnociocioccociociocioociociociociciiiiiicidiodididiodiodiodioddddddioddiodiodiooodddd odddiodio.. ..444444.4.4.444.4.4444.4444.... 44.4. TodTodTodTodTTodToToTodTodTodTodToToddTodTToToTodToTTToddTooda pa paa ppppa ppaa ppa paa paaaaa pa a pa pa a ppa pa ppppeeersersersersseersersse ssse serseerseeerserserseerserseerseeereeersrseersee soaoaoaoaoaooaoaoooa ooaoaoooaooaoaoaoa a a a oooa ccoconconconconconconconconnconconconcoconconnconncononnnoco ddddeddenddeeenendendeeededenddedenenenddddeeedendendenddeneedddddennd ndenadaaddadadaddadaadaaddadaadadaadadadadaaadadaadaaadaadaadaadaadadaa ááááááááááááá áá á mmmormormormororormormmormorm rmmmormorrmormmorrmmormmmmmorrttetetettetetetetettetettete ttetetttererteerterererttteterrtterááááááá ddááá ddáááá ddááá ddá áá á ddddereereereereereereeereereereerereereereeereeeeeererereereereeitoitoitoitoitootitoitoitttototoootoito aaaa aaa a solsololollllollsolsosololsolsoolollollololololiiciiciiciiiciiciicciiciciciciciicicciic tartartararrarartartarartartartaraatartartartartararaartaraa ooo o o ooo o oo iniininininnndnnndininnnndndinndndnnndnnndululultultultltlttltultooo oo oo oo ooooo oo oo oooooo ooo oouuu au a a aaaaau au au aau auu aaaaaauu aaaa co coccococcoooococoococo co cocoococo cocooocoooooooooonnnmnmnmunmunmnmnmunmunmnmunnnmnmnmnnmunnmnmunnmnnmnnnmnnmunmnmnmnnmnmm tacttataaaactactactactaatattactactacattattact ióniónióniónnniónnniónióiónnióniónióniónióniónónn d daaad da d dddda da pepeeeepeepee eeeeenanananananaa anaaa de de dedddeedeeeddede ddedd mormmormomororrrrrmormmorrororrmmormororrrrorte.teetete.teteetetete.te.ttettttetteee AAAAAAA A A A A AAA aaamnmnmamnmnmnmnmnamnmnamnamnmnmnnmnmnnististististsttststtstisti tiistststttíaía,ía,ía,íaííaíííaíaíaíía,íaíía ooooooo o oininnnnndddndnninnndinndnnddddnndultlultultultululululu ooo ooooooo ooooo oo ouuu aaaaaaaaaau aaaaaaau aaau aau aau aa co cococococcococo coco co coococo coooconmnmnmunmunmunmunmummumnnmunmmnmummnmumunmumumunmmnmnmnnm tttactactactactatacacacttacttttttacttattacttatttattatacacta ióniónióniónóniónónónióiónióóóniónóóniónióniónónióónóó ddadadadadadadadadada da daa daadaaaa pppppeee pe p nnaanaa aa na nnna nna cacapccapcapcapapapapapcapapacaapa itaitaiitaaitaitaal pl ppl pl pl pl ppl ppppppodeodeodeddodeodododeodeodedodeodeodeodeodeodeodeoodeodeoooo eo ránránránrránránránráránrrrrrrrrá sssseses ssesese eseeses rr cr cccr cr cccr oonconconcononcoononnoncnconconcncooo e-ee--eeedddddiddididdiddddddddiddidddiddd ddd di osos s os os os ooos o eenen enenenenn nenenennnnenn nnennnn tototododododododododododddodododdodtoddoododoododdodododdddtotoodoodododosoosososososososos soos oosoossos ososs sosoosooosoosoooosssss osooosososososos os osossosos os ossssosoosoooooossooosso cacascascacacascascaccaacacaasascaccaasaccc scc osososos.os.s.osssososooosos.s.osossos 55.5.5. 5555.5. 555.5. 5. NonNonNonNonNonNonNononNoNononNonNoNoononNoNonNonoonNNoNononnNoNonnN sese seses sesese sesese sessese ssseeeeeee imimmim im imimm imm pppppopororpoporporpo á aá aá aá aá aá aá aá aá aá aaaá pppppepepep pepepepe peenananaaaaanananaananna nanana nanannaa ddededeedede dededededeeede edede dedde dedeeedd mmmmmmormomormormormmormmormmmmmo tetetettetetetete eteeteete teteee tee teteteteeeee porporpopopopoopporpporpoopoopoppopoopoporporpoopopooopororpp dd dd deeeeeeeeeedd liliilititlitititillitlilititililitlittlilitl titllitttil ososossssosossoos osososososoooss coccoccoccomcomoomccococoooccococcooommcooooomoo tittttietietietietitetetietietietetetietietietetit dosdosddosdosddddosdosososdddosdddddosddosddddosdosdodddodosssosdodossdddodoosddododoosodddoosdodo pppppopoopopo pooopopopopopopo popopopp ppoopo opoooooppoooopooppp r r rrrr r rrrpperperpperperrperppperperpererererpeppepepepppppp soasoasoasoassoasoasoaosoaoosoassoaosoasoassoaoasoaoasoaosoas ds ds ds ds ddds ds ds ds dss ds ddds ddds dss s ss sss eee me me mmmme mee eee mmeeeee enoenoenoenoenoenoenooenoenoeenoeeenoene s dss ddds dddddddddss ds dddds ddds ds e 1e 1111111e 11e 1e 111e ee e 11111e e 11e 8 a8 a8 a8 aa8 aaaaaa88 aa8 a8 aaanosnososoosnosssnosnoosssnosnososs de dd dededededdededdedee deeeeee idididiidid idididididdiddidddidddidddddd iddddddd dadeadededeeadeadeaadeadeadeeeadee, n nnnnnnnnnnnn, nn, nnn, n,, ininin nnin iinin ninniinnn llllallalllaaaaaaallaalalllaallaaaaaaaaaa apaapapapapp apap apppppliclicliclicliccccliclicliclic áááaráaráaráaráarááááarááaráarááááaráaráaráááaráarááaráááááárááárááá ááá á áásás ás áásááásá ááááásáásás ás á mumulmulmulmmulmulmulullmmmumulmuulmullelerlerlerlerrlerrlerllerl rerlererlererlerrelereresesessesssesssses eseesseses esesesesesesseseses eeeeneneeeen eneeeeeeee estestestestestesteststststststststtadodadoadoadoadoadoadoadoadoadoadoadoadoadooadoo dddddddeeddedddedeedddeede ddededededdeedede gggrgrgrgrgrgrgrgrggrggg ggggr gggrgrgr gggrr ggrgrrggg avaviaviiaviavavavaviavavaviavaviaavaaavavvvv dezddezdezzzzzzdezzezzzzzzzzzezzzzzz.. . ... 666666666666. 6.6. NinNinNinNinNiNiNiNinNinNinNiNinNinNiNiNNiNinNNinNinNinnNinNinNingggguggungungugggggguungguunguguguungugug hhhhhhhhhaha ha diddidididisdididisiddiddiisddddisdisdisissisdisisssissssssissspooospospopoopospopoppopoosopopopospopopopopopopoppooop i iiiiicicciiiccccciiciccccciicc óóóónóónónnn n nn n nnónnónnónónónn dddddddddddddddesesddedededesdesdeddeesdedeeseesedee ttttttttttttttteeeeteee ttettete artarttaartttarttarararta ta ta iigogoigogoiigoigoigoigogog pppo po po p pppooppp dderdeddeddederderdererddererererdeerddererdeererererererererederee áá sááá sááááááá sáááá sá s ssá áááááá áá sáá sáááá erer eerreeer eerree iiinvinvviinvininvvvinvvvvnvnvnvvvvoccccccacacaaocccacacaocccacaccccacacaacacaaccacacacadddadddddadadaddddadaddadadadaaadda daaadddda dadadaadada d ppppppporpporppoporpppoppppppppopppppp ununnnnnn nnn nn E tEstEstE tEstEstEEstEstEstEsEssE aaaddaddoaadodoadadaada PaPaaaaaaaaaaaaa Paaaaaaaaaaaaaartrtrtetertetertetetetertrterttterrrterteteerteteterterterterteteete n nnn n n nonn nono no no n ppprpr ppprpp eeseeseeseeseeseeseseeseeseeseeeseseeeseeseeses nnntettntetennteeeenteeeee PPPPaPaaaaaP aaaa ctoctoctoctooctoctoctoctoctoctoto pa papapaappa paaaaa rrraraaaa aaraara demddemdemdemdemdemddemdememdememememmemmmmoraoraoraoraoraraoraoraoraaoraoraooraoraoraoraoraoraoraoraooraororarr or or ooorr or oor oor oor orr or uuuuuuuu iu iu iuuu iuuu iu u iu iuuu iuuuuuuuuuu mpempmpempempempmpmpempepepepempmpepepempempepempepempeepemmmpmpempem epepepemppepepepemppeeppepemmpem ddddirdirdddddirdirddddird a a aaaaaaaaaa aaaabolbolbolbolbbolbolbbolbolbolbolobolbo icicciciciiciicciciiciciciciiónónón ón nóóó daddadadadadadadadadada dada da dada ddd penpenenenpenpenpenpennenpennpenenpenpenpenppenpennppenennpppeppepp a ca cca ca cca ca ca ca ca ca ca cca ca cca ccaaa capaappipipiapipppiappiappaappiappiapppappipipppp ttttaltaltaltalltaltaltaltaltaltattatatattatattaltalatattttatta ...

PaPactP ttactttPacPactcttPactPactactPacttPactctactacPactactactacttttaccc o InIIno Ino Ino Inooo Inoo Ino Ino Ino InIIoo I ttetternternternernernrnerntertternternrnrntterrtee acioiacacioaccacioaciociocioioacioaciociocioiacciocciocionalnalnannnananalnnnalnal nannan de Dded Dddedddede dede dededededede de DDDDDDeree ieieeereereeree eiereeereeieireereeeeer tos tos sssss stostosstos CivívíCivíCivíCivCivvíCivíCivíCivííCivívíCiCivíCivCCiCiCC v s esssssss ss s e s sssss ss PoPoolílílílílíololílílolííoolílílílíPoPooolíííííolíll titititicoi oococotiticoticotiticotiticoticoticooticooticoticoticoticoticticticoos s s AAAAAdAddododdododopdopdoopAdAdooA odo tadttadtaddodoadotaddoaddoadaddadodota oadddoad e a e a e aeeee ae bertbertbertbertbertbertbertbertbertertbertbertbertbertbertbbertbertrtee o áo á o á o áo áo á o á o áo á áoo á áááááo á fi rmfifi rmfi rmfirmfi rmfi rmfi rmfi mfi rmfirmfirrfifi mrfi rfirrmmrmma,a,a,a, rraaaa, ra, a,a,aa atifiatifiatifitifitifiatifiififitififiatifittifififiifiifififififiifi cac cac cac caccacacacacac cacaaccaccac c caaacac c aca ión ióniónióióióióóón iónióóóóóióóónóónióónóóón óóó e e ade aade adadadadddddda hesihesiesiesiesiesiisisissisión ón pppón pppónónón ppón ón ón ón ppóóóón pónóón pooooololaolalaalooolaooo a olaola olaolo AsemAAAsemmmAsemAsemAsemAsememAsemAsesememmblebleablebbleablebleabbbbb eblebleebleblblebblblbbleab XeXeXeXXeeeeere XeeXeXeeeerereeeeXeeeee al nl nl nnnnnnnnnn nnalal nnnna súa a sa sa súúa sa sa súa súa saa sa súaa súa súsa súa aaaaaaaaaaa aaaaarereesesoessooosooosoe or osoooosoluciluciluciluciluciciciciciccl cil ón 2ónónón 2ón 2ón 2ón 2ón 2óón 20200 200 20020000 00 2000002000000000000 A (A (A (XA (XA (XA (XXXXA (XA (XA XXA A A A XXXXXI),XI)XI),XI),XI),XI),XI)XXXXI),XXI)XIXI) de de de de de dedededede de eededdede edeeeee de deedee eddeee 16 d16 ddddddddd16 dd16 ddddddddde dee dee dee dee dee dee dee dee dee dee dee dee dee de dee de deee dee de dee dde dee de dee e deeeeee deeee cemcemcemcemcemmmmmbmbmbcemmmcemmbcemcemm ro dro dro dro dro do dro dro dddo do dddro drroo dde 19e 19e 19e 19e 19ee 19eee 19e 1e 19e 9eee 6666 66 66 6666666666EEEEEnnntntrtrrE tradaadaaadddddada aaaaadaadaa een eeeen veeee iiigggoogogogggogororgorgggoggoggogorgggoggooogggggggggg : 23: 232: 23 23333::: 3 deddede dedee ee ddee mamammmamaarzrzrzzmaaaamaaaaaa o deoo deo dedde 197191 71971111 6,6, , dd666,6, 66,,,,, e coe e cocooocoonfornnforforfnfo midmi aam dadadede cde ee cccde o ao o ao araartigottigogogot gogoggggggg 4949EnEEntrEntEntrtrEnntrEEEnEntrrE adaada ada daada adaadaadaaadaaadaadaaadddadaaadaaa een ven ven ven vvveeen v ven ven igorigorgorgorgorgorgorgoriiigoriigigorgororgg rgogo : 23: 23:: 23: 2: 23: 23: 23: 23: 23: 23: 233: 23: 3::: 2: 232:: ddddddd de de de deddd mmmmammamaaarzarzmam rzzmamamarza o deo deo deo do dedo dedddddddo deo dee 197 1971197197111 19719719719719111111971971 771 76, d6, d66, ddd6, ddddd666 eeeee coe cooe occo ffnfofnfornfnfofofofo midaidaiddaaddadaaaaaade cdede cde cde cde cde cedede o ararao aro aro ao arao ttigtigogogotigogotiggoottigoogogtigigigo 4949499999949 499499 494999999

Máis de 5000 galegos e galegas foron asasinados polo franquismo

11

I G U A L D A D EI G U A L D A D EDereitos humanos de 2ª XeraciónDereitos económicos, sociais e culturais

Dereitos sindicaisArtigo 8 1. Os Estados Partes no presente Pacto compromé-tense a garantir:

a) O dereito de toda persoa a fundar sin-dicatos e a afi liarse ao da súa elección, con suxeción unicamente aos estatutos da organización correspondente, para

promover e protexer os seus intereses económicos e sociais. Non poderán imporse outras restricións ao exercicio deste dereito que as que prescriba a lei e que sexan necesarias nunha sociedade democrática en interese da seguridade nacional ou da orde pública, ou para a protección dos dereitos e liberdades alleos. b) O dereito dos sindicatos a formar federacións ou confederacións nacionais e o destas a fundar organiza-cións sindicais internacionais ou a afi liarse ás mesmas.c) O dereito dos sindicatos a funcionar sen obstáculos e sen outras limitacións que as que prescriba a lei e que sexan necesarias nunha sociedade democrática en interese da seguridade nacional ou da orde pública, ou para a protección dos dereitos e liberdades alleos.d) O dereito de folga, exercido de conformidade coas leis de cada país. 2. O presente artigo non impedirá someter a restricións legais o exercicio de tales dereitos polos membros das forzas armadas, da policía ou da administración do Estado. 3. Nada do disposto neste artigo autorizará aos Estados Partes no Convenio da Organización Internacional do Traballo de 1948 relativo á liberdade sindical e á protección do dereito de sindicación a adoptar medidas lexislativas que menoscaben as garantías previstas en devandito Convenio ou a aplicar a lei en forma que menoscabe devanditas garantías.

Pacto Internacional de Dereitos Económicos, Sociais e Culturais Adoptado e aberto á fi rma, ratifi cación e adhesión pola Asemblea Xeral na súa resolución 2200 A (XXI), de 16 de decembro de 1966

En 20 anos (1984-2004) Galiza tivo 10 folgas xerais

Monumento de homenaxe á clase obreira galega conmemoran-do o 10 de marzo.As protestas dos operarios da Bazán, exixindo un convenio de factoría en oposi-ción ao que había de ámbito estatal, foron o xérmolo do confl ito que o Goberno quixo rema-tar cun peche patronal e á represión policial que deixou dous mortos, Daniel e Amador, e ducias de feridos o 10 de mar-zo de 1972 en Ferrol.

Xera

sindicsindicos Partrantir: ) O derdicatos con suxda orga

promover e protexer o

oico

homconm

arzo.dos

Bazán,venio

oposi-bía de foron o flito queo rema-patronal

policials mortos,r, e s

oos humanossssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssss dddddddddddeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee 2222222222ª Xcos, sociais e culturaisss

DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDeereitos sDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDeereitos sArttAAAAAAAAAAAAAArAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA igo 8 1111. 11111111111111 Os Estadtttenentttttettttttt sese a ga ga

a)a)ddc

menaxe á claassee e ee e nmemoraan-n-

12

F R A T E R N I D A D EF R A T E R N I D A D EDereitos humanos de 3ª Xeración

Artigo 1 A discriminación contra a muller, por canto nega ou limita a súa igualdade de dereitos co home, é fundamen-talmente inxusta e constitúe unha ofensa á dignidade humana. Artigo 2 Deberán adoptarse todas as medidas apropiadas a fi n de abolir as leis, costumes, regulamentos e prácticas exis-tentes que constitúan unha discriminación en contra da muller, e para asegurar a protección xurí-dica adecuada da igualdade de dereitos do home e a muller, en particular: a) O principio da igualda-de de dereitos fi gurará nas constitucións ou será garantido doutro xeito por lei.b) Os instrumentos in-ternacionais das Nacións Unidas e dos organis-mos especializados relativos á eliminación da discriminación en contra da muller aceptaranse mediante ratifi cación ou adhesión e aplicaranse ple-namente axiña como sexa posible. Artigo 3 Deberán adoptarse todas as medidas apropiadas para educar á opinión pública e orientar as aspiracións nacionais cara á eliminación dos prexuízos e a abolición das prácticas consuetudinarias e de calquera outra índole que estean baseadas na idea da inferioridade da muller. Declaración sobre a eliminación da discriminación contra a muller Proclamada pola Asemblea Xeral na súa resolución 2263 (XXII), de 7 de novembro de 1967

ddonononononononnonononononnoononononnononnnnnaiaiaiaiaiaaiaiaaiaiaiaaaiaiiaiaiaiiaaaa s ssss s cacacaaaacaaaacararararararararrararaaraaaraaara á áááááááááááááá e e eeeeeeee eeeeeeeeeeeelililiiiiiiliiililliliimimimimimimmmmimmimimmimimimimmmimimmmminanananananananananannananananannanannaaan ciiiiiccccccccccciccciióónnónóónnnnnónnnnnnóónnnnnnnónnnónnóónnóónnnnnnóónnn ddddddddddddddddddd ddddd ddddddddddddddddososososos prprprprrácáácácácáccáccttittitittttticacacacacacacacc s s sssss cococooococonnnssssssnnnssssnnssnnsssnnnnnnsueueuueuueueuuueueuueuueueuuuuueetutututtttuutuututtututudiddididdididididid nnnanananaannaaaanaanaananaaanaaaanaaaanaaaanaaaaaaaaaaaanaaanaannaririririrr aaaasasasasssaaaaaaaaaasaaaaasaaaaaa e ee eee eeeeeeeeeee ee e eeeeeeeeeeeeeestststststtsssstssssstssstsstsstsststsstsstsssssssstssssssssssssstsssteaeaeee n nnnn nnn n babababassseseeeeeeseesesseeeaadadadadadaaaaddaadadddaaadaaddadaa asasasasasasassasas nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnaaaa aaaaaa aaaaaa ididdidididdiiidddiidddiddddddiididdiddididddidddddeaeaaeeaeaaeeeeaaeeaaeeeaaaeeeeeeaaeeeeeaaaeeaeaaeeaaeaaeaaeeaa dddddddddddaa a a a

miniminminminmin ióióóacióacióacióación con cccccoocccocccoon cocn ccn coccoo tntrantrantrantntrannnntran annnnnn a a ma mma ma mm a ma mma a mulleulleulleullelleller PrPr Prr Prrr Prrr Prrrr oclaoclaoclaoclaocla dmadamadamadaadmadamada lpolppolpol polppp aaaa XXXXXXXXXXXXII)XIXII)XII)XII)XXII)XII) dddedee, de, de 7 d 7 d77 d7 d7 d77 d7 d777 7 d 7 dd77 d77 d7 e noe noe noe noe noeee noovembvembvembvembembvemb dro dro do dro dro d 19e 19e 19e 19e 19e 1967676676767

tarse todas as medidas apropiadas a fi n de costumes, regulamentos e prácticas exis-nstitúan unha discriminación en contra da asegurar a protección xurí- da igualdade home e a ticular: da igualda- fi gurará óns ou será tro xeito

entos in-as Nacións

ganis-dos nación da n contra ranse ción ou ranse ple-mo sexa

sssss asasasasasasasasasaasasaasasaaaaaasaaaaddddddddddddddddddd

rotección xuríe

ssssssssssssssssssssssssssssssss ddddddddddddddddddddddddddddddddddddducuuuuuuccccccucuuuuuuuuccucuccu aaaaaaarararaaraaararrrararrrrrrrrrrrarrraaar áááááááááá á áááááááááá ááááááááá á o o iiiiipiiipipiiiipp iiinininniiiinninininiiniinininnininióóóóóóóóónónnóóóónóóónónóóóóóóóóóóóóóóóóóóóóónónnóónónónóóóóóóóóóónnnóóóóónónóóóónóónnóóóóónnóóónóóóóóónnnnnn pppp ppp ppppúúúúúbúúbúúbúbúbúbbúbúúblllililliiilililicacacacacccaaaacacacacaccaccacaacacacaccacacccaccccaaacccccccacaccaacaaa eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee e

iii ááááááááááá lilliiii iiii iiióóóóó dddddddddd

“…Os que escriben e se teñen por graciosos non deixan pasar nunca a ocasión de dicirche que as mulleres deben deixar a pluma e repa-sar os calcetíns dos seus maridos se o teñen, e se non, aínda que sexa do criado…” Rosalía de Castro

“Non se pode fi xar límites á aptitude da muller, nin excluíla a priori de ningunha profesión como non sexa a das armas, que repugna a súa natureza, e oxalá repugnase a do home” Concepción Arenal

Eliminación da discriminación da muller

Galegas antifranquis-tas que se enfrontaron a unha ditadura particularmen-te machista e patriarcal

A linguaxe pode servir para ocultar a existencia das mulleres

13

F R A T E R N I D A D EF R A T E R N I D A D EDereitos humanos de 3ª XeraciónDereito a un medio ambiente san e ecoloxicamente equilibrado.

O dereito a un ambiente adecuado é un dereito recoñecido que, aínda que non se menciona explicitamente no Pacto Internacional de Dereitos Económicos, Sociais e Culturais, quedou consa-grado especifi camente en instrumentos rexionais como o Protocolo de San Salvador; tamén llo ar-ticula en declaracións da ONU como a Resolución da Asemblea Xeral 45/94, onde se le que “todas as persoas teñen dereito a vivir nun ambiente adecuado para a súa saúde e benestar”. Así mesmo, este dereito está implícito como prerre-quisito de moitos outros dereitos, como o dereito ao alimento, o dereito á saúde e, ata, o dereito á vida. Aínda que se suxeriu que pode haber un confl ito entre o dereito a un ambiente adecuado e o dereito ao desenvolvemento, tamén se sinalou que estes dereitos, en realidade, son insepara-bles e interdependentes, como todos os demais dereitos humanos; o verdadeiro desenvolvemento sustentable é imposible baixo condicións nas que o ambiente natural se degrada en detrimento dos seres humanos e, de xeito similar, non é posible protexer o ambiente natural cando non están dadas as condicións esenciais para a supervivencia e a dignidade humanas.

Fronte ao desastre ecolóxico provocado polo afundimento do petroleiro “Pres-

tige” o 13 de novembro de 2002, xurdiu na Galiza un movemento de resposta

social a través da Plataforma “Nunca Máis” que sería un referente mundial da

defensa do dereito a un medio ambiente adecuado fronte a neglixencia das

multinacionais e abandono do Goberno.

14

F R A T E R N I D A D EF R A T E R N I D A D EDereitos humanos de 3ª Xeración

14

1. A suxeición de pobos a un sometemento, dominación e explotación estranxeiras constitúe unha negación dos dereitos hu-manos fundamentais, é contraria á Carta das Nacións Unidas e compromete a causa da paz e da cooperación mundiais. 2. Todos os pobos teñen o dereito de libre determinación; en virtude deste dereito, determinan libremente a súa condición política e perseguen libremente o seu desenvolvemento económico, social e cultural.

Resolución 1514 da ONU sobre a concesión da Independen-cia aos países e pobos coloniais

Dereito de autodeterminación dos pobos

“¿Ten Galiza un idioma proprio? ¿Ten territo-rio diferente? ¿Ten unha vida económica pe-culiar? ¿Ten hábitos psicolóxicos refl exados nunha cultura autóctona? Pois logo Galiza é unha nacionalidade, e, polo tanto, ningún antifeixista pode negarlle o dereito de auto-determinación; é decir, o dereito a gobernar a súa vida. Non esquezamos que todos nós somos antiimperialistas.Claro está que os galegos podemos dividir-nos en canto á maneira e xeito de resolver os problemas que a morfoloxía social i eco-nómica de Galiza ten planteados; pero non sería honroso enaxenar o noso dereito e o noso deber de resolvelos, declarándonos incapaces, ou agardando a que os alleos gobernen a nosa casa mellor que nós mes-mos.”Castelao. “Sempre en Galiza”

Castelao intervindo nun mitin a prol do Estatuto Galego no 1936. Para Castelao o proceso de autodeterminación concrétase na progresiva conquista de maiores cotas de poder para o pobo galego até ser dono do seu destino.

Estados que recoñecen o dereito de autodetermi-nación como Franza, negan a existencia de nacións no seu interior; e outros como o Estado Es-pañol que na súa constitu-ción refl icte a existencia de nacionalida-des, aínda que non as cita, non recoñece en cambio este dereito fundamental dos pobos.

15

http://mpdc.blogspot.com/ www.cig-ensino.com

15

http://mpdc.blogspot.com/ www.cig-ensino.com

Coordina: Xoán Carlos Garrido CouceiroEdita: Movemento polos dereitos civís e CIG-EnsinoAvda. Ferro Caaveiro, nº 10. 15706. Santiago de CompostelaColabora: Dirección Xeral de Creación e Difusión Cultural. Consellaría de Cultura. Xunta de Galiza

161616161616161661616661616166661616666661661666616161116166666616166116616161661616111611116661666161116

COLABORA