A prosa do primeiro terzo do XX:

as Irmandades e o Grupo Nós

(narrativa, ensaio e xornalismo).

196

Que dicir das Irmandades que xa non saibades??

CONTEXTO HISTCONTEXTO HISTÓÓRICORICO--SOCIALSOCIAL

• Movemento agrarista: "Liga Agraria de Acci"Liga Agraria de Accióón Galegan Galega““..

• O problema dos foros non se soluciona co Decreto de RedenciRedencióónn

• A fidalgufidalguííaa, clase social que xa entrara en decadencia no século XIX, acaba por perder, xunto coas terras, parte do poder que noutrora ostentara.

- na actividade industrial destacan as

empresas conserveiras e as

relacionadas coa extracción de

minerais;

- o desenvolvemento industrial vai

parello á expansión das cidades, que

medran enormemente debido ao

éxodo rural.

- O proletariado vai organizándose e

cobrando un maior protagonismo.

Polo que se refire ao mundo non rural:

Cómpre destacar tamén que diversos grupos políticos e intelectuais

da burguesía urbana:

"Solidaridade Gallega",

As Irmandades da Fala

Partido Galeguista.

o Seminario de Estudos Galegos

ou a revista Nós.

A existencia de editoriaiseditoriais como Nós (máis de 100

títulos ata 1936) e Lar e coleccións de novelas curtas -

Céltiga en Ferrol, Libredón en Santiago e Galaxia en

Ourense- fan posible un abrollar de textos, que callarán

nunha NARRATIVA propia cos membros do Grupo Nós.

Tendencias da narrativa no tempo das Irmandades:

• O humor e o macabrismo

• O neoceltismo

• A narrativa etnográfica

• A narrativa naturalista

• Tendencia simbolista

Exercicios

Páx 219: 1, 4, 5, 6, 7, 8

Recibe este nome un grupo de persoas que funda e colabora na

revista NÓS (1920-1936).

Os integrantes máis coñecidos do grupo Ngrupo NÓÓS:S:

(o CenCenááculo ourensculo ourensáánn) Ramón Otero Pedrayo,

Vicente Risco,

Florentino L. Cuevillas

Alfonso Daniel Rodríguez Castelao e Antón Lousada Diéguez.

Os tres primeiros, de procedencia fidalga ou burguesa,

teñen unha primeira etapa de inadaptados:

dandismo,

cosmopolitismo simbolista....

É a partir de 1918 cando centran a súa atención en Galicia.

O caso de Castelao é distinto:

provén do agrarismo e ten unha procedencia social popular.

contidos literarios, lingüísticos, artísticos, etnográficos, filosóficos e de pensamento

político.

Risco é director e Castelao director artístico

A revista vincúlase ao pensamento nacionalista

Escriben en galego sobre calquera tema universal

A publicidade era maioritariamente en galego.

O deseño gráfico ten moita importancia.

Nacen en OurenseOurense e, logo dunha estancia máis ou menos longa fóra da cidade por estudos ou asuntos profesionais, vólvense atopar aquí na segunda década do século XX.

Fillos da "boa sociedade" de Ourense, de vocación excéntrica e con inquietudes intelectuais e de intervención pública.

Postura elitista e aristocratismo intelectual.

Son europeístas respecto de España e Prientalistas respecto de Europa.

Son homes polifacéticos, enciclopédicos, que

verten a súa sabedoría sobre Galiza

Eles mesmos narran a súa conversión ao galeguismo

en diferentes obras: Otero Pedrayo en Arredor de Arredor de sisi; Florentino L. Cuevillas en Dos nosos temposDos nosos tempos;

Risco en Nós, os inadaptadosos inadaptados.

A comezos de 1918 deciden incorporarse ás Irmandades da Fala.

Ideoloxía afín ao tradicionalismo fidalgotradicionalismo fidalgo, concibindo Galiza como un país de base labrega, alleo ás tensións da loita de clases, onde a elite fidalga aínda poida cumprir un papel dirixente.

O Grupo Nós foi un dos colectivos que con especial significación colabora

na recuperacirecuperacióón do idioman do idioma.

Ademais, desenvolven un importante labor político na súa condición de

líderes do Partido Galeguista.

Os seus compoñentes foron os creadores da moderna moderna prosaprosa literaria galega e figuran entre os máis prolíficos e activos membros do Seminario de Estudos Galegos.

No ámbito das letras desenvolven na nosa lingua

A narrativa

O ensaioO teatro

A narrativa

Superar a temática costumista, ruralista e

humorística

Editar en formato libro a través de editoras

creadas por eles (Lar e Nós)

Crear unha lingua literaria culta

Acabar coa diglosia das novelas do XIX

Lusismos, cultismos, préstamos,

hiperenxebrismos

Introducir o espazo urbano

O teatro

Incorpora as técnicas europeas: innovacións

Introducción de máscaras

decorado

Importancia do

músicavestiario Xogos de luces

O ensaio

Son os pioneiros en empregar o galego neste

xénero.

Ámbitos

histórico lingüístico etnográfico Político- ideolóxicoxeográfico

Nace o 5 de marzo de 1888 en Ourense, na Rúa da Paz, na

mesma casa que Risco. Fillo de dona Eladia Pedrayo e do doutor

D. Enrique Otero (que defendera en dúas significativas ocasións ó

poeta Curros Enríquez), o neno Ramón Otero criouse no seo dunha

familia liberal e cultafamilia liberal e culta.

A súa infancia transcorreu na

casa petrucial de Trasalba

onde entrará en contacto coa

paisaxe, coa vida aldeá e cos

ritos señoriais do pazo. Alí

xurdiu o xeógrafo da paisaxe.

Fixo os estudios de Bacharelato en

Ourense. Posteriormente trasladouse a

Santiago e a Madrid onde cursou

Filosofía e Letras e Dereito. De novo en

Ourense relacionouse con Cuevillas e

Risco, amigos da infancia que constitúen

o grupo dos "inadaptados" e como tal

participa, aínda que brevemente, en La

Centuria.

Influído, coma os seus compañeiros, por Losada Diéguez, ingresará nas

Irmandades da Fala no ano 1918. Desenvolve unha intensa actividade na

sección de Xeografía e Historia do Seminario de Estudos Galegos e principia o

seu labor como escritor. en A Nosa Terra, Nós e no Seminario de Estudios Seminario de Estudios

GalegosGalegos, do que foi o derradeiro presidente. Foi tamén membro da Real

Academia Galega.

En 1919, gañou as oposicións a cátedras de ensino medio e axiña foi

destinado ao Instituto de Ourense. A partir de agora vai dedicarse ao

cultivo das nosas letras nos ámbitos máis diversos, distinguíndose como

un dos máis insignes polígrafos galegos.

Participa na fundación do Partido GaleguistaPartido Galeguista e sae elixido, en 1931, deputado

das Cortes Constituíntes.

No seo do Partido, Otero situábase ideoloxicamente no bando conservadorconservador,

mais acatou a decisión da maioría cando esta optou pola integración na Frente

Popular.

Ao comezar a guerra civil, a pesar do seu talante conservador e relixioso, foi

expedientado, cesado como catedrático de instituto e retirouse á casa

familiar de Trasalba. Desde alí colaborou puntualmente na prensa americana,

en publicacións madrileñas e catalanas e, xa a mediados da década de

corenta, con maior asiduidade en diferentes xornais galegos.

En 1949 foi restituído na súa cátedra de Instituto e no ano seguinte gañou

a cátedra de Xeografía e Historia da Universidade de Santiago de

Compostela. Participou tamén na fundación da Editorial Galaxia e

numerosos traballos foron publicados na revista Grial.

Na capital galega vai morar ata 1958, etapa na que servirá de guía á

mocidade galeguista que está a xurdir nos ambientes universitarios e

contribuirá á súa vertebración. Os seus últimos anos pasounos en TrasalbaTrasalba

xa convertido en símbolo do galeguismo. A súa casa (o pazo de Trasalba)

era o lugar de peregrinación para cantos sentían algunha inquietude a prol

da Terra. Morreu en 1976. No momento do seu falecemento era

considerado unanimemente o patriarca das letras galegas.

tema

GalizaDesde o punto de vista do seu pasado histpasado históóricorico. Nel é

de crucial impor tancia a ldade Medialdade Media, e así o

demostra en A romería de XeImírez (1934) centrada no século XII arredor do

arcebispo Diego Xelmírez.

Desde o punto de vista da clase clase social fidalgasocial fidalga, que debería ser a

encargada de rexenerar económica e ideoloxicamente Gali cia.

Ante a imposibilidade de se chegar a isto, Otero Pedrayo fai unha,

descrición crítica e saudosa sobre a fidalguía galega e sobre a súa decadencia,

moral e económica.

Melancolicamente describe o

ascenso dunha nova clase social

foránea, a burguesía que

castelaniza o país.

evolucievolucióón ideoln ideolóóxicaxica

Axíña chegarás a Madrid. Xa non ouvirás noxentas falas.

Terás que disimular o acento. Tivo noxo do acento galego.

Gostaba da chuvia e dos asfaltos brillantes.

1Cando pisou a terra do camiño labrego, as rodeiras dos carros as rodeiras dos carros ddééronlle unha seguridaderonlle unha seguridade que

non atopaba nos asfaltos brillantes de europa (...)

Adrián lera os poetas novos. Non lle producía a impresión do

pequeno libro esquecido na alcoba da casa vella, perdida na

campía galega. XurdXurdíía unha a unha afirmaciafirmacióón de raza e linguan de raza e lingua. Ö corerr do inverno Adrián falaba falaba sempre galegosempre galego cos labregos (...)

2

A partir de 1937 Otero Pedrayo sofre a ditadura franquista, apártano durante

once anos da súa cátedra e a súa obra vese afectada, xa que comeza unha

escrita en castelán e a que fai en galego está limitada desde o punto de

vista temático.

Hai dúas novelas célebres de Otero, dentro da súa extensa e valiosa producción narrativa:

Os camiOs camiñños da vidaos da vida, Arredor de siArredor de si.

Os camiOs camiñños da vidaos da vida (1928) é a primeira e a máis ambiciosa novela de

Otero Pedrayo. Construída como un grande mural, está divida en tres

partes: "Os señores da terra", "A maorazga" e "O estudiante", e

amósanos a sociedade galega rural no trance da súa transformación

durante o século XIX.

Arredor de siArredor de si publicouse en 1930. A novela é un

retrato do mozo AdriAdriáán Solovion Solovio, personaxe que

está a sufrir un forte conflito existencial e se

mantén nunha posición individualista e

antigalega; considérese un inadaptadoinadaptado e fará

unha longa viaxe na procura da súa identidade

que o levará a terras e culturas alleas. A odisea

particular do personaxe acábao devolvendo a

Galiza cunha nova perspectiva vital de

compromiso esperanzador coa terra.

Arredor de si é unha novela xeneracionalnovela xeneracional que narra o

descubrimento da identidade nacional e colectiva. Na evolución

ideolóxica do protagonista obsérvanse paralelismos coa da

maioría dos integrantes do Grupo Nós. O propio título da obra

alude tanto á viaxe espacial como existencial do protagonista

que despois de viaxar por diversos países europeos buscando a

súa identidade chega á conclusión de que o lugar que sempre

estivera a buscar é a propia Galiza. Desde este momento asume

a necesidade da rexeneración política do país como xustificación

ontolóxica.

O resto da producción narrativa de don Ramón pódese relacionar con estas dúas obras polo seu tratamento literario: realista ou culturalista.

NarraciNarracióóns realistas: ns realistas: Relatan con visión obxectiva, ás veces quebrada con xuízos persoais e preocupacións doutrinarias, a vida rural da sociedade galega do século XIX.

Ademais de Os camiOs camiñños da vidaos da vida, pertencen a este apartado:• Pantelas, home libre (1925). • Contos do camiño e da rúa (1932) • O mesón dos ermos (1936)

NarraciNarracióóns culturalistas: ns culturalistas: Nelas as accións e os personaxes perden relevancia en prol da exposición de ideas e referencias culturais, que son claves para a interpretación de Galicia.

Ademais de Arredor de siArredor de si, pertencen a este ciclo:• Escrito na néboa (1927) • Fra Vernero (1934). • A romaría de Xelmírez (1934).• Devalar (1935).

NarraciNarracióóns realistas: ns realistas: A grande destreza nas descricións e diálogos son algúns dos valores

literarios máis destacables.

Pantelas, home libre (1925). Este relato breve marca o inicio da

carreira narrativa de Otero pedrayo. Pantelas, o protagonista, regresa

á súa terra despois de pasar no cárcere doce anos, tinxidos pola

lembranza da paisaxe natal.

Contos do camiño e da rúa (1932) é un conxunto de sete

relatos, onde Otero trata o tema da decadencia da fidalguía.

O mesón dos ermos (1936) é unha novela curta, retratos

realistas da vida da aldea e a descrición da paisaxe.

NarraciNarracióóns culturalistas. ns culturalistas.

Escrito na néboa (1927) presenta a figura de Adrián Solovio, mozo fidalgo

que soña con vivir unha vida intelectual e que nos ofrece as análises do seu

mundo interior. A obra é como unha preparación ou boceto de Arredor de si.

Fra Vernero (1934). Constitúe unha excepción na obra oteriana ó ser a única

novela que non fai referencia a Galicia. Narra a vida dun personaxe histórico,

Zacarías Werner (1768 - 1823). Pero, sobre todo, a novela é unha visión da

Europa daquel tempo.

A romaría de Xelmírez (1934). É unha novela histórica de asunto medieval.

Devalar (1935). esta novela xunto con Os camiños da vida e Arredor de si

fecha un ciclo sobre a formación da conciencia galeguista. É a novela máis

moderna de Otero desde o punto de vista técnico: componse dunha serie de

cadros que conforman todos xuntos unha representación da Galicia do tempo do

Seminario de Estudos Galegos, vista nun clima de esperanza e plenitude.

A tradición A fidalguía A paisaxe

A a tradicitradicióónn, que é a sabedoría acumulada por

sucesivas xeracións ó longo dos séculos, conformando deste

xeito a cultura espiritual do pobo galego. De aí, a xenreira de

Otero contra os tendeiros-comerciantes de orixe foránea que

irrompen na vida galega, traendo uns ideais materialistas

(enriquecemento burgués) destructores dos modos de vida

tradicionais. Xeran ademais nas cidades un desprezo polos

labregos (clase sustentadora do ser de Galicia) e fomentan

unha cultura mimética e antigalega.

Outra potencia nova ía medrando na aldea: o tendeiro.Inda

non estaba rematada a carreira, un día tódolos cotos e

solainasse encheron de xente ós montóns. Entraba o

comercio na aldea. Xente de tralla que xuraba, gastaba,

traía novos falares, non respectaba as festas nin os

costumes antergos (...) Outros da mesma caste ían

espallando ó

correr de tódalas novas carreteiras os

fundamentos dunha burguesía que mainamente sustituía a

fidalguía anterga dos pazos.

A fidalgufidalguííaa. Esta clase social nacida ó abeiro dos

mosteiros, simboliza para Otero a vida tradicional e sosegada da aldea,

sometida ós ciclos naturais. Mais pese á lei que lle ten, Otero ataca

esta caste pola súa deserción da aldea e o éxodo cara á cidade, onde

rematará alienada cultural e politicamente, renegando da súa condición

galega, mentres os comerciantes foráneos se fan coa dirección da

sociedade.

Con todo, a identificación de Otero cos valores tradicionais que

representa a fidalguía, lévao a crear literariamente unha fidalgufidalguíía a

idealideal, "nacionalista", consciente da súa función na rexeneración da

caste e na redención de Galicia.

O herdeiro, con todo de gastar a vida cabalgando por chairas e camiños, sempre foi de ruín retrato. Esbrancuxado, faciana sen sombras, ollos raposeiros, maneiras curtas diante dos iguais, mandonas e crueis cos paisanos. Os seus grandes amigos - ou, mellor, compañeiros - eran Fuco de Penoutás e o sobriño do abade, rapazotes maiores ca el e mantidos coas regalías do pazo. Non se fartaban de comer e beber e lucían moita fachenda a conta allea. Levaban o herdeiro ás mozas e ás xoguetas dos pobos da ribeira, onde ás veces se demoraba a compaña por semanas enteiras, ata que esmoían os cartos. Nin comprendía o sufrimento de Misia Xacinta. Que non quedaba no herdeiro, pois xa sospeitaba que os pequenos lle ían saír tortos. O segundo, don Farruco, inda que cativo de corpo figuraba gracioso e de linda cariña: só lle pracía estar deitado preto das criadas no lavadeiro e na cociña facendo todo o mal que podía e disimulando cun riso agarimoso... Don Caetano, cada ano máis pallaso, foi esquencendo a administración do patrimonio.

A paisaxepaisaxe.

Segundo Otero, na conformación da paisaxe actúan tres elementos fundamentais:

o factor cósmico (as forzas xeolóxicas, astronómicas e atmosféricas),

o factor biolóxico (flora e fauna) e mais

o factor humano (agricultura, arquitectura, arte);

cada un deles establece o seu propio tempo: o planetario, o vital e o histórico,

respectivamente.

Para Otero Pedrayo a paisaxe está dotada de vida e goberna a vida do home,

configurando a súa psicoloxía. Este motivo é fundamental na súa narrativa, inzada

de naturezas humanizadas, que non son un simple escenario senón que, dotadas

de movemento e animación, se enxergan como consubstanciais co ser humano.

O ensaio é, coa novela, o núcleo fundamental da produción literaria de Otero

Podemos sinalar as seguintes vertentes temvertentes temááticasticas da súa obra ensaística

en galego:

a) o ensaio xeogro ensaio xeográáficofico, que desenvolve en varios

manuais de xeografía e guías de Galiza, sendo a súa obra magna o tomo

dedicado á Xeografía física da Historia de Galiza (1962) que el mesmo

coordenou.

b) os libros de viaxeslibros de viaxes, como Pelerinaxes (1929), onde

reseña a romaxe emprendida con Risco e outros galeguistas desde Ourense até o santuario de Santo André de Teixido, ou Por os vieiros da saudade (1952), que recolle a experiencia da súa primeira viaxe á Arxentina e o encontro coa diáspora galega en 1947.

c) a semblanza biogrbiográáficafica, no Libro dos amigos (1953), en que con

emoción e dor apaixonada vai recordando a trinta e nove personaxes xa falecidos que deixaron fonda pegada na súa vida, sen que falten as lembranzas de compañeiros galeguistas asasinados no 36 (Alexandre Bóveda, Ánxel Casal, Roberto Blanco Torres), ou. condenados ao exilio (Castelao).

A pesar de non estar orixinariamente escrita en galego, é de singular interese para comprender a visión de Galiza que latexa en Otero unha

síntese histórica, o Ensayo histEnsayo históórico sobre la cultura rico sobre la cultura gallegagallega (1933), pensado inicialmente para ser publicado en Madrid

e dirixido a un público español. Ten unha segunda edición na emigración (1939), unha tradución portuguesa (1954) e outra ao galego aparecida en 1982, á que o autor foi alleo.

Asúmese a visión de Galiza conformada na historiografía do XIX: un forte substrato céltico, unha vocación europeísta, o atlantismo.... fronte ao Mediterráneo, ás xentes do Sul, etc.

Lingua e Lingua e estilo estilo

de Otero:de Otero:

referencias culturais e eruditasreferencias culturais e eruditas que en ocasións limitan a

comprensión da historia novelada en si.

Así mesmo, os extensos parextensos paráágrafosgrafos, os longos períodos

subordinados

un llééxico rural moi enxebrexico rural moi enxebre crean unha linguaxe complexa que en

ocasións foi definida como «barroca».

Nalgunha obra narrativa nonnon se perciben uns llíímitesmites claros entre

novela e ensaio.

LLirismoirismo, fundamentalmente na descrición de cadros

paisaxísticos. En xeral a súa obra é a resposta á saudade por

unha sociedade precapitalista, agrarista e relixiosa protagonizada

pola fidalguía, en estado esmorecente nos principios do século

XX.

Importancia suprema da paisaxepaisaxe e do sentimento da terrasentimento da terra no

home galego, isto é, a íntima relación do ser humano coa terra e

coa paisaxe galegas.

Otero Pedrayo é un dos máximos expoñentes e o principal creador da prosa

cultural galega. O estilo oteriano ten unha raíz oratoriaoratoria, sendo de salientar

estes trazos fundamentais:

estilo vital e improvisativo,

agudeza sensitiva (sobre todo para captar e plasmar a paisaxe),

gran capacidade evocadora e

ricaz imaxinación creadora e barroca, que converten os seus escritos en

verdadeiros cachóns de imaxes.

Por outro lado, non é menor a súa capacidade para a creación de caracteres

humanos, e a construcción do seu universo narrativo é realmente consistente.

A lingua galega acada a madurez prosista e sae do relato breve, que

era o que se facía, fundamentalmente, en prosa.

elevar o galego elevar o galego óó rango de lingua de culturarango de lingua de cultura. Facer do galego unha

lingua non diglósica.

O galego unha lingua apta para a investigacigalego unha lingua apta para a investigacióónn e para a ciencia,

continuando deste xeito, o labor normalizador comezado polas

Irmandades da Fala.

O primeiro e grande atranco co que se atoparon os escritores de Nós,

era a a falta de criterios para escribiren nun idioma que

era eminentemente oral.

• afán de diferencialismo

• capacidade creadora

• Otero foxe, conscientemente, no seu galego, de todo o que sexa

común ó español: daquela ha empregar dialectalismos,

hiperenxebrismos, etc.

Fundamentalmente emprega unha lingua popular pero

tamén outras fontes enriquecen o seu caudal lingüístico: arcaísmos,

o portugués...

Da súa capacidade lingüística creadora abonda con sinalar os

seguintes rasgos:

- Creación de palabras novas sobre a existencia doutras:

fado fadalidade...

- Creación de neoloxismos: pranouto, o mundo de

alem-cova...

- Substitución do sufixo -dor por -doiro: lembradoiro,

vibradoiro.

O estilo oteriano é un estilo épico, onde predomina a frase curtafrase curta e

abundan as elipseselipses e asasííndetonsndetons, procedementos que favorecen

o dinamismo discursivo; pero á súa beira, sobre todo nas

evocacións da paisaxe, aflúe un estilo lírico e barroco, ateigado de

suxerentes imaxes.

En canto ó seu estilo hai que falar da capacidade de improvisación

do Otero escritor, do grande flugrande fluíír metafr metafóóricorico, a abundancia de

epítetos, etc.

(Ourense, 1884-1963)

No seo dunha familia acomodada,

a súa vida transcorreu en Ourense e

Trasalba, co seu amigo e veciño

Ramòn Otero Pedrayo.

Estudou Dereito por libre na

Universidade de Santiago, licenciouse

en 1906 e ingresou no corpo de

funcionarios de Facenda, con destino

en Ourense.

Despois dunha estancia en Madrid de tres anos, regresou a

Ourense en 1916 como profesor de historia na Escola de

Maxisterio.

A súa preocupación intelectual manifestouse nun

profundo coñecemento da actualidade das

vangardas literarias e no interese polo esoterismo

e as filosofìas orientais, e levouno a fundar en

1917 a revista La CenturiaLa Centuria, da que saíron sete

números. A finais dese mesmo ano incorporouse ao

movemento galeguista, entrando nas Irmandades Irmandades

da Falada Fala e colaborando no xornal A Nosa TerraA Nosa Terra.

Risco desenvolveu un labor fundamental a prol da recuperación e

dignificación da cultura galega, preocupación que o levou a atender

a múltiples frontes, desde aconsellar e guiar a nova xeración até se

transformar no ideideóólogo do nacionalismo co ensaiologo do nacionalismo co ensaio TeorTeoríía a

do nacionalismo galegodo nacionalismo galego.

Foi fundador da revista Nós e colaborou no Seminario de Estudos

Galegos.

No campo político consolidou desde moi cedo o seu peso nas

Irmandades, e conseguiu a súa desmembración creando a

Irmandade Nazonalista Galega, de opción culturalista fronte ás

aspiracións políticas da vella Irmandade da Fala.

Non eramos patriotas. 0 patriotismo d’aquela era o patriotismo hespañol [...] Nós eramos exotístas, partidarios do lonjano, do recuado, do descoñecido.[...]E andivemos pelengrinando pol-as cosmogonías e pol-as culturas en demanda do insólito [...] Non sintiamo-lo hespañol, e se respeito da Europa eramos oríentalistas, respeito da Hespaña eramos europeístas.

Risco observou un rexurdir do espírito atlántico e celta, que

estaba á marxe da decadente cultura grecolatina, e que

encarnaba o verdadeiro sentir do pobo galego. Dese xeito,

reflectiu nos seus escritos as afirmacións de que “Galicia é xa

unha nación” e “ser diferente é ser eisistente”, en clara alusión á

identidade galega, posuidora dunha lingua, dunha tradición,

dunha historia e duns costumes propios, que a singularizaban

con respecto ó resto dos pobos de España.

Galíza non será

nada se se uniformíza con

España. Ser diferentes é

ser existentes. Pódese

ceder en todo, agás no noso patrimonio

espiritual.

En 1930 Risco realizou unha viaxe como bolseiro co fin de se achegar

á etnografía centroeuropea. Os catro meses que pasa en Alemaña

márcano ideoloxicamente cara un pensamento máis conservador e

católico.

De regreso publicou "Da Alemaña" na revista Nós, un conxunto de

artigos que serán compilados posteriormente en

MittleleuropaMittleleuropa (1934), onde se pode apreciar a súa postura

ideolóxica, cada vez máis tradicionalista.

Durante a súa estadía en Berlín asiste tamén a unha conferencia

ofrecida por Rabindranath Tagore e fica desencantado pola súa

presenza tornándose o seu anterior fervor polo poeta bengalí en

evidente desprezo. Durante a conferencia Risco fai un debuxo rápido

do escritor que será logo incluído no libro.

A súa aportación máis destacada dentro do Partido

Galeguista foi a creación e posterior escisión da

Dereita Galeguista. Durante a guerra foi un

afervoado cantor dos fascistas sublevados. En 1945

marchou a Madrid, mais voltou definitivamente para

Ourense en 1948. Son anos en que Risco está centrado

na súa carreira como escritor español. De todos os

xeitos, a instancias dos seus vellos camaradas, baixo o

título de Leria, publicou en 1961 unha escolma de

traballos filosóficos, críticos e literarios, redixidos na

nosa lingua entre 1920 e 1955.

Podemos distinguir tres etapas na súa traxectoria intelectual

Pregaleguista(ata 1920)

Nacionalista(1920 – 1934)

Postnacionalista(1934 – 1963)

A primeira etapa (pregaleguistapregaleguista, anterior a 1920) aparece

explicada por el mesmo en Nós, os ínadaptados (1933). Neste

ensaio, Risco estuda a evolución ideolóxica do seu grupo

xeracional. Céntrase na descrición do decadentismo de

fin de século, nos cosmopolitismo, no interese polas

filosofías orientais... Estas páxinas son de especia l

importancia pois poñen de relevo os gustos literarios e artísticos

do grupo ourensán e, sobre todo, os presupostos ideolóxicos de

Risco, que se asentan no irracionalismo gnoselóxico.

1

A segunda etapa (nacionalista, 1920-1934) iníciase

coa conversión de Risco ao galeguismo, O seu ingreso

nas Irmandades e a fundación da revista Nós. Sen

mudar os presupostos ideolóxicos. O ourensán troca

teosofía, budismo e orientalismo por cristianismo,

celtismo e atlantismo. Risco converterase no principal

ideólogo do movemento galeguista coa publicación da

TeorTeoríía do nacionalismo galegoa do nacionalismo galego (1920), obra na que

pretende exaltar o ser de Galicia a través da lingua, da

terra e da raza, nunha concepción orgánico-historicista

da nación.

2

A terceira etapa (postnacionalista, 1934-1963)

comeza coas crónicas da súa viaxe a Centroeuropa,

publicadas en Nós e que logo recollería en parte no libro

MitteleuropaMitteleuropa (1934); nel xa se percibe o desencanto

polas direccións que tomaba o movemento

galeguista ao aliarse coa esquerda para salvar a

autonomía. De aí en diante, a súa concepción cíclica e

espiritualista da historia vai deixando paso a un mero

providencialismo, onde ningún papel teñen nacións e

culturas, pois a Historia fica reducida á loita entre Deus e o

Demo.

3

BASES FILOSOFICA DO PENSAMENTO DE RISCO:

Irracionalismo Irracionalismo gnoseolòxicognoseolòxico Visiòn cVisiòn cììclica clica

da historiada historia

O sentimento O sentimento da Terrada Terra

Irracionalismo gnoseolIrracionalismo gnoseolóóxico. xico.

Segundo esta teoría, o emprego exclusivo da razón non pode dar conta da realidade (cando menos no seu aspecto global), pois esta é tamén coñecible por outros medios (intuición, mito, arte, relixión ... ). A ditadura da razón leva a un esmorecemento do espírito e conduce á decadencia. De aí a súa crítica da experimentación, da ciencia e da técnica (realizacións supremas da razón).

Fronte ao racionalismo, Risco exalta o sentimento,

non como función afectiva senón como facultade

cognoscitiva e potencia mística, que, por riba da razón,

nos revela o cerne das cousas. Isto explica a súa

fascinación polo mito, polo esoterismo e polas filosofías

orientais, e, coa súa chegada ao galeguismo, a valoración

da tradición, que permite reconstruír o corpo da cultura

galega, produto do espiritualismo céltico e atlántico, que

Risco contrapón ao intelectualismo da civilización

mediterránea.

VisiVisióón cn cííclica da Historia. clica da Historia.

A teoría da historia formulada por Risco, de novo

esbozada en Nós, os inadaptados, ten un carácter

cíclico e espiritualista. Existen tres tipos de homes,

dinos Risco:

hylícos (materialistas),

psíquicos (racionalistas) e

pneumáticos (espiritualistas).

O sentimento da Terra.O sentimento da Terra.O sentimento relixioso da Terra é unha constante

antropolóxica e cultural do home galego. Trátase da

emoción dun pobo de labradores, profundamente

apegado á Terra, que orixina o sentimento da

Natureza e da paisaxe. Este sentimento arraigou

inicialmente nos devanceiros celtas ao chegaren a

Galicia e desde entón ficou gravado no

inconsciente colectivo da raza e nas súas

manifestacións culturais

Deste xeito, a cultura galega é o resultado dunha

perfecta simbiose coa Terra e ten como substrato

común a saudade -adoración da terra e procura do

alén-, que conforma a nosa cosmovisión e

psicoloxía.

Neste senso valora a fala como o elemento máis

espiritual da cultura, pois modela o pensamento e a

maneira de ser das xentes ata o punto de que o

cambio de lingua determina a dexeneración

Narrativa curta

Do caso que lle aconteceu ao doutor Alveiros (1919)

A trabe d’ouro e a trabe d’alquitrán (1925)

O lobo da xente (1935)

A coutada (1926)

Os europeos en Abrantes (1927)

Do caso que lle aconteceu ao doutor Alveiros (1919) é a súa primeira obra narrativa.

O doutor Alveiros, o protagonista, vive unha estraña aventura na que entra en contacto co mundo dos mortos e, despois de facer uso dos seus coñecementos esotéricos, logra liberar a momia de Tutankhamen das súas vendas e presencia a participación do defunto faraón na Danza Macabra.

Trátase dunha narración humorística con notas críticas referidas ás materias ocultistas tratadas no texto.

Viña n-os anuncios de preferencia. Pouco explícito, mais atraguía o ollar vagariñante. O Dr. Alveiros leuno, e quedous'a pensar. O fin escribiu pregando que lle deran

explicaciós. El non sabía, afellas, segredo ningún; sabía o que saben moitos qu'andan âs voltas co-isas cousas do demo. Estudiar, estudiaba, pro lle non viña o diaño a soplar âs orellas. Escribiu porqu'era curioso.

Era home de moita cachaza e d'un forte escepticismo. Com'él hai moitos outros que andan a estudiar as bruxerías; en este com'en outro calquera ramo da cencia, os que tolean son poucos. Mais o Alveiros, dend'o día qu'escribíu, agardou a resposta c'unha impacencia que medraba ô pasar cada día.

O fin, chegou. E puña:Sr. D. Bieito AlveirosMoi distinto señor:

Teño moito gusto en lle mandar as aclaraciós que desexa. Teño coñocemento das suas pubricaciós, e creo que vostede e o que tal pra me servire no conto. Agora, qu'o que eu quero que vostede faga se s'anima a elo é difícile. Tamén o premeo é merecente de qu'un faga un esforzo. Trátase de atopar un rescrito que podía volvel-o movemento a unha momia enfaixada y-embalsamada pol-os exipcios. Se vostede m'o pode dar, os trinta mil pesos son seus.Pregandoll'o maor segredo, fica de V. afmo. S. S. q. ll. b. a. m.

R. Dehmel.

A trabe de ouro e a trabe de alquítrán (1925) é tamén un relato de base folclórica, pero agora nitidamente literaturizado:

Bastián penetra no mundo soterraño, onde residen os mouros (representantes do poder da ciencia e da técnica) e mais os Avós da Raza (druídas celtas que aparecen como conservadores da tradición milenaria). A narración ten unha evidente dimensión doutrinaria e didáctica: o camiño de recuperación da identidade galega conduce as orixes celtas da nosa cultura, amecidas co cristianismo, rexeitando a allea, enganosa e destructora civilización mediterránea.

O lobo da xente (1925) .

Supón a transcrición literaria e culta

da lenda popular do lobishome. O

narrador recrea dunxeito sobrio os

elementos anecdóticos transmitidos

pola tradición oral e realiza algunha

disertación, poñendo de relevo a

misteriosa relación do home coas

fonduras secretas da natureza.

A Coutada (1926)

desenvolve un diálogo filosófico máis que

unha verdadeira narración. O protagonista,

inadaptado na sociedade urbana, trata de

convencer á muller para regresar á “Coutada

“, casa herdada que simboliza a fidelidade ao

"imperativo da raza" (o sentimento da terra) e

a conseguinte felicidade.

Os europeos en

Abrantes (1927)

é unha novela inacabada da que

Risco publicou uns capítulos en

Nós. Constitúen unha sátira de

persoas e lugares da vida

ourensá.

Socialmente, a poboación divídese en tres clases; a alta é a médico; a media,o xefe de estación e o cabo da garda civil e a baixa, tódolos demais. Esta división tripartita fúndase na consideración social, mais pódese facer outra entre o elelmento militar e o civil, outra entre a clase industrial e a clase agraria, etc..., porque en Abrantes é un mundo en pequeno. En Abrantes non hai costumes.... Os homes xúntanse na tenda onde venden viño e gasosas. O viño, cando hai colleita no país, é agre; cando non o hai, é composto. As gasosas teñen a temperatura do tempo; quentes no verán e frías no inverno. As mulleres xúntanse nas portas. Os nenos e os cans xúntanse en tódolas partes. Coma as gasosas, así é o clima de Abrantes: no inverno é un glaciar, no verán é un inferno. O verán de Abrantes é bíblico; é unha praga, é as dez pragas de Exipto................

Narrativa longaPero o cume da súa narrativa é O porco de pé (1928). A xeito de parodia, é unha sátira das estructuras sociais ourensás personificada na figura de don Celidonio, comerciante de orixe castelá que chega a alcalde e representa a vulgaridade e materialismo da nova burguesía. Fronte a el, o doutor Alveiros é un intelectual espiritualista. O experimentalismo narrativo, vencellado coa estética expresionista, e o afán de presentación das ideas dilúen a narración, que ocupa un segundo plano.

Na postguerra, D. Celidonio ascendeu de porco a marrán e chegou a ser alcalde. A parenta inflou coma o fol da gaita. [...]

Don Celidonio é gordo e artrítico. O carrolo sáelle para fóra; na calva ten unha que outra serda; ten as fazulas hipertrofiadas, da cor do magro do xamón, e tan lustrosas, que semellan que botan unto derretido; ás nádegas e o bandullo vánselle un pouco para abaixo.

O lardo rezúmalle por todo o corpo, e no vran súdao en regueiros aceitosos e en pingotas bastas, coma as que deitan os chourizos cando están no fumeiro.

Así como é graxento o corpo, tamén o miolo de D. Celidonio. Se lle escachasen a testa, tiña que ser con pau-ferro e picaraña, en lugar dunha sesadahabía atopar un unto. Corpo e alma, tanto ten, todo é graxa e manteiga. Don Celidonio é igual por dentro ca por fóra: carne e espírito son a mesma zorza, misturada e revolta, co mesmo adubo de ourego e pemento).

Castelao

é

en moitos aspectos, a figura máis

relevante da historia da cultura galega do século XX.

Dotado dunha sensibilidade singular,

extraordinario debuxante e

literato maxistral,

revélasenos como un profundo coñecedor da

psicoloxía

do pobo galego, que queda

perdurablemente reflectida na súa obra inzada de

comprensión

e humanidade.

Afonso Daniel Rodríguez Castelao naceu en Rianxo,

na ría de Arousa o 30 de xaneiro de 1886, no seo

dunha familia mariñeira. O pai de Castelao

enriqueceu na emigración: instalara na Pampa unha

especie de taberna que axiña se converteu nun

importante centro comercial. Naquelas terras

arxentinas viviu Castelao dos dez ós catorce anos; a

vida da Pampa e da emigración deixaron fonda

pegada no rapaz, que habería de reflectilas en máis

dunha ocasión na súa obra.

De volta en Galicia, estuda o bacharelato e logo a carreira de Medicina

en Santiago, comezando a ser popular polas caricaturas dos profesores

e compañeiros.

Licenciado en 1908, regresa a Rianxo a exercer a medicina, e alí participa na política municipal.

Deixou a medicina para ingresar por oposición no Instituto

Xeográfico e Estatístico. Destinado en Pontevedra, tamén exerceu o

profesorado como axudante da cátedra de Debuxo no Instituto desta

cidade.

Fíxenme médico por amor a meu pai. Nunca exercín por

amor á humanidade

En xullo de 1933 foi nomeado académico de

número da Real Academia Galega.

O acto de ingreso se realizou en 1934. O 25 de

xullo deste ano Castelao tomou posesión trala

lectura do seu discurso sobre As cruces de

pedra na Galiza, texto preparatorio do que sería

o libro que se publicaría moito despois, trala súa

morte. Respondeu a este discurso Antón Vilar

Ponte.

Coa proclamación da Segunda República, Castelao, nas filas do Partido

galeguista, é

elixido deputado pola provincia de Pontevedra, e nas Cortes

Constituíntes fai unha apaixonada defensa da lingua galega. Participa

activamente na vida política, especialmente a prol da consecución do

Estatuto de Autonomía para Galicia.

O Estatuto foi aprobado

por unha amplísima maioría e unha

alta participación (de case o 75%).

Castelao marchou a Madrid xa a primeiros de xullo e agardou alí

á

Comisión que entregaría oficialmente o proxecto ó

Goberno. O día 14

de xullo reuníronse co Presidente das Cortes, Diego Martínez Barrio, e o

17 con Manuel Azaña, Presidente da República.

Ao día seguinte comeza a Guerra Civil.

Castelao xa nunca volvería a Galiza

En 1938 viaxa a Moscú, onde expón as coleccións de debuxos que

amosan estampas da guerra. En Nova York tamén expón, e nesa

cidade publica a colección Milicianos, con debuxos sobre o mesmo

tema. Viaxa logo a Cuba e finalmente establece a súa residencia en

Bos Aires, onde funda, con outros exiliados, a revista Galeuzca.

No ano 1946 é nomeado ministro do goberno da República no exilio.

Morreu en Bos Aires o 7 de xaneiro de 1950 e foi soterrado no

panteón do Centro Galego.

En 1984 os seus restos foron trasladados a

Galicia.

A personalidade de Castelao non coincide co esquema vital e

ideolóxico dos integrantes do Grupo Nós está

ligado.

Presenta características que o afastan do grupo:

Castelao intégrase no galeguismo moi axiña e mantense nel

durante toda a súa vida.

Amais disto, a súa obra está

máis próxima ó

pobo galego cá

do

resto dos compoñentes do Grupo xa que gaña en calor e fondura

humanas

e está

lonxe da intelectualidade que caracteriza as obras dos

outros autores.

A primeira obra narrativa de Castelao é Un ollo de

vidro, publicada en 1922 na colección Céltiga

co

subtítulo de "Memorias dun esquelete".

No prólogo diríxese ó

lector o propio Castelao, que

explica como atopou as memorias do esqueleto que

veñen a continuación. Estas son unha serie de secuencias

narrativas que non gardan outra unidade que a de estar

contadas por un mesmo narrador (o esqueleto, que

lembra sucesos da súa vida pasada) a dous colegas de

cemiterio, percibidos a través da prótese de vidro que lle

tapara, de vivo, o oco dun ollo perdido.

A temática de ultratumba xa fora abordada por Risco con

tratamento semellante do humor negro, pero hai nesta como

no resto das obras de Castelao unha dose de tenrura inusual no

mestre ourensán. É

ben significativa da súa concepción de

humor a cita de Mark Twain inserida por Castelao no inicio do

libro:

Debaixo do humorismo hai sempre

unha grande dor; por iso no ceo

non hai humoristas.

Este humor de Castelao non é

alleo á

sátira social de

carácter anticaciquil:

Quixen saber quen fora o vampiro no mundo dos homes

e fun ler o seu nome de bronce no rico mármore da

campa. O seu nome só

abondoume. Fora un canalla que

roubara para dar regalía ó

seu bandullo de porco; dono

da xustiza, roubala desde a súa confortable casa. Para

que dicir máis? Era...,fora un cacique!.

Cousas, En 1926 apareceu o

primeiro libro de Cousas: un conxunto

de prosas con ilustracións publicadas

con anterioridade na prensa. A editorial

Nós, en 1929, publicou unha segunda

colección, e en 1934 unha edición que

recolle o contido dos dous libros

precedentes.

Cada "cousa" leva unha ilustración

que complementa o texto. Este

desenvolve brevemente asuntos de

temática variada, en moitos casos

de ambiente labrego ou mariñeiro,

comprimidos por un

procedemento semellante á técnica de debuxo empregada por

Castelao.

- Non veñas máis pedir á miña porta.- E pois logo a ver cando vén vostede a pedir á miña.

A "cousa" constitúe a fórmula literaria

máis orixinal e característica de

Castelao. Narran a historia ou algún

acontecemento de diferentes

personaxes, pero poden non ter

carácter narrativo e ser en troques a

lírica expresión dun delicado

pensamento. Algunhas, ateigadas de

lirismo e sinxelas na forma, poden ser

mesmo consideradas como poemas en

prosa.

O pai de Migueliño chegaba das Américas e o rapaz non cabía de gozo no seu traxe festeiro. Migueliño sabía cos ollos pechados cómo era o seu pai; pero denantes de saír da casa botoulle unha ollada ó retrato.

Os "americanos" xa estaban desembarcando. Migueliño e a súa nai agardaban no peirán do porto. O corazón do rapaz batíalle na táboa do peito e os seus ollos esculcaban nas greas, en procura do pai ensoñado.

De súpeto avistouno de lonxe. Era o mesmo do retrato ou aínda mellor portado, e Migueliño sinteu por el un grande amor e canto máis se achegaba o "americano", máis cobiza sentía o rapaz por enchelo de bicos. ¡ Ai !, o "americano" pasou de largo sen mirar para ninguén, e Migueliño deixou de querelo. Agora si, agora si que o era. Migueliño avistou outro home moi ben traxeado e o corazón dáballe que aquel era o seu pai. O rapaz devecíase por bicalo a fartar. ¡Tiña un porte de tanto señorío! ¡ Ai !, o "americano" pasou de largo e nin tan siquera reparou que o seguían os ollos angurentos dun neno.

O libro Retrincos, publicado en 1934,

é

unha colección de cinco contos que

se nos presentan como

autobiográficos e que recollen cinco

momentos da vida de Castelao,

ordenados cronoloxicamente.

O segredoO segredo: relata unha

anécdota de estadía do

narrador cando era neno

pampa arxentina

O inglO inglééss: desenvólvese tamén

na pampa e trata de un neno

que pintaba na polbeira do seu

pai os barcos da escuadra

española e un inglés ríase da

exaltación patrióticado do

pequeno debuxante

Peito de loboPeito de lobo: trata dun

estudiante que se lle ocorre facer

para as festas da súa vila, un

cabezudo que reproducía o rostro

dun mariñeiro coñecido. Isto fixo

que se enfadara, pero co tempo

fóise amigando porque se sentía

inmortalizado na súa propia vila.

O retratoO retrato é unha fermosa

anécdota de cando Castelao xa

deixara a medicina: a curación

imposible para un médico é o

milagre feito polo pintor. O relato

está datado en 1922, en

Pontevedra.

A SabelaA Sabela é unha narración da súa época

de deputado en Cortes. O relato artéllase

sobre o contraste entre a moza que fora a

súa compañeira de bailes e a muller en

que se converteu co paso do tempo. O

relato está datado en 1934, tamén en

Pontevedra, e tampouco fora publicado

anteriormente.

Os dous de sempreOs dous de sempre.

É

a única novela de Castelao;

consiste nunha sucesión de

relatos que gardan unidade entre

eles pola referencia a dous

protagonistas constantes:

Pedriño e Rañolas.

A tía Ádega, chea de alifaces, non reparaba en sacalo da boca para mandarllo ós meniños de Farruco: un sobriño casado fóra da vila.

A probe vella mantíñase de peixes pequenos, dos peixes que mercan as señoras gordas para botarllos ó gato, e todo por aforrar para os fillos de Farruco.

En días sinalados a tía Ádega mandáballe[s] ós sobriños un caixón cheo de cousas de comer, e quedábase cavilando no contentamento dos rapaces. A caixa sempre contiña lambetadas de mérito: chourizos, anacos de pernil, roscas de ovo, cachos de tarta, melindres, zucre...

Farruco ben merescía as axudas da tía Ádega porque vivía feito un azacán; ¡el, que fora o mozo máis enfonchado da vila, por quen toleaban as mozas de máis porqué!

Ten a estrutura semellante ás novelas picarescas,

especialmente polo que toca a Rañolas, quen, partindo

dunhas circunstancias adversas (de humilde condición,

eivado de corpo), vai vivindo diferentes situacións nos

sucesivos oficios que exerce, desde o de mendicante ó

de

reloxeiro de proveito.

En contraste con Rañolas, o outro protagonista, Pedriño,

é

un home sen vontade e sen ambición.

A novela é

unha biografía paralela dos dous personaxes,

que son amigos da infancia e seguen camiños diferentes,

narrada desde a nenez.

Na portada da novela figuran un paxaro e un sapo que

representan dun xeito simbólico o carácter oposto de

cada un dos personaxes.

Eu quero contarvos un sucedido que amostra os degoiros de comida que sempre sentían os rapaces de Farruco. Estaba o probe pai ensumido en cavilacións, pois acababa de recebir un novo meniño, moi repoludo e bonito, certamente, pero que non traía consigo a comida do mañán, e achegouse a el Pedro, o fillo máis vello, que o despertou das súas cavilacións.

—¿De onde veu o meniño, papai?

E Farruco respondeulle, por decir algo:—Mandouno a tía Ádega no caixón das lambetadas.

E Pedro, dispois dun anaco de meditación, volveu a perguntar, cos seus ollos de acibeche, brilantes de ledicia:

—¿E cando o comemos?

Os asuntos das obras de Castelao reflicten a vida do poboa vida do pobo:

os pesares, ledicias e actitudes de labregos e mariñeiros.

Ofrécenos unha nova visión do paisano galego, lonxe do

ruralismo decimonónico, que procuraba a comicidade a

custa do que presentaba como ignorancia e actitudes

choqueiras das clases populares.

Castelao

descóbrenos a dignidade dos mesmos.

Consegue, pois, unha arte popular polo seu

contido, forma e aceptación, e ó

tempo de

grande calidade estética, gracias á

riqueza

léxica, á

atinada construción sintáctica, ó

humorismo

profundo e ó

lirismo

que inzan a

súa prosa narrativa, ateigada ademais dunha

emoción solidaria co ser humano.

O tema

principal que vertebra a obra de Castelao é

a

morte.

Tratada sempre de forma orixinal, variada e tinguida de

humor, é

o eixe temático de discursos realistas e fantásticos,

que se entrecruzan frecuentemente (Un ollo de vidro, Os vellos

non deben de namorarse...) Outros temas recorrentes da prosa

de Castelao xiran arredor dos problemas

socioeconómicos, a emigración, o desterro... e da

cultura popular.

A técnica narrativa do autor de Cousas

caracterízase pola presencia dun procedemento que tamén

se dá

na obra gráfica do rianxeiro: uns trazos selectivos

esenciais denotan o fundamental da historia e o resto da

información queda suxerida dun modo connotativo.

Domina, pois, a forma breve e sintética, sinxela en

aparencia mais froito dun laborioso traballo de depuración

e escolma.

Así

mesmo, o humorismo

é

outro recurso

esencial do tratamento dos temas da súa narrativa.

Mediante o humor, Castelao revela o cerne dos asuntos

tratados, sen concesións ó

simplemente anecdótico.

Deste xeito descobre os aspectos máis inesperados

pero ó

tempo os máis auténticos que agachan o

comportamento dos seus personaxes.

Os desenlaces están coidados con esmero e a

miúdo rematan nun clímax con epifonema (figura de

pensamento que conclúe un relato cunha exclamación

ou meditación profundas). Deste xeito, o narrador

expresa nunha atinada síntese a esencia do relato.Da morea de entullos surdía o corpo de Rañolas, en coiriño de todo, sentado nunha cadeira derreada. O tronco sen cabeza, desfeito en carniza; os longos brazos pendurados; as pernas tocas.

Na parede branca, salferida de miolos sanguiñentos, deixa Rañolas a súa despedida. Era unha soia verba, escrita con letras grandes e mouras:

¡PROTESTO!

o verdadeiro heroísmo consiste

en trocar os anceios en

realidades,

as ideias en feitos CASTELAO ······· 1886-1950

Sempre en Galiza (Buenos Aires, 1944 [1ª

ed.] e 1961 [2ª]) é

un conxunto de textos diversos

recollidos nun volume en diferentes sitios e anos.

Converteuse desde a súa publicación na "biblia" do

galeguismo.

Componse dun limiar ou “Adro”

(14 artigos escritos

no desterro en Badaxoz en 1935) ao que seguen

catro “Libros”

(o primeiro, de 1937; o derradeiro,

inacabado, de 1947).

É

un ideario plural e complexo no que hai reflexións sobre

cultura e lingua, historia e análise política dos tempos da

República e posguerra.

Dous dos eixos do seu pensamento que máis influíron no

pensamento galeguista posterior foron a súa exposición teórica

sobre o carácter de nación de Galiza e o seu pensamento sobre

a situación lingüística.

¿Con que dereito se nos obriga a deprendermos a lingua de Castela e non se obriga aos casteláns a deprenderen a nosa?

CASTELAO ······· 1886-1950

Chegan a decir que o problema galego igual que o vasco e catalán, depende da solución que acorde a maioría dos hespañoes... ¡Estábamos aviados!

CASTELAO ······· 1886-1950

os ingleses aldraxan aos escoceses; os franceses aos

bretóns; os casteláns aos galegos. E todos eses

aldraxes non son máis que un recoñecemento tácito do

"carácter nacional"

CASTELAO ······· 1886-1950

Atila en GaliciaMoitas veces os mártires crean mundos que os herois nin tansiquera son capaces de concebir. E na Miña Terra complirase a vontade dos mártires.

Castelao Valencia, Xulio de 1.937

Milicianos

Estas estampas relembran os primeiros meses de guerra cando a heroica tolería do pobo coutou a marcha dos militares e dounos tempo para crear o Exército da República.Castelao New York, Agosto 1.938

Album NosEste álbum de dibuxos foi composto antr´os anos dezaseis e dezaoito, cando Galiza s´esperguizaba d´un longo sono. Con este medio cento de dibuxos intentei desacougar a todol-os licenciados da Universidade (amas de cría do caciquismo), a todol-os homes que vivían do favor oficial... As intencións eran nobles e o pesimismo aparente. Certo que a tristura d´estes dibuxos queima com´a raxeira do sol que pasa por unha lupa; mais eu non quixen cantal-a ledicia das nosas festas, nin a fartura dos casamentos, sinón as tremendas angurias do decotío labrego e mariñeiro. Algúns espíritos sensibles que choran co-a melanconía dos tangos e dos fados, atoparon desmedida esta door das miñas estampas; outros espíritos inertes ollaron pouco patriotismo no afán de ser verdadeiro. Con todo, eu sigo coidando que o pesimismo pode ser

libertador cando desperta carraxes e cobizas d´unha vida máis limpa. Cicáis hoxe atácase as nosas mágoas c´un humor menos acedo; mais ninguén pode negarme que as vellas inxusticias siguen en pé: velahi porqué

me arrisco a

publicar esta obra. Ela foi amostrada en todal-as cibdades e vilas de Galiza e sirven de pretesto para "conferencias" que influiron no actual rexurdimento da galeguidade. E co-as chatas que ten eu gárdolle lei e quero espoñela de novo ô xuicio de todos.Castelao Galiza, 1931.

Galicia Martir

Aos Galegos que andan pol-o mundo:Estas estampas, arrincadas da miña propia door, van dirixidas a vós que sempre amáchedes a liberdade e sodes a única reserva que nos queda para reconstruir o fogar desfeito.Castelao Valencia, Febreiro de 1.937

Esta dor non se cura con resiñaciónNon enterran cadavres, enterran semente

Debuxos de Negros

Unha pequena mostra dos espléndidos debuxos que Castelao adicou ás minorias étnicas de New York e ao pobo de Cuba.Castelao 1939

caricaturista,

A caricatura de Castelao é

o método polo que chega ó

máis fundo da alma galega e nelas o ton humorístico, o

trazo caricatural é

só

un pretexto baixo o cal se enmascara

algo máis profundo.

Castelao é

o introdutor en España das dúas direccións

máis acusadas da caricatura moderna:

o fondo social e a simplicidade expresiva;