NON ZER - Argia · 2013. 10. 8. · Beherea eta Zuberoa:Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 ... Aranjuezen galarazita zegoen haur-kotxea sartzea –barrukoarekin moldatu behar

2013KO URRIAREN 13A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa:Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara:Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: LanderArbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, Jon Torner.Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Salmenta eta harpidetzak: Karlos Olasolo. Idazkaritzateknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, MaiteArrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta, BegoZuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.com.Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:JON HERNAEZ /ARGAZKI PRESS

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA ASTEKO GAIA

PRESOAK Seme-alabekin kartzelara. MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 4

PERTSONAIABEATRIZ CHIVITE EZKIETA: «Hizkuntzaz harago, beste muga

batzuk ditugu, beste harresi asko». REYES ILINTXETA / 10

GAIAKELKARTRUKE ESPERIENTZIA Evergreen unibertsitate

aurrerakoitik Euskal Herrira. IKER BARANDIARAN / 15

IRITZIAREN LEIHOAKAPITALISMOAREN NESKA-MUTILAK

BALEREN BAKAIKOA AZURMENDI / 18ETXEBARRIETA, PARDINES, OTEIZA ETA EGIGUREN

IÑAKI MENDIGUREN / 20GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN Gizon festa. ITXARO BORDA / 20ZIRTAK Erretiratuen sinonimatua. JOXERRA GARZIA / 21

ERDIKO KAIERARUPER ORDORIKA: «Diskoan bildutako abestien egile

gehienen telonero izan naiz inoiz». LANDER ARRETXEA / 22ZULOAK Zarataren Erreginek agur esan dute. MYRIAM GARZIA / 26 LITERATURA IGOR ESTANKONA / 28MUSIKA MONTSERRAT AUZMENDI DEL SOLAR / 29DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 31ALEA Marabilli, kultura eta festa lagunartean.

MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 30ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA JOXERRA AIZPURUA / 32LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 33DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 34

TERMOMETROAORREAGA: «Autodeterminazio eskubidea edukiz hustu eta

kontrakoa saltzen ari dira batzuk». MIKEL ASURMENDI / 36NAFARROA OINEZ Argia Ikastola, Erriberako euskara eragile

nagusia. SAIOA LABAKA / 40HERRIRA Ustezko tentakuluak eta Estatuaren tentazioak

URKO APAOLAZA AVILA / 43l Zoru patetikoa, lehendakari jauna.PELLO ZUBIRIA KAMINO / 45l Estatuaren formula zaharrak vs. herritarren zilegitasunberria. GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 46

EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Qatar 2022: esklaboek eraikitzen dute mundiala.

PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2013ko urriaren 13a, 2.386. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

ASTEKO GAIA

�4 2013KO URRIAREN 13A

PRESOAK

Umeak 3 urte bete arte, Espainiako Estatuan preso dagoen amak eskubidea du seme-alabaespetxe barruan berarekin izateko, Frantziakoan berriz, umeak urte eta erdi bete arte. Ama

batzuek argi dute adin horretan haien alboan egon behar duela haurrak, kartzelan izan arren;seme-alaba senitartekoekin kanpoan uztea deliberatzen dute bestetzuek. Biak ala biak,

umearen onerako egindako hautuak. Biak ala biak, hautu zailak.

“OSO ZAILA DA kartzelan egonik umea edukinahi duzula eta lehenengo hilabete edourteak barruan igaroko dituela erabakitzea.Ez da aukera pertsonala soilik, nire bikoteki-deaz gain (bera ere kartzelara joango zelabagenekien) familiak ere parte hartu zuenerabakian eta babes osoa eman zidaten hasie-ratik. Buruari asko eragin nion, badakiguespetxea ez dela eremurik aproposena umebat izateko eta sentimendu kontrajarriak ditu-zu: alde batetik ama izan nahi duzu (32 urtenituen eta agian aurrerago ez nuen umerikizateko aukerarik edukiko) eta bestetik ezdakizu zeurekoi jokatzen ari ote zaren. Bainapentsatu nuen lehenago,gerra garaietan, emakumeekseme-alaba ugari izatenzituztela eta haiek ere ezzutela erditzeko prestaketaikastarorik jasotzen edo ego-era latzetan hezten zituztelahaurrak. Aurrera jotzea hau-tatu nuen, unean-uneanzetorrenari erantzuten joan-go nintzela. Denborarekinkonturatu naiz zorte handiaizan dudala, biziki harro etapozik nago hartu nuen era-bakiarekin, eta ikusi dut beste askok ama izannahi baina ez dutela lortu, bikotekidea urruti-ko beste espetxe batean izan dutelako edoFrantzian bis intimorik ez zegoelako… etanahi eta ezin hori, hori bai da gogorra”. Gas-teizko Maite Diaz de Heredia preso politikoohia da mintzo zaiguna. 2001ean atxilotuzuten, Amnistiaren Aldeko Batzordeen aur-kako sarekadan, 2003an haurdun geratu eta2004ko otsailean erditu zen. Harri semeakbost hilabete igaro zituen berarekin espe-txean eta uda hartan fidantzapean kalera ateraziren biak.

Euskal Herrian badaude emakumeentzakomoduluak dituzten espetxeak –ez gizonezko-entzako adina, emakume askoz gutxiagodagoelako presondegietan–, baina ez dagoama eta haurrentzako modulurik. Arabaespetxea (Zabaian) berria da, baita Iruñekoaere, baina ez batak ez besteak ez dute aintzathartu seme-alabarekin barruan egoteko auke-ra. Espainiako Estatuan, hainbat kartzeladaude ama eta umea jasotzeko prestatuta:moduluak gainerakoen berdinak dira egituraaldetik, goiko solairuan ziegak daude etabehean patioa, jantokia, denda modukoa,telefonoak, komunak, gimnasio txiki bat eta

telebista gela. “Berezitasunada –zehaztu du Diaz deHerediak– ziegan zu baka-rrik zaudela umearekin etasehaska bat ematen dizutela.Soto del Realen eta Aranjue-zen paretak Disneyko per-tsonaiekin-eta zituztenapainduta eta haurtzaindegiaere bazegoen, modulutik ate-rata”. Lau hilabetetik aurre-ra, sartu-irtenak egin ditzakehaurrak, gainera umea pasea-tzera eta bestelako ekintzeta-

ra eramaten duten hainbat elkarte boluntariodaude. Frantziako Estatuan ere badira amakhartzen dituzten espetxeak, baina Espainianbaino kaskarragoak dira baldintzak, ama etaumea ziega txikietan eta isolatuta egon ohidira. Frantziako legeak ez du orain arte bisintimorik onartu eta teorian debekatuta dagokartzelan haurdun geratzea.

Erditzear ziegan itxitaMadrilgo Soto del Realen zegoelarik, goizekoordubatean urak bota eta ziegako txirrina(garitarekin komunikatzeko interfonoa) jo

“Diotenez umearen bizitzarenlehenengo hiru urteetangarrantzitsuena lotura eta harremanhori da, atxikimendu hori oinarrisendoa da umearen garapenean, etaerabaki nuen, mugak muga, beranirekin egotea zela inportanteena”

Maite Diaz de Heredia

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

Seme-alabekin kartzelara


zuen Maite Diaz de Herediak. Inork ez zionerantzun, ezta hurrengo lau orduetan ere, txi-rrina jo eta jo egon zen arren. Konplikazio-ren bat izan balu edo umea lehenago etorribalitz, auskalo zer gertatuko zatekeen. Bainaheldu ziren azkenean, eta erizaindegira etahandik ospitalera eraman zuten. Erditu etahurrengo egunak bakarrik pasa zituen gas-teiztarrak ospitalean, ahaztu egin zutelakosenitartekoei jakinaraztea hara eraman zutela.Ez zuen hasiera ona izan Diaz de Herediak,gertatutakoa salatuz idatzi zion kartzelakozuzendariari, eta Harri jaio eta astebeteraAranjuezeko espetxera aldatu zituzten.

Aranjuezen galarazita zegoen haur-kotxeasartzea –barrukoarekin moldatu beharzuten–, jostailurik ere ezin zuten ekarri kan-potik eta gutxi ziren barruan zeuden jolasga-rriak. Txomin izeneko astotxo bat eta bestejostailuren bat baino ez zeuzkan Harrik.Amaren kezkak, dena den, bestelakoak ziren.“Aranjuezera oso nekatuta iritsi nintzen,ahulduta, eta normala den bezala zalantzazbeteta heldu nintzen, ume jaioberriarekin.Hasieran adibidez, era jakin batean hartzennuen umea eta seme-alaba mordoxka izanda-ko beste presoak inguratu eta esaten zidaten,‘gaizki hartzen duzu!’ eta berriz ezartzenzidaten, modu naturalagoan. Preso politiko

bakarra nintzen, baina nahiko ondo moldatunintzen gainerako presoekin. Gero kolikoakizan zituen umeak, baina nik ez nekien zerzeukan eta kezkatuta nengoen, gosea zuelaesaten zidaten beste presoek eta ez nekienbularra eman ordez besterik eman beharkoote nion. Telefonoz segituan amarekin edoahizparekin hitz egitera jotzen nuen halakoe-tan, pediatra ere bagenuen. Egia da egoerahorietan inor ez duzula ondoan, baina aldiberean, nolabait, nire barnerako erdi-txantxe-tan pentsatzen nuen lehenengo haurrarekiningurukoengandik jasotzen den aholku piloasaihestu nuela eta onerako edo txarrerako,nik neuk hezi nuela hasieran. Kanpoan ama-tasunak artifizialtzera jo du pixka bat, liburumordoa dago, internet… eta ematen du umebat izan beharrean arazo bat izan beharduzula, zure bizitzara estralurtar bat iritsikodela bat-batean. Hemen barruan, beste erre-mediorik ezean, senak esaten dizunari egitendiozu kasu”.

Haatik, espetxean erabaki ugari ez daudeamaren esku. Inguru erdaldunak, adibidez,semea euskaraz hezteko nahia baldintzatzenzuen. Ahalik eta ongien eta gehien jaten saia-tzen zen gasteiztarra, umearen pureak erehartzen zituen, Harriri bularra ematen zionezhau ere ondo elikatuta egon zedin, baina

Semea kartzelanizatekoerabakiarekin “bizikiharro eta pozik”dago Maite Diaz deHeredia (irudian,ama-semeak), bainaune latzak ere bizibehar izan zituen.Goizeko ordubateanurak bota etaerditzear zelaziegako txirrina joeta jo aritu zen lauorduz, erantzunikjaso gabe.

DIA

ZD

EH

ER

ED

IAK

UT

ZIA


PRESOAK

aurrera begira, bularra utzi eta bestelakoakjaten hasten zenean, kartzela barruan umeaondo nola elikatu, hori zuen kezka handiene-takoa. Nola ez, haurraren osasuna ere baze-goen ardura nagusien artean: “Jaio eta bi hila-betera bronkiolitisa izan zuen, ospitaleraatera gintuzten eta une horietan ahul eta inse-guru sentitzen zara, batez ere erditzean izannuen esperientziaren ostean. Salduta zaudenolabait, beraien esku, eta ardura hori etenga-bea da, beti zaudelako besteen pean eta eus-kal presoa izanik zurekin jolastu dezaketela-ko, estutu zaitzakete eta kontua da ez duzulazure burua zaindu behar, haurrarena baizik,berak du lehentasun osoa”.

Umea kanpokoekin gehiago ez egotea erebota zuen faltan amak, bestelako erreferen-tziarik ez izatea. Txema bikotekidearen etasenitartekoen argazkiak jartzen zituen ziegan,eta asteroko bisitaz gain, bis familiarra etaelkarbizitza-bisa zuten hiru hilean behin,baina tarte laburrak dira eta une garrantzitsuasko galdu zituen aitak, “gogorra da haren-tzat ere. Zortedun sentitzen nintzen, pozik,

eta aldi berean apur bat neurekoi, Txemarieta etxekoei zerbait lapurtuko banie bezala,baina haurra nirekin izateak izugarri lagunduzidan, eguneroko indarra eman zidan hanbarruan”.

Kartzelaren eragina vs. harreman estuaHarrik ez du espetxe garaia gogoratzen.“Jakin badaki han egon zela guk azaldu dio-gulako, baina modu naturalean bizi du eta ezda zerbait traumatikoa beretzat. Inkontzien-teki eragiten al dien? Zaila da zehazten etahorri ere bueltak ematen dizkiozu buruan.Barruan daudenean berdina da dena: errutinaoso markatua, paisaia eta aurpegi berak…Nire ustez Harri ez zen jabetzen, baina egiada ume helduxeagoak ikusi nituela eta haiekguardiak imitatuz jolasten zuten, edo ateakixtera jostatzen ziren. Barruan denboragehiago egon balitz, kontziente izango zenziurrenik, adibidez miaketez, astero miatzenbaininduten. Asteburu-pasa kanpoan egonostean umeak negar batean bueltatzen ikus-tea gogorra zen. Adin batetik aurrera hastendira sozializatzen eta jabetzen mundua askozzabalagoa dela, eta niretzat ez zen erraza,badirudielako umea kaltetzen ari zarela, berebizi kalitatea murrizten, lau pareten arteanduzulako. Baina hala eta guztiz ere, Harrik 3urte bete arte jarraitu izan banu kartzelan,nirekin mantenduko nuke segur aski. Azkenfinean, ezagutu ditut 3 urtera arte barruanegon diren umeak eta ez dut ikusten kalteegin dienik”.

Nahiz eta kartzelan umea hezteak agerikoalde txarrak dituen, Maite Diaz de Herediakgarrantzi handiagoa ematen dio harekinharreman estua garatu ahal izateari: “Diote-nez umearen bizitzaren lehenengo hiruurteetan garrantzitsuena lotura eta harremanhori da, atxikimendu hori oinarri sendoa dagero umearen garapenarentzat, eta erabakinuen, mugak muga, bera nirekin egotea zelainportanteena. Gero semeak bere bidea eginbehar du eta egin du, ez naiz umea ama-zulonahi duten horietakoa, baina 2007an Segura-ko sarekadan berriz atxilotu eta kartzelanumearengandik bananduta eman dudan seiurte hauetan, harekiko soka askatu dudanarren, bion arteko haria ez da inoiz eten, neu-rri handi batean, nire ustez, hasierako oinarrihorri esker”.

Erabakia ondorio guztiekin hartu zuela etaerrepikatu egingo lukeela dio Diaz de Here-diak. “Kanpotik agian epaitu egin gaituzte,baina egoera hau egokitu zaigu eta amatasu-nari uko egin behar diot espetxean nagoelako?Zoritxarrez, Euskal Herrian inoiz baino ema-kume gehiago dago preso politiko eta eraba-kia hartu behar duzu: arre edo ixo. Espetxea

“Barruan, beste erremediorik ezean, senak esaten dizunari egitendiozu kasu”, dio Diaz de Herediak.

DA

NI

BLA

NC

O

PRESOAK

� 72013KO URRIAREN 13A

gogorra da, hori da abiapuntua, baina denabalantzan jarrita, zalantzarik gabe baietz esan-go nioke galdetzen didanari, umea izateko.Umearekin ditudan kartzelako oroitzapenakbatez ere onak dira, edo latzak direnak ere,umorez kontatzeko gai naiz gaur egun (erdi-tzea adibidez). Azkenean, zure burbuila sor-tzen duzu, badakit non nagoen, miaketakdaude tartean, eskuburdinekin zoaz erditzera,guardiaz inguratuta zaude… baina umea dalehentasuna, berau babestea, eta oskola sor-tzen duzu inguruan”.

Alaba, hobe kanpoanPreso sozialen bergizartera-tzeaz arduratzen den ADAPelkarte arabarretik ziurtatudigutenez, espetxeratzendituzten Euskal Herrikopreso sozial ia denek seme-alabarik gabe joatea erabaki-tzen dute, familiarekin gera-tu ohi dira haurrak. Faktorenagusietako bat izaten da umea barrura sartunahi izanez gero urrutira joan beharko luke-tela, Euskal Herrian ez baitago amentzakomodulurik –sakabanaketa dela-eta, presopolitikoek ez dute halako dilemarik–. RosaMaría Gonzálezek kartzelan sartu baino hila-bete batzuk lehenago izan zuen Naiara alaba,eta ahizpari eman zion haren zaintza. Fami-liaren babesa izateagatik zortekotzat du bereburua, haurra norekin utzi ez eta gizarte zer-bitzuek umea kendu dieten presoak ezagutubaititu, “eta hori latza da”. Kartzelan haurraizatearen aurka dago, “delitua egin dugunakgu baikara, ez gure seme-alabak. Gu markatu-ta uzten gaitu espetxetik igarotzeak, pentsaumearentzat zer den, ateek ixterakoan egitenduten hots lehor hori, uniformeak, isolatutaegotea… Nahiz eta txikiak izan, haurrek erebarneratzen dituzte halakoak, hobe daudeetxean, familiarekin. Egun bakar batezMadrilgo Dueñasen egon nintzen, amen

moduluan, eta lur jota bukatu nuen, eta egunbakar bat baino ez zen izan! Jolasean ari zirenhan umeak, baina ez dakit… ez zen gauzabera, inolaz ere. Haur bati barruan ezin diozueman zuk nahi duzun guztia, espetxea osomugatua delako”.

Droga-trafikoagatik eta orduko bikoteki-dearekin lapurretan aritzeagatik sartu zutenkartzelan González, 2004an. Zamorakoa daeta Leongo kartzelan zortzi urte eman ditu,baina Araba espetxerako aldaketa eskatu eta

zortzi urtetan lortu ez duenazortzi hilabetetan eskuratudu Zabaian: pisu batean dagobeste emakume presobatzuekin eta hainbat hezi-tzailerekin, Gasteizen.“Gogorra da familiarengan-dik hainbeste kilometrourrundu behar izatea onurakjaso ahal izateko, baina Leo-nen jarraituko banu, oraintxebertan kartzelan nengoke”.

Espetxean sartu eta hilabete batzuetara, seni-tartekoei adierazi zien ez zuela bisita gehiago-rik jaso nahi, irteteko baimenak aprobetxatu-ko zituela Naiararekin eta beste bi semezaharragoekin aurrez aurre egoteko eta egunbatzuk haiekin pasatzeko, “baina ez nuennahi seme-alabek hemen barruan ikusterik,gaizki pasatzen dutelako eta nik ere gaizkipasatzen dudalako. Kanpotik bueltatzerako-an ere gogorra da, ez pentsa, negarrez itzulinaiz beti espetxera, baina…”. Barruan, Naia-raren ahotsa entzuteko telefonoan jartzenzion umea ahizpak, eta haren eboluzioarenberri ematen zion, harik eta Gonzálezek ala-bari buruzko konturik ez azaltzeko eskatuzion arte, “irteteko baimena nuenetan apro-betxatuko nuela alabaren ondoan egoteko,baina espetxe barruan ezetz, min handia egi-ten zidalako, ez baitzara ari ikusten egunezegun nola ari den hazten. 3 hilabete zitueneansartu ninduten kartzelan eta kalera ateratzeko

“Zure burbuila sortzen duzu, badakitnon nagoen, miaketak daude,guardiaz inguratuta zaude... bainaumea babestea da lehentasuna, etaoskola sortzen duzu inguruan”

Maite Diaz de Heredia


lehenengo baimena eman zidatenean urte etaerdi zeukan jada. Naiarak izeba deitzen dit,jakin badakien arren ni naizela bere ama.Ama nire ahizpari deitzen dio, nik eman dio-dalako bizitza baina hark hezi du, eta hura dabere ama”. Naiararen argazkiak eta marraz-kiak ere eramaten zizkion ahizpak, “eta denaondo gordeta daukat, baina espetxeko gelaninoiz ez ditut jarri, latza delako, argazkiakikusi eta jota geratzen zara, gauza arraroakpentsatzen hasten zara eta berriz ere droge-tan eror zaitezke…”.

Nola azaldu?Gaur egun 9 urte ditu Naiarak, baina ez dioteesan ama –harentzat izeba– kartzelan dagoe-nik, ikastetxean umeak zaintzen baizik. “Txi-kia da oraindik, 12-13 urterekin agian bai,hitz egingo dut berarekin eta gauza asko azal-du beharko dizkiot, zalantza ugari izangoditu-eta”. Harriri ordea, beti azaldu dioteegoera, hasieran oso modu sinplean, bainagarbi. Batez ere, Diaz de Herediaren arabera,umearen jakin-mina asetzen joan dira, “neur-

tzen joan gara zer, zenbat azaldu, galdetuduen heinean. Uste dut asmatu egin dugulaeta ondo ulertu duela, baina hasieran gogorrada, ezin duzula atera adierazi arren 4 urtere-kin negarrez joaten zelako bis guztietatik, eanoiz itzuliko nintzen galdezka behin etaberriz… Gurasooi sortzen zaigun beldurrada umeak sentitzea alde batera utzi dugula etabeti saiatzen zara argi uzten espetxetik ezinzarela atera. Sakabanaketa ere azaldu behardiozu, zergatik gauden urruti. Tamalez,errealitate hori bizi du eta modu ahalik etanaturalenean bizi dezan saiatu gara. Nik ustepresoen seme-alabek heldutasun puntu batbereganatzen dutela, egokitu zaien bizimo-duak eraginda. Ez da Harriri ezer txarriksumatu diodanik, baina heldutasun horiantzematen zaiola esango nuke, bidaia luzeaktartean (kexatu gabe), duen ardura, eta profilhori errepikatzen dela ikusi dut, ume izateariutzi gabe, hori ere garrantzitsua baita”.

Bidaia luzeak egiten jarraitzen du Harrik,aita ikusteko. Txemak gutxienez beste lauurte eman behar ditu oraindik kartzelan,Puerto de Santa Marían, eta otsailean Harrik10 urte beteko dituenez, elkarbizitzako bisakegiteko aukerarik gabe geratuko dira, haladagoelako araututa. “Ez du hanka ez bururik,bat-batean, dirudienez, desagertu egiten dahaurraren beharra, eta hilean ordu eta erdiramugatuko da aitarekin duen harremana”.Rosa María Gonzálezi berriz, ondo bideanmartxoan baldintzapeko askatasuna emangodiote eta senarrarekin ari da etorkizuna plani-fikatzen. Seme-alabekin harremana izatenjarraitu nahi duela dio, baina ez du zaintzaberegain hartzeko asmorik. “Ezin dut alabahartu eta nirekin bizitzera eraman, ama txarraeta ahizpa txarra nintzateke. Pixkanaka egin-go dugu dena, egoera bortxatu gabe. Izebaizatearekin pozik nago oraingoz”.

Biek ala biek garbi dutena da erabaki zuze-na hartu zutela. Ziurrenik halada, hautu oso pertsonala baita,norberaren egoeraren, baldin-tzen, baliabideen eta printzipioenaraberakoa. n

“Delitua egin dugunak gu gara,ez gure seme-alabak. Gumarkatuta uzten gaituespetxetik igarotzeak, pentsaumearentzat zer den. Nahiz etatxikiak izan, haurrek erebarneratzen dituzte halakoak”

Rosa María González

Argazkian, Rosa María González, Gasteizko bergizarteratze pisuan.Kartzelan zela, alabaren eboluzioaren berri ematen zion ahizpak, hariketa Gonzálezek eskatu zion arte alabari buruzko konturik ez azaltzeko,“min handia egiten zidalako”.

DA

NI

BLA

NC

O

Nondik datorkizu “Ekialdezaletasun” hori?Batxilergoa Italian egin nuen eta han genuenmunduko arteari buruzko ikasgaian Ekialde-ko artearekin zaletu nintzen. Unibertsitateaaukeratzeko garaian Amerikako EstatuBatuetara joan nahi nuen nazioarteko politi-ka eta diplomazia ikastera. Hara bidalinituen eskaerak eta unibertsitate bateanhartu ninduten, baina gero ohartu nintzenhori ez zela niretzat, politika gero eta gutxia-go gustatzen zaidalako eta erabaki nuenneure gustuko zerbait hartzea. Pentsatunuen nazioarteko harremanetarako arteaoso garrantzitsua dela, horren bidez kulturaezagutzen duzulako eta kulturaren bidezpertsonak eta beren historia. Guk asko daki-gu Mendebaldeko arteari buruz, baina besteguztiaz ezer ez. Hemen Japoniako artea osoestimu handian dugu eta asko hitz egiten dahorretaz, baina Txinako arteaz piperrik ereez dakigu. Herrialde ikaragarria da. Milakaurteko historia du eta kultur adierazpenugari: 56 talde etniko daude, bakoitza berekultura eta hizkuntzekin. Honekin bateratxinera ikasten hasi nintzen hizkuntza jakin-da errazago delako artea ikastea, horreninguruko liburuak irakurtzea eta artistekinhitz egitea. Orain laugarren eta azken urteaeginen dut eta jarraian tesia. Landuko dudangaia da Londresko bigarren belaunaldikotxinatar artistek beren identitateaz dutenideia eta nola islatzen duten hori berenobran. Txinatarrena oso komunitate handiada han, baina artistak ez dira asko eta haienartean mota guztietako jarrerak daude:

batzuek badakite txineraz, badira Txinaninoiz egon ez direnak, zenbaitek oso ideali-zatuta dute… Denetik.

Burlatatik 16 urterekin atera zinen batxilergoaItalian egitera, ikastetxe berezi batean. Nolaizan zen hura?Niretzat loteria modukoa izan zen. 11 urte-rekin egunkari batean beka batzuen iragar-kia ikusi nuen. United World Colleges(UWC) edo Munduko Ikastetxeen Batasunaizeneko fundazioak kultur aniztasunarenbidez bakezaletasuna sustatzeko proiektuadu. Horren baitan urtero hamar beka ema-ten ditu batxilergoa ikasteko munduko hain-bat tokitan eta ikastetxe berezi batzuetan.Amak esan zidan 15 urtera arte itxarotekoeta hori egin nuen. Milaka pertsonarekin

Beatriz Chivite Ezkieta (Iruñea, 1991ko martxoaren16). Burlatan (Iruñerrian) hazia eta han bizi izandakoa 16urtera arte. Txinatar Filologia eta Ekialdeko Artea ikastenditu School of Oriental and African Studies (SOAS)fakultatean, Londresko Unibertsitatean. 22 urterekin seihizkuntzatan mintzatzen da (euskara, gaztelania, frantsesa,ingelesa, italiera eta txinera). Italia, Txina, Nepal, Eskozia,Taiwan eta Londres izan ditu bizitoki azken sei urtehauetan. Ogibidez haurrak zaindu eta itzulpen lanak egitenditu. Tarteka ere idazten du. Iaz lehen saria irabazi zuenPekineko kea izeneko poemarekin Iruñeko Udalakantolatutako egile berrientzako literatur lehiaketan.

NORTASUN AGIRIA

«Hizkuntzaz harago, bestemuga batzuk ditugu, beste

harresi asko»Beste mundu bat posible da. Bea bezalako gazte askorekin lor daiteke, ezbairik gabe.

BEATRIZ CHIVITE EZKIETA

| REYES ILINTXETA |

Argazkiak: Dani Blanco

PERTSONAIA

2013KO URRIAREN 13A10 �

batera aurkeztuta, zortea izan eta aukeratuegin ninduten. 45.000 euroko beka emanzidaten bi ikasturtetarako nik aukeratutakoItaliako ikastetxean aritzeko. Elite intelek-tual bat eratzea da haien asmoa. Hezkuntza-ren bitartez kultura, politika eta naturahobetzea da helburu nagusia. Herrien artekokultur harremanak hezkuntzaren bidez sus-tatzea mundua aldatzeko.

Eta esperientzia horren ondoren, desberdinsentitzen zara?Ni sentitzen naiz, sentitzen nintzena. Aukera-keta prozesu horretan badakite zer nolakopertsonak nahi dituzten. Haien bila doaz,gero formakuntza berezia ematen dizute.

Italiako egonaldia oso polita izan zen.Denok gaztetxoak, ikasten, itsasoa eta men-dia aldamenean, mundua aldatzeko gogoz…Bazen utopia bezalako bat.

Eta handik Londresera eta gero Txinara. Zermoduz han?Duela bi urte ikasturte batez joan nintzenTxinara. Han nahiko nahasia da guztia. Txi-natarrak oso alaiak dira, oso ozenki hitz egi-ten dute, garagardoa edaten dute, lagunekinegotea gustatzen zaie. Alde horretatik gure-kin antza handiagoa dute japoniarrek baino,adibidez. Hala ere, harrigarria da hango jen-dearen egoera: %70a pobrezian bizi da.

Ezberdintasun handiak daude klaseen artean.Hori gertatuko da gero hemen Mendebal-dean, murrizketak eta oraingo erabaki asko-ren ondorioz. Txina ikaragarri handia da,baina zalantzarik gabe, gogorrena hirian etadirurik gabe bizitzea da. Nik han mutil-lagunbat izan nuen 60ko hamarkadan egindakobunker batean bizi zena. Lurrazpian. Leiho-rik, komunik eta sukalderik gabe, arratoiekin.Mutil honek unibertsitateko karrera bat badu,baina ez dago lanik eta ez du erraza izanenbizimodu horretatik ateratzea.

Bestalde, klase dirudunetako gazteek Men-debaldeko dirua eta teknologia iristea nahidute. Gehienei oso erakargarria egiten zaiegure mundua. Duten politika moldea edozentsurak ez ditu gehiegi kezkatzen. Ez duteYouTube, baina badute Youku, ez dute Mes-senger baina bai QQ, ez dute Google bainabadute Baidu eta badituzte Iphonak eta orde-nagailuak. Oro har estres maila oso altua dahan. Gainera kutsadura ikaragarria da. Egunbatean, adibidez, irrati bidez aholkatu zutenhaurrak ez jolasteko kalean, ez korrika etasalto egiteko airea oso kutsatua zegoelako etaosasunerako oso kaltegarria izan zitekeelako.Hori ez da nik nahi dudan bizimodua.

Nepalen ere bizi izan zara.Katmandun sei hilabetez bizi izan nintzenbarnetegi batean haurrekin, irakasle moduan.


2013KO URRIAREN 13A12 �

Yoga“Yoga etameditazioa zuregorputza eta buruabat egiteko bideakdira.Espiritualitateanorberak berebaitan darama, ezda kanpoko inonbilatzeko beharrik.Zure gelan, begiakitxi eta zurebarnera sartu.Besterik ez dabehar. Hori zuk ezbaduzu hemenaurkitzenEkialdean ere ez”.

Oso baketsua da. Jendea oso lasaia da bainahan ere izugarrizko aldea dago dirua duteneneta ez dutenen artean. Nepalen espiritualta-suna oso garrantzitsua da, Txinan ez. Batereez. Han materialismoa da nagusi. Ia erlijioada. Ni oso urduria naiz eta Nepalen oso lasainengoen. Goizeko bostetan altxatu, ur hotza-rekin dutxatu, ordu bateko meditazioa egineta gero klaseak eman. Oso polita. Agiannoizbait errepikatzekoa, baina ez horrelabizitzeko beti.

Ekialdean mundua beste modu batez ikustendute?Nik uste dut pertsona bakoitzak ikustenduela mundua modu batez. Nik ez dut nireahizpak bezala mundua ikusten, adibidez.Donostiako Zinemaldian aritu naiz laneaneta han ezagutu dut Txinatik etorritako zinezuzendari bat. Lehen aldia zen Beijingetikateratzen zena. Ez du ezta Shangai ere eza-gutzen. Ez zekien ingelesez. Filmaren aur-kezpenean galdetu zioten ea txinatarrak sen-timendurik gabeko animaliak ote ziren, berefilma oso hotza eta gogorra delako. Eta nikesaten nuen, baina zer arrazistak, nola egindezakete halako galderarik? Ingmar Berg-man suediarrari halako galderarik seguru ezlioketela eginen. Gure buruan muga etaharresi asko dago eta hori aldatu beharradugu.

Eta Eskoziako esperientzia?Eskozia oso gogorra iruditu zitzaidan.Hotza zen eta alkoholismo maila, adibidez,oso altua. Gainera depresioaren kontrakoGobernuz Kanpoko Erakunde batean aritunintzen lanean, dirua biltzen, bazkideak egi-ten, eta iruditu zitzaidan jendeak baietz esa-ten zizula, baina handik denbora gutxirauzten ziotela ordaintzeari. Oso tristea zendena.

Aurten bi hilabetez izan zara Taiwanen.Bai, hiriburuan, Taipein. Txotxongilo museobatean aritu naiz lanean. Japoniarrak eta Tai-wangoak dira Mendebaldetik gehien hartudutenak, horregatik haiekin harremanetansartzea errazago da kanpotarrentzat. Osogiro polita eta sortzailea aurkitu dut han.Indigenak ere ezagutzeko aukera izan dutitzal txinatarren proiektu baten bidez.

Eta Londresera berriro.Bai. Han gustura nago, baina dena oso gares-tia da. Ez naiz zinemara joaten dirurik ezdudalako. Ez daukat etxerik. Mutil-lagunare-kin eta beste lagun batzuekin biziko naiz.

Eta ikasi bitartean lan egin… ahal den tokie-tan, ezta?Bai, haur italiar batzuk zaintzen ditut han etatarteka ere itzulpenak egiten ditut. Ahaldudana. Txinan kabaret batean lan egin nuendenboralditxo batez. Neska europarrak beharzituztela ikusi nuen eta dantza egitea askogustatzen zaidanez aurkeztu egin nintzen.Han ere itzulpen lanak egiten nituen zenbaittelefono aplikaziotarako, txineratik euskararaeta alderantziz. Beti lan txikitxoak.

Zaila dago lana aurkitzea?Apirilean itzuli nintzenean harrituta gelditunintzen hemengo giroarekin. Denak krisiariburuz solasean, langabezia, dendak itxita…Baina krisia mundu guztian sentitzen da etaare gehiago gaztea bazara. Nik sei hizkuntzahitz egiten ditut, goi mailako ikasketak dituteta ez dut inon lanik aurkitzen. Soilik eskain-tzen dizkigute praktikak eta horiek ez diraordaintzen. Esaten dizute beharrezkoakdituzula zure curriculuma osatzeko, bainaordaindu inon ez. Momenturen batean hasibeharko dut dirua irabazten, ezta? Udan bihilabetez Taiwango museo batean aritu naizsosik batere kobratu gabe. Hegazkina ere ezzidaten ordaindu. Londresen bi jaialditanaritu naiz eta ez didate ordaindu. Donostia-ko Zinemaldian bi astez aritu naiz itzulpe-nak egiten txineraz eta ingelesez eta ez dida-te ordaindu. Donostian zegoena ez zenpraktikak egiteko postu bat, boluntario lan-talde bat baizik. Baina emaitza berdina da:doan egiten duzu lan. Beno, 150 euro emanzidaten. Gutxi gorabehera euro bat lanordubakoitzeko. Ez da krisia bakarrik, esklabotzasistema berri bat da. Enpresek, eta enpresakez direnek ere, pentsatzen dute onena delacurriculum harrigarria duen gazte bat har-tzea denboralditxo baterako deus ordaindugabe eta gero botatzea, hurrengo urteanbeste esklabo bat hartzeko. Unpaid interns-hips, ordaindu gabeko praktikak, esaten zaiohorri. Nik erabaki bat hartu dut honen ingu-ruan: ez dudala horrelako praktikarik gehia-go onartu behar, ez delako zilegi. Nire lana,nire itzulpenak, nire eskuak nahi badituzte,ordaindu egin beharko dute. Hori da pentsa-tzen dudana, baina ikusiko dugu. Gauzakoso zailak jartzen badira Txinara joanennaiz. Han errazagoa da lana aurkitzea, han-goa ez bazara. Atzerriko aurpegiak bilatzendituzte enpresa askotan. Momentuz ikasi



No news, good news“Lehenengo telefono mugikorra Londresen izan nuen19 urterekin, zaintzen nituen haurren gurasoek emanzidatelako, zer gerta ere. Patata bat da, ez dukamerarik ez internetik… baina hori baino gehiago ezdut behar”.



Beari ez zaio gustatzen telefono mugikorren menpe, teknologienmenpe, oro har, bizitzea. Ez du whatsappik. Soilik mugikor zahartxobat Londresen dabilenean. Gainera azkar mugitzen da toki batetikbestera: hegazkinak, autobusak… Hau eromena! Hitzordua ezar-tzea ez da batere erraza izan. Nora deitu? Nola aurkitu? Mezuakbidali eta egun batzuetara, igande arratsalde batean, deitu zidangelditzeko. Lehen hau normala zen. Orain salbuespena. Bearekinhitz eginez zer pentsatu ugari datorkizu burura, baita gure bizimoduazkar eta zoro honetaz ere.

Bizimodu zoroa

AZKEN HITZA

egin nahi dut eta olerkiak idatzi, ea noizbaitargitaratzen dizkidaten… Hori beste bidebat izan daiteke.

Iaz Iruñean saria irabazi zenuen. Euskaraz idaz-ten duzu beti?Gehienetan bai, batez ere ez ahazteko. Enebakardadean horrela lantzen dut nire euskara.Beste olerki batzuk hizkuntzak nahastuz ida-tzi ditut. Nik uste dut hori dela munduarenirudia: nahiz eta hizkuntza asko jakin eta era-bili, besteak ulertzea oso zaila da. Hizkuntzazharago, beste muga batzuk ditugu, besteharresi asko.

Aita ere idazle ezaguna duzu, Fernando Chivi-te.Bai, eta amak ere liburu bat argitaratu zuen,baina ni ez naiz haiek bezalakoa, idazle lasaia.Nik gehiago irudiak eta irudiak hartu eta janeta jan egiten ditut, gero, barruan ezin dieda-nean gehiago eutsi, arrapaladan botatzeko.Bulimiko baten antzera jokatzen dut. Litera-turaren bulimikoa naiz.

Beste arte adierazpideekin saiatu zara?Esaten dute Arte Historia ikasten dugunokbagarela artista izan nahi baina trebeziarik ezdugunok. Asko gustatzen zait marraztea,eskuekin gauzak egitea, zeramika… baina ezdut uste artista naizenik, beraz arte historiaeta artisten obrak ikastearekin konformatubehar.

Eta Londresen arte terapia ere egiten duzu. Zerda hori?Down, autismo, depresio edo antsietate ara-zoak dituzten pertsonei laguntzen diegu arte-lanen bidez beren sentipenak adierazten.Hiru orduz emozio guztiak kanporatzendituzte margo eta material desberdinak erabi-liz. Guk laguntzen diegu esanez nola erabil-tzen diren materialak, baina gero askatasunguztiarekin aritzen dira. Boluntario moduanegiten dut lan hori, baina esperientzia ederrada. Han dagoen energia oso ona da eta hanbai ez naizela esplotatua sentitzen!

Etorkizunean zer gustatuko litzaizuke egitea?Hezkuntza hobetzearen alde zerbait egiteagustatuko litzaidake, irakasle moduan, agian.Baina baita itzulpenak egitea, museoetan,jaialdietan, arte terapian aritzea. Hori denagustatzen zait.

Hezkuntza nola hobetu daiteke?Espainiako Gobernuak ez dio garrantzirikematen hezkuntzari. Murriztu duten lehengauza izan da eta hori da egin daitekeen oke-rrena. Etorkizuna hezkuntzaren bidez eraiki-tzen da. Irakaskuntza alorreko profesionalekgarrantzi ikaragarria dute. Orain unibertsita-tean sartzeko Magisteritza da nota apalenaeskatzen duena eta ez luke horrela izan behar.Medikua izatea bezain garrantzitsua da, per-tsonen burua salbatzen ari zarelako. Literatu-ra, artea eta filosofia behar ditugupertsonak aldatzeko. Hezkuntzanbenetan sinesten duen jendea etajakinduria transmititu nahi duenabehar da. n

JolasaZaintzen ditudan haur italiarren bizimodua ikusita,iruditzen zait Londresko bizimodua oso tristea delahaurrentzat. Gogoan dut txikitan oinez BurlatatikIruñera joaten ginela ibaiertzetik paseatzen, txipi-txapak egiten, harresietatik Iruñean sartu, muztio bathartu… eta hori oso polita zen. Haiek autoan,metroan, ibiltzen dira egunero eta ez dute toki garbiriklasai jolasteko”.

2013KO URRIAREN 13A 15� 15�

Olympyan, AEBetako Washington Estatuan, The Evergreen State Collegue unibertsitatekoBasque Country study abroad programaren arduraduna da Amaia Martiartu arrasatearra.

Programa horren bitartez, 18 eta 22 urte arteko bederatzi gazte Euskal Herrian izan dira hiruastez, bertako politika, kultura eta ohiturak ezagutzeko asmoz.

ELKARTRUKE ESPERIENTZIA

BEDERATZI gazte horien artean bada euskaljatorria duenik, baina gehienek jakin-minhutsez eman zuten izena, eta guztiak ezagutueta aurkitutakoaz txundituta bueltatu diraWashingtonera. Euskal Herrira gehiago ikas-tera itzultzeko asmoa azaldu du batek bainogehiagok. Udan izan dira gurean eta ez dute iaatsedenik hartu. Etorri aurretik, Mark Kur-lanskyren Basque history of the world irakurrizuten eta AEBetara bueltatu aurretik, Bernar-do Atxagaren Obabakoak. Izan ere, bi liburuhorietan oinarritu dituzte programaren non-dik norakoak. Astean bitan Arrasateko AEKn

euskara eskolak hartu dituzte (guztira 12ordu) eta Mondragon Taldeko hainbat koope-ratiba eta bi fakultate bisitatu dituzte. Egoerapolitikoaz ere mintzatu dira, Euskal Herriaondo ezagutzeaz gain AEBetan ezker sindi-kalgintzan diharduen Geoff Bates-ekin, IgorLetona preso politiko ohiarekin eta Amaiuralderdiko senatari Urko Aiertzarekin. Gerni-kako Bakearen Museoan izan dira, bestalde.

Nekazaritza ekologikoa eta baserrienondarea ere landu dituzte. Hala, Debagoiena-ko hainbat baserri eta azoka bisitatzeaz gain,Arrasateko Bioso baserrian gazta nola egiten

Evergreen unibertsitateaurrerakoitik Euskal Herrira

| IKER BARANDIARAN |

Argazkiak: Stephano Garfield

Ikasle amerikarrak Goi Eskola Politeknikoan. Eskuman, Amaia Martiartu arduraduna, Geoff Bates programakoirakasleetako bat eta Mondragon Taldeko Nazioarteko bisiten arduradun Mikel Lezamiz.



Basque Country study abroad pro-graman parte hartu duten ikaslee-tako bi elkarrizketatu ditugu etaherrialde batek eta besteak eskain-tzeko duenaz aritu gara.

Zer da Euskal Herritik gehien harrituzaituztena?Laura Humprey: Harremanetanoinarritutako baloreak dituzuela:negozioetan, familian... Eta sozial-ki duzuen bizitza handia. Gehienaizan da ona, bi gauza ezik: jendeazaborra lurrera botatzen ikusteakmin handia egin dit, eta sumatudut atzerritarrekiko aurreiritziakdituela jendeak. Beharbada hemenAEBetan baino kultura dibertsita-te txikiagoa dagoelako.Stephano Garfield: Hemengokomunitate zentzuak zur eta lurutzi nau. Amaia [Martiartu] behinbaino gehiagotan saiatu zen horiazaltzen, eta hona etorri arte ezdut ulertu. Jendeak Olympyanbeste modu batean egiten du bizi-tza publikoa.

Ez da oso ohikoa hain egonaldimotza egitera etorri eta euskaraikasten ahalegintzea.S.G.: Hizkuntza zaila da, baina eznik uste nuen beste. Eta, zinez,ikasten jarraitzeko asmoa dut.L.H.: Nik ere sorpresa hartu dut,zailagoa izango zela uste nuelako.Areago, esango nuke ingelesadakigunok erraztasun handiagoadugula euskara ikasteko, soinuakgurearen antzekoak direlako; gaz-telaniarekin aldiz, alderantziz ger-tatu zitzaidan.

Zer iritzi daukazue Mondragonekokooperatibei buruz? Egingarria ikus-ten duzue halakorik AEBetan?S.G.: AEBetan ere badira koope-ratibak, baina ez hemengoentamainakoak, ezta hain esparruzabaletan ere. Sinesgaitza danazioarteko merkatuan lehiatzendiren enpresek pertsonen harre-manak zaintzea eta gaizki dabilen

enpresetako bati guztiek lagun-tzea.L.H.: Ni gehien harritu nauena dataldearen barruan langileak enpre-sa batetik bestera mugitzeko auke-ra izatea; eta bestea, soldaten ratio-arena: kooperatibetan 1 eta 8artekoa da, eta AEBetan 1 eta 300artekoa izan daiteke. Evergreeneninguruan halakorik sor liteke,baina hortik kanpo zaila ikustendut. Behar handiko egoera batizan behar du jendea elkartu etahalako apustua egiteko, Cleveland-en bezala.

Zer ikasi duzue gugandik?S.G.: Gauza asko! Guk bizi izanda-koarekin alderatuta hain da ezber-dina guztia: kooperatiben zentzuaeta indarra, harremanen aldekobaloreak, hizkuntza baten aldekolana... Adibidez, Emun enpresarenesperientziak eta elkarte gastrono-mikoek txundituta utzi naute.L.H.: Stephanorekin bat egitendut. Gauza bereziena hemen ditu-zuen baloreak dira. Eta oro haralderdi sozialak harrituta utzi nau:

jendearekin aurrez aurre egotea,telefono edo internet bidez izanbeharrean, oso arraroa da nire-tzat, baina oso gustuko dut. Ezdut etxera bueltatu nahi, han iso-latuta bizi naizelako. AEBetanjendearekin denbora pasatzen dut,baina ez da kalitatezko denbora.Denbora hori hemen kalitate han-dikoa da.

Euskal Herrira itzultzeko asmorikbaduzue?S.G.: Bai, linguistikan intereshandia daukat eta euskarariburuzko ikasketak sakondu nahiditut. Izan ere, euskararena osohizkuntza-egoera interesgarria da,kultura eta hizkuntza indartsuakdira eta oso lotuta daude. Dato-rren ikasturtean kontratu batenbidez bertsolaritzari buruzkoikerketa egiteko asmoa daukatEuskal Herrian.L.H.: Hiru aste oso denbora gutxida, baina niri balio izan dit EuskalHerriaz gehiago ikasi nahi dudalajakiteko. Jakina errepikatzea gusta-tuko litzaidakeela.

Laura Humprey eta Stephano Garfield, ikasle estatubatuarrak

«Alor guztietan daukazuen komunitate zentzua harrigarria da»

“Esango nuke ingelesa dakigunok erraztasun handiagoa dugula euskaraikasteko, soinuak antzekoak direlako”, adierazi digu Humpreyk (ezkerrean).



den ikasi dute. Ondare artistikora gerturatze-ko helburuz, besteak beste Arantzazuko san-tutegian, Olleriasko Euskal ZeramikarenMuseoan eta Eskoriatzan kokatua dagoenIbarraundi museo etnografikoan izan dira,baserrietako lanabesak eta musika tresnazaharrak ezagutzen. Zugarramurdin ere egondira, Inkisizioaz solastatzen.

Bestetik, Bilboko Guggenheim museorajoan eta hiriak izan duen eraldaketa berehorretan ikusi ahal izan dute eta Urbia etaantzeko ingurune naturaletara urreratu dira.Asier Altuna zuzendaria gidari, Bertsolari fil-maz gozatzeko eta bertsolaritzaren inguruanmintzatzeko parada izan dute. Eta nola ez,herrietako jaietan murgiltzeko aukera parega-bea izan dute ikasle estatubatuarrek.

Hemen ikasitakoa AEBetan zabalduAmaia Martiartu oso pozik dago programakizan duen harrerarekin eta baikor azaldu dahurrengo urteetan izan dezakeen bilakaerare-kin: “Behin baino gehiagotan, Evergreen uni-bertsitatean Euskal Herriko kooperatibenesperientziaz, hemengo ohitura, egoera politi-ko eta hizkuntzaz jardun dut, eta banuengogoa ikasleei hori erakusteko. Gainera, osogustura nago ekarri dudan taldeaz. Hemengoaezagutu eta ikasteko oso irekita egon dira etaez, batzuetan euskaldunok kanpoan aritzengaren moduan, norbere zilborrari begira”.Irakasle arrasatearrak balio handia ematen dioatzerriko jendea ekarri eta ahalik eta moduosatuenean gure herria erakusteari: “Hemenikasitakoa bueltan AEBetan modu aktiboanzabaltzen badute, hedabide handiek sortutakoaurreiritziak apurtzen joan gaitezke”.

Guk ere badugu haiengandik zer ikasiaEvergreen State Collegue, dena den, ez daohiko unibertsitate bat. 70eko hamarkadanAEBetako hainbat irakaslek irakaskuntzaeredu orokorretik at egongo zen unibertsita-tea sortzeko ahalegina egin eta indarrak batu-

ta Olympyan dagoen hau sortu zuten. Ordu-tik dago zutik eta ikasleen neurrira egindakoeskaintza du oinarri. Arte Liberalak deritzonmultzoa da eskaintza nagusia eta ikasleekhautatzen dute ikasi nahi dutena, ez baitagoikasgai zehatzik, diziplina askotariko progra-mak baizik. “Adibidez, 16 kredituko progra-ma batean Indiako filosofia, Pazifikoko itsasbiologia eta Frantses literatura uztartzen dira.Hortaz, irakasleek beraiek sortzen dituzteprogramak, beste inoren menpe egon gabe.Are gehiago, unibertsitateko arduradunekikasleak behartzen dituzte lehen urtean ahaliketa gai anitzenak har ditzaten, ikasketak eurengustura kustomizatu ditzaten”, azaldu diguMartiartuk.

Evergreenen ez da azterketarik egiten etaikasleren batek ikasgai oso zehatz bateaninteresa badu eta oniritzia emango dion tuto-re bat lortzen badu, aukera dauka gai horibere kabuz landuta hainbat kreditu lortzeko.Inguruko presondegietan ere laguntzen duteikasleek, baita errefuxiatuekin ere. Bitxikeriagisa, bertan ikasiak dira, adibidez, Los Simp-son marrazki bizidun arrakastatsuen egileMatt Groening eta Macklemore hip-hopabeslari eta musikari ezaguna.

Halako ikastetxe ireki eta anitzak aurkakoerreakzioak jaso ditu Washington ingurukoalderdi tradizionalenen aldetik. “Lesbianen,punkyen eta hippyen unibertsitatea dela diozenbaitek, baina AEBetako leku askotatikespresuki etortzen da jendea bertara ikastera,parekorik ez duelako. Askatasuna daukagunahi ditugun alorrak aukeratzeko, eta horimodu aproposean egiten baduzu, zure hezi-keta ezin hobea izango da”, kontatu diguEuskal Herria ezagutzeko programan partehartu duen eta Evergreeneko ikasle denLaura Humpreyk. Martiarturenaburuz, oso interesgarria litzatekeEvergreenen hezkuntza sistemazertan datzan Euskal Herrian eza-gutzera ematea. n

IRITZIAREN LEIHOA

JAKIN BADAKIGU gazteria izugarrizko lan-gabezi tasa jasaten ari dela. Duela zenbaithilabete, zutabe honetan bertan, zenbaitdatu eman nituen, bai estatukoak, baitaHego Euskal Herrikoak ere. Azkenaldianez da egoera hobetu, nahiz EspainiakoGobernuak balentria gisa hartu erregistra-tutako langabeen kopurua 31 lagunetanmurriztu zela abuztuan. Ez zuten aipatuGizarte Asegurantzak ehun mila laguninguru galdu zituela urte honetako abuz-tuan. Horiek bai direla benetako datu kez-kagarriak.

Ikusita enplegua aurkitzea oso zailadela, lan merkaturatzea atzeratu egitendute gazte askok. Hor dugu gazte taldeandana masterrak eta doktoregorako ikas-ketak egiten. Honela, beste 3-4 urte igaro-ko dituzte lana bilatzen hasi aurretik. Etagero zer?

Marxek aspaldi esan zigun kapitalismo-ak ondo funtzionatzeko, hau da, mozkintasa oparoak kapitalistek bereganatzeko,oso garrantzitsua zela langabeen (indus-tria) armada eratzea. Horrela, langabetuenarmada honek alokairuak presiopean edu-kiko ditu, ahal diren apalenak izan daite-zen. Guztiau gertatzen ari da gaur egun,eta sindikatuek indar gutxi daukate egoerahori ekiditeko. Eta egoera hau krisialdigaraietan areagotu egiten da. Ondorioz,gardenki ikusten dugu langileen eros ahal-mena gutxitzen ari dela, baita beren parte-hartzea ere urteroko Barne ProduktuGordinean.

Bien bitartean, goi-mailako agintariak,bai politiko eta batik bat finantzarioak,inoiz baino aberastasun handiagoa esku-ratzen ari dira. Hor goian dagoen klaseagintariak osatzen du talde boteretsua

ekonomia eta politika nahi duten erankudeatzeko.

Baina nola heldu agintari klase horreta-ra beheko maila batetik hasita? Jendarteanmaila aldaketak ez dira erraz ematen. Halaere zenbait mugimendu gauzatzen aridira, nahiz egunetik egunera zailagoa den.Zailtasun hauek salatzen ditu Joseph Sti-glitzek gazte iparramerikarren aukera ber-dinen eza bere azkenetako liburuan (ThePrice of Inequality/El precio de la desigualdad.Taurus). Zein zaila zaien gazteei lanpostubikainak erdiestea!

Lanpostu bikain horietakoa lortu nahizuen Moritz Erhart-ek Londreseko MerrilLynch-en behin-behineko lanpostuaeman ziotenean praktikak egiteko asmoz.Bankuko jabe aseezinei erantzuteko hiruegun atsedenik gabe lanean aritu ostean,etxeratu zenean dutxan hilik aurkituzuten. Mutil horren amak ere zerbait pen-tsatuko du sistema kapitalista suntsitzailehoni buruz, ezta?

Dirudienez, honela lana egiten dutengazte asko daude. Hogeita lau ordu laneanaritu ondoren, taxiak jasotzen ditu lanto-kiko atarian, etxera eraman dutxatzeko etaarropa garbia janzteko, eta taxi bera handauka zain lantokira eramateko. Honelalehertu arte. Esklabotza berria, Marxekbere zorroztasunean ikusi ez zuena. Etaugazaba modernoentzat gazte hauek, lan-gile garaikideok, robotak dira, dirua egite-ko makinak. Gazteak bizitza eman osteangupidaren aztarren ñimiñorik azaltzen ezdutenak dira elite boteretsu hori osatzenduten pertsonak.

Hala ere, aukera xumeagoak egonbadaude lanpostu duinak ahalbidetzeko.Izan ere, ikasle gazteei zuzenduta EAEn“junior kooperatibak” abian jarri dituEusko Jaurlaritzak euskal unibertsitatee-kin, baita lanbide heziketako eskolekin.Nahiz eta, tamalez, EAJk eta PSE-EEksinatu duten akordioan ez diren aipatu ereegiten. Zoritxarrez, akordio ospetsu horilantzen aritu direnek kezka gehiago zeu-katen azpiegitura erraldoiakzein izango diren asmatzen,gazte kualifikatuentzat sortubehar diren lanpostuetanbaino. Pena da. n

Kapitalismoarenneska-mutilakMAD

DI

SOR

OA

Lanpostu bikain horietakoa lortu nahi zuenMoritz Erhart-ek Londresko Merril Lynch-enbehin-behineko lanpostua eman zioteneanpraktikak burutzeko asmoz. Bankuko jabeaseezinei erantzuteko, hiru egun, atsedenikgabe lanean aritu ostean, etxeratu zeneandutxan hilik aurkitu zuten

BalerenBakaikoaAzurmendi �

EHUKO

I R A K A S L E A,

E KO N O M I A L A R I A

2013KO URRIAREN 13A18

Asisko Urmeneta �

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA


EZ DUT zalantzan jarriko Alkain, Galartza,Plazaola eta Euzkitzeren dohain anitzaETB1ko ikuslegoa irriz lehertaraztekoorduan, beraien Kontrako eztarritik emanki-zunarekin. Duda izipirik ez dago. Txalo-tzekoa da. Gainera gustatzen zait, txantxakzenbaitetan lodixkak suertatu arren, gurehizkuntzan berean entretenitu nazaten etaArtikoko haizez hanpatu nire izpiritu beteerraza kitzika diezadaten. Publiko nahikoaona naiz.

Hogeita hamar minutuz, zaga-zaga, laumutiko airos eta gotor, barreak nondiknora zulatuko duen asmatzen jarraitzeaaski neketsua dela erantsi behar dut ordea.

Bereziki pantailan emazterik ez delakoagertzen. Ez ote da antzezle emerik aurki-tzen herri honetan, duela lau hamarkadaZuberoako pastoraletan bezala gizonezko-ak emaztez transbeztitzera behartu gabe?Ala, gizonezkoek genero bien eremuaarraileriaz berdinduz, giz-arte total(itario)baten ametsa dauka euskal munduak ema-kumea invisibile eginez?

Egoeraren aldatu ezinak nau harritzen.Euskal Herriko kultura alo-

rreko gizon-festa endogami-koa Carla Bruni Miarritzenabesten entzutea bezain ringarddela deritzot jadanik. n

JESUS EGIGURENek bere azken liburuan, Arantzazuriburuz ari dela, hauxe dio: “Zirrara eragin zidan hanesan zidatenak, hots, –Oteizak– bere maisulan ezagu-nena, Jesus lurrean gorpu eta halakorik gertatzenuzteagatik Ama Birjina Jainkoa madarikatzen aridenekoa, ETAk lehenengo hilketa –Pardines guardiazibilarena– egin zuen egun bereanamaitu zuela, eta Oteizak esanzuela: ‘Eskultura hau Pardinesieskaintzen diot, bera da lurreandatzan Jesus, eta Ama Birjina Pardi-nesen ama da, halako bidegabeke-riagatik Jainkoari errieta egiten aridena’” (Ven y Cuéntalo. El oasis vasco).

Niri harridura Egigurenen adie-razpenak eragin zidan, hain justuere beti kontrakoa entzun izandudalako, hau da, Arantzazun hamalau apostoluengainean dagoen Pietatea Txabi Etxebarrietari eskainiziola Oteizak 1968an. Ez dut uste honetaz zalantzahandirik dagoenik (ikus Pelay Orozco: Oteiza. Su vida,su obra, su pensamiento, su palabra, 516. or.). Beraz, nolaliteke egitate berari buruz hain bertsio kontrajarriaksortzea gure artean? Nondik atera du Egigurenekbertsio hori? Ez dut uste bera gezurretan edo asma-kerietan dabilenik. Arantzazun esan diotela? Ba, ez daArantzazun normalean ematen den azalpena.

Orduan? Niri bi gogoeta sortzen dizkit istorio nahasihonek:

1. ETAren sorreratik gaur arte gertatuaren kontaki-zun objektibo samar bat egiteko dauden zailtasunak.Izan ere, batzuek azken urteotako ikuspegitik nahilukete irakurri ETAren historia osoa eta konplexua; eta

beste batzuk erosoago daude pentsa-tuz hasierako ETA hura berbera izandela azkeneraino iritsi zaiguna.

2. Baina agian profetiko edometaforiko samarra da OteizakArantzazun utzi zuen eskulturariburuzko nahasmen hau. Beharbada,Arantzazuko ama hori bien amaizango da, bai Etxebarrietarena etabai Pardinesena, eta ez batena alabestearena, biek (biktima guztiek)

izan dituztelako ama sufritzaileak, eta guztien amakaritu direlako, ez dakit Jainkoari, baina bai politikari,agintari, eragile eta gainerako herritarroi agiraka,hemen hainbeste urtetan gertatu dena lehenago ezkonpontzeagatik! Hau ulertzea lagungarri izan litekeadiskidetzeko bidean. Azkenean ez otezuen horixe adierazi nahi izan Oteizakberak geroago 90eko hamarkadan biei,Txabiri eta Pardinesi, Tolosaldean oroiga-rri bana eskaini zienean? n

Etxebarrieta, Pardines, Oteiza eta Egiguren

Iñaki Mendiguren I T Z U LT Z A I L E A �

ItxaroBorda�

IDA Z L E A

DA

NI

BLA

NC

O Gizon festa

DA

NI

BLA

NC

O

Niri harriduraEgigurenenadierazpenak eraginzidan, hain justu erebeti kontrakoa entzunizan dudalako

IRITZIAREN LEIHOA

2013KO URRIAREN 13A�20

ZIRTAK - IRITZIAREN LEIHOA


ORAIN ARTE, erretiroa hartzeak erretiratua erretiro-dun bihurtzen zintuen, hileroko diru sari baten jabe.Hori noiz arte izango den horrela, ez dago esaterik,ongizate estatua eraisteko lanean gogor dihardute-eta, eskuin-ezker (badakit atzekoz aurrera dela berezesapidea, baina oraintxe gaude denok dislexia ideolo-gikoak jota, eta apenas inork igarriko dion bi hitzhorietan zeinek non behar lukeen).

Erretiroa hartu berria naizen honetan, azken tre-neko azken bagoia harrapatu izanaren irudipena dau-kat, baina nago benetako auzia ez dela ez trenarenlastertasuna ez trenbidearen zabaleroa, baizik etagerora trenik batere ibiliko den ala ez, edo, hobetoesan, zenbati utziko zaien trenera sartzen, zenbatekegin beharko duten bidea oinez, eta zenbati ez zaienoinez ere biderik egiteko aukerarik emango.

Kontua, Humpty Dumptynire filosofo zernahirakoakesango lukeen (edo ezlukeen) moduan, zera da:nork erabakiko duenaurrerantzean nor dennor, nor den zer, eta norzabor. Bide batez esan-da, hobe genuke zabo-rren ideologiaz hain-beste arduratu ordezideologien zaborrazgehiago arduratzea.

Gauzak dauden bezala,dena da gaur hemen arazoetiko, edo hala behar luke,behintzat. Badirudi,ordea, hitzetik hortzeradarabilgun “zoru etiko”hori gure gatazka anto-nomasikoaren esparruramugatzen dela, hortikkanpo (eta hori bainolehenagoko) erabaki beharlarririk ez balego bezala.

Nik neuk, erretiratzekomodu etikoki eta estetikokiegokia hartzen asmatu nahinuke, eta uste baino gehiagokostatzen ari zait.

Erretiratzea, funtsean,baztertzea da (norberak nahita hala era-bakitzen duenean, behintzat): plaza ageri-

koa utzi eta zurrunbilo publikotik bazter bizitzea.Egiten baino esaten errazagoa da, erabat bazterbizitzea ere ez baita kontua, ez behintzat gureabezalako herri batean, garenetik izan nahi genukee-nera iristeko bidean gehien-gehiena eginkizundugula.

Baztertu bai, beraz, baina zenbat, zertatik eta nola?Hor dago koska, kontuak gutxitan izaten baitira“harresia itxi harresia ireki” kantu garai batean ezagu-nean aipatzen zirenak bezain zuri edo beltz.

Bolognek unibertsitatera ekarri duen formalismozurrun, antzu eta malapartatutik aparte ibiltzea, esate-rako, ez da erabakitzen zaila. Telebista eta irratietakooilotegi-tertuliei uko egitea ere, erabaki erraza da.Baina zergatik onartu ARGIAn idazteko proposame-na? Ganorazko ezer esan al diezaioket nik ARGIAkoirakurleari, ala banitateak harrarazi dit erabakia?

Ekainean, orain adiskide dudan aspaldiko ikasleohi batek, etxera etorri eta sarean nor izateko

behar nituen guztiak utzi zizkidan prest.Funtsean, blog bat eta twitter kontua.Blogaren izenburua garbi neukan hasiera-

tik: Eza Batzen. Batetik, erretiroa hartubaino lehenago bazter utziak batu,berreskuratu nahi nituen. Bestetik,bistatik aldentzen, neure burua eza-batzen hasteko gogoa nuen.

Dudarik gabe, ARGIAn idaztenhastea ez da ezabatzen hasteko

biderik egokiena, baina utzida-zue, behingoz bada ere, kon-

traesanaren apologia egiten.Putzuan ito nahi ez badut ere,ezin dut euskalgintzaren etaherrigintzaren uretan busti

gabeko bizitza irudikatu. Ezdut aparteko ekarpenik egin-go, nire betiko zoroen ingu-ruan jardungo dut, ezinbes-

tean. Espero dut, hala ere,irakurleren bati edo besteri

gustagarri gertatzea hemenplazaratuko ditudan neurezoroen inguruko jardunak.Horrenbestean,pozik nengokeni. Zu, berriz,

balizko irakurle hori, abisatutazaude. n

Joxerra Garzia� IDA Z L E A

DA

NI

BLA

NC

O

Erretiratuen sinonimatua

Antton Olariaga

22 � 2013KO URRIAREN 13A

ERDIKO KAIERA

Hainbat euskal talde eta abeslariren kantuakmoldatu dituzu Azukre koxkorrak diskoan bil-tzeko. Zer dela eta bertsioz osaturiko diskobat?Ez naiz sekula interpretea izan, bertsio gutxiegin ditut eta are gutxiago euskal mundukoabestiekin. Halare, banuen aspaldian horrela-ko zerbait egiteko gogoa. Jauzi bat izan dahalako erabakia hartzea, baina eginkizun poli-ta eta dibertigarria ere bai, era berean. Jato-rrizko taldeek garai hartan nahi zuten horiulertzen ahalegindu naiz. Ez dut besterikgabe abesti bat estilistikoki aldatuz bestelako-tu nahi izan, baizik eta zantzu batzuk behin-tzat zaindu, begirunez edozein kasutan. Egiada aldaeretan hasten zarenean konparazioaksortzen direla, baina ez da hori disko honenasmoa.

Zer dute, bada, 12 abestiok Ruper Ordorikakdiskoan biltzeko?Abesti bakoitzak bere arrazoia du; ez daantologia bat. Baina, zergatik hauek eta ezbeste batzuk? Ez dakit. Musikan hasi nintze-neko musikarien abestiak dira gehienbat, nireingurukoenak. Oso harreman zuzena izandut talde horietako batzuekin: Hertzainak,Itoiz, Mikel Laboa… Banuen, nire taldeareneta neure gaur egungo begiradatik, garai har-tara urreratzeko nahia. Gogoan nituen abes-tiak dira, bat-batean abestu nitzakeenak.

Bestalde, ez ditut sartu oraindik baterajarraitzen duten taldeak, baina hori ere ondo-rio bat izan da, ez aurreikusitako zerbait. Egiaesan, diskoa egin dugun bitarte honetanBalerdi, Balerdi eszenatokietara itzuli da, etauste dut Delirium Tremensekoak ere ari dire-

«Diskoan bildutako abestienegile gehienen telonero

izan naiz inoiz»

RUPER ORDORIKA

Hertzainak, Itoiz, Oskorri, Xabier Lete, Mikel Laboa, Koska, Errobi, Delirium Tremens,Balerdi Balerdi, Txomin Artola, Kortatu eta Etxahun Iruri. Denak disko bakarrean. Taldeon

abesti bana hautatu eta azukre koxkor bilakatu ditu Ruper Ordorikak.

Testua eta argazkiak

| LANDER ARRETXEA |

“Jatorrizko taldeek garai hartan nahi zuten hori ulertzen ahalegindu naiz”.


RUPER ORDORIKA - ERDIKO KAIERA

la zerbaitekin. Gainera, orduko talde bereanjarraitzen ez dutenek ere musika egiten duteoraindik.

Abestiak moldatzeko, ohiko taldearen laguntzaizan duzu.Azukre koxkorrak talde lana izan da. Azkensei urteotan batera gauden laurok aritu garahorretan: Harkaitz Miner, Asier Oleaga,Lutxo Neira eta ni neu. Horrez gain, lehengourtean Gasteizko Jazz festibalera etorri zennire hainbat diskotan parte hartu duen BenMorder. Aukera baliatuta, kanta batzuk egingenituen bion artean: Ama Euskadi, Txaku-rren partia eta Ezekielen propheziako soloa.Azkaraten grabatu dugu, Katarain estudioan,ohiko teknikariekin. Garrantzitsua izan daniretzat betiko taldearekin aritzea. Dena gus-tuko dudan bezala egin ahal izan dut, etaondo balio du horrek.

Hertzainak taldearen Sigarrillos Amariyos dadiskoaren lehenengo abestia. Harreman per-tsonalek hautaketa baldintzatu dute?Oso hurbileko nituen Hertzainak taldekokideak. Josu Zabala nire lehenbiziko hiru dis-koetan aritu zen, eta Txanpi herritik ezagu-tzen nuen; Montoia bera ere, eskolako lagunada. Gainera, maite dut kantak ñabardura han-dia eduki dezan, eta kanta hori garai batiburuz oso abesti gutxik egiten duten bezalamintzo da. Gasteizen bizi genuen errealitateaislatzen du. Ez nuen zalantzarik izan hauta-tzerakoan, nahiz eta, haiekin abestu eta ekoiz-tu dudanez, beste aukerarik ere bazegoen.Kantu zaila da, ez delako eredu bati jarraituzegina.

Sarri, Sarri abestiaren sormen prozesuan partehartu ei zenuen.Nolabait bai. Ez naiz ondo akordatzen, bainabadakit Fermin etorri zitzaidala behin, arteanKortatun zela. Hark ez zuen konfiantza han-dirik euskararekin, ikasten ari baitzen. Ahol-kua eskatu zidala uste dut: letra nola ahoskatueta nola sartu letra hori berak buruan zuenideian. Dena den, horren gainetik, izugarriz-ko indarra hartu zuen kantak, eta harrigarriada nire burua Sarri, Sarri abesten ikustea,baina banuen harremana Kortatuko kideekin.Diskoko abestiak egin zituzten musikarigehienen teloneroa izan naiz inoiz.

Horietariko batzuk [Lete, Laboa…] ez daudegure artean, baina haien abestiek oihartzunhandia dute oraindik.Dudarik gabe; kantari handiak dira. Duelaurte eta erdi, Galiziara gonbidatu ninduteneuskal poeten antologia bat argitaratu beharzela eta, haien testuekin egindako abesti

batzuk kantatzeko. Horien artean ziren Ber-nardo Atxaga, Joseba Sarrionandia eta LuigiAnselmi, baina baita Xabier Lete ere. Gogo-an dut nire baitan pentsatu nuela, Letek berakkantatzea zatekeela onena.

Pasadizo horrek zerikusi zuzena du diskohonekin: ekimen hartarako Izarren hautsaontzen hasi nintzenean, taldekideei aipatunien, eta berehala laketu ginen abestiarekin.Orduan pentsatu genuen horrelako kantue-kin bilduma bat egin genezakeela.

Beraz, Ez Dok Amairu mugimenduko kantagi-leak eta RRV izendatutakoa bildu dituzu diskoberean.Niretzat oso gauza naturala da biak diskoberean batzea. Ez nuen Ez Dok Amairu ikus-terik izan, baina gero bai, banan-banan ikusinituen kantari handi haiek. Nik egindakolehenengo lanak Ez Dok Amairurekiko haus-

“Nik egindakolehenengo lanak Ez DokAmairurekikohaustura erradikalgisa interpretatuziren”.


ERDIKO KAIERA - RUPER ORDORIKA

tura erradikal gisa interpretatu ziren. Ziurasko banuen asmo hori, maila musikaleanbatez ere, eta baita lehenengo diskoa Bernar-do Atxaga baten hitzekin egindakoa zelako,artean erabat ezezaguna zen. Hala ere, betipentsatu nahi izan dut ikasi dudala zer edozer nire aurrekoengandik. Mikel Laboa,Xabier Lete, Benito Lertxundi eta enparauakbegien aurrean ikustea errebelazioa izan zenniretzat. Nire zaletasunak beste batzuk ziren,baina uste dut oso zorionekoak garela herrimusika halako duintasunez landu dutenmusikariak izan ditugulako aurretik.

Aldi berean, nire lagunak RockErradikal gisa bataiatutako horretanari ziren. Beren kontzertuen aurretikjotzen nuen maiz, eta babestu egitenninduten, neuk egiten nuena eurenmunduan oso bazterreko gertatuarren. Ez dago soberan beste behinaipatzea: musikaria baino lehenmusika zalea naiz. Gainera, kanta erabat pri-mitiboa da eta aldatu egiten da bere itxura.Letek abesti bat egiten bazuen, Evaristokgauza bera egiten du, nahiz eta formalki etaestilistikoki ezberdina izan.

Bide beretik, bada egun Euskal Herrian mugi-mendu gisa aipa litekeen joera musikalik?Oro har, gero eta zailagoa da multzoka hitzegitea. Joera anitz badela ikusten dut nik, etaona da hori. Lehen diskoetxea, irratia eta dis-koa ziren musika munduaren oinarriak, bainahemen eta nonahi desegin egin da egiturahori. Ez daude joera bakar bateko diskoe-txeak, ezta joera zehatz bat babesten duenhedabiderik ere. Gero, noski, afinitateakegongo dira, lagun harremanak, baina ezdakit hori zein neurritan proiektatzen den.Kanpotik begiratuta, uste dut badaudelahorretarako saiakerak, Bidehuts esaterako.Baina irizpide estilistikoei jarraituz osatutakomultzoa baino gehiago, ez dakit ez ote denalternatiba baten bila ari den musikari eta

lagunen batura. Lehen, agian, kritikak orainbaino errazago zuen jendea sailkatzea, hemeneta han. Hori esatea ere inportantea da.Askotan gure burua egurtzen dugu EuskalHerrian, baina musikan gauza bertsua gerta-tzen da munduan barrena ere.

33 urte dira Hautsi da anphora kaleratu zenue-la. Zer aldatu da ordutik hona?Musikari bezala, orduan gorabehera handitanginen, eta orain ere bai. Aretoak aldiz, aldatuegin dira nabarmen. Gune alternatiboak erai-

ki beharko liratekeela uste dut orain-dik, hasi berrientzat baliagarri izan-go den zerbait behar delako. LehenRock Erradikala aipatu dugu; kon-tzertuak jotzeko egitura aldatu zensasoi hartan. Gaztetxeak antzokibilakatu ziren, eta sare handi batzegoen. Hortik zuzenean herrikojaietara igarotzen zinen gero. Nire

esperientzian, herriko jaiak erabat geldirikdaude. Gaur egungo baldintzak ez dira duelahogei urtekoak bezain onak. Aldiz, antzokieta aretoetan ikaragarri aurreratu da, bainaegungo egitura ez da egokia talde hasibe-rrientzat.

Eta publikoaren jarrera?Aldatu egin da hori ere. Gaztetxoa nintzela,Benito Lertxundi etorri zen Oñatira, gauregun Madonna etorriko balitz bezala izan zen;herri guztiak ikusi nahi zuen Benito. Gauregun musika oso eskuragarri bihurtu da, etaorduan baino gehiago kontsumitzen da, bainabeste era batera. Askok aipatzen dute: “diskoabehera doa, baina zuzenekoak izango dira sal-bazioa”. Bada, oro har, ez dut uste halakorikgertatuko denik. Dena den, gero eta gehiagokostatzen zait orokorki hitz egitea. Gure ego-era inoiz baino hobea dela sentitzen dugumusikari batzuek, eta beste batzuek ez dutebiderik aurkitzen, baina hori beti izan dahorrela, eta oso zaila da zergatiak jakitea.

“Ez dago soberan beste behin aipatzea:musikaria baino lehenmusika zalea naiz”

RUPER ORDORIKA - ERDIKO KAIERA


Atsegin duzu beste talde batzuek zurekantuak interpretatzea?Bai, noski. Ez dut ezagutzen musika-ririk hori gustuko ez duenik. Diskohau egiteko hitz egin ahal izan dutaspaldian hitz egin gabeko jendeare-kin, eta denekin sentitu dut gauzabera. Horretarako balio du musikak.

Abesti guztiak bertsioak izaki, diskoakharrera ona izango duela uste duzu?Jendeak entzuten dituenean egitendira diskoak borobil. Ordura arteamorfoak dira, areago kasu honetan.Inoiz ez da jakiten, baina norberakondutako kantak direnean, errazagoada. Disko honetarako beste kantabatzuk egin nitzakeen, eta egindakoakere beste era batera. Baina sentsazioona dut. Zaila baina polita izan daideia; uste ez bezala hurbildu natzaionire barruan zegoen atal bati.

Nola egokituko duzu lan berria zuzenekoetara?Galdera ona da hori. Oraindik ez dakit nolaegin. Normalean diskoak aurkezten dituzueta horiek jende aurrera eraman, baina orainez da berdin. Errepertorio osoa aldatukodugu, baina ez dakit horretan disko honek

aginduko duen edo ez. Hilabete honenamaieran hasiko gara bizpahiruemanaldirekin, Iturenen eta Mira-fuentesen, eta gero, aurrerago,hiriburuetan: Bilbon, Gasteizen,Donostian… n

“Zaila baina politaizan da ideia; uste ezbezala hurbildunatzaio nire barruanzegoen atal bati”.

ERDIKO KAIERA


JAUN-ANDREOK, zuekin ZaratarenErreginak. Horrela aurkeztu zituztenRunaways taldeko kideak, Japoniaraheldu zirenean, 1977an. Cherie Currieabeslariak 18 urte zituen, eta Joan Jettgitarra-jotzaileak 19. Queens of Noisehaien abestietako bat da, Cherri Bombeta Born to be bad abestiak irrati formu-letan etengabe aditzen ziren garaikoa.

Zuloak taldeak kontzertu bereziaeskaini zuen irailean, Bilboko Arteriaantzokian, Izar and Star Herri Irratiakantolatutako kontzertu-sorta medio.Zuloakeko neskek Runaways taldemitikoaren abestiak bertsiotu zituztenorduko hartan, irailaren 27ko azkenkontzertuan bezala. Cherri bomb edoJoan Jetten I Love Rock and roll ezinhobeto hartu zituen publikoak. Bainatalde bien artean ez dago parekotasu-nik, nahiz eta biak emakume gazteezosatuta egon. Egun XXI. mendeangaude eta Zuloak ez dira euskal Runa-ways-ak, Kalifornian 70eko hamarka-dan emakume nerabez osaturiko tal-dea. Zuloakekoak ere gazteak dira,bai, Ainhoa Unzuetak 19 urte zituenfilma grabatu zenean. Zuloak taldeakiraultza txiki bat eragin du euskalmusika eszenan. Haiek agertu arte, ezzegoen horrelakorik eta hemendikaurrera zaila izango da antzeko besteezer ikustea. Jarrera, probokazioa,harrotasuna, kulero gorriak erakusteko lotsaga-bekeria, emakumeek gogor astindutako musikatresnak...

Kim Fowley ekoizle amerikarrak sortu zuenRunaways taldea 1975ean, Fermin MuguruzakZuloak 2012an. Ohikoa dira musika industrian

antzeko esperimentuak. Handik etahemendik hartutako emakume musi-kariak batu eta laborategiko talde batsortu, batez ere negozio ona izandirelako beti emakumez osatutakotaldeak. Berritasuna nagusi.

Zuloak taldearen kasua ere horixeizan da, zenbait taldetatik propio era-karritako musikariak baitira: Tania deSousa The Dispositives taldeko abes-laria da, Ainhoa Unzueta Itzalen tal-dean aritzen zen gitarra-jotzaile, Naia-ra Goikoetxea The Sfinters taldekobateria da, Usua de la Fuente UrsulaStrong Las Culebras taldeko bateriazen, eta Izaskun Muruaga Lights ofEden taldeko abeslaria. Denak ezagu-nak egun, Zuloak taldeko partaideizateagatik.

“Ni ere Zuloak izan nintekeen”aldarrizkatzen du Vulpes-eko abesla-riak Zuloak filman. Emakume askoizan baitira Zuloak azken urte hone-tan. Izan ere, Fermin Muguruzakzuzendutako filmak gorazarre egitendie euskal emakumezko musikariei:Anari, Aiora Renteria (Zea Mays),Marieder Iriart (The Sparteens),Maite Arroitajauregi (Mursego), AidaTorres (Jupiter Jon), Afrika... EuskalHerriko hainbat emakumeri egin dioelkarrizketa Arrate Rodriguezek,Zuloak-en muinaren sortzaileak, bere

kamera aldean. Filmean ageri diren protago-nista gehienak emakumezko musikariak dira.Ez da ohiko gauza, eszenatokietan, albistegie-tan edota musikako hainbat arlotan ari direnakgizonezkoak izaten baitira ia beti. Kafe Antzo-kiko Jota teknikariak filmean aipatzen duen

| MYRIAM GARZIA |

ZULOAK

Irailaren 27an, Zuloak taldeak bere azken kontzertua eskaini zuen Donostiako Gazteszenan.Urtebete joan da Fermin Muguruzak zuzendutako izen bereko filma aurkeztu zenetik. Gauza

asko gertatu da geroztik: filma aurkeztuz batera 64 kontzertu eman dituzte munduanbarrena, Amerikan, Europan eta Asian. Haiek utzitako “zuloa” bete beharra dago orain.

Zarataren Erreginekagur esan dute

moduan, areto honetako esze-natokitik igarotzen diren musi-karien %95 gizonezkoak dira.Film honetan aldiz, ageri direnmusikarien %95 emakumez-koak dira.

Uste baino emakume gehiago euskal rockeanAlemania, Mexiko, Argentina,Lituania, Kuba, Polonia etaJaponia, besteak beste, izandira Zuloak taldeak egindakobiran helmuga. Filma Donos-tiako Zinemaldian aurkeztueta gero, Tania de Sousa (aho-tsa), Ainhoa Unzueta (gitarra)eta Usua de la Fuente (bate-ria) izan dira Zuloak, birahandi eta luze honetan.

Bestalde, bakoitzak bereproiektuekin jarraitu duteZuloakeko neskek. Taniak etabere taldeak, The Dispositives,disko berria argitaratu dute. Usuak eta KoldoSoret-ek (Surfin Kaos), Niña Coyote y ChicoTornado taldea sortu dute. Irailaren 27an Gaz-teszenan ikusi genuenez, bolumena eta indarradira nagusi proiektu berri honetan.

Japoniatik bueltan harrapatudugu Ainhoa Unzueta, Zuloaktaldeko gitarra-jotzailea. Egun 21urte ditu, baina 14 urte zituelahartu zuen gitarra elektrikoalehen aldiz, gitarra klasikokoikasketak egin ostean. Gaztea da,bai, baina urteak daramatza gita-rra jotzen. Zuloak proiektua aldebatera utzita, ikasteari, konposa-tzeari ekin dio Ainhoak. Hainbatproiektu ditu. “Asko ikasi dugu,egia da, baina aurrera begiragaude. Proiektu baten amaierada, baina honek beste hainbatproiektu sortu eta indartu ditu”.Bi urteren buruan bere diskoaegin nahi luke. “Izugarrizkoesperientzia izan da bira, osoondo hartu gaituzte leku guztie-tan”.

Ikasi beharreko ia guztia dago-eneko ikasi ote duen galdetudiogu: “Oraindik hainbat gauza

dago egiteke, gauzek bere denborabehar dute”. Hala da, rock androllak Zuloak ekarri zuen, ekarrikoditu beste hainbat gauza ere. Hildira Zuloak! Gora Zuloak! n


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

KONTATU DIGUTE hauskortasuna eta zaurgarritasu-na tresnatzat darabiltzala Mari Luz Estebanek libu-ru honetan, maitasunaren eta askatasunaren artekotalkak zaizkiola interesatzen, odola hortik ateratzenzaigula dariola maiz. Eta egia da. Baina irakurlealiluratzen duena ez da sentimenduen mugak esplo-ratzeko gaitasuna bakarrik, ezpada estiloa bera: neu-rritsua, orekatua, hunkigarria… eta gogorra da:“Baina/ aitor dut/ amaren heriotzak libreago eginninduen/ berrasmatu ahal izateko ibilbide propioa/besterik ote bizitza?/ saminaren saminenean/ oiparadoxen barne-indarra!/ bigarren aldiz jaiotzekoahalbidea/ oparitu zidan”. Liburua irakurri beharda osorik hitzok gordetzen duten maitasun etakoherentzia ulertzeko.

Emakume ahots ederrarekin kontraesanak beregain hartu ditu idazleak, eta poesiaren zelaietaraeroanez astindu ditu, gogoratu ditu, madarikatuditu. Bizizalea da gehien-gehienean liburua, bainagorputzari eta bizitza ospatzeari besteko tartea egi-ten zaio kontzientzia kritikoari. Finean emakumea-ren irudi tradizionalari kontra egiten dio, desafiatuegiten du normala dena. Ahaztu beraz besteen ara-bera baino bizi ez den emakumea, ahaztu berekabuz eta beretzat ezer egin ez dezakeena. Emaku-me helduaren ahots dardarati sendoa entzun gurabaduzu hipokrisiaren erdian, eta berdintasun for-

malaren paradisu barrotedunetik atera nahi baduzu,hau zuretzako moduko liburua da. Oier Guillanekaldizkari honetan bertan esan zuen ederto eztabai-dak agerian jartzen dituen liburua dela, “batzuoiezohikoak zaizkigun moduak” azaleratzen dituena.Analisi literario burutsuekin baino, hobe da biho-tzarekin hurreratzea idazlearen jardunera, bizitzarenberaren kontakizun idealizatu honetara.

Bere horretan da plazera Amaren heriotzak librea-go egin ninduen irakurtzea. Eternitatea une bateankondentsatua dator batzuetan. Beste batzuetandenbora pasatzen da astiro, eta atzera begiratzeankonturatzen gara hegaz egin duela, inozentzia dese-ginez: “Han izan naiz Domu Santu bezperan,/ hiruurte nitueneko paradisu albo-alboan”. Hizkuntzalau eta narratiboa darabil Mari Luz Estebanek,baina irakurlea gustura ibiliko dela deritzot halakogiro etereo bat ere sortzen duelako, zetazko oihaleta berba arinena, sinbolismoz beteriko adibidee-tan: “Agian arrazoi zuen adiskide hark/ neu etaneure gertukoen artean/ ehundu dudan errezelmehe-ikusezinaz/ hitz egiten didanean”. Terribleabaita titulua, ederra eta leuna osterakantua. n

Igor Estankona

Amaren heriotzak libreago egin ninduenMari Luz Esteban

Pamiela, 2013

Modeloen kontra

Helduen Literatura | POESIA


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

EUSKAL HERRIKO operazaleok urtero espero dugunmomentua iritsi da, ABAOren denboraldiarenestreinaldia, hain zuzen ere. 62. urteurrena ospatzenduen elkarte kutural honek, hain errotuta guremusikazaleen artean, mantentzen ditu bere ilusioaeta indarra, nahiz eta krisiaren ondorioak sufritu.Instituzio publikoen dirulaguntzak ia-ia pikutarajoan dira, baina urtean barrena eskaintzen direnzazpi tituluak hortxe ditugu aurten ere. Eskertzenda ABAOtik egiten den ahalegina, kontuan hartutazein aukera gutxi ditugun operaz disfrutatzeko.Beraz, segi aurrera!

Denboraldi atsegina eta nahiko osoa espero dugu,nahiz eta pittin bat erraza ere baden. Erraza, ausardiapixka bat falta izan zaielako hain ezagunak ez direnlanak aurkezteko edo benetako musika garaikideaprogramatzeko. XX. mendeko opera bat entzungodugu: Adriana Lecouvreur, Francesco Cilearena, baina,1902. urtean estreinatutako opera hau ezin da lanapurtzailetzat hartu. Halere, esan bezala, titulu ede-rrak izango ditugu: Belliniren I Puritani, Bizet-en Car-men eta Puccini-ren Turandot.

Bestalde, Verdik protagonismo berezia izango duaurten: alde batetik, konpositorearen jaiotzaren 200.urteurrena ospatzen delako, eta, bestetik, ABAOrenTutto Verdi izeneko proiektuak, orain dela zortziurte hasitakoak, bere ibilbidea jarraitzen duelako.Gauzak horrela, Verdiren hiru lan programatu dira:gaztetan egindako Giovanna d’Arco, Rigoletto, hainezaguna den maisulana, eta zahartzaroan egindakoLa forza del destino obra.

Denboraldiaren lehenengo titulua Giovannad’Arco izan da. Gazi-gozoa. Ez da Verdiren lan disti-ratsuena, baina badu maisuaren tankera melodikoberezia, eta pertsonaiak ondo diseinatuta daude.Schiller-en Die Jungfrau von Orleans (Orleanseko nes-katoa) nobelan oinarritzen den libretoan pertso-naiaren alde heroikoa eta irudi erromantikoa nahas-ten dira istorio interesgarria garatuz. Emanaldiarenonena: eszenografia, Alessandro Camerarena; argiz-tapen zoragarria, Andrea Borellirena, eta EuskadikoOrkestraren aktuazioa, Yves Abel zuzendariarenbatutapean, beti fina, doia, ahotsak ongi nabarmen-tzen direla.

Protagonistak izen ziren huts egin zigutenak,nolabait. Krassimira Stoyanova soprano bulgaria-rrak, Giovannaren rolean, ahots fina eta malgualuzitu zuen, baina ez zuen adierazi pertsonaiakbehar duen adorea, planoa gertatu baitzen bereinterpretazioa. Nortasuna handiagoa erakutsi zuenAlejandro Roy tenore asturiarrak. Sinesgarria izanzen bere interpretazioa Carlo VII. erregearen pape-rean, eta posibilitate handiko ahotsa erakutsi zuen.Baina guztien artean, nire ustez, Claudio Sgura bari-tono italiarraren interpretazioa izan zen onena.Ahots segurua du abeslariak, eta aldi berean adie-razkorra eta ñabarduraz betea. Gure artean arituden lehenengo aldia zuen, eta esperodugu gehiagotan entzutea. n

Montserrat Auzmendi del Solar

ABAOren denboraldi berria

VerdirenGiovanna d’ArcoEuskadiko OrkestraSinfonikoa.Zuzendaria:Yves Abel. Bilboko OperarenAbesbatza.Zuzendaria:Boris Dujin.Eszenografia:Alessandro Camera.Bakarlariak:Krassimira Stoyanova(sopranoa), AlejandroRoy (tenorea),Claudio Sgura (baritonoa). Lekua:Euskalduna Jauregia.Data: irailaren 21a.

| ANA ZAMBRANO |ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK


– Zein da distantzianeurtzeko unitaterik txikie-na? Milimetroa.

– Zein da likidoak neur-tzeko unitaterik txikiena?Mililitroa.

– Eta zein da inteligen-tzia neurtzeko unitaterik txi-kiena? Militarra.

Hitz gezidunak

SoluzioaKike Amonarrizen umorea

Unitate txikienak

PERTSONAIA-REN IZENA

------------ONDO, ONGI

AGERTZEKOEKINTZA

------------BIZI GAREN

PLANETA

GOROTZA------------

MUTU

ISLAMARIDAGOKIONA

------------EGIPTOKO

JAINKOA

NAFARROA-KO MENDIA

UHOLDE-UR------------OROITZA-

PENIK

EZ IZATEA

UZTARRIHITZ-ELKAR-

TEETAN

------------ARALDIAN

HERRINAFARRA

------------SUKAR

ZUZEN------------EGUZKIA

BURDINOLA------------ERREKA

ESANA------------

ZUBEROAKOHERRIA

NEURRIAK,KATEGORIAK

------------ERREP.,

EGUNERO

ATZAPAR------------

BIHOZBERA,ERRUKITSUA

BALIOTSU------------UR BILA

INTERJEK-ZIOA

------------ANIMALIAKHARRAPA-

TZEN

ILUN DAGO-EN EGUNA-REN ZATIA

------------TXIOA

ITXURA------------OROITU

BEGIRA------------

FUNTS,GANORA

ONGI

BORROKA-KIROL

------------TANGA

A BARIK

ARNASEZAK HIL

------------TO, HI

PERTSO-NAIAREN

JAIOTERRIA

------------EZ EME

PILOTAN,TANTOAK

KONTATZEN

DITUENA

------------10

EGOKIAK

DAMU, GARBAI

------------JAURTIZ

NITROGENOA------------ENE! OI!

PERTSONAIA-REN ABIZENA

INDIOA------------SUKALDE

MASTA------------JATEKO

GOGORIK EZ

DUENA

IA

UK

ON

TS

ON

AN

-T

EE

RR

EP

IKA

-T

UA

----

----

----

BA

LIO

AU

L

ST

NO

AH

AZ

TE

LO

DA

RT

EZ

OT

AZ

OE

RR

AN

A

NM

AI

LA

KE

RP

E

IE

IB

AL

IO

SE

T

GA

UA

TA

NK

ER

A

TU

RR

IO

ZB

EH

A

IN

KA

RA

TE

IT

O

TE

US

EO

IA

RT

ZU

N

NA

TT

AI

XA

XA

RI

GN

AJ

AR

TX

UO

NA

K

B A I

A U

DA

NI

BLA

NC

O


ALEA - ERDIKO KAIERA

Marabilli, kultura eta festa lagunarteanLAGUN GIROAN, pasioak eta kulturzaletasunak bultzatuta sorturikojaialdiak interesgarria behar duderrigor. 2011n hil zen Aitzol Ara-maio zine zuzendari ondarrutarra,eta haren omenez, herrikide etabetiko lagunek Marabilli sormenfestibala antolatu zuten iaz lehenaldiz, Aitzolek zuen “artearekikomaitasuna, baikortasuna eta biziza-letasuna” islatzeko asmoa duen fes-tibala. Bigarren edizioa izango duaurten jaialdiak, urriaren 10etik 13raOndarroan, eta Txokolate apur batfilmaren zuzendariari omenaldi eki-taldia egiteaz gain, kultur esparruugaritako obrak eta sortzaileak bil-tzea lortu dute. Dantza izango da,arte erakusketak, kale antzerkia,argazkilaritza... eta bertan izangodira, besteak beste, Oier Lertxundi,Unai Iturriaga, Garazi Etxaburu,Ismael Iglesias, Bide Ertzean, Bin-gen Mendizabal, Rafa Rueda edotaKiko Veneno.

Aramaio gogoan duen jaialdiak,nola ez, toki berezia egingo dio zaz-pigarren arteari. Zine zuzendariak,aktoreak eta kritikariak gerturatukodira, sormenaz eta zinemaz solasta-tzera, hala nola Jon Garaño, JoseMari Goenaga, Nagore Aranburu,Fernando León de Aranoa, AsierAltuna eta Koldo Almandoz. Beste-tik, pantaila handian ikusi ahal izan-go ditugu gerrako haurrei buruzkoAgur esatea dokumentala, IñakiOtxoa de Olza mendizaleari buruz-ko Pura vida, eta euskal zinemagin-tzan aitzindari dugun Amalur (Fer-nando Larruquertek berakaurkeztua). Eta horiekin batera,#ResistOndarru, Zubi herria harrizkoirria lanaren estreinaldia, eta orain-dik zinema aretoetan dagoen Ama-ren eskuak.

Izenburu bereko liburuaren egileKarmele Jaio, pelikulan parte har-tzen duen Loli Astoreka aktorea etaMireia Gabilondo filmaren zuzen-daria arduratuko dira Amaren eskuakaurkezteaz. Barrura begiratzeko leiho-ak obran istorio hunkigarria etaindartsua zuzendu ostean, Jaioren

liburua egokitu du oraingoan Gabi-londo bergararrak. Burua galtzenhasi dela-eta ama ospitalera eramandutenean desegin da Nereak dara-man bizimoduaren oreka hausko-rra: bikote harremana, alaba, lanaeta orain ama zaindu beharra gehie-gi da pertsona bakarrarentzat. Halaabiatzen da Amaren eskuak. Betetazegoen edalontziak gainezka eginostean, bi baino ez dira aukerak: etsiedo aurrera indartsuago ekin. Kutsumelodramatikoa duen film gorabe-heratsua izan arren, pelikulak gaiinteresgarriak jartzen ditu mahaigainean: zaintza (kasu honetan,ospitalean dagoen amarena), gehie-netan emakumeen esku; familia eta

lana uztartzeko borroka; egunerokozurrunbiloan norbere burua aurki-tzeko zailtasunak; edota familia bar-neko rol, harreman eta ardurak.

Aipatzekoa da aurten egin deneuskarazko fikziozko film luzebakarra dela hau. Duela bi urteeskas, euskal zinemagintzaren opa-rotasunaz mintzo ginen ARGIAnbertan, Arriya, Urte berri on, amona!,Bertsolari, Bi anai, Azken bidaia etaGartxot aipagai. Krisiak krisi, esan-guratsua da aurtengo lehortea, etazer pentsatua ematendu.

Mikel GarciaIdiakez

Jaialdiaren kartela, Aitzol Aramaio, eta Amaren eskuak filmeko fotograma bat.

Babeslea: iametza Interaktiboa

| JOXERRA AIZPURUA | ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA


GURE JENDARTEAN jakina daumeek adin batera arte siesta egi-teko joera dutela, eta bost edo seiurtetik aurrera joera hori txikituegiten dela ia desagertu arte.

Massachusettseko Unibertsita-tean, Rebecca Spencer ikerlariakzuzendutako ikertaldea haurres-kolan dauden umeengan siestakizan ditzakeen abantailak azter-tzen ari da. Irailaren 23an PNASaldizkarian argitara emandakoartikuluan, siestak memoriaindartzen duela adierazi zuten.

Ikerlariek egun eta erdiko proba egin zuten 40 umerekin. Lehen egune-ko goizean ume guztiak memoria joko batean aritu ziren, eta arratsaldeanume horietako batzuek siesta egin zuten eta beste batzuek ez. Ondoren,goizeko joko berberean aritu ziren, eta siesta egin zutenenemaitzak %10 hobeak izan ziren. Halaber, ikerlariek aztertunahi izan zuten ea gaueko loak arratsaldeko datuak aldatukozituen. Hurrengo goizean portzentajeak aldatu ez zirela ikusizutenean, argi geratu zen siestaren garrantzia. n

Pirinioetako hartzenzailtasunakAspaldiko elurterik handienakbota ditu aurtengo neguan Piri-nioetan, eta udaberrian egural-dia ez da gehiegi hobetu. Har-tzek ondorioak jasan dituzte:ekainean, hartz-kume bat hilzen, erreka bat zeharkatunahian. Hala ere, hartzei aipatu-takoek baino kalte handiagoaegiten die gizakien jarrerak.

ttiki.com/55478(Euskaraz)

XIX. mendeko kedarrak,Alpeetako glaziarraktxikitzearen erantzule

1860ko hamarkadatik aurreranabaritu zen glaziar alpetarrenurtzea. NASAko ikerlari taldebaten arabera, atmosferara igo-rritako kedar industriala izandaiteke gertaera horren arra-zoia. Berresten bada, aurkikun-tzak amaiera emango dio aspal-diko eztabaida zientifiko bati.

ttiki.com/55479(Gaztelaniaz)

Erresuma Batuko Ikeaneguzki-panelak salgai

Txinan ekoitzitako panelakpubliko zabalari eskainiko zaiz-kio Erresuma Batuan, 6.800euroko prezioan. Eguzki panelakprezio egokian gizarteratzekosaiakera egin nahi du Ikeak etaemaitzen arabera gainerako esta-tuetara zabalduko dute ala ez.

ttiki.com/55480(Frantsesez)

DAV

IDR

. TR

IBB

LE-C

C B

YSA

Siestak ume txikien memoriahobetzen du

BALETEAN edo izotzaren gaineko pati-najean aritzen direnak gutxitan erortzendira biraka egin ondoren. Aldiz, gutakoedozeinek –baldin eta dantzari edo pati-natzaileak ez bagara–, bira gutxi batzukemanda lurrera eroriko ginateke ziu-rren. Nolatan?

Barneko belarrian dugun likidoabiratzen hasten da guk biratzen dugu-nean, eta gu gelditzean likidoak biratzensegitzen du, inertziagatik. Beraz, garu-

nak biraketaren seinalea jasotzen segitzen du, eta gu horretan aritzea espe-ro duenez, zorabioa sumatzen dugu gelditzean.

Esandakoa gertaera naturala da, baina artistek, praktikarenpoderioz, garunari irakatsi diote belarri barneko likidoarenmugimenduari kasu ez egiten. Hala, biratu ala ez, garunak ezdu igortzen zorabioa eragiten duen seinalerik. n

Dantzariek zorabioakontrolatzen ikasten dute

Ikerketan parte hartu duten haurretako bat.

MA

SSA

CH

USE

TTSE

KO

UN

IBE

RTSI

TATE

A

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]


GORBEIAKO PARKE NATURALEANgora, hegoaldera, Badaio eta Arra-to mendietan baino ez da biziEuskal Herrian Fraxinus ornus,mana lizarra edo lizar loreduna.Aspaldian Araba aldera joangabea, eta egin beharko dut buel-taxka bat lizar hau ezagutzekoaitzakiarekin. Aitzakia ez, arra-zoia. Badu eta. Begira.

Azalean egindako ebakietatikisurtzen duen izerdia gozo-gozoadu. Bere horretan edan daiteke.Utziz gero azukrea hartzitu egitenda, eta alkohol bihurtu. Azukreamanosa da, eta alkohola manitola.Sagar edo mahats muztioarekingertatzen den bezalatsu. Batenbatek egiten badu, gustura dasta-tuko nuke.

Osasungintzan dagoenerakousu erabiltzen bada ere, etorkizunoparoa omen du; makina bat iker-ketako gai dute. Jakietan ere maiztopatuko duzu E421 ezizeneanezkutatuta. Medikuek gorputzekoorganoen egiturari eutsi eta ezidortzeko, baita libratzeko ere,gomendatzen dute. Jakietan antze-ra: horiek lehortu eta zimurtu gabemantentzeko darabilte. Adibidez,lehortutako fruituetan. Litxarre-rietan ere lepo dabil. Gozokiakerakargarri garbi-distiratsu, leuneta lehor manitolaz, baita hezeta-suna %98an bada ere. Okindegie-tako eta gozotegietako produktuugari puzten du. Horiek denak

jaten dituenaren hesteak ere bai,putz eta puzker, libratzeraino.

Lizar loredunetik ateratzenzena, gerora landare askotatik sor-tzen da, baita sintesi kimikoareneta biologikoaren bidez ere.Industria kimikoan beste azukrebatzuetatik abiatuta egiten dute.Naturan, bakterio, onddo, lega-mia, alga, liken eta landareetanbadago ere, algetatik sortzen dagehienbat. Horien isurkinak %20besterik ez du manitoletik, eta pla-tanoarenak (Platanus sp.) %90,baina haiena askoz merkeagoa da.

Drogak urardotzeko nahasgaiezaguna da. Kokaina, heroina,metanfetaminak. Horretarakoerabiltzen denean, argotean “hau-

rren libragarria” deitzen zaio.Zenbaitek haluzinaziorako bideanarindu ederra hartuko du. Dosia-ren arabera, medikuntzan ereheste-aringarria da. Aiutarenbeharrik ez.

Negutegietan, hidroponikoaneta antzeko landare ekoizpenindustrialetan, berriz, izozteenga-tik edota gatz ongarriengatik gertadaitekeen xok edo estres osmoti-koa kontrolatzeko erabiltzen dutemanitola eta, hala, ura baliatzendutenean kalterik ez izateko. Bailurrari edo landareariberari emanez. Kon-tuz, barazki leun-disti-ratsuekin. Barazki etafruitu itsusiak jan. n

Oso litekeena da hauetan E421, lizar loredunetik datorren manitola, egotea.

JUA

NA

NT

ON

IOC

APÓ

-CC

BY

Lizarra litxarrerietan

| NAGORE IRAZUSTABARRENA |ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA


PUSH

KIN

MU

SEO

A

ZURICH, 1913. Max Planckek etaWalther Nernstek Kaiser WilhelmFisika Institutuko zuzendaritza onarzezan eta, beraz, Berlinera joan zedineskatu zioten Albert Einsteini. Eins-teinek baiezkoa eman zuen, bainaMileva Maric emazteak ez zuenberria gogo onez hartu. Ordurakohaien arteko harremana hondoajotzetik gertu zegoen, eta urtebetezen Einsteinek Elsa Lowenthallehengusinarekin, haren bigarrenemazte izango zenarekin, postazkoharreman estua abiatu zuela.

Einsteinek eta Maricek 1896koudazkenean ezagutu zuten elkar, biekZuricheko eskola politeknikoan fisi-ka eta matematika irakasteko diplo-man izena eman zutenean. Diploma-ren erdi mailako azterketetan emaitzabikainak lortu zituen ikastaro

Documents

NON ZER - Argia · 2013. 10. 8. · Beherea eta Zuberoa:Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 ... Aranjuezen galarazita zegoen haur-kotxea sartzea –barrukoarekin moldatu behar