e ruáa98 ~ -~-------

Tene MUJIKA

De la Revista "DEVA". Año 1.960

ZEZENAK DIRA BELTZ-BELTZAK DIRA

ARRAPATZEN BAZAITU

1914 garren inguru ¡zango zan. Biztaitar kementsu bat, Busturi"ko semea izatez, itxas-ontzi baten piloto zebillena, gogoak emanda utzi zuan itxascoa, ta "torero" ekin zion. Morroxko bikaña, bilburrik ezagutzen etzuna, laizter ospe aundia artu zuan. Bear bada, Sevilla "koen iritzis "arte del toreo" aren legeak etzitun beteko, bañan, aren ezku-mutu­rretako indarra,zezenari bildurrik-eza "sevillano" batk baño geyagok, artuko.

Lekumberri gora ta Lekumberri bera, inguru abetan, "torero" bezela, beste izenik ez. Lekumberri onena.

Deba'n ba urtean bein bakarrik peztak, bañan beingo orretan benetakoak. Debarrak ez dakigu gauzarik erdizka egiten.

Nor ba orduan "torero" rik onena?-- Lekumberri, euzkal­dun zezenzalientzat beintzat, edo obeto ezateko, zezenzale euzkaldunentzat. Ta koztia-kozta "sandroke" ayetan Lekumberri ekarri zan.

Ua zala-ta, zezenak ere aundiago ta obeagoen izenakin, bai zan jenderik azko "enzierro"-rako. Onela oi da-ta, gau guzia kalerik-kale zaratan eta edaten eman zutenak, beti bezela, batzuk erdi-moxkortuta, bezteak moxkor'erdi"kin, Lersundi kalean jira-ta-bira, zezenak noiz etorriko zai zeude­nen entretenigarri zebiltzen.

Aben artean X. X. mútil gaztea jaso ezin añako moxko­rrakin. Botardua sorbaldatik zinzillik, alkandora gerritik irten­da galtzaren gañera; oñetan aparketa-bat txuriya beztea urdiña; buruan sombrero zar bat; papar-zabal, zikin-zikin, zutik egon ezinda, zezenak etorteko ordua eldu. ta kaletik iñor kendu ezin. Baztertu nai ez.

Bereala, lenengo txupinazua. Ozio"ko larretik zezenak abiatu zirala adigarri. Yñork kale erditik alde-arazi ezin X.X "i. Bigarren txupinazoaren zai guziak urduri, adi-adi.

Bereala urbillago: i i ipaum!l! guziak laizterka plazaruntz, eta ondoren kale zarretik zezenak bízi-bizi. Aurreregui juan­da ziranak, zezenek aurrean larri-Iarri antxen adarretan. X. X. ere azi zan igez egin nairik, bañan zutik ere egon ezin zan­la i i ¡plaustll ! erori zan zezen-píllaren aurrean, eskerrak abek ere orrelakoan itxu etorri oi di rala, gañetik ogaro zitzaizkion

miñik eman gabe, eta kalearen erdian bakar-bakarrik erorita gelditu zan. San Roke goizian oi dana da, ikusgarri au.

Guzia igaro zan orduko, norbaitek jeikitzen lagundu, ta al zuan bezela etxera eraman zuan. Etxeraman itxura eder­ederra bañan, semea ala íkusi arren X. X.'en ama ez zan batere larritu. "Sandrokiak" izan ba, Patxara gUZIZ, ondo­ondo esanez erantzi zuan, arpegi ta eskuak garbitu zizkion eta oeratu zuan. Oe bigun garbian etzan orduko gure X. X. gizajoa arriya bezela lo gelditu zan.

Ama pozik; beintzat semea etxeratu zitzayola-ta.

Egundoko '''korrida'' ba arratzalde artan. San Roque egu­nari zegokion bezelakoa. Eta X. X. lotan.

Etxekuak eldu zlran apaitara gero supeztetara Juateko, ta gure mutil ori artean lo zegoela ikusirik, aitak galde zuan:

-- Zer. Ez alda jeiki oraindik?

-- Bai zera! --eruntzun zion amak--. Arria bezin gogor dago lo-ta-Io. Ta ez det esnatuko, beztela berriz ere gau guzikoa egingo du, ta biar goizean gaur bezela. Lo eginda oztera zintzo-zintzo juango da "enClerro"ra.

-- Gizajoa --errukitu zan aita--. orrek zeukan apana Lecumberri ikuzteko-ta l

-- Bigar ikusiko duo

Eldu zan San Roke bigarren goiza, "enzierrua" egln ere bai, musika, dambolin, duntzaina, auziri ta alar, jentea jota danzan, eta X. X. artean ere lo, Bere ama pozik. Kalietan narraz bat eginda ikustea baño, besterik...

Onetan, eguerdia. Juan zitzayon ama deika bere ondora'

-- Ez aldek bazkaitara jeiki bear mutil?

-- Aita etorri alda ba? --erdi lotan galdetu zuan.

-- Aita ez dator. Xilberio'nian bazkaldu bear du bere lagu­nekin.

--- Zuek ere jan ba, nere zai egon gabe. Laizter jeikiko naiz, baña oraindik ez.

-- Oraindik ere ezetz? Eureak itxongo dik ba, su-epeletan. Gu ba getxiaztik jatera-ta ...

-----------------®'-----------------­

'll.áá 98

Gira bezte aJdera. ta lo berriz ere. Lo-aldi berri bat egin zuan eta amak berriz ere.

-- Baña mutil: ez aldek geiki bear Lekumberri ikuztera?

Izen au entzun zuanian emai jarri zan. Izan ere, ze loaldia egin zuan. Jya-iya korrida gabe gelditu San Roke arratzaldean, bere uztez bemtzat, ala zan-ta Etxeko guztiak juan ziran. Bakar­bakarrik zegon. Begltu zlon zukaldek armaya gañean zegon erlojuari'ta laurak. Ordu-bete palta artean. Naikoa azti zeukan jateko, la jantzitzeko.Nola uzteko zuan ba erlojua galdltu egin zamk?

Goseak iriki behar zuan, ta guztora, patxaran, jan zutik amak su-onduan utzitakoak. Ondoren garbitu, jantzi, apain-apain ta begltu bernz ere erlojuari, ta ... ene badal lengo ordua. Noiztlk ote zegon erlojua geldi? Su-ta-apar juan zan plazara, sarrera duan zeukan "tablanak" ipintzen iblli zalako ta atezañal galdetu zien:

Zer Korridla asi egin alda?

Korridia as!? Baita iya amaitu ere. Oraintzen ziak Lekumberri azkenengo zezena iltzera.

-- Azkenengoa? ... Ederra '...

Ta abiatu zan zartu na¡rik.

-- Nora un mutll? Or etzeok orratz batentzat lekurik.

Orretarakotze zegon X X. gizajoa. Plazan ez zartzeko' Baña alegiñak alperrik. Tolez-tolez zegon jentea "tabladu" edo olma­lIetan Aurreko egunean ain ederki egon zan Buzturi 'ko morrox­ko aípatu on eze, jendea sartu ezin aña zan bigarren egunian Ango txaloa l Ango i ¡olé/! ango zoraldiya. Orduan ta gure mutilla larriago toklrik artu ezin da. Ezin iyo ere tabladura.

Bear tokitlk ezin zuanean asi zan azpitik, jende artetik betik gora sartu nayean. Jkuzi zuan agure aundl balen anka ondoan aJako tartetxo bat, igo eziñik ekln zlonean, jakiña, agureak zein ote zan blldurtuta begitu zion, ta "karterista" bat edo Izango zala­koan, ematen diO ezkuan zeukan baztoyakin muzu-ezurnan, ura zan mlñal Mlñaren-miñez lurrera erari zan. Gañera agure trom­polluak d'arka zezagon'

-- A robar a otra parte, ¡granuja l

X. X gizajoa makotuta zudurrari eutzika, antxen azpiyan, ta aguria tartetik goitlk bera baztoya sartu la berriz JO nairik. Bere inguruko guziak aztoratuta: "¡Iadrónl" ixildu gabe, azpilik-azplra alde egin bear izan zuan, eta Zigarreko buzoyaren ondoan gel­ditu zutlk, eta miñez. Bitartean jenteak j ¡olé' ! ¡¡oJé ll ta txaJo, nun­dik zartu?

An zebillen ba azpirik-azpi tartetxo baten billa igotzeko, baña benetan orralz batenlzat tokirik etzegon.

Orregatik ere, gona ederrrekin ta luzeakin ondo jantzilako nezka gazte batzuek jarnta zeuden mallan, tartetxo bat ikusi­zuan . Abek belntzat entzuten baztoyaz joko, la asi zan olari, nezka ayen artetik eskuakin eldu ta, beren erdltik igo nairik.

-- ¡Ai ene l garay artan emakumeak lotsa ona zuan, ta nez­kalzok aztoratu ziran galzki pentzatu zuten numbal\.

-- ¡Sinvergüenza! ¡sinvergüenza' ekin zioten, bera begira, ta gona luzlen barrenak orgatllletan batuaz-"Semejante sinver­güenza"?

-- ¿Qué pasa? ¿qué pasa? -inguruko guziak-.¿Pero qué pasa?

Eta bezte gizon batek, parrez, joztari erantzun zíen:

-- No pasa nada. Nada. Que alguien que habrá tomado billete de doble sombra anda por ahi debajo queriendo ver las pantorrillas de las chicas guapas. Nada tiene de particular. Eso le gustaría a él más que ver torear a Lecumberri ..

Kampotar-talde ayen algarakl Ela X. X. gizajoa Jotzatuta ezeren errurik ezta.

Juan zan aruntzago, eta tartetzo bat ote zegon baserriko senar emazte batzuen ondoan: konpiantzan ekutuzion bezoan andreari:

-- Andra: egingo al diazu toki pixka-bat ea gora, orrara, igot­zen naizen.

-- Ene' Eziñeko gauza Emen ez dagoarra bele toki. Bezorik ere mugitu ezinda gaude.

Onetan, burutik bera zerbait ura zertokien. Begitzen du goruntz eta bete-betean auko zuJora etorri zitzayon. ¡Ay! mutiJ koxkor txikitxo bat, numbait gizajoa larri-Iarrí, ta egin bear zuana egíten tartekin bera.

Nazkagarna l Ay.. ay.! Egiten zuan X. X. 'ek. Baña une artan bertan txalo izugarriak. Jende guziak tabladuelatlk plazara ildako zezena kentzeko astirik eman gabe.

Orduantxe tokia arkitu zuan barrura zartzeko, baña korrida amaitu Plazaren erdian mutil aldra aundl balek Lekumberri aidlan zeraman. Nai izan zuan berak ere tartian zartu la torie­ruari ikutu bada ere. Baña ezin. Bezte batzuk aurrerago,

Zarata artan ibilla zan pixka bat, eta ondoren juan zan Xilberio 'nera lagun billa. Lenen arkitu zuan debarraren ondora urreratu zan. Onek galde-egin zion:

-- ¿Guztalu alzak gaurko korridia?

-- Ez diat ikuzi. Goizian "enzierro" ondoren oyean zartu nauk, eta arratsalde beranduan eznatu. Plazara juan naizenerako azkenengo zezena illzen, ate iñun zartu eziñ. Aimbezte jende zegon tolez-tolez eglnda.

-- Izan ere atzoko kornda ederrak, gaur jende geyago la geyago ekarri dik.

-- ¿Nola atzokoak?

-- Atzokoak mutil, atzokoak, San Roke egunekoak

-- Ene' ¿Gaur San Roke bigarrena al da ba?

-- Jakiña ¡Ene! I atzo goizean zartuko Intzan oyan, ta gaur arratzalde arto lo egin ...ja .. ja .. ja ... ja .. 1

Konturatu zanean, an dijoa ba igezi gure X. X gizajoa. Juan zan saltaka etxera, eta amurruz amari erazo zion.

-- Ama! ¿Zer egin diazu? ¿Zer? ¿zer?

Ama konturatu zan eta patxara, patxaraz erantzun zíon:

-. Nik iri ezer ez egin. Bein baño gayagotan eznatu aut. Euk egindek euk, loa naikoa. Bezte modutan egon aiz, kaJean moz­korkerian baño.

Gizajoa lagun artera juten lotsatu, parre egingo zioten bao Urte guzlan "sandrokiak" zai egonda ori gertatu! ta.. zeukan amurruaren amurruz ia ia negar egín bearrean, berriz ere lolara juan zan.

~----------{-0r-----------