A literatura do exilio

entre 1936 e 1976:

poesía, prosa e teatro.

O verán de 1936 supuxo unha creba histórica e cultural en Galicia. En cuestión de días pasouse da aprobación maioritaria do Estatuto de Autonomía polo pobo galego á sublevación dos militares, iniciándose deste xeito a ditadura franquista (a “longa noite de pedra”).

Desaparición de todas as actividades culturais

Desaparece a elite intelectual: mortos, exiliados, castigadois

Retroceso do idioma galego: perda de falantes

No exilio proseguiuse o labor político e cultural a prol de Galicia e da súa identidade

Edición de xornais e revistas: ademais de “A Nosa Terra” que segue editándose na Arxentina ata 1950, sobresaen dúas pola súa calidade literaria e artística:

“Galicia Emigrante”, e,”Vieiros”

Creación de asociacións e patronatos que promoven a realización de cursos,conferencias,exposicións e revistas

Representacións teatrais

Emisións radiofónicas como o programa “Sempre en Galicia” emitido en Montevideo desde 1951 ata hoxe, “Galicia Emigrante” dirixido por Luís Seoane en Bos Aires(1954-1971),ou o “Galician programme” (1947-1956)emisión radiofónica

da BBC.

Creación de editoriais, reedítanse os clásicos e publícanse obras dos escritores  do exilio e libros prohibidos ou de difílcil publicación en Galicia.

Condicionamentos como a extraterritorialidade, as dificultades editoriais, a instalación en culturas de expresión castelá e a carencia de público lector fan que a literatura galega de alén-mar presente unhas características especiais:a)      O compromiso galeguista e republicano está na base de toda a obra literaria.

b)      Tanto a poesía como a narrativa teñen un forte compoñente autobiográfica, na que destaca a experiencia traumática da guerra civil e o desterro.

c)      Introdúcese a temática cívico-social na poesía, anticipando unha orientación que será dominante nos sesenta e primeira metade dos setenta.

d)      O contacto coa arte e a literatura dos países latinoamericanos dá lugar a un proceso de mestizaxe cultural que aporte elementos temáticos e estilísticos novidosos.

LUÍS SEOANE (Bos Aires, 1910- A Coruña, 1979) Poesía socialrealista

(páx 292)

Compromiso coa terraA arte feitaO compromiso co contornoO realismoA reapropiación da memoria histórica A importancia do colectivoO compromiso coa nación.

• preludio do socialrealismo

• reconstrúe desde parámetros marxistas e galeguistas a memoria da emigración: empeño especial en destruír o mito do emigrante triunfador que se estaba a potenciar daquela na península.

• reapropiación do pobo galego e dun período esplendoroso para a nosa cultura, a Idade Media en Compostela

• Está constituído por pequenos poemas artellados como un grande mosaico, no que se vai amoreando unha grande cantidade de personaxes anónimos e populares xunto con outros moi célebres

As cicatrices (1957) é un poemario de transición onde a voz civil irrompe con máis forza. A maior abondamento (1972) nace como remate de toda a súa andaina literaria e intelectual aínda  que sen renunciar á experimentación con novas voces poéticas que están a triunfar na poesía socialrealista, o que o leva a escribir poemas a xeito de crónica, aparentemente obxectivos, para facer un retrato máis contundente dos aspectos máis inxustos da realidade, e que pola súa dureza impresionarán fortemente ó lector.

LORENZO VARELA( La Habana, 1916- Madrid, 1978).

Fillo de emigrantes, orixinarios de Monterroso, principiou a súa actividade literaria en español

En 1944 publicou Catro poemas para catro gravados, tamén coñecido como María Pita e tres retratos medievais, e no 1954 o seu poemario cumio, Lonxe, con gravados de Seoane e prólogo de Cuadrado.(páx294)

Temas:

- As vivencias tráxicas da guerra civil, - o pasado histórico das clase populares, - certas figuras emblemáticas ou míticas da Galiza medieval (María Balteira, Roi Xordo, o bispo Adaúlfo) e - a saudade da terra

EMILIO PITA ( A Coruña, 1909- Bos Aires, 1981)

Temas:

• a nostalxia por Galiza,• a condición do emigrante, • a denuncia da opresión franquista e • as vivencias persoais

Lograda musicalidadeCantigas de nenos,

Os relembros, As cantigas,

O ronsel verdegal...

A narrativa escrita no exilio amosa unha clara preferencia pola temática da guerra civil, abordada cun afán memorialístico nun ton de denuncia e testemuña.A presenza da experiencia biográfica do autor sitúa moitas veces as obras a medio camiño entre a narrativa de ficción e as memorias.

SILVIO SANTIAGO  ( Vilardevós, 1903- 1974)

1961, publicada ao seu regreso a Galicia). Novela autobiográfica da súa mocidade, unha verdadeira galería de personaxes e anécdotas que conforma un fondo retrato da vila que lle dá título.

(1976, póstuma),  relata a súa aventura para fuxir da España de Franco e as terribles situacións por que tiveron que pasar moitas persoas durante esta etapa.

RAMÓN DE VALENZUELA

Primeira novela galega sobre a Guerra Civil española, unha ficción autobiográfica de corte realista que constituíu unha proposta inédita.

Novela centrada nas peripecias de Gonzalo Ozores (trasunto do propio autor) como guerrilleiro nos montes galegos e como soldado na fronte de batalla.

ANTÓN ALONSO RÍOS (Silleda, 1887 – Bos Aires, 1980)

En 1956 escribe un volume de relatos titulado Da saudade: amore, arte e misticismo. Está na liña da narrativa do Grupo Nós: evocacións fidalgas, apego á terra, protagonismo da natureza e da paisaxe, lirismo, romanticismo e mesmo pegadas de misticismo.

relatou memorialisticamente os vinte meses que botou percorrendo a Galiza de Franco disfrazado de esmolante portugués e a súa posterior fuxida cara ao exilio

culto

as técnicas dramáticas innovadoras.

A finalidade: concienciación galeguista no público espectador apelando á razón e ao intelecto.

Castelao

Os vellos non deben namorarse

Luís Seoane

A soldadeira

Blanco Amor

Farsas para títeres

popular

O seu teatro estaba moi próximo ao teatro popular tradicional porque pretendeu exaltar os costumes, as tradicións e a dignificación da lingua para provocar nos galegos o orgullo de seren de Galicia.

Manuel Varela Buxán

A xustiza dun muiñeiro (1971) Se o sei... non volvo a casa (1971)

Ricardo Flores,

Ugío, Para isso som, teu amigo,

Isaac Díaz Pardo

Midas e O ángulo de pedra (1957).

Os ensaístas do exilio continúan o labor iniciado polo Grupo Nós, coas mesmas inquedanzas e cos mesmos obxectivos, no entanto, e á diferenza do ensaio que se estaba a facer na Galicia do interior, na diáspora os escritores seguen unha liña política, radical con tendencia marxista e non exclusivamente cultural.

Afonso Rodríguez Castelao publica o estudo As cruces de pedra na Galiza (1950) e Sempre en Galiza (1944), auténtica biblia do patriotismo galego.

Luís Seoane publica Textos encol da arte galega (1979) e Textos sobre arte galega e deseño (1994), recompilacións de artigos sobre figuras da arte e da pintura galegas.

Antón Alonso Ríos publica os ensaios nacionalistas Co pensamento na patria galega (1942) e A cultura galega na súa dimensión americán (1961).

Xosé Núñez Búa, membro do SEG e do Partido Galeguista de preguerra, rememoraas súas vivencias en Revoira (1971) e fai un ensaio biográfico sobre Castelao na obra Vida e paixón de Castelao (1950).

297