2. M Errenazimendua Eta Erreforma Rg

ERRENAZIMENDUA ETA ERREFORMA GEOGRAFIA ETA HISTORIA 2. DBH 10. GAIA

Aldaketa kulturala: Berpizkundea eta Erreforma

GAIA


Errenazimendua edo Berpizkundea

Berpizkundea izena hartu zuen XV. eta XVI. mendean garatu zen arte estiloak.

Artistak aintzinakotasunean oinarritu ziren, gizakia arte gune bihurtu zen eta edertasuna islatzen saiatu ziren.

Bi garai bereizi ziren:

Quatrocento edo XV. mendea: erdigune artistikoa Florentzia izan zen.

Cinquecento edo XVI. mendea: erdigune artistikoa Erroma izan zen.

Artistek mezenasen babesa izan zuten.


Garai honetako jendeak, XVI. mendekoak, Erdi Aroa garrantzi gabeko arotzat hartzen zuten. Mesprezuzko ideia

zuten. Transizio arotzat hartzen zuten, horregatik deitu zioten ERDI AROA

Garai honetako jendeari Erroma eta Greziako zibilizazioen garaia gustatzen zitzaien eta eredutzat hartu zuten. Hortik dator

izena “Errenazimendu” garaia, “Bersortze” garaia



• Errenazimendua edo Berpinkundeak zerbait berriro piztutzen dela esan nahi du.

• Zer berpiztu? Greziarren eta erromatarren kultura, Inperioaren erorketaren sasoitik ahaztua egon zena.

• Mugimendu sozial, artistiko eta literario hau Italian sortzen da baina Europa osoan hedatzen da.



Erdi Arotik (V-XV) Errenazimendura (XVI-XVII)

GizarteaErdi Aroko gizartea 3 estamentutan banatzen zen: noblezia, kleroa eta herritarrak (nekazariak)

Errenazimenduan beste klase sozial bat sortzen da: burgesia. Merkatariak eta artisauak osatzen dute.

Egoera politikoa

Erdi Aroan erregeek nobleen laguntza behar zuten islamdarren kontra borrokatzeko.

Errenazimendu garaian erregen boterea sendotu egiten da. Erregea agintari bakarra eta absolutua da eta nobleak kortesano besterik ez.


Erdi Aroan bizitza sufrimenduzko etapa bat bezala ikusten zen. Heriotza sarritan askapena bezala hartzen zen.

Erdi Aroko ideala zalduna edo gerlaria zen.

Errenazimenduan bizitza disfrutatzeko etapa bat da heriotza heldu aurretik.

Errenazimenduko ideala kostesanoa zen: arma eta letradun gizakia.

Bizitzaren kontzeptua




Kultura

Herria analfabetoa zen; kultura monasterioetan zegoen. Eliza zen jakinduriaren jabe.

Liburuak urriak ziren, idaztea oso neketsua zen eskuz egin behar zelako.

Jakiteko eta ikasteko irrikia piztutzen da. Erlijio ikasketetatik aparteko zientzigizonak daude.

Inprentaren asmakuntza dela eta liburuen hedapen handia sortzen da.


HUMANISMOA

XV. eta XVI. mendeetan garatu zen korronte kulturala izan zen.

Ondoko ezaugarriak izan zituen:

Gizakiarekiko ardura. Aintzinakoan oinarritu: Grezia eta Erromako kulturan. Arrazoiaren defentsa eta esperientzia egia aurkitzeko modua. Materia guztiekin kuriositatea, jakinmina.

Hainbat humanista nabarmendu ziren: Erasmo de Rotterdam, Tomás Moro eta Juan Luis Vives.

Lana bide berrietatik zabaldu zen: inprentak eta akademiak.


Humanista nagusiak


Erasmo de Rotterdamen, Tomas Mororen eta Luis Vivesen ekarpenak

Erasmo de Rotterdam

Tomas Moro

Luis Vives

Tolerantzia erlijiosoan eta lurraren jabetza kolektiboan oinarritutako gizartearen aukera proposatu zuen.

Logikaren eta metafisikaren arteko bereizketaren alde egin zuen, bai eta giza jakintza arrazoian eta naturan oinarritu beharraren alde.

1466-1536

1478-1535

1492-1540

Kleroaren moraltasuna handitu behar zela defendatu zuen eta erlijiotasun intimoaren eta pertsonalaren alde egin zuen. Ikasketa filosofikoak eta historikoak bultzatu zituen.

Data Ekarpenak


Luis Vivesen testua

Augustoren bi hizkuntzak galtzeak, latina eta grekera, artea eta adierazpena oinarri izan zuten hizkuntza haiek derrigorrez ilunpean geratzea egin zuen eta horren ordez, idiotismo ezezagunak eta itxusiak sartu ziren.

JUAN LUIS VIVES, De las disciplinas, 1531


Lehenengo Aro Modernoan Europako inprimatze gune nagusiak


Kopernikoren teoria heliozentrikoa

L

E

E

L

ZIENTZIAREN GARAPENA


Anatomia ikerketa - Vesalio

Miguel Servetek odol zirkulazioa deskubritu zuen

Andrés Vesaliok anatomia ikasketak egin zituen

Odol zirkulazioa – Miguel Servet



Makina militarraren proiektua Tresna hegalari baten proiektua

L

E

E

L


Kartografia


Erdi Aroko artista eskulangile hutsa zen. Ez zituen lanak sinatzen.

Artista hauek bai eta ospea eta onarpena nahi zuten.

Artistak eta mezenas-ak

Mezenas hitzaren jatorria

Cayo Clinio Mecenas (K.a. 70-8 ) erromatar noble bat zen.

Artea gustatzen zitzaion eta poetei eta artistei beste interesik gabe laguntzen zien.

Hortik dator hitzaren esanahia.

Baina ez zen erraza. Horregatik, artistei mezenasek laguntzen zien.

Pertsona aberatsak ziren eta lanak finanziatu eta egileak babesten zituzten.

MEZENAS


Arkitektura


Ezaugarriak:

Elementu klasikoak berreskuratu ziren: Grezia eta Erromakoak. Gizakiari egokitutako proportzioak. Ordena eta harmonia.

Quattrocento: 1400 ... XV. mendea

Brunelleschi: Florentziako katedralaren kupula. Alberti: Mantuako San Andresen eliza.

Cinquecento: 1500 .. XVI .endea

Bramante: Vaticanoko lehen proiektua. Erroma Miguel Ángel: Vaticanoko ganga. Palladio: herrixkak eta elizak Venezian.

Arkitektura


Arkitektura elementuak (I)Erlaitza

Frisoa

Kapitela

Frontoia

Puntu erdiko

arkua

Fustea

Balaustrada

Arkitektura


Arkitektura elementuak (II)

Baselizaren oina

Kapitel dorikoa Kapitel jonikoa

Kapitel korintiarra

Kanoi-ganga Puntu erdiko arkua

Arkitektura


Arte ezberdinen koordinazioa: Medici-Ricardi jauregiaArkitektura


Fatxada nagusia, Michelozzorena Florentziako katedralaren kupula Brunelleschirena

Arkitektura


Pitti jauregiaren fatxada Santo Spirito elizaArkitektura


Santa María Novella elizako fatxada

Frontoitriangeluar

Mantuako San Andres eliza

Albertirena

Arkitektura


San Pietro in Montorio, BramanterenaArkitektura


1.- Eliza podio baten gainean dago.

2.- Fatxadak tenplu greziarra oroitarazten du, bere frontoiagatik.

3.- Frontoiak tamaina handiagoko beste frontoi batean sortzen da.

4.- Sarrera ateak garaipenaren arku erromatarraren antza du.

5.- Frontoiari zutabe korintiarrek eusten diote.

7.- Bi aldeetara nitxoekin eta

6.- Pilastra korintiarrekin hornituta daude.

8.- Eraikuntza kupula handi batek osatzen du,

9.- Beste kupula txikiago batekin hornitua dago..

Hori guztia, estatua batekin osatzen da

ArkitekturaIl Redentore elizako fatzada, Venezian


Il Redentore elizako barrualdea eta oinplanoa - VeneziaArkitektura


Villa Rotonda, Vizentza

Lau fatxadek eskema berari jarraitzen diote. Atariraino eskailera bat dago, bertatik sei zutabe joniko ateratzen dira eta frontoi handiaren alde bakoitzaren gainean eskultura bat dago.

Kupulak, villa hain ezagun egiten duen areto zentral handia estaltzen du (errotonda). Areto honen gainean eraikita dago gainerako guztia.

Villa honen oina, Palladioren ezagunena, forma geometriko errazek osatzen dute: karratua, borobila eta laukizuzena.

Villa podium batek goitzen du.

Arkitektura


Ezaugarriak:

Ikuspegia. Proportzioengatik eta edertasunagatik ardura. Gaien garrantzia.

Quattrocento:

Masaccio: ikuspegiaren gaia lantzen hasi zen. Botticelli: marrazkia eta mugimendua perfekzionatu zituen.

Cinquecento:

Leonardo: Gioconda eta Azken afaria. Miguel Angel: Kapera sixtina. Rafael: Batikanoko leku ezberdinak eta madonnak. Tiziano: erretratuak eta lan mitologikoak.

Pintura


Perspektiba

Hiru perspektiba mota daude.

• Lehenengoak objektuak txikitzen ditu hauek gure ikusmenetik aldendu ahala.

• Bigarrenean, koloreak aldatzen joaten dira begitik urrundu ahala.

• Hirugarrenak eta azkenak dioenez, objektuak zenbat eta txikiago izan, zehaztasunak orduan eta txikiagoak izan behar dira.

LEONARDO DA VINCI, Margolaritzaren ituna, 1508

Pintura


Hirutasun guztiz Santua, Masacciorena

Pintura Ezkontitza - Rafael


Venusen jaiotza, Botticellirena

SALIRSALIRSAÍRSAÍRIRTEN SAÍRSAÍRIRTEN ANTERIORAURREKOAANTERIORAURREKOA

Indarrez besarkatuta, Cefirok, haizearen jainkoak, eta Aurak, haizetxoaren jainkosak, Venus Citera irlarantz bultzatzen dute.

Venus jainkosa itsaso gainean dago oskol baten gainean jaio ondoren.

Udaberria jainkosaren zain dago lore mantu batekin estaltzeko

Pintura


Udaberria, Botticellirena Deikundea, Fra Angelicorena

Pintura


Birjina Haur gurtuarekin,

Piero della Francescarena

Kristo hila, Mantegnarena

Pintura


Emakume baten erretratua

Ghirlandaiorena

Gioconda

Pintura


Azken afaria

Pintura


Kapera sixtinaren sabaia (I) – Miguel Angel

Pintura


Kapera sixtinaren sabaia (II) – Miguel Angel

Pintura


Azken epaiketa eta kapera sixtina (III) – Miguel Angel

Pintura


Atenaseko eskola - Eredua

Eszena errenazimenduko estruktura handi baten barruan dago eta horrela, perspektiba eta sakontasun handia ematen dio margolanari.

1.

Konposizioaren erdigunean Platon eta Aristoteles daude. Lehenengoa Leonardoren ezaugarriekin erretratatu dute.

2.

Lehen planoan pentsatzen ari den pertsonaia Miguel Angel Bounarroti izango da ziurrenik

3.

Diogenes eskaileren gainean etzanda dago.

4.

Talde honetan margolariaren garaiko pertsonaia ezberdinak daude: Bramante arkitektoa kompas batekin irudi bat marrazten ari da taula baten gainean; bere gainean, besoak harridura itxurarekin altxatuta Federico III.a dago, Mantuako dukea; eta Rafael bera eskuinaldeanerretratatua dago.

5.

Pintura


Ama Birjina umearekin

Pintura

Garbitzea


Carlos V.a Mülhbergen

Tizianorena

Danae

Tizianorena

Pintura


Ezaugarriak:

Proportzioen eta anatomia lanen garrantzia. Generoak: biluziak, erretratua eta zaldiekin egindako eskulturak. Materialak: brontzea eta marmola.

Quattrocento:

Ghiberti: Florentziako katedraleko bataiotegiko ateak. Donatello: David.

Cinquecento:

Miguel Angel: Pietatea, David eta Moises.

Eskultura


San Jorge eta David Donatellorenak

Eskultura


Joseren historia eta Florentziako bataiategiaren ateak - Ghiberti

Eskultura


Pietatea eta David, Miguel Angelenak

Eskultura


Moises, Miguel Angelena Pietatea Rondaninirena

Eskultura


Berpizkundearen zabaltzea: Espainiako kasua

Arkitektura:

Italiako estiloa: Carlos V.aren jauregia, Granada. Herreriar estiloa: Escorialeko San Lorentzo monastegia, Madril. Estilo platereskoa: Salamankako unibertsitateko fatxada.

Eskultura:

Egurrezko taila polikromatuak dira nagusi, sentimendu erlijioso biziak islatzen dira bertan.

Alonso Berrugueteren lana.

Pintura:

Greco nabarmendu zen : Orgazeko kondearen hileta, bularrean eskua zuen zalduna.

ERRENAZIMENDUA ESPAINIAN


Carlos V.aren jauregia, Granada



Escorialeko San Lorentzo monasterioa – Estiko herreriarra (Juan Herrera)

Ikastetxea

Errege-etxea Eliza

Komentua

Fatxadanagusia

Liburutegia Erregeen patioa



Salamankako Unibertsitateko fatxada – Estilo platereskoa


Infantadoko palazioa - Guadalajara


Bularrean eskua duen zalduna eta Orgaz kondearen hileta – El Greco



Isaacen zigorra eta San Sebastianen martirioa – Berruguete, espainiarra


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1c/Matirio_de_San_Sebastian_(Alonso_Berruguete).jpg


ERRENAZIMENDUA EUKAL LURRALDEETAN

• Aurreko estiloak bezala berandu sartzen da Euskal Herrian• Italiatik eta Flandestik (portuetako merkataritza jarduerei esker) Carlos V.aren garaian



Oinatiko Sancti Sapiritus Unibertsitatea

Zarauzko Torre Luzea


Portugaleteko Andra Mariko erretaula

Donostiako San Telmoko klaustroa



Erreforma

Elizako hierarkien luxua, apaizen prestaketa eza, indulgentziak

Martin Lutero

... fedearen salbazioa, Bibliaren interpretazio askea, Aita Santuaren agintaritzari ezezkoa...

... ondorenak Europan...

ERLIJIOAREN ALDAKETA - ERREFORMA


Arrazoiak

Erdi Aroaren amaieran izandako erlijioaren krisia :

• Goi mailako hirarkia luxuz eta aberastasunea bizi zen.

• Apaiz gehienak prestakuntza gutxi zuten.

• Elizako kargu asko erosi egiten ziren.

• Induljentziak saltzen ziren (Aita Santuari erosten zitzaion dokumentu bat bekatuen barkamena lortzeko)

Erreforma



Mugimenduak Martin Lutero zuen buru.

Oinarriak

3. Pertsonak fedearen bidez salbatzen dira.

4. Fededunek harreman zuzena dute Jainkoarekin otoitzaren bidez.

5. Bibliaren interpretazio askea.

6. Bi sakramentu baino ez dira beharrezkoak: bataiaoa eta eukaristia.

7. Ama Birjiña eta santuak gurtzea debekatu egin behar da.

8. Aita Santuaren agintaritzari ezezkoa.

ERLIJIOAREN ALDAKETA - ERREFORMAErreforma


Erreformaren zabalkundea

Kalbinismoa: Kalbinok gidatutako mugimendua. Dotrinaren oinarria predestinazioa zen.

Anglikanismoa: Enrike VIII.a erregeak zuzendutako mugimendua, eliza anglikanoa gidatzera pasa zen.

ERLIJIOAREN ALDAKETA - ERREFORMAErreforma


Testua: barkamenen aurka

Barkamenen aurka

Zergatik Aita Santuak, aberats asko baina aberatsago izan arren, ez du San Pedro baseliza bere diruarekin eraikitzen, leial txiroen diruarekin egin beharrean?

Indulgentzien bidez predikatzaileek meritu handiak zin egiten dituzte baina helburu bakarra daukate, dirua ematea. Kristauei erakutsi behar diegu txiroei eman edo beharra dutenei uzten zaiena indulgentziak irabaztea baino hobea dela.

M. LUTERO, 95 tesia



Tenplu kalbindarraren barrualdea

Kalbindarrek ez zituzten haien tenpluak artelanekin edo aberastasunarekin hornitzen nabarmentzearen erakusgarri zela uste baitzuten, izpiritu ebanjelikoaren aurkakoa.

Erlijioarekin lotutako irudiak kendu zituzten ikonoei gurtzea ukatzen baitzuten.

Askotan lehengo eliza katolikoak erabili baitzituzten ere, dekorazioa eta irudiak kendu zituzten.



Tenplu kalbindarra Lyonen, Frantzia



Europako erlijio-zatiketa



Eiza Katolikoaren erreakzioa - KONTRAERREFORMATrentoko kontzilioa

Eliza katolikoaren barneko erreformarako mugimendua, Erreforma protestanteari aurre egiteko.

Protagonistak: Jesusen konpainia. (Jesuitak)

Erreformaren ondorioak: erlijio gerrak, tolerantzia eza eta inkisizioaren indarra.


TRENTOko Kontzilioa (1545)

Erabakiak• Sakramentuen baliotasuna, • Aita Santuaren nagusitasuna, • Ama Birjina eta santuak gurtzea,• Apaiztegiak sortu ziren

prestakuntza hobetzeko• Beste batzuk: kristau ikasbidea

(katezismoa), eskola berriak...• Erlijio ordena berriak: Jesusen

Lagundia (Jesuitak) gipuzkoar

batek sortua Loiolako San

Inaziok.

Eiza Katolikoaren erreakzioa - KONTRAERREFORMATrentoko kontzilioa


“”Gizaki-arrantzaleak egingo zaituztet””

Atzean, guztiak baztertuta, ostadarrak adiskidetasunareneta erlijioaren bakea irudikatzen ditu.

Arimen arrantzaleak, haien kredoetako liderrek gidatuta, leialen desesperazioa aprobetxatzen dute ertzerantz erakartzeko

Eskuineko ertzean, teologo katolikoekin batera, Felipe III.a Espainiako erregea, luxu handiz jantzita eta makilarekin, eta bere arreba Isabel, Flandriako erregentea. Atzerago, aita santua, haien kardinalekin batera.

Ezkerreko ertzean protestanteak elkartzen dira. Lehen lerroan teologoak daude. Atzerago, argitasuna dagoen aldean, herrialde protestanteetako erregeak daude.

Errekak, gerra erlijiosoen metaforak, Europa protestantea eta Europa katolikoa bereizten ditu eta fededun gaixoak bertan itotzen dira.

GARAIAREN LEKUKO


Kalbindarrak katolikoen irudiak suntsitzen

INTOLERANTZIA

Hugonoteen (protestanteen) hilketa


Autofedea - Epaiketa

Tribunaleko partaideetako bat Ofizio Santuko zutoihalarekin.

Santo Domingo Guzmangoa, dominikoen sortzailea, tribunaleko presidentea da.

Herejiak zigortutakoak, sutan erretzeko zain.

Inkisizioa sortu zuten dogma katolikoetatik aldentzen zirenak jasartzeko.

Debekatutako liburuen zerrenda.

Arbaso ez-kristauak zituzten pertsonek ezin zituzten kargu jakin batzuk eskuratu.

Tribunaleko partaideetako bat Ofizio Santuko zutoihalarekin.

Santo Domingo Guzmangoa, dominikoa, tribunaleko

presidentea da.

Zigortutako herejeak,

sutan erretzeko

zain.


Humanismoa, Berpizkundea eta Erreforma

Humanismoa Errenazimendua Erreforma

Zer da?

Garaia

Ezaugarriak

Pertsonaia nagusiak


Quattrocento eta Cinquecento

Quattrocento Cinquecento

Arkitektura

Margoak

Eskultura

Ezaugarriak

Ezaugarriak

Ezaugarriak

Egileak eta lanak

Egileak eta lanak

Egileak eta lanak


Erreforma eta Kontrarreforma

Katolizismoa Luteranismoa Kalbinismoa Anglikanismoa

Aita Santuarenjarrera

Lanen balioa

Ebanjelioaren

interpretazioa

Santuen eta Birjinaren papera

Sakramentuak

Documents

2. M Errenazimendua Eta Erreforma Rg