46

Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del
Page 2: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

NasaCastellano - Nasa Yuwe

transparenciapasiva

Page 3: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

ABC para solicitar información pública

NasaCastellano - Nasa Yuwe

Fernando Carrillo Flórez Procurador General de la Nación

Juan Carlos Cortés GonzálezViceprocurador General de la Nación

Wilson Alejandro Martínez SánchezProcurador Delegado para la Defensa del Patrimonio Público, la Transparencia y la Integridad

Capacitadores de la Delegada para la Defensa del Patrimonio Público, la Transparencia y la Integridad:Mónica Beatriz Pinto Rondón- CoordinadoraMarleny del Carmen Novoa VargasMaria Cristina Rangel SerpaJulián David Cruz Parra

ISBN 978-958-58764-6-0

Page 4: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

NasaCastellano - Nasa Yuwe

ABC para solicitar información pública

Redacción del PGN: José Ignacio Morales Huetio, María Carmenza Valverde Pineda, Andrés Prada Trujillo, Erick Andrés Pérez, María Cristina Rangel Serpa, Jorge Hernando Valencia Rodríguez, Marco Augusto Parrado Gamba, Jorge Andrés Capurro Sánchez, Gina Marcela Pérez Ibáñez, Laura Tatiana Obando Olaya,

Traducción y Diagramación: RED COLOMBIANA DE ORGANIZACIONES COMUNITARIAS AMBIENTALMENTE AMIGABLES - RED COLOMBIA VERDE NIT 900.188.802-2

Directora Proyecto: Lorena Burbano SamboniDiseño, diagramación e ilustración: Fabián Suárez Valencia @FabiSuarezGo

Traductores Nasa Yuwe: Luis Hernando Dagua Quiguanas.y Maximiliano Pilcue YuleImpresión: Advisor Publicidad S.A.S

Page 5: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

NasaCastellano - Nasa Yuwe

Page 6: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

Sí, el artículo 74 de la Constitución Política establece que, salvo las excepciones que están en la ley, todas las personas tienen el derecho de acceder a los documentos públicos.

¿Jxuka jiyuwa’the u’kaya’ jiinah wewçxa’ ma’jiweje’kitx?

¿Sabe de qué hablan cuando se refieren al derechofundamental de acceso a la información pública?

Naate’ maa nasapa u’kaya ewuutxina ëena ëena yuwe’s jiyuya’ txaa thegnas kusete ustepa

Es el derecho que tiene toda persona para acceder a la información pública que está en poder o control de los sujetos obligados.

¿ jxukainas txaa Yuwe eçte fxi’jnxi uste jiyuya’ ya’ ewuumak?

¿Todos tenemos derecho a acceder a la información pública?

Txaa, txkaahnxi saba pahz khabuwe’sx eçte ikaahnxite wewçxa’, naapa mai’ ahmee txkaahnxite u’pxnah, nasa’ jxukana eçte fxi’jnxi uste’ jiyuya’ u’kaya ewuutxina.

transparenciapasiva

1

Page 7: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

2

En un municipio del país, la alcaldía contrató la construcción de una cancha de futbol. Una vez terminada la cancha muchos niños empezaron a utilizarla, pero la cancha no tenía malla de protección, por lo que, en una tremenda jugada de gol, le rompieron la ventana a la vecina.

Luuçxkwe matx yuu, kulumbxa te we’sx meeçxa’ jxu’ kiwesu we’sx matx yuu, jxukanas, jiyuwa’ja’s ji’pta’.

Los menores de edad, los colombianos o los extranjeros, todos, tenemos este derecho.

¡teeçx wejxakwee twëe jiikah ma’wte u’jweçtepa jiyuya’!

¡Contaremos una historia para que veamos cómo funciona!

Teeç kiwe pe’late, wagas kaalte’ teeçx txak eçx pheju’jwa’ mjwii üs, txaa txak eçxna pheju’na jxa’the’ maa luuçxpa ijxuuneta, naapa txak eçxa’ çaam tul jiphuçmeene’, kajxadna paatya’ swëthte’, teeçx spaynxi naa neta ku’çx.

Page 8: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

Wajx theyme’, theguka’ ma’wte jiyuwa’ja’s papeywa’.

Decidieron entonces cerrar la cancha hasta que no tuviera la protección adecuada para volverla a usar. Miguelito, a través de una solicitud de información decidió escribirle al alcalde para preguntarle si en la construcción la empresa contratada para hacer la obra debió haber puesto la malla. El alcalde al recibir la solicitud, revisó el contrato y pudieron ver que se tenía previsto que la cancha debía tener mallas de protección. Así arreglaron la cancha y todos volvieron a jugar.

Aça’ txak eçxa’s jxuka tuulmeete’ kim nxuhpa ijxuuya’ ewuumwneta, Miguelitu’, teeçx papeynxite jiyuuçxa’ wagas’ kaldesna neka papeyna jwi’ txaa txak eçxnaa pheju’nasa’ upçxapaneka dukhe ji’phu. Wagas kaalde’ eça’s pa’kçxa’, mjwiiwa’ eçte thegçxa’ jiiyuneta txaa txak eçxas uphçxaneta dukhe ji’phu’. Txawte jiiyuçxaneta ki’ pheju’ aça jxukanas ki’ pwesejxa ewuuneta.

El artículo 4° de la Ley 1712 de 2014 establece que, en ejercicio del derecho fundamental de acceso a la información pública, toda persona puede conocer sobre la existencia y acceder a la información pública en posesión o bajo control de los sujetos obligados.

Txkaahnxi pe’late pahz te txkaahnxi kse sa’t kse je’z kse pahz te na’jiku, txaa eçsuu fxi’jnxi uste’ u’kaça jxuka jiyuwathe’, nasa ma’wsapa jiyuwa’ja’s ji’phuna jiiçx u’kaçxa jiyuya’ ewuuna naapa htegnas neewe’wnxite.

Es muy simple, veremos cómo hacer una solicitud de información.

3

transparenciapasiva

Page 9: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

4

Txaweyçxaa, txkaahnxi pe’late paba pahz txkaahnxi kse sa’t je’z pkab kse pahz te na’ji’neka nasa ma’wsapa papeynxa’ jiiçx Yuwe jiyuuya’ ewuunah, ma’wte txkaahnxite jiiçx ma’nxuuwa’thepa txkaahnxite jiiçx ne’jwe’sx eçte fxi’nite.

Del mismo modo, el artículo 24 de la Ley 1712 de 2014 determinó que toda persona tiene derecho a solicitar y recibir información de cualquier sujeto obligado, en la forma y condiciones que establece la ley y la Constitución.

¿kim txtey yuuwa’ ji’ptxina txaa txkaahnxite kse sa’t kse je’z je’z pkab kse pahz te’?

¿Quiénes deben cumplir con las disposiciones de la Ley 1712 de 2014?

Este acceso a dicha información pública solamente podrá ser restringido en ciertos casos o excepciones que deben estar consagradas en la Constitución o la ley.

Naa Yuwe jxuka jiyuuwa’the’ ma’wenteya’ jxuka ya’ tasxmeenah naapa eçte txa’w txkaahnxite fxi’nxi u’pteçxaa.

Page 10: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

Todas las entidades u organizaciones descritas en el artículo 5° de la Ley 1712 de 2014, fueron denominadas como sujetos obligados.

Ma’wnaspah phkhakheçxa üus yaatxnaswe’sx txkaahnxi pe’late täçte’ txkaahnxi kse sa’t kse pahz je’z pkab kse pahz te, txawe’sxneta thegwa’the nenxuu.

Na’wku ikaaja’ txkaahnxi pe’late täçte txkaahnxi kse sa’t kse je’z je’z pkab kse pahz te, ikaahnaswe’sxa’ txkaahnxite txtey yuuwa’asa’ ëena ëenate jiiçx u’kaçxa jxuka jiyuuwathe’ naa ta’:

Tal como lo establece el artículo 5° de la Ley 1712 de 2014, los sujetos obligados destinatarios de las disposiciones de la Ley de Transparencia y Acceso a la Información Pública son:

¿Quiénes son entonces los sujetos obligados?

¿kimnxuutxina txaa thegnaswe’sxa’?

5

transparenciapasiva

Page 11: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

1.

Ma’wnastepah, txtey ikaahnas kutamaknxuu, ma’te atxaahnxi ustemak nxuu, pxa’temaknxuu meeçxa’ kiwe pe’late çxaa mak nxuu, meezxapa kiwete uta, kiwe pe’late, aytemakyu jiiçx teepa’h çxhaamak yuu napah.

Todas las entidades públicas, incluyendo las pertenecientes a todas las ramas del poder público, en todos los niveles de la estructura estatal, central o descentralizada por servicios o territorialmente, en los órdenes nacional, departamental, municipal y distrital.

Como ejemplo podemos nombrar las siguientes:

2.

maaite’, kukwete jiiçx maw’tesapa ikaahnas txuteenxiite we’sx meezxapa kimpa ikaahnxi meesa jiiçx thegnas, ta’sxnxite pta’sxya ewuuna’:Los órganos, organismos y entidades estatales independientes o autónomos y de control, como ejemplo podemos nombrar los siguientes:

dxiikhthee walathë’ Presidencia de la República.

txkaahnas we’sx. Ministerios. ma’wte ijxunas we’sx.

Departamentos administrativos. txweynas we’sx jiiçx knaynas we’s naa kiwete. Empresas industriales y comerciales del Estado.

üpa çaam tu’su we’sx Fuerzas armadas y Policía Nacional.

wagas kaalte we’sx, kaaldia te pu’çxnas, nasatxi pu’çxnas. Alcaldías, concejos, personerías.

txkaanas jiiçx phkhakhe nas we’sx. Gobernaciones y asambleas.

naa kiwete phkhenas we’sx. Senado de la República.

Yuwe ja’daçxa ku’lesa. Corte Suprema de Justicia.

Naa ta’sxnxitx thegnusya’ ewuuthkha’w:

6

Page 12: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

kiwete uta txkaahnas. Procuraduría General de la Nación.

Nasatx.i nwe’wsa Defensoría del Pueblo.

kiwete utate thegnas. Contraloría General de la República.

naa kiwete täche jxawnas. Banco de la República.

naa kiwete naasatxi kateekahnas. Consejo Nacional Electoral. phkhaajeçx kiwe pe’lasu üu yaatxnxi. Corporaciones autónomas regionales.

Kiwe pe’lasu thegnas. Contralorías departamentales y municipales.

yatsu weyçxa txweynaas. Cámaras de comercio.

eç fxi’jnxi jxawnas ktxudenas Notarías.

nwe’nas. Curadurías.

3.

nasa çxaa matxyuu meeçxa vxuu knayna mjiinasmatx yuu, jxukanas jiimakyuu meeçxa teeçxnas jiiçxaamak yuu, vxuu pa’kate mjii pu’çxna usnasa’, vxuu pa’kate usçxa’ ta’sxya’ pu’çxhitxina.

Las personas naturales y jurídicas, públicas o privadas, que presten función pública, servicios públicos respecto de la información relacionada con la prestación del servicio público.

Maaï ta’sxnxi naata’ / Ejemplos de ellos son:

7

transparenciapasiva

Page 13: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

4.

Nasa mawnaspa, vxuu knaynas we’sx meezxa’ nasawe’sx matx ksuu mjiinas yuu nahpa, txaa ta’sxnxite ma’wte mjiiwa’thepa. Na’w tas’sxnxi jiphthaw, maaï wala ta’sxna ksusnxita’, phkhakheçxa pu’çxna u’ste’ jiiçx EPS wite’ IPS matx yuu napa.

Cualquier persona natural, jurídica o dependencia de persona jurídica que desempeñe función pública o de autoridad pública, respecto de la información directamente relacionada con el desempeño de su función. Tenemos como ejemplo, unas muy mencionadas y comentadas, las empresas de servicios públicos y las EPS e IPS.

5.

wite üus yaatxnas çxhabsu mjiinas we’sx matx yuu naapa. Äçxha ma’w mjiina ustepa phweei çxaa jiyu ji’phthaw phkhakheeçx üus pakwenas we’sxtxi.

Los partidos o movimientos políticos y los grupos significativos de ciudadanos. Hoy podemos tener mayor conocimiento de las actividades que realizan los partidos o movimientos políticos y los grupos significativos de ciudadanos.

8

Page 14: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

6.txaa ew mjiiwa’ thegnas we’sxa’, jxukanas täçhe jxawnxiite.

Las entidades que administren instituciones parafiscales, fondos o recursos de naturaleza u origen público.

En esta cartilla conoceremos qué es una solicitud de información pública

Naa eçkweete’ ya’ jiyuunah txih txa’ ëena ëenate papeywa’ thepa.

Nawku we’we’ txaa txkaahnxi pe’late jeba täç txkaahnxi kse sa’t kse je’z je’z pkab kse pahz te, txaa ëena ëena papeyçxa jiyuwa’the, yuwete we’wnx-içxaamakyuu meeçxa’ fxi’jnximakyuu, çaamte makyuu, nasa ma’wnaspa papeyçxa jiiyuweçxa’ ewuutxinah.

Ëena ëena papeyçxa jiyuwa’

La solicitud de información pública

Como lo establece el artículo 25 de la Ley 1712 de 2014, la solicitud de acceso a la información pública es aquella que, de forma oral o escrita, incluida la vía electrónica, puede hacer cualquier persona para acceder a la información pública que tengan los sujetos obligados.

transparenciapasiva

9

Page 15: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

Los sujetos obligados no pueden rechazar en ningún caso la solicitud de acceso a la información pública que presenten las personas por motivos de fundamentación inadecuada o incompleta, es decir, no es necesario mencionar para qué se requiere y no se podrán rechazar por no contener una justificación.

Txaa nasa newe’wnxinasa’ ewuu meedkhaw jiinxa’ ewuumeetxnah eçte fxi’jnxi yuwena papeyçxa jiyuya’ Yuwe ahmee makyuu naspa pu’çxhitxina, txawteyu’, ya’ tasxmeenah txaa eç fxi’jnxi txihte wesx kutpah na’spa ewuumeena jimeetxinah.

Äçxha kwe’sx jiyuuwajas ji’phthawna’ jiiçx kimna papeywa’ phas jiiya’thawna’, ¿ma’w ëena ëena jiyuawa’ja’s ya’ papeytx?

Ahora que conoce su derecho y a quién se le puede solicitar información pública, ¿cómo debe ser una solicitud de acceso a

la información pública?

Es muy sencillo, solo deberá tenerse en cuenta lo que la ley dice como lo mínimo que debe contener:

Wajx yuhpa theyme’, nees txkahnxi ma’w wewtepa txaweyteyuute çxaanena jiiçx na’w jiphuna:

10

Na’w phejuçxh fxi’çxha ya’ papenxina.

Formato modelo de solicitud de información.

Page 16: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

Ciudad: Çxhabte: ____________

Fecha: Ëen: _____________

Entidad: mteepa: _________________ Dependencia: txkahnaste ______________

Ciudad: Çxhab: _________________

Referencia: Solicitud de Información Pública: neewe’wnxi: jiyuya’ papeynxi:_______________________________________________________________________ Yo, ________________ identificado como aparece al pie de mi firma, solicito copia de los siguientes documentos (si es posible mencione el formato en el que desea recibir la información):

adx: _______________ na’w yaaset sütxnxi vxa’ku tasxte, fxi’nxiitx wite eçkwete peenah papeyweje’t (ma’w eçte pejxçxapa jiyuweçxa ya’ papeynah);

Estos documentos pueden ser enviados a: Naa eçkwenxu’ naate ya’ kajatxinah:________________________________________________________________

Correo electrónico para envío: Çaam pëpësu kajwa’: _____________________

Dirección para envío postal: Mtee kajwa’tepa: ____________________________

Cordialmente, Weçxa’thu,

Firma (o nombre si el envío es por correo electrónico):Sütxnxii (çaam pëpëte kajaç çxa’ yaasna ya’ ki’punah)

____________________________

Nombre: Yaas: __________________________________________C. C. No: Eç Tu’snxi isaanxi:____________________

Formato modelo de solicitud de información.Na’w phejuçxh fxi’çxha ya’ papenxina.

transparenciapasiva

11

Page 17: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

No se debe justificar la solicitud de acceso a la información pública. La ley no impone dicha obligación de argumentar para qué se solicita, ni está obligado, como solicitante a expresar los motivos del por qué o para qué requiere la información solicitada.

Según lo contemplado en la Ley de Transparencia y del Derecho de Acceso a la Información Pública, los sujetos obligados deben divulgar proactivamente la información pública. Esto se conoce como Transparencia Activa.

Txaa txkaahnxite uyte’ ëena ëena jiyuya’ u’kawaja’s, txtee thegnasa’ ëena ëena ta’sxi ji’phutxhina. Naa txa’ ëena ëena mjwiinxita’.

12

¿Kih jiyuji’pxkthaw txaa ëena ëena jiyuwa’jas wewçxa’?

¿Qué debemos entender cuando hablamos de Transparencia Pasiva?

Page 18: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

Weçxteya’ txaa jiyuwa’ja’ çaamte katekahnximeete, naa ëena ëena mjwiinxite ya’ u’jwena, txawteyu’, papeynxa ya’ ewuuna eçte jwi’çxha wite çaamsuupa ya’ papeynah, aça’ tudtey pasuu ji’phutxina txaa txkaahnxi pe’la jeba setx txkaahnxi kse sa’t kse je’z je´z pkab kse pahzte.

Si la información que necesitamos no se encuentra publicada en las páginas de Internet de los sujetos obligados, podemos entonces acudir al canal de Transparencia Pasiva, es decir, podemos pedir información a través de una solicitud de acceso a información pública a través de cualquier medio, la cual será respondida en los términos dispuestos en el artículo 26 de la Ley 1712 de 2014.

Para solicitar información pública, no solo basta con que sepamos cómo hacerla, es importante que tengamos claro, cómo nos deben responder.

Ëena ëena papeywaja’s, ma’wte pheju’jwa’s jiiteçxa’, ëena ëena jiiteçxaa, ma’wte pas wa’the.

transparenciapasiva

13

Page 19: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

14

¿Ma’w pasu ji’phutxka papeyte’ txaate u’kanxis jiyuunxite’?

¿Cómo debe dar respuesta a la solicitud de acceso a la información pública un sujeto obligado?

El artículo 26 de la Ley 1712 de 2014 señala que la respuesta a la solicitud de acceso a la información pública, es el acto escrito mediante el cual el sujeto obligado responde materialmente a la persona que le realizó la solicitud de información pública. Esta respuesta debe ser oportuna, veraz, completa, motivada y actualizada, y debe darse en los términos establecidos.

La respuesta a la solicitud de información tiene un principio fundamental: el de gratuidad. Sí, tanto la solicitud como la respuesta no tienen ningún costo. La respuesta debe ser gratuita y el sujeto obligado solo podrá cobrar los costos de reproducción y envío de la información. Sin embargo, si se pide que la información sea enviada a través de medios electrónicos, no se incurrirá en costos de reproducción de la información.

Txkaahnxi pe’late jeba setx txkaahnxi kse sa’t kse je’z je’z pkab kse pahzte ëena ëena jiyuwa’the u’kate, txtee thegnasa’ fxi’jçxha pasu ji’phutxnah kim txa txaa ëena ëena jiyuwa’ja’s paeyte’. Naa pasnxi’ tudtey yuuna, isaate, jxuka, eçte yuwenaa ja’daçxaa, ma’wentepa jiiçxa’ ktxtey yuu ji’phuna.

Txaa papeynxi kajiiyu’nxi taknxi ji’pha: vxuu pa’kasame’. Txawteyu’, papeynxi jiiçx pasnxipa vxuu pa’kameesa’pasnxih pa’kameeyunah txaa pheju’sa nees eç pakaçxa penxinah jiiçx kaah pa’ka. Naapa, eçte fxi’jnxi yuwes çaamsu kaaçxha’, txaapah ya’ peymeenah makwe ki’ pheju’çxha ta’sxtepa.

Page 20: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

En las respuestas a las solicitudes se preferirá la respuesta por vía electrónica, salvo que en la solicitud se pida el envío físico de la información.

Txaa papeynxitx txhitxhçxa çamsu pasuunah, nees eçte fxi’nxi peyteçxaa txaw-tey ya’ kajiyujunah.

Txaa thegsapa papeyte ewzxaa pasu ji’phuna, ewteçxaa, isaate, ewçxaa jiiçx theymee.

Txawte txa’ naa tudtey jiiyuwaja’ küjuunah; wejx ya’ phkhakhena nasa ikaanas-we’sx nxak, wajx yuupa theymee yuunah Eç thegnaswesxtxi a’kafx isaa le’çxmeeneta papeynxi’ aça’.

De esta manera el principio de oportunidad y la inmediatez de la información empiezan a marcar la diferencia; se trata de una relación más dinámica entre ciudadano-Estado, aligerando incluso la carga administrativa de las entidades y organizaciones que año a año reciben miles de solicitudes.

Txaa thegnaswe’xsa’ kseba ëen ähpkaçxaa pasuu ji’phutxinah txaa jiyuwa’ papeynxi’s.

Los sujetos obligados deberán responder a la solicitud de información en un término no mayor a 10 días hábiles.

El sujeto obligado debe también responder a las solicitudes de acceso a la información pública de buena fe, de manera adecuada, veraz, oportuna y accesible.

¡ma’w papeywathepa jiya’the, i’ neeçxaa pa’yatxna uste çxaa nxuunah mazkwe ëen thenxuustepa txaa papeynxite u’kaçxa’!

¡Sabiendo cómo hacer la solicitud, es importante tener en cuenta los tiempos de respuesta a las solicitudes de acceso a

la información pública!

transparenciapasiva

15

Page 21: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

Naa ëena’ phwee atxaahnximayuu weçxteya’ tud pasya’ tuduçmeete’ papeynxi’s, ki’jxuuçxa ewuçte papeynasa’s ta’sxi jiphutxnah txaa txkaahnxi’s, txawteyu’, kseba ëen ahmey. Naa nxiafx pasnxite’ kijxuuçxa ewuuç meetepa kajiyuju ji’phutxinah maaz pas ya ewuweçxtepa, wite ëena’ jeba ëen nxuunah paswa’the.

Este término puede ser ampliado excepcionalmente cuando no sea posible resolver la petición en los plazos señalados, informando de esa circunstancia al solicitante antes del vencimiento del primer término señalado en la ley, es decir, dentro de los 10 primeros días. En esta respuesta inicial se deberá expresar al solicitante los motivos de la demora y señalar el plazo razonable en que se le resolverá o dará respuesta, término que no podrá exceder del doble del inicialmente previsto, en otras palabras, el término máximo podría ser eventualmente de 20 días hábiles.

16

¿txaa eç thegnas jiphtxina’ jxukanas jiiyuya’ ewuumatx?

¿Toda la información que poseen los sujetos obligados es pública?

De conformidad con el principio de máxima publicidad para titular universal, consagrado en el artículo 2° de la Ley 1712 de 2014, toda información en posesión, bajo control o custodia de un sujeto obligado es pública y no podrá ser exceptuada de acceso, sino por disposición constitucional o legal.

Txawtw takhnaa nee wewxite’ phwe ii çxaa kiwe uta kajiyujunah, txkaahnxi pe’la je’zte txkaahnxi kse sa’t kse je’z je’z pkabkse pahzte, jxuka kajiyu’nxi ji’pte’ makwe thegnas jxawnxite ustepa jxukanas jiyuwa’ja’ txtee u’kaya’ newemeetxna, nees khabuwe’sx newe’nxite çxaa ya’ ewuumeenah.

Page 22: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

Aça’ fxi fxiy ya’ nxupxthena ya’ u’jwenah äçxha ya txudenah txa we’wnxi “paaçte çxaa ji’phunxi”, txaa ëena ëena jiiyuwaja’s teeçxnas jiiçxanxuumeenah. Txaa txa’ ëena ëena jiyuwa eçte txkaahnxi fxinxi uste’ ya’ kujuça’. Txaa eç jxawnaas ëena ëena yujute’, phwee ii çxaa ya phjajenah, txawteyu’ nasapa Yuwe eçte fxi’nxi uste’ jiyuutxinah ma’wte pu’çxwa’ ustepa. Txawtw txa’ yat walasu mjwiinas we’sxnxak puy wewya ya’ ewuunah.

Se trata entonces de generar un cambio cultural en donde podamos romper con lo que se ha denominado la “cultura del secretismo”, en la que se considera a la información pública como propiedad de alguien en particular. Esto es parte del reto que tiene consigo la entrada en vigencia de la Ley de Transparencia. Entre más visible sea la gestión de los sujetos obligados, generamos una nueva forma de relacionarnos con lo público, lo cual significará más acceso a los derechos de los ciudadanos y más eficiencia y eficacia en el uso de los recursos públicos. Así tendremos mayor confianza en nuestras instituciones.

transparenciapasiva

17

Page 23: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

18

¿ja’dameesa uspaatxinah ëena ëena jiyuwathe u’kaya’?

¿Hay excepciones al derecho fundamental de acceder a la información pública?

¿kih txa’ ëena ëena ta’sxnxi txhitxnxinah?

¿Qué es la información pública clasificada?

Txaate, txkaahnxi pe’late fxi’nxi uste’ s¿kse taw jiiçx kse khebte txkaahnxi kse sa’t kse je’z je’z pkab kse pahzte, kajiyujxa ya’ ewuumeenah weçxteya’ ta’sxwa txudenxizxa’ meexza’ Yuwe ksjiyujwameete mak yuu.

Sí, de conformidad con lo dispuesto en los artículos 18 y 19 de la Ley 1712 de 2014, hay excepciones a ese derecho cuando la misma esté considerada como información clasificada o como información reservada.

Txaa txkaahnxi pe’late kse taw txkaahnxi kse sa’t kse je’z je’z pkab kse pahzte wewxa’ ëena ëena txhitxnxite u’kate ta’sx meetxinah naapa yuwete meeçxapa fxi’çxha kajiyujutxinah. Na’w kajiyuthe’ dwmeepa yaatxinah, itxi fxi’zewathepa ji’pte’, wët wët meeçxa’ pa’ya’tx u’jwa’; jiiçx paaçte txweynxi, weyçxaa txweyns we’sx jiiçx jiinasmatxyuu.

El artículo 18 de la Ley 1712 de 2014 establece que la información pública clasificada es toda aquella cuyo acceso podrá ser rechazado o denegado de manera motivada y por escrito. La entrega de esta información pudiere causar un daño al derecho a la intimidad; al derecho de toda persona a la vida, la salud o la seguridad; y a los secretos comerciales, industriales y profesionales.

19

Page 24: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

nasa jiyuunxi peyjiiçxaa yuuna El derecho de las personas a la intimidad (hábeas data o protección de datos personales).

Itxi fxi’zeya’, Wët wët meeçxa’ thegnas. El derecho a la vida, salud o seguridad.

txweeynas paaçe’jnxi, weyçx txweynaas khiiçx jiisawe’sx. Los secretos comerciales, industriales y profesionales.

piynxi yatsu ew piyaanah eç kutxihnxi. Las calificaciones o resultados académicos.

wët wët fxi’zenxi wejxa. La historia clínica. kih pu’çxnxi pa’kaçte eçte fxi’jnxi. Los certificados de prestaciones sociales.

La información es clasificada cuando está relacionada con:

Kajiyunxi thitxnxi’ naasuu thegna uste:

Algunos ejemplos de estos documentos son:

Maa eç ta’sxnxi’ naata’:

20

transparenciapasiva

19

Page 25: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

vxuu ma’wen nxu’h pa pejiyujwamee. Estabilidad macroeconómica y financiera.

witesu kiwe uta puuywewsawe’sx. Relaciones internacionales. üus yu’txpehnxii ja’daçxaa pu’çxnxii. Administración efectiva de la justicia.

20

ya’ petxyuunxi eçte fxi’jnxi. Los registros de bases de datos de víctimas.

ëenate we’wnxite Las patentes.

Naa Yuwe kajiyuunxite nees kimjikutpa txa’sna çxaa ya dukhena, txih pu’çxnasna meezxapa neewe’wenxisaçxaan

Es importante no olvidar que esta información solo podrá ser entregada al titular de la misma, a sus apoderados o a personas autorizadas.

Txaa txkaahnxi pe’la kse kheb xtkaahnxi kse sa’t kse je’z je’z pkab kse pahzte na’jiku ëena ëena kajiyu’nxi pa’yatxnxii te’ txtee u’kate ya’ kajiyu’meena, ma’wte yu’tepa meezxa’ fxi’jnximakyuu, naapa txaa ne’jwe’sx eç ewumeena jitezxaa, ma’wte txaa papeynxite na’wtekuta’:

El artículo 19 de la Ley 1712 de 2014 establece que la información pública reservada es aquella cuyo acceso podrá ser rechazado o denegado, de manera motivada y por escrito, siempre que dicho acceso estuviere expresamente prohibido por una norma legal o constitucional, cuando la información solicitada tenga relación con:

¿kih txa’ ëena ëena kajiyu’nxi pa’yatxnxiin?

¿Qué es la información pública reservada?

Page 26: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

Wite kiwesu we’sx nxak puuy wewna usnxi sütx wa’the uste.

Estudios sobre acuerdos internacionales que estén en proceso para ser firmados.

Täçhe jxawnaswe’sx ew neewe’wpkaçx jiiçx äate kajiyu jutxinah.

Decisiones del Banco de la República hasta que se hagan efectivas y sean conocidas públicamente.

yat walasu mjwiinas’ yaçte papenxitxina ewmee neewe’wmwey.

El estado de una investigación antes de hacer pliego o imputación de cargos.

Estos ejemplos de documentos pueden darle una idea de aquellos documentos que pueden contener este tipo de información reservada:

Naa ta’sxnxi txa’ eç fxi’jnxi ma’ ustepa ya’ thegunah jxuka kajiyuujwa’ meete mak yuunapa:

luuçxtxi jiiçx piçtatx we’sxtxi dukhnxi. Derechos de infancia y adolescencia.

Wët wët fxizenxite. Salud pública.

transparenciapasiva

21

Page 27: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

22

Çaam tu’su we’sx üus yaatxnxi.

Planes estratégicos de las fuerzas armadas o de la Policía Nacional.

En todo caso, la reserva de información será máximo por 15 años y podrá ser prorrogada, siempre y cuando persista el riesgo material por el cual fue objeto de reserva y por el cual no se permite su conocimiento a las personas.

Makwe txaa eç thegnas we’s jxuka kajiyuuwa’ kutpa ma’wen nxu’pa meea’ jiinxa’ ya’ ewuu meenah, maa Yuwe yu’ ya ta’sxmee vaan naapa, txaa txkaahnxi pe’late kse taw jiiçx kse khebte txkaahnxi ksee sa’t kse je’z je’z pkab kse pahzte, weçxteya’, txaa jiyuwaja’ ewte thegnxi txhitxnxi meezxa’ jxawnxii mak yuu. Naa yujute ew ya jiyuçme’.

Naapa, Yuwe ta’sx wa’hmee kse tähç a’kafx yuunah jiiçx thaakwe nxunxa’ ewunah, naapa isaate ta’sxwa’te çxaa kut aça nasa jiyuya’ ewuwa’ meekut.

Recuerde, ¡solamente podrán negar la entrega de la información por disposiciones de la ley o de la Constitución!

Naapah, ya’ ta’sxya ya’ ewuumeenah txkaahnxi meezxa’ ne’jwesx txa’w ikaahthe’.

Paswa’ Yuwe jiyuwa’ papeyte’ ewuu meen jite’

Respuestas a solicitudes de información en caso de negar el acceso

Page 28: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

Makwe txaa eç thegnas we’s jxuka kajiyuuwa’ kutpa ma’wen nxu’pa meea’ jiinxa’ ya’ ewuu meenah, maa Yuwe yu’ ya ta’sxmee vaan naapa, txaa txkaahnxi pe’late kse taw jiiçx kse khebte txkaahnxi ksee sa’t kse je’z je’z pkab kse pahzte, weçxteya’, txaa jiyuwaja’ ewte thegnxi txhitxnxi meezxa’ jxawnxii mak yuu. Naa yujute ew ya jiyuçme’.

Si considera que la información que está siendo solicita es clasificada o reservada, deberá siempre indicar en la respuesta al solicitante lo siguiente:

Weçxteya’ txaa jiyuwaja’s papeyte’ txhitxnxi meezxa’ jxawnxii mak yuu, papeynasa’s na’w pasu ji’phunah:

Fundamento constitucional o legal que establece el objetivo legítimo de la excepción y además mencionar expresamente la norma, artículo, inciso o párrafo que la califica como clasificada o reservada.

ne’jwe’sx eçte ma’w newe’wnxitepa txa’sna ewte ya’ ta’sxinah ikaahnxite, txkaahnxi pe’late, Yuwe txudenxisuu, meezxa Yuwe maahtxte we’wçxa txhitxnxi meezxa jxawnxi mak yuu.

Las excepciones previstas en los artículos 18 y 19 de la Ley 1712 de 2014 o las que se encuentren en otras normas.

Txaa ewuwa’ sameesa txkaahnxi pe’late kse taw kse khebte txkaahnxite kse sa’t kse je’z je’z pkab kse pahzte meeçxa’ wite ikaahnxite.

transparenciapasiva

23

Page 29: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

24

La determinación del daño presente, probable y específico que se causaría si se entregara la información solicitada (artículo 2.1.1.4.4.1. del Decreto 1081 de 2015).

Weçxteya’ ewmeete yuute’, isaate meeçxa’ teeçx teeçx makyuu txaa jiyuwa’jas papeyte (txkaahnxi pe’late je’z. teeçx. Teeçx. Pahz. Pahz. Teeçx. Txkaahnxite kseba tawba teeçx je’z pkab kse täç)

El tiempo por el que se extiende la clasificación o reserva, contado a partir de la generación de la información.

maz ëen thenxuwa’thepa txaa txhitxnxi meezxa’ jxawnxih, ta’sxnxi ma’wente takhtepa.

Los jueces o tribunales administrativos decidirán sobre el carácter reservado de la información relativa a defensa, seguridad nacional o relaciones internacionales. Para aquella información que no esté relacionada con las temáticas anteriores, los jueces de tutela serán quienes decidirán sobre el carácter de clasificación o reserva, en el caso que los solicitantes hubieren acudido a la acción de tutela.

Khwës we’sx meezxa Yuwe wala thegnas kaja’dajatxinah txaa fxi’jnxi yuwe jxawnxisa weçxteya’ nwe’wasa mak yuu, na kiwete uta nwe’wsa we’sx meeçxa wite kiwesu we’sx. Txaa Yuwe txaa meete’, nwe’wsa khwës we’sx txa’ khtxudenxi meezxa’ jxawnxi kut pah ta’sxitxinah, weçxteya’ eç fxi’jnxina nwe’w sa we’sx nxak papeyte’.

Page 30: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

¿teeçx nwe’wsa uste ya’ jiimakyu’ na’wnas eçkwe’s jxukaisa jiyuu meetxina fxi’jnxi eç papeytepa, weçxteya’ nxuste pey

kukwe meezx nwe’sxipa nxuste yu’skhewçte’?

¿Sabía que existe un mecanismo que protege su identidad ante una solicitud cuando el solicitante considera que su vida,

su integridad o la de su familia se encuentran en riesgo?

Ëena ëena txkaahnasa’ txkaahnas walawe’stxi neka nee we’w, na’jiweje’ne’, txaa txkaahnas jiiçx nwesa nas txaa fxi’nxi eçtxa’s jiiyuya’. pa’yatx wa’the txkaahnxite kse sa’t kse je’z je’z pkab kse pahzte na’jiku naw’te yuute txaa papeysa’s jxaw jxaw yuunah.

La Ley de Transparencia ha encomendado al Ministerio Público la labor de ser órgano garante, es decir, que promueve y vigila el cumplimiento de la ley en protección del derecho fundamental. Una de las garantías que ofrece la Ley 1712 de 2014 es el procedimiento especial de solicitud e información con identificación reservada

Txaa Yuwe pe’late txkaahnxi pe’late pahz txkaahnxite kse sa’t kse je’z je’z pkabte na’jiku weçxteya’ txaa eç papey pa’kate nwe’sxtxi nxuste skhewwa’the uste’, txkaahnas walathenah penxiinah teeçxnas jiiçxaa papenxinah jiyuwa’ja’s naapa paaçteçxaa.

El parágrafo del artículo 4° de la Ley 1712 de 2014 establece que cuando la persona considere que la solicitud de la información pública pone en riesgo su integridad o la de su familia, podrá solicitar ante el Ministerio Público el procedimiento especial de solicitud de información pública con identificación reservada.

transparenciapasiva

25

Page 31: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

26

Si usted determina que quiere hacer una solicitud, y cumple con los presupuestos establecidos en la ley, podrá acudir ante las personerías distritales o municipales, ante la Defensoría del Pueblo o ante la Procuraduría General de la Nación.

Peey papey weeçxa’, jiiçx txkaahnxi txtey yuunxite kuta’, ewte pu’hçxnaste kiwe pe’lasu mak yuu, meezxapa çxhabsu nwewnxisu meezxa’ kiwe uta txkaahnas te mak yuu.

La Procuraduría Delegada para la Defensa del Patrimonio Público, La Transparencia y la Integridad de la Procuraduría General de la Nación tiene a disposición una sección en la página web de la entidad destinada exclusivamente a tramitar las solicitudes de acceso a la información pública con identificación reservada.

Usted puede hacer su solicitud de información con identificación reservada en la página web www.procuraduria.gov.co

Kiwe utate txkaahnas ikaahnxite peyjite nwe’waja’s, ëena ëena vxaatewa’ kiwete uta txkaahnas ji’pha txaa çaamsu eç witçxa papenxina paaçteçxaa.

Naa çaamte paaçte çxaa papeynxa ya’ ewuunahwww.procuraduria.gov.co

Page 32: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

Cuando los sujetos obligados vulneren o desconozcan el derecho fundamental de acceso a la información pública que le asiste a todas las personas, pueden acudir ante cualquier entidad del Ministerio Público: Procuraduría General de la Nación, personerías distritales y municipales o a la Defensoría del Pueblo, para que cualquiera de estas entidades intervenga en defensa del derecho fundamental de acceder a la información pública que les asiste a todas las personas.

Weçxteya’ txaa fxi’jnxi eç jxawnas ëena ëena kajiyu’ meete’, wite pu’çxnastxi te u’jxa ya’ ewuunah : kiwe uta ikaanaste, ewte kiwe pa’lasu meezxa’ çxhabsu nwe’wsawe’sx, aça’ txawesxpa pu’çxya ewuutxnah txaa fxi’jnxi eç jiyuwaja’s.

¿weçxte papeytepa txtey yuu meete’ thaaka mtee ya’penxitx eçte fxi’jnxina jiyuya’ u’kaya’?

¿Ante quién se puede acudir cuando se vulnere el derecho de acceso a la información pública?

transparenciapasiva

27

Page 33: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

28

Kiwete uta ikahnas, ya’ puçxwewenah txaa ikaahnas kahnxite jxuka pejiinah nwe’wkan, txaa atete jiiçx ëena ëenate.

En la Procuraduría General de la Nación, usted podrá acudir ante la Procuraduría Delegada para la Defensa del Patrimonio Público, la Transparencia y la Integridad.

Txaweyçxaa, phkhakheçx thegnawe’sx yujuçxa papeynxite, kiwete uta ikaahnaste atxaahnxite ne’jwe’sx eçte we’wnxite, pu’çxwa’ ya penxinah, meeçxapa fxi’jnxi eçte jiyuwaja’s papeyte’ ahmee ta’sxte’.

Adicionalmente, a través del Grupo de Super vigilancia al Derecho de Petición, adscrito a la Procuraduría Auxiliar para Asuntos Constitucionales, podrá solicitar un grupo de super vigilancia a su solicitud de información pública, cuando esta no sea respondida en los términos de la ley, o cuando la respuesta que le hayan entregado esté incompleta.

Page 34: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

Ciudad:__________Fecha:__________ Señores, Procuraduría General de la Nación (o a cualquier otra entidad del Ministerio Público). Referencia: Solicitud de Información Pública con identiicación reservada Yo, ____________________, identificado como aparece al pie de mi firma, haciendo uso de la solicitud de información pública con identificación reservada, debido al riesgo (Especificar el riesgo a la vida, integridad o a la de su familia, que correrían si solicitan información): __________________________________________________________________ Solicito se le pida copia a (escriba el nombre del sujeto obligado) ___________________, copia de los siguientes documentos (si es posible mencione el formato en el que desea recibir la información):

__________________________________________________________________ Estos documentos pueden ser enviados a la siguiente dirección (de su preferencia): Correo electrónico para envío electrónico: _______________________________ Dirección para envío por correo postal: _______________________________ Cordialmente, Firma (o nombre si el envío es por correo electrónico):_____________________ Nombre: _________________________ C.C.: __________________________

Formato modelo del procedimiento especial desolicitud de información con identificación reservada

transparenciapasiva

29

Page 35: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

30

Txawteyu’, txkaahnxi kse sa’t taba täç txaa teba sek a’tete je’z pakab kse täç te phkhakhçx khikhnxite mjwiiwaja’s jiiçx pu’çxnas nxakh puy we’wnah txkaahnxite teba je’z jiiçx teba tekte, nasa ma’wsapa papeynxa’ ewuutxnah makwe eç ji’meetepa teeçxnas jiiçxaa makyuu naapa, meezxa’ naamatx yuu phkhakhenxi, ksxaabunxi, yat walate pu’çxnas, phkhakheeçx üus txaatxnxi, Dxuus yaatxsawe’sx, puy pu’çxsawe’sx, vxuute pu’çxsawe’sx meezxa’ yatsu we’sx matx yuu.

Papeynxite u’kaya ewuute’ eçte fxi’jnxi jiyuwa’ papeynxi na’wa’, wajx theymee pasuu ji’phutxinah.

Naa papeynxi’ kseba ëente’ ya pasutxinah mawente eça’s pa’ktepa txaa ëente taknxiju.

Sí, la Ley 1755 de 2015 del 30 de junio de 2015 o el Código de Procedimiento Administrativo y de lo Contencioso Administrativo en su artículo 32 y 33, indica que toda persona podrá ejercer el derecho de petición para garantizar sus derechos fundamentales ante organizaciones privadas con o sin personería jurídica, tales como sociedades, corporaciones, fundaciones, asociaciones, organizaciones religiosas, cooperativas, instituciones financieras o clubes.

Las solicitudes de acceso a información pública se deben entender como un tipo de derecho de petición, el cual tiene el término más corto de respuesta.

Preguntas frecuentes

E’stey papeynxi

¿papeynxa’ ya ewuumak teeçxnas jï çxaakuta?

¿Puedo realizar una solicitud de información a una organización privada?

Page 36: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

Txaa txkaahnxite kse sa’t kse je’zte je’z pkab kse pahzte, papeynxa ya ewuunah phkhakheçx meezxa’ teeçxnasçxa üus yaatxnas makyuu naapa txaa txkaahnxite täcte txtey yuunah uste’.

Teeçxnas çxaa üus yaatxnapa, fxi’jnxi eç jxawnasçxpa naa txkaahnxite kse sa’t kse je’z je’z pkab kse pahzte ikaahnxi içxaata’, txawte pa’ka sxi’dxya’ ewuumeetxnah nees ne’jwe’sx eçte jiiçx txkaahnxi ikaahnxite çxaa ewuumetxnah. Txaa txkaahnxite kse sa’t kse je’zte je’z pkab kse pahzte, jiyuwa’ t kajiyujwa’meete jiiçx dukhwameete, txaa txah txhitxnxi meezxa paaçte we’sxa’.

Estas solicitudes deberán ser respondidas en 10 días hábiles contados a partir de la recepción de la misma.

De acuerdo con la Ley 1712 de 2014, usted podrá realizar solicitudes de acceso a información pública a un amplio número de organizaciones privadas que se encuentren dentro de las categorías definidas en el artículo 5° de esta misma ley estatutaria.

Las organizaciones privadas, como sujetos obligados con las mismas responsabilidades que las entidades públicas en el marco de la Ley 1712 de 2014, no podrán denegar el acceso a información sino solamente en aquellos casos contemplados por la Constitución Política y por la Ley. De acuerdo con la Ley 1712 de 2014, la información que está exceptuada de divulgación y entrega, se conoce como información clasificada o reservada.

¿wite’ mtee wajx papeynxa ewuukith jiiçx kimnah pu’çx pitxiktxthaw naa eçte yu’we’s jxaw jxaw jiyuya’?

¿Ante quien más puedo enviar mis derechos de petición de información y quién me presta asistencia en la protección de este derecho fundamental?

transparenciapasiva

31

Page 37: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

32

Naa txkaahnxitekse sa’t taba täçte je’z pkab kse täçte, maa nasapa jiyuya’ ewutxnah, weçxteya’ fxi’jnxi eç naah jiyuwa’sa nwe’wsa nxii mee uste meezxa’ petx yuunxi ustepa.

Ikaahnas thegnasa’ i’ neeçxaa nwe’same’ jiix u’kaçx jiyuwa’the çxaa me’ maa yuwetxpa’s txaweyçxa pu’çxhi ji’pha naa kiwe kulubxa utate, txaa pa’ka na kiwete ikaahnas, çxhabsu nwe’wsa jiiçx kiwete pe’lasu, walah pu’çxhi jiphutxnah txaw papeyte’, txaa papeynxi’s nwe’wnxi su yunah, maa nasajiipa meezxa teeçx naste çxaa we’sx mak yuu naapah.

De acuerdo con la Ley 1755 de 2015, este derecho también podrá ejercerse ante personas naturales, cuando el solicitante esté en situación de indefensión o subordinación.

El Ministerio Público no solo defiende y promueve el derecho de acceso a información pública sino que hace lo mismo con todos los derechos fundamentales de los colombianos, por lo que la Procuraduría General de la Nación, la Defensoría del Pueblo y las personerías municipales o distritales, prestan asistencia eficaz a todas las personas que así lo soliciten, en protección del derecho de petición o de acceso a información pública, ya sea para su ejercicio ante un sujeto obligado de naturaleza pública o privada.

Ëena ëena tasxwaja’ isxi’dxya’ ya’ ewuumeenah meezxapa fxi’jnxi eça’ usme’ jinxa ewumeetxnah.

¿ahmee yuute’ ma’ mjwiiwahnah Yuwe jiyuwa’jas ta’sxmeete’?

¿Cuál es la responsabilidad penal ante el ocultamiento de la información solicitada?

Page 38: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

Weçxte jxuka isxidxte, suunxih meezxa’ txteemeh ta’sxnxiteh, ya’ yu’txpejenah txaa txkaahnxi pe’late je’z kheba je’zte we’wnxite’.

Weçxteya’ papey wëçxa’ txaa fxi’jnxi eç thegnastxi txaate u’kaçxa’ papeynxa’ ewuuma’th?

¿Si yo quiero hacer un reclamo a un sujeto obligado debo utilizar el derecho fundamental de acceso a información pública?

La información pública no puede ocultarse ni se puede desconocer la existencia de un documento.

Todo acto de ocultamiento, destrucción o alteración deliberada de información pública, será sancionado penalmente en los términos del artículo 292 del Código Penal.

Txaa ëena ëena fxi’jnxi eçte papeywaja’ txtee txa ya u’kaya ya’ ewuunah txïi eç pejxçxapa, fxi’jnxi eç thegnas wesx tasxte.

Txaa çaamsu fxi’jçxha ki’pnxi u’psa çxaate ya thegya ‘ya’ ewuunah meeçxah papeynxi mak yuu, txteeyu ya puy we’wya’ ya’ ewuu meenah txaa txkaahnxi pa’ka kse sa’t kse je’z je’z pkab kse pahzte, naapah, pehkaçx ya puy we’wenah, ewte jiyuya’çxha’ ya puyiinah, akya’ susya’ meeçxah pätxhikya’ ya’ ewuunah.

Las solicitudes de información pública son el mecanismo por el cual yo puedo acceder a documentos que produzca, controlen o custodien los sujetos obligados.

transparenciapasiva

33

Page 39: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

34

Usted podrá solamente acceder a documentos divulgados en las páginas de internet o que hayan sido solicitados, por lo que un reclamo o una queja no se puede entender como una solicitud de información pública en los términos de la Ley 1712 de 2014, sin embargo, usted podrá realizar un reclamo o una queja con mayor solidez o fundamentación, cuando disponga de información pública que sustente alguna situación por la cual quiera hacer un reclamo, interponer una queja o hacer una denuncia.

Yaçteyu’ Kim txa’ isxidxte’ txaa fxi’jnxi eç papeyte, txkaahnxi eç mawte we’wtepa txasna çxaa ya’ muythasunah, txijxuçxa txa’ ta’sxiiçmeetepa’, ka’tuyu’ txkaahnxi eçna khtheeguhnah, txkaahnxi isanxite, txkaahnxi pe’late, fxi’jnxi pe’late, Yuwe maahtxte, meezxa’ Yuwe ktxudenxite, txtee we’wnah vxaanxite.pa’ka jiiçx kiwe uta jxawnxite.

Weçteya’ jiyuwa’ papeynxi naa kiwete ta’sxwa mee uste’, nwewasa meezxa’ wite kiwesu we’sx puy wewnxisa, fxi’jnxi eç papeysa’ ki’h peenah penxiinah, ma’wente pa’kçxpa ki’h fxi’jçxha usunah, tekh ëen yaçte ma’wen jiyuuzxapa.

Lo primero que deberá tener en cuenta es que la entidad u organización que haya denegado su solicitud, deberá motivar su respuesta indicando el sustento legal o constitucional, que dan lugar a negar la entrega de la información solicitada, señalando claramente el artículo constitucional, el número de la ley, artículo, numeral, parágrafo o inciso, en el que se encuentra tal excepción.

Cuando la información solicitada esté relacionada con asuntos de seguridad nacional, defensa o relaciones internacionales, el solicitante podrá interponer un

¿kih ijxuya’ ewuukith fxi’jnxi eçtxi papeyte i’ isxidxte’?

¿Qué recursos puedo interponer si me han negado el acceso a los documentos que he solicitado?

Page 40: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

Weçxtey pasmeete’, txaafxi’jnxi eç thegnasa’ fxi’nxi eç tewe’sxtepa txaa thegnas walathe tasxte peena yu khikhenah, txaa fxi’jnxi eç thegnas kiwe utate we’sx kuta’,meezxa’ kiwe pe’lasu we’sx çaate matx yuu. Weçxteya’ txa fxi’jnxi eçnaa kaahmeete papeynasii kajxa’ ewuunah.

Txaa yu’txpehnas meezxa khëste mjwiinas kseba ëente txa eça’s thegya’ ewuutxnah, txaa papeynxi’s ewuuçxa’, txawteyu’, txawe’sx txa ta’sxnxis dukhya ewuumatx meezxa’ ewuumee matx naapa kajiyujutxinah.

Wite papeynxi’s ta’sxwe meete’ jiiçx kiwete jxawnxii mee teyu’, nwe’wsa wite kiwesu puuy we’wnxi, txtee pasmeete papeynasa’ nwe’wsa witya’ ewuutxinah, naasu jxuka yu’çkhewte phkhakhçxa ya’ tegna usutxnah.

Si es negado este recurso, el sujeto obligado deberá remitir el caso al Tribunal Administrativo con jurisdicción en el lugar en donde se encuentren los documentos, si se trata de sujetos obligados de orden nacional, departamental o del Distrito Capital de Bogotá, o a un juez administrativo si se trata de una autoridad municipal. Si el sujeto obligado no hace este envío el solicitante podrá hacer este envío de manera directa.

El Tribunal o los jueces administrativos decidirán dentro de los diez (10) días siguientes al recibo del expediente en única instancia, si se acepta total o parcialmente la petición formulada, es decir, que estos decidirán si se debe entregar o no la información.

Para todas las demás solicitudes que hayan sido denegadas y no estén relacionadas con asuntos de seguridad nacional, defensa o relacionales internacionales, los solicitantes podrán acudir a la acción de tutela, una vez hayan agotado el recurso de reposición contenido en el Código de Procedimiento Administrativo y de lo Contencioso Administrativo.

recurso de reposición, que deberá presentar por escrito y sustentando una vez notificado, o dentro de los tres (3) días siguientes a la notificación.

transparenciapasiva

35

Page 41: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

36

Txawteyu’, kwës we’sx phkhakhçxa thegu ji’phutxinah fxi’jnxi eç txhitxnxi meezxa paaçehnxi mak yuu, dukhya’ ewuumak meezxa’ ewuumemak na’spa txaa papeynasnah.

En este caso, corresponderá a los jueces de tutela decidir sobre el carácter reservado o clasificado de un documento y en ese sentido, ordenar o no la entrega de la información al solicitante.

Ejemplo de una solicitud de acceso a información pública

Ta’sxnxi papeynxa’ u’kanxite ëena ¿eena jiyuwa’ja’s.

Kwet jxüc çxhab, ksebaa pahz a’te je’z pkab te. Nasawe’sx

Kiwe pe’late kwet jxuç çxhab

Cartagena, 14 de diciembre de 2015. Señores

Alcaldía distrital de Cartagena

Kwe’sx fxi’jnxy eç jiyuwaja’s jipçxa’ txaa txkaahnxite kse sa’t kse je´z je’z pkabte, peenah fxihnxi eçtxa pheju’nxi peyweje’th.

En ejercicio del derecho fundamental regulado por la Ley 1712 de 2014, solicito copia de los siguientes documentos:

- mazkwee pu’jçxnxi usnah txaa pekuhnas vxuu wiitnxii naa çxhabte je’z pkab kse täç a’kafxte eçna jiyuwëje’.

-Listado de los programas de incentivos al turismo que ha tenido la ciudad durante 2015.

Page 42: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

transparenciapasiva

- tximtx yat txajxa’ puçx wa’ ustxinah naa çxhabte wite a’kafxte we’sx eçna jiyuweje’.

-Listado de los subsidios de vivienda que se tiene planeado otorgar en la ciudad el próximo año.

Puywe’wnxi yuwete: kiwe uta thegnas

Información de Contacto: Procuraduría General de la Nación

Kiwe uta thegnas ikaahnxi nasajii kih ustepa thegnas,êena êena jiiçx ku’leçxa fxi’zenxi. Naasu pa’yatxnah:

Procuraduría Delegada para la Defensa del Patrimonio Público, la Transparencia y la Integridad:

- mazkwee luuçx piyya ukaya’ piynxi yatte eçte fxi’jnxi ustxnah txi’ wite a’kafxtewe’sx.

-Documento que dé cuenta de las fechas de matrículas para los colegios públicos durante el próximo año.

Naa jiyuwaja’ eça’ naasu kajwa’ nxuunah wuwunxite 140 # 00 – 00 kwet jxüç çxhabte, ipx çaamte, [email protected]. Yuwe jiyuuwasah. Pepito Pérez

La información podrá ser enviada a la dirección carrera 140 # 00 – 00 de la ciudad de Cartagena, o al correo electrónico [email protected]. Atentamente, Pepito Pérez.

37

Page 43: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del
Page 44: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

transparenciapasiva

Page 45: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del

38

Page 46: Castellano nasa yuwe ABC transparencia pasiva Transparenci… · Maria Cristina Rangel Serpa Julián David Cruz Parra ISBN 978-958-58764-6-0. Nasa Castellano ... En un municipio del