- T E R M O M E T R O A -- T E R M O M E T R O A -

AZAROKO SINPOSIOAN, EHUn,(Eleaniztasunaren eta HizkuntzenIrakaskuntza Bateratuari buruzkoa)berrogei bat lagunek hartu zutenparte. Hainbat herrialdetatik etorri-takoak ziren: Frantzia, Suitza, Sue-dia, Aljeria, Argentina, Brasil,Kamerun eta Euskal Herriko iker-tzaileak ziren tartean, denak ere ira-kaskuntza arloan lanean ari direnak.Sinposioaren antolatze lanetanparte hartu zuen Dolz-Mestrek(Morella, Herrialde Katalanak,1957). Hizkuntzen Didaktikan etaIrakasleen Prestakuntzan katedra-duna da Genevako Unibertsitateanbaina EHUn, Hizkuntzalaritza etaEuskal Ikasketak Sailean dugu ikas-turte akademiko honetako lehenseihilekoan, HIJE (HizkuntzenJabekuntza eta Erabilerak, www.ele-bilab.com) ikertaldearekin bateralanean, Ikerbasqueren kontratu batiesker.

Eleaniztasunaz eta hizkuntzen irakas-kuntza bateratuaz jardun zenuten biegunez. Ona izango da terminoakzehaztea…

Eleaniztasuna, hizkuntzen irakaskuntza bateratua, hizkuntz transferentzia... Hezkuntzanahoz aho dabiltzan terminoak dira, sarri bakoitzak zer adierazi nahi duen ondo jakin gabe.

Kontzeptuok astintzen lagundu digu Dolz-Mestre katedradunak.

42 2010EKO URTARRILAREN 10A

Sinposioaren antolatzaileetakoak, Joaquim Dolz-Mestre eta Itziar Idiazabal.Dolz-Mestreren hausnarketa transferentziari buruz: Zer ikasten duzu euskarazipuin bat kontatzen ikasten duzunean, gaztelaniaz kontatzeko balioko dizuna?Zein dira transferitzen diren abildadeak? Ez dakigu oraindik.

Joaquim Dolz-MestreGenevako Unibertsitateko katedraduna

Miel A. ElustondoArgazkiak: Zaldi Ero

«Hizkuntzaren estatusakeragin betea du

ikaskuntzan»

nahi du, era berean, hizkuntzokirakasgaietan nola integratu eraba-ki behar dugula. Alegia, ikaste-txean lau hizkuntza irakasten badi-ra, ikasgai bakoitza zeinhizkuntzatan irakatsi pentsatu etaerabaki beharko dela. Jo dezagun,ingelesaren kasua ikastola askotan:ziklo batean, gizar te zientziakingelesez irakasten dira; bestebatzuetan, urtero irakasgai ezber-

dina irakasten da ingelesez… Ira-kaskuntza bateratuak ikastetxeandiren hizkuntza mintegien artekoartikulazioa esan nahi du, sinergiasortzea haurrek hainbat hizkuntzaikas ditzaten, haurraren –edotahelduaren– hizkuntzaren garape-nean eragin dezaten, eta nola inte-gratu hizkuntzak gai ezberdinetan.

Eta irakatsi beharreko hizkuntzahorien artean bat minor izatuadenean?Hizkuntza minorizatuan lan egitenbadugu, eztabaidatu beharko dahizkuntza hari denbora gehiagoematen diogun ala ez, zuzenak iza-teko eta hizkuntza hura modu inte-gratuan ikas dadin. Hori da, adibi-dez, euskararen kasuan murgiltzeeredura jotzeko arrazoietako bat.

Zazpi herr ialdetako ikertzai leakbildu dituzue sinposioan. Arazoakberdinak dira denetan?Bai eta ez. Ponentzietako bat ama-zighari buruzkoa zen. Magrebenoso zabalduta dago hizkuntza,Sahararaino heltzen da. Baditu,adibidez, euskararekiko paralelota-

- T E R M O M E T R O A -J o a q u i m D o l z -M e s t r e

Hitz bitan esanda, eleaniztasunazjarduteak esan nahi du hizkuntzenpresentzia aztertuko dugula, hauda, hizkuntza bat baino gehiagore-na. Hortaz, esan behar da, balite-keela elebakartasuna salbuespenizatea, betidanik. Genevan, adibi-dez, ikasleek ehun lehen hizkuntzabaino gehiago dituzte eta irakas-leak frantsesa, alemana edo ingele-sa lantzen dituenean, badaki ikas-leek heterogeneotasun handiadutela. Bada, ezer irakastekogaraian kontuan hartu behar daegoera hori, hainbat jatorritakohaurren egoera soziolinguistikoaez baita nola-halako kontua. Elea-niztasunaz, gurean, zera ulertzendugu, hizkuntzen arteko interak-zioa irakaskuntzan.

Eta “Hizkuntzen irakaskuntza bate-ratua”...Ikastetxe batean hiru hizkuntzairakasten badira, gutxienez hirurenirakaskuntza koordinatu behar da,sinergia halako bat sortu behar daeskola curriculumean, irakasle etaikasleen artean, hizkuntzen irakas-kuntza artez antolatzeko. Hainbathizkuntzen erabilera ikastetxeannola antolatu da aztergaia. Irakas-kuntzari dagokionez, hori. Ikas-kuntzari denaz bezainbatean,berriz, hainbat hizkuntzatan egitenden lanak ikasleen hizkuntza gaita-sunei laguntzen ote dien, edotazertan laguntzen dien, jakin nahidugu. Ikerketa esparru zabala da.Oraindik ez dakigu nola, bainaziurtzat jotzen dugu hizkuntzakikasteak ikasleari hizkuntza eta adi-men-gaitasun orokorrak garatzenlaguntzen diola. Zenbat eta hiz-kuntza gehiago jakin, orduan etaaukera gehiago dugu hizkuntzahobeki baliatzeko, bataren eta bes-tearen arteko kontraste eta konpa-razioak eginez, batik bat. Hizkun-tzen irakaskuntza bateratuak esan

sunak: biak ere hizkuntza minori-zatuak dira; estatu batean bainogehiagotan hitz egiten dira etahorrek espezifikotasunak dakartzahezkuntza sisteman… Amazigha-ren irakaskuntza onartuta dagoKabilian (Aljeria), baina ez herrial-deko leku guztietan, ezta Marokonere. Bestalde, alde handia dute bihizkuntzek: euskarak lege babeshandia izan du, bultzada, estanda-rizazioa. Haiek ez dute egin hori.Oso gai polemikoa da amazigha-ren kasuan: batzuek barietateakdefendatzen dituzte, besteekestandar bat garatu beharra azpi-marratzen dute, eskolan irakaste-ko. Gainera, idazketa sistema era-bakitzen ere ez dira ados jartzen,dela arabieraren alfabetoa, alfabe-to latinoa, edo alfabeto antzinakobat aukeratu, eztabaidan dira…

Sinposioan zehar eurrez erabilitakohitza, interakzioa.Hizkuntza bat ez da ikasten bula-rretik jasotzen dena bezala. Hiz-kuntza ikastekotan nahitaezkoa daharremana. Interakzioa garrantziz-koa da, eta interakzio motaren ara-bera sortzen diren harremanak erebai. Esaterako, etxean amak euska-raz eta aitak gaztelaniaz hitz egitenbadute, baina elkarri gaztelaniazhitz egiten badiote, oso litekeenada umeak ere –euskaraz jakinaga-tik ere–, gaztelania aukeratzea,gurasoak ere gaztelaniaz mintza-tzen zaizkiolako elkarri. Sinposio-an bildu ziren ikertzaileek, denekabiapuntu bera dute: interakziosozio-diskurtsiboaren paradigma.Hizkuntza bat ikastea ez da jaio-tzatiko dohain baten azaleratzea.Hizkuntza interakzio sozialenbidez ikasten da: elkarrizketan,besteekiko solasean. Hizkuntzaerabiltzen ez bada, solas askorik ezbadago, zailago da ikastea. Hiz-kuntza minorizatuaren kasuan,

432010EKO URTARRILAREN 10A

“Hizkuntza ez da ikastenbularretik jasotzen dena

bezala. Hizkuntzaikastekotan nahitaezkoa

da harremana”

Babeslea: HABE

- T E R M O M E T R O A -- T E R M O M E T R O A -inguruan ez badago interakziorik,orduan eta zailago.

Diskurtsoari garrantzia ematen dio-zue zuek.Diskurtso bidez, testu bidez gau-zatzen delako interakzio hori. Sin-posioan bildu ziren ikertzaileekgarrantzi handia ematen diote dis-kurtso motari eta testuen generoa-ri. Ez da hitz egiten ikasten esaldiisolatu bidez, elkarrizketa bidezbaizik, ipuinen eta gainerako testumota bidez baizik. Horretan batgatoz sinposioan bildu ginen guz-tiok. Denok biltzen gaituen bestealderdi bat: hizkuntzen arteko erla-zioak irakaskuntza eta ikaskuntzanaztertzen ditugu. Inork ere ez duhizkuntza bakarra kontuan hartu-rik lan egiten. Alegia, hizkuntzajakin bat azter tzen badute ere,ikasleak ondoan dituen gainerakohizkuntzak ere kontuan hartzendira. Ikertzaile askok immigrazioa-ren hizkuntzak aztertu zituzten,arazo berria Euskadin, Espainianeta Europa osoan. Gero eta ikaslegehiago ditugu ikasgelan, besteherrialde batzuetatik datozenak,familia hizkuntzak dakartzatenak.Hori ere oso kontuan hartu beha-rrekoa da.

Transferentz iaz jardun zenutenondorioei eskainitako saioan. Hiz-kuntza batean ikasten dena –izankontzeptu, izan jarrera–, beste bate-ra transferitzen da?Hizkuntzari dagokionean, transfe-rentziak esanahi bat baino gehiagodu. Agerikoena, hizkuntza batetikbestera igarotzea. Ea, inork irakur-tzen ikasten duenean, dela euska-raz, gaztelaniaz edo frantsesez…nola transferitzen du ikasi duenhori hizkuntza batetik bestera? Zertransferi liteke euskararen ikaskun-tzatik gaztelaniara? Inportantea dagaia, baina oso zaila. Autore guz-tiek ez dute-eta konpetentzia beraberdin definitzen. Badirudi hau-rrak, edo helduak, estrategia oro-kor batzuk transferitzen dituela,irakurtzen edo hitz egiten hastendenean haur batek hizkuntza bate-tik bestera transferentziak egitendituela. Hala ere, nola jakin siste-ma batean ikasten duzuna –hiz-

kuntzetarik batean–, bestera trans-feri daitekeen, edo ezin daitekeen,eta zein diren haren ondorioak?Oso kontu delikatua dugu hori.

Ez dago jakiterik, oraingoz?Hala esango nuke. Zer ikastenduzu euskaraz ipuin bat kontatzenikasten duzunean, gaztelaniaz kon-tatzeko balioko dizuna? Testuarenantolaera, baliteke. Hala ere badiragenero batzuk hizkuntza halakobati loturik daudenak oso. Hizkun-tzaren espezifikotasunari buruzkolan xehea eginkizun da oraindik.Nik, eman dezagun, gaitasun jakinbatzuk ditut gaztelaniaz, frantse-sez, katalanez… idazteko, baina,orain, euskaraz ikasten ari eta eus-

karak dituen espezifikotasunakikasi behar ditut. Transferentzia ezda automatikoa, erabatekoa. Zeindira transferitzen diren abilda-deak? Nola funtzionatzen dute?Ez dakigu oraindik, ikertzen arigara.

Ikasgai den hizkuntzaren estatusa-ren garrantzia azpimarratu zen sin-

posioan. Behin eta berriz eta asko-tan esan zenuten hori.Adibidez, egoera diglosiko hone-tan, euskararen eta gaztelaniarenerabilera sozialak berak dira, ala ezdira? Euskadin, badira 30, 40 urte,mugimendu handi bat abiarazizela. Orduantxe sortu zen etxe hauere, Euskal Herriko Unibertsitatea,Koldo Mitxelena tar teko zela.Patriarka… Erabilerari dagokio-nean, euskara B egoeran zegoen,familian erabiltzen zen, txakurre-kin hitz egiteko baliatzen zen, ikas-kuntzaren lehen aroan baino ezzen irakasten, neska-mutikoak hazieta gaztelaniaz egiten zituzten goimailako ikasketak, ez zen prentsanerabiltzen, ezta unibertsitatean ere.Horregatik diot, bada, hizkuntza-ren estatusa B zela. Erabileranobletik kanpo zegoen euskara,nahiz eta familia barruko erabileraere noble izan, jakina. Sinposioanbaieztatu dugunez, hizkuntzarenestatusak, ikaskuntzari dagokio-nean, eragin betea du. Batek hiz-kuntza ikas lezake familiarekin hitzegiteko, eta aldiz, medikuarekinhitz egiteko, gaztelaniaz jardun.Edo, bietara. Euskara, garaibatean, ez zen medikuarekin hitzegiteko erabiltzen, ez zen epaite-gietara sartzen, ez zen inoren tes-tamentuan ageri, ezta prentsanere… Hizkuntza bat espar rubatzuetan bai baina beste batzue-

“Euskara ikasi eta gero,hiztunek gaztelaniara

jotzen badute, zerbait ez dabil”

J o a q u i m D o l z -M e s t r e

44 2010EKO URTARRILAREN 10A

“Jatorri ezberdineko haurren egoera soziolinguistikoa ez da nola-halako kontua”.

tan berdin erabiltzen ez baldinbada, estatusa ez da berdina.

Euskararen estatusa aldatu da…Estatusa aldakorra da, hemen etamunduan. Europan hizkuntza ofi-zial direnek ez dute estatus berabeste kontinenteetan. Gaztelania,adibidez, borrokan ari da AEBe-tan, han hizkuntza ofizial izateko;gainera, hor dira Puerto Rico, horda Latinoamerikako emigranteandana. Gaztelaniak AEBetanduen estatusa ez da ingelesakduena. Era berean, gaztelaniak60ko hamarkadan Alemanian zuenestatusa ez da gaur egun duena:aitortza soziala ezberdina da.

Beste alde batetik, ger takaribatzuek hizkuntzen erabilera eragi-ten dute, gizarteak haiek gutxi edoasko baloratzea. Hizkuntza jakinbatekiko jarrerak, berriz, delakohizkuntzari ematen zaion inportan-tziaren araberakoak ohi dira. Eta,beste jakingarri bat, hizkuntzaminorizatuen balioa aztergai dabeti. Gaztelania ez da minoritarioaAEBetan, baina bai minorizatua…Euskarara itzuliz, haurra, eta hel-dua, euskara ikasi arren berehalajabetzen da euskaraz hitz egin gabeere bizi litekeela. Hots, euskararenestatusa –duela 30 urtetik honaegin duen aurrerakada itzela gora-behera–, ez da oraindik gaztelaniakduena. Are gutxiago Gasteizen.Hala ere, euskara erabiltzen da.Gasteizen, ari naiz. Duela 30 urteez bezala. Agur formulak eta antze-koak besterik ez bada ere! Errotu-luak elebitan daude. Euskarazentzuten da… Andre Mari Zuriaplazan bertan pailazo bat ikusitanago –neska gaztea zen–, umeakharen zerak jarraitzen eta, umehaietako batzuk gurasoei itzultzen.Sustapen lan handia egin da, etaeuskarak gora egin du. Estatusaridagokionez, gaztelaniak presentziahandiagoa du, historiak agintzenduelako.

Gasteizen jarraiki –nahiz eta kasuabera den beste leku askotan–, ez dagalera handia hainbeste diru etaenergia jarri euskara erakusten eta,aldiz, erabilera hutsaren hurrena iza-tea? Eskolan bertan, ari naiz.

Ez dut kritika izpirik egingo euska-raren alde erabil i den diruarenkontura. Zera galdetzen badidazu:“Ondo iruditzen zaizu diru askogastatzea armak egiten?”. Orduanbai, erantzungo nizuke. Baina kul-turan gastatzeaz? Kulturan gasta-tzen dena gastatzen dela ere, abe-rasgarri iruditzen zait, beti. Goseamunduan? Bai, lehenetsiko nuke,

baina ez jarri oposizioan eskolaneta eskola eta gero egiten denarenartean. Hori gizartearen arazoa da.Gizar teak proiektu bat baldinbadu, lege bat, dioena hiritar guz-tiek bi hizkuntzak ikasteko eskubi-de eta betebeharra dutela, betedezagun legea, eta euskara asteanordu bat emanez ez da ikasten. Ezeuskara, ez ingelesa, ez ezer. Gizar-teak hizkuntza bat baino gehiagoikas dadin nahi badu, bitartekoakjarri behar ditu.

Hor dago koska, beharbada.Irudi luke etsita zaudetela, hainbes-te aurreratu eta gero ere! Nik ez dutikuspegi negatibo hori, nire ikuspe-gia kritikoa da… Hizkuntzen erabi-lera orekatuagoa izan ledin nahikonuke. Uste dut euskara ez delanahitaezko, praktikan, eta horinegatiboa da euskara ikas dadin.“Zertarako ari gara ikasten?”. Ikasieta gero, hiztunek gaztelaniarajotzen badute, zerbait ez dabil. Era-bilerak finkatu beharra dago.Batzuek hizkuntza normalizazioakrit ikatzen badute ere, gizar teproiektu bat dago martxan, gizartehorretako kideek bi hizkuntzakjakin ditzaten. Proiektu duina iru-ditzen zait, eta duina iruditzen zaithirugarren eta laugarren hizkuntzaikastea ere. Ez dago arazorik. Adosnago eskola eleaniztun izan dadin.Ea ikasle guztiek hizkuntza guztiakmenderatzen dituzten, frantsesez,alemanez, ingelesez egiten dugunaez dadin izan aitzakia, euskara ikas-teko eskubide eta betebeharrasaihesteko.

Jakinaraziko diogu Isabel CelaaHezkuntza sailburuari…Ezin da hizkuntza inposatu, ados.Hizkuntzak komunikazio tresnaizan daitezen egin behar da lan,eraikitze kolektiboaren giltza, ezgizarteko kideen arteko gerra piz-teko aitzakia. n

“Irudi luke etsita zaudetela,hainbeste aurreratu eta

gero ere! Nik ez dutikuspegi negatibo hori, nire

ikuspegia kritikoa da.Euskara ez da nahitaezko,

praktikan, eta horinegatibo da euskara ikas

dadin”

- T E R M O M E T R O A -J o a q u i m D o l z -M e s t r e

“Duela ehun urte, edo duelaberrogeita hamar urte, gureaitona-amonak euskaratik gaz-telaniara igarotzen ziren herritxikitik hirira igaro eran. Asko-ren kasua da. Seme-alabei gaz-telaniaz hitz egiten hasten ziren,adibidez. Interesgarria da ikus-tea zenbat jende igarotzen denhizkuntza batetik bestera, etazergatik eta zertarako. Hizkun-tza bat baino gehiago hitz egi-ten dutenek –euskaldunek,kasurako–, hizkuntza gehiagoikasteko joera dute. Hau da, hiz-kuntza minorizatuak dauden

lekuetan hizkuntza gehiagoikasten dira. Gertakari soziolin-guistikoa da. Holandar batekhizkuntza bat baino gehiago hitzegiten du beti. Zailago da Ame-rikako estatubatuar batek, Erre-suma Batuko batek, frantziarbatek, madrildar batek… hiz-kuntza bat baino gehiago men-deratzea. Ohikoagoa da hizkun-tza minorizatuetatik datozenenartean, bereari eutsi eta beste-rena ikasteko interes handiagoadutelako. Ezin da beti horreladela esan, baina joera soziologi-koak dira”.

Hizkuntza bik hirugarrena dakarte

452010EKO URTARRILAREN 10A