� � �Azpeitiko herri aldizkaria � � �2015eko abendua � � �178. zenbakia � � � � � � � �

ARKEOLOGIA PASIOMende erdiko konstantziak bere fruituakeman dizkio Antxieta Arkeologia taldeari 24

� � �� � �

1.060bazkidegara Uztarria Komunikazio

Taldean; eskerrik asko denei.

� � � � � � � � � sarrera 03

Argitaratzailea. Uztarria

Komunikazio Taldea. Azpeitia

Egoitza. Perez Arregi plaza 1, behea,

(Azpeitia, 20730)

Telefonoa eta faxa. 943 15 03 58

Posta elektronikoa.uztarria@uztarria.com

Posta kutxa. 227, Azpeitia

Lege gordailua. SS-860/2000

Zenbakia. 178.a (2015eko abendua)

Urtea. XV.a (1999ko azaroan sortua)

Maiztasuna. Hilabetekaria

Diseinua. Eregi Komunikazio eta

Euskara Zerbitzuak

Publizitatea. 688 88 34 91 /

uztarria@uztarria.com

Bazkidetza. 943 15 03 58

Tirada. 2.500 ale hilero

Inprimategia. Leitzaran Grafikak

Azaleko argazkia. Antxieta

Webgunea.www.uztarria.eus

Uztarria herri aldizkariarenlaguntzaileak (erakunde

publikoak)

Uztarriak Bai Euskarari

iritziaInkesta. Gabonetanbidaiatzeko ohiturarikbai? 15

mamiaLina Iriarte. DonostiaOspitaleko ZaintzaAringarrien Unitatekomedikua da 04Klik! Ane JuaristiAzkue arkitektoakmaketak egiten ditu,eskuz 18Goienetxe Fundazioa.Azpeitiko Garaguneanadimen urritasunaduten pertsonekinegiten dute lan 30

jakitekoBestaldetik. AgustinJimenez ez dagogeldirik egoteko 42

� � �2015EKO ABENDUKO UZTARRIA ALDIZKARIAN ZER?� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

18

Ba al dakizu datorren urteko Txikiteo

Elegante Eguna otsailaren 7an, igandez,

izango dela? � Uztarria

30

42

Izan uztarriaren bazkideHerri aldizkariaz gain, Uztarriaren produktuakere eskuratuko dituzu. Uztarria Komunikazio Taldeak

orain arte 13 liburu, CD 1, DVD 1 eta biografiatxikiak atera ditu. Bazkideak baino ez ditu jasotzen.

� 943 15 03 58

30eurodira urtean.

Liburuxka biografikoak, oraingoz. Julian Bereziartua, Leo Etxeberria, Valentina Agirre, Santi Lazkano, Amaia Garmendia,

Enkarna Arregi, Iñaki Bergara, Bernardo Aizpitarte ‘Kabra’, Enrike Zurutuza, Maria Jesus Arregi, Patxi Azkargorta

Oharra. Uztarriak ez du bere gain hartzen

aldizkarian esandako iritzien erantzukizunik

Eusko JaurlaritzakoHezkuntza, Hizkuntza

Politika eta Kultura Sailak(Hizkuntza PolitikarakoSailburuordetzak) diruz

lagundua

mamia � � � � � � � � � gizartea04

LINA IRIARTEZainketa aringarrietako medikua

Bizi kalitateahobetzea da helburua ”Donostiako Ospitaleko Zainketa Aringarrietakomedikua da azpeitiarra. Lana “oso gustuko” duen arren,batzuetan “oso gogorra” dela dio. �� Julene Frantzesena

M edi-kuntza ikasketak egin ostean, on-kologia erradioterapikoan espe-zializatu zen Lina Iriarte. Zainketaaringarrien inguruko master batere egin zuen, eta ordutik, arlo ho-rretan ari da lanean. DonostiaOspitaleko Zainketa AringarrienUnitateko medikua da egun. Zer dira zainketa aringa-rriak? Medikuntza, batez ere, ikerketaraeta sendatzera dago bideratuta.Ez gara jabetzen herritarren biziitxaropena hazten ari dela, gizar-tea gero eta zaharragoa dela etaminbizi eta gaixotasun degenera-tiboen –alzheimerra eta zahartza-roko dementzia– kopurua handi-tzen ari dela. Gaixotasun horiek,askotan, ez dute sendagairik.

“Zainketa aringarriak deritzonamedikuntzaren barruko diziplinabat da. Helburua da gaixotasunazabaltzen edo garatzen ari zaien,tratamentu sendagarr ir ik ezduten gaixotasunak dituzten etabizi itxaropen mugatua duten pa-zienteak artatzea. Zainketa arin-garriak bere garaian, gaixo onko-logikoei zuzenduta sortu ziren;orain paziente onkologikoentzatez ezik, gaixotasun neurologikodegeneratiboa nahiz gutxiegita-sun kardiakoa, hepatikoa, birike-takoa edo giltzurrunetakoa dutenpazienteentzat ere badira. Ho-rientzat ez dago tratamendu sen-dagarririk, baina zainketa behardute. Etxeko zainketa zerbitzuaere eskaintzen duzue, ezta?

� � �DATUAK� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

� � �Jaio. 1966ko otsailaren 25a.� � �Herria. Azpeitia. � � �Bizi tokia. Azpeitia.� � �Lanbidea. ZainketaAringarrien Unitateko medikua,Donostia Ospitalean.

Zainketa aringarriak ez diramedikuntza-espezializazioEspainian. Europako 18 herrialdetan, bai.Espainian ez, eta zainketa aringa-rrietan lan egiten dugunok onko-logia medikoan, onkologia erra-dioterapikoan, barne-medikun-tzan, geriatrian edo lehen mailakoarretan gara espezialistak. Ni on-kologia erradioterapikoan espe-zializatu nintzen, eta gero zainke-ta aringarrien inguruko masterraegin nuen. Onkologia kontzep-tuak barneratuta izatea oinarriz-koa da arlo honetan lan egiteko. Artatzen dituzuen paziente-ek zer gaixotasun izaten di-tuzte?Gehienak gaixo onkologikoakdira. Bestalde, Alboko Esklerosi

Gipuzkoan zainketa aringarrien biunitate daude: Matia Fundazioa-ren Bermingam eta Donostia Os-pitalekoa. Etxeko ospitalizaziozerbitzua ere badago, ospitaleanegoteko beharrik ez duten edoetxean egon nahi duten paziente-entzat. Zerbitzu hori eskualdeguztietako ospitaleetan dago, etahoriekin elkarlanean aritzen gara.Pazientea etxean egongo da, etaeskualdeko ospitaleko medikuakjoango dira haren etxera. Unitate-an ingresatu behar badu, berriz,bi horietako batera joango da.

gizartea � � � � � � � � � mamia 05

zesua. Beraz, heriotza duina es-kaintzeak sintomen kontrol ego-kia egitea –ez soilik mina: loezina,idorreria, hesteetako arazoak...–,behar fisikoei erantzutea, egoerasoziofamiliarra baloratzea –zintzi-lik dituzten gauzak konpontzea–eta behar emozionalei erantzuteaeskatzen du, lasai hil daitezen.Horregatik, zainketa aringarrieta-ko taldeak diziplina anitzekoakdira: medikuek, erizainek, lagun-

tzaileek, gizarte langileek, psiko-logoek eta boluntarioek osatzendituzte.Hala eta guztiz, jendeaminez hiltzen da.Min fisikoarekin hiltzen da jendea,baina ez delako zainketa aringa-rrietara iritsi; medikuak ez diolakoesan edo errekurtso faltagatik.Familiek askotan diote ez dutelaeuren senideak sufritzerik nahi,baina hori ezinezkoa da. Pazien-teari sendatu ezin daitekeen gai-xotasun bat diagnostikatzen dio-tenean, sufrimendua beti ager-tzen da. Gure helburua da sufri-mendua ahalik eta gehien gutxi-tzea. Bestalde, hor dagoemozioen osagaia ere, eta horrekmin fisikoa handitzen eta indar-tzen du. Erabateko mina deitzenzaio horri.Zainketa aringarriak herio-tzarekin lotzen dira.Nahasmen handia dago. Jendeakuste du zainketa aringarriak jaso-tzen dituen gaixoa ohean dagoe-la, erdilotan, jan gabe, komunika-tzeko gaitasun barik... eta gurelana morfina jartzea dela. Gaine-ra, normalean, zainketa aringa-rriez hitz egitean, azken fasean,agonian, dauden gaixoez aritzengara. Pazientearentzat eta fami-liarentzat oso garrantzitsuak diraagonia egun horiek. Zainketaaringarriak, baina, agonia egunhoriek baino gehiago dira. Kanpokontsultak ere baditugu, eta ho-rrek esan nahi du badirela zainke-ta aringarrien zerbitzuak jasotzendituzten, baina erlatiboki bizi nor-mala egiten duten gaixoak. Lan gogorra al da?Gogorra da, baina oso polita.Jendeak esaten digu: “Zuek ohi-tuta egongo zarete lan hau egite-ra”. Eta nik esaten dut, ohituta ba-geunde, ez ginatekeela horretanarituko, bihozgabe bilakatutageundekelako. Kasu batzuk osogogorrak dira, eta nabaritzen di-tugu ondorioak. Adibidez, gazte-ak, umeak dituztenak, familia ego-era kaskarra dutenak... ere arta-tzen ditugu. Egoera sozial izuga-rriak ikusten ditugu, eta etxera

Profesional

askok porrot gisa

ditu zainketa

aringarriak”“

Zainketa

aringarrietan lan

egitea, batzuetan,

oso gogorra da”“

Amiotrofikoaren Gipuzkoako ko-ordinatzaileak gara. Gaixotasunhori duten pazienteek diziplinadesberdinen beharra izaten dute,eta guk hori guztia koordinatzendugu, ez daitezen noraezean ibili.Zaintzea eta sendatzea ez dagauza bera. Mediku izanda,zer sentitzen da gaixoa ezduzula sendatuko jakitean?Medikuntzaren filosofia eta oina-rria, finean, gaixoaren zaintzandatza. Horregatik ikasi nuen me-dikuntza. Dena den, egia da, zain-keta aringarrietan lan egitea, ba-tzuetan, oso gogorra dela. Izanere, atsegina da sendatzea; gaixodagoen pazientea “sendatu egindut”, esatea. Baina zaintzea beraere oso ederra da. Ez duzu gaixoasendatuko, baina lehen aldiz izu-garrizko minarekin dagoela ikusi,eta sendagaia egokitu, zer minmota eta zergatik duen aztertu,eta 24 ordura, beste pertsonabat dela ikustea, ikaragarria da.

Zer eskaintzen duzue unita-tean?Beste diziplina batzuekin aldera-tuta, pazientea eta haren familiaartatzen dira. Bizi kalitatea da hel-burua, eta pazienteak definitzendu. Erosotasuna eskaintzendiegu, eta sufrimendua gutxitu.Zuretzat bizi kalitatea izan daite-ke minik ez edukitzea. Beste ba-tentzat, berriz, erabakimena edu-kitzea, min pixkat ere eduki arren. Hil artean zainketak eskain-tzea al da helburua?Gaixotasun askoren prozesuan,pazientearentzat tratamendusendagarririk ez dagoen une batiristen da. Halakoetan, askotanesaten da, eta profesionalok ereesan izan dugu, “ja ez dago ezeregiterik”. Baina hori ez da horrela;izan ere, asko dago gaixoari es-kaintzeko eta egiteko. Gaixoa ha-lako uneetan abandonatuta sen-titzen da, ematen duelako inori ezzaiola axola hortik aurrerako pro-

jota joaten gara askotan. Taldeanegiten dugu lan, eta oso garran-tzitsua da, elkarri laguntzen dio-gulako. Pazienteek zainketa aringa-rriak eskainitakoan, nolaerreakzionatzen dute?Oso une gogorra izaten da. Pa-ziente batzuk ospitalean zerbaitdiagnostikatuta datoz gugana.Baina, normalean, beste unitatebatzuetan ospitaleratuta daudengaixoak dira. Adibidez, onkologo-ek esan diote kimioterapiak, jada,ez diola eragin onik egingo. Albis-te txarra jaso zuenetik heldulekuizan duen kimioterapia utzi etagure unitatera etorri behar duela.Bidea oso gogorra da, eta kontuhandiz egin beharrekoa. Gaixoa-ren sendia ere ezagutzen duzu.Azaltzen diezu guztia, eta iristendirenean duten antsietateak etakontsultatik irtetean dutenak, ezdute zerikusirik. Lasaitu egitendira. Oro har, gizarteak pentsa-tzen du: bukatu da kimioterapia,zainketa aringarriak jasoko dituzueta bi egun gelditzen zaizkizumundu honetan. Baina ez, egunez da horrela.Heriotza barneratuta al dugugizartean?Ez. Gai tabua da. Ezin da hizketal-di guztietan heriotzari buruz hitzegin, baina errealitatea da. Etagustatu edo ez, denok hilko gara,eta gustatu edo ez, gaixotasunbatzuk ez dute tratamendu sen-

ratzen ari denean, gaixo horrekmina, fatiga, nahasmena, sufri-mendu emozionala... dituenean,eta zuk eta lantaldeak ahal du-zuen guztia egin eta sintoma kon-trolatzerik izan ez duzuenean, se-dazio aringarria egin diezaiokegupazienteari. Helburua da sintomahori kontrolatzea, eta horretarakodagoen aukera bakarra da lokar-tzea. Helburua ez da bizitza luza-tzea edo moztea, eta eutanasia-ren helburua pazientearen bizi-tzarekin amaitzea da. Zainketa aringarriak ondohornitutako sektorea al da?Gure unitatea mediku batekinhasi zen martxan, eta orain hiruizanda ere, oso gutxi gara. Hasiginenetik hona, errekurtsoakgehitu dira, 14 oheko unitateadugu, baina instituzioei gehiagointeresatzen zaie teknika berriak-eta garatzea, zainketa aringarrie-tan inbertitzea baino. Hori daerrealitatea, ikusi nahi ez dugunarren. Badirudi besteei gertatzenzaizkien kontuak direla. Norberakbeharra duenean, gertu tokatzenzaigunean, jabetzen gara, bainageuri tokatzen ez bazaigu, horkonpon! Eta hori profesionaleiere gertatzen zaie; mediku askoktratamendu sendagarririk ez du-tenean, abandonatu egiten dutegaixoa. Ez zaie interesatzen. Go-gorra da, baina erreala.Jendeak ezagutzen al du egi-ten duzuen lana?

Gero eta gehiago. Dena den, ez-jakintasun handia dago. Jendeak,eta profesional askok, porrot mo-duan hartzen ditu zainketa arin-garriak, gaixoa sendatzerik ez du-telako izan. Baina urteek aurreraegin ahala, sinesgarritasuna lortudugu ospitaleetan, gizartean, etajendeak ikusi du gure lana ez delamorfina jartzea edo besarkadakematea soilik. Gertutasuna etatratua garrantzitsuak dira, bainahorretarako ez dago medikuaizan beharrik. Nolakoak dira pazienteareneta medikuaren arteko ha-rremanak?Lehen, harremanak paternalistakziren; medikuak esaten zuenaegiten zuen pazienteak. Egun,Pazientearen Autonomia Legea-rekin, ez. Lege horri esker, eta in-formazio egokia jaso ostean, au-rretiazko borondateen agiria egindezake pazienteak. Gaixoak era-bakimena baldin badu, exijitu de-zake bata edo bestea. Bainaahalmen hori galdu badu, norkhartzen ditu erabakiak? Askotanesaten dugu: “Ni halako egoera-tan banago, ez dakit zer ez egin,e!”. Eta hori idatzita utzi daitekeorain. Horrek ez du esan nahi, eu-tanasia egiteko eska daitekee-nik... baina aurretiazko boronda-teen agiriak asko lagun diezaiokemedikuari. Jakin dezakegu zernahi duen pazienteak, eta erres-petatu egingo dugu.�

dagarririk. Normalitate gehiago-rekin hitz egin behar genuke he-riotzaz, bizitzaren zati delako, etaezin zaiolako ihes egin. Uste dutlehen gaur egungo gizarteanbaino normaltasun gehiagorekinhartzen zela; umeak ez ziren etxe-tik ateratzen, aitona edo amonahiltzen ari zelako. Gaur egungogizartean denok ahalik eta den-bora gehien bizi nahi dugu, etamedikuntza eta ikerketa, senda-tzea... soilik axola zaizkigu. Herio-tzaren prozesuan hainbat fasedaude, eta horietako bat onarpe-na da. Lanean daramadan den-boran, heriotza onartzen dueninor ez dut ezagutu. Gogorra daerrealitatea onartzea; inork ezdugu nahi joan bizitza honetatik.Baina landuz gero, lasaitasunhandiagoarekin joan daiteke. Eutanasia zainketa aringa-rriekin nahasi izan da. Zainketak eta eutanasia baino,sedazioa eta eutanasia nahastenditu jendeak. Eutanasia gai zaba-la izateaz gain, errealitatearenparte da, baina ez dago onartuta.Eskaerak badaude, baina gaixo-ak kontrolatu gabeko sintomak–mina, goragalea... – dituelakoegiten dizkigute, normalean. Sin-tomak kontrolatuz gero, aldatuegiten zaie ikuspuntua. Kontuada sedazioarekin nahasten dela,eta oso gauza desberdinak dira.Pazienteak gaixotasun sendaezi-na duenean edo gaixotasuna ga-

mamia � � � � � � � � � gizartea06

iritzia � � � � � � � � �08

Sisiforen harria laster iritsikoda erortzeko unera; bizitza absurdoaren me-tafora edo bizitzeak merezi ote duen galdera-ren interpretazioa. Urtez aldatuko gara, zen-baki bat gehiago edo bat gutxiago, gauakmotzagoak izaten hasiko dira urtaro aldake-tarekin batera. Errito pagano asko, erlijioekbereganatuak eta beraien funtsa galduak,ospatuko ditugu paradoxikoki ikur erlijiosozedo komertzialez beterik. Horrela, gau onakedo Gabonak ez ditudala atsegin esan beha-rrean nago. Egin nezake makroazterketa so-ziologiko, ekonomiko, geopolitiko eta filosofi-koa Gabonen aurka. Hainbat adibide etagertaera daude egun horietako astakeriak ar-buiatzera eraman nazaketenak. Baina ondo-rioetan zentratuko naiz, mikropasarteetan.Hala nola, ospakizun folkloriko horiek beraie-kin dakartzaten une gogaikarrietan eta dese-rosoetan.

Abuztuko oporretan espainiar estatukoherriren batera joateak badu arriskurik. Kan-pinean edo hotelean, edo hondartza ondokotabernatxoan jatean, hor duzu Gabonetakoloteria dagoela dioen karteltxoa zuri begira,behatzarekin seinalatuz. Lagunen batekerosten badu, ezin duzu erosi gabe geratu.“Tokatzen bada zer?”, galderak 20 euro la-purtzen dizkizu. Hurrengo urteko oporretan,lagunak Peñiskolara etorri beharrean, Can-cunera joango direla irudikatzen duzu eta horhasten zara Gabonak madarikatzen. Ondo-rioz, askoz hobe Hendaiara joatea oporretan.

Inoiz ez dut ulertu zergaitik botatzen direnpetardoak. Akaso, badu ulergaitz egiten zai-dan graziaren bat. Zarata itzelez jendearisustoak ematea, segundora iristen ez denune batean ordaindu duzuna desagertzea.

Beti izan dut espazio intimo nahikoa zaba-la. Musuak eman edo jasotzerakoan neurenagitasunak izan ohi ditut. Urte berriarekin bimusu emateko erritual horrek zeharo desero-so sentiarazten nau. Urtea hitzik egin gabepasatu ondoren, jendea alkoholaren eta alai-

‘Gau onak’

� � �Horrela, gau-onak edoGabonak ez ditudala ezditudala atsegin esanbeharrean nago

� � � � � � � � � � � � � � � �egoitz arruti� � �

tasun mugagabe baten eraginez, berriketaldihutsaletan hasten zaizu. Gabonetako lagu-nak, urtean behin soilik begiratzen dizutenak:bi musu, urte berri on eta hurrengo urteraarte.

Antzezle txarraren sindromeaAntzezle txarraren sindromea areagotzenzait. Opari paper koloretsuak egongela han-dian eta denak urduri. Papera kentzen hasi,eta sorpresa aurpegia atera beharrean, irri-barre ahul bat eta “ze ongi” xume nahiz be-hartu bat ahoskatzea lortzen badut, ez dagutxi. Horregatik, eta krisiarekin batera, opa-ririk ez egiteko erabaki zuzena hartu genuenetxean, pisu handi bat kendu genuen gaine-tik. Akabo buruari bueltak eman beharra,opari erabilgarri, bakar, txundigarri eta alter-natiboak egiteko.

Bizikidetza, ze ederra, i lusioz betea,Gabon ezberdinak, elkarren epeltasuneanaurreneko aldiz... Lanetik itzuli eta sorpresa,argiztatutako elurretako panpin bat sarreran,Aita Noel bat leihotik zintzilik, plastikozkopinu bat kaskaratxo eta guzti, botoi bati emaneta abesten duen Olentzeroa eta hainbestegorrotatzen ditudan urre koloreko zintak ar-gazkiak estaliz.�

iritzia � � � � � � � � �10

A benduaren 3a dabukaeraren hasiera. Urte amaiera, eta hilarenlehena. Egun berezia Euskal Herrian; baitaAzpeitian ere. Euskararen Nazioartekoeguna, Nafarroako eguna, Xabierko Frantzis-koren data ere bada. Gure zilborraz at, Urrita-sunen bat duten pertsonen nazioartekoeguna da, baita 3D ikus-entzunezkoeneguna ere. Urrunago begiratuz gero, Txilekolagun batek esan ohi dit beraiek ere hamaikafesta dituztela egun horretan, esaterako,zenbait ofizio omentzen dituzte: medikuaketa idazkariak, adibidez.

Nazioarteko egunen mamia eta beharra,betiko eztabaida. Azpeitian ere, hamaika eki-taldi antolatu berri dira Euskararen egunera-ko, baina ez dakigu ekarpenen bat egitenduten. Hutsuneak eta kontraesanak ditugu,halakoa da bizitza, baina Euskararen egune-an denok gara euskaldun eta euskaltzale.

Nazioarteko egunen aldeko aldarria egin-go dut, Euskararen egunekoa, batik bat. Ezditut sutsuki defendatuko, baina herritarrakboteretzeko baliabide dira. Kontzientziatzekotresnak, eta belaunaldi berriak ilusioz bete-tzekoak. Herriko eskoletan, kantaldiak, kirol-jokoak eta abar egin dituzte, euskararen ize-nean. Itxaropentsua izan nahi dut, eta pen-tsatu nahi dut norbaiti hor barruan, zerbaitpiztu zaiola: kezka bat, grina bat, ilusio izpibat. Bai, horretarako dira egun ponpoxoak.

Babestuta ikusten dugu euskara, bainaherri honek ere gabeziak ditu. Datuek dioteinguru euskaldunetan, Azpeitia barne, hiz-kuntzaren erabilera beherantz doala. Horrekurtean egun bateko jaia baino lanketa sako-nagoa behar du. Baina konplexurik gabe,gure jaiak aprobetxa ditzagun euskara haus-potzeko.

Urtean egun bat365 egun ditu urteak, baina herri honetanbehin baino gehiagotan elkarbanatu duguEuskararen eguna beste gertakariekin. Aur-

Abenduaren 3a

� � �Abenduaren 3a, beraz,egun seinalatua, maitatuaeta gorrotatua; zoriontsuaeta tristea

� � � � � � � � � � � � � � � �eneritz albizu lizaso� � �

ten, hain zuzen, abenduaren 2an bukatu zenJosu Urbieta Pow herritarraren eta bestebost euskal herritarren aurkako epaiketa.Euskararen egunaren bezperan, gauean,jakin genuen Pow-ri 16 urteko kartzela zigo-rra ezarri diotela, eta herriak erantzun eginzuen, zilegi eta tokatzen den bezala: Euska-raren egunean. Duela zazpi urte, berriz, Ina-xio Uria enpresaria hil zuten Loiolan. Aben-duaren 3an hil zuen ETAk, Euskararen egu-nean; eta, jakina, inork ez zuen eguna ospatuedo goxatu nahi, gertatu behar ez lukeen zer-bait bizi izan genuelako egun horretan.

Abenduaren 3a, beraz, egun seinalatua,maitatua eta gorrotatua; zoriontsua eta tris-tea. Egutegian zeinu eta marka, denontzat.Jartzen dizkiguten oztopo eta trabekin, etageuk ipintzen ditugunekin. Ezarritako databatzuei ezin diegu aurre egin, goitik datoz,eta erantzutea tokatzen zaigu: bai edo bai.Beste kasu batzuei begira, zalantzak ditut,eta ez dakit euskalduntasunaren kontzeptuauste nuena baino zabalagoa, lausoagoa, ezote den; edo neu galdu naizen. Norbaitekulertuko dit. Agian.

Ahal dugunean ospatu egingo dugu.�

� � �ESANA DAGO� � � � � � � � � �

� � �“Aberastasunadutenak joanezgero, zerorenedozein portzentajezero da”

� � �“Ezin da gastatubesterik gabe; ez da ona: gastukontzeptutikinbertsiokontzeptura pasatu behar dugugizarte politikan” JABIER LARRAÑAGAOgasun diputatua

� � �“Sakibaloiaz gain,azpeitiarrekemakumeensaskibaloia erejarraitzen dute, eta hori benetan da ederra niretzat”ROSELIS SILVAmedalla

Javier Larrañaga. (Twitter)

iritzia � � � � � � � � �12

� � �HIZKUNTZ ESKUBIDEAK� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

GORA. Pariseko zirkoaren eskuorriak, euskaraz.Pariseko zirkoa izan zen azaroan herrian. Eskuorriak euskaratu egin zituztengutxienez, nahiz eta megafonotik gazteleraz iragarri zituzten emanaldiak. � Uztarria

BEHERA. Euskararen arrastorik ez.Banaketa enpresa honetako oharra gazteleraz, katalanez eta galegoz idatzita jasozuen herritar batek. Euskaraz idazteko asmorik ez al dute? � Uztarria�

��

� � � � � � � � � iritzia 13

� � �IKUSTEKOA!� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

�PIKONDOAREN GERIZAN.Naturarekin harremanetan, zuhaitz adarretan etxe ikusgarriak eraikitzen ditu Pete Nelsonestatubatuarrak, Discovery Max telebista kateko ‘Nire etxea zuhaitz batean’ saioan. Pinu,haritz, pago, makal, gaztaina... arbolen adaburuetan diseinatu ditu etxeak Nelsonek. Azpeitiarbatek piku arbolaren babesean eraiki du etxetxoa. � Herritar bat. � Ainitze Agirrezabala.�

M atxinbentako markesabezain zuzenik ez da. Zuzen dabi-lenean, noski. Urteko azken aleaprestatzen hasi gara. Beraz, ba-dakizue: Firmes!!! Ordenagailuaurrean jarri eta eman teklei.Barre egiteko gero eta arrazoi gu-txiago bada ere, behin bakarrikbiziko dugun bizitza hau umorezhartu beharra dago; arazoei betiitxaropenaren eta ironiaren lehio-tik begiratzea gustatzen zait. Eznaiz ni gizon alai eta katxondoa-ren itxura duena, baina unerikgaiztoenean ere umorea dut ma-kulu.

Azkenak ematen ari den 2015.urteak lagun asko eraman dizki-gu, burukomin ugari ematearekinbatera. Gaizki sentitu gara, negaregin dugu, malkoak isuri etabarkamena eskatuz, arima leunduere bai. Une on eta alaiak ere izandira. Barre eta irri egin dugu, algara ere bai. Zorionak ere jo dugure bihotzaren atea. Agian, osomomentu laburrak izan dira;agian, nahi adina ez. Baina bada-kizu, ona urria da eta txarra uga-r ia. Edo hori kontatu digute,behintzat. Eta hala badiote, ho-rrela izango da.

Umoreak, edo bere lehengu-sua den ironiak, eguneroko mise-rabletasuna arintzen laguntzendit. Ulertzeko zaila bada ere, pe-katua dohain bihurtzen dizu.Behin bizi behar eta, pekatari izanarren, ez gara egun osoan geureburua latigoarekin astintzen aritu-ko. Azken finean, egiten dugunaegiten dugula, zeru aspergarriabaino infernu alaia hobe. Amez-ketatik bota eta Uztarriak uztarriberean lotu gaituenak ere horipentsatuko zuen, Larrunarri utzieta Izarraitz aukeratu zuenean.Ona beti urria.�

Ironia

� � � � � � � � � � � � � � �txetxu urbieta� � �

iritzia � � � � � � � � �14

GOGOETA. Metak behar ditugu. Bizitza horretan pasatzen dugu, geure buruarihelburuak ezarriz eta horiek lortzeko sufritzen. Apenas dago gozatzeko astia. Metabatera iritsi orduko, hurrengoarekin ari gara pentsatzen; zailagoa ahal bada. Zenbateta gehiago sufritu bidean, orduan eta errealizatuagoak sentitzen gara. Neuri nahi-ko irrazionala iruditzen zait, lagun batek aldiz, erabat razionala dela dio. Ez dakit.

Behobia

� � � � � � � � � � � � � � � �julen eizmendi� � �

� � �AZAROKO ARGAZKIEN OINAK. HIL HONETAN...� � � � � � � � � � � � � � �

ZORIONAK. 2015eko Euskal Kazetariak Saria emandiote. Internet eta sare sozialen gizartean, informazioarenkalitatearen gainetik, kantitatea eta berehalakotasunaezarri diren honetan, poz ematen dit kalitatezko kazetari-tza saritua dela ikusteak.

Mikel Aiestaran

KLANDESTINITATEAN. Duela 50 urte ireki zituen lehen aldizKarmelo Etxegarai ikastolak bere ateak, egoera alegal batean. Garailatz hartan, herritarren borondate eta kemenari esker, Azpeitianeuskarazko irakaskuntza ezartzea lortu zen; ez da makala! Harrezkero,

Azpeitiko Ikastola Publikoaeuskararen normalizazioan urrats handiak eman dira, baina bideakluzea eta sasitsua izaten jarraitzen du, eta ez dago erlaxatzerik. Segi de-zatela, beraz, orain arte bezala, hasierako kemen eta ilusio berarekin la-nean.�

Galdetzen hasita, zein alderdi politiko

izango da bozkatuena Azpeitian,

Espainiako hauteskundeetan? � Uztarria

Gabonetan

bidaiatzeko

ohiturarik bai?� Ainitze Agirrezabala

INTZA ETXEBERRIA29 urte

“Urteren bateanedo besteeskiatzen izangara Gabon

inguruan, baina aurten lehenaldiz urtea agurtu eta berria hasietxetik kanpo egingo dugu,Marokon, familiarekin”.

JOSEBA ALBIZU37 urte

“Gabonetankanpora joangonaiz lehen aldiz.Egun batzuk jai

ditut eta Benidormera joangonaiz semearekin, aitarekin etaarrebarekin. Hilaren 23an joaneta erregetarako bueltatukogara. Hemengo hotza eta euririk ez da izango han etabizikleta eramango dutentrenatzeko”.

MAITANE URKIZU27 urte

“Gabon bueltahorretan inoiz ez gara kanporajoan izan eta

asmorik ere ez dut. Familia giroan bilduko gara mahaiaren bueltan,Aizarnan, Olaberrian etaMatxinbentan”.�

���INKESTA� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

� � � � � � � � � iritzia 15

Olentzeroren etorrerak zirrara eragin dit beti. Txikitan Gabonetako pertsonaiaren ipuinak kon-

tatzen zizkiguten ikastolan. Agure tripontziak ezzuen Behobia prestatzen ibili beharrik gau bakarre-an Euskal Herriko txoko guztietara iristeko. Hatz batirristatuz sutegia pizten genuen umeoi, Olentzeroikazkina zela esaten ziguten. Txondorra, egurra,basoa... urrun genituen kapitaleko kale-umeoi. Arro-tza zitzaigun irudia, baina barne-barneraino iritsi zi-tzaigun errituala.

Ez naiz oparien ingurukoaz ari. Olentzeroren se-gizioaz baizik. Ume, gazte nahiz heldu trajea jantzieta kalera irtetzen ginenekoaz, saskia eramanikeuskarazko gabon kantak abestu eta zortzikoa dan-tzatzen genuenekoaz. Gauaren iluntasunean zuziensugarrek egiten ziguten argi eta joareen erritmoanpausoka egiten genuen bidea hiriko kaleetatik.

Agian, horregatik, ezustekoa izan zen, Azpeitian,abenduaren 24ko arratsean bizitakoa.

Horra, horra...� � � � � � � � � � � � � � � �amaia sanvicente� � �

Abarkak jantzi eta kalera irtenda okerreko egunaote zen pentsatu nuen aurrena. Inor gutxi ikusi bai-nuen txapela edota zapia soinean zeramatzala.

Kantura irten ote nintzen galdetu zidan lagunbatek gero, neuk aurreko mantala neramalako harri-tuta. Eta zalantzatan, aurrera egin nuen makal, erdikaletik nihoala, kalean gora, gurdi bat ikusi nuenarte. Hara! Korrika abiatu eta barruan Jesus haurraeta Amabirgina ikusi nituen parez pare.

Plazara iritsitakoan, orduan bai, hantxe ziren nikespero nituen biak. Beste biak. Eta, ia, soilik, biak.Baserri atari ederrean, plazaren handitasunean,txiki, Olentzero eta Mari Domingi. Dotore eta argi.Eurak inguratuz, banan-banako ilara bat: ama-ala-bak, aita-alabak, ama-semeak, amama-bilobak (etaattitteren bat) zain. Ikuskizunari so. Geldo. Gaztai-nak jaso eta adio.

Hator, hator... kantatzeko elkartuko garen azkenaizango delakoan... Gabon!�

Gerra egiteko modu asko daude. FrantziakoGobernuak, Pariseko atentatuen ondoren, erabakidu herritar batzuei herritartasuna kentzea, hau da,gizartean eskubide oro bermatzen duenari uko egi-tea. Europan argi da herriek ez dutela herritartasunaematen, estatuek baizik. Nagusiki, bi eratan: odolez–Alemaniako eredua, senideek soilik emandakoa–edo errotzez –adibidez, Espainian, 10 urte lurralde-an bizi ondoren eska daiteke–.

Urrira arte gure eskualdeko etorkinak AzpeitikoErregistro Zibilera itxaropenez zetozen eskaera egi-tera eta elkarrizketa baten bidez erakustera bertara-tuak zirela. Gero, Madrilen erabakitzen zen ‘klub’esklusibo horretan sartzea merezi zuten ala ez.

Duela hilabete gutxi hedabideetan azaldu zenErregistro Zibilak zerbitzu publiko eta doakoa izatenjarraituko duela. Baina legea aldatu da, eta jadanikerregistroa ez da doakoa denontzat. Etorkinek na-zionalitatea nahi izanez gero, ordaindu egin behar

Herritartasuna� � � � � � � � � � � � � � � �miren alcedo� � �

dute; horrela zigortzen da kolektibo ahulena eta be-hartsuena. Paperak aurkeztean, 100 euro. Gero,azterketak: bata kultura orokorrari buruz eta bestea,Cervantes Institutuak antolatuta, gaztelaniaren eza-gutza probatzekoa (beste estatuko hizkuntzak ezdaudelako onartuta). Guztira, 300 euro pagatukoomen dute espainolak izateko. Ministerioak ez duinformazio zehatzik eman eta erregistroko langileekez dakite nolakoa izango den prozedura. Dakitenbakarra da 2014an sartutako espedienteak geldirikdaudela Madrilen.

Bitartean, miseriak eta gerlak bultzatutako jen-dea Europako mugetan pilatzen ari da. Eta Europagerrazalea, eskubide eta askatasun zapaltzailea,beldurrez.

Estatuek herritartasuna altxor misteriotsu eta es-kasa izango balitz bezala gordetzen dute. Eskubi-deak partekatzeak bakea bermatzen du. Horretazjabetzen gara?�

iritzia � � � � � � � � �16

� � �HAU HOLAXEENK� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

� � � � � � � � � � � � � � � �enok sudupe� � �

A urrekoan, sarritan bezala, entrena-mendu bati begira egon nintzen. Lagun onbat dute maisutzat kirolari gazteek; esperien-tzia askokoa eta kirolari aparta izana.

Harritu egin nintzen umeek hari eskainita-ko arretarekin. Borobilean bildu zituen etaarau edo betebehar batzuk finkatu zizkien,modu arinean.

Denak botatzea luzeegia denez, batzuk ai-patuko dizkizuet. Puntualitatea izan zen ho-rietako bat: logikoa, entrenatzeko edo parti-da jokatzeko, denak batera, leku eta ordu be-rean biltzea ezinbestekoa delako. Lankidetza

Baloreak� � � � � � � � � � � � � � � �haritz saez� � �

edo elkarri laguntzea izan zen bestea: talde-an ondo lan egiten dakienak bakarrik egitekoere ez duelako arazorik izango. Errespetuariere egin zion aipamena: bai norbere kideeki-ko eta aurkari dituztenekiko. Batez ere, gal-tzen ari direnean, mantendu beharreko grinaere aipatu zuen entrenatzaileak: ondo pasa-tzeak eta ondo pasatuz ikasteak duen ga-rrantzia aipatu zituen.

Gustura joan nintzen etxera. Umeok etorki-zuneko heldu ondo ikasiak izango direlakoan.

Zapatu goizean, beste lagun baten alabakpartida zuenez, ikustera joan nintzen.

Ilusioz elkartu ziren, partida ederra jokatze-ko. Umeek adierazi zuten kide bat falta zutela,eta beroketekin jarraitu zuten.

Falta zen kidea partida hastear zela iritsizen. Aita zuen ondoan, oihuka. Berotzeko as-tirik izan ez zuenez, ez zen hasieratik atera,eta aitak ahora etorritako guztiak esan zizkionentrenatzaileari. Zelaira ateratzean, epaileakentzun behar izan zituen frustrazioak. Eta par-tida amaitzean alabak, partidua galtzeagatik.

Paradoxa: zertarako saiatu umeei hainbatbalore txertatzen, helduon jarrera bestelakoadenean.�

���� � � � � � iritzia 17

H ilabete honetan gomen-datuko dudan diskoa lagun minbatena da. Bera Iker Lauroba daeta ‘Zeru tolesgarria’ izena dara-man bere lehen diskoarekin es-treinatu berri da bakarlari modu-ra.

Diskoaren grabaketa 2013. urtean hasi zen Fredi PelaezenPottoko estudioetan eta ia hiruurteren ondoren argia ikusi du.Ikerrek berak konposatu dituabesti guztiak, baina bide hone-tan ez da bakarrik egon. Berakegindako melodiei HarkaitzCanok jarri dizkio hitzak, era ho-netara 13 abestiz osatutako obrasortuz. Beraiez gain, 20 musikari-tik gora ere izan dira diskoarengrabaketan, horien artean: Juan-ma Urriza (bateria), Tana Santana(baxua), Beñat Barandiaran (gita-rra) eta Fredi Pelaez (Hammondeta pianoa). Eta ezin ahaztu aho-tsetan izan dituen hiru kolabora-tzaileak: Leire Berasaluze, FaribaSheikhan eta Sara Azurza. Kolaborazioekin amaitzeko, disei-nuan ere artista handi batzuen la-guntza izan du: Laura Lizumakdiskoaren diseinua egin du etaPriscila Arandigak abesti bakoi-

Iker Lauroba, ‘Zeru tolesgarria’

tza ilustratu du. Ilustrazio horiekdiskoarekin batera datoz postalmodura.

Hori guztia esanda, imaginatu-ko duzue zer motatako diskoaz arinaizen. Mimo handiz eta detaileguztiak erreparatuz egindakomaila handiko musikari eta artis-ten arteko lan intimo batez arinaiz. Diskoa ezin izango nuke es-tilo bakar batean oinarritu, abestibakoitza independienteki landuaizan baita bakoitzari behar zuenukitua emanez.

Abesti denak gustuko izanarren, gogokoen ditudanenartean ‘Azken trago bat’ dago.Abesti horretan, Ikerrekin batera,Sara Azurzak abesten du. Haize-ak gailentzen diren orkestratuta-ko kanta horretan soul doinuaklandu dira. Nire ustez diskokoabestirik bereziena da. Ikerreklehenengo aldiz abestia erakutsizidanean eta entzun nuenean ha-rrituta utzi ninduen. Las Vegase-ko ikuskizun bateko abestia ziru-dien. ‘Azken trago bat’, izenbu-ruak dioen bezala, etxera joan au-rretik berarekin azkenengoa har-tzeko proposamenaz mintzatzenda.

‘Igande betirako’ abestia erenire top zerrendan sartuko nuke.Entzuteko abesti erraza da etaalaitasuna transmititzen duena.Gitarra eta hammond instrumen-tuak daude nagusi arazorik gabe-ko igande amaiezin batez hitz egi-ten duen abestian. Abestian,Leire Berasaluzeren ahotsa topa-tuko dugu abestia are eta gehia-go goxatuz.

Amaitzeko, niretzat abesti sa-konena dena aipatu nahi dut,‘Tristezia Estereo’. Une txarrakigarotzen ari den pertsona batizuzendutakoa, bizitzak aurrera ja-rraitzen dueneko mezua emanez.Emakume doinuak Fariba Sheik-hanen eskutik datoz. Abesti ha-sieran pianoa gailendu arren, on-doren, gitarra eta baxuak indarrahartu eta gogortzen dute abestiamaila gorena gitarraren soloare-kin harrapatuz.

Disko hau lortu nahi izanezgero, ez bi latu dendetan, ezduzue bertan topatuko eta. Lor-tzeko era bakarrak, kontzerturenbatera joatea edota ikerlauro-ba@gmail.com helbide elektroni-kora idaztea dira, ondoren beraketxera bidaliko lizueke.�

���KRITIKA� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

‘Zeru tolesgarria’ diskoa

Grabaketa. Fredi PelaezenPottoko estudioak.Produkzioa. Iker Lauroba etaFredi Pelaez.Hitzak. Laura Lizuma.Marrazkiak. Priscila Arandiga.Diseinua. Laura Lizuma.

� � � � � � � � � � � � � � � �ane bastida� � �

Iñurri lanaAne Juaristi Azkue akitektuak txikitatik du gustukomaketak egitea. 12 urterekin egin zuen aurrenekoa;hainbat egin ditu ordutik. �Julene Frantzesena �Ane Juaristi

mamia � � � � � � � � � klik!18

�GALDIANOKULTURGUNEA.Karrera Amaierako Proiektugisa, Zestoarako kulturguneberri baten proposamenaegin zuen Juaristik. 1/1000eskalan egindakoa damaketa proiektuarenmaketa. Motadesberdinetako kartoiekinegindako lana da, eta ehunbat ordu behar izan zituengaratzeko. ZestoakoGaldiano lurretan kokatuzuen kulturgunea, eta atzeanZestoa ikus daiteke.

MIRAMONERAKO PROPOSAMENA.Arkitektura estudio batek Miramongo parke teknologikorako aurkeztutako proiektu batenmaketa da. Estudiotik deitu zioten azpeitiarrari maketa egiteko. Kartoia erabili zuen sestrakurbak egiteko eta metakrilatoa eraikinarentzat. Miramongo bi torreak ere agertzen dira1/1000 eskalan egindako maketan; beheko irudian ere bai.

klik! � � � � � � � � � mamia 19

�

EGONGELARAKO BUTAKA.Etxean besaulki bat behar zuela eta, berak egitea erabaki zuen. Paketatzekoerabiltzen den kartoiarekin egindakoa da,eta etxeko egongelan dauka jarrita. Izan ere, pertsonak esertzeko moduko tamainadauka eserlekuak. Butakaren anaia bikia Azkoitiko arkitektura estudio batekoerakusleihoan dago ikusgai.

�

�FRANTZIAKO JAUREGIA.Arkitektura ikasle batek, bere irakaslearenbitartez, Gradu Amaierako Proiekturakomaketa egiteko eskatu zion azpeitiarrari.Frantziako jauregi baten teilatuaren zurezkoegituraren maketa da argazkikoa. Milimetrobateko kartoi zuriz dago eginda, eta habelodiagoak lortzeko kartoi zatiak itsatsi zituen.Maketaren eskala 1/75 da.

mamia � � � � � � � � � klik!20

� MODELO ZINEMA.Arkitektura ikasle baten Karrera AmaierakoProiektuaren maketaren irudiak dira. ZarauzkoModelo zinema birgaitzeko proposamena da, 1/100eskalan egina. Bilboko Arkitektura Kolegioan jarrikodute ikusgai, erakusketa baten baitan.

klik! � � � � � � � � � mamia 21

OÑATIKO BASERRIA.Baserria berritu zuen Oñatiko familia batek eta maketa egiteko eskatu zioten Juaristiri. Maketa errealaegiten zuen aurreneko aldia zen. Kartoia, gutunazalak, algak, inprimatutako papera, egur xaflak,erratzaren ileak... Baserriaren detaile guztiak hartu zituen kontuan, 1/200 eskalako maketa egiterakoan.Webgune bat ere badu Juaristik: www.maketak.com.�

�

�

“

Zer helbururekin egin duzuedendaren erreforma?Dendan ditugun bi arloak, elek-trogailuak eta sukaldeak, indartuditugu erreformarekin. Elkarren-gandik bereizi nahi izan ditugueta, horretarako, Larramendi Su-kalde Gunea sortu dugu. Arlo ba-koitzak bere erritmoa dauka etahori errespetatu egin behar dugu.Sukaldeen erosketak, esaterako,motelak izaten dira, epe luzerakoizanik, ondo pentsatuta eginbehar baitira. Aldiz, elektrogai-luak abiadura azkarrarekin etaInternetarekin lotuta daude, etabizitza laburragoa dutenez, eros-keta ere azkarragoa da. Hori garbiizanda, alor bakoitzean berrikun-tza zehatzak egin ditugu.

Zer berrikuntza egin dituzue?Elektronika arloan, Herebeheree-tatik datorren Smart Retail siste-ma arrakastatsua txertatu dugu.Hau da, ukipen-pantaila erral-doiak ezarri ditugu dendan. Pan-taila horietan gure biltegi nagu-sian dauden 10.000 erreferentzi abaino gehiago azaltzen dira, ho-rien informazioarekin eta HD ar-gazkiekin. Horri esker, bezeroakaukera dauka dugun materialguztia ikusteko eta, zerbait nahiizanez gero, hurrengo egunerakoetxean izateko. Gainera, pantaila

horiek dendan ditugunez, gureaholkuak ere jaso ditzakete eros-leek. Beraz, Internet bidezkoerosketaren eta erosketa tradizio-nalaren arteko nahasketa ahalbi-detzen du sistema horrek. Gaine-ran, etxetresna elektrikoetanMiele marka indartu dugu. Kali-tate ona eta bizi-iraupen luzeaziurtatzen dituen fabrikatzaileada Alemaniakoa. Sukaldeetan,berriz, bezeroarentzat erosoa dentokia egin nahi izan dugu eta‘showroom’-a edo erakustokiaipini dugu dendan.

Zerk bereizten du Milar Larra-mendi? Dauzkagun erosketa moduak az-pimarratuko nituzke. Alde bate-tik, aukera ematen dugu almazenhandietan bezala, oinarrizko pre-zioa ordaindu eta produktuaketxera eramateko. Horrela, pre-zioa merkeagoa eta Internetekoeskaintzekin alderagarria da. Bes-talde, plus txikia ordainduta, ga-rraioa, instalazioa eta zaharragarbigunera eramateko aukeraeskaintzen diogu erosleari. Ho-rrela, egun batetik bestera, erosi-tako produktua almazenetik eka-rri eta etxean jarrita izango du be-zeroak. Almazen handietan ezbezala, guk gertuko baloreak es-kaintzen dizkiogu bezeroari.

Smart Retailsistema arrakastatsuatxertatu dugu”

publierreportajea � � � � � � � � � klik!22

Azken 26 urteak lokal berean igaro ostean, MilarLarramendi dendan erreforma egiteko garaiadela erabaki du haren jabeak, Josu Larramendik.

Sator lanaAntxieta Arkeologia Taldearen mende erdiko ibilia,lana, aurkikuntzak, pozak, neke aldiak eta aurrerakoasmoak jaso ditu Uztarriak. �� Ainitze Agirrezabala

J ubilatuak, ingeniariak, geologiaikaslea, margolaria... Antxieta Arkeologia Tal-deko kideek ogibide desberdinak dituzte,baina pasioa bera, arkeologia. Bila aritzearenpasioa, eta tarteka aztarnaren bat aurkitzea-ren poza. Arkeologian afizionatuak badiraere, katedradunek adina dakitela esan daite-ke. Izan ere, abentura bezala hasitako denbo-rapasa hura denboraren joanean eta espe-rientziaren poderioz maila gorenera iritsi da,taldeak aurkikuntza garrantzitsu ugari eginbaitu. Guztiak liluratuta utzi zituen Ekaingokoba, Irikaitzko apaingarriak, Danbolinzulokomargoak eta Ezkuztako agaxkak, besteakbeste.

Momentu honetan, dozena bat lagunekosatzen dute taldea. Gazteenak, Ion Uran-gak, 23 urte ditu eta duela urtebete eskasbatu zen taldera, baina Antxietan badira 40urtetik gora daramatzatenak ere. Guztien ar-tean beteranoena Rafael Rezabal (Azpeitia,1930) da, 85 urte soinean, taldea sortzen la-gundu zuena. Astean bi hitzordu izaten dituz-te: jaiero, goizeko zortzietan, Astotegian bil-tzen dira, aztarna bila joateko asmoz. Asteanzehar, berriz, lana egiteaz gain, asteburuanaurkitu dituzten aztarnak sailkatzen eta garbi-tzen pasatzen dute denbora librea, aurkikun-tzak non izan diren planoetan kokatuz etaAranzadi Zientzia Elkartera entregatukoduten dokumentazioa prestatuz. Astearteiluntzero, garai bateko Telefonicaren eraiki-

Antxieta Arkeologia Taldeko kide batzuk. Ezkerretik eskubira: Xabier Azkoitia, Jose Inazio Arrieta, Jabier La

Maiz eta Jabier Maiz, Erlaitz aztarnategiaren aurrean, Sastarrain bailaran, urte hasieran.� � �Antxieta Arkeologia T

mamia � � � � � � � � � kultura24

azkano, Iñigo Olarte, Iñigo Arizaga, Andrex

Taldea

nean duten lokalean izaten dute hitzorduaeta hara agertu da Uztarria, Antxieta Arkeolo-gia Taldearen mende erdiko lana eta ibiliaezagutzeko asmoz. Kanpoan ez ezik, barruanere hotz dago, eta mahaiaren bueltan bildudiren bost gizonezkoak txaketak soinean di-tuztela daude, kentzeko intentziorik gabe.Iñigo Olarte (Azpeitia, 1959), Jose InazioArrieta (Azpeitia, 1963), Jabier Lazkano (Az-peitia, 1948), Jabier Maiz (Azpeitia, 1959)eta Ion Uranga (Azpeitia, 1992).

Haitzuloetatik aire libreraZenbakiekin jolastuz, eta opor egunen batedo huts egiteren bat eginagatik, 50 urtek di-tuzten igandeak kontutan hartuz gero, 2.500irteera zenbatu daitezke. Irteera guztietan,noski, ez da suertatzen aurkikuntza arkeolo-gikoak egitea, eta Rezabalen esanetan, “ma-kina bat aldiz ernegatuta bueltatu” dira etxe-ra, “baliozko ezer aurkitu ez” dutelako. An-txietako kide Arrietaren esanetan, “behinbaino gehiagotan entzun behar izan dugusuertea dugula aurkikuntzak egiterako ga-

� � �AURKIKUNTZA NAGUSIAK� � � �

Ekain1969-07-01.Andoni Albizuri ‘Katxo’-k eta Rafael Rezabalekaurkitu zuten, Debako Sastarrain erreka auzoan. GoiPaleolitiko garaiko haitzuloko labar artea bilatuzuten.

Ezkuzta1979/2012/2014.Goi Paleolitiko garaiko higigarri artea aurkitu zuenAntxieta Arkeologi Taldeak, herrian bertan,Ezkuztako haitzuloan.

Irikaitz1996-01-15.Behe Paleolitiko garaiko aire libreko aztarnategiaaurkitu zuen Zestoan, Antxieta Arkeologi Taldeak.

Danbolinzulo1980/2014-12-14. Zestoan, Goi Paleolitiko garaiko haitzuloko labarartea aurkitu zuen Antxieta Arkeologi Taldeak.

Erlaitz1978/2015-01-04.Sastarrain errekan (Zestoa-Deba) Goi Paleolitikogaraiko haitzuloko labar artea aurkitu zuen taldeak.�

raian, baina ez dugu ahaztu behar gure lane-an konstanteak eta metodikoak garela. Espe-rientziak erakutsi digu non eta nola begiratu;sator batzuk gara. Inguru guztietako baserri-tarrek ezagutzen gaituzte, haiek horrelakohaitzuloen berri izaten dute eta galdezka ari-tzen gara. Lagunak mendian zehar zabaldueta sasi artera sartuta aritzen gara. Aurkituditugun haitzulo gehienak itxita eta sasiakjanda zeuden, eta harriak kenduz egin beharizan dugu bidea”. Non zulatu jakiteko, berriz,lagun bitxiaren laguntza izaten dute batzue-tan. “Baserritarren etsaia da, baina lagunhandia dugu guk mendian satorra. Satorrakegindako lur ateratze batean ikusi genituenharri batzuk. Jabetu ginen gizakiak ekarrita-koak behar zutela izan, han ezin zutelakoegon. Gutxi gorabehera, lanean non hasibehar genuen pista eman zigun. Arrasto be-zala baliogarria da ikatza ere. Ikatz zati kon-tzentrazio handi batek sutoki baten kokale-kua iragartzen du. Eta ikatzaren datazioariesker jakin daiteke geruza horretan aurkituta-ko material arkeologikoaren adina. Esatera-ko, Erlon, Asurtzun egin genuen indusketan,suharriak, zeramika zatiak, apaingarriak,kuartzoak, jaten zutenaren hazi batzuk... bila-tu genituen, eta aztarna horiei eskerrak bage-nekien ehiztariak zirela”.

Urteek eta lanek aurrera egin ahala, aurki-kuntzak sarriago egiten hasi ziren. Antxietakoarkeologoak konturatu ziren antzinako giza-kia ez zela haitzuloetan bakarrik bizi. 10.000urte inguru atzera eginez gero, klima hotzare-kin haitzuloetan babesa bilatu zuen gizakiak,baina garai bateko aztarnategien artean uga-riagoak dira aire zabalekoak. Olartek kontatuduenez, “Zestoan, Irikaitzen kasuan, ur-ho-diak sartzeko lurra ateratzen hasi zireneneanbegira hasi eta bilatu genituen piezak. Aurki-kuntza harekin ikuspuntu aldaketa izan ge-nuen; leku guztietan begiratu behar zela kon-turatu ginen. Ez kobazuloetan bakarrik, aire li-brean ere bai. Hala, Loiola, Ikulluteko Gaiñeedo Asurtzu bezalako aztarnategi garrantzi-tsuak aurkitu ditugu ikuspuntu berri horrenondorioz”.

Ekaingo margoen zirraraLan horretan zebiltzan 1969ko uztailaren1ean, Zestoako Sastarrain bailaran Rezabaleta Andoni Albizuri ‘Katxo’ (1935-1983),Ekaingo haitzuloa aurkitu zutenean. “Ingu-ruak aproposa zirudien eta Sastarraingo ba-serritar bati galdetu genion sasi artean-edozulorik ezagutzen zuen. Untxiak ezkutatzenziren zirrikitu bat bazela azaldu zigun. Aurkitu

Aitz Gaizto II haitzuloan, Lasturren, indusketa

lanetan Jabier Lazkano, Jabier Maiz eta Xabier

Azkoitia. � � �Antxieta Arkeologia Taldea

kultura � � � � � � � � � mamia 25

mamia � � � � � � � � � kultura26

genuen zulotxoa eta harriak kentzen hasiginen. Aire korrontea sumatu genuen. Ni txi-kia izan eta zuloan sartu eta aurrera eginnuen, arrastaka, bidea irekitzen. Lurra jo nue-nean, estalagmitak ikusi nituen, eta urarensoinua entzun. Zoragarria! Dagoeneko ba-rruan, margotuta egongo ote zen pentsatzenhasi ginen, eta bat alde batetik eta besteabestetik joan ginen. Halako batean, ezkerral-dera begiratu nuen eta hura zaldi pila ikusinuena! Hura poza! Sekulako oihua bota nionAndoniri eta hark pentsatu omen zuen eroriegin nintzela. Gero, zaldi gehiago ikusi geni-tuen, bisonteak, hartzak, eta zaldi gehiago.Emozioak gain hartuta ezin izan genuen ba-rruan gehiago egon. Inori ezer ez kontatzeaerabaki genuen, baina koadrilan txikiteoangenbiltzala elkarri begiratzen genion eta ezinizan genion hitzari eutsi”. Harrigarria dirudienarren, aurkitu zuteneko hartan baino ez dasartu Rezabal Ekaingo haitzulora. “Ez dut as-morik berriz sartzeko. Bizipen harekin joannahi dut hemendik”.

Olarteren esanetan, Albizurik eta Rezaba-lek Ekaingo koba aurkitu zutenetik, “JoseMigel Barandiaranekin eta Jesus Altunarekinzuten harremana asko estutu zen. Zeozer bi-latzean, zuzenean Barandiaranen edo Altu-naren etxera joaten ziren. Lana txukun egitenzuten eta haien konfiantza irabazi zuten”.Arrietak adierazi duenez, “hasierako urtee-tan, zeozer aurkitzen genuenean Aranzadiko-ei abisatu eta ezin izaten genuen gehiago sa-kondu. Baina, denborarekin, mundu institu-zionalaren eta zientifikoaren konfiantza iraba-zi bezala, gehiago sakontzen utzi izan digute.Zentzu horretan, indusketa-lanean sakonduahala, aurkikuntza gutxiago egin dira, bainaaurkikuntzen kalitatean eta garrantzian iraba-zi dugu”. Indusketa ofizialetara laguntzera jo-aten zirenean ikasi zuten lana nola egin, zerjaso behar zen, zer apunte hartu... “Induske-tetan lanean zihardutenak profesionalakziren: geologoa, arkeologoa, biologoa, tipo-logia litikoan aditua... eta lana egin bezala es-plikatu egiten dute”, gaineratu du Arrietak.�

Testigantzak eta bizipenakGarai desberdinetan eta bide desberdineta-tik batu dira taldera batzuk eta besteak. IñigoOlarte, esaterako, Lagun Onak Mendi Baz-kunako kidea zen eta Antxieta etxera joanzalea. “Han Imanol Eliasekin harremana eginnuen eta hark Andonirekin [Albizuri] loturaestua zuenez, beraiekin irteerak egitera gon-bidatu ninduen. Lehenbizi, Andonirekin joa-ten nintzen motoan, baina, gero, koadrilako-

ak ere animatu ziren eta oinez joaten hasiginen. Kaleko parrandak utzi eta asteburuamendian lo eginez igarotzen genuen, abentu-ra kutsuan. Andonirekin Granada Erreka eza-gutu nuen; Jesus Altunak gidatu zuen indus-keta hartan aurkikuntza garrantzitsuak egingenituen. Paleolitiko garaiko, duela 15.000urteko, lehen txakurraren humeroa aurkitugenuen. Errituetarako erabiltzen zuten aldarebat ere aurkitu genuen. Harriekin osatuta ze-goen eta orein baten adarrak eta suharriakzeuden. Gerora, Granada Errekako bailarankoba mordoa aurkitu ditugu, eta Itziar, Lastureta Tolosa inguruak ere pasatu ditugu”.

Arrietaren hastapenak Antxietan “guztizbestelakoak” izan ziren. “Gu harrapari batzukginen. Hamalau urterekin, motxila hartu, Uro-lako trena hartu eta Zestoara joaten ginen.Zulo guztietan sartzen ginen, hezurrak ‘ma-nejatzera’. Hartz hezurrak jasotzen genituen,Ursus Spelaeus izenekoak. Kobaren aurrekoerrekan garbitu eta geure artean banatzengenituen, garaikur gisa. Hamasei urterekin,institutuan, natur zientzietako irakasleakUrsus Spelaeus hezurrei buruz hitz eginzigun. Halako hartz hezurrak etxean bageni-tuela esan genion guk. Eskolara eramatekoeskatu zigun, eta guk eraman genituen. Ira-kaslea haluzinatuta geratu zen, baina sekulagehiago ez genituen hezurrak ikusi. Egun ba-tean, hezurrak errekan garbitzen harrapatugintuen Andonik, baina ez zigun errietarikegin; modu onean hartu gintuen eta beraienirteeretan parte hartzeko gonbita egin zigun”.

Dantza-taldean ezagutu zuten elkar Albizu-rik eta Lazkanok. “Dantzaria nintzen ni etatxistularia Andoni. Ezkondu eta seme-alabakizatean dantza utzi nuen. Gerora, ordea, An-txietan hasi nintzen eta andreak beti botatzendit umeengandik alde egiteko hasi nintzela.Ez da gezur osoa. Nire lehenbiziko irteeraAitzgaiztora izan zen, Lasturrera. Ordurako,aztarnategi hartan, neolitiko brontze garaikokaskezur bat aurkitua zuten. Urteekin, koadri-la handituz joan da eta aurkikuntza asko egindugu. Tanketa errusiarrak bezala egiten ge-nuen guk mendian eta sasi artean aurrera.Baserritarrek aitzurrean asko egingo zuten,baina apustu egingo nuke geuk gehiago egindugula. Beste behin, emaztearekin Loiolarapaseoan nindoala, errepide ertzean trafikoseinale bat sartzeko lurra ateratzen ari zireneta lur pixka bat hartu nuen. Gero, indusketaegin genuen eta duela 50.000 urteko Mus-tier garaiko gauza oso politak azaldu ziren.Andrea haserretu egiten zait, beti behera be-gira joaten naizelako, baina halako gauzak

kultura � � � � � � � � � mamia 27

ENEKO ETXEBERRIA Azpeitiko alkatea

Injustizia egin da Antxietaren lanarekin,profesionalen oniritzia behar izaten dutelako”“� � �Andoni Albizurik eta Rafael Re-zabalek hasitako lana, eta 50urtez taldeak egindakoa gizarte-ratzeko asmoz, elkarlanean dihar-dute Azpeitiko Udalak eta Antxie-ta Arkeologia taldeak. Horren le-kuko da, ondarea herritarrei era-kusteko abian jarri duten ‘Hezu-rren egia’ dibulgazio kanpaina Antxieta arkeologia taldeakegindako lanak zer ekarpenegin dio Azpeitiko herriari?Egindako ekarpenak Azpeitikomugak gainditzen ditu. Beraienlanak mundu mailako balioa du.Adibidez, Ekain kobazuloarenpinturek ikertzaile onenak aho za-balik utzi dituzte eta oihartzunabost kontinenteetara iritsi da.Aurkikuntzek erakusten digute gi-zakia duela milaka urte nola bizizen, nola interpretatzen zuten bi-zitza. Eta iragana beti da garran-

tzitsua, zer izan ginen azaldu etazer ikasi eta hobetu behar dugunerakusteko. Milaka urtetan, giza-kia gutxi aldatu dela erakutsi di-gute, orduko haiek ere antzekokezkak eta beldurrak zituzten. Al-datu dena teknologia da. Antxie-takoei esker, gure arbasoekin ko-nektatzen dugu, behatz puntazukitzen ditugu. Oteizak zioen be-zala, gaurko gizakitik ordukoetara80 amona soilik daude.Ohiartzun handirik, ordea,ez du izan taldearen lanak. Injustizia egin da Antxietaren la-narekin. Amateurrak dira etahaien lanak profesionalen oniri-tzia jaso behar du. Aztarnak kaxe-tan gordeta daude eta, oro har,gehienak ez daude herritarren-tzat eskuragarri. Taldearen gaine-tik dauden profesionalak lantzendituzte eta espresuki eskatu

behar dira. Gainera, tamalez, Gi-puzkoan museo arkeologikorik ezdago. Ondorioz, isilpean gera-tzen dira lan gehienak eta herrita-rrok ez gara ohartzen taldearenekarpenaz.Antxietaren lana gizartera-tzeko asmoz, 'Hezurren egia'dibulgazio-kanpaina jarrizuen martxan Udalak. Azken urteotan, elkarlanean arigara, turismo-arloan ere ekarpenoso garrantzitsua egin baitezake.Udalak taldea lagundu nahi dueta, era berean, gure herria areeta erakargarr iagoa egitekoasmoz, herritarrei nahiz kanpota-rrei gure ondarea erakusteko era-bili nahi dugu Antxietaren lana.Hor kokatu behar dugu ‘Hezurrenegia’ proiektua, iragana landuzaberastasuna sortzeko etorkizu-neko tresna gisa.

50 urteko aurkikuntza lana-ri jarraipena emateko, zereskatuko zenieke herrita-rrei eta arkeologia taldeari? Antxietaren lanaz eta gure herria-ren ondarearen aberastasunazjabetu eta gozatu behar dugu.Harro egoteko arrazoiak ditugu.Azpeitiarren egoskorkeria norabi-de onean eramanez gero, taldeanlortu dezakeguna ikaragarria da.Iraganean, halakoak egiteko gai-tasuna izan bazuten, orain ere an-tzekoak egiteko gaitasuna badu-gu. Eta Antxietakoei esan, beste50 urtez, gutxienez, jarraitzeko.�

aurkitzeko behera begira joan beharra dago.Nik gozatu egiten dut”. Hainbeste urteren ibi-lian, anekdota ugari dituzte taldean: “Haitzu-lo bila baserritarrengana galdezka joan izangarenetan, askotan mesfidantzaz hartu izangaituzte. Behin, baserritar bati bere lurretanzegoen haitzuloan lana egin ahal izatekopaper bat sinatu arazi zion Barandiaranek.Tratua zen: ‘Hezurrak niretzat; urrea zuretzat’.

“Kultura gose handia zen garai hartan;erantzuteko galdera asko zuen jendeak”.Hala dio Maizek. “Anaia gaztea, Andrex, An-txietan zebilen eta ni Arantzazun ikasle, Ge-saltzako eta Arrikrutzeko kobetan ibiltzennintzen. Lazkanoren mertzeriara bisitan joa-ten nintzen, Antxietan zer berri zen galdetuz.Azkenean, animatu egin nintzen. Urte batzukseko lehorrak izan ziren aurkikuntza aldetik,baina gero Irikaitzen ezustekoa azaldu zen.

Taldeko kide gazteena, Uranga, geologia-ikaslea da, eta ‘Hezurren egia’ kanpaina iku-sita sortu zitzaion Antxietara gerturatzekoharra.

Odol berriak poztasuna ematen duela-eta,belaunaldi berrientzat Antxietako atea zaba-lik dagoela esanaz luzatu dute gonbita.�

Dibulgazio lana, ezinbestekoa� � �Museo arkeologikoa ez duen estatukoprobintzia bakarra da Gipuzkoa eta,ondorioz, aurkitutako aztarnak eta langehienak isilpean geratzen dira, kaxetangordeta. Jabier Lazkanoren esanetan,“Espainiako probintzia pobreenak erebadu museo arkeologikoa eta Gipuzkoakez. Inguruan begira zenbat museo dugun,sagardoaren museoa ere badago EzkioItsason, eta hori esanda ez dut ezergutxietsi nahi, baina Gipuzkoan museoarkeologikorik ez izatea tristea da gero!Gainera, kontuan izanda DonostiaEuropako Kultur Hiriburua izango deladatorren urtean, nola uler daiteke hori?”.

Jose Inazio Arrietaren esanetan,“aurkikuntzak egin, horiek ikertu eta,ondoren, zientzia arloan liburutxo bateanjaso eta argitaratzen dira, baina hortikaurrera ez da ezertxo ere egiten. Eta horiez amateurren aurkikuntzekin bakarrik,beste arkeologoen eta zientzialarien

lanak ere ez dira aintzat hartzen. Etxeinguruan zer ondare duten ez dakiteherritarrek. Zentzu horretan, dibulgaziolana egitea ezinbestekoa da, ondare horiguztia herriratzeko. Aztarnategi horiekidentifikatuta eta babestuta jarriz gero,herritarrei nahiz kanpotarrei gureondarea erakusteko modua litzateke etaturismo-arloan ere ekarpen osogarrantzitsua egin dezake”.

Zentzu horretan, Antxietaren lanagizarteratzeko ‘Hezurren egia’dibulgazio-kanpaina jarri zuen martxanAzpeitiko Udalak Antxieta taldearekinelkarlanean. “Ekimen horren helburua ezda ez dakit zer dimentsiotako museoaegitea, dirurik ere ez dago horretarako,baina instituzioek obligazioa dutepedagokikoki eta didaktikoki ondare horiherritarrei zabaltzeko eta erakusteko.Ezagutza hori zabaltzen oinarritik hasibeharko lukete, eskoletatik.�

mamia � � � � � � � � � kultura28

PAKO ETXEBERRIA Aranzadi Zientzia Elkarteko lehendakaria

Azpeitian sentsibilitatea egon da antzinakoarbasoengandik heldu zaigun ondarearekiko”“� � �Auzitegi medikua da, antropolo-goa, espeleologoa, ikertzailea,EHUko Lege eta Auzitegi Medi-kuntzako irakaslea, besteakbeste. Gune arkeologikoetan etagorpu ateratze ugaritan –Espai-niako Gerra Zibileko fusilatuenak,esaterako– hartu du parte, iker-tzaile gisa Pako Etxeberriak (Bea-sain, 1957). Lasa eta Zabalarengorpuak identifikatzen eta 2011nAndaluzian hildako Ruth eta Josehaurren hezurrak hautematen erejardun zuen. Gipuzkoa Giza Es-kubideak saria eman zion Gipuz-koako Foru Aldundiak, 2006an.Aranzadi Zientzia Elkarteko le-hendakaria da, baina unibertsita-teko ikasle zela ezagutu zuen An-txieta Arkeologia Taldea. AndoniAlbizurirekin eta Rafael Rezaba-lekin elkarlanean aritu zen hain-bat indusketatan. Azpeitiko Antxieta Arkeolo-gia Taldeak 50 urtez eginda-ko lanak zer ekarpen egindio herriari? Herri horretako zientzia eta kultu-ra arloetan interesa eta arduraduten pertsonak dira. Babestubeharreko konbinazio interesga-rria da. Antxieta Arkeologia Tal-dea baliagarria izan da mendeerdiz bokazioa bideratzeko etataldearen aurkikuntzak aitortuakdira esparru zientifikoan. Gipuz-koako gizartea bereizgarria dalangilea eta saiatua izateagatik,eta kasu honetan Azpeitian sen-tsibilitatea egon da antzinako ar-basoengandik heldu zaigun on-darearekiko. Aurkikuntza garrantzitsuugari egin arren, taldearenlanak ez du behar bezalakoaitortzarik jaso. Maila artistikoan eta kulturaleandihardutenen lana aitortzeko zail-tasuna dute agintariek. Horrega-tik, Azpeitiko Udalari eskerrakeman behar zaizkio, Antxieta Ar-

keologia Taldea sortu zela 50 urtebete diren momentu giltzarri ho-netan taldearen lana aitortzeaga-tik. Gainera, uste dut Antxieta tal-deak azpeitiarren artean baduelaaitorpen soziala. Hori lortzea ezda horren erraza. Mende erdiz, boluntario lanizugarria egin dute trukeanezer eskatu gabe.Euskal asoziazionismoaren ezau-garrietako bat da hori. Bizitzarizentzua ematen dioten eta hunki-tzen gaituzten ideal eta behar ba-tzuen alde lana egitea. Batzuetan

esan izan da euskaldunok identi-tate zeinu asko ditugula, eta nikuste dut ezaugarritzen gaituenbeste bat gehiago dela hori. Insti-tuzioek zortea dute hori gizarte zi-bilean sortzen bada. Antxieta taldea gertutikezagutu duzu. Hainbat aur-kikuntzetan elkarlaneanaritu zineten. Alzoralaz bailarako indusketetarapraktikak egitera ilusioz joatenzen unibertsitateko ikasle gazteanintzen. Han, udako egun guztie-tan, Antxieta Taldeko kideak ere

etortzen ziren, ofizio desberdine-tan lana egiteaz gain, ordu askoematen zituzten azterketa arkeo-logikoen lanetan eta aurkikuntzagarrantzitsuak burutu zituzten.Gau askotan elkarrekin egin ge-nuen lo lurrean, elkar ezagutu ge-nuen eta beti jakin izan dugubihotz oneko pertsonak direla.Andoni Albizuri eta RafaelRezabalek aurkitu zutenEkain haitzuloa. Nolako per-tsonak ziren. Intuizio bere-zia al zuten? Haranetan eta kobetan bila ari-tzerako garaian saiatuak ziren etasena zuten. Bazirudien besteoifalta zitzaigun entrenamendua zu-tela haiek. Unibertsitatekomundu teorikoaren eta uda haie-tako profesional trebe haien es-perientzia handia kontrastea zenniretzat. Gauzak ondo egiten ze-kiten benetako adituak ziren. An-doni gogotsua eta hiperaktiboazen. Kultura arloko gaietan zuenkonpromisoagatik modu bidega-bean poliziak atxilotu zuela jakite-ak bihotza txikitu zidan. Rafael,beti ere isilago baina nekaezina,inoiz ez dut entzun inori buruzgaizki hitz egiten. 50 urteko lanak jarraipenaizan dezan, zer esango ze-nieke Antxieta ArkeologiaTaldeko kideei? Askotan, ematen du Amazonasibaia aurkitu nahi dugula, askesentitu gaitezken txokoak ditugu-nean gure geografian. Aurkikun-tza batek esan nahi duena azal-tzeko ez dago hitzik. Pertsonenbarru-barrukoetan geratzen dahori betiko eta, horregatik, per-tsona bezala aberasgarria daoso, dudagabe. Antxieta Taldeahorren jakitun izan da, eta beregaraian Ekaingo haitzuloan eginbezala, etorkizunean aurkitzekodituzte labar-pintura berri garran-tzitsuak. Ezin dugu ahaztu Ekain-go koba gizon-emakume guztienondarea dela. Norbaiti NobelSaria emango balie bezala da.Horregatik gaude guztiok zorre-tan Antxieta Arkeologia Taldeare-kin.�

Pako Etxeberria. � � �Goierriko Hitza

mamia � � � � � � � � � gizartea30

Ametsak helburuDuela zortzi urtetik da martxan Azpeitiko Garagunea.Adimen urritasuna duten pertsonei bizitza aberats etaaukeraz betea eskaintzea dute helburu. �� Lorea Segurola

E goera nabarmen aldatuda. Duela hamarkada batzuk oztopoz beteta-ko bide zailari aurre egin behar izan ziotenadimen urritasuna zuten pertsonek eta haienfamiliek, baliabide falta handia zela eta.Bidea errazagoa da orain, ordea. Batez ere,Goienetxe bezalako fundazioek eskaintzenduten laguntzagatik. 1950ean zabaldu zutenGoienetxe Fundazioaren lehen egoitza Do-nostian, eta 2007an zabaldu zituen ateak Az-peitikoak. Orduz geroztik, gero eta plantea-

mendu autonomoagoak lantzen ditu Garagu-neak, “adimen urritasuna duen pertsonak au-kera dezan zer egin nahi duen”, azaldu duJose Santa Ines Azpeitiko Garaguneko ardu-radunak. “Lehen, profesionalek erabakitzenzuten zer egin. Baita hemen ere. ‘Zuk hauegin behar duzu’, esaten zitzaien erabiltzaile-ei; orain, berriz, ‘zuk zer nahi duzu egin?’, daluzatzen zaien galdera”. Sei urte daramatzaSanta Inesek arduradun karguan, adimenurritasuna duten pertsonek “bizitza aberats

Goienetxe Fundazioko erabiltzaileak eta begiraleak, kafe kapsulekin egin duten zuhaitzaren ondoan.

eta aukeraz betea” izan dezaten. “Nire lanada beraien ametsak ezagutzea eta horiek lor-tzeko ahal dudan guztia eskaintzea, ahal denneurrian”.

Hamaika erabiltzaile ditu une honetan Az-peitiko zentroak. Santa Ines eta bi begiralearduratzen dira erabiltzaile guztiez harretaz,eta Antxieta Etxean dute eguneko egoitza.Erabiltzaile batzuk Atzegik eskaintzen dituenpisu tutelatuetan bizi dira; beste batzuk, be-rriz, familiarekin, edo etxean, bakarrik. Astele-

gizartea � � � � � � � � � mamia 31

henetik ostiralera, egunean zortzi ordu igaro-tzen dituzte erabiltzaileek Garagunean.

Zentroko begirale batek irakatsi zionetik,bufandak egitea da Mari Carmen Etxanizigehien gustatzen zaiona. Goienetxeko era-biltzailea da 48 urteko azkoitiarra. Horrezgain, Etxanizek oso gogoan du AlbizturkoIkastolara ipuinak kontatzera joan zireneguna. Elurtxo ipuina aukeratu zuen Azpeiti-ko Udal Liburutegian, eta bere kasa entseatuondoren, umeen aurrean irakurri zuen ipuina.Haurrei istorioa gustatu al zitzaien galdetze-an, denek “baaai!” oihukatu zutela oroitzendu, gustura. “Igerilekura joaten ere hasi nin-tzen, duela bost urte-edo. Hasieran ez nuenez betaurrekorik eta ez txapelik. Baina geroerosi egin nituen. Gimnasiora ere joaten nin-tzen, bizikletan ibiltzera. Arazo bat dago,ordea; lehen eskailerarik ez zegoen, eta hain-bat aldiz kexatu nintzen. Orain igogailua jarridute, baina bizikleta berriak ekarri dituzte etaoso handiak dira guretzat. Nik ezin dut hankabizikletaren gainetik pasatu, hain dira han-diak! Eta kirola egitea oso garrantzitsua daosasuntsu mantentzeko...”, azaldu du Etxani-zek.

Elkarlanerako gogotsuGaraguneko erabiltzaileentzat oso garrantzi-tsua da herrian modu aktiboan parte hartzeaeta lagungarriak direla sentitzea. Hala azaldudu Santa Inesek: “Ideia berrien bila gabiltzabeti, harreman berriak eraikitzeko”. Horrenerakusle dira herriko hainbat talderekin elkarlanean egindako egitasmoak, eta luzea dahorien zerrenda. Duela hiru bat urte, esatera-

errazeko taldearekin aritzea dibertigarriagoada. Denon artean irakurtzen dugu eta gerogalderak egiten dizkigute, ea testuak ondoulertu ditugun jakiteko. Orain, Munduari bira80 egunetan liburua ari gara irakurtzen”.

Ezjakintasunaren hormaFundazioko langileek zenbait oztopo aurki-tzen dituzte eguneroko jardunean. “Batzue-tan, erabiltzaileek laguntza asko behar badu-te, arduradunok ezin izaten dugu eskatzen di-guten guztia egin. Banakako jardueren ka-suan gertatu ohi da hori, esaterako. Norbai-tek ikastaro batean izena eman nahi badu,eta ikastaro hori gure lan ordutegitik kanpobadago, ezin izango du saio horietara joanerabiltzaileak. Horrelako kasuetan oso ga-rrantzitsua da, eta asko baloratzen dugu, bo-luntarioak gurekin lan egiteko prest egotea.Egun hiru boluntarioren laguntza dugu zen-troan, eta eskertzen da. Izan ere, batzuetan,arazo bihurtzen da harremanetan jende gu-txirekin egotea, edo erabiltzaileak beti fami-liarekin soilik irtetea”, azaldu du Santa Inesek.

Hala ere, beste “oztopo” batek sortzen diokezka gehien Azpeitiko zentroaren arduradu-nari: jendearen ezjakintasunak. Hark dioe-nez, jendeak ezjakintasuna du Garagunea-ren inguruan eta herritarrek, askotan, adimenurritasuna duten pertsonak umeak bezalatratatzen dituztela edo haiekin egoteko bel-durra izaten dutela sumatzen du. “Gehienekasmo txarrik gabe egiten badute ere, ezjakin-tasun horrek horma moduko zerbait sortzendu zentroko erabiltzaileen eta herritarren ar-tean”.�

���“Igerilekura joaten naiz,oso garrantzitsua delakoosasuntsu mantentzea”

MARI CARMEN ETXANIZ

Goienetxeko erabiltzailea

� � �“Gustuko dut irakurtzea,eta are gehiago irakurketaerrazeko taldearekin”

JOSEFA BASTIDA

Goienetxeko erabiltzailea

ko, Bertan Azpeitiko merkatari elkartearekinjarri ziren harremanetan, eta ordutik Gabone-tako apaingarriak egiten dituzte erabiltzaile-ek, sasoi horretan elkarteko saltokietan jar-tzeko. Aurten ere, 110 apaingarri egingo di-tuzte kafe kapsulak bezalako materialak be-rrerabiliz. Dendariek egitasmoari egindakoharrera beroa azpimarratu du Santa Inesek:“Telefonoz ere deitzen digute guretzat gor-detako kafe kapsulak dituztela abisatzeko”.Horrez gain, hainbat egitasmotan hartu uteparteGaragunekoek. Azoka Herritiken pos-tua jarri dute azken bi urteetan, eurek eginda-ko bufandak-eta saltzeko. Khamar Sahara-ren aldeko elkarteari eta Nepalgo umezur-tzez arduratzen den Child Bright Fundazioarilaguntzen ere ibili dira. Eta zaharren egoitzakbisitatzera eta Albizturko Ikastolako umeeiipuinak kontatzera ere joan dira. Santa Ine-sek uste du azpeitiarrak, orokorrean, betidaudela laguntzeko prest. “Geuk ere ateakirekita jasoko dugu gugana proposamen be-rriekin datorren edonor”, gaineratu du.

Jarduera horietan guztietan parte hartzea“oso gustuko” du, beste askoren artean, Jo-sefa Bastidak. 55 urte ditu azpeitiarrak, etabakarrik bizi da etxean. Jende berria ezagu-tzeko “aukera bikaintzat” du elkarlana. Aipa-tutako eragile horiez gainera, hainbat bolun-tarioren laguntza ere jasotzen dute Garagu-nean. Adibidez, liburutegiko boluntario batenbidez, iraurketa errazeko taldea osatu dute.Bastidari asko gustatzen zaio liburuak irakur-tzea eta hark dioenez, “une atseginak” igaro-tzen ditu taldean elkartzen direnean. “Neurekabuz ere irakurtzen dut, baina irakurketa

� � �“Ezjakintasuna hormabihurtzen da erabiltzaileeneta herritarren artean”

JOSE SANTA INES

Garaguneko arduraduna

iritzia � � � � � � � � �34

N orbere klitoria, zeinbeste batena, gozamenerako behar bezalaeragitea ez da gauza erraza, eta praktikabidez lortzen da. Klitoria non kokatzen den ja-kitea ezinbestekoa da, hasteko. Askok ustedu baginaren barrunbean dagoela, bainabulban dago, ezpainen artean, goialdean.

Amaren umetokian gaudela, banaketaanatomikoa ematen da eta gure gorputzaketa genitalak maskulinizatu edo feminizatuegiten dira, egitura indefinitu batzuetatikabiatuz. Horrela, tuberkulu genitala izenekoegitura maskulinizatzen denean, zakil bateanbihurtzen da, eta feminizatzen denean, berriz,klitorian. Hortaz, plazerari dagokionez, zakila-ren sentikortasunaren parean jar genezake.Argi geratzen da horrela ere, zakilaren para-leloa ez dela bagina. Klitoria oso sentikorrada eta gehiegi estimulatzen denean, min egindezake, zakilaren mokoa edo glandean ger-tatu daitekeen bezala.

Ezinbestekoa da klitoriarekin kontaktuanaritzea, praktikatzea, eta gomendagarria dagurea ez denean, emakumeak argibideak etapistak ematea, neurria, intentsitatea, desliza-mendu mota eta objektuak ongi aukeratzeko.Emakumeak berak ez badu bere erabileramenderatzen, lehen pausoa, jabeak gida-bai-mena ateratzea da. Auto-estimulazioa, nor-bere gorputzaren erantzun sexuala eta inten-tsitatearen erabileraren jakitun izan arte.

Noiz lortzen da gidabaimena?Eskuz, ahoz, iztarrekin, beste gorputz atalenbitartez... orgasmoa izatea lortzen deneanproposatzen dugu lizentzia ematea. Bestetik,bizitzan zenbat eta lehenago atera baimenhori, orduan eta aukera gehiago izango ditu-gu aukera horretaz gozatzeko, plazera emaneta jasotzeko, modu berriak deskubritzeko...

Plazer hutsagatik egin dezakegu. Eta sexu-kideari plazera sentitzen laguntzeko ere bai.Gogora dezagun, bestearen plazerak guriplazera ematen digunean, elkarrekiko lotura

Klitoria gidatzeko baimena

� � �Eskuz, ahoz, izterrekin...orgasmoa izatea lortzendenean proposatzen dugulizentzia ematea

� � � � � � � � � � � � � � � �nerea sancho� � �

indartzen dela. Plazer partekatuak harrema-nak sendotzen dituela ere bai; lagun-artean,bikotekideen artean, lankideen artean...

Ez dugu ahaztu behar, klitori bakoitzarensentikortasuna desberdina dela eta egunetikegunera aldatu daitekeela. Bestetik, aldake-tak eman daitezke hainbat garaitan: hilekoa-ren zikloaren egunaren arabera, haurdunal-dian... Bestetik, emakume askori zuzeneanklitoria ukitzea inolako beste estimulaziorikgabe, desatsegina gerta dakieke. Beraz, pa-zientzia ezinbestekoa da ibilbide horretan.

Nondik hasi jakiteko, anatomia atlasak edotheclitoris.com bezalako webguneak kon-tsultatu behar dira. Bertan, hainbat irudi ikus-katu ahalko ditugu. Ispilu batekin ere aztertudaiteke, gainera. Marraztu dezakegu bulbaosoa, analitikoagoak izateko. Gorputz osoalaztandu eta gero bulba osoa estimulatu dai-teke eskuarekin, eta gero behatz bakar ba-tzuekin, modu zehatzagoan ezpainak laztan-du eta klitoriaren inguru aldea. Lubrifikatzai-lea ere erabil daiteke probak egiteko, espon-ja, dutxaren txorroa... dena, presarik gabe.�

���Plax! Sexu eta bikote aholkularitza:Sindikatu Zaharra, 2. solairuawww.azpeitikoudala.eus/sexu 688897920

jakiteko � � � � � � � � � abenduari begiratua36

Ostiraletakoak zapatuanAzpeitiarrek eta azkoitiarrek osatutako The Friday’s Crew taldeakhirugarren diskoa aurkeztuko du Sanagustin kulturgunean. Horiezgain, oholtzan izango dira Verrater eta Ezten taldeak. � Julene Frantzesena

Ibilbideko hirugarren diskoaDurangoko Azokan aurkeztu berridu The Friday’s Crew taldeak.Lau azpeitiarrek eta azkoitiarbatek osatzen dute taldea egun.‘Hemen gaude’ diskoa grabatudute, Mauka diskoetxearekin.

2009. urtearen inguruan sortuzuten punk-oi! estiloko musikataldea, eta bi disko (‘Pentsatu,iratzarri zure kontzientzia’ eta TheFriday’s Crew’) eta hainbat kon-tzertu eskaini dituzte ordutik. Au-rretik beste hainbat taldetan ibili-takoak dira The Friday’s Crew tal-deko musikariak: Apunta, Seme-putiek eta Korrosion Zerebral tal-deetan, besteak beste.

Abenduaren 12anHilaren 12an, zapatuan, egingodute diskoaren aurkezpena etxe-an. Sanagustin kulturgunean

� � �DATUAK� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

� � �Zer. The Friday’s Crewtaldearen ‘Hemen gara’diskoaren aurkezpena.� � �Eguna. Abenduak 12,zapatua. � � �Tokia.Sanagustin kulturgunea.� � �Antolatzailea.Sanagustin kulturgunea.

izango da boskotea. 23:00etanhasiko dira kontzertuak; izan ere,Azpeitiko beste bi talde ere izan-go dira oholtzan: Verrater etaEzten.

Sarrerak salgai daude Sana-gustin kulturgunean bertan etaInterneten (www.entradium.comwebgunean), hamar euroren tru-kean. Sarrera erosten dutenei,The Friday’s Crewren disko banabanatuko diete.�

���‘HEMEN GARA’ DISKOAREN AURKEZPENA� � �

� � � � � � � � � � � � � � � � � �

3. diskoa da. 2009tik hona, hiru disko kaleratu ditu.

5kideko taldea. Markel Elias (ahotsa), Ibon Labaka (baxua),Iosu Garate (baxua), Jon Custodio (gitarra) eta Harri Etxeberria(bateria) dira taldeko kideak.�

1Solasaldia,DaneleSarriugarterekin‘Erraiak’ eleberriaren ingurukosolasaldia izango da, eta bertanizango da Danele Sarriugarteliburuaren idazlea.� � �Eguna. Abenduak 14(astelehena). � � �Ordua. 18:00� � �Tokia. Udal liburutegia.� � �Antolatzailea. Azpeitiko UdalLiburutegia.

2Amagar,Xabier Saldias etaUnai HirukoaIkastolaren 50. urteurrenarenharira antolatutako ekitaldienbaitan kontzertua eskainikodute taldeok. Xabier Euzkitzekegingo ditu aurkezle lanak.� � �Eguna. Abenduak 26(zapatua). � � �Ordua.23:00� � �Tokia. Soreasuantzokia. � � �Antolatzailea.Azpeitiko Ikastola KarmeloEtxegarai eta Urola Ikastola.

3’Gure kabuzedo hil’-enaurkezpenaEuskal Herriko gazteekprekarietateari, konformismoarieta etsipenari aurre egitekodituzten alternatiben ingurukodokumentala egin dute seilagunek, Ernairen etaTopatu.eus-en babesarekin.� � �Eguna. Abenduak 30(asteazkena). � � �Ordua. 18:00� � �Tokia. Gaztetxea.� � �Antolatzailea. Elkar-ekin.�

���BESTERIK� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

� � �Azpeitiko ekimenez informaziogehiago: uztarria.eus/agenda The Friday’s Crew musika taldeko kideak. � � �Maukamusik.com

jakiteko � � � � � � � � � denbora-pasa38

� � �HITZ GEZIDUNAK� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

�Egilea:Luma

� � �SUDOKUA� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

Izurria

*Izena

Urratua,urrakoa

Pisuunitate

Erreketakoharri

Alelandare

Elurerauntsia

Nafarroakoibaia

Eskas

Zaindu

Errespetua,begirunea

Atzizkia

*Deitura

Nafarroakokontzejua

Gabarratxikiak

Frantziakolurraldea

Handi

Gureplaneta

ItsashegaztiaBadago

Errepikatuzikara

50

Ez eme

Bokala

Arnas ezakhila

Metalbikain

... de Janei-ro

Zeru

Beldurti,ikarati

Potasioarenikurra

Hidro-genoa

Tente

Bokala

Berba,ele

* Azpeitiar psikologo-terapeuta

Garau,bihi Denboralea

Udalerrigiputza

lehiaketa � � � � � � � � � jakiteko 39

� � �LEHIAKETAREN ERANTZUNAK� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

� � �UZTARRIAREN LEHIAKETA: JEROGLIFIKOAK� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

� � �JEROGLIFIKOEN SOLUZIOAK BIDALTZEKO EPEA. Abenduaren 23a (asteazkena) � � �NORA BIDALI ZURE ERANTZUNA. Perez Arregi plaza 1, behea (Azpeitia)

edo lehiaketakuztarria@gmail.com e-postara � � � IRABAZLEARI SARIA. Odriozola Ardoak-ek emandako ardo sorta � � �PARTE HARTZEKO BALDINTZA. Uztarria

Komunikazio Taldean bazkide izan behar da eta jeroglifikoen irudien azpiko galderei erantzun behar zaie.

2ASKO GUSTATZEN ZAIZKIO. ZELAIAN SARTU DA...

� � � BAZKIDEAREN IZEN-ABIZENAK � � � HARREMANETARAKO TELEFONO ZENBAKIA

SUDOKUA

� � �UZTARRIAREN AZAROKO LEHIAKETA� � � � � � � �

IRABAZLEA

2

Nagore Iriarte

Uztarria Komunikazio

Taldearen bazkidea da

aldizkariko 177.

lehiaketaren irabazlea.

Odriozola upategiak

emandako ardo sorta

irabazi du sari gisa.

Argazkian lehiaketaren

irabazlea, bi ardo

botilako sorta

eskuetan duela.

� � �SOLUZIOAK� � � � � � � �

HITZ GEZIDUNAK

1

1

1 2

AURREKO HILEKO JEROGLIFIKOAK

Amona Elisa Neurona

�I�A�B�L�

IZAR�ALAK

�URRADURA

�E�ERREKARRI

ILARREGI�RIO

�URRI�ITOA�A

ARTATU�AR�H�

�TOLERANTZIA

PE�DAR�IZUTI

�ALE�EKAITZA

jakiteko � � � � � � � � � uztarria.eus40

� � �EFEMERIDEAK� � � � � � � � � � �

1630Txerriak hazteko debekua.Kontuan izanda herrikobehartsuek txerriak haztenzituztela -horretarako janaririkizan gabe- eta zenbait lapurretaizan zirela baratza eta soroetan, herritar haiei txerriak haztea debekatzeaerabaki zuten.

1906‘Zepai’ jaio. Akilino Eizagirre'Zepai' bertsolaria jaio zen,Azpeitian.

1983Udal igerilekua inauguratu.Udalak igerileku estaliainauguratu zuen, Sanjuandegin.

� � �BIDEOAK� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

Jostailu ez sexisten kanpaina.�

� Iturria: Azpeitiko efemerideak.

Herria historian zehar liburua.� � �Egilea: Imanol Elias Odriozola.� � �Argitaratzailea: Uztarria KulturKoordinakundea.�

���ELKARRIZKETA� � � � � � � � � � � � � � � � � � � Miren Gorrotxategi (A. Zubikarai beka jaso du)

Hamabost bat urtez izan dut literatura alde

batera utzita”

� � �Miren Gorrotxategik (Azpeitia,1981) irabazi du aurtengo Agus-tin Zubikarai beka, ‘33 ezkil’ ele-berri proiektuari esker. Azaroaren29an jaso zuen saria, Ondarroan,Literatur Amuak jardunaldien bai-tan. Orain, urtebete izango du az-peitiarrak eleberria idazteko.2016ko udazkenean argitaratukodute liburua, eta Uztarria.eus-ekGorrotxategirekin hitz egin du.Zer dela eta aurkeztu zarabeka deialdira?Hamasei urterekin UrruzunoSaria jaso nuen, poema batiesker. Harrezkero, guztiz lagataizan dut literatura. Lehengo urte-an bi hilabeteko bidaia egin nuenMadagaskarrera (Afrika), etadenbora libre asko izan nuen ber-tan. 'Zergatik ez berriz idaztenhasi?', pentsatu nuen han nengo-ela. Handik bueltan, istripu txikibat izan nuen, eta hilabete etxeanegon nintzen. Orduan hasi nin-tzen berriz ere idazten. AgustinZubikaraira bidali nuen eleberria-ren proposamena, zerbait idatzitanuelako, probatzeagatik. Izuga-rrizko sorpresa izan da irabaztea.Beraz, beka jasotzerik ez ze-nuen espero.Ez, ez. Inondik ere ez. Beka hori li-teraturaren munduan dabiltzanek

jaso izan dute, geheinetan. Iaz Ja-sone Osorok jaso zuen. Sorpresaatsegina izan da niretzat.Urtebete duzu orain liburuaidazteko, baina zer aurkeztuzenuen beka deialdira?Nobelaren lagin bat eskatzenzuten beka honetan. Izan zitezke-en lehen orriak, tartekoak... Niklehen 40 orriak bidali nituen. Etaaparte, gutxi gorabeherako labur-pentxo bat, istorioarekin nola se-gitzea pentsatzen dudan, zer esti-lo erabili dudan... Ez da zerotikematen duten beka bat eta eztalan amaitu bati ematen diotenaere. Beka da lana egiteko. Fikziozko eleberria da ‘33ezkila’, baina errealitatea duoinarri.

Ez nekien ez nondik joko nuen etaez non bukatuko nuen, baina isto-rioaren hasiera garbi nuen. Duelahogei urte gure osaba zulo bategiten hasi zen Oñatzen, men-dian, eta buruhezur batekin eginzuen topo. Aranzadikoei deituzioten eta Pako Etxeberria etorrizen bere emaztearekin. Astebu-ruan ibili ziren hezurrak ateratzen-eta. Azkenean, uste dut, XV. men-deko gizonezko baten hezurrakedo zirela aurkitutakoak. Buruanhori gelditu zitzaidan, eta elebe-rriari hasiera horrekin eman nion.Hortik aurrera abiatzen da fikzioa,eta lehen egoera hori da nobelakerrealitatetik duen gauza baka-rra.�

“

� � �Elkarrizketa osoa uztarria.eus-en.

Miren Gorrotxategi eta Jasone Osoro. � � �Lea-Artibai eta Mutrikuko Hitza

JOSU DIEZ anbulatorioko harrerako langilea

1. Burua altxatu, etailara luzea...Urduri jartzen gara.2. Garai txarrena?Eguneko lehen orduak etaeguerdi partea izatenjasotzen dugu dei gehien.3. Zain egoten ba aldakite gaixoek?

Oso gaixorik daudenek ez.4. Kexa gehien?Itxaron zerrenda handiadagoenean.5. Ohiko eskaera?Mendikuarekin txanda.6. Lanaren onena?Ordutegia etaegonkortasuna.

Geroz eta hedatuagoa dagoen gaitza da Hipe-rurizemia. Hiperurizemia (odolean azido uriko mailaaltua) eta gota (azido uriko pilaketak sortzen duenartikulazioen inflamazioa) izateko arriskua handitzenduten faktore dietetiko nagusiak honakoak dira: gi-zentasuna, haragi gorri eta erraien nahiz edari alko-holdunen ohiko kontsumoa, eta marisko eta arrainkontsumo handia. Gainera, hor dago zenbait baraz-kik eta egoskarik (tomateak, espinakak, dilistak...)azido urikoa igotzen dutela dioen uste faltsua.

Horiek beste janari batzuek baino purina kontzen-trazio gehiago dute, baina ikerketen arabera, ezdute igoerarik eragiten. Gainera, purina guztiak ezdira berdin portatzen, eta purinadun jaki batzuekazido urikoa sortzeko inhibidoreak dituzte.

Gaixotasun horiek sahiesteko, bizi estilo egokiaeraman behar da, elikadura orekatua eta osasun-tsua baitakartza. Gehiegizko pisua dutenek, jaistensaiatu behar dute. Jaitsiera horrek progresiboa izanbehar du, azkarregia bada, azido urikoaren igoeraizan genezakelako. Landareetatik datozen protei-nen kontsumoa gehitzea ere komenigarria da. Kon-tuz alkoholdun edariekin eta, beti ere, hobe esnekigaingabetuak. Arraina, berriz, astean hirutan.

Barazki, fruta eta egoskariak jan, gatzazaindu, tabakoa alde batera utzi eta ibili!�

���� � � � � � � � � � �aitziber aizpuru� � �

Hiperurizemia

7. Alde astunena?Eskatzen dutenari ezinerantzunda aurkitzen garabatzuetan.8. Bitxikeriarik?Duela gutxi, emakumebatek anbulatorioan izanzuen umea. �

� Olaia Iraola

� � � � � � � � � jakiteko 41

jakiteko � � � � � � � � � bestaldetik: agustin jimenez42

Badu ‘bestalderik’Musika eta kirola; tuba jotzea etalasterka egitea ditu gustuko. Lanegin eta denerako ateratzen du astiaazpeitiarrak. �� Julene Frantzesena

H amabi urterekin hasizen solfeo eskolak hartzen Agustin Jimenez(Azpeitia, 1974). Handik gutxira, instrumen-tua aukeratu behar zutela eta, Jose Luis Fran-tzesena Schubert-ek “engainatu” egin zueladio, barre artean: “Bandan jendea behar zu-tela eta, lehengo tuba zahar, txiki eta zikinhura erakutsi eta ‘intrumendu hau ederraduk’ esan zidan. Orduan futbolean ere ibil-tzen nintzen, eta klasera egun erdietan joa-ten nintzenez, huraxe hartu nuen, hartzeaga-tik. Ze hamabi urteko ume batek nola sinetsi-ko du ba instrumentu hura ederra zela! Etxe-koek ere, lehenengo aldiz tuba jotzen ikusinindutenean, ‘zer instrumentu zatar da hori,ez da entzuten...’, esan zidaten, eta orduaneta gogo gehiagorekin jarraitu nuen ikasten”.Hamabost urterekin Errenteriatik instrumen-tu berria ekarri zion Schubertek eta ordutikaurrera “asko ikasi” zuela dio. Inguruan tubajotzaile gutxi dagoenez, beste herri batzueta-ko bandekin ere jotzen du azpeitiarrak, halanola Eibarkoarekin eta Zumarragakoarekin:“Frantzesenarekin eta Iñaki Alberdirekin ari-tzen ginen ikasten. Zumarragako bandarekinhamabost bat urterekin jo nuen lehenengoz.Eibarrera ere eraman ninduten hango banda-

rekin zezenketa batean jotzeko, baina euriaegin zuen eta ez genuen jo...”. Musikaren ai-tzakian, lagun asko egin du Jimenezek, etahorren erakusle da bandako kideek 2003ansortu zuten Metal Boskotea. “Oso fuerte hasiginen, baina orain lana tarteko, zailtasunakizaten ditugu elkartzeko. Orain urtean behinedo bitan jotzen dugu. Giro onean, musikazdisfrutatzeko aitzakia da Metal Boskotea”,dio.

Kirolzalea txikitatikMusikari adina denbora eskaini dio Jimene-zek kirolari, nahiz eta “lehenengo musikoa”dela dioen: “Txikitan estudiatzea baino nahia-go nuen kirola egitea, eta saskibaloian, fut-bolean... edozertan ibiltzen nintzen lagune-kin. Lagunak kirola lagatzen joan ziren pixka-naka, eta lasterka egiten hasi nintzen. Korri-kalari txarra nintzen, nola entrenatu ere ezbainekien. Egiten nituen Behobia, Azkoitia-Azpeitia maratoi erdia... baina desastre pres-tatuta. Gerora, Pedro Muñozekin hasi nin-tzen entrenatzen. Hark jarritako lan saioakmakalak iruditzen zitzaizkidan, eta berak esa-ten zidan ‘hau nora zihoak hain azkar’ pentsa-tzen zuela nigatik. Izugarrizko astakeriak egi-

1. Iazko San Sebastian eguneko dianan,Amane alabarekin eta Xabier ilobarekin. 2. Elgoibarko Juan Mugerza NazioartekoKrosa 2008an egin zuen azkenekoz. 3.

Arauntza soziedadearen taldeko zuzendariada Jimenez. Argazkia, aurtengodanborradakoa da.

1

2

3

bestaldetik: agustin jimenez � � � � � � � � � jakiteko 43

Agustin Jimenez, Emmanuel Bett eta Miguel Angel Mostaza 2014ko Azkoitia-Azpeitia maratoi erdian.

ten nituen. Muñozekin entrenatzen hasitako-an ikusi nuen distantzia motzean hobeto mol-datzen nintzela, eta krosetan parte hartzenhasi nintzen. Orduan bai gustura! Bekeleatleta tokatu zitzaidan Elgoibarko kros bate-an, eta haiek hain finak ikusita, ‘gu horien do-bleak gaituk’ esanaz ibili ginen”.

2010ean lasterka egiteari utzi behar izanzion, mina tarteko. Xeye atletismo taldeanjendea behar zutela Azkoitia-Azpeitia maratoierdia prestatzeko, eta anaia eta biak sartuziren lantaldean. “Mundu bat ezagutu dut an-tolakuntzan. Urte askotako lana dago atzean,eta urte horietan guztietan egindakoak askolaguntzen digu. Hemen halako maratoi erdiaegitea, izugarria da. Munduko hainbat laster-keten maila dauka, baina horien aurrekontua-ren %10arekin antolatzen dugu guk”.

Denetik probatzeko prestutasunik ez dufalta, eta golfean ere hasi zen duela pare baturte. “Andoainera joaten nintzen, polita dagolfean aritzea, baina horrek bai eskatzenduela denbora! Golfeko karrotxoa hor dago,garajean...”, azaldu du.

Korrika egiteari utzi zionean, denbora libregehiago zuenez, ezin geldirik egon eta bere

pasioari, tuba ikasketak berreskuratzeari,ekin zion. “Donostiako irakasle batekin aritunintzen eskolak hartzen, eta ikasturte bukae-ran afaria egin genuen. Afari hartan sortu zi-tzaigun Tuba Jaialdia egiteko ideia. Dagoene-ko erreferente bihurtu da gure komunitate txi-kia. Gauzak poliki, kontzientziaz eta zentzua-rekin eginez gero, emaitzak iritsi egiten dira.Lana da antolatzea, baina emaitzak ikusteaederra da”.

Festarako eskola, bandaBandaren aitzakian hasita, Azpeitiko festa iaguztietan hartzen du parte, modu batean edobestean. Dena den, gutxien parte hartzenduen festak santotomasak direla dio: “Lehentxarangarekin ateratzen ginen, baina azkenurteetan lana egitea ere egokitu izan zait,eta...”. Azpeitiarrak dioenez, bandak erakutsidio “festa egunez ere izaten dela”: “BandakoTxapas-ek beti esaten zigun, ‘musika jotzenez dakit, baina jaten eta edaten ikasiko duzuebandan!’.

Karnabalak eta sansebastianak oso gustu-ko ditu, eta gazteago zela, Astelehen Karna-baleko mozorro lehiaketan hainbat sari jaso-

takoa da. “Bandako lagunekin-eta atera izanginen, eta lau bat sari jaso genituen. Maria-txia, batukada, gospela eta dragoi txinoare-kin sari bana jaso genuen. Orain, berriz, Ibe-rotarren enparantzako bizilagunok haurrekin-eta ateratzen gara mozorro desfilean. Aur-tengoa pentsatzen hasi gara dagoeneko.Orain, nahiago dut festa egunez bizitzea,askoz joko gehiago ematen duelako eta festakalean izaten delako egunez”.

Danborradan Arauntza elkarteko zuzenda-ria da duela urte batzuetatik, eta danborrada-ren izaera “galtzen” ari dela dio: “Talde pilabat gara, jantzi ederrak ditugu, desfile ederrada, baina jendeak ‘x’ bat egina du agendan,mozkortzeko. 50 urte danborra jotzen ari denjendea haserretzen bada alboan gazteakmozkortuta doazelako, eta ezer ez duela pin-tatzen han esaten badu, errespetua galtzenari garen seinale da, eta errespetua zainduegin behar da”.

Alor horietan guztietan egindakoengatikezagutzen bada ere herrian, lanerako tarteaere hartzen du azpeitiarrak: Zumarragako Ar-celor Mittal lantegiko espedizio arduradunada.�

UDALETXEA � � �Asteguna: 08:30-14:00 � � �Larunbata: 09:00-12:30 UDALTZAINGOA � � �Egun osoz

irekita egoten da ANBULATORIOA � � �Egun osoz irekita egoten da IGERILEKUA � � �Astelehena:

14:00-21:00 � � �Beste astegunak:07:00-21:00 � � �Larunbata: 10:00-13:00 eta 16:00-20:00 � � �Igandea eta

jai egunak: 09:00-13:00 � � �Kanpoko igerilekua: 11:00-20:00 KIROLDEGIA � � �Astegunak:

10:00-13:00, 15:00-21:00 � � �Larunbata: 10:00-13:00, 16:00-20:00 UDAL LIBURUTEGIA � � �Astegunak:

09:00-13:00, 15:30-20:00� � �Larunbata: 09:00-13:00 � � �Udan, Gabonetan: 08:30-14:00 GAZTELEKUA

� � �Asteartea-ostirala: 17:00-20:30 � � �Larunbata: 16:00-20:30

1-7-12-13-18-31

Jacome (Azpeitia).

943 080258

2-8-9-14-19-20-21-26-27-29

Aranburu (Azpeitia).

943 811350

3-15-30

Beristain (Azpeitia).

943 811949

4-16-28

Alberdi (Azpeitia).

943 815974

5-6-17-

Eizagirre (Azpeitia).

943 811350

10-11-22-23

Gisasola (Azkoitia).

943 851235

24-25

Ruiz (Azkoitia).

943 851966

GAUEZ

1-7-12-18-21-31

Jacome (Azpeitia).

943 080258

2-10-14-19-20-22-29

Aranburu (Azpeitia).

943 811350

3-9-15-25-26-27-30

Beristain (Azpeitia).

943 811949

4-8-16-24-28

Alberdi (Azpeitia).

943 815974

5-6-11-17-23

Eizagirre (Azpeitia).

943 811350

EGUNEZ

� � �FARMAZIAK (ABENDUA)� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

�KIROLDEGIKO HARRERA.Kiroldegiko harrera zerbitzua berriromartxan jarri du Udalak. Astegunetan15:00etatik 21:00etara, eta asteburuetan11:00etatik 20:00etara izango da zabalikkiroldegia, aurrerantzean.

� � �GARRAIOA� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

ALDALUR 943 85 2587

EUSKO TREN 902 54 32 10

GUIPUZCOANA 943 85 11 59

PESA 943 21 26 99

PIPER ELKARTEA 943 85 25 87

TAXIAK 943 81 13 07

� � �autobusen ordutegi osoa:

www.uztarria.com/azpeitia/

autobusak

� � �ORDUTEGIAK� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

� � �ERABILGARRI� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

jakiteko � � � � � � � � � zerbitzua44

� � �TELEFONO ZENBAKIAK� � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

LARRIALDIAK

112ODOL-EMAILEAK

Abenduaren 9an eta 29an

dute hitzordua, 17:00etatik

21:00etara, anbulatorioan.

TOKI PUBLIKOAK

Udaletxea 15 72 00

Udaltzaingoa 15 13 13

Suhiltzaileak 112

Azpeitia Lantzen 15 71 83

Plax! 688 897 920

Iraurgi Berritzen 02 60 69

Nekazal Bulegoa 81 24 85

Iturri Txiki ludoteka 15 11 79

Txiki-Txoko ludoteka 15 05 16

Gaztelekua/ GIB 15 71 61

Lanbide 15 04 02

Kiroldegia 81 30 69

KIUB 15 72 01

Igerilekua 81 41 21

Emakumeen Txokoa 15 70 55

Ertzaintza-Azkoitia 08 37 80

Baigera I 81 51 71

Baigera II 81 23 89

Epaitegia 02 51 91

OSASUNA

Anbulatorioa 0254 00

Anbulator. larrialdiak 02 54 01

Eguneko zentroa 15 74 96

Asepeyo 8144 00

Gurutze Gorria 85 32 97

DYA-Donostia 46 46 22

KOMUNIKABIDEAK

Uztarria 15 03 58

Hitza (Azpeitia) 81 38 41

Hitza (Zarautz) 8900 17

Azpeitian Zer? 080688

Erlo Telebista (Azpeitia) 81 53 35

Berria 943 30 40 30

Gara 943 31 69 99

Noticias (berriemailea) 687 60 50 06

DV (berriemailea) 610 81 29 12

Argia 943 37 15 45

Arrate Irratia 943 12 01 73

Euskadi Irratia 943 01 23 00

ETB 943 01 17 05

ALDERDI POLITIKOAK

Bildu 15 72 00

EAJ 81 55 70

Sortu 15 72 00

EA 81 00 11

Aralar 647 42 59 95

SINDIKATUAK

ELA 81 34 46

LAB 15 13 56

EHNE 81 39 28

KULTURA-EUSKARA

Sanagustin 10 52 20

Kultur Mahaia 674 16 56 84

Euskara Patronatua 81 45 18

Udal Euskaltegia 81 19 47

Natul euskara taldea 661 10 44 46

Udal Liburutegia 15 71 95

Loiolako Liburutegia 8165 08

Kontseilua 943 59 12 00

Bai Euskarari 902 43 00 26

IKASTETXEAK

Iraurgi (Betharram) 81 16 68

Iraurgi (Milagrosa) 8163 80

Iraurgi (Jesuitinak) 81 22 49

Ikasberri 15 12 46

Karmelo Etxegarai 81 26 97

Urola BHI 15 02 28

Uztaro 81 31 90

BESTERIK

Xoxoteko aterpea 58 10 07

Eregi 943 08 06 88

BORJA EIZAGIRREAzpeitiko txakur krosaren antolatzailea

Irteera, batezere, ikusgarria dunoso; zaratatsua”

Lehenbizikoz jokatuko da txakur krosaAzpeitian, hilaren 20an. Mushingerakustaldia ere izango da.� Ainitze Agirrezabala

“

Azpeitian aurrenekoz antola-tu duzue txakur krosa. Herri askotan egiten ditun, baina kirol hau ezdun ezaguna Azpeitian. Gainera, beste hain-bat herritan ez bezala, txakurrekiko kulturafalta dinagu hemen. Herritarrak kirol honeta-ra gerturatzea dun gure asmoa.Zer proba izango dituk? Distantzia luzekoaz (7,8 km) gain, lau kilome-troko proba ere izango dun, lehen pausoaeman nahi duenarentzat. Sanjuandegik,Oñatz aldera, buelta ederrak dizkin, aldape-kin baina betiere korrika egiten uzten dute-nak. Umeen lasterketa ere izango dun. HegoEuskal Herriko Txakur Kros Ligan puntuaga-rria izango dun Azpeitikoa. Proban parte har-tzeko beharrezkoak ditun tiroko arnes bere-zia eta txakurra txertatuta izatea. Noiz zaletu hintzen kirol honetara? Galgo arrazako txakurra adoptatu geninan,duela urtebete. Lagun batzuk txakur krose-tan parte hartzen zitenan, eta haiekin bateraOrion atera nindunan aurrenekoz, iaz. Txakurasko inguruan, zarata handia izaten dun etaohitu gabe zegoenez izututa ibili hunan. Kirol

honek harrapatu egin nindunan; lotura estualortzen dun txakurrarekin eta lasterkarion ar-tean ere harreman polita dinagu. Zer arrazatako txakurrak dituk? Gure txakurra gaixo egon dun eta lehengu-suarenarekin atera izan naun. Samoi eskan-dinaviarra belgikar artzain-txakurrarekin na-hastutakoa dun. Horiek tiratzeko sena izuga-rria diten. Ehizeko txakurrak eta Border Colliartzain-txakurrak ere asko izaten ditun. Irtee-ra, batez ere, oso ederra dun; zaratatsua. Zo-ritxarrez, parte-hartzaileen gehiengoa gizo-nak gaitun. Eta hori ez dun neskek txakur gu-txiago dituztelako. Neguko kirola duk, ezta? Bai, udan ezin zienagu txakurrei esfortzuhandia eginarazi. 20 gradutik gora bertanbehera geratzen dun proba eta 16 eta 20gradu artean, laburtu egin behar dun ibilbi-dea. Egokiena 10 gradu bueltan dun.Mushing erakustaldia ere izango duk. Elurretako eta lurreko txakur-leratik eratorri-tako kirola dun hori eta lera erakustaldiaegingo din Mushing-ean munduko txapeldu-norde Andoni Azpillagak. Ikusgarria dun.�

1. Borja Eizagirre Ara galgoarekin. 2. BorjaEizagirre, Jose Luis Albizuri eta Ioritz de Arribaazpeitiarrak, Orioko txakur krosa lehiatu aurretik.3. Eizagirre eta de Arriba, Orioko txakurkrosean lehiatzen.

1

2

3

hi heu! � � � � � � � � � jakiteko 45

E txera ekarri du Samira.Batere ezagutzen ez nuela ekarri du Karme-lek etxera Samira. Txikitan eskola berean ika-sitakoak dira. Gela berean egon eta ibilitako-ak. Afinidade handirik ez, nonbait, umetanKarmelek eta Samirak, eta nork bere lagunakzituen. Hala ere, metastasiak jo duela jakinduenean, txikitako eskola-lagun hura diag-nostikoa egin dioten ospitalean mediku delajakin duenean, ondoko kontsultan dagoelajakin duenean, Karmelerengana nahi izan duSamirak, harexekin nahi duela eskatu du. EtaKarmelek altzoan hartu du, harrituta ere bai,inoiz ere ez zirelako adiskide kuttun izan...Hizketan lotu dira eta batak besteari hotsegingo diotela agindu diote elkarri. Eta den-bora asko baino lehen hots egin ere bai batakbesteari, eta, horrela, ostiralean etxean gure-kin bazkaltzen izan dugu Samira.

Etxera ekarri du Samira. Eta autotik jaitsidelarik ez diot gaixotasun seinalerik igarri.Irribarrez dator, pare bat bonboi kaxa etaardoa ere badakarrela... Eta jan du, eta hitzegin du, eta kontatu digu. Barruan daramanbiografia zatia azaldu digu batean koilareaeta bestean sardexka ahora eraman duen bi-tartean. Gaitzaren azken fasea. “... Baina hauesan zidatenean... Eta orain ez dakit, bada,zer egin... Itsasoa ikusi nahiko nuke berriz,baina autoa hartzeko gauza ez naizela nago...Autoa hartzeko gauza ez, hogeitaka urtez au-tobus gidaria izan naizena!”. Hortik jo du Sa-miraren konbertsazioak. Gazte zelarik izanzuen umea, eta berak hazi behar izan zuen,bakarrik. Hura hazteko hasi omen zen gidari.Atera zituen gida-baimen premiazko guztiaketa kamioitzar handi trailerra erabili omenzuen Frantzian barrena. “Gidariaren leihoa-ren kontrako gortina itxi behar izaten nuenFrantziako kamioilarien ziztadak aditu beha-rrik ez izateko. Esan behar dut, hala ere, zo-rretan nagoela frantsesekin, bitan ere salba-tu zidatelako bizia... Alaba hazi beharra neu-kan, eta lan huraxe egin nuen”. Etxetik urrun

Hiltzera doa Samira

� � �Eta Karmelek altzoanhartu du, harrituta ere bai,inoiz ere ez zirelako adiskide kuttun izan

� � � � � � � � � � � � � � � �miel a. elustondo� � �

egon beharra zekarren trailer lanak, ordea,eta, geroago, autobus gidaria izan zen Gas-teizen hogeitaka urtez. Zenbait gidarirekinizandako sesio eta xextrak ekarri ditu gogora,harik eta inori kasurik ez egitea erabaki zuenarte. Horretan ere ikasi behar izan omenzuen.

Esan nahi baina ezinEtxera ekarri du Samira. Eta barruraino sartuzaigu. Haren bakardadea. Ama, laguntzekogauza ez dela dauka. Alabak ez daki. Alabakez daki amari laguntzen. Alabak ez daki amalaster hiltzera dihoakiola. “Esan egin nahidiot, baina ez dut esaten asmatzen... Gaine-ra, gutxitan etortzen zait bisitan... Eta trata-menduekin hasten naizenean zeinek zaindubehar nau? Zeinek eraman behar nau ospita-lera, zeinek ekarri, zeinek jaten eman?”. Ba-karrik Samira heriotzari begietara begira, be-gietan heriotza ageri duela...�

iritzia � � � � � � � � �46