25
bihs pwqr : bihs pwqr : bihs pwqr : bihs pwqr : bihs pwqr : kYnyzIan pMjfbI kivqf : kYnyzIan pMjfbI kivqf : kYnyzIan pMjfbI kivqf : kYnyzIan pMjfbI kivqf : kYnyzIan pMjfbI kivqf : sMvfd dI smwisaf sMvfd dI smwisaf sMvfd dI smwisaf sMvfd dI smwisaf sMvfd dI smwisaf -suiKMdr -suiKMdr -suiKMdr -suiKMdr -suiKMdr (ieh bihs-pwqr 24, 25, 26 julfeI, 2009 nUM ‘ivsLv pMjfbI kfnPrMs 2009’ ‘ivsLv pMjfbI kfnPrMs 2009’ ‘ivsLv pMjfbI kfnPrMs 2009’ ‘ivsLv pMjfbI kfnPrMs 2009’ ‘ivsLv pMjfbI kfnPrMs 2009’ torFto, EntfrIE, kYnyzf ivwc pysL kIqf igaf) kYnyzIan pMjfbI kivqf bfry gMBIr sMvfd dI axhoNd vflI siQqI bxI hoeI hY; aijhI siQqI nUM jnm dyx vfly kfrnF dI qlfsL krnf aqy AunHF mhwqv-pUrn ivisLaF bfry gwl krnI ijnHF bfry gMBIr sMvfd CyVy jfx dI loV hY ies bihs-pwqr df AudysL inrDfrq kIqf igaf hY[ kYnyzIan pMjfbI kivqf ijs qrHF dy gMBIr sMvfd dI mMg krdI hY, Aus qrHF df sMvfd kYnyzIan pMjfbI kivqf ivwc Cohy gey ivisLaF bfry ajy qwk iCV nhIN sikaf[ sMvfd dI pRIBfsLf : sMvfd dI pRIBfsLf : sMvfd dI pRIBfsLf : sMvfd dI pRIBfsLf : sMvfd dI pRIBfsLf : lyKkF, pfTkF, smIiKafkfrF aqy aflockF drimafn iCVy AusfrU, ilKq dIaF bhu-idsLfvI rcnfqimk prqF Prolx vfly, gMBIr ivcfr- ivtFdry nUM sMvfd ikhf jf skdf hY[ sMvfd dI axhoNd dy kfrn : sMvfd dI axhoNd dy kfrn : sMvfd dI axhoNd dy kfrn : sMvfd dI axhoNd dy kfrn : sMvfd dI axhoNd dy kfrn : aijhy gMBIr sMvfd dI axhoNd df pihlf kfrn qF ieh hY ik vDyry kYnyzIan pMjfbI sfihqkfr ajy aflocnf / smIiKaf dy Kyqr vwl ruicq hI nhIN ho sky[ kYnyzIan ivwidak adfiraF nfl sbMDq pMjfbI sfihqkfrF dIaF vI afpxIaF sImfvF hn[ aijhy kYnyzIan pMjfbI sfihqkfr nf qF kYnyzIan pMjfbI sfihq dI aflocnf / smIiKaf krn dy vDyry Xog hI huMdy hn aqy nf hI AunHF kol aijhf koeI ivwidak mfhOl hI huMdf jo AunHF nUM aijhy AuWdm krn leI Auqsfihq krdf hovy[ aijhy ivwidak adfiraF nfl sbMDq sfihqkfr / smIiKak jykr ies idsLf ivwc kuJ kMm krdy vI hn qF AunHF dIaF awgoN iPr kuJ sImfvF huMdIaF hn: 1[ pihlI sImf qF iehI huMdI hY ik kYnyzIan XUnIvristIaF ivwc bxy pMjfbI ivBfg iksy-n-iksy iswK Dfrimk jwQybMdI vwloN idwqI geI afriQk shfieqf AuWqy inrBr krdy huMdy hn[ ies leI ieh pMjfbI ivBfg vI aijhy iswK Dfrimk adfiraF dI soc dI hI pYrvI krn qoN awgy qurn dI ihMmq nhIN kr skdy[ 2[ dUjI sImf ieh huMdI hY ik ieh sfihqkfr jykr kuJ AuWdm krdy vI hn qF Auh afpxy inwjI DVy / gruwp dIaF gqIivDIaF qwk hI sIimq ho ky rih jFdy hn[ ies qrHF ieh kYnyzIan pMjfbI sfihqkfr afpxy krIbI sfQIaF / DVy dy lokF dIaF isPq-slfhuqf krn qwk hI sIimq ho ky rih jFdy hn[ kYnyzIan pMjfbI kivqf bfry gMBIr aqy ishqmMd sMvfd CyVnf ienHF dy AudysLF ivwc sLfiml hI nhIN huMdf[ kYnyzIan pMjfbI kivqf bfry gMBIr sMvfd dI axhoNd vflI aijhI icMqfjnk siQqI nUM jnm dyx ivwc kYnyzIan pMjfbI mIzIaf vwloN pfieaf igaf ‘nFh-pwKI’ Xogdfn vI njLraMdfjL nhIN kIqf jf skdf[ ipCly iewk dhfky ivwc kYnyzIan pMjfbI mIzIaf bhuq pRPuwlq hoieaf hY[ torFto, imsIsfgf, brYNptn, vYnkUvr, kYlgrI, aYzimMtn, ivMnIpYWg aqy mFtrIal vrgy kYnyzf dy vwzy sLihrF ivwc anykF pMjfbI ryzIE pRogrfm, tI[vI[ pRogrfm pRsfrq huMdy hn aqy anykF pMjfbI aKbfr pRkfisLq ho rhy hn[ ies smyN EntfrIE ivwc do rojLfnf pMjfbI aKbfr vI pUrI sPlqf nfl pRkfisLq ho rhy hn[ igxfqmk pwK qoN BfvyN kYnyzIan pMjfbI mIzIaf ny bhuq qrwkI kIqI hY pr guxfqmk pwK qoN aijhf sMBv nhIN ho sikaf[ awj qoN dws sfl pihlF kYnyzIan pMjfbI mIzIaf ivwc kYnyzIan pMjfbI kivqf bfry aflocnf / smIiKaf krn vflIaF ilKqF vwD CpdIaF sn[ pihlF kYnyzIan pMjfbI aKbfrF / mYgjLInF dy mflk / sMpfdk vI vDyry krky sfihqkfr afp hI hoieaf krdy sn[ ies leI AunHF nUM kivqf dIaF smwisafvF ivwc vI rucI huMdI sI[ hux bhuq Gwt sfihqkfr kYnyzIan pMjfbI aKbfrF / mYgjLInF dy mflk / sMpfdk hn[ ijhVy sfihqkfr kYnyzIan pMjfbI aKbfrF dy mflk / sMpfdk hn vI AunHF kol eynF smF hI nhIN huMdf ik Auh ieh vI dyK skx ik AunHF dy aKbfrF ivwc kI Cp irhf hY[ aKbfrF dy aslI sMpfdk qF aKbfrF dI lyaafAUt / izjLfeIn krn vfly lok hI huMdy hn[ AunHF nUM ijhVI cIjL cMgI lwgdI hY Auh aKbfr ivwc lgf idMdy hn[ kivqf dI aflocnf / smIiKaf krn vflIaF ilKqF AunHF leI koeI vDyry idlcspI nhIN rwKdIaF[ vDyry izjLfeInrF leI sB qoN vwD jLrUrI cIjLF huMdIaF hn - hflIvuwz / bflIvuwz dIaF aiBnyqrIaF aqy aiBnyqfvF dIaF awD nMgIaF qsvIrF aqy AunHF bfry ilKIaF msflydfr gwp-sLwp nfl BrIaF ilKqF jF gurduafiraF, mMdrF, msijdF, igrijaF dy pRDfnF vwloN idwqy gey lwCydfr BfsLn jF sfrI sfrI rfq dfrU pI ky bVkF mfrdy pMjfbIaF dIaF bYNkt hflF ivwc ho rhIaF mihPLlF dIaF irportF[ kuJ aijhf hfl hI kYnyzIan pMjfbI ryzIE aqy tIvI pRogrfmF df hY[

bihs pwqr : kYnyzIan pMjfbI kivqf : sMvfd dI smwisaf...ho ky rih jFdy hn[ ies qrHF ieh kYnyzIan pMjfbI sfihqkfr afpxy krIbI sfQIaF / DVy dy lokF dIaF isPq-slfhuqf krn qwk hI sIimq

  • Upload
    others

  • View
    1

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • bihs pwqr :bihs pwqr :bihs pwqr :bihs pwqr :bihs pwqr :

    kYnyzIan pMjfbI kivqf :kYnyzIan pMjfbI kivqf :kYnyzIan pMjfbI kivqf :kYnyzIan pMjfbI kivqf :kYnyzIan pMjfbI kivqf :sMvfd dI smwisafsMvfd dI smwisafsMvfd dI smwisafsMvfd dI smwisafsMvfd dI smwisaf

    -suiKMdr-suiKMdr-suiKMdr-suiKMdr-suiKMdr

    (ieh bihs-pwqr 24, 25, 26 julfeI, 2009 nUM‘ivsLv pMjfbI kfnPrMs 2009’ ‘ivsLv pMjfbI kfnPrMs 2009’ ‘ivsLv pMjfbI kfnPrMs 2009’ ‘ivsLv pMjfbI kfnPrMs 2009’ ‘ivsLv pMjfbI kfnPrMs 2009’ torFto, EntfrIE, kYnyzf ivwc pysL kIqf igaf)

    kYnyzIan pMjfbI kivqf bfry gMBIr sMvfd dI axhoNd vflI siQqI bxI hoeI hY; aijhI siQqI nUM jnm dyx vfly kfrnF dI qlfsL krnf aqyAunHF mhwqv-pUrn ivisLaF bfry gwl krnI ijnHF bfry gMBIr sMvfd CyVy jfx dI loV hY ies bihs-pwqr df AudysL inrDfrq kIqf igaf hY[

    kYnyzIan pMjfbI kivqf ijs qrHF dy gMBIr sMvfd dI mMg krdI hY, Aus qrHF df sMvfd kYnyzIan pMjfbI kivqf ivwc Cohy gey ivisLaF bfry ajyqwk iCV nhIN sikaf[

    sMvfd dI pRIBfsLf :sMvfd dI pRIBfsLf :sMvfd dI pRIBfsLf :sMvfd dI pRIBfsLf :sMvfd dI pRIBfsLf :lyKkF, pfTkF, smIiKafkfrF aqy aflockF drimafn iCVy AusfrU, ilKq dIaF bhu-idsLfvI rcnfqimk prqF Prolx vfly, gMBIr ivcfr-

    ivtFdry nUM sMvfd ikhf jf skdf hY[

    sMvfd dI axhoNd dy kfrn :sMvfd dI axhoNd dy kfrn :sMvfd dI axhoNd dy kfrn :sMvfd dI axhoNd dy kfrn :sMvfd dI axhoNd dy kfrn :� aijhy gMBIr sMvfd dI axhoNd df pihlf kfrn qF ieh hY ik vDyry kYnyzIan pMjfbI sfihqkfr ajy aflocnf / smIiKaf dy Kyqr vwl

    ruicq hI nhIN ho sky[kYnyzIan ivwidak adfiraF nfl sbMDq pMjfbI sfihqkfrF dIaF vI afpxIaF sImfvF hn[ aijhy kYnyzIan pMjfbI sfihqkfr nf qF

    kYnyzIan pMjfbI sfihq dI aflocnf / smIiKaf krn dy vDyry Xog hI huMdy hn aqy nf hI AunHF kol aijhf koeI ivwidak mfhOl hI huMdf jo AunHF nUMaijhy AuWdm krn leI Auqsfihq krdf hovy[ aijhy ivwidak adfiraF nfl sbMDq sfihqkfr / smIiKak jykr ies idsLf ivwc kuJ kMm krdy vIhn qF AunHF dIaF awgoN iPr kuJ sImfvF huMdIaF hn:

    1[ pihlI sImf qF iehI huMdI hY ik kYnyzIan XUnIvristIaF ivwc bxy pMjfbI ivBfg iksy-n-iksy iswK Dfrimk jwQybMdI vwloN idwqI geIafriQk shfieqf AuWqy inrBr krdy huMdy hn[ ies leI ieh pMjfbI ivBfg vI aijhy iswK Dfrimk adfiraF dI soc dI hI pYrvI krn qoN awgy qurndI ihMmq nhIN kr skdy[

    2[ dUjI sImf ieh huMdI hY ik ieh sfihqkfr jykr kuJ AuWdm krdy vI hn qF Auh afpxy inwjI DVy / gruwp dIaF gqIivDIaF qwk hI sIimqho ky rih jFdy hn[ ies qrHF ieh kYnyzIan pMjfbI sfihqkfr afpxy krIbI sfQIaF / DVy dy lokF dIaF isPq-slfhuqf krn qwk hI sIimq ho ky rihjFdy hn[ kYnyzIan pMjfbI kivqf bfry gMBIr aqy ishqmMd sMvfd CyVnf ienHF dy AudysLF ivwc sLfiml hI nhIN huMdf[

    � kYnyzIan pMjfbI kivqf bfry gMBIr sMvfd dI axhoNd vflI aijhI icMqfjnk siQqI nUM jnm dyx ivwc kYnyzIan pMjfbI mIzIaf vwloNpfieaf igaf ‘nFh-pwKI’ Xogdfn vI njLraMdfjL nhIN kIqf jf skdf[

    ipCly iewk dhfky ivwc kYnyzIan pMjfbI mIzIaf bhuq pRPuwlq hoieaf hY[ torFto, imsIsfgf, brYNptn, vYnkUvr, kYlgrI, aYzimMtn, ivMnIpYWgaqy mFtrIal vrgy kYnyzf dy vwzy sLihrF ivwc anykF pMjfbI ryzIE pRogrfm, tI[vI[ pRogrfm pRsfrq huMdy hn aqy anykF pMjfbI aKbfr pRkfisLq horhy hn[ ies smyN EntfrIE ivwc do rojLfnf pMjfbI aKbfr vI pUrI sPlqf nfl pRkfisLq ho rhy hn[ igxfqmk pwK qoN BfvyN kYnyzIan pMjfbI mIzIafny bhuq qrwkI kIqI hY pr guxfqmk pwK qoN aijhf sMBv nhIN ho sikaf[ awj qoN dws sfl pihlF kYnyzIan pMjfbI mIzIaf ivwc kYnyzIan pMjfbIkivqf bfry aflocnf / smIiKaf krn vflIaF ilKqF vwD CpdIaF sn[ pihlF kYnyzIan pMjfbI aKbfrF / mYgjLInF dy mflk / sMpfdk vI vDyry krkysfihqkfr afp hI hoieaf krdy sn[ ies leI AunHF nUM kivqf dIaF smwisafvF ivwc vI rucI huMdI sI[ hux bhuq Gwt sfihqkfr kYnyzIan pMjfbIaKbfrF / mYgjLInF dy mflk / sMpfdk hn[ ijhVy sfihqkfr kYnyzIan pMjfbI aKbfrF dy mflk / sMpfdk hn vI AunHF kol eynF smF hI nhIN huMdfik Auh ieh vI dyK skx ik AunHF dy aKbfrF ivwc kI Cp irhf hY[ aKbfrF dy aslI sMpfdk qF aKbfrF dI lyaafAUt / izjLfeIn krn vfly lok hIhuMdy hn[ AunHF nUM ijhVI cIjL cMgI lwgdI hY Auh aKbfr ivwc lgf idMdy hn[ kivqf dI aflocnf / smIiKaf krn vflIaF ilKqF AunHF leI koeI vDyryidlcspI nhIN rwKdIaF[ vDyry izjLfeInrF leI sB qoN vwD jLrUrI cIjLF huMdIaF hn - hflIvuwz / bflIvuwz dIaF aiBnyqrIaF aqy aiBnyqfvF dIaF awDnMgIaF qsvIrF aqy AunHF bfry ilKIaF msflydfr gwp-sLwp nfl BrIaF ilKqF jF gurduafiraF, mMdrF, msijdF, igrijaF dy pRDfnF vwloN idwqy geylwCydfr BfsLn jF sfrI sfrI rfq dfrU pI ky bVkF mfrdy pMjfbIaF dIaF bYNkt hflF ivwc ho rhIaF mihPLlF dIaF irportF[ kuJ aijhf hfl hIkYnyzIan pMjfbI ryzIE aqy tIvI pRogrfmF df hY[

  • ies siQqI leI ijMmyvfr kfrnF ivwc mYN kYnyzIan pMjfbI sfihq sBfvF dy aijhy ahudydfrF nUM ijMmyvfr smJdf hF jo ik sfihq sBfvF ivwckYnyzIan pMjfbI kivqf bfry gMBIr sMvfd pYdf hox dy mOky hI pYdf nhIN hox idMdy[ kYnyzIan pMjfbI sfihq sBfvF dIaF aKbfrF ivwc CpIaF irportFpVH ky vI dyK lvo[ AunHF ivwc vI vDyry jLor ies gwl AuWqy hI idwqf igaf huMdf hY ik Kfx pIx df bVf hI vDIaf pRbMD kIqf igaf sI[ KusLbUaF CwzdfqMdUrI murgf Kfh ky hr koeI DMn DMn hoieaf ipaf sI[ aijhIaF sfihq sBfvF dIaF iekwqrqfvF ivwc kYnyzIan pMjfbI kvIaF dIaF nvIaF CpIaFpusqkF bfry gMBIr sMvfd CyVy jfx leI Auprfly krnf sLfiml hI nhIN huMdf; ikAuNik aijhI kivqf aijhy sfihqk adfiraF dy ahudydfrF dImfniskqf qoN AuWcIaF gwlF krdI huMdI hY aqy ies gwl nUM Auh Bwdr pursL ikvyN svIkfr kr skdy hn?

    � sMvfd dI axhoNd vflI siQqI nUM jnm dyx ivwc aijhy kYnyzIan pMjfbI kvIaF / aflockF / smIiKafkfrF nUM vI ijMmyvfrI qoNmukq nhIN kIqf jf skdf hY jo ik kYnyzIan pMjfbI sfihqk kfnPrMsF ivwc sLfiml hox vyly ies gwl vwloN icMqq hox dI QF ik ienHF sfihqkkfnPrMsF ivwc kYnyzIan pMjfbI kivqf bfry koeI gMBIr sMvfd iCV sikaf jF ik nhIN? AunHF dI qswlI mihjL iesy gwl ivwc hI ho geI huMdI hY ikkfnPrMs dy pRbMDkF ny kfnPrMs dy iqMnoN idn lwzUaF, jlybIaF, brPLI, vysn, cfh aqy kfPI df KuwlHf pRbMD kIqf hoieaf sI[ hryk kvI/aflock/smIiKafkfr jIa Brky aqy iksy vI smyN miTafeIaF Kfh skdf sI[

    � kYnyzIan pMjfbI kivqf bfry gMBIr sMvfd dI axhoNd vflI siQqI pYdf krn leI kfPI hwd qwk BfrqI pMjfbI aflock vI ijMmyvfrhn[

    BfrqI pMjfbI aflock jF qF kYnyzIan pMjfbI kivqf bfry aflocnf / smIiKaf krdy hI nhIN; jykr Auh krdy vI hn qF vDyry hflqF ivwc iehAulfr huMdI hY[ ipCly qkrIbn iewk dhfky dI pMjfbI kivqf dyKIey qF asIN sihjy hI dyK skdy hF ik pMjfbI kivqf ivwc dyhvfdI kivqf, ipafr kivqfjF aOrq-mrd dy ijnsI sMbMDF dy jsLn dI kivqf afid ijhy ivisLaF bfry ilKI jfx vflI kivqf df hVH afieaf hoieaf hY[ BfrqI pMjfbI aflock vIaijhI kivqf nUM hI smyN dy hfx dI kivqf kih ky Auqsfhq krdy rhy hn[ smyN dy hfx dI ies leI ik globlIkrn dy vrqfry kfrn nvpUMjIvfd hrpfsy aijhIaF kdrF-kImqF df hI pfsfrf kr irhf hY aqy vDyry BfrqI pMjfbI aflock vI globlIkrn dy ies vrqfry df hI ihwsf bx cuwky hn[ryzIE, tYlIvIjLn, aqy ipRMt mIzIaf aijhIaF kdrF-kImqF pysL krn vfly poRgrfm pRsfrq kr rhy hn[

    ies sMdrB ivwc BfrqI aflockF dy Aulfrpn dI iewk Audfhrx dyxI cfhFgf[ kYnyzf dy do pMjfbI kvIaF nvqyj BfrqI aqy ajmyr rozy nyimlky kivqf dI iewk pusqk pRkfsLq kIqI: ‘lIlHf’[ ies pusqk dI sMdyh BrI Ausqq krn vfly nfmvr lyKkF / aflockF ivwc zf[ surjIq pfqr,zf[ suiqMdr nUr, zf[ gurbcn aqy hirMdr mihbUb df nfm vI sLfiml hY[ ies pusqk df crcf kridaF nfmvr pMjfbI sfihqkfr zf[ surjIq pfqrny iliKaf ik ieh pusqk ies sdI dIaF coxvIaF pusqkF ivwc sLfiml hovygI[ pr iesdy bfvjLUd nf qF ies pusqk df kYnyzf ivwc hI koeI ijLafdfcrcf hoieaf aqy nf hI ieMzIaf ivwc[ aijhy aflockF df Aulfrpn ies leI sfhmxy afieaf ik Bfrq ivwc vI aijhI hI sfihqk-siBafcfrk hvfvg rhI sI[ lok-srokfrF qoN tuwtI hoeI kivqf dy smwrQk BfrqI aflockF ny kYnyzf ivwc ilKI jf rhI smfnFqr kivqf vwl bhuqf iDafn nhIN idwqf- ijs ivwc lok smwisafvF nUM ivsLf bxfieaf igaf sI aqy aijhI kivqf afm lokF dI ijLMdgI dy vDyry nyVy sI[ aijhI kivqf ivwc aijhIaFsmwisafvF df ijLkr CyiVaf igaf sI - ijnHF df sfhmxf afm lokF nUM rOjLfnf ijLMdgI ivwc krnf pYNdf hY[

    kYnyzIan pMjfbI kvIaF ajmyr rozy aqy nvqyj BfrqI dI sFJI kfiv-pusqk ‘lIlHf’ ‘lIlHf’ ‘lIlHf’ ‘lIlHf’ ‘lIlHf’ 1053 siPaF ivwc PYlI hoeI hY[ ieMny vwzy kfiv-gRMQivwc sfihqk, siBafcfrk, smfijk, afriQk, rfjnIiqk, Dfrimk, ishq sbMDI jF vfqfvrn sbMDI smwisafvF nUM bhuq hI Gwt aihmIaq idwqIgeI hY[ ieMny vwzy gRMQ ivwc isvfey 5-7 kivqfvF dy aijhIaF smwisafvF bfry bolx dI jurwq hI nhIN kIqI geI[ ijwQy ikqy bolx dI jurwq vI kIqI geIhY AuWQy vI ieh gwl spwsLt nhIN huMdI ik ies pusqk dy lyKk nvqyj BfrqI aqy ajmyr rozy ivcfrDfrk pwDr AuWqy ikwQy KVHy hn ? ies mOky iewkAudfhrx dyxI mYN jLrUrI smJdf hF[ ieh pusqk pRkfisLq hox qoN pihlF, qkrIbn do dhfky qwk, dys-bdys ivwc rih rhy pMjfbI mUl dy lokF nyDfrimk kwtVvfdI dihsLqgrdI df sMqfp hMZfieaf hY[ 1947 ivwc pMjfb dI hoeI vMz smyN iswKF, ihMdUaF, muslmfnF, eIsfeIaF ny Dfrimk kwtVvfdIjnUMn ivwc aMnHy ho ky lwKF dI igxqI ivwc iewk dUjy df kql kIqf sI[ 1978 qoN 1993 dy smyN drimafn Dfrimk kwtVvfd dy nfm AuWpr pMjfbIaF nflvfprI ieh dUjI vwzI qRfsdI sI ijs ivwc 50,000 qoN vwD pMjfbIaF df kql kr idwqf igaf[ AunHF dy glF ivwc tfier pf ky AunHF nUM ijLMdf jlf idwqfigaf; AunHF nUM bwsF gwzIaF ivwcoN DUh ky msLIn gMnF dIaF golIaF nfl BuMn idwqf igaf; AunHF nUM puils dy ieMtYrogysLn sYNtrF ivwc kYd kr ky ibjlIdy krMt dy Jtky dy ky qsIhy idwqy gey[ ies kqlyafm ivwc ijwQy iewk pfsy Dfrimk kwtVvfdI dihsLqgrdF ny mfsUm pMjfbIaF df kqlyafm mcfieafAuWQy hI pMjfb dI puils ny Dfrimk kwtVvfdIaF nUM kfbU krn dy nfm hyT hjLfrF mfsUm aqy bygunfh lokF nUM mOq dy Gft Auqfr idwqf[ kfqlF ny Drmdy jnUMn ivwc pfgl ho ky sYNkVy aOrqF dy blfqkfr kIqy[ kYnyzf dy qkrIbn hr nfmvr pMjfbI sLfier ny aijhIaF aiq duKFqk GtnfvF nUM afpxIaFkivqfvF df ivsLf bxfieaf hY[ keI sLfierF ny qF ies ivsLy nUM lY ky afpxI sLfierI dy pUry kfiv sMgRih pRkfisLq kIqy hn[ pr ‘lLIlHf’ dy lyKk iesqRfsdI bfry iewk do njLmF ilKky hI ies qoN afpxf ipwCf CuzfAux dI koisLsL krdy hn[ ijsqoN n isrP ies pusqk dy lyKkF dI hI idafnqdfrI sLwkIbx jFdI hY blik ies pusqk dI qrIP ivwc lMby lMby inbMD ilKx vfly pMjfbI dy cricq aflockF bfry vI sMdyh KVHy ho jFdy hn ik kI Auh pusqkFdI aflocnf / smIiKaf krn vyly pusqkF nUM pVHdy vI hn jF ik pusqkF dy lyKkF dy kihx / sunx AuWqy hI pusqkF bfry afpxy ivcfr ilK dyNdy hn?ieh suafl kYnyzIan pMjfbI lyKkF vwloN bfr bfr AuTfieaf jFdf irhf hY ik ieMzIaf dy vDyry pMjfbI aflock kYnyzIan pMjfbI kivqf bfry sMquilqaflocnf / smIiKaf nhIN ilK rhy[ ijs kfrn kYnyzf dI pMjfbI kivqf bfry bhuq glq PihmIaF pYdf ho jfx df Kqrf bixaf rihMdf hY[ kYnyzIanpMjfbI kivqf bfry PYl rhy aijhy sfihqk BirsLtfcfr nUM rokx leI kYnyzIan pMjfbI lyKkF nUM hI afvfjL AuTfAuxI pvygI[ kYnyzIan pMjfbI kivqfdI aflocnf / smIiKaf nfl sbMDq ieh gMBIr smwisaf AudoN qwk hwl nhIN kIqI jf skdI jdoN qwk kYnyzIan pMjfbI sfihqkfr afp vwzI igxqI ivwcaflocnf / smIiKaf dy Kyqr ivwc pRvysL nhIN krdy[ ies ivsLy bfry crcf CyVx leI myrI cyqnf ivwc smfeI hoeI aijhI Bfvnf hI mYnUM ieh gwl kihxleI AuqsLfhq kr rhI hY[

    BfrqI pwqrkfvF ivwc aksr ies gwl bfry crcf huMdf rihMdf hY ik prvfsI lyKk zflrF dy jLor nfl pusqkF pRkfisLq krvFdy hn[ pr kIies gwl ivwc scfeI nhIN ik ieMzIaf dy kuJ ku igxqI dy vwzy nfmvr lyKkF nUM Cwz ky bfkI sB nMU hI ieMzIaf dy pRkfsLkF nUM pusqkF pRkfisLq krvfAuxleI afriQk mwdd vjoN kuJ n kuJ dyxf hI pYNdf hY[ kYnzIan pMjfbI lyKkF dI imhnq nfl kIqI hoeI kmfeI nUM vI Bfrq ivwc siQq pMjfbI pusqkFdy pRkfsLk Ausy qrHF hI luwt rhy hn ijvyN ik Bfrq ivwc rih rhy pMjfbI lyKkF dI kmfeI nUM[ kYnyzf ivwc vI zflr drKqF nfl nhIN lwgdy; iewQy vIkYnyzIan pMjfbI lyKkF nUM sKq imhnq krky hI kmfAuxy pYNdy hn[ pMjfbI aflockF / smIiKafkfrF nUM isrP ieh dyKxf cfhIdf hY ik kivqf dIijhVI pusqk Cp ky mfrikt ivwc afeI hY Aus kivqf df kI imafr hY[

    2

  • sMvfd dI axhoNd kfrn hox vfly nuksfn :sMvfd dI axhoNd kfrn hox vfly nuksfn :sMvfd dI axhoNd kfrn hox vfly nuksfn :sMvfd dI axhoNd kfrn hox vfly nuksfn :sMvfd dI axhoNd kfrn hox vfly nuksfn :� kYnyzIan pMjfbI kivqf dIaF pRkfisLq hoeIaF bhuq sfrIaF pusqkF pfTkF dy iDafn ivwc nhIN afAuNdIaF[� kYnyzIan pMjfbI kivqf dIaF pRkfisLq hoeIaF bhuq sfrIaF GtIaf pwDr dIaF pusqkF pfTk KRId ky afpxf smF aqy DMn

    jfieaf krdy rihMdy hn[� nvyN AuWBr rhy kYnyzIan pMjfbI kvIaF nUM shI idsLf nhIN imldI aqy Auh GtIaf pwDr dIaF rcnfvF pRkfisLq krky sMqusLtI

    pRfpq kr lYNdy hn; hOlI hOlI AunHF df mfnisk ivkfs ruk jFdf hY aqy anykF vfr Auh vwzIaF sMBfvnfvF hox dy bfvjLUd vI koeI sPl rcnf pRkfisLqnhIN kr skdy[

    � smfj ivwc hr smyN hr pwDr dy hI pfTk huMdy hn; pr kYnyzIan pMjfbI kivqf dIaF pRkfisLq hoeIaF cMgIaF pusqkF bfry sfriQksMvfd dI axhoNd vflI siQqI ivwc pfTkF dI igxqI vI GtnI sLuru ho jFdI hY[ cMgI kivqf dy pfTk sdf hI iksy nvIN pRkfisLq hoeI rcnf dIaF vwKovwKrIaF prqF nUM smJx leI iewk qoN vwD smIiKafkfrF / aflockF dy ivcfr pVHxy cfhuMdy hn[

    � gMBIr sMvfd dI axhoNd ivwc kivqf dy keI rUp hOlI hOlI aflop jFdy hn[� kYnyzIan pMjfbI kivqf bfry gMBIr sMvfd CyVy jfx dI loV kYnyzIan pMjfbI kvIaF aqy pfTkF donoN nUM hI hY[

    ikho ijhy sMvfd dI loV :ikho ijhy sMvfd dI loV :ikho ijhy sMvfd dI loV :ikho ijhy sMvfd dI loV :ikho ijhy sMvfd dI loV :� kYnyzIan pMjfbI kivqf bfry sfriQk aqy gMBIr sMvfd CyVy jfx dI loV hY[� aijhf sMvfd jo, mihjL, sLbdF df cohlpx krn leI jF ivwidak pMzqfAUpuxf idKfx leI hI nf kIqf igaf hovy[� aijhf sMvfd jo kivqf dy pfTkF nUM kivqf dIaF pRkfisLq hoeIaf pusqkF pVHx leI Auqsfhq krdf hovy ik nf ik AunHF aMdr kivqf

    dIaF pusqkF bfry iGrxf pYdf krdf hovy[� aijhf sMkt jo nvyN aqy AuWBr rhy kvIaF nUM kfiv-pRikRaf dy vwK vWK pihlUaF bfry sfriQk jfxkfrI aqy syD idMdf hovy[� aijhf sMvfd jo sfzy simaF ivwc ilKI jf rhI kivqf dy cMgy/mfVy pwKF bfry sMquilq jfxkfrI idMdf hovy[� aijhf sMvfd jo sfzy simaF ivwc ilKI jf rhI kYnYzIan pMjfbI kivqf dy sMdrB ivwc aqy hornF BfsLfvF ivwc ilKI jf rhI kivqf

    dy sMdrB ivwc kivqf nUM smJx/prKx dI jfc dwsdf hovy[

    sMvfd dy lfB :sMvfd dy lfB :sMvfd dy lfB :sMvfd dy lfB :sMvfd dy lfB :� kYnyzIan pMjfbI kvIaF nUM afpxIaF pRkfisLq hoeIaF kivqf dIaF pusqkF dIaf sImfvF/sMBfvnfvF bfry jfxkfrI imlygI[� kYnyzIan pMjfbI kvI afpxIaF glqIaF qoN iswKky afpxI aglI pusqk nUM hor vDIaf ilKx dI koisLsL krngy[� kYnyzIan pMjfbI kivqf dy pfTkF df Gyrf ivsLfl hovygf[� kYnyzIan pMjfbI kvIaF nUM nvIaF pusqkF pRkfisLq krn df AuqsLfh imlygf[� kYnyzf ivwc pMjfbI jLubfn df vI pfsfr hovygf[

    kYnyzIan pMjfbI kivqf dI vwKrI pihcfx :kYnyzIan pMjfbI kivqf dI vwKrI pihcfx :kYnyzIan pMjfbI kivqf dI vwKrI pihcfx :kYnyzIan pMjfbI kivqf dI vwKrI pihcfx :kYnyzIan pMjfbI kivqf dI vwKrI pihcfx :kYnyzf dy vDyry pMjfbI kvI kYnyzf dy pwDr AuWqy aqy ivsLv pwDr AuWqy pysL af rhIaF smfijk, siBafcfrk, rfjnIiqk, Dfrimk, ishq sbMDI

    jF vfqfvrn nfl sbMDq smwisafvF bfry KUbsUrq kivqfvF ilK rhy hn[ jdoN ik iesdy mukfbly ivwc BfrqI kvI / aflock dyhvfdI kivqf, ipafrkivqf jF ilMgk sbMDF dy jsLn vflI kivqf dy afspfs hI GuMm rhy hn jF Ausdf crcf kr rhy hn[

    kYnyzIan pMjfbI kivqf df hornF dysLF ivwc ilKI jf rhI pMjfbI kivqf nfloN anykF pihlUaF qoN vwKryNvf hY[ ies vwKryNvyN nUM smJx ivwc vDyryBfrqI pMjfbI aflock kfimXfb nhIN ho sky[ BfrqI siBafcfr / BfrqI smfj nfloN kYnyzIan siBafcfr / smfj dIaF smwisafvF vwKrIaF hn[ iesqwQ nUM BfrqI aflockF ny kdI gMBIrqf nfl smJx dI koisLsL hI nhIN kIqI lwgdI[ sLfied, iesy kfrn hI kYnyzf ivwc rcI jf rhI vDIaf pMjfbI kivqfvDyry BfrqI pMjfbI aflock njLr aMdfjL kr idMdy hn[ ipCly kuJ smyN qoN prf-afDuinkqf dy nfm AuWqy pMjfbI aflocnf dy Kyqr ivwc kivqf bfry jocrcf sLurU hoieaf hY Ausny smwisafvF dI pysLkfrI krn vflI kivqf nUM njLraMdfjL kr idwqf hY[

    kYnyzIan pMjfbI kivqf Bfrq aqy pfiksqfn dy iKwqy ivwc ilKI jf rhI pMjfbI kivqf nfloN n isrP keI pihlUaF qoN vwKryNvF hI rwKdI hY;blik kYnyzf ivwc ilKI jf rhI kivqf BfrqI pMjfbI kvIaF / pfiksqfnI pMjfbI kvIaF vwloN ilKI jf rhI kivqf qoN keI pihlUaF qoN byhqr vI hY[

    mYN ieh gwl kihx ivwc vI koeI iJjk mihsUs nhIN krdf ik jdoN ik kYnyzIan pMjfbI kvIaF vwloN ilKI jf rhI vDyry pMjfbI kivqf sQfnk,pRFqk, kOmI aqy aMqr-rfsLtrI msilaF nUM afpxf ivsLf bxf rhI hY; pr iesdy mukfbly ivwc Bfrq ivwc ilKI jf rhI vDyry pMjfbI kivqf inwjIipafr, dyhvfdI kivqf aqy sYks sbMDF dy jsLn afid vrigaF ivisLaF dy afly duafly hI GuMmdI rihx krky pMjfbI kivqf dy pfTkF nUM guMmrfh krrhI hY[ BfrqI kvIaF nUM afpxy cOigrdy ivwc pwsrIaF aqy smfj dIaF smwisafvF vwl dyKx dI jF qF ivhl hI nhIN jF Auh smJdy hn ik smfijk,siBafcfrk, rfjnIiqk, Dfrimk jF vfqfvrn sbMDI smwisafvF nUM kivqf df ivsLf bnfAux nfl kivqf GtIaf pwDr dI bx jFdI hY[ ies gwl leImYN kfPI hwd qwk smIiKafkfrF/aflockF nUM ijMmyvfr smJdf hF ikAuNik Auh BfrqI kvIaF nMU aijhI iksm dI inwjI pwDr dI kivqf ilKx leI hIAuqsfhq kr rhy hn[

    pMjfbI kivqf dy aflock/smIiKafkfr ikAuNik vDyry igxqI ivwc Bfrq ivwc hI siQq hn- ies leI Auh BfrqI kivqf dy mfpdMZ hI bdysLFivwc ilKI jf rhI kivqf dI smIiKaf/aflocnf krn vyly vI lgfAuNdy hn[ ijs kfrn kYnyzIan pMjfbI kivqf dI smIiKaf/aflocnf krn vyly vI AuhBfrqI kivqf dy mfpdMZ hI lfgU krn dI koisLsL krdy hn[ pr kuJ hwd qwk aijhf kridaF AunHF df ksUr vI nhIN; ikAuNik Auh kYnyzf dIaF smfijk,siBafcfrk, rfjnIiqk, afriQk, vfqfvrn sbMDI smwisafvF qoN bhuqy vfkP nhIN huMdy[ AunHF ny ienHF smwisafvF bfry jF qF aKbfrF, mYgjLInF jFpusqkF ivwc hI piVHaf huMdf hY jF kdy kdfeIN kYnyzf dI sYr krky kYnyzf dy smfj nUM sYr spfty leI afey hoey ivakqI vFg smJx dI koisLsL kIqI

    3

  • huMdI hY[ AunHF nUM kYnyzIan smfj ivwc vDyry smF ivcrn df mOkf nhIN imilaf huMdf[ ies leI AunHF nUM kYnyzIan smfj dIaF smwisafvF dIaF guMJlFdI vDyry smJ nhIN huMdI aqy nf hI AunHF nUM kYnyzIan mfniskqf df hI zUMGfeI ivwc igafn huMdf hY[ BfrqI smfj ivwc rihx vfly mnuwK dI vwKrImfniskqf hox vFg kYnyzIan smfj ivwc rihx vfly lokF dI vI vwKrI mfniskqf huMdI hY; ijsnUM smJy ibnHF kYnyzIan pMjfbI kvIaF vwloN ilKI jfrhI kivqf nUM shI qrHI smiJaf nhIN jf skdf[

    afpxy ienHF ivcfrF dI pusLtI leI mYN afpxy bihs-pwqr ivwc kYnyzIan pMjfbI kivqf nfl sbMDq aijhy anykF hI ivisLaF df ijLkr kIqfhY ijnHF bfry kYnyzf dy kvI KUbsUrq rcnfvF ilK rhy hn aqy ijnHF bfry gMBIr sMvfd CyVy jfx dI loV hY; pr AunHF ivisLaF bfry pMjfbI aflock /smIiKafkfr jF qF iblkul hI cuwp hn jF bhuq Gwt ivcfr pRgt kr rhy hn[

    gMBIr sMvfd dI mMg kr rhygMBIr sMvfd dI mMg kr rhygMBIr sMvfd dI mMg kr rhygMBIr sMvfd dI mMg kr rhygMBIr sMvfd dI mMg kr rhykYnyzIan pMjfbI kivqf nfl sbMDqkYnyzIan pMjfbI kivqf nfl sbMDqkYnyzIan pMjfbI kivqf nfl sbMDqkYnyzIan pMjfbI kivqf nfl sbMDqkYnyzIan pMjfbI kivqf nfl sbMDqivsLy :ivsLy :ivsLy :ivsLy :ivsLy :

    1[ prvfs df sMkt, BU-hyrvf aqy hoNd df mslf :1[ prvfs df sMkt, BU-hyrvf aqy hoNd df mslf :1[ prvfs df sMkt, BU-hyrvf aqy hoNd df mslf :1[ prvfs df sMkt, BU-hyrvf aqy hoNd df mslf :1[ prvfs df sMkt, BU-hyrvf aqy hoNd df mslf :kYnyzIan pMjfbI kivqf ivwc ‘hoNd’ dy suafl bfry vI anykF prqF rfhIN crcf CyiVaf igaf hY[ ieh hoNd df suafl aMqrIv qOr AuWqy vI aqy

    bfhrI qOr AuWqy vI juiVaf rihMdf hY[ iesy aihsfs ivwcoN hI BU-hyrvf jfgdf hY[ bygfnI DrqI hox df aihsfs jfgdf hY[ hoNd dy svfl df prvfs dfsMkt bxky prvfsI pMjfbIaF nUM kdm kdm AuWqy sfhmxf krnf pYNdf hY[ kuJ lok kYnyzf pRvfs krn qoN kuJ smyN bfhd, kuJ hwd qwk, ies siQqI‘coN bfhr af jFdy hn - pr kuJ lokF leI ies siQqI ivwcoN bfhr inklxf asMBv ho jFdf hY[ ivsLysL krky AunHF lokF leI jo afpxI ijLMdgI df vDyryihwsf kYnyzf qoN bfhr iksy hor dysL ivwc ibqf ky afey huMdy hn[

    nvyN dysL ivwc AunHF nUM nvyN siBafcfr, nvIaF smfijk, rfjnIiqk, afriQk siQqIaF aqy vfqfvrn sbMDI hflqF df sfhmxf krnf pYNdf hY[keI siQqIaF ivwc qF ieh hflqF ieMnIaF kTor huMdIaF hn ik mnuwK mfnisk qOr AuWqy burI qrHF tuwt jFdf hY[ ivsLysL krky, mUl dysL ivwc cMgyahuidaF AuWqy lwgy rhy lokF nUM jdoN kYnyzf af ky 7-7 zflr pRqI GMtf dy kMm dI qlfsL ivwc srIr nUM suMn kr dyx vfly TMZy mOsm ivwc brPLF imwDdyhoey QF QF Btkxf pYNdf hY, kdI iewk aqy kdI dUjy dPqr ivwc nOkrI leI arjLIaF dyx leI Kwjl Kvfr hoxf pYNdf hY; qF pRvfsI bhuq inrfsqf ivwczuwb jFdy hn aqy socdy hn ik kI Kwitaf hY AunHF ny kYnyzf af ky? prvfsIaF nUM mjbUr ho ky hr qrHF df kMm krnf pNdf hY[ ieMzIaf ivwc proPYsr,ieMjnIar, zfktr, vkIl jF jwj dy ahudy AuWqy kMm krdy rhy lokF nUM vI kYnyzf af ky keI vfr rYstorYNtF ivwc BFzy Dox df kMm krnf pYNdf hY- jFgYs pMpF AuWqy kfrF / vYnF ivwc gYs Brn df kMm krnf pYNdf hY jF tYksI clfAuxI pYNdI hY[ iewQoN qwk ik keI vfrI kfilj dy ipRMsIpl dy ahudy AuWqykMm krdy rhy lokF nUM kYnyzf af ky sikAurtI gfrz df hI kMm krnf pYNdf hY[ ikAuNik Gr df Krcf clfAux leI hr hIly pYsy qF kmfAuxy hI pYNdyhn[ lok isrP ies afs AuWqy hI hr kMm svIkfr kr lYNdy hn ik kdI qF AunHF nUM afpxI psMd df rujLgfr imlygf[ BfvyN ik keI vfr ies afs AuWqyhI AunHF dI sfrI ijLMdgI lMG jFdI hY[ keI hflqF ivwc pRvfsIaF nUM prvfs qoN pihlF ibqfeI vDIaf ijLMdgI nUM Buwlky kYnyzf ivwc afpxI ijLMdgI iblkulnvyN isry qoN sLurU krnI pYNdI hY[

    prvfs ivwc hoNd dy msly nUM lY ky anykF kYnyzIan pMjfbI kvIaF ny KUbsUrq rcnfvF ilKIaF hn[ pysL hn kuJ arQ BrpUr AudfhrxF:1[bfl Buwly, nINd ruwsI, nfr vI guMm-suMm rhyiml rhI kI kI nf mYnUM, ‘Gr’ bxfvx dI sjLf

    (kulivMdr Kihrf)2[ruwK vrgf hY myrf ‘mYN’puwt ky iksy pMjfb dI DrqI qoNilaf gwizaf[[[[smuMdroN pfrpr jVHF qF rih geIaF EQypwqr suwkdy jFdy ruwK inrijMd ijhf kI rcnf?sfry pwqr-iek iek krky, JVdy peyEVk ruwK ny iek idn muwk jfxI[[[rwb dy vfsqy kdI nf puitE ruwK[[[Auh hor huMdy ny jo gmilaF ivc AuWgdy nymyrf ruwK qF DrqI nhIN PVdfmYN ruwK, Duwp, TMZ qy mINh ivwc vI KVf rhF bfhF iKlfrIkdy nf suwkF jy jVHhIx nf kry koeI[[[

    (‘mYN’ - hrBjn isMG mFgt)3[koeI vI QF imlI nf brsx nUMieh Gtf BtkdI rhI Ql Ql

    (BUipMdr duly)

    4

  • 4[kmry dy ivcbrPL peI hYqy bfhr vIbfhr dI srdIqoN zrdyhOlI hOlIiKVkI bMd krdy hFpr jddm Guwtdf hYmuV iKVkI vl nsdy hFn bMd iKVkI ivwc hIhux apxf Gr hYqy nf iKVkI qoN bfhr

    (‘asIN drsLk hF’ - suiKMdr)5[jsLnF ‘c qusINdsqfinaF nfl hwQ imlfAuNdy hohAumY nUM jwPI pfAuNdy hobYNk-KLfiqaF dI suwK-sFd puwCidaFglfs bihry dI trya ‘coN cuwkidaFvsq bx gey bMidaF nfl sMvfd rcfAuNdy hoqusIN aMdroN aMdrI mihsUs krdy hodyK ky ieh JfkIik iensfn nUM qF ingl igaf koeI dYNqbuwq, bsqr qy jLyvr bcy ny bfkI

    (‘pCfx’ - jsbIr mfhl)6[brP peygIbrP dy aMbfr Kur jfxgyqUPfn afAux gyJMjoVx gy aflHxy dI jfn bhuqpr inrfsL qur jfx gyijAUx df hIaf aqy aihsfshI qF iek gwl hYjo swc gwl hY

    (‘arjL’ - pusLp dIp)7[kuJ logbrPL hyTFdwb hoey zflrkwZ rhy hnkuJ zflrlokF nUM dwb huMdy hoeydyK rhy hniPr vI sB KusL lgdy hn

    (‘cmqkfrI brPL - jsbIr kflrvI)

    2[ nslvfd aqy ivqkrf :2[ nslvfd aqy ivqkrf :2[ nslvfd aqy ivqkrf :2[ nslvfd aqy ivqkrf :2[ nslvfd aqy ivqkrf :anykF hor pwCmI dysLF vFg kYnyzf ivwc vI nslvfd iewk vwzI smwisaf hY[ BfvyN ik dunIaF dy hornF ihwisaF ivwc vI lokF nUM ies smwisaf

    nfl jUJxf pYNdf irhf hY[ ijs dI sB qoN vwzI imsfl sfAUQ aPrIkf hY[ ijwQy kfly aqy rMgdfr lokF nUM gulfmF vflI ijLMdgI ijAUx leI mjLbUr kIqfjFdf irhf aqy AunHF nUM hr iksm dy mnuwKI hwkF qoN vFJy rwiKaf jFdf irhf hY[ ijs dysL dy gory rMg dy nslpRsq hfkmF ny nYlsn mMzYlf nUM 25 sflqwk jylH dI koTVI ivwc kYd krky hr qrHF dy qsIhy idwqy - mihjL ies krky ik Ausdf rMg kflf sI aqy Auh kfly rMg dy lokF leI brfbrI dy hwkFdI mMg krdf sI[ ajy kuJ dhfky pihlF qwk amrIkf vrgy qrwkI-psMd dysL ivwc vI kfly rMg dy lokF nUM gory rMg dy lokF nfl bwsF, gwzIaF ivwciekwTy sPr krn dI afigaf nhIN sI; kfly rMg dy lok gory rMg dy lokF nfl igrijaF ivwc nhIN jf skdy sn; kfly rMg dy lok AunHF rYstorYNtF ivwcBojn nhIN Kfh skdy sn - ijwQy gory rMg dy lok jFdy sn[ kfly rMg dy lokF dy bwicaF nUM AunHF skUlF ivwc pVHx dI iejfjLq nhIN sI ijwQy gory rMg

    5

  • 6

    dy lokF dy bwcy pVHdy sn[ kfly rMg dy lok jdoN brfbrI dy hwkF dI mMg krn leI jlsy-jlUs kwZdy qF amrIkf dI puils AunHF AuWqy KUMKfr biGafVFvrgy kuwqy Cwz idMdI[ AunHF nUM zFgF nfl kuwitaf jFdf aqy anykF vfr AunHF nUM golIaF df insLfnf bxfieaf jFdf[

    kYnyzf ivwc vI vwKo vwK simaF AuWqy nyitv ieMzIan, jfpfnI, cInI, pfiksqfnIaF, ihMdusqfnIaF aqy anykF hornF siBafcfrF dy lokF nUMnslvfd aqy ivqkry df sfhmxf krnf pYNdf irhf hY[ ieh ivqkrf spwsLt rUp ivwc vI huMdf hY aqy lukvyN rUp ivwc vI[ aijhf ivqkrf krn dy dosLivwcoN kYnyzf dIaF srkfrI sMsQfvF aqy ienHF dy aiDkfrIaF nUM vI brI nhIN kIqf jf skdf[ iesdf iejLhfr smyN smyN kYnyzf dI srkfr ny afp vIkYnyzf dI pfrlImYNt ivwc ivqkrf sihMdIaF rhIaF kimAUintIaF qoN mfPI mMg ky kIqf hY[ ihMdusqfnIaF nfl sbMDq kYnyzf ivwc vfprI aijhI sB qoNvwzI Gtnf kfmfgftf mfrU dI Gtnf sI[ ies ivsLy nUM rUpmfn krn leI kYnyzf dy kvIaF ny pRBfvsLflI rcnfvF rcIaF hn[ pysL hn kuJ AudfhrxF:

    1[ieQy kYnyzf ivc vInslI ivqkry df jLihrhY gory lhU ivckfly lhU ivcpr mnuwK ikAuN nhIN smJdfik lhU qF lhU huMdf hYkfly df jFgory df‘lhU df rMg qF sB df ieko huMdf hY’iPr ikAuN kfly gory df Byq hY

    (‘nslI ivqkry df jLihr’ - hrBjn isMG mFgt)2[BfvyN ieQy asINKUbsUrq knyzIan pfsportjybF ivc pfeI iPrdy hFpr icwty rMg leIihMdU jF pfkI hI hFkfly, pIly jF BUiraF dy kfhdy hwk

    (‘zMzf: ijLMdfbfd’ - iekbfl KLfn)3[jLfq, mjLhb, nsl qy cmVI df rMgafdmI df afdmI vMzx df ZMg

    (ndIm prmfr)4[‘styt’ dy kuwqycuwp, cfp vwZdy vI ny, qybVy slIky nfl, “mfPL krnf vI kihMdy ny!”aPLsrsLfhI dIaF iehnF mnuwKI msLInF ‘csd-Bfvnf nF dI koeI sLY nhIN !

    (‘byrUhf ivBcfrI sLfsn’ - mnjIq mIq)5[JUTiksy nslvfdI dI icwtI cmVI ipwCy luikafAuh kflf ibwCU hYijhdy zMgy jfx qoN bfadijsm ‘c dOV geyisrPL jLihr df hI pqf lwgdf hY

    (‘AuNJ’ - hrkMvljIq sfihl)6[kwlH dI svyr iek rMg nvF idKfvygImjLHbF qy nslF dy Byd nUM imtfvygImnuwKqf nUM ijAUx df ZMg Auh isKfvygIsFJIvflqf df Auh pYgLfm lY ky afvygI

    (‘nvIN svyr’ - mihMdrpfl isMG pfl)

    3[ BfsLf, sMcfr aqy pIVHIaF ivwc vwD irhf Pfslf :3[ BfsLf, sMcfr aqy pIVHIaF ivwc vwD irhf Pfslf :3[ BfsLf, sMcfr aqy pIVHIaF ivwc vwD irhf Pfslf :3[ BfsLf, sMcfr aqy pIVHIaF ivwc vwD irhf Pfslf :3[ BfsLf, sMcfr aqy pIVHIaF ivwc vwD irhf Pfslf :BfsLf mnuwK nUM iewk dUjy nfl joVn df mfiDam hY[ pr BfsLf hI keI vyr mnuwK nUM iewk dUjy qoN alwg vI kr idMdI hY[ kYnyzf ivwc ikAUbYk df

    sUbf jo ik PrYNc jLubfn bolx vfilaF df sUbf hY - kYnyzf qoN alwg hox dIaF keI vfr koisLsLF kr cuwkf hY[ AuWQoN dI iewk rfjnIiqk pfrtI blfk

  • kubYkvf iesy muwdy AuWqy hI aksr coxF lVdI hY ik lok sfnUM votF pfAux asIN ikAubYk dI afjLfdI leI jwdo-jihd krFgy[ ies qrHF kYnyzf ivwc BfsLfdI smwisaf kYnyzf dI hoNd nfl vI juVI hoeI hY[ pr ieh vI iewk hYrfnI vflf qwQ hY ik kYnyzf ivwc 170 qoN vwD jLubfnF bolx vfly lok hn aqy pMjfbIjLubfn ibRitsL kolMbIaf sUby dI dUjI jLubfn mMnI geI hY[

    BfsLf dI smwisaf keI vfr GrF ivwc vI gMBIr sMkt pYdf kr idMdI hY[ kYnyzf ivwc jMmy-ply bwcy aMgryjLI jLubfn boldy hn, aMgryjLI jLubfnivwc hI socdy hn; pr pMjfb dy ipMzF qoN afey iswDy sfdy bjLurg lok jo ik anykF hflqF ivwc aMgryjLI jLubfn smJ nhIN skdy bwicaF leI nPrq dfivsLf bx jFdy hn[ ijs kfrn keI vfr GrF ivwc mfr kutfeI qwk dI hflq bx jFdI hY[ ijs kfrn keI vfrI bjLurg mfipaF nMU AunHF dy afpxy hIbwcy Gr Cwzky jfx leI mjbUr kr idMdy hn[ bjLurgF aqy bwicaF drimafn BfsLf krky pYdf ho irhf Pfslf kYnyzf dy pRvfsIaF leI iewk gMBIrsmwisaf hY[ BfsLf nfl sbMDq ies sMkt nUM vI kYnyzIan pMjfbI kivqf ivwc bhuq hI KUbsUrqI nfl rUpmfn kIqf igaf hY[ ies qrHF BfsLf nfl juVIhoeI smwisaf vI bhu-idsLfvI smwisaf hY[ pysL hn kuJ AudfhrxF:

    1[BfsLf qF mnuWK leI aMdr qoN bfhrafAux leI iek pul sIies pul ny mnuwK qoN mnuwK qwk phuMcx dysdIaF qoN bMd rfhF nUM KolHxf sInMg-munMgy sLbdF rfhINijLMdgI dy hr iewk pl nUMsqrMgI pING dy rMgF dy arQ dyxy snmnuwKI irsLiqaF ‘cdirafvF dy by-prvfh vihx vrgI qrlqf BrnI sI‘hoNd’ aqy ‘ax-hoNd’ ivwciewk qrk pYdf krnf sI

    (‘sLikjLoPrynIaf-3’ - suiKMdr)2[prAuh isrP isr ihlfAuNdy nyivdysLI BfsLf ‘ckuC afKdy nyjo mYnUM smJ nhIN afAuNdf[[[mYN socdI rihMdI hF[[[ikikhVI BfsLf ‘csMvfd rcfvFik Auh smJ skxmyrI gwlmyrI jLubfnmyry sMsymyry zr!sMsf hY mYnUMik ies prvfs ivwcguafc jfeygImyrI aglI pIVHImyrf swiBafcfrmyry sMskfr[[[

    (‘kIrqpur’ - surjIq)3[mYN afpxy awKrF leIkdy awgkdy brPL lBdf irhf

    (‘Bfl’ - imwqr rfsLf)4[mYN sLbdF dIaFicwprF nfl hIkivqf ilKdf hFpUry sUry sLbdF dysnmuK hox df myry ivc bl nhIN

    (‘pUry sUry sLbd’ - nvqyj BfrqI)

    7

  • 8

    5[ikhVI bolI ‘c qYnUM vfj mfrFik bMdf bolIaF ‘qy lV irhf hY

    (ndIm prmfr)

    4[ aOrqF aqy bwicaF AuWqy ho rhI ihMsf :4[ aOrqF aqy bwicaF AuWqy ho rhI ihMsf :4[ aOrqF aqy bwicaF AuWqy ho rhI ihMsf :4[ aOrqF aqy bwicaF AuWqy ho rhI ihMsf :4[ aOrqF aqy bwicaF AuWqy ho rhI ihMsf :kYnyzIan pMjfbI kivqf df iewk hor ivsLf iqwKy sMvfd CyVx dI mMg krdf hY[ Auh ivsLf hY aOrqF AuWqy huMdI ihMsf[ kYnyzf vrgy ivksq dysL

    ivwc af ky vI kuJ mrd afpxI hAumYN nhIN Cwzdy aqy afpxIaF pqnIaF / DIaF nUM pYr dI juwqI smJ AunHF AuWqy mfnisk aqy srIrk aiqafcfr krdyhn[ kYnyzIan pMjfbI kivqf ivwc ieh ivsLf vI aihm ivsLf bxdf jf irhf hY[ kYnyzf vrgy dysL ivwc pqnIaF afpxy pqIaF dy brfbr kMm krdIaFhn aqy Gr dIaF hor ijLmyvfrIaF vI inBfAuNdIaF hn - pr jdoN pqI ies gwl nUM njLr aMdfjL krky afpxI DONs jmfAux dI koisLsL krdy hn qF GrylUijLMdgI ivwc qnfE pYdf huMdf hY[ hflfq mfr-kutfeI qwk phuMcdy phuMcdy keI vfr kql qwk vI phuMc jFdy hn[ kuJ ies qrHF dI hI hflq kYnyzf ivwcpMjfbI DIaF nfl vI vfpr rhI hY[ bwcy pwCmI mulkF ivwc pwCmI siBafcfr df pRBfv kbUldy hoey pwCmI siBafcfr vflIaF KuwlHF vI mfnxIaF cfhuMdyhn; pr mfpy afpxIaF pRMprk kdrF-kImqF AuWwqy hI aVHy hoey iksy qrHF vI bwicaF nfl smJOqf nhIN krnf cfhuMdy[ ijs kfrn AunHF df afpsI sMcfrtuwt jFdf hY aqy hOlI hOlI ieh siQqI bhuq hI qnfE BrpUr ho jFdI hY[ ipCly kuJ sflF ivwc anykF nOjuvfn aOrqF df AunHF dy hI ipAuaF/BrfvF vwloNkql kr idwqf igaf[ kYnyzIan smfj ivwc icMqf df ivsLf bx rhI ies smwisaf nUM lY ky kYnyzIan pMjfbI kvIaF ny afpxIaf rcnfvF ilKIaF hn;BfvyN ik sfzy aflockF / smIiKafkfrF ny ies gwl nUM ajy qwk vDyry goilaf nhIN[ pysL hn aijhI sLfierI dIaF kuJ AudfhrxF:

    1[asIN sB aOrqFaOrq hoxf sfzf dosLaqy ies dosL df boJsfzy isrF qy lwidafsfnUM ilPfAuNdf rihMdf hYmrdF dI adflq ‘cAudoN qIkjdoN qIk asINilP ilP DrqI nfl nhINjuV jFdIaFsfzIaF supinaF nflBrIaF awKFnhIN suwk jFdIaFsfzIaF hoNdF nhINmuwk jFdIaF

    (‘asIN mnuwK hF’- suirMdr gIq)2[mihjL,afpxy nwk, pwg aqy DOly JfitaF dIlwj ipwtdy, mjbUrIaF dy kIrny pf, byvsI dy hMJU kyrivcoilaF dy kMiDaF ‘qyDIaF dIaF awD jlIaF loQF AuTfBFzy, tINizaF ‘qy kwpiVaF dI smgrI sMgmnOqIaF df bflx pf kyisivaF ivwc svfh hox leICwz aFdy hn - mfpy

    (‘buiJaf hoieaf dIvf’ - divMdr bFsl)3[bfbl afKy vYd nUM,lVky dI hY BuwK[lVkI hY qF mfrdy,KflI krdy kuwK[

    (igwl morFvflI)4[mF, pqnI, BYx, DI, mihbUbfsfry hI irsLqy kuVIaF qoN hI afAuNdy nyiPr vI, sdIaF qoN gUMj rhIaF nyAunHF dIaF mfqmI cIKFjLKmI hoey afpy df ivrlfp kridaF

  • (‘kuVIaF’ - suiKMdr)5[prdysF dI DrqI Auqy,jMmIaF plIaF iqMn kuVIaF[golI, cfkU qy agnI dI,Bytf cVHIaF iqMn kuVIaF[

    (‘iqMn kuVIaF’ - mohn igwl)

    5[ bhu-siBafcfrvfd :5[ bhu-siBafcfrvfd :5[ bhu-siBafcfrvfd :5[ bhu-siBafcfrvfd :5[ bhu-siBafcfrvfd :bhu-siBafcfrvfd kYnyzIan smfj df iewk ivsLysL gux hY[ ieh gux kYnyzIan smfj nUM BivwKmeI smfj bxFdf hY[ anykF dysL smfijk

    bxqr dy ies gux nUM apnfAux vwl vwD rhy hn[ ajoky simaF ivwc koeI vI siBafcfr afpxy afp nUM hornF siBafcfrF nfloN byhqr nhIN kih skdf[bhu-siBafcfrk smfijk pRxflI apnfAux vfly dysL anykF qrHF dIaF smwisafvF qoN bc jFdy hn[ awj asIN dyK skdy hF ik dunIaF dy ijs iksyiKwqy ivwc vI iksy iewk siBafcfr nfl sbMiDq lokF ny dUjy siBafcfrF dy lokF AuWqy jLbrdsqI afpxy ivcfr Tosx dI koisLsL kIqI hY AuWQy kdI vIamn vfly hflfq pYdf nhIN ho sky aqy iewk inrMqr asiQrqf vflI siQqI bxI rihMdI hY[ pfiksqfn dI ivgVdI jFdI rfjnIiqk/smfijk hflq sfzysfhmxy hY[ iewk Drm AuWqy afDfirq ivcfrF vfly dysL vjoN ieh dysL hoNd ivwc afieaf sI[ pr awj Aus dysL ivwc PYl rhI Dfrimk kwtVvfdIdihsLqgrdI ny nf Aus dy lokF df hI ijAuxf musLikl kIqf hoieaf hY; blik sfrI dunIaF dy amn-psMd lok pfiksqfn ivwc inq ivgVdI jf rhIsiQqI nUM vyKky icMqq hn[ ikAuNik pfiksqfn kol inAUklr bMb hn aqy jykr Auh bMb Dfrimk kwtVvfdI dihsLqgrdF dy hwQ af gey qF ivsLv-amn Kqry ivwc pY skdf hY[

    kYnyzf dy bhu-siBafcfrk smfj ivwc 170 qoN vwD jLubfnF bolx vfly vwKo vwK siBafcfrF dy lok - dunIaF dy kony kony qoN af ky vwsy hoey hn[ieh siBafcfr iewk dUjy nfl tkrf ky smfijk iKwcoqfx pYdf krn dI QF, kYnyzIan smfj nUM iewk idsLf vflf jF iewko rMgf bnfAux dI QF, bhu-rMgfaqy bhu-idsLfvI bxf rhy hn[ ijs kfrn kYnyzIan siBafcfr vDyry lckIlf, idlcsp aqy bhu-guxf bx jFdf hY[ BfvyN ik aijhy siBafcfr dIAusfrI krn ivwc, muwZ ivwc, kuJ musLiklF vI afAuNdIaF hn aqy vwKo vwK siBafcfrF dy lok hornF siBafcfrF dy lokF nUM smJx ivwc kuJ hwd qwkivroD vI krdy hn - pr ieh ivroD hOlI hOlI iewk dUjy dy siBafcfr nUM nyiVAN dyKx aqy smJx nfl hwl ho jFdy hn[

    prvfsI pMjfbIaF nUM vI kYnyzIan smfj vwloN svIkfry jfx ivwc keI dhfky lwgy hn aqy keI qrHF dy ivroD vI sihxy pey hn; pr aj prvfsIpMjfbI kYnyzIan bhu-siBafcfrk smfj df iewk ainwKVvF aMg bx cuwky hn aqy ijLMdgI dy anykF KyqrF ivwc sLfndfr pRfpqIaF kr rhy hn[

    kYnyzIan bhu-siBafcfr dy kuJ mfVy pwK vI hn[ anykF dysLF aqy siBafcfrF dy lokF nUM kYnyzf afAux dI KuwlH dyx nfl anykF dysLF dykirmnl, zrwg zIlr, blfqkfrI, kfql, ipMp vI ibnHF iksy rok tok dy kYnyzf phuMc rhy hn aqy kYnyzIan smfj leI musIbqF pYdf kr rhy hn[torFto, kYlgrI, aYzimMtn, ivMnIpYWg, mFtrIal aqy vYnkUvr dIaF sVkF AuWqy aijhy gYNgstr ibnHF iksy zr dy ipsqOlF, msLIngMnF aqy cfkUaFnfl iewk dUjy AuWqy hmly kr rhy hn[ smfj dy ienHF gMdy aFizaF dI afpsI lVfeI ivwc keI vfr bygunfh lok vI mfry jFdy hn[ ijnF df ienHF dIafpsI lVfeI nfl koeI sbMD nhIN huMdf; pr jo ienHF dI lVfeI dOrfn Aus ielfky ivwc huMdy hn ijwQy ieh zrwg zIlr gYNgstr iewk dUjy dI jfn lYxleI GuMm rhy huMdy hn[

    bhu-siBafcfr df iewk hor vI nuksfn huMdf hY[ hr koeI afpxy afp nUM dysL Bgq sfbq krn leI srkfr vwloN kIqy jf rhy glq kMmF dIaFvI isPqF krn df koeI mOkf nhIN gMvfAuNdy[ dUjy pfsy srkfr vI vwKo vwK siBafcfrF dy lokF nUM KusL krn leI kfblIaq qoN kory lokF nUM vI vwzy vwzysnmfn dy ky hornF lokF leI glq iksm dIaF AudfhrxF kfiem krdI rihMdI hY[ kYnyzIan pMjfbI kvIaF ny kYnyzIan siBafcfrvfd dy aijhy guxF/ aOguxF nUM vI afpxIaF ilKqF df ivsLf bxfieaf hY[ pysL hn kuJ AudfhrxF:

    1[asIN, kYnyzf-vfsI, ivsLv Br ‘c mnuwKI hwkF dy rKvfly

    aqy bhu-siBafcfrvfd dy DfrxI hF-pr afpxy hI dysL dIaF smuMdrI bMdrgfhF AuWqyrojLgfr dI Bfl ‘c afey BfrqI mUl dy lokF nUMkfmfgftfmfrU jhfjL qoN Auqrn dI iejfjLq dyx qoN

    ienkfrI ho jFdy hFisrP ies leI, ikAuN juAunHF df rMg icwtf nhIN !!!!

    (‘sLikjLoPrynIaf-13’ - suiKMdr)

    6[ Dfrimk kwtVvfd aqy dihsLqgrdI :6[ Dfrimk kwtVvfd aqy dihsLqgrdI :6[ Dfrimk kwtVvfd aqy dihsLqgrdI :6[ Dfrimk kwtVvfd aqy dihsLqgrdI :6[ Dfrimk kwtVvfd aqy dihsLqgrdI :kYnyzIan pMjfbI kvIaF vwloN afpxIaF ilKqF ivwc Dfrimk kwtVvfd aqy dihsLqgrdI bfry pRgtfey gey ivcfrF nUM vI gMBIr sMvfd df ivsLf

    bxfey jfx dI loV hY[ ieMzIaf, pfiksqfn, ieMglYNz aqy amrIkf vFg kYnyzf vI Dfrimk kwtVvfdIaF vwloN PYlfeI geI dihsLqgrdI qoN pRBfvqhoieaf hY[ ieh dihsLqgrdI vDyry krky msijdF aqy gurduafiraF nfl sbMDq rhI hY[ musilm Dfrimk kwtVvfdI dihsLqgrdF nUM, aksr, kYnyzfivwc bMb Dmfky krn dIaF sfijLsLF bnfAux dy dosL aDIn kYnyzf dI roiel kYnyzIan mfAUNitz puils igRPqfr krky kYnyzf dIaF adflqF ivwc mukwdmyclfAux leI pysL krdI rhI hY[ jdoN ik iswK KfilsqfnI Dfrimk kwtVvfdIaF AuWqy eyar ieMzIaf dy jhfjL nUM bMb Dmfkf krky qbfh krn dy dosLaDIn mukwdmy cldy rhy hn[ ienHF bMb DmfikaF ivwc 329 ivakqI mfry gey sn[ ienHF DmfikaF ivwc mfry gey vDyry ivakqI BfrqI mUl dykYnyzIan sn[ iswK Dfrimk kwtVvfdI dihsLqgrdF ny 1980-1990 qwk torFto, brYNptn, imsIsfgf, hYimltn, kYlgrI, aYzimMtn, ivMnIpYWg,srI, kYmlUps aqy vYnkUvr vrgy kYnyzf dy vwzy vwzy sLihrF ivwc dihsLq df mfhOl pYdf kIqf hoieaf sI[ sfDfrn iswK sLrDflU gurduafiraF ivwc jfxqoN vI zrdy sn[ ikAuNik iksy ivakqI nUM vI Brosf nhIN sI huMdf ik iks gurduafry ivwc kdoN Kfilsqfn pwKI Dfrimk kwtVvfdI iswK dihsLqgrdF

    9

  • aqy AunHF df ivroD krn vfilaF drimafn qlvfrF cwl jfx[ ieh Auh idn sn jdoN koeI hPqf hI KflI jFdf sI jdoN kYnyzf dy mynstrIm tYlIvIjLncYnlF AuWqy ienHF gurduafiraF ivwc cwldIaF zFgF, qlvfrF, bMdUkF dIaF GtnfvF dIaF qsvIrF nf idKfeIaF jFdIaF hox[ ieh Auh idn sn jdoNgurduafiraF dy aMdr iewk dUjy dIaF pwgF pYrF ivwc rol rhy iswK Dfrimk kwtVvfdI dihsLqgrdF dy toly gurduafiraF ivwc afeI sMgq nUM vMzx vflypRsLfid dIaF prfqF nUM TuwZy mfrky pRsLfid pYrF ivwc rolx qoN vI iJjk mihsUs nhIN krdy sn[ ieh Auh idn sn - jdoN kYnyzf dy gurduafiraF ivwczFgF nfl iewk dUjy dy isr pfVdy iswKF nUM CuzfAux leI kYnyzf dI puils afpxy surwiKaf kuwiqaF sxy aqy bUtF sxy dgV dgV krdI iPrdI sI[ iehAuh idn sn jdoN kYnyzf dIaF pMjfbI aKbfrF, pMjfbI ryzIE aqy pMjfbI tYlIvIjLn Dfrimk kwtVfdI dihsLqgrdI df DUMaFDfr pRcfr krdy sn aqykYnyzf dy pMjfbIaF dI mfniskqf ivwc jLihr Br rhy sn[ ieh Auh idn sn jdoN iswK KfilsqfnI Dfrimk kwtVvfdI dihsLqgrd kYnyzf dy pMjfbIlyKkF, pwqrkfrF aqy icMqkF dI jLubfn bMd krvfAux leI AunHF AuWqy kfqlfnf hmly kr rhy sn[ ajy vI ivsfKI pryz smyN ajyhy iswK DfrimkkwtVvfdI dihsLqgrd afpxI mfniskqf df pRgtfvf krdy idKfeI idMdy rihMdy hn[ BfvyN ik kYnyzf ivwc AunHF dI hux pihlF ijMnI nf qF mfnqf hI rhIhY aqy nf hI AunHF df koeI pRBfv hI bfkI irhf hY[

    kYnyzf ivcly aijhy Dfrimk kwtVvfdI dihsLqgrdI dy mfhOl nUM kYnyzf dy anykF pMjfbI kvIaF ny afpxIaF ilKqF df ivsLf bxfieaf hY[ pysLhn kuJ AudfhrxF:

    1[asIN, kYnyzf vwsIey jF ieMzIafXU[ky[ vwsIey jF amrIkfBfvyN, asINhflYNz jF PrFs hIvwsdy hoeIey

    sLfied hI koeI aijhfpMjfb df jMmpl hovyijsny afpxy afpxy dys dytYlIvIjLn skrInF AuWqy

    kdI n kdImMidrF, msijdF, igrijaF jFgurduafiraF aMdr huMdyDrm-XuwD dymnmohk idRsL n dyKy hox :

    drsLnI ichiraF vfilaF dIaFrMg-brMgIaF dsqfrFiewk dUjy dypYrF ‘c ruldIaF

    qlvfrF dy PwtF nfl pfty hoeyaOrqF aqy bwicaF dyisrF ‘coN vg rhIaFKLUn dIaF qqIrIaF

    bUtF sxydgV dgV krdI puilsaqy AunHF dypYrF ‘c rul rhIpRsLfid vflIprfq ivwcmUMh mfrdypuils dy kuwqy

    (‘globlIkrn-14’ - suiKMdr)2[afpxI soc jdoN jdoN vI TosI, qlvfrF, qRsLUlF nylokI lhU luhfx kry ny, Drm idaF ivBcfrF ny[

    (suKimMdr rfmpurI)3[buwkl dy ivwc mOq smytI, sfzy ivhVy afey idn,ieh ihtlr dy cfcy-qfey, aOrMgjLyb dy jfey idn[

    10

  • (kulivMdr Kihrf)4[‘mfr dy mOlf dy nF ‘qy mfr dy mfsUm nUM’pfT awj kwlH Drm dy nF ieh pVHfieaf jf irhf[

    (pfl iZwloN)5[nPLrq dI hI gwl isKfAuNdy ny awj kwlHigrjf, gurGr, msijd, qkIaf, mMdr vI

    (ndIm prmfr)

    7[ vihm-Brm, Twg-bfby aqy ivsLv-cyqnf :7[ vihm-Brm, Twg-bfby aqy ivsLv-cyqnf :7[ vihm-Brm, Twg-bfby aqy ivsLv-cyqnf :7[ vihm-Brm, Twg-bfby aqy ivsLv-cyqnf :7[ vihm-Brm, Twg-bfby aqy ivsLv-cyqnf :kYnyzf vrgy ivksq dysL ivwc af ky vI anykF pMjfbIaF dI mfniskqf aigafnqf dI jhflq ivwcoN bfhr nhIN inkl skdI[ aijhy lokF nUM

    jhflq ivwc DwkI rwKx leI kYnyzf dy pMjfbI mIzIaf df kuJ ihwsf bVI bysLrmI nfl afpxf Xogdfn pf irhf hY[ ijs kfrn anykF pMjfbI afpxI sKqimhnq nfl kIqI hoeI kmfeI ienHF Twg bfibaF dI JolI pf rhy hn[ mfnisk qOr AuWqy aijhy aigafnI kYnyzIan pMjfbIaF ivwc XUnIvristIaF ivwcoNkfgjLI izgrIaF pRfpq krn vfly zfktr, ieMjnIar, vkIl, proPYsr, lyKk, sMpfdk, klfkfr, gfiek, sMgIqkfr, ryzIE/tIvI sMcflk, aqyanykF qrHF dy ivAupfrI vI sLfiml hn[ sfzy smfj ivwc kohV PYlfAux vfly ieh Twg-bfby, joiqsLIaF, BfeIaF, pMzqF, mulfixaF, pfdrIaF, rfgIaF,ZfzIaF, gMRQIaF, hkImF, zfktrF, jMqr-mMqr krn vfilaF, jfdU-tUxy htfAux vfly pfKMzI lutyiraF dy muKOty pf ky srgrm hn[ ienHF Twg bfibaFnUM aksr BirsLt rfjnIqIvfnF, Dfrimk cODrIaF aqy ivwidak adfiraF dy muKIaF df vI smrQx pRfpq huMdf hY[ kYnyzf dIaF mynstrIm aKbfrF‘torFto stfr’, ‘torFto sMn’ aqy ‘glob aYNz myl’ vI aijhy Twg bfibaF vwloN kYnyzf ivwc rihx vfly BfrqI/pMjfbI mUl dy lokF nfl mfrIaF jf rhIaFTwgIaF df crcf vI krdIaF rihMdIaF hn; pr iesdy bfvjLUd ies bImfrI df koeI ielfj nhIN lwiBaf jf sikaf[ pMjfbIaF dI mfniskqf ivwcoN aijhIjhflq Kqm krn leI inrMqr siBafcfrk kRFqI df sMGrsL jfrI rwKx dI loV hY[ kYnyzIan pMjfbI smfj ivcly cyqMn lokF nUM afpxI nYiqkijMmyvfrI smJ ky ies bImfrI dy iKlfPL cyqnf lihr pYdf krnI cfhIdI hY[ kYnyzf ivwc BfvyN ik kuJ sMsQfvF aijhI cyqnf lihr pYdf krn leIsrgrm hn, pr iesdy bfvjLUd kYnyzIan pMjfbIaF dI mfniskqf ivwcoN aigafnqf dy jfly sfPL nhIN kIqy jf sky[

    kYnyzIan pMjfbI sfihqkfrF ivclI cyqMn lyKkF dI ZfxI vI ies ivsLy bfry afpxIaF rcnfvF ilKdI rihMdI hY[ pysL hn kYnyzIan pMjfbIsLfierI ‘coN kuJ AudfhrxF:

    1[siqXMm isLvm suMdrm, kihx vfly !ieh sLfier qyry nfl sihmq nhIN hY[bVf koJ vI hY DrqI dy AuWqy,ieh dunIaF inrI KLUbsUrq nhIN hY[

    (‘siqXMm isLvm suMdrm-1’ - pRIqm isMG DMjl)2[iewQoN hIiPr sLurU huMdf hYAunHF dI qrfsdI df afrMB

    AunHF dIkdI vI n muwkx vflIjMqrF-mMqrF-qMqrF dIaFzyiraF vrgIaF dukfnF vwldOV dI sLurUafq

    ijnHF dy mihlF vrgyvwzy hfQI kwddrvfijLaF AuWqysunihrI awKrF ivciliKaf huMdf hY:‘quhfzy sB duwKF nUMdUr krn leIrwb vwloN iqafr kIqy geyrUh-aPjLf-sLrbq dIsB qoN vwzI aqyaslI dukfn’

    iehI hY Auh BIVjo aigafnqf dy icwkV ivwc KuwBI

    11

  • hr Twg, hr sMq, hr sfD dyivhVy ivwc afpxf nwk rgVdIquhfnUM njLr afeygIhr pfKMzI gurU, bfby dIaFByzF dy iewjV ivwc, ijsnUMmYN mYN kridaF vyKogy

    iehI hY Auh BIVjo quhfnUM KVHI imlygI-

    Dfrimk mwTF dIaF kMDF AuhlyaMnHy insLfncIaF vFgijLMdgI df koeI insLfnf imwQdI

    (‘globlIkrn-21’ - suiKMdr)

    8[ nv-qknflojI dI kuvrqoN :8[ nv-qknflojI dI kuvrqoN :8[ nv-qknflojI dI kuvrqoN :8[ nv-qknflojI dI kuvrqoN :8[ nv-qknflojI dI kuvrqoN :ivigafn aqy qknflojI dI sdf hI glq vrqoN vI huMdI rhI hY[ ivigafn aqy qknflojI dI glq vrqoN dI sB qoN vwzI imsfl amrIkf vwloN

    dUjy ivsLv XuwD dOrfn jfpfn dy sLihrF nfgfsfkI aqy hIrosLImf AuWqy aYtm bMb suwt ky lwKF lok mfr dyxf sI[ inAUklIar ienrjI dy mhfn ivigafnIalbrt afeInstfeIn ny ies Gtnf qoN bfad afpxy afp nUM hI kosidaF hoieaF ikhf sI ik mYN mnuwKqf nUM inAUklIar ienrjI dI aijhI qfkqbfry jfxkfrI ies leI qF nhIN idwqI sI ik iesnUM mnuwKqf dI qbfhI leI hI vriqaf jfvygf? awj vI anykF gLYrijMmyvfr lok ieMtrnYWt aqyvfierlYWs qknflojI dI kuvrqoN krky mnuwK ivroDI kMm kr rhy hn[ ieMtrnYWt qknflojI ivwc afey ienklfb nUM mnuwKqf dy lfB leI sMcfr syvfvFleI vriqaf jfxf cfhIdf hY qF ju AunHF ielfikaF ivwc vI ividaf df pfsfr kIqf jf sky ijwQy ik lok pRMprk ZMgF nfl ivwidaf pRfpq nhIN kr skdy[nvIN qknflojI nUM dUr durfzy rih rhy lokF nUM bfkI dunIaF nfl joVn leI bfkI dunIaF bfry jfxkfrI phuMcfAux leI vI vriqaf jf skdf hY[ AunHFnUM bfkI dunIaf dy lokF vFg hI mnorMjn dy sfDnF nfl joiVaf jf skdf hY[ pr ies qknflojI dI kuvrqoN krn vfly lok vfierlYWs qknflojI nUM lokFivwc dihsLq PYlfAux leI vrq rhy hn, sYks tryz leI vrq rhy hn jF afqmGfqI bMb Dmfky krky mnuwKqf dI brbfdI krn leI vrq rhy hn[kYnyzf dy kuJ pMjfbI kvIaF ny ies ivsLy nUM vI afpxIaF rcnfvF leI vriqaf hY[ pysL hn kuJ AudfhrxF:

    1[ibrK dI inwG ‘cAUNG rhy bFdr nybMb df Dmfkf suxawBVvfhy Cfl mfrI hYqy guwsy ho irhf hY:‘bMdy nUM myrI Aulfd nf kho’

    (‘zfrvn dI pusqk’ - ajmyr rozy)2[glob dy iksy vI ihwsy ivwcvfpiraf hflfkfst, hfsy mjLfkjF cutkilaF df ivsLf

    nhIN ho skdf-

    ieh qF smuwcImnuwKqf dy mwQy AuWqylwigaf klMk hY

    mnuwKI ieiqhfs ivc vfprydirMdgI dy, ieh sLrmnfk hfdsysfzy mwiQaF ivwc, sdf hInfsUr bx ky irsdy rihxgy

    hflfkfst, cfhynfgfsfkI aqy hIrosLImf Auqy suwtyamrIkf dy aYtmI bMbF nfl

    vfpiraf hovyjF ihtlr dIaF nfjLI POjF vwloNlwKF mfsUm XhUdIaF nUM

    12

  • gYs cYNbrF ivwc sfVn nfl(‘globlIkrn-1’ - suiKMdr)

    9[ globl vfrimMg aqy vfqfvrn pRdUsLn :9[ globl vfrimMg aqy vfqfvrn pRdUsLn :9[ globl vfrimMg aqy vfqfvrn pRdUsLn :9[ globl vfrimMg aqy vfqfvrn pRdUsLn :9[ globl vfrimMg aqy vfqfvrn pRdUsLn :kYnyzIan pMjfbI kivqf ivwc globl vfrimMg aqy vfqfvrn pRdUsLn df ivsLf iewk mhwqv-pUrn ivsLf bx cuwkf hY; pr pMjfbI aflockF ny

    kYnyzIan pMjfbI kivqf dy sMdrB ivwc ies ivsLy bfry kdI gMBIr sMvfd CyVn dI loV nhIN smJI[ ieh Auh ivsLf hY jo DrqI dI ishq nfl juiVafhoieaf hY[ jo hvf, pfxI nfl juiVaf hoieaf hY - jo hr mnuwK, jfnvr, PuwlF, pOidaF dI ishq nfl juiVaf hoieaf hY[ jykr asI DrqI dy vfqfvrnivwc sMquln nf rwK sky, jykr asIN kudrqI soimaF nUM pRdUisLq krdy rhy qF DrqI AuWqy iBafnk qbfhI afvygI[ ijs leI ies DrqI AuWqy rihx vflfhr mnuwK ijMmyvfr hovygf[ kYnyzIan smfj ivwc globl vfrimMg df bhuq crcf hY[ kYnyzf dIaF aKbfrF / mYgjLIn / ryzIE / tYlIvIjLn globlvfrimMg bfry sMvfd CyV rhy hn[ iewQoN qwk ik 2008 ivwc kYnyzf dI pfrlImYNt dIaF coxF ivwc ieh iewk muwK cox muwdf sI[ kYnyzf ivwc bkfiedf grInpfrtI pfrlImNYt dIaF coxF vI lVdI hY[ ikAuNik globl vfrimMg sdkf mOsmF ivwc qbdIlIaF afAux kfrn kYnyzf dy vfqfvrn AuWqy bhuq asrho irhf hY[ ivsLysL krky afrkitk dy ielfky ivwc bhuq brPL ipGl rhI hY[ kYnyzIan pMjfbI kivqf ivwc kYnyzf dy nfl nfl ivsLv pwDr AuWqy ho rhyglobl vfrimMg dy asr bfry vI bhuq kuJ iliKaf igaf hY[ pysL hn ies ivsLy bfry sMvfd CyVdIaF kuJ AudfhrxF :

    1[vfqfvrn nUM mnuwK df Korf lwg cuwkf hY,ijLMdgI nUM mOq df Zorf lwg cuwkf hY[globl vfrimMg, iek svfl ?

    (‘globl vfrimMg’ - rivMdr rvI)2[sfzI AudXoigk kRFqI nykudrq df sglf sfh-sq pIqf hY

    vfXU-mMzl ‘c cfry pfsymfrU jLihr Gul gieaf hYhvf qy pfxI ‘csfzI soc qy aml dfkukrm Gul gieaf hY

    (‘qpdf Drq-golf’ - mnjIq mIq)3[lfrYNs diraf ivwcqMg soc vfly kfrKfnydfrF nyeynF mrkrI suwitafik Ausdy pfxIaF dI rOxkrMg-brMgIaF mwCIaFqVp qVp ky mr geIaF

    afdmI kd iswKygfijLMdgI dy soimaFdirafvF dI kdr krnI-

    dirafvF ny, afdmI nUMkdI nhIN kihxf:

    sfzI mOq, DrqI ‘qy vwsdysB jIv-jMqUaF dI mOq hovygI

    (‘globlIkrn-18’ - suiKMdr)4[hvf afKdIikho ijhI qUM ijLMdgI jIAUNdFikho ijhy sfh qUM lYNdFmyry rfhIN qyry vwlnf koeI Byjy suwK sunyhfnf koeI Xfd purfxIqyrf myrf irsLqfkwlf sfh df irsLqf nf sI

    13

  • sYr gey nUMhvf afKdIGfh puwCdf hYkrdy ruwK isLkfieq

    (‘sYr gey nUM’ -sfDU ibinMg)

    10[ ivsLv-mMzI siBafcfr :10[ ivsLv-mMzI siBafcfr :10[ ivsLv-mMzI siBafcfr :10[ ivsLv-mMzI siBafcfr :10[ ivsLv-mMzI siBafcfr :nv-pMUjIvfd ivsLv-mMzIaF dI Bfl ivwc ivsLv-mMzI siBafcfr nUM bhu-idsLfvI hiQafr vFg vrqdf hY[ iksy vI dysL nUM afpxI mMzI bnfAux

    qoN pihlF nv-pMUjIvfd Aus dysL dy lokF dI mfniskqf AuWqy hmlf krdf hY[ Aus dysL df sfihq, sMgIq, klf, iPlmF, gfiekI, mIzIaf, KyzF, rihx-sihx - ijLMdgI nfl sbMDq hr Kyqr hI ivsLv-mMzI siBafcfr dy insLfny AuWqy huMdf hY[ ies siBafcfr df asr kbUl lYx qoN bfhd nv-pUMjIvfddy insLfny dI mfr hyT afey dysL dy lok iksy vI gwl df PYslf krn leI afpxf idmfgL vrqxf bMd kr idMdy hn[ Auh tYlIvIjLn dy skrInF jF ryzIEpRogrfmF rfhIN hvf ivwc gUMj rhy slfhkfrF dy ivcfr suxky jF mYgjLInF / aKbfrF ivwc pRkfisLq ho rhIaF ilKqF nUM pVHky hI hr kMm krdy hn[ AunHFlokF leI ies gwl dI koeI mhwqqf bfkI nhIN rih jFdI ik koeI gwl krn nfl mnuwKI ijLMdgI ivwc KUbsUrqI afvygI jF ik bdsUrqI? mIzIaf rfhINpysL ho rhy aijhy slfhkfr, drasl, ivsLv-mMzI siBafcfr dI mfniskqf df ZMzorf ipwtx vfly KRIdy hoey pRcfrk lyKk / aflock / siBafcfrkicMqk aqy afriQk mfihr hI huMdy hn[

    pr nv-pUMjIvfd ivsLv-mMzI siBafcfr dy pfsfr ihq hr kMm sLFqI aqy ipafr dI jLubfn bol ky nhIN krdf[ ijhVf dysL ivsLv-mMzIsiBafcfr dy pfsfr leI afpxy dysL dI mMzI dy drvfjLy KolHx leI iqafr nhIN huMdf - Aus dysL ivruwD sLkqI df pRdrsLn kIqf jFdf hY[ sfzy simaFivwc ies dI sB qoN vwzI imsfl ivsLv dI suprpfvr amrIkf vwloN ierfk AuWqy sLryafm kIqf igaf POjI hmlf hY[ iewQoN qwk ik amrIkf ny nf qFXU[aYn[E[ dy ivcfrF dI hI koeI pRvfh kIqI aqy nf hI ivsLv-pwDr AuWqy lok rfey dI hI[ afpxI gwl mnvfAux leI amrIkf ny ierfk AuWqy kfrpYWtbMbfrI krky n isrP Aus dysL dy lwKF bygunfh lok mfr idwqy; blik Aus dysL dy siBafcfrk, afriQk aqy qknIkI sMsQfn vI qbfh kr idwqy[qkrIbn 10 sfl bIq jfx qoN bfhd vI amrIkf ierfk ‘coN afpxIaF DfVvI POjF vfps bulfAux leI rfjLI nhIN ho irhf[ ierfk dI aMqF dI qbfhI krnqoN bfhd, lwKF mfsUm, bygunfh lokF nUM kql krn qoN bfhd, Aus dysL dy lokF dI mfniskqf nUM burI qrHF jLKmI krn qoN bfhd ajy vI amrIkf iesgwl df pfKMz krn qoN bfJ nhIN af irhf ik Auh ierfk ivwc zYmokrysI ilaf irhf hY[ ierfk ivwc ivsLv-mMzI siBafcfr dI ihmfieqI aqy afpxI ipwTUsrkfr ibTfAux qoN bfhd vI amrIkf ierfk nUM ajy agly keI dhfikaF qwk smfijk, rfjnIiqk, afriQk aqy siBafcfrk qOr AuWqy gulfm bxfeIrwKx leI afpxIaF POjF dy kuJ ihwsy nUM qfienfq krI rwKygf[ ierfk dI Gor qbfhI krn qoN bfhd ierfk nUM afriQk qOr AuWqy luwtx leI amrIkfny afpxy dysL dIaF vwK vwK mYgf kMpnIaF nUM Aus dysL dI muV AusfrI krn leI Tyky dy idwqy aqy Aus dysL dy muwK kudrqI somy qyl nUM kOzIaF dy Bfaluwtx leI amrIkf dIaF qyl kMpnIaF nUM Tyky dy idwqy[ ivsLv mMzIaF dI Bfl ivwc ivsLv dy kony kony ivwc jMg dy BFbV bflx dI sjLf afiKr amRIkfnUM vI imlxI sLurU geI hY[ amrIkf dy rfjnIqIvfnF ny aijhf kdI soicaf vI nhIN hovygf ik AunHF nUM eynI jldI afpxy kukrmF dI sjLf iml jfvygI[ies smyN amrIkf ijs qrHF dy afriQk mMdvfVy ivwcoN lMG irhf hY Aus qrHF dI hflq df sfhmxf AusnUM ipCly 50 sflF ivwc kdI nhIN sI krnf ipaf[amrIkf dI afriQkqf ivwcoN hr sfl keI tirlIan zflr kwZ kwZ ky dunIaF dy kony kony ivwc jMg dy BFbV bfl ky mihjL qmfsLf dyKx vfilaF dfKjLfnf kdI qF KflI hoxf hI sI? amrIkf dy rfjnIqIvfnF nUM ieh gwl vI cMgI qrHF smJ lYxI cfhIdI hY ik amrIkf dI afriQkqf ivwcoN hr sfl keIkeI tirlIan amrIkn zflr kwZ ky jMg dy BFbVF dI lohVI bfl ky sykx nfl amrIkf dI afpxI afriQkqf dI vI qbfhI hovygI[

    ivsLv-mMzI siBafcfr ivwc hr koeI idn rfq GrF nUM cmk dmk dyx vflIaF vsqF nfl Brn leI aqy zflrF dI dOV ivwc aMnHy GoiVaF vFghwPdf hoieaf glqfn rihMdf hY[ aijhy siBafcfr ivwc mnuwKI irsLqy vI ipafr-muhwbq AuWqy inrBr nhIN krdy; blik ienHF irsLiqaF dI zflrF ivwcinrDfrq kIqI geI kImq AuWqy inrBr krdy hn[ sfDfrn sLihrI dI aijhy siBafcfr ivwc koeI vukq nhIN rihMdI[ vwzIaF vwzIaF ivAupfrk mYgfkMpnIaF aqy AunHHF dy zfierYktrF df smUh hI zflrF dy rUp ivwc hox vfly nPLy-nuksfn nUM dyK ky hI sB PYsly krdf hY[

    kYnyzIan pMjfbI kvIaF ny ies ivsLy nUM vI afpxIaF rcnfvF df ivsLf bxfieaf hY[ pysL hn kuJ AudfhrxF:1[pr huxruwqF nhIN bdldIaFnvyN rMg nhIN ilafAuNdIaFieko ruwq hYawg dI ruwqpUMjIvfd dI ruwqhPVf dwPVI dI ruwqluwt Gsuwt dI ruwq

    (‘awg dI ruwq’ -suirMdr gIq)2[kI hY pihlF kI hY afKr-ajklH ikhVf mulk hY kfPLr-myG rfg ivwc imks kI krnf-ikhVy aMg nUM syl hY krnf-lVdf XoDf ikhVy bYRNz dI juwqI pfvy-ruqbf AuWcf rwKx Kfqr bMdf ikhVf rog luafvy-kivqf dI nwQ iks dy hwQ luhfAuxI cMgI-

    14

  • 15

    iksdy koloN GuMz cukf ky icwqr aMdr jfn hY pYNdI-rwb bfry viKafn kridaF BrvwitaF nUM ikwdF moVy-ipafr kridaF ikhVI vfeIn qy ikhVy jIv df mfs prosy-sB sbIlF mMzI dsdI

    mwQf hfly vI sfzf pr smJ nf sfzIafpxI QfvyN KVy myry Gr nUM pqf nf lwgfikhVy vyly mMzI Ausdy aMdr vV geI

    (‘Gr-mMzI’ - zf[ suKpfl)3[ivsLvIkrn dI mMzI aMdrivakqI kyvlvrnmflf dfkwlf kfrf awKr,boly vI, qFarQ nhIN bxdf,BIV ijhI ivcAusdy arQ guafc gey hn

    (‘qYRkflI XuwD’ - rivMdr rvI)4[Auh qF cfhuxgy, tYlIvIjLn skrInidn rfq Bry rihx, arQhIxhflIvuwz-bflIvuwz iPlmI idRsLF nflijnHF ivwc, mYgf kfrporysLnF dy mfilkguMzfrfj dy cIP aYgjLIkIAUitv zfierYktrF vwloNafXoijq kIqy gey BrvyN iekwTF vflykuwiqaF, ibwilaF dy jnm smfrohF AuWqysLihr dy pqvMqy swjxF dI hfjLrI ivwcmujry kridaF kfl grljL, plya buafeymYgjLInF leI, kfm AuksfAUngn pojL bxf rhIaF hox

    globlIkrn, siBafcfrk gulfmI df hIiewk bdlvF nfm hY-

    (‘globlIkrn-26’ - suiKMdr)5[supr storF ivcsLIisLaF vfly PLirjF ivcvwK vwK mfs botIaFquhfzy vwl lgfqfr qwkdIaF hnijvyN Auh ajy vI koeI sUr hovy, Byz jF gFaqy kwcI mwkI df koeI KyqAuhnF nUM ajy vI AuzIkdf hovyijvyN bwcy nUM koeI mF

    mYnUM lgdf hY, qFik iewQy kYnyzf ivc hr cIjL ijvyNivwkrI ‘qy lwgI hovyaqy hr mnuwK dI hovy iewQy

    iksy nf iksy suprstor ivciek ivkfAU vsq vFgrKy jfx leI iek QF

    (‘torYNto ivc mwkI’ - gurdyv cOhfn)6[kIqy krfey pfT hux ikMny ‘c ivk rhy

  • 16

    ikQoN hY, ikQy phuMicaf, mMzI df jfl ilK(suKimMdr rfmpurI)

    11[ siBafcfrk pRdUsLx :11[ siBafcfrk pRdUsLx :11[ siBafcfrk pRdUsLx :11[ siBafcfrk pRdUsLx :11[ siBafcfrk pRdUsLx :sfzy simaF df bhu-cricq vrqfrf siBafcfrk pRdUsLx vI ivsLv-mMzI siBafcfr dI hI dyx hY[ivsLv-mMzI siBafcfr dy smwrQkF leI ijLMdgI nfl sbMDq koeI vI Kyqr pivwqr nhIN[ AunHF leI afKrI gwl iehI huMdI hY ik ikhVf kMm

    krn nfl AunHHF dIaF bYNkF dIaF qjOrIaF Br skdIaF hn[ ivsLv-mMzI siBafcfrk pRdUsLx df hI nqIjf hY ik asIN kYnyzfvfsI dyK skdy hF ikkYnyzf ivwc sYks tryz, ieMtrnYWt pornogrfPI, stirp tIjL zFs klwbF, sYks mYsfjL sYNtrF aqy pRfstIcIAUsLn dy DMdy nfl sbMDq ivAupfrkadfiraF dI ikMnI kdr hY[ kuJ sfl pihlF torFto mhFngr df myar aqy torFto sLihr dy kuJ kfAUNslr Xorp dy kuJ vwzy sLihrF df dOrf krky afeysn qF ik ies gwl df aiDaYwn kIqf jf sky ik Xorp dy Auh dysL sYks tryz aqy pRfstIcIAUsn dy DMdy nUM ivksq krky afpxy afpxy dysL ivwctUirjLm dI ieMzstrI nUM ikvyN pRPuwlq kr rhy hn[

    sYks tryz aqy pRfstIcIAUsLn dy DMdy nfl hI juiVaf hoieaf hY stirp tIjL zFs klcr, zrwg klcr, hiQafr klcr aqy ieMtrnYWtpornogrfPI klcr[ siBafcfrk pRdUsLx dy asr Qwly asIN dyK skdy hF ik awj ieMtrnYWt AuWqy lfeIv sYks aqy inwky inwky bwicaF nfl ryp krdylokF dIaF lwKF vYwWbsfeItF qYr rhIaF hn[ ienHF vYWbsfeItF ivwc aOrqF nUM ipwt-buwl kuwiqaF nfl sYks krdy idKfieaf jFdf hY aqy mrdF nUM ibwlIaFnfl sYks krdy idKfieaf jFdf hY[ aijhI iksm dy sYks ivAupfr nUM ‘azwlt klcr’ df nfm dy ky vwzIaF vwzIaF kMpnIaF nUUM idwqy gey ivsLysLlfiesYNsF rfhIN vDx Puwlx df mOkf idwqf jFdf hY[ kYnyzf ivwc ijhVf vI nvF ielfkf Ausrdf hY Aus ielfky ivwc srkfr ieh vI iDafn rwKdI hY ikskUlF, kfiljF, hspqflF, bws awizaF, lfiebryrIaF vFg ‘azwlt klcr’ dy pfsfr ihq ‘stirptIjL zFs klwbF’ dI AusfrI leI vI QfvF surwiKaqrwKIaF jfx[ stirp tIjL zFs klwb vI aiswDy arQF ivwc pRfstIcIAUsn df DMdf krn aqy zrwg vycx dIaF hI dukfnF hn[ bhuq sfry lokF leI iehgwl vI bVI hYrfnI vflI hovygI ik kYnyzf dI puils kYnyzf dIaF pRfstIcIAUts dI surwiKaf df ijMnf iKafl rwKdI hY Ausdy mukfbly ivwc kYnyzf dy afmsLihrIaF dI surwiKaf koeI arQ nhIN rwKdI[ kYnyzf dy sLihrF dy puils QfixaF ivwc pRfstIcIAUts, dwilaF, sYks vrkrF, hYlQ vrkrF, lIglvrkrF aqy sYks tryzrF dI hr mhIny ivsLysL mItMg huMdI hY[ ijwQy puils vwloN AunHF df BrpUr suafgq kIqf jFdf hY aqy AunHF dI cfh, kfPI, zonwtFaqy miTafeIaF afid nfl syvf kIqI jFdI hY[ puils afpxy ienHF ivsLysL mihmfnF nfl AunHF dIaF inwq dIaF ivAupfrk smwisafvF bfry ivcfrivtFdrf krdI hY[ puils ienHF pRfstIcIAUts aqy dwilaF dIaF smwisafvF sux ky AunHF dy hwl lwBx dI pUrI pUrI koisLsL krdI hY qF ju kYnyzf dIpRfstIcIAUsLn ieMzstrI ibnHF iksy zr dy hornF ieMzstrIaF vFg vwD Puwl sky aqy kYnyzf dI afriQkqf ivwc afpxf vwD qoN vwD Xogdfn pf sky[ keIvfr puils aKbfrF ivwc aijhI sUcnf vI pRsfirq krdI rihMdI hY ik pRfstIcIAUts nUM iksI vI qrHF qMg krn jF AunHF dI surwiKaf nUM Kqry ivwc pfAuxvfly lokF bfry ijhVf vI koeI ivakqI puils nUM sUicq krygf puils AusnUM hjLfrF zflrF df ienfm dyvygI[ kYnyzf dIaF pRfstIcIAUts puils leIkmfAU DIaF vrgIaF hn jo kYnyzf dy azwlt klcr aqy tUirjLm ieMzstrI nUM pRPuwilq krn leI afpxy srIr dy sYks aMg vycdIaF hn[ sYksieMzstrI kuJ lokF dy anumfn anusfr kYnyzf dI qIjI vwzI ieMzstrI hY[

    kYnyzf dy siBafcfrk pRdUsLx dI pRPuwlqf ivwc kYnyzf dy pMjfbI vI BrpUr Xogdfn pf rhy hn[ brYNptn, mfltn, torFto, vYnkUvr, mFtrIal,kYlgrI, aYzmMtn, ivMnIpYWg vrgy sLihrF ivwc siQq pMjfbIaF dIaF mIt sLfps aqy PuwlF dIaF sLfps AuWqy zozy, BuwkI aqy aPIm vycI jFdI hY[ kuJhPqy pihlF hI pIl rIjn dI puils ny Cfpy mfrky mfltn, brYNptn aqy imsIsfgf dIaF pMjfbIaF dIaF aijhIaF zrwg klcr nfl sbMDq dukfnFAuWqy Cfpy mfrky drjnF pMjfbIaF nUM igRPqfr kIqf hY[ ienHF igRPqfr kIqy gwey pMjfbIaF dy ivruwD jykr adflq ivwc dosL iswD ho gey qF hryk igRPqfrhoey pMjfbI nUM pMj sfl qwk dI jylH dI sjLf ho skdI hY[ kYnyzf ivwc siBafcfrk pRdUsx nUM pRPuwlq krn ivwc pMjfbIaF vwloN hornF KyqrF ivwc pfieafjf irhf Xogdfn vI njLr aMdfjL nhIN kIqf jf skdf[ ibRitsL kolMbIaf dy sUby ivwc zrwg smgilMg dy DMdy ivwc srgrm sB qoN KUMKfr gYNg pMjfbIaFdy hI hn[ zrwg ivAupfr krn leI afpxy ielfky surwiKaq rwKx leI ienHF pMjfbI zrwg mfPIaf nfl sbMDq gYNgstrF dIaF afpsI KUnI lVfeIaFivwc hux qwk 100 qoN vwD pMjfbI nOjvfnF df kql ho cuwkf hY[ zrwg smgilMg dy ies DMdy ivwc srgrm dosFJ BrfvF, dUhVy BrfvF, igwl BrfvF, bwlBrfvF aqy sMGyVf BrfvF dy KUMKfr gYNgF df kYnyzf dy mIzIaf ivwc bhuq crcf huMdf irhf hY[ iewQy hI bs nhIN[ koeI hPqf hI KflI jFdf hY jdoN koeIpMjfbI nOjvfn trwk zrfeIvr kYnyzf-amrIkf df bfrzr pfr kridaF afpxy trwk dy smfn ivwc lukf ky BMg, krYk, kukyn jF crs dy lwKF zflrFdy pYkt iljFdf hoieaf bfrzr puils vwloN igRPqfr nf kIqf igaf hovy[ ies DMdy ivwc isrP pMjfbI mrd hI sLfiml nhIN, zrwg smgilMg dy DMdy ivwcsrgrm nOjvfn pMjfbI aOrqF vI puils vwloN igRPqfr kIqIaF jf rhIaF hn[ kYnyzf dy eyarportF dI puils vwloN kYnyzf dy kuJ cricq hfsrs kvIaFdIaF pqnIaF aqy gurduafiraF dy pRDfn vI hvfeI sPr kridaF Dfrimk grMQF ivwc lukf ky aPIm, crs, kukYn, krYk ilafAuNdy hoey kYnyzf dIpuils vwloN igRPqfr kIqy jFdy rhy hn[

    siBafcfrk pRdUsLx hornF KyqrF ivwc vI vfprdf irhf[ kYnyzIan gurduafrf pRbMDk kmytIaF dy mYNbr gurduafiraF dIaF golkF ivwckuMzIaF lgf ky zflr corI krdy rhy hn[ gurduafiraF dy pRDfn gurduafiraF dy PMzF ivwcoN afpxy GrF dI mfrgyj idMdy rhy hn[ AntfrIE dy ihMdUmMidrF dI lwKF zflr dI kmfeI ivwcoN mMidr kmytI dy mYNbrF vwloN kIqI jf rhI hyrfPyrI nUM rokx leI puils nUM mwdd leI mMidrF ivwc bulfieaf jFdfirhf[ brYmptn dy nvyN bxy hspqfl nUM mwdd dyx dy bhfny KfilsqfnI iswK Dfrimk kwtVvfdI hspqfl ivwc sMq jrnYl isMG iBMzrFvflf dIaFqsvIrF lgfAux dIaF gwlF krky kYnyzf ivwc rih rhI BfrqI mUl dI kimAUintI ivwc qnfE pYdf krn dIaF koisLsF krdy rhy[

    siBafcfrk pRdUsLx df iewk hor pihlU vI bhuq cricq hoieaf[ Auh sI iemIgrysLn df Kyqr[ nklI kbwzI iKzfrI, nklI gfiek, nklIsMgIqkfr, nklI zfktr, nklI gRMQI, nklI rfgI bxky lok DVf DVf kYnyzf afAux lwgy[ kYnyzf dI iemIgrysLn lYx dy cfa ivwc lok afpxIaF BYxF,DIaF, mfsIaF, mfmIaF nfl nklI ivafh krky kYnyzf afAux lwgy[ keIaF lokF ny afpxIaF pqnIaF qoN nklI qlfk lY ky AunHF qoN afpxy BrfvF,BqIijaF, cficaF, qfieaF nUM kYnyzf dI spFsrisLp duaf leI[

    siBafcfrk pRdUsLx lokF dI ijLMdgI AuWqy ies qrHF hfvI ho cuwkf hY ik zflrF dI BuwK Kfqr lok afpxIaF DIaF, BYxF, mfvF aqy pqnIaF nUMieMtrnYWt sYks KyzF dI pRdrsLnI leI pRfstIcIAUts vFgUM vycx qoN vI prhyjL nhIN krdy[ aijhy siBafcfrk pRdUsLx nUM lok mfxqf duafAux aqysiBak GrF dIaF bYTkF ivwc phuMcfAux leI ienHF KyzF nUM ‘ieMtrnYWt zyitMg’ vrgy idlluBfAU cFdI dy vrkF vrgy sLbdF ivwc lpyt ky lokF sfhmxypysL kIqf jFdf hY[

  • 17

    siBafcfrk pRdUsLx dy asr hyT gfiek aijhy gIqF dIaF sIzIjL aqy vIzIE mfrikt ivwc ilaFdy hn ijnHF ivwc nMgyjLvfd aqy lwcrvfd dfhI pRdrsLn kIqf igaf huMdf hY[ kYnyzf ivwc pRgqIsLIl lyKk vjoN jfxy jFdy pMjfbI sLfier aqy pMjfbI siBafcfr dIaF swcIaF-suwcIaF kdrF-kImqFdy smwrQk iekbfl rfmUvflIaf dy ijgrI dosq, pRo[ mohn isMG PfAUNzysLn (pMjfb) vwloN pMjfbI siBafcfr dy pfsfr krn leI ivsLysL purskfr pRfpqkrn vfly, kYnyzf dy cricq pMjfbI mIzIafkfr, iekbfl mfhl ny vI iesy hV ivwc vih jfx kfrn iksy smyN afpxI kMpnI ‘mfhl prozwksLnjL’‘mfhl prozwksLnjL’‘mfhl prozwksLnjL’‘mfhl prozwksLnjL’‘mfhl prozwksLnjL’dy nfm hyT aiq lwcr aqy asLlIl pMjfbI gIqF dI aYlbm ‘grm pMjfbI gIq’‘grm pMjfbI gIq’‘grm pMjfbI gIq’‘grm pMjfbI gIq’‘grm pMjfbI gIq’ kYnyzf dI mfrikt ivwc ilaFdI sI[ ies aYlbm ivwc pysL kIqy geyasLlIl, lwcr aqy gMdy pMjfbI gIqF qoN vwD gMdy pMjfbI gIqF dI hor koeI aYlbm awj qwk kYnyzf dI mfrikt ivwc nhIN afeI[

    kYnyzf dy pMjfbI kvIaf dIaF ies ivsLy nUM pysL krdIaF kuJ KUbsUrq kivqfvF ‘coN pysL hn kuJ ihwsy:1[mfnsrovrmfnsrovr kMZymfnsrovr kMZy KVHkymfnsrovr kMZy KVHky aj iksymfnsrovr kMZy KVHky aj iksy nysucy sucy pfxI aMdrsuwtI bUMd iqjLfb dI

    (‘mfnsrovr’ - ajmyr rozy)2[nvyN Xug dy vrkF ivwc ilptIprf-afDuink sLbdfvlI dy Kwcrypx nygMDly kr idwqy nysfzI cyqnf ivwc vg rhyinrml pfxIaF dy JrnyswjrI svyr vrgI gfiekI dy mMc qoN vIhux jdoN, koeI gfiek

    iksy pF pey kuwqy vFgafpxI pUC ihlfAuNdf, lwcrqf dI isKrqwk phuMcx df Xqn krdf hYqF, sroiqaF ivwc bYTIiewk juafn ho rhI DIafpxy nfl afey ipqf nUMsLrmsfr hoieaf vyKbol AuWTdI hY :‘mYN nhIN sunxy ieh gMdy gIqpfpf ! mYnUM nhIN cfhIdfquhfzf, ieh gMDlf siBafcfr !’

    (‘globlIkrn-2’ - suiKMdr)3[mYN prf-afDuink simaF ivwcsLbdF df blfqkfr huMdf dyiKafhux ‘ieMtrnYWt prfstIcIAUsLn’ nUM‘ieMtrnYWt zyitMg’ df vrk lgf kyiejLqdfr GrF dy zrfieMg rUmF ivwc vIbVI hI clfkI nfl vfV idwqf igafnfjLuk bdn vflIaF vwzy GrF dIaF iejLqF dysohl aMgF nfl, afpxy ibsqry grm krn dfsUitz-bUitz, KrFt aqy Kcry dlflF nyieh iewk nvF ZMg eIjLfd kr ilaf

    (‘globlIkrn-9’ - suiKMdr)4[kvIqUM kivqf ilKasIN kivqf pVHFgyikAuNikajklH dy lwcr gIqF dyBfvhIx bolF nysfzI psLU ibrqI dI pusLtI kr

  • 18

    bxf idwqf hY by-jLubfnBfvyN afKx nUMasIN hF iensfn

    (‘asIN kivqf pVHFgy’ - suirMdr gIq)

    12[ sQfnk aqy aMqr-rfsLtrI rfjnIqI :[ sQfnk aqy aMqr-rfsLtrI rfjnIqI :[ sQfnk aqy aMqr-rfsLtrI rfjnIqI :[ sQfnk aqy aMqr-rfsLtrI rfjnIqI :[ sQfnk aqy aMqr-rfsLtrI rfjnIqI :aMqr-rfsLtrI rfjnIqI sfnUM ivakqIqwv pwDr AuWqy vI aqy smUhk pwDr AuWqy vI pRBfvq krdI hY[ ies df sbMD sfzI inwjI surwiKaf nfl

    vI juiVaf huMdf hY aqy smUhk surwiKaf nfl vI[ iesdf sbMD inwjI siBafcfr nfl vI juiVaf huMdf hY aqy smUhk siBafcfr nfl vI[ aMqr-rfsLtrIrfjnIqI df keI vyr sfzy nfl iswDf sbMD huMdf hY aqy keI vyrI aiswDf[ keI vyr aijhI rfjnIqI df nf qF sfzy nfl iswDf sbMD huMdf hY aqy nf hIaiswDf; pr iPr vI iewk sMvydnsLIl ivakqI hox kfrn ivsLv rfjnIqI nfl juVIaF GtnfvF sfnUM JMjoVdIaF rihMdIaF hn - ikAuNik asIN mnuwK hF[

    imzl eIst ivwc iejLrfeIlI POjF vwloN PlsqInI irPIAUjIaF AuWqy kIqy jf rhy jLulm dI gwl hovy, amrIkn POjF vwloN ierfk AuWqy kIqf igafhmlf hovy, rvFzf ivwc bygunfh lokF df ho irhf kql hovy, amrIkn hvfeI jhfjLF ny vIaqnfm dy lokF AuWqy aMnHyvfh bMbfrI kIqI hovy aqy cfhysovIaq XUnIan ivwc vfpr irhf ienklfb ivroDI vrqfrf hovy - ieh sfrIaF gwlF kYnyzIan pMjfbI kivqf df ihwsf bxdIaF rhIaF hn[

    DrqI dy hryk iKwqy df sfihq ijwQy ik iewk pfsy Auh aMqr-rfsLtrI rfjnIqI nfl juiVaf huMdf hY AuWQy hI Ausdf iewk aihm pihlU sQfnkrfjnIqI vI huMdf hY[ ijhVy kYnyzIan pMjfbI kvI afpxI kivqf nUM rfjnIqI qoN dUr rwKx dI koisLsL krdy hn - AunHF dI kivqf bfry ies gwl nUM lYky sMvfd CyiVaf jfxf cfhIdf hY ik Auh afpxI sfihq rcnf nUM ijMmyvfrI nfl nhIN lY rhy[ ikAuNju jdoN ik ijLMdgI df koeI vI pihlU rfjnIqI dy asrqoN bicaf hoieaf nhIN, iPr kivqf rfjnIqI dy pRBfv qoN ikvyN bcI rih skdI hY? ijhVy kvI ijLMdgI dy vwKo vwK pihlUaF nUM pRBfvq kr rhI rfjnIqIbfry gwl krn qoN iJjkdy hn Ausdf kfrn bVf spwsLt huMdf hY ik Auh zrdy rihMdy hn ik AunHF dy rfjnIiqk ivcfrF krky AunHF dy bhuq sfry vfikP-dosq AunHF nfl inrfjL nf ho jfx[

    rfjnIiqk qOr AuWqy cyqMn anykF kYnyzIan pMjfbI kvIaF ny ijwQy ik aMqr-rfsLtrI rfjnIqI dy anykF pihlUaF nUM afpxI kivqf df ivsLfbxfieaf hY AuWQy hI AunHF ny sQfnk rfjnIqI nUM vI afpxIaF kivqfvF df ivsLf bxfieaf hY[ Audfhrx vjoN pysL hn aijhI kYnyzIan pMjfbI sLfierIdy kuJ nmUny:

    1[iewko iek mhF-sLkqI, sfmrfj, amrIkfhr dysL dy hr ivhVy dfiewko iek murgf bxnf locdfbfkI murigaF nUM KwsI krnf socdf

    (‘XuwD’ - rivMdr rvI)2[mfPL krnf ! myry kolidlF nUM luBfAux vflfkoeI Brm nhIN-

    mYN lwB irhf hFgloblIkrn dy muKOty ipCyCupI hoeI aslIaq nUMjo mYnUM ds sky-dirafvF nUM kUVy dy ZyrF ‘cikAuN vtfieaf jf irhflok nisLaF dy dirafvF ‘cikAuN zuwbdy jf rhypornogrfPLk iPlmF df hVHsfnUM ikDr lY jfvygflwcrvfd aqy asLlIlqf nfl Biraf sMgIqikho ijhf siBafcfr isrj irhfafriQk qrwkI dy nfm AuWqylokF nUM ikAuN AujfiVaf jf irhfXuvk zrwg smgl krn vflygYNgstr hI ikAuN bnxf loc rhyzflrF dI aMnHI dOVirsLiqaF df ikAuN kql kr rhIrfjnIqI iBRsLtfcfr dI dldl ‘cinq ikAuN zUMGI DsdI jf rhImMidrF, msijdF, igrijaF, gurduafiraF nUMkqlgfhF ikAuN bxfieaf jf irhf

  • 19

    (‘globlIkrn-40’ - suiKMdr)3[gurU Gr ‘coN inkldy kfql, msIqoNmMdr ‘c jf vVdI ey pYV kql dI

    (suKimMdr rfmpurI)

    13[ afqMkvfd :13[ afqMkvfd :13[ afqMkvfd :13[ afqMkvfd :13[ afqMkvfd :afqMkvfd sfzy simaF df iewk bhu-cricq sLbd bx cuwikaf hY[ awj DrqI df koeI vI aijhf ihwsf bfkI nhIN rih igaf jo iksy-n-iksy rUp

    ivwc afqMkvfd qoN pRBfvq nf hoieaf hovy aqy ijs nUM surwiKaq QF ikhf jf sky[ jLmIn, hvf, pfxI - hr jgHf hI afqMkvfd dI mfr hyT af cuwkI hY[ieh afqMkvfd ijwQy ik vwKo vwK rUpF ivwc pRgt ho irhf hY - AuWQy hI ies dy pYdf hox dy kfrn vI vwKo vwK hI hn[ aPgfinsqfn, ierfk, imzl eIst,ieMzIaf, pfiksqfn, trkI, rvFzf, kFgo, rUs, XugMzf, somflIaf, XogoslfvIaf aqy ilbnfn ivwc vfprIaF afqMkvfdI GtnfvF kfrn lwKF lok mfryjf cuwky hn[

    ihMsf dI vrqoN krky dihsLq PYlfAux nUM afqMkvfd ikhf jFdf hY[ afqMkvfd sLbd dI pihlI vfrI vrqoN 1795 ivwc kIqI geI sI[ AudoN PrFsivwc afey ienklfb qoN bfhd BirsLt rfjnIqIvfnF nUM kql krn leI vrqy gey ZMgF nUM afqMkvfd ikhf igaf sI[ ikAuNik aijhy ZMg vrq kyienklfbIaF ny lok-cyqnf pYdf kIqI sI ik BirsLt rfjnIqIvfnF vfly BirsLt kMm krn vfly hornF lokF nUM vI aijhy ZMg vrqky hI kql kIqfjfvygf[

    afqMkvfd pYdf hox df mUl kfrn smfijk, rfjnIiqk, afriQk aqy siBafcfrk nfbrfbrI pYdf krn vflIaF hflqF huMdIaF hn[ajoky simaF ivwc afqMkvfd df iewk vwzf kfrn Dfrimk kwtVvfd vI bx cuwkf hY[ ipCly kuJ dhfikaF ivwc qfiml tfeIgrjL, al-kfiedf,

    qfilbfn, lsLkry qoiebf, al Pqh, isLv sYnf, bjrMg dl, jYsLy-muhMmd, ihjLybolf, bwbr Kflsf, hmfs, Kfilsqfn kmFzo Pors, ksLmIr ilbrysLnPrMt, ieMtrnYsLnl iswK XUQ PYzrysLn, al-ijhfd, PlsqIn ilbrysLn PrMt aqy vrlz qfiml mUvmYNt vrgIaF sMsQfvF ivsLv pwDr AuWqyafqMkvfdI sMsQFvF dy rUp ivwc pRiswD ho cuwkIaF hn aqy ienHF ivwcoN bhuqIaF AuWqy kYnyzf srkfr vwloN pfbMDI lgf idwqI geI hY[

    afqMkvfd srkfrF afp vI PYlfAuNdIaF hn[ amrIkf srkfr dI KuPIaf eyjMsI sI[afeI[ey[ dunIaF dy vwKo vwK mulkF ivwc afqMkvfd PYlfAuxleI crcf ivwc rhI hY[ iesI qrHF pfiksqfn dIaF srkfrI KuPIaf eyjMsIaF vI ieMzIaf ivwc afqMkvfd PYlfAux leI aqy KfilsqfnI iswK DfrimkkwtVvfdI dihsLgrdF nMU AuqsLfh dyx dy nfl nfl ksLmIrI dihsLqgrdF nUM dihsLqgrdI dIaF GtnfvF krn leI Auqsfhq krn sdkf sdf hI crcfivwc rhIaF hn[ amrIkf ivwc sqMbr 11, 2001 nUM hoieaf afqMkvfdI hmlf vI iesy njLrIey qoN hI dyiKaf jfxf cfhIdf hY[

    amrIkf df pRiswD icMqk aqy BfsLf ivigafnI nOm cOmskI vI iehI Dfrnf pysL krdf hY ik amrIkf ny dunIaF ivwc QF QF awg dy BFbV bflysn - inAUXfrk dy vrlz tryz sYNtr AuWqy afqMkvfdIaF vwloN kIqf igaf hmlf vI Ausdf juafb hI ikhf jf skdf hY[ lYtn amrIkf dy anykF dysLFivwc amrIkf dIaF KuPIaf eyjMsIaF ny afqMk PYlf ky lwKF lokF df kql kr idwqf aqy AunHF dysLF dI Gor qbfhI kIqI[ vIaqnfm ivwc amrIkn POjFiewk dhfky qoN vI vwD smyN qwk afqMkvfd PYlfAuNdIaF rhIaF hn[ amrIkf vwloN PYlfey gey aijhy afqMkvfd kfrn lwKF vIaqnfmI mfry gey aqyarbF zflrF dI vIaqnfmI jfiedfd qbfh ho geI[

    AuNJ afqMkvfd dy qOr qrIky vwK vwK dysLF ivwc cwl rhy afjLfdI sMgrfmF ivwc jUJ rhy ienklfbIaF vwloN AunHF dysLF dIaF jLflm srkfrF dfmukfblf krn leI vI vrqy jFdy rhy hn[

    afqMkvfdIaF df mUl mksd afqMkvfd dI Gtnf krky lokF df iDafn afpxy vwl iKwcxf huMdf hY[ jdoN ryzIE, tIvI, ipMRt mIzIaf iksI vIafqMkvfdI Gtnf df ijLkr krdf hY qF Aus Kbr ivwc ieh vI dwisaf jFdf hY ik ies Gtnf dy ipwCy ikhVI afqMkvfdI jwQybMdI df hwQ hY aqy iehjwQybMdI iks ivcfrDfrf df pRcfr krn leI aijhIaF afqMkvfdI GtnfvF kr rhI hY[ ies qrHF ienHF afqMkvfdI sMsQfvF nUM ibnHF koeI DMn KrcyivsLv Br dy mIzIaf ivwc afpxy ivcfrF df pRcfr krn df mOkf iml jFdf hY[

    ajoky simaF ivwc sB qoN Kqrnfk afqMkvfdI jwQybMdI ‘al-kfiedf’ nUM smiJaf jf irhf hY[ ijsdf krqf-Drqf Esfmf-ibn-lfdyn nfmdf iewk ivakqI hY[ Esfmf-ibn-lfdyn aqy Ausdy toly dy muslmfn Dfrimk kwtVvfdI dihsLqgrdF nUM iksy smyN amrIkf dIaF KuPIaf eyjMsIaFny DMn aqy hiQafr dy ky rUs dIaF kimAUinst POjF dy mukfbly ivwc aPgfinsqfn ivwc Auqfiraf sI[

    ipCly kuJ sflF ivwc afqMkvfdI GtnfvF krn dIaF sfijLsLF bnfAux vfly anykF sLwkI musilm Dfrimk kwtVvfdI afqMkvfdI kYnyzf dIpuils ny igRPqfr kIqy hn aqy AunHF AuWqy kYnyzf dIaF adflqF ivwc dihsLqgrdI ivruwD kfnUMn aDIn mukwdmy cwl rhy hn[

    iesy qrHF ‘bwbr Kflsf’ nfm dI iewk iswK afqMkvfdI sMsQf nfl sbMDq kuJ sLwkI iswK afqMkvfdIaF AuWqy vI eyar ieMzIaf dy hvfeI jhfjLFivwc bMb rwK ky AunHF nUM qbfh krn dy dosLF hyT mukwdmy cwldy rhy hn[ BfvyN ik ienHF mukwdimaF ivwc ajy qIk isrP iewk iswK afqMkvfdI ieMdrjIqisMG irafq hI 10 sfl qoN vI vwD smyN qwk jylH dI sjLf Bugq cuwikaf hY[ ienHF jhfjLF ivwc bMb Dmfky hox nfl 329 qoN vwD ivakqI mfry gey sn[ijnHF ivwc vDyry BfrqI mUl dy kYnyzIan hI sn[

    kYnyzIan pMjfbI kvIaF ny afqMkvfd dy ivsLy bfry vI bhuq KUbsUrq kivqfvF ilKIaF hn[ pysL hn ienHF kivqfvF ‘coN kuJ AudfhrxF:1[afqMkvfd df dYNqmuV, muVafpxf rUp bdl kyafAuNdf hY -

    Auhkdy mnUM simRqIaFkdy cMgyjL KLfnkdy ihtlr

  • 20

    kdy mUsolInIkdy ircrz inksnkdy jorj busLkdy afieafquwlf KumynIkdy Esfmf-ibn-lfdynbx ky sfnUM zrfAuNdf hY

    afqMkvfd dIaF jVHFhiQafrF ivwc nhINsfzy idmfgLF ivwc huMdIaF hnbOxy mnuwK, afpxy cOigrdy AuWqykfbU pfAuux leIafqMkvfd PYlfAuNdy hn

    (‘globlIkrn-39’ -suiKMdr)2[‘afdm bo, afdm bo’ krdIaFieh kYsIaF srkfrF hn,ijnHF dy iek hwQ ivc aMjIlqy dUjy ivc qbfhI hY !

    ieh kYsy bMdy hn,ijnHF dy iek hwQ ivc kurfnqy dUjy ivc mhF-mOq hY !igafn gul ho irhf,sUJ, byjoq hY !

    dihsLqvfd df Kpq vsqF vFgivsLvIkrn ho igaf hY[

    (‘rfjI afqMkvfd’ - rivMdr rvI)3[Auh pwQr idlf !ieh qUM kI kIqf ?inrdosLF dI hwiqaf,ikhVy ieslfm dI isiKaf hY ?hr Drm ipafr, amnqy mnuwKI BfeIcfry leI pRym BrI sdBfvnfdf sMdysL idMdf hY[

    muhMmd, buwD, nfnk, eIsf qygFDI, ilMkn, ivnoBf Bfvy,rjnIsL, sfry hI ipafr dy pFDI nyqUM kurfn dI ikhVI afieq pVHI hYjo qUM ieh bMb brsLf kIqI hY !qUM ikhVy awlfh nUM KusL kIqf hY

    (‘iewk icwTI Esfmf-ibn-lfdyn dy nFa’ - hrBjn isMG mFgt)

    14[ kivqf df AudysL :14[ kivqf df AudysL :14[ kivqf df AudysL :14[ kivqf df AudysL :14[ kivqf df AudysL :hr kvI df kivqf ilKx ipwCy koeI n koeI AudysL huMdf hY[ keI vyr aijhf AudysL spwsLt huMdf hY aqy keI vyr aspwsLt[ kYnyzf dy pMjfbI kvI

    vI iesI qrHF hI kivqf ilK rhy hn[ kuJ kvI mfnvI kdrF kImqF df pfsfr krn nUM afpxI kivqf df AudysL imwQ ky qur rhy hn; kuJ kvI ‘rwb dIlIlHf’ dy gux gfiex krn df AudysL imwQ ky kivqf ilK hn; kuJ kvI smfijk ainaF dy ivruwD bolx nUM afpxf AudysL imwQ ky ilK rhy hn aqy kuJkvI vfqfvrn dy pRdUsLn bfry cyqnf pYdf krn leI ilK rhy hn[ kuJ kvI rfjnIiqk iBRsLtfcfr bfry, kuJ kvI Dfrimk kwtVvfdI dihsLqgrdI ivruwDcyqnf pYdf krn leI, kuJ kvI aOrqF aqy bwicaF AuWqy ho rhI ihMsf bfry cyqnf pYdf krn nUM afpxf AudysL imwQ ky kivqf ilK rhy hn[ kuJ kvI TwgbfibaF, vihmF BrmF aqy siBafcfrk pRdUsLn bfry cyqnf pYdf krn leI kivqf rc rhy hn[ kuJ kvI mjLdUrF aqy kfimaF nUM AunHF dy hwkF bfryjfxkfrI dyx leI aqy afpxy hwl pRfpq krn leI sMGrsL krn leI lok-cyqnf pYdf krn vflI kivqf rc rhy hn[

    ijhVy kYnyzIan pMjfbI kvIaF nUM afpxI kivqf dy AudysL bfry spwsLtqf nhIN - Auh mihjL sLbdF nfl sLbd joVn nUM hI kivqf ilKxI smJlYNdy hn[ kYnyzIan pMjfbI kvIaF dy kuJ ihwsy vwloN aijhI iksm dI vI rcnf kIqI jf rhI hY[ kYnyzIan pMjfbI kivqf dy ies gux/ aOgux bfry vI

  • 21

    gMBIr crcf CyVy jfx dI loV hY[ ikAuNik kYnyzIan pMjfbI kivqf bfry ieh jfxkfrI pfTk nUM bhuq kuJ ds skdI hY[ pysL hn kuJ AudfhrxF:1[sMGrsL qF lok hI krngyjfc isKfAU kivqfXuwg qF lok hI bdlxgyXuwD isKfAU kivqfaf afpF kivqf dI Psl bIjIey

    (‘kivqf dI PLsl’ - iekbfl KLfn)2[kivqf-qUM ienHF nUM dwsINqUM sLbdF df inrf cohlpn hI nhINqUM afdmI dy afpxy aMdraqy Ausdy cOigrdy ivwc pwsrIgurbq sMg iCVI hoeIsdIvI jMg dI icqrsLflf hYN

    (‘Auh af rhy hn’ - suiKMdr)3[ilK klmyN kuJ nvF ijhfqUM ikAuN ilKdIEhI iGsy iptyipafr dy ikwsyikQy hY hIr, sohxI qy swsI vflf ipafr !ikQy hY rFJf mhIvfl qy punUM ?ilK klmyN, kYnyzf dyklwbF ‘c JUMmdy joVy bfry ilK, XuvkF bfry jopYisiPk-smuMdr kMZy, Kyzdy vrijq-KyzF AunHFbfry ilK[pulfV Xuwg ivc ivcr qUM vImsLIn bxy kfmy df gIq ilKkYnyzf dy PfrmF ‘c byrI qoVdy swqr sflfbjLurg bfry ilKbImfrI ivwc qVpdy mrIjL dI kQf ilKhspqflF ‘c aD iKVy murJfey cyhiraF bfry ilKjfb lwbdy nOjvfn dI kQf ilKbhuq kuJ axiliKaf ipaY

    (‘ilK klmyN kuJ nvF ijhf’ - hrBjn isMG mFgt)

    4[kivqf isr cuwkdI hYduwK ivcoNhuwt ivcoNimhnq dI huMdI luwt ivcoNTur-Tur krdy ijsm dyhwzF ‘c vVI TMz ivcoNBfPL bx ky AuWzdI hY kivqf

    (‘kivqf dI jnm BUmI’ - jsbIr mfhl)5[kivqf huMdI hYlokF nfl snyh jqlfAux leIAunHF dy duwKF drdF dygIq gfAux leIloV pYx ‘qy hwkF leIJMzf AuTfAux leI

    (‘kivqf nfl sMvfd’ - sfDU ibinMg)6[

  • 22

    hy!mF DrqIbVf socdI hFkoeI njLm ilKFqyry duwKF dI!

    qyryKurdy prbqF dIsuwk rhy dirafvF dIgMDlf gey sfgrF dImukdy jMglF dIdUisLq ho rhI hvf dI!

    ies drd dfaihsfs hY mYnUMpr sLbd guMm hn

    hy mihqrI!KLPLf nf hoeINjLrUr ilKFgI Auh njLmjo qyry duwKF dI hfxI hovy!

    (‘qyrf duK myrf’ - surjIq)7[‘qusIN kivqf ikAuN ilKdy ho?’myry nfl KVHy bwcy ny puwiCaf‘qUM aOh lfl sUhfsUrj vyK irhf hYN?’“hUM”‘mYN kivqf ies leI ilKdf hFik mYN vI aOh lfl sUhf sUrj‘vyK’ skF’

    (‘kivqf ikAuN ilKdf hF’ - nvqyj BfrqI)8[qusIN bdl idE gIqF dI nuhfr vy ilKfrIEinrf vsl nhIN hovy, kuJ ipafr vy ilKfrIElPjLF dy nfl nMgy nf kro srIrF nUMrwK idE lFBy iehnF kfm vfly qIrF nUMaYvyN kro nf smfj nUM bImfr vy ilKfrIEqusIN bdl idE gIqF dI nuhfr vy ilKfrIE !!

    (‘ilKx vfilaF nUM’ - hrbMs ky[ brfV)

    9[hr rojL mYN kMnFnfl suxdf hFhr mUl-KyqrdI lVfeI hIsLrfb dI jVH hYmYN ikvyN krF XkInmYN ikvyN kMnHF afpixaF ‘qyjLrf aj qusINvI soco isLv kumfrAumry iKafm,vfirs sLfhkIqy ny sLrfb ny pYdfsLrfb iek cMgIsoc nUM jnm idMdI hY

  • Audfs mn qysocF qoN mukq krdI hYiPr mYN ikvyN krFiehI ieljLfm lokImyrI pqnImyry ‘qy Drdy ny

    (‘ieljLfm’ - guridafl kMvl)

    15[ ivsLv-amn aqy kRFqI dI cyqnf 15[ ivsLv-amn aqy kRFqI dI cyqnf 15[ ivsLv-amn aqy kRFqI dI cyqnf 15[ ivsLv-amn aqy kRFqI dI cyqnf 15[ ivsLv-amn aqy kRFqI dI cyqnf :dunIaF ivwc hr ivakqI amn dI KfihsL rwKdf hY; pr iesdy bfvjLUd dunIaF dy kony kony ivwc jMg dy BFbV bldy rihMdy hn[ hr dysL ivwc,

    DrqI dy hr iKwqy ivwc, kuJ lok aijhy vI huMdy hn jo, mihjL, afpxI hAumYN dI pUrqI ihq hornF lokF nUM amn dI ijLMdgI ijAUx nhIN idMdy[ sfzy simaFivwc asIN dyK skdy jF ik do guaFZI dysLF ierfn aqy ierfk drimafn qkrIbn 10 vrHy jMg cwldI rhI[ donoN dysL msuilm Drm nUM mMnx vfly lokFdy sn; pr iesdy bfvjLUd AunHF dysLF dy rfjnIqIvfnF ny afpxI inwjI hAumYN nUM iDafn ivwc rwKidaF dohF dysLF dy hjLfrF nOjuafn mrdF nUM jMg dI BwTIivwc Jok idwqf[ eysLIaf dy hI iKwqy ivwc do guaFZI dysLF ieMzIaf aqy pfiksqfn dy rfjnIqIvfn iks-n-iksy bhfny dohF dysLF dy lokF nUM jMg dI BwTIivwc pf ky sfVdy hI rihMdy hn[ ienHF rfjnIqIvfnF dI BirsLt rfjnIqI qoN qMg af ky lok jdoN vI AunHF df ivroD krn lwgdy hn qF Auh afpxIaFgwdIaF bcfeI rwKx leI iPr iksy-n-iksy bhfny afpxy guafZI dysL nfl jMg CyVky lokF ivwc dysL BgqI df cUrn vycx lwg jFdy hn[

    mnuwKI ieiqhfs ivwc kdI cMgyjL KF, kdI ihtlr, kdI mUsolInI aqy kdI jorj buwsL ivsLv amn nUM BMg krky aMqF dI mnuwKI qbfhI ilafAuNdyrhy hn[

    ajoky simaF ivwc BfvyN ik kYnyzf dI srkfr ny qfilbfnF nfl lVn leI aPgfinsqfn ivwc kYnyzf dIaF POjF ByjIaF hn; pr kYnyzf dy vDyrylok amn-psMd hn aqy Auh kYnyzf dIaF POjF dI Gr vfipsI cfhuMdy hn[

    dunIaF dy lok ijwQy amn dI KfihsL rwKdy hn, AuWQy hI Auh kRFqI dI cyqnf ivwc vI ivsLvfsL rwKdy hn[ mnuwKI ieiqhfs ivwc asIN dyK skdyhF ik mnuwK ny hr Kyqr ivwc qF hI qrwkI kIqI hY jdoN Ausdy msqk ivwc kRFqI dI cyqnf dI icMgfrI jfgI[

    kYnyzf dy anykF kvIaF ny ivsLv-amn aqy kRFqI dI cyqnf nUM vI afpxIaF kivqfvF df ivsLf bxfieaf hY[ pysL hn, kuJ AudfhrxF:1[ieh kyhf igafn-ivigafnjo mnuwKqf df kqlyafm krn dy mnsUby GV irhfieh kyhf sMcfr-mfiDamjo jMgbfjLF dy sohly gfAux ivwc glqfn hYieh kyhI XU[aYn[E[jo lwTmfrF leI rMgmMc bx ky rih geIieh kyhI jLubfnjo inq nPLrq Bry POjI hukm guxguxf rhI

    E jMg dy vxjfirEamn nUM mOkf idEbwicaF leI, ibrKF leI

    PslF leI(‘globlIkrn-8’- suiKMdr)

    2[isvy amnF dy blxhvf nPLrq dI cwly,rwb vI guMimaY ikDrynrk hux AuqiraY Qwly,bMdf bMdy df hY vYrIbuwkl ‘c luky bs KMjr df Brm hYmOsm hY TMzf sIlqpr mfhOl hoieaf ikAuN grm hY?

    (‘mOsm’ - myjr isMG nfgrf)3[jy qUM hYNmhFBfrq df arjuniewCf qy pUrqI ‘c, krm qy duibDf ‘clVKVfAuNdfaihsfs df ikRsLn hodIvfrF nfl tkrfAuNdf ikAuN nhIN?

    (‘jfnbfjL’ - mnjIq mIq)

    23

  • sfrMsL :sfrMsL :sfrMsL :sfrMsL :sfrMsL :kYnyzIan pMjfbI kivqf bfry gMBIr sMvfd dI axhoNd vflI siQqI bxI hoeI hY[ aijhy gMBIr sMvfd dI axhoNd df pihlf kfrn qF ieh hY ik

    vDyry kYnyzIan pMjfbI sfihqkfr ajy aflocnf / smIiKaf dy Kyqr vwl ruicq hI nhIN ho sky[ aijhI siQqI nUM jnm dyx ivwc kYnyzIan pMjfbImIizaf aqy kYnyzf dIaF pMjfbI sfihq sBfvF vwloN pfieaf igaf ‘nFh-pwKI’ Xogdfn vI njLraMdfjL nhIN kIqf jf skdf[ iesy qrHF hI, ies siQqInUM jnm dyx vfly kfrnF ivwc kYnyzIan pMjfbI sfihqk kfnPrMsF ivwc sLfiml hox vfly aijhy kYnyzIan pMjfbI kvIaF aqy smIiKafkfrF / aflockFvwloN idKfieaf igaf gLYrijMmyvfrfnf vqIrf vI sLfiml kIqf jf skdf hY jo ik aijhIaF sfihqk kfnPrMsF ivwc lwzU, jlybIaF, brPLI aqy vysn dyBry Qfl vyKky hI sMqusLt ho jFdy hn aqy ihnHF nUM ies gwl nfl koeI ivsLysL vfsqf nhIN huMdf ik ienHF kYnyzIan pMjfbI sfihqk kfnPrMsF ivwckYnyzIan pMjfbI kivqf bfry koeI gMBIr sMvfd iCV sikaf hY jF ik nhIN?ies siQqI leI BfrqI pMjfbI aflock / smIiKafkfr vI ijMmyvfr hn[kYnyzf ivwc rihx vfly pMjfbI hornF dysLF ivwc rihx vfly pMjfbIaF nfloN vwKrI qrHF dIaF smfijk, siBafcfrk, Dfrimk, rfjnIiqk, afriQk,vfqfvrn aqy ishq sbMDI smwisafvF df sfhmxf kr rhy hn[ ies leI AunHF dI mfniskqf vI hornF dysLF ivwc rih rhy pMjfbIaF nfloN vwKrI iksmdI hY[ ienHF kfrnF sdkf kYnyzIan pMjfbI kvIaF vwloN rcI geI kYnyzIan pMjfbI kivqf dI vwKrI pihcfx hY[ ies gwl nUM smJy ibnHF kYnyzIanpMjfbI kivqf nUM shI qrHF smiJaf nhIN jf skdf[ � (mfltn, meI 23, 2009)

    - SukhinderEditor : SANVAD

    Box 67089, 2300 Yonge St.Toronto ON M4P 1E0 Canada

    Tel. (416) 858-7077Email: [email protected]

    www.canadianpunjabiliterature.blogspot.com

    24

  • shfiek pusqkF shfiek pusqkF shfiek pusqkF shfiek pusqkF shfiek pusqkF :::::

    pMjfbI :pMjfbI :pMjfbI :pMjfbI :pMjfbI :

    suiKMdr, lwkV dIaF mwCIaFlwkV dIaF mwCIaFlwkV dIaF mwCIaFlwkV dIaF mwCIaFlwkV dIaF mwCIaF, iewkqI PrvrI pRkfsLn, idwlI, 1979suiKMdr, buwZy GoiVaF dI afqmkQfbuwZy GoiVaF dI afqmkQfbuwZy GoiVaF dI afqmkQfbuwZy GoiVaF dI afqmkQfbuwZy GoiVaF dI afqmkQf, rUpI pRkfsLn, aMimRqsr, 1991suiKMdr, sLikjLoPrynIaFsLikjLoPrynIaFsLikjLoPrynIaFsLikjLoPrynIaFsLikjLoPrynIaF, asQYitk pblIkysLnjL, luiDafxf, 1993suiKMdr, pRdUisLq hvf nfl sMvfdpRdUisLq hvf nfl sMvfdpRdUisLq hvf nfl sMvfdpRdUisLq hvf nfl sMvfdpRdUisLq hvf nfl sMvfd, lokgIq pRkfsLn, cMzIgVH, 2006suiKMdr, globlIkrngloblIkrngloblIkrngloblIkrngloblIkrn, lokgIq pRkfsLn, cMzIgVH, 2008suKpfl, rhxu ikQfAU nfihrhxu ikQfAU nfihrhxu ikQfAU nfihrhxu ikQfAU nfihrhxu ikQfAU nfih, lokgIq pRkfsLn, cMzIgVH, 2007sfihl, hrkMvljIq, sLbd asLbdsLbd asLbdsLbd asLbdsLbd asLbdsLbd asLbd, imsLfl pRkfsLn, kYlgrI, 2001kMvl, guridafl, mUMh boldf sUrjmUMh boldf sUrjmUMh boldf sUrjmUMh boldf sUrjmUMh boldf sUrj, rGbIr rcnf pRkfsLn, cMzIgVH, 2004surjIq, isLksq rMgisLksq rMgisLksq rMgisLksq rMgisLksq rMg, pRqIk pblIkysLnjL, pitaflf, 2006Kihrf, kulivMdr, pIV dI prvfjpIV dI prvfjpIV dI prvfjpIV dI prvfjpIV dI prvfjL, surqfl pRkfsLn, jlMDr, 2001KLfn, iekbfl, nfg dI mOq qwknfg dI mOq qwknfg dI mOq qwknfg dI mOq qwknfg dI mOq qwk, cyqnf pRkfsLn, luiDafxf, 2007igwl, mohn, bnvfs qoN bfadbnvfs qoN bfadbnvfs qoN bfadbnvfs qoN bfadbnvfs qoN bfad, cyqnf pRkfsLn, luiDafxf, 2007gIq, suirMdr, cMd isqfry myry vI nycMd isqfry myry vI nycMd isqfry myry vI nycMd isqfry myry vI nycMd isqfry myry vI ny, lokgIq pRkfsLn, cMzIgVH, 2005igwl, morFvflI, sLrfrysLrfrysLrfrysLrfrysLrfry, nvXug pbilsLrjL, idwlI, 2005gurBgq isMG, AuqrafDuinkvfdAuqrafDuinkvfdAuqrafDuinkvfdAuqrafDuinkvfdAuqrafDuinkvfd, mdfn pblIkysLnjL, pitaflf, 2000guriekbfl isMG (zf[), pMjfbI kivqf: nvyN pirpyK qy pfsfrpMjfbI kivqf: nvyN pirpyK qy pfsfrpMjfbI kivqf: nvyN pirpyK qy pfsfrpMjfbI kivqf: nvyN pirpyK qy pfsfrpMjfbI kivqf: nvyN pirpyK qy pfsfr, cyqnf pRkfsLn, luiDafxf, 2002cOhfn, gurdyv, spqk spqk spqk spqk spqk, lokgIq pRkfsLn, cMzIgVH, 2006cmn, ksLmIrf isMG, ksLmIrf isMG cmn dIaF coxvIaF gLjLlFksLmIrf isMG cmn dIaF coxvIaF gLjLlFksLmIrf isMG cmn dIaF coxvIaF gLjLlFksLmIrf isMG cmn dIaF coxvIaF gLjLlFksLmIrf isMG cmn dIaF coxvIaF gLjLlF, ieMzo-kYnyzIan pbilsLrjL, kYlgrI, 2007crndIp isMG (zf[), dilq srokfr aqy sfihqdilq srokfr aqy sfihqdilq srokfr aqy sfihqdilq srokfr aqy sfihqdilq srokfr aqy sfihq, lokgIq pRkfsLn, cMzIgVH, 2004iZwloN, pfl, idshwdy qoN pfridshwdy qoN pfridshwdy qoN pfridshwdy qoN pfridshwdy qoN pfr, cyqnf pRkfsLn, luiDafxf, 2008dIp, pusLp, sfhF dy isrnfvyNsfhF dy isrnfvyNsfhF dy isrnfvyNsfhF dy isrnfvyNsfhF dy isrnfvyN, nYsLnl buk sLfp, idwlI, 2000duly, BUipMdr, aihsfs dI pIVaihsfs dI pIVaihsfs dI pIVaihsfs dI pIVaihsfs dI pIV, surqfl pRkfsLn, jlMDr, 2000DMjl, pRIqm isMG, siqXMm isLvm suMdrmsiqXMm isLvm suMdrmsiqXMm isLvm suMdrmsiqXMm isLvm suMdrmsiqXMm isLvm suMdrm, nvXug pbilsLrjL, idwlI, 1996prmfr, ndIm, [qoN Aury[qoN Aury[qoN Aury[qoN Aury[qoN Aury, nvXug pbilsLrjL, idwlI, 2001pfl, mihMdrpfl isMG, nvyN svyry nvIaF mihkFnvyN svyry nvIaF mihkFnvyN svyry nvIaF mihkFnvyN svyry nvIaF mihkFnvyN svyry nvIaF mihkF, kunfl pRkfsLn, jlMDr, 2003pUnI, blbIr isMG, knyzIan pMjfbI kivqf: sMvfd aqy smflocnfknyzIan pMjfbI kivqf: sMvfd aqy smflocnfknyzIan pMjfbI kivqf: sMvfd aqy smflocnfknyzIan pMjfbI kivqf: sMvfd aqy smflocnfknyzIan pMjfbI kivqf: sMvfd aqy smflocnf, vfirs sLfh PfAUNzysLn, aMimRqsr, 2005bFsl, divMdr, myrIaF JFjrF dI CnCnmyrIaF JFjrF dI CnCnmyrIaF JFjrF dI CnCnmyrIaF JFjrF dI CnCnmyrIaF JFjrF dI CnCn, asQYitk pblIkysLnjL, luiDafxf, 1998brfV, hrbMs kOr, PuwlF BrI cMgyrPuwlF BrI cMgyrPuwlF BrI cMgyrPuwlF BrI cMgyrPuwlF BrI cMgyr, lok sfihq pRkfsLn, aMimRqsr, 1988ibinMg, sfDU, Xfr myrf dirafXfr myrf dirafXfr myrf dirafXfr myrf dirafXfr myrf diraf, cyqnf pRkfsLn, luiDafxf, 2001ibinMg, sfDU, huMdl, suKvMq, sMGrsL dy sO vrHy : knyzf ivwc pMjfbI pRgqIsLIl lihrsMGrsL dy sO vrHy : knyzf ivwc pMjfbI pRgqIsLIl lihrsMGrsL dy sO vrHy : knyzf ivwc pMjfbI pRgqIsLIl lihrsMGrsL dy sO vrHy : knyzf ivwc pMjfbI pRgqIsLIl lihrsMGrsL dy sO vrHy : knyzf ivwc pMjfbI pRgqIsLIl lihr, cyqnf pRkfsLn, luiDafxf, 2000mFgt, hrBjn isMG, mn dI CfvyNmn dI CfvyNmn dI CfvyNmn dI CfvyNmn dI CfvyN, 2001mIq, mnjIq, kMkr qy guldfnkMkr qy guldfnkMkr qy guldfnkMkr qy guldfnkMkr qy guldfn, nYsLnl buk sLfp, idwlI, 2008mfhl, jsbIr, afpxy afp kolafpxy afp kolafpxy afp kolafpxy afp kolafpxy afp kol, lokgIq pRkfsLn, cMzIgVH, 2009rfsLf, imwqr, rMg sugMDrMg sugMDrMg sugMDrMg sugMDrMg sugMD, lfhOr buwk sLfp, luiDafxf, 2005rvI, rivMdr, CfvF qy prCfvyNCfvF qy prCfvyNCfvF qy prCfvyNCfvF qy prCfvyNCfvF qy prCfvyN, nYsLnl buk sLfp, idwlI, 2007rfmpurI, suKimMdr, ieh sPLr jfrI rhieh sPLr jfrI rhieh sPLr jfrI rhieh sPLr jfrI rhieh sPLr jfrI rhy, mfqf BfgvMqI sfihq syvf sMmqI, mflyrkotlf, 2008rfmpurI, gurcrn, agnfr agnfr agnfr agnfr agnfr, rvI sfihq pRkfsLn, aMimRqsr, 1996rozy, ajmyr, BfrqI, nvqyj, lIlHflIlHflIlHflIlHflIlHf, rynbrz pRYWs, vYnkUvr, 1999rMDfvf, zf[ afqm, Auqr-afDuinkqf aqy smkflI pMjfbI kivqfAuqr-afDuinkqf aqy smkflI pMjfbI kivqfAuqr-afDuinkqf aqy smkflI pMjfbI kivqfAuqr-afDuinkqf aqy smkflI pMjfbI kivqfAuqr-afDuinkqf aqy smkflI pMjfbI kivqf, cyqnf pRkfsLn, luiDafxf, 2002

    English:

    Chomsky, Noam, 9-11, Seven Stories Press, New York, U.S.A., 2001Atwood, Margaret, Survival: A Thematic Guide To Canadian Literature, Anansi, Toronto, 1972Madison, G.B., Fairfield, Paul, Harris, Ingrid, Is There A Canadian Philosophy?, University Of Ottawa, Ottawa, 2000

    25