OITURAK

GABON-EGUBERRI

Gabon, egun bateri dagokio.Eta Eguberri?

Egubarri-egun barri. Askoren-tzak urte barri eguna, gizaldi za-rretan urtea Jesus'en jaiotz egu-nean asten zalako.

Alemania'n, XI gizaldian, orre-la asten zan.

Katalu.iia'n, Tarragona'kokonzilio batek aginduta, 1180 ur-tean asi ziran era orretan.

Itali'ko erri andietan, XIII-XVgarren gizaldien artean orrela egi-ten zan.

Espasa Calpe'ren esanetan,Aragon'en 1350 urtean asi zirankristau era orregaz; Valencia'n1358, Castilla'n 1383 eta Portuga-l'en 1442n. urtean.

Beraz euskaldunon eguberri beortik etorri lei.

Gabonari buruz, gure oiturakezagunak dira.

Nik etxean ikusten neban beti;aparia astean aitak edo amakogiaren gaiñean kurutze ezauga-rria egiten eben kutxilloagaz, etakuskurra kendu eta gorde, urteguztian lizunduten ez zan sinistez.

Gabon-egunean, jan be ez gen-dun sukaldean edo eskaratzeanegiten, gitxitan erabilten gendunjan-gelan baiño. Eta mai-gaiñekoedo mantel barririk ba'eukan,amak alegin egingo eban gau orre-tan ateraten.

Sagasti bat edo bi euki gendu-zen artean, gabon gabeko sutakoautsa gorde egiten zan, jai ondo-ren sagastietara eroateko eta anzabaldu. Piztiak ilten ei ziran.

Jakiña da Bizkai'ko, erri asko-tan, gabon egunean iruten zanaria gorde egin bear izaten zala,lamiñen zirikaldiak uxatzekoatorrak egiteko.

Naparroa'ko erri batzutan, gauerdiko meza entzun ondoren, apa-ri berezi bat egiten da: sorgin-apa-ria deitzen dautsoe. Eta gau orre-tako ogia mai-gaiñean edo arazanlagaten da Andre Mari'k eta sanJose'k jan dagien.

Oituraz aberatsa dan egun etaaru onek, esaerak ugari eukiko di-tunik ezin ukatu. Ara, betetik etabestetik batuta, batzuk:

Ara bertan ezer ez, azak bai,koiperik ez, gabon egunean olako-rik ez.

—Baserritarra, tirri-tarra, botauzkarra, jan bedarra. Gabon egu-neko azakin kaletarra nire parra.

Santu guztien egunetik egue-rritara, aize ta euri gitxi, lekakgenbarara.

Eguberriak, zoroak ere igarri.—Eguberri illargirik gabe, ar-

tzaiña arkumerik gabe.Eguberri zerekin, urte berri

arekin.Abadearen lapikoa, txikia

baiña gozua. Gurean gabonetanbakarrik aren aiñakua.

Onak dira ezkontzeko urtea,txarria ilteko astea eta gabon ga-beko apari prestatzea.

Gabon bon-bon, Natibitatease ta bete. San Estebantxe betilen letxe.

Porru eta gatz, gabon gabera-ko barazkari latz.

Zuen osasunerako ta neureonerako. Datorren gabonean alaez ba'ledi, nire ordez zarrenakesan bedi.

—Iru ta iru sei, ta iru bederatzi.Oletako txakurrari dantzan eraku-tsi. Ezin ba dau ikasi, gabon gabe-ko aza jan erazi.

Eguberrin, sua mokorrekin;paskoz adar meekin.

Onenzaroz leioan, paskotansua.

Urteak aoa luze du. Eguberri-tatik bear da konturatu.

Dagonean bon-bon, eztago-nean egon, gabonean danontzatdago ta ez lo egon.

Emotea on, artzea obe, gabongauean iñor ez da probe.

gabon, daukanak bon-bon,eztaukanak zontzon.

Gabon, daukanak eztaukana-ri emon.

Zetarako jarraitu?Abestietan be aberatsa da aro

au. Gaurkoz bear ba'da gureta-rren artean ugarien zan aparia go-goratuko dogu:

Aza olioak pil-pil,besigua txir-txar,gaztaña erreak pin-pan,gabon da ta edan eta jan.

Augustin ZUBIKARAI

ZER

EGAZKIÑAK ARINGIZONA

Antxiñatik izan dau gizonak egaztien bekaitza eta euren antzera egaz egin gurea, baiña gizaldietanalegiñak egin izan arren (gogoratu, esaterako Loenardo de Vinci'renak) oraintsura-arte ez da lortu ames lilluragarri ori betetea.

Gure aldi onetan bai, gizonak zelan edo alan, banaka ezin izan dalako taldean, lortu dau egaz egitea,eta egaztiak baiño askoz arintasun aundigoaz lortu be, izar izardietara doazan asmagailluak aide batera, egu-nero dabiltzan egazkiñak kontuan dirala.

EZ-BEARRAK

Baiña aurrerapen guztiaI lez, onek be bere akatsak eta arriskuak daukoz, ori ziurtatzeko aspaldi one-tan izan Barajas'eko istripu tamalgarriak gogoratzea da naikoa.

Ez-bear oneik, gaiñera, ez dira edozelakoak. Lurreko istripuetan bizirik urteteko itxaropena askozaundiagoa izaten da, egazkiñetan, ostera, batez be aidean doazenean utsen bat izan ezkero. ez dauka iñork bebizirik urteteko itxaropenik.

AURRERA PENA

Dana dala, bere arrisku ta guzti, egazkiñen mundua gure mundu larri ta atsegingarri onetako aurrera-pen aundia da.

Gaur orduetan egiten diran osterak egiteko, gure aurretikoak illeak edo urteak bear izaten ebezan.Esaterako Marko Polo'ren ibillaldia Txina'ra edo Kolon'en joan-etorriak Ameriketara.

Gaur sinistu ezinik egoten gara Ameriketan apaldu eta urrengo egunean etxean bazkaltzen dogunean.

ONURAK ETA AKATSAK

Aundiak dira aurrerapen orrek ekarri dauskuzan onurak baiña ba-ditu bere akatsak bere. Arin-ibilteorrek ez dausku sarritan munduko erriak sakon ezagutzako aukerarik emoten. Antxiñako ostera astitsuak,patxada obeaz egiten ziran eta joaten giñan lekuan bertakotuta amaitzen genduan. Gaurko bizitza onek ezdau olako aukera aundirik emoten.

Egia da arin joan etorri egin arren, goazen lekuan egotaldi astitsuak egin leikezela, baiña arin egingura orrek, zori txarrez, gure barruan artegatasuna sortzen dau eta ez da izaten orretarako gogorik.

IBILTE ARIÑAREN POZA

Egazkin-zelaitik abiada ikaragarriaz urten, laiñoak zulatu zearketa miragarrian eta gure oinpeko lezodeiak ikusten doguzanean, edo egun argi ta laiño-bakoak diranean an bean mundu txiki bat ikusten dogu-nean, askatasun-poz aundia sortzen da gure barruan eta zerutik be urrago gagozala ames egiten dogu. Gureibillaldia ez da "sasi guztien gaiñetik eta laiño guztien azpitik", laiñoak baiño gorago goaz.

Ostera orreik ez dira, ba, merke-merkeak, baiña pozgarriak, batez be gizon ameslarientzat.

BILDURRA

Egazkiñez egiten dan ostereak, naizta barruan ziurtasun-giroa asmau, beti emoten dau bildur-pizkabat: Igokeran, goian aizearen utsuneetan egazkiñak dar-dar egiten dauanean eta jatsikeran.

Sortaldeko egazkiñetan ibiltariak egazkin-zelaira jatsitean gidariari txaloak joten dautsoez. Etaondo joak dira, zor jakoz, geure esker ona agertzeko.

Bildur, onura, atsegin, ezbear, poz, arintasun, diru-eralgite ta guzti, or daukagu gure mundu onen au-rrerapen aundi bat.

— 1 --

JAKINGARRIAK

EUSKALERRITIK MUNDURA BEGIRA

TXIPRE ETA EUZKADI

Lurralde zaarra, antziñako aldiaietan ospetsua, dozue Txipre de-ritzan ugartea. Ez da aundia.Gure Naparroa baiño txikerragoa.Bere 9 milla kilometro laukoiekinez bait da 10 milla dituan Napa-rroa'ren larrantz edo tamañurairisten. 637 milla biztanle badauzala ere. 500 millara iristen ez danNaparroa'k baiño geiago.

Grezi'ko ipui zaarrek esatenemen lez, an jaio omen zan Afrodi-u, (erromatarren Venus), maita-sunaren jaikoemea, itsaso urdiñe-k o uiñen aparretik sortua.

Gaur ordea, maitasunak ez daunon-egonik Txipre'ko mendietan.Asarrea da ba, azkeneko ogeitalau urte auetan, bertako nagusi.Ara zergaitik:

Txipre'ko jenderik geiena,(100'tik 82), greziarra da: elenda-rra. Jende oien izkuntza ere, elene-raren izkelki edo dialektu bat da.Baiña bertako jendearen arteanelendarrak ez diran beste 100'dik18'ak turkistarrak dira endaz etaizkuntzaz, Txipre'n Turki'renmendean bizi izan dira lau men-deen luzaroan bertara joandakoenumeak.

Euskalerrian ere, Txipre'n beza-la, bi endako jendea bizi jaku ba-tera: Españiarra, egoaldetik azke-neko urte autan gure lurrera eto-rria, eta euskalduna, emen sortuaeta paleolitiko edo «arrizarrarenaldia» ezkero emen bizi dana.

Laterri edo Estadu batentzat bijende-mota bere altzoan izatea,

arrisku aundiko gauza izan oi da,bertako bi jende-mota oiek alka-rrekin pakean bizitzen ikasten ezba'dabe. Eta Txipre'n ori gertatuda.

1959'an lortu eban Txipre'k as-katasuna, eta orduantxe bertan asijakon enda-arteko borroka. Txi-pre ez da iñoiz Grezi'rena izan,baiña andaz elendar diran txiprearguztiek, Grezi'rekin alkartu naiizan eben eta Txipre Grezi'renprobintzi biurtu. Asmo orren aur-ka borrokara jo eben turkian en-dakoek Turki beraren 'aguntzare-kin.

Al zuan guzia egiten saiatu zanMakarios gotzai lendakaria bienda arteko pakea lortzen eta ba-zirudian bere asmoa lortzera zi-joala ere, baiñan orduan, izuga-rrizko astakeri bat egin eben, Gre-zi'ko militarrek.

Ordurako, Grezi'n, izkilluen bi-dez ekintza anker batean demo-krazia ezereztuta diktadura eza-rria zeukaten militarrek. Eta besteedonon bezala, eundoko okerke-riak egin ebezan an ere. Aundiene-tako bat, Txipre'ko eleniar ertza-koi edo extremistak, Txipre Gre-zi'ra alkartzearren, Makarios'enaurka iraultzara bultzatzea. Botaeben Makarios landakaritzatik,baiña orduan, ibere gudarozteasartu eban Turki'k Txipre'kougartean! Arrezkeo bi zati egiñikdago ugarte ura. Eta azkenekoegun auetan Laterri yare edo inde-pendientea egin dabe turkiar-en-dakoek beren zatia.

* * *

Txipre'n elendar odoleko jen-deek eta trukitar odolekoek ezdabe alkarrekin bizitzen jakin.Okasiko ote dogu emen españia-rrek eta euzkotarrek alkarrekin bi-zitze ori? Lortuko ote dogu guk,ango elendarrek lortu ez dabena,atzerritarrok euskalduntzea?

Egia da, an, atzerritik su ema-ten ari izan dirala barrengo biz-tanleei: Bai Grezi'k eta bai Tur-ki'k beren endako txipretarreiburu-muiñak berotzen ari izan di-rala. Emen ere izango dau gure ar-teko atzerritar jendeak zeiñek bu-rua berotu. Ez al dira ortan ibil-tzen, lotsagabeki, bai peseotarraketa bai fragatarrak ere,auteskunde-aro bakoitzean?

Elendar jatorrikoak eta turkiarjatorrokoak nai-ta-naiez bizi beardabe ugarte batean: Txipre'n. La-terri batean ez ba'da bi Lateterri-tan. Baiña, Txipre'n.

Euzkadi'n ere, lurralde batean,zatitugabeko lurralde batean, edobi zati egindako bi lurraldeetan,bizi bearko dogu gaurrezkero eus-kotarrok eta enera etorritako es-pañiar odolekoak, Lurralde ba-tean edo bi lurraldetan, baiña be-tiere ¡Euzkadi batean!

Arazo ontan, indarkeri oro, za-karkeri guztiak, kaltegarri ditugu.Euzkadi barren-guda batetik gor-de nai ba'dogu, Euzkadi bi zatiegiña izatetik salbatu nai ba'dogu,naitanaiezkoa dogu, gure artekoatzerritar oiek euskotartzea, eta,al ba'dogu euskalduntzea.

LATIEGI'tar Bixente

— 2 —

KONDAIRA

KARLISMOAREN 150n.URTEA

Aurtengo urriaren 2'an, leenengo aldiz karlistakaltza ziranetik, mende ta erdia bete da.

Fernando VII'garren erregeak, jazorikoak ondoezagutu eta gero, erreg uaren oñarrizko legeen aurka,bere eriotzean Isabel elabea tronuan jesarri izangozala arabagi eban, bere anai; Karlo'en ordez.1833'ko iraillaren 29'an, Erregea il eta gero, Talave-ra de la Reina'n, D. Manuel Maria Gonzalez'ek, D.Karlos V'aren alde jaso ebazan banderak urriaren2'an.

Buru-zutiketa a, laster zabaldu zan España oso-tik zear. BaiñG araupeko gudarosteak, beaster, ama-tau eben, lurra de batzuetan izan-ezik; adibidez Eus-kalerria'n.

Emen urriaren 3'an zutiketea jazo zan. D. MartinLandakoa kapitanak Karlos V ari España'ko Errege-tza oiu egin eutson ta baita Valdespina'ko MarkesJaunari deitu be. Ermua'tik, an egotez egoan, ta Bil-bao'ra abiatu zan. Valdespina ta D. Karlos'en aldedeiera bat izenpetu eban. Jaurerriaren aldunak Batiz,Zebala ta Novia de Salcedo'k be, izenpetu egin eben.

Urrengo egunean —urriaren 4'an— Orduña'n al-tza zan Ibarrola'ko Juan Felipe. Ona emen beste al-tzatutako eukaldunen izenak:

Verastegui'ko Valentin jauna, urriaren 6'an, Gas-teiz'en.

Ladron de Cegama Santos Jauna, egun berbera-tan, Tricio'n (Errioxa).

Alzaa'ko Francisco Jose Jauna, urriaren 8'anOñati'n.

Eraso'ko Francisco Benito Jauna, urriaren 12'an,Orreaga'n.

Laster gudarosteak menderatu ebazan Bilbao taGasteiz; indar antolatu izkillundunik ez eukenkarlistak-eta. Zutiketa enparauak lez, mendietatikzear iges egin eben basomutil-talde batzuk jarraitzeneutseela.

Zemendiaren erdian, karlisten lerroetan TomasZumalacarregui'ko (1) Koronel Jauna agertu zan.Napartarrak eskuratu eutsoen agintaritza. Bizkai'koAraba'ko ta Gipuzkoa'ko Aldundiak, probintzi ba-kotxaren gudarien Nagusi izendatu eben bera.

Zumalacarregui'k, laster erakutsi eban, guda-bu-ruzagirik onena zala. Napoleon nai Prusiako Federi-

ko Aundia nai Von Moltke'gaz, burua bat egitekoduiña. Basomutil-talde areik antolatu ebazan ta gu-daroste itzal ta bildurgarri biurtu eban. Beragaz, sasi-erregiñaren generalik onenak azpiratu ebazan.

Zergaitik altza ziran D. Karlos'en alde euskaldu-nak?

Eritxi azko dagoz eta bakotxaren aldekoak berearrazoiak erakusten dabez. Luzetu barik eritxirik ga-rrantzitsuenak azalduko doguz.

Batzuentzat, euskaldunak Erligio ta Foruakaitiksoil-soillik artu ebezan iskilluak. Erregeak ajola aun-dirik emoten ez eutsela. Ori uste eban, beste batzuenartean, Arana Goiri'tar Sabin'ek.

Beste batzuertzat, ostera, gazte euskaldunak,Erregearen alde egin eben, Foruak zer zirean jakinbarik. Onelan ida ai eban Henningsen ingles kapita-nak, Zumalacarregui'ren menpean urte beteko gudeaeginda gero. Eritxi onetatik ur dabil Garate Justo. Onen-tzat, buruzagi karlistak foruzaletasuna joiazan biz-tuaz gudearen denparaldi luzean, euskaldunen arteanburrukarako adoreari eusteko.

Obeto ulertuko dogu orduko euskaldunen egikera,bidezkotasunaren (2) alde egin ebela, ba'diñogu. Bi-dezkotasunez, erriko-legeak Jaungoikoarenaren az-pian egon bear eben ta Eleizaren eskubideak itzaldubear ziran. Bidezkotasunez, arabar, gipuzkoar, na-partar eta bizkaitarrak, euren foruak eutsi bear ebe-zan. Bidezkotasunez, España'ko Erregea, D. Karlos -V'a izan bear zan. Erregeretzaren arloan, bidezko-tasuna zapalduten, ba'zan, zapalduta geratuko zanbeste guztietan. Onelan pentsatu eben euskaldunareik ta gero edestiak arrazoia emon deutse. Gañera,eurei egokien euren Errege ta Jauna aldatzea; ta one-ri Foruak eustea.

Onelan bakarrik, arlo guztiai begiratzen ba'dau-tsegu, erizkidetu al doguz, goian aitaturiko eritxienaldekoak emoten deuskuzan arrazoiak. Ulertu bebai, I833'n urtean gure errietako semeai izkilluak ar-tzeko eragin eutseen zioak.

IBAÑEZ KARLOS'ek

(I) Onelan ipinten dot, beraxek onelan ipinten ebalako.Beste izenagaz, euskaldunak izan-arren, erizpide berbera jarrai-tzen dot.

(2) Bidezkotasuna: legitimidad.

- 3 —

OLE RTIA

LARREANGIROA

Urtero lez Kristo Errege'renegunean ospatu dogu alaikiroEuskaldunok olerkiari damotso-gun egun zoragarri au, sasoi one-tan eskatu leikean agualdirik one-na lagun genduala: Giro epela bai-ña egokia, barruko garrak geroa-go ta beroago egin dauna.

Goiz-goizetik, Jerardo Bernaolaadiskideari esker, bere berebilleaneldu giñan ara. Beste olerki-za-leak, Bizkai'tik geien eta Gipuz-koa'tik be polito larrea'ra abiatuziran.

***

ON-ETORRIA

Aita Santi Onaindiak damotse

guztiai «on-etorria» txeratsu betilez.

Mezatarako denpora-alditxuadago eta Aita Santi'k dei egindaust, biok lekaidetxeko baratzzabal-ederrean zear ibillaldi poz-kor bat egiteko. A bai baratz-in-guruko bakea! Benetan atseden-toki pozgarria!

* * *

URRUTIKUSKIÑEKOAK

Bion •arteko alkartitzik mamin-tsuenean gengozala, ordu-erdirenbat gerotxoago, Euskal Urrutikus-kiñekoak agertu ziran, Olerti-egu-na dala-ta argazki batzuk aterate-ko.

Gure ustez ez da oraindiñoordu egokia eurentzat eta argazki

batzuk gorabera ez daroe gauzaaundirik.

Datorren urtean, Olerti-egu-nean, ospakizun berezietan, zida-rrezko ezteguak beteko diran ez-kero, telebistar oneik olerki sari-tuen batzarrera sartzeko asmozgagoz.

FEDE-OSPAKIZUNA

Amaika ta erdietan KristoErrege Eguneko mezea.

Beti lez, euskal-abestiz gaiñez-ka. Aita Santi Meza-emoille etaLuis Arostegi oartzaille. Onenakizan ziran irakurgaiak eta itzaldimamintsua.

— 4 —

OLERTIA

Mezearen asieran Bernaolabere oitureari jarraituz, alta-

re aurretik bertso sutsu batzukabestu ebazan eta bardin meza-er-dian aita Txanton Goiria'k.

Amaieran, eleiztar guztien abo-tsez «Agur Jaunak» abestu, zan.

OLERTI-BATZARRA

Gero Olerti-eguneko batzar be-rezia lekaide-etxean bertan. Au-rretik liburu-saltzea egin da: Aur-ten batena baiño ez, «Gernika'koArboLa» deritxon Aita Txanton'enantze rki aberkoiarena.

Josu Altuna Galdako'tareuskal-idazleak eskiñi ebazan etamordo bat saldu.

Bizkaiera jator jatorrean ida-tzia da liburua, irakurri bearrekoa,eta gaiñera merkea, 100 pezeta.

Batzarrean maikoak Aita SantiOnaindia, ta Balendin Aurre-Apraiz izan ziran epaille bereziak,zuzendari ta aztertzaille LuisArostegi aita zala.

Maiko izan zan, baita, igazlirika-saillean saria eroan ebanZubiri'tar Iñaki olerkari zolia be,baiña bere ez-etortea aldiz agertueban Sabino Arana'ren omenezkojai-aldira Sukarrietara joan-bearraizan ebalako.

Aurrerantzean ospakizun bioneik batera izan ez daitezan etazor jaken zabalkundez eta arra-kastaz goratu dagiguzan, gureOlerti-Eguna aste bat aurreratuko

dogu, Kristo Erregeren aurrekoigandera.

SARIAK

Olerti-Batzarrak, beti lez, zatibi izan dauz: Sari-banatzea ta sa-rituak irakurtea eta Manterola'tarGabirel'en omenaldia.

Olerki-sariketarako aurkeztudiran lanak asko izan dira, gaioneri buruz beste toki batzutaraagertu diran baiño geiago eta ma-mintsuagoak be bai.

Ba-dakigu olerki-saillea ez dalaerreza. Iru talde daukaguz: Oler-kariak edo goi-maillako «poeta»k,Erdi-maillako olerkariak era ber-tsolariak. Oneik olerkari guztizonak izan arren, Guren arlo bere-zia arruntagoa dalako.

Baten batek, irri-barez esan lei-ke bertsogilleak be ba-dirala, bai-ña edeslari au ez da auzi orretarasartzen.

Eusebio Erkiaga'k atera eban le-ncngo saria. Olerkiaren izenburua«Gorbaiera zoazie». Luze-samarrada, baiña ondo taiutua. Aita San-ti'k irakurri euskuzan aapaldi ba-tzuk eta Aita Arostegi'k egin ebanazterpena.

Bidaguren jaunarena izan zanbigarren saria, «Koldar» izenekoolerkiaz, olerki ederra ta oldozpentrinko ta barrukoiaz ornidua. O-sorik irakurri zan eta Aita Aros-tegi'k aztertu eban sakon.

Poema-saillean bere «Arrats-abar orrazia»z oso ezaguna dogunMartin Ugarte'k irabazi eban, iabati lez, eta zati batzuk irakurri zi-ran.

Bertso-saillean saria erdibana-tua izan zan Azpiri J. efren eta Be-

loki J. a 'ren artean. Izen-buru biak«Txikitatik» Azpiri'rena eta «Aito-na» Beloki'rena. Beloki J. a 'ren or-dez bere arrebeak jaso eban saria.

OMENALDIA

Gabirel Manterola'ren gorape-nezko jardunean Aita Santi'k berebizitzako jazokizumik beiñenakazaldu ebazan, zelako eleiz-gizo-na, olerkaria ta abertzalea zanagertuz.

Bertaratu giñan askok ezagutugenduan abade langille au. Bereolerki-txorta bat 1921'ean agirta-ratua ikusi genduan eta Aita San-tik irakurri ebazan batu giñanguztion pozerako. Batzuk olekirikpolitenetarikoak ziran.

BAZKALTZEN ETA BER-TSOETAN

Ondoren, inguruko jatetxe ba-ten alkartu giñan bazkari ugaria,gozoa eta ez ain karua jateko.

Aurre Apraiz'ek abestu eusku-zan abots zoliaz Sabin'nen abestiaberkoi polite, batzuk eta Pau-lin'ez bere bertso ederrak bide zira-la, guztiok poztu.

Eta, Jaunkoa lagun, datorrenurtera arte. Orduan aundikiro etagoi-maillan Larrea'ko olerti egu-naren zidarrezko eztegua ospatu-ko dogu.

ARREGI'tar JOSU'k

- 5 —

ELEIZEA

ERLIJIÑO-ASKATASUNA

Katolikoak orain arte itsu egongara beste gure anaiekin. Egiageure aldetik bakarrik egoala ustegenduan.

Gaur eta batez be Batikano Bi-garren Batzarra egin zanetik besteera batera ikusten doguz gauzak.

Erlijiño-askatasumak on askota aundiak ekarriko dauz.

Erlijiño-askatasuna ez da epel-tasuna, ez da oztasuna. Ez da ba-koitzak gura dauana sinistuteaedo egitea. Ez da Jaungoikoagazeginbearrik ez eukitea, kontzien-tzia libre eukitea. Ez.

Guzurra ta egia neurri batenjartzea be ez. Erlijiño-askatasunaerlijiño aske betetzeko gizonakdauan eskubidea da, bere kon-tzientziak diñotsana egiñaz. Berazbere sinismena ez daukenak be ka-tolikoak eroan leikez Jaungoikoa-gana katolikoak ez diranai eurendiñotsena jarraitu kontzientziakdagiela eskatuz.

* * *

Erlijiño-askatasun onek da-rraien onurak ekarriko leuskiezgure Euskalerriari be: Izketaldiakeukiten, ar-emonak besteakin eu-kita ikasi.

Ez dabe pentsatzen onela gurekatolikorik geienak.

Izketaldiok pentsaerak zorroz-tutzeko, sakontzeko izango leite-kez. Besteak egi apur bat euki lei-kela esan nai dau onek naizta gukuste ez.

* * *

Gauzak ulertzen, ikasi, gureItsukeria itzi, biotz-kemena galdugabe.

Gure katolikotasuna agertu. 01-ñarri sendoa emon berari. Adime-nagaz argi ta bero-bero eroan bio-tzean.

Idazteuna —Biblia— obeto ika-si. Erlijiñoa ondo ta sakonkiroikasi. Zelan maite izan dogu orainarte Jainkoaren itza?

Katolikotasuna bizi. Ez izankatolikoak auxe irakatsi dauskue-lako. Nire gurasoak eta aurrekoakizan ziralako be ez.

Bakoitza obeto gertuko leitekesinismena zaintzeko ta geiagomaite izango leuke.

Abadea be obeto gertatuko lei-teke, eztabaidak egiteko besteakaz.Geiago ikasi bearko leuke.

Katolikoak gituitu egingo leite-kez paperean, baiña askoz oba.Orduan jakingo genduke zeintzukdiran egizko katolikoak.

Epeltasuna itxiko genduke. Ba-tikano Bigarrenak esnatu egin dituprotestanteak.

Erlijiño-askatasunak be esnatuegingo leukez ainbat katoliko epel.

Erlijiño-askatasuna. Politikanbe ezin pentsatu bardin danak.Eziña da.

Gizon bakoitzak bere asmoak,bere ideiak ditu ta ezin zapalduleitekez indarrez edo beste edozeinbidez.

Erlijiño-askatasuna onurakor li-tzake ba, gure erriarentzat be.

EUSKERAZALEAKColon de Larreategi, 14BILBAOBazkide maitea.

Idazki onen bidez deiegiten dautsugu 1983'koUrtarrilla'ren 26'gnean(Egubenean), gure erakun-dearen etxean, arratsaldeko8'retan izango dan OikoBatzar Nagusira, urrengo egi-tamuaz:1. Lengo Batzar Nagusiko

agiriaren irakurpen etaonespena.

2. Diru-egoerearen azalpe-na.

3. Urteko ekintzen azal-pena.

4. Eskari ta itaunak.

— 6 —

KONDAIRA

ARETX EZAUGARRIA( GALDACANO'N)

Antxiñatxu esan euskun Aranaeta Goiri'tar Sabin gure Irakasleaztu-gabeak «Aberrija maitatu-tzek, Aberrija ezagutu egin biarda» idazkera onetaz idatzita.

Eta ezin iñork ukatu egi biribi-lla dala esakera ori. Erria naizbeste edozein gauza zenbat etaobeto ezagutu, ainbat maiteagoizan eta ainbat ajola geiago emo-ten jakolako, norberaren gauzai tabai-ta inguruko beste gauza guz-tiei bere.

Eta, ezagutzen ezba'dira, oartubarik igaroten dira sarria-askotangarrantzia daben ezaugarri asko.

Idazpurutzat jarri doguneanesan dogunez, Galdakano'n beba'dogu aretx ezaugarri bat, Ger-nika'ko Zugatz donea'ren umeedo landara dana eta, galdakano-tar askok orretariko aretxik da-goan be ezdakie eta gitxiago nun-dik eta zelan errira etorria dan.

Orixe da geien baten gaurkogure idazlantxu onen bitartez erri-tarrai ta baita Euzkadi guztiariadirazo nai dautsoguna.

Andra-Mari'ren eleiza zar erro-maniku inguruan, txadon orretaraeldu baiño irurogei bat neurkin le-nago, lareun edo bosteun urtekoaretx zar-zar bat egon zan, bene-tan galdakanotarrak maite ebena,antzinako aldietan egiñenakazerakusiten emon ebenean, Karlata-rran lenengo gudaketan, Andra-Mari inguruko zeleikadan aurki-tzen zan guarosteak sua egitekoedo egurrak bear zituzan eta,aretx ori eratsi bear ebelata asi zi-ran lenen abar batsuk kentzen bai-

ña, bertan batu zan ainbat galda-kanotar eta gelerazo egin eutseen.

Asua'tarren basetxe aldame-nean, belar-landatxu baten aurki-tzen zan aretx ori eta gaur-egunerrian dogun Udal-etxe ederraegin baiño lenago, zugatz zabalorren gereizpetan batzartuten ei-ziran erriko agintariak, bear ba'daeriko zarrenak, jakiña! Eguraldiona egiten ebanean eta bestelaoraindiño be eleizpean aurkitzendan arrizko mai-inguruan, errikoarazoak erabagiteko.

Batzar orreik aldendu ta urteasko geroago be, ea , ;ure aldira ar-te, mezatara joaten ziran errita-rrak, geien baten baserritarrak, as-teroko euren ar-emcnen barria adi-razoz barriketatxuetan aretx orrengereizpetan batzen ziran, mezara-ko aldira arte. Eta, orduantxe bearba'da batonbatek «Guzur-aretxa»izen-orde lez ipiñi eutson. Geiagoizen orregaz ezagutu zan aretx en-tzutetsu ori..

1934 urtea uste dot izan zala,erriak auteskunde bidez aukeratu-tako Endore ta zinegotzi jeltzaleguztiak geldi-erazi (suspender)egin zituan Españia'ko jaurlari-tzak eta, atzamarrez Sagarmina-ga'tar bat ipiñi eben «Alkate», zo-rionez ez luzaroko baiña, bestetxatxukeri askoren artean aretxospetsu ori eratziteko baimenaemon eutson «tripekada» bat eski-ñi eutson bateri, ziurki ez ekielakoaretx orren edestia edo, gorrotoeuzkotasun guztiak ebazako.4

Aipatu dogun baimen ori1936'ko Epalla'ren 6'an emoneben eta bereala eratzia izan zanaretxa.

Epail orretan berean, aretxa era-tu ta egun batsuetara, barriz be-netako Endore ta zinegotziak eu-ren aginpidean aurkitzen ziran

eta, lenengoz batzartu ziraneanerabagia artu eben «Guzur-are-txa» egondako tokian bertan Ger-nika'ko Zugatza'ren landara batsartzeko. Eta, alantxe egin zanEpail orren 24'an, baiña, udabarriapizkat goratuta aurkitzen zan ez-kero, landara orrek kurra ondo ez-ebela artuko bildurraz, iru landeraekarri ziran Gernika'tik, lenen-goak artzen ez ba'eban beste batberen tokian sartzeko asmoz.

Zorionez irurak lur-artu eben,Guzur-aretxa egondako lekukoaketa Lurgorri'ko mentegitxuan sar-tu ziran biak, guda aldian azke-nengo betariko bat igertu eginzan eta, beste biak ederrak egitenjarraitu, bat gaur arte.

Orain urte gitxi baiña, beste«Alkate» atzamarrez egindakobatek «Guzur-aretxa egondako le-kuan egon zan aretx mardula sus-tarretik atera eratzi eban, eleizerromaniku inguruan egin ebanzalaikada egiteko enberazu egitenebala (guzurra) atxaki lez esanda,naita euzko-odolekua izan «alka-te» ori, euzko usaindun guztia go-rroto ebalako. Zorionez ez-ekianbesterik Gernika'ko zugatzarenbeste kimurik egoan gure errionetan, bestela ori be eratzikoeban bear ba'da.

Beraz, irakurle maitea eta gal-dakanotar jatorrak, aretx eder batdogu Galdakano'n, Urigoiti'tikgora Altamira ta Pedrola base-txeatarako bidean Lurgorri izenazezagutzen dan mentegitxuan, osomardul eta guri, bera ikusten da-benen arrigarri ta pozgarri.

Galdakanotarra, euskotarra,ezagutu zeure inguruan dozuzanedesti ta ezaugarriak, atzerritarjakitunak guztiz bikaintzat dauka-zenak.

ALTUNA'TAR JOSU

OLE RTIA

OLERKARI SARITUAK(Larrea, 1983-11-20)

Edozer gauza jako edergai egiaz olerkari danari.Ipar-orratz lez bizi jarri oi dautso zer orrek mundudardarati bat begien aurrean. Azal ta marnin lillura

-garriro. Eta lillura orren sorgiña azaltzeko beste ba'-da, olerkariak bai poesi-lan bikaiñak egiten! Oni deri-txogu benetako poeta, besteak sasi-poeta dirala aur

-tortuz.

Zergaitik diñot au? Ba-dot orren errazoi-egia.Egunokaz Larrea'n ospatu dogu olerki-leiaketa. Ur-tero, ogetalau bider, ospatu dogun lez; bai, a irten be,azaroaren 20'an egin genduan dalako jaia. ata, egiaesan, olerki eder ganoraz landuak askotxo eldu jaku-zan. Or zergaitik diñodan eta autortu egia:.. olerkaridanaren sena ta trabetasuna, ederra jaso ta azaltze-ko: sentidu arren, edonor ez da gai barruan somatuaadierazteko.

* * *

Olerti- sariketan iru sail izaten dira geienez: lirika,poema ta bertso-saillak. Irurok be oparoak olerkitan.Emen ba-da zerbait: lanak ona bialtzen dabezanakez diardue diru-gosez, beste zenbaitek eraginda bai-ño.

1959'an asita ospatzen dogu Olerti Eguna, gerraaurretik EUSKALTZALEAK ospatzen eben lez;arrezkero aldatu jaku zerbait mundua, ekonomi alde-tik atan be.

Orduan iru sari ipiñi genduzan: lirika- saillekoarimilla pezeta, poema sailleko irabazleari milla pezetata bertso-saillekoari bosteun pezeta. Aurten be saribardiña jaso dabe irabazleak. Alan be Ian ugari jasoditugu.

Ona salatu bearrezko jokabide zirtzilla. Gaurpoesi-sariketa asko ta galantak daukaguz Euzkadi'n;baiña ez da orrenbeste olerki-lan agertzen, zoritxa-rrez.

Zer dala-ta?

Askok, dakigunez, ateak itxirik daukezalako.Ezin jaritxi barruko aretoraiño eltzea, edo ta. eldurikbe, zarpaintzat jota kanpora egotziak ba'dira, eziñe-koa saria eskuratzea. Onek kalte ikaragarria dakatsoeuskal olerkiari.

Larrea'n oneik izan ziran sarituak, epai -maikoenustez onenentzat joak: lirikan, E. Erkiaga'ren « Gor-baiera zoazie ?» Kukupraka giltzapean, eta Arratia' -ko Gabirel Manterola'ri eskeiñia. 25 aapaldi daukoz.Luze samarra maikoen eritxiz, poesi lirikuak l^^bur,bizi, txinpartatsu ta mamiñez jantzia izan bear daua-lako.

Gorbaira doa olerkaria, aldatz-gora, makilla es-kuan eta gazte bat aldamenean. Kantuz doa ta orleenen San Juan ermitea, asabak itxitako «ekanduezagupidea »; lur zabalak ikuspegian, pagadi ta areztilerdenak, aizearen firi-firi leunak, ardien arran -otsa,eguzkiaren sorgin- diztirak adar-artean, lamiñen era-giña, ara-onako bidezidor ezkutuz beteak, goi urdi-ña... arranoak kantatzen ditu. Onein egoak nai leu-kez, induruak sortu dautsozan sentipenak adierazte-ko. Ona berak:

Hegazkadak egitekohaek daben lumeabaizen sendo ugariabalitz orain eta geronik dodan idazte-tresnea,arin, guntsua, jorŕa,haen hegaden pare joan dadinnire asmamenaren haria,begi-belarriak erne,arimea orekan,irakiten edermina,horraitino haek ez dabentxiruliruli ta txinta Pinaenegan izanik,horixe gura nik.

— 8 --

OLERTIA

Mokortua joian gorantz. Eta; uste ezik, ardi-bi-dea galdu ta arri artean jausi da; bai ba, muga guz-tiak arakatu bearrez, eta ederraren ederrez, zorabiozoroak artua ebillen. Jausi da, azkenik, eta «belaunakminez». Lekanda eskuman, arro, bere aulki goitian.«Zazpi neke ta zazpi atseden» Arraba'ra eldu dira,«Gorbaie esku zabalak / eskeintzen euskun alaba, /ederretan ederra, / asaben batzarleku, / ames ames-garrien / amesezko eremu». Igiriñao'n dagoz, an os-tatu ta aterpea, eta sutondoa.

Gero, barriro joan zan olerkaria Gorbaiera,jakin-miñez. Gerratean antxe atxilo arturiko iru gaz-te il ebezan; arein, il arein barne-arnasaz asetu nairik,egin eban osterea. Berak onela:

Bigarranez joan nintzanhurrengo urtean,garagarrilarenhamazorgarrenean,gure Aberriannegarraldi luzeahasi zanean;hantxe harturiko hiru gazte,lehenengo hil-opariakdodaz oroimenean.

Aipamena eroan eban beste au be, lirika saillekoamalaukoa, ez dogu montxor. Maikoak onan: «in-dartsua, trinkoa, argi ta zintzo jarten dau biziarenauzia; sentimentu neurtua, eratua». Irakur:

la galdua daroat gauaren mailladia,neure lepoan eriotz beteko zorroa.Beingoan da ene bertsoen azken-lerroa.Ba-datorkit —abots igar— ixillen aldia.

Eskura nai neuke lur osoko illundia,betiko ixildu bere eresi arroa,goiz diztikor biur dakidan Egun-Aundia.

Neure uzta-bildu joen azaoak errez—kolko mandioan urri ale eta garau-illunaren zuloak argitu gura neukez.

Alperrik esku-gorak, beti ni argi-barau,ez aizerik, odolik, ez kemenik, ezer ez;bildurrak lapurtu deust borroka lera au.

Gernika Anjel Bidaguren'ena dozu, «Koldar» iza-narekin.

Poema txortan Martin Ugarte'ren «Arrats-ñabarorrazia» sariztua. Euskera eder oparotsuan egiña,

nunbait. Iru ataletan zatitua. Idurimenez eta senti-mentuz ondo oretua. Baserrian bizi da egillea, tokizoragarrian; eta arrats ñabarrez, eguzki, zugatz, la-miñaz sorgindua, idatzi ta idatzi poema punterengoaosotu dau. Zazpi folioko poema. Onako ainbat dituUgarte'k, amabi-amabost bat bai, argitaratzea mere-zi leukienak.

Onela amatzen dausku poema, bizi-poema:

Gau beltzak eguna egapera,baiñan abian biaramona.Zugaitzak ere urte-mugaroorri-berritan panpox dagona.Eta gizonon arrazoi bide...?Sinisteak onen erantzuna...

Sail onetan Agustin Beloki'k ere izan du aipame-na. Aren «Kezkaren labe sua» ederki taxutua dozu.Euskerak arduratzen dau, eta noraezean dabilkigungaztediak.

Irugarren saillean, bertsolari maillakoan, bi na-barmendu dira batez be: Joxe Mari Azpiri ondarru-tarra eta Agustin Beloki legazpitarra. Lenengoaneta-tik bat aukeratu da, «Txikitatik» deritxona; mariñelbizitza kantatzen dau bertso labur, trinko ta ondoeratuetan. Bigarrenaren «Elorri-lorak» txorta politbat dozu, arduraz eioa, pozez ta samiñez gantzatua;elorriak, izan be, arantzak ditu lore ederrez jantziak.Txorta onetatik aipagarrien «Aitona» deritxona.

Beloki'ren lanak, maikoen eritxiz, bertsolari-se-nez ta doaiz beteak izan arren, ba-dabe gatza taumorea (Ardoaren koplak, Bidean topo ta abar); etaorrela oleskari maillan agertzen jaku, bertsolari taolerkari artean dindilizka legez. Zer da, baiña, oles-kari izatea? Dei egitea, ots-egitea. «Olesa ta ate joteada, nor ete dogu?» diño Mogel'ek bere «PeruAbarka»-n.

Oleskariaren zeregiña, beraz, erriari dei egiteada; gizartearen akatsak zigortzea. Zigorrik ez dara-billen aita, ez da egiazko aita, diño esakun zaarrak.Naiz olerkari, naiz oleskari, naiz bertsolari izan, iru-ron zeregiña lo dagoana itxartzea da; oleskariarenabatez be. Ori egin eban Enbeita'tar Kepa'k, gureUrretxindorŕak; ori gaur Basarri'k, orixe Beloki'k be.

Labur: ederto aurtengo Olerti-Eguna. Datorrenurtekoa, J. L., ospe aundiagoz egin bearko. Ogeta-bost urte beteko; beraz, zidar-ezteguak. Zerbait da,nik uste. Biotz on, guzti-guztiokl

AITA ONAINDIA

- 9 -

Mendian zabiltza, Jainko,esku lanean,bizi barria sortzen...Aita Sorlea daukat,aurrean.

Gizonen urratzetandabil Jainkoa...jakituria zaintzen,maitasunez poztutengogoa.

PAULIN

SINISTENNundik dator abotsa,ain illezkorra...neu naz zuen Jaungoiko,bizi, adierazozgogora.

Jainkoa egaz dabilzeru lurretan,ezer ez bera barik,edur eskua daukaaidetan.

Itxaso zear doaudabarrian,pozezko jantzi barrizur danak menperatzenbakian.

Jainkoa sinisten dotberezko bizi,misteriozko itzaIrutan Bat BakarraJaun nausi.

Gogo izate utsazara arrigarri;oroz goitik daukazunortasun betikoaongarri.

Ao biko ezpatada zure mintza;zoli, sarkor, bizia,berez, daki zulatzenbiotza.

BERTSOETAN

NEGUKOARuben Dario'rena

Negu-ordu luzeetan, ara Karolinabesaulkian, nekeak etzana, erdi-kikil,pitotx-narru arteko berotan bil egina,egon-gelako sutondo argiaren urbil.

Alboan, Angorako katar zuri pinpinaarea Alezon'go gonak musukatzen dabil.Urur txinatar murko ederrago ezina,Japongo seda-atearen bestalde ixil.

Xarmadura emeak dakartso lo eztia;barrura naiz ixilik —kakoara txartesa-musuka noa bere matrail zoragarria,

zuri-gorri, lore eder, liii ta larrosa.Ixartu da; ene adi bere so-argia.Bitartean, Paris'en, goitik, edur matasa.

ANJEL BIDAGUREN ARRIEN

GAIXO E NTZATZure itzakaz indartuarrisku aundi gaixotasunaitxaropena galtzeko.Ez neuke nik nai olakorikanZugana laster eltzeko.

Nire bertsotxoak gaurOtoi biur diraEntzun arren Jaun OnaEmen naz begira.

Nire samin ta miñakaundi garratz diraartu Jauna erantzunAu da nire deia:

Zaindu Aita Santuaeta ElizeaOrretarako diranire otoi ta eskintza.

Emon bake ederragure aberriariGazteari kemenaadore erriari.

Eguzkiak urten beigure erri maiteanzaindu bear bageakdan-dana ebatzi ta.

Dana zure eskutandan-dana ebatzidana zure eskutangaur eta sekulan.

GALLASTEGI'tarKAULDI

Gabon inguru eltzen daneangure biotzak poz beteJesus umia dator guganaUme txiki ta errugebiotz guztiak urduri dagozzatoz goi-goitik kantari.Gaixorik • nago egun luzetanbakar samiñez beterikzu zara Jesus txiro maitalleNor txiroago mundu onetangizaki gaixoak baño?

Zure askatxo ipiñi aringaixoen oe ondoanzure eskutxo leun bigunakazbigundu nere samiñakgarratz-garratza gure bizi-tza

— 10 —

IKAS I

IRI, ADITZ ORRI

Iri, aditz orri, zerbait esateko asmoz ñatok gaur.Aspaldiko partez. Eta adiskidetasunez.

Eu be pertsona baintz legez egingo daustat ber-ba. Ika egin be. Adiskide kutun.bati onelantxe egitenjakok berba. I kutuna, izan be, niretzat beti izan az-eta. Gaur be baaz-eta.

IZAN eta EGON

Leenengo aitatu gura dodan gauzea auxe dok:zuok, izan eta egon, aditzak bata-besteagaz burru-kan zabizela. Alkarri lapurretan diarduzue. Iñorenarloan triskantzak egiten. Ez dozue zuotariko bako-txaren barrutia jagoten. Eta ori etxak bape ondo.

Ara:Atzo ni mezatan izan. nintzan.Gaur goizean Bilbon izan naz.Nun da aita?Aita mendian da. Eta abar.

Onelango adizkirak beti-beti entzun izan joadaznik. Neure bizialdi guzti-guztian.

Baiña gaur?Gaur beste adizkera ganorabakook entzuten joa-

guz edonun eta edonoiz:Atzo mezatan egon nintzan.

Gaur goizean Bilbon egon naz.—Nun dago aita?

Aita mendian dago. Eta abar.Izan aditzaren ordez, egon erabilten joagu, izan

aditzaren barrutian lapurretan egiñez.Oker au gaztelaniatik datork. Ori bajakiak. Gure

euskera au gaztelaniagaz etenbako artu-emcnetanbizi dok urtetan eta urtetan, eta izkuntza onen eragi-ñez zabaldu dok uts ori.

«Ayer estuve en misa», «esta mañana he estadoen Bilbao», eta onango esaldiak entzun eta entzunegiten doguzan ezkero, gaztelaniazko «estar» orizuzen-zuzenean edo itzez-itz itzultzen joagu euskera-ra, «egon» aditza erabilliz itzuli be, eta, orregaitik,izan-en barrutian barrabaskeri aundi bat egiten jiar-duagu.

Gaztelaniazko «estar» aditza eta euskerazko«egon» ez dozak ideako. Euskerazko egon-ek gazte-Ianiazko «residir» geiago esan gura dauala esangoñeukek, nonora egin daiteken unetxo bateko edojoan-etorri utsa baiño.

Dana dala, egon aditz ori, lapurretan abil i, izanaditzarena dan barrutian ozka eta atzamarka. Obadozue baketan bizi, eta bakotxak bere arloa jagon!

PUXANA'k

Irarkolako lan-izteak gure zenbakiak atzera-tu dauzalako, eta ez beste ezergaitik, urte oneta-ko azkeneko zenbaki bien ordez doatzu, irakur-le, gaurko zenbaki au, eta orrelan be pizka batatzeratuta goaz, baiña aleginduko gara urrengozenbakiak bakoitxa bere sasoian bialtzeko.

I DAZKOLAKOAK

GORFS ENA

PUXANA

Asi nadin diñot eta, eztakit zelan asigogoz emondako itzaren zorra ordaintzeko;baiña, asi egingo naiz bai, euskalkide bati,neure agurrik beroena biotzez eskaintzeko.

Esakunak diñon lez: rAsiak egiña dirudi»baiña, nik, egin nai neuke, egin, edertasunez,zuk dagizun lez ain biziro, maixu agurgarri,idazkera argikoi baten eredutasunez.

Orretan diardut neure alegiñak egiñik,edur zurizko paperean biotza ezarrizeta, bertan, izpi argiren bat fr arri nairikbenetako soindurazko oldozga' adigarriz.

Itz bizi, egokiz, alik labur, alik argiren,benetako azalpen giartsu eta t rinkoenozOn Pedro Puxana, Oleta'ko seme zintzoarenizena nai neuke goratu betikotasunez.

Aren euskal senaren sendotasun giartsu,aren etengabeko ekintzarren goitasuna,aren abade izatearen errikoitasuna .nai neuke bat, alik egokiren neurtitzeratu.

Jantzi apaiñez soiñekotu, laztanki goratuaren izena, benetako arduratasun zindoznai neuke, egokitasun maitez gizarteratuaren izena, benetako aintzamen eta gogoz.

Aren umetako Oleta, aren gaztetakoGasteiz ta Apaiztegi alderantza urreratuz;aren Eskeriatza, aren Angiozar ta Morga'koarimazain-aldiko igaroa gogoratuz.

Orduko baserri nekazaritza eraturaz,orduko laia ta golde, orduko ikuspegizgoazen garitza orizkatu, artotza orlegizorduko gau-egunen argi eta illunduraz.

Goazen orduko gaztain-arlo, arte, arizpezgaurko piñuetarañoko munduaren aldaketaz,

ta galdu izandako ameskizun guztiekaztxorta aundi bat egiñik lengo gatz ta ozpiñez.

Ta, igarobide ortan daurkigu abade batgogo-biotzez euskereari betikoz emona;benetako abade ta benetako gizonagure elerti eta gure erri maitearentzat.

Orain Arteaga'n darrai aren abade biotza,aren onbidezko artzaintzaren zuzentasuna,aren erritartesunezko langintza ta egoitzamusaldiko batzukaz onduriko gaitasuna.

A rabar jaterrizko gizaseme goralgarri,euskel alorreko ikastun ospetsu, Iangille;benetako euskaldun, benetan gomutagarri,euskera laztankor ta iraungarriaren lankide.

Gramatikalari dogu Bizkai'ko izkelgiarenaztertzalle sakon, jakituriz oñarrituaeta daukagun lenengoko Bizkai'ko Foruarenitzultzaille bikain, edergarriz ongarritua.

Beraz, zure egintz neketsu orren argiduradizdikor, laztan ori eda, iturritu bedita, ur bizi esasungarri orren ikuturaEUSKEREA burutu bedi bai betiraungarril

Muniategi-tar Sabin

Donostia'n 1983-gko Loroillaren 15'an

1984'ko urterrillean asita ZER gure aldizkaria-ren arpidetza 600 pezeta izango da. Orretarabeartzen gaitue Irarkolako ordaindu-bearrak etaurtero bizitzan izaten dan gorakadeak. Gure ira-kurleak 100 pezeta igote au ulertuko dabela-koan, biotzez agurtzen zaituegu.

ZER'ENDIRUTZA - BATZORDEAK

12 -

LI¢URUAK

"BERMEO"ALDIZKARIAREN

AURKEZPENAJAUN-ANDREOK!Arratsaldeon!

Bermeo gure erria, antxiñakoerria da eta alde batetik zarra da-lako eta beste alde batetik gizabi-dez aberatsa dalako, bere buruaezagutu eta ezagutze ori mundurazabaltzeko egin-bearra dauko. Sa-mingarria da, izan be, zeren jabedan, ez dakian erri baten egoerea!

Gizabide ta gizarte-arloan gi-zaldirik gizaldira ta urtetik urteraaldakuntza aundiak eta aurrera-pen gogoangarriak izan dauz errionek. Antropoloji aldetik, Euska-lerriaren barruan jakingarri askodauz, erlejiño-gaietan dauan bere-zitasuna ukatu-eziña da, lan-bi-dean, arraintzan, eta jakintzan ba-dau zer-esanik eta zer erakutsirikasko. «Bizkai-Buru» izena arloonetan geiegi ba'da be, zalantzabarik ba-dago erriaren barru-ba-rruan erriak berak be ezagutzenez dauan aberastasuna.

Baiña ortxe dago ba erriarenarazo mingarria: Norberaren bu-rua ez ezagutzea. Tamalez, agirizarrak erre egin ziran eta Ber-meo'ri buruz idatzita dagoanagauza gitxi ta laburra da.

Eta nok ukatuko dau erriakdauken norberaren burua ezagutubearra? Ete dago beste biderik erribakoitxaren nortasuna aurreraaterateko?

* * *

Baiña itaun orreik alperrikoakizan ez daitezan, beste au jakinbear dogu: Nor arduratu da lanori egiteko? Ba-dagoz kondaira-Ian batzuk, esaterako lenago Ira-di'k egiña eta azken-egun oneitanAnasagasti'tar Pedro'k egin etaoraintxe Udal-Batzak argitaratze-

ko daukana. Eta Labayruk. Iturri-za'k ta olako kondaira-zale oroko-rrak egin daben lana; ba-dira al-dizkarietan an-or-emen egin, diranargitalpenak edo erriko jaietarakoargitaratzen dan egitarauan agertudiran Ian jakingarriak; aspaldionIkastetxe Nagusietan egin diraneta Bermeo'ri buruz diran tesinaketa olakoak, baiña ori ez da ezerbegien aurrean errian ikustendogun jakingarrien aberastasuna-ren ondoan.

* * *

Bermeo'ko Udal-Batzak arazoori ikusi dau eta Jakintzarako Ba-tzordea bide dala, UETENA tal-dea ta banakako lagun batzun la-guntzaz, Aldizkari bat argitara-tzea asmau dau. Orrelan jaietara-ko egitarauak bere zeregiña izan-go dau: Udal-Batzaren arazoaketa onek dauzan batzordeen lanaketa eginbideak agertu eta jaietara-ko arauakaz batera erriari jakin-garri batzuk emon. Baiñajakintza-maillako lan zabal eta sa-kona, BERMEO Aldizkariarenkontura geratzen dala.

Eta ori orrelan izanik, noren-tzat da Aldizkari au?

Lenengo Bermeo'ko erritarren-tzat, erriaren nortasuna ezagutudagien. Urrengo billatzailleentzateuren Zanak agertu dagiezan etabesteenak non aurkitu izan da-gien, eta gero, baita, Euzkadi gu--tiarentzat, gure kondairako eta gi-zabideko ondasunetan kideko izandaitezan: Artu eta emon da jakin-tza zabaltzeko bidea. Eta Euskale-rriak munduko aberrien artean be,Ian ori egin bear dau.

* * *

Aldizkari bakoitxa iru zatitanbanatzen dogu: Erriari buruz di-

ran jakingarriak, Itxasoari buruzdiran billaketak eta barri laburrak.Gai oneik azaltzeko urtero ager-tzen da, 500 orrialde inguru dau-zala.

Orrelan an-or-emen ebiltzazanbillaketa ta idaz-lanak batera es-k uratzen dautsoguz erriari; orre-lan billaketa-lan barriak sortzekobillatzailleak bultzatu egiten do-guz: orrelan erriari zor jakon ja-kintza ta barriak emoten dautso-guz.

* *

Aldizkari guztiak dabez eurenarazoak mundu guztian, eta ez gi-txiago gure Euzkadi maitagarrian.Gureak be bai.

Idazkolako lanak dakarren ara-zoa, lanak batzeko. bakoitxa berelekuan sartzeko, irarkolara eroate-ko, zuzentzeko ta alar.

Zabalkundearen a . azoa, arazoaundia ta sakona: Aldizkariarenbarria emoteko, arpidedunak egi-teko, orretarako koi lunikabideaketa izparringiak artzeko.

Eta, au arazorik lodiena, aldiz-kariaren gastuak ordaintzea, ba-tez be erri txiki onetan aldizkariakgitxi zabaltzen dirala irarkolakolana oso karua izaten dalako.

«Bermeo» Aldizkariak be beregaiñean izan dauz eta gaiñean ditugaur be, arazo guzti oneik.

* * *

Baiña ekiñaren ekiñaz. aurreraegin dogu eta zenbaki bi banatudoguz joan diran urteetan. Onaemen gaur irugarrena.

Geiegi ez da zabaltzen, ordain-keta al dan lez egiten da, baiña al-dizkaria or dago, argitaratu egitendogu.

Irakurleai eta emen diran entzu-leai, amaitu baiño lenago, eskaribatzuk egin bear dautseguz: Egindoguzan utsen eta daukaguzanoker-bideen barria jakin-azo eigu-zue, ditugun alde onek be agertueiguzuez, emen agertzeko lako la-nik egin al dozuenok egin eta bial-du eiguzuez.

ESKERRIK ASKO.

OLAZAR'tar Martin'ek

- 13 -

ARAZOAK

IZADIA ASARRE

Gizadia gizonaren menpeandagonean edo bere neurrian dato-rrenean, dagonean, orduan gure-tzat lagun aundia da eta onga-rria.

Alan, ur, sua, aizea eta abar,bere neurrian ibilten diraneangure mezederako izaten dira.

Agorrillaren askenetan etorridan lez, URA gañezka, asorretu-ta, arpegi illunagaz eta egitadetxarragoakaz, kalte izugarriakegin dauz Euskalerriko basterguztietan: Uri aundi eta txikie-tan, lantegietan, zelaietan, soloe-tan, dendetan...

ZERGAITIKJAZO YAKU ORI?

Kalte izugarri orreik izan dira:

1.° Itxasoari edo itxas ada-rrari ostu dautsogulako, beti be-reak izan dan lurra.

2n. Gizonak, ondo-bearrez,gauza-asko txarto egin ditualako.

3n. Ur orreik igaro diran bi-deak, oso loi eta zikinduta egondiralako, geure izadia, oso txartogorde dogulako. •

Askok diñoan- lez, geure zikin-tazunak galdu gaitu, geure erruada.

Etxagintzak, olagintza asko,oso txarto eginda egozan, odonaon,toki badezpadakotan, erdi txintxi-llizka, dirua ugari irabazteko.

GURE KIRKILERIA ETAARROPUZTAZUNA BEAN

Uriola onek amaikatxo negar,izerdi, Ian eder, aspiratu dauz.

Iru edo lau ordutan urgaiñezkoorreik txikitu, austu, apurtu daus-kuez. Zergaitik onelan? Nire uz-tez, larregi arrokerikin gebiltzalako. Ezek artu eziñik ibilli gara-lako. Jaunari aurrea artuta.

Notiñok aundiak eta jakintsuakizan arren, ur moltzo bat-etorrida ta azpiratu gaitu; aoa zabalikgelditu gara, ezertxo egin ezik,urok ezin gelditu ta negarrez.

Or ibilli gara ikurriña bai, taikurriña ez, umetxoak bezela arekbaiño txartoago. Azkenean zereldu yaku: Izadiaren asarre'a.

Tamalgarria da geure bizitza,Urkoaren aurka, ikusi eziñik, ber-ba egin barik, txarto esaten...

Lana egin bearrean pozez bete-rik, alkarren leian, alkartasu-nean, or gabiltz bananduta, ba-koitza bere aldetik.

BIZITZAZENTZUN BAKOA

Neure ustez, olan bizitzea zen-tzun barik bizitzea da ludi onetan.

Zergaitik? Lau egun bizi bear,ta gure biotza samintazunez bete-rik, atzekabez galduta. Zertarakobizi alan?

Ni egon naz moroakin, judioa-kin ta kristinauakin Afrikan.

Ikastolan moroak, judioak etakristiñauak alkarregaz egoten zi-ran, ondo konpontzen ziran, baijolasetan, bai txangurretan, bai

janaldiak edo askariak egiten ze-laietan. An esan geiken danok gi-ñala bardin azitakoak.

Eta emen danok asarretuta,ikusi eziñik.

IRAKATSIA

Buru ariñck ez ba gara, maki-Ilekada onek :kaskai poli bat era-kutsi bear dausku, auxe: Alkarmaitatzen, ba:a bezteari lagundu,pozez jolas es . in edonun ta jan etaedan pozik zelaietan edo toki guz-tietan.

Bakotzak euki leike edozeineritxi, asmo, nai dauana, baiñadanakin ondo konpondu. Alan ibi-li naz toki guztietan onain-arte.

Ondo azita dagozan notiñak,edukazio onekoak, itzi bear dauzaldabatera zatarkeri orreik, ziz-trinkeriak eta sendo ibilli.

Orain daukagu une bat alkar-tasunean sartzeko, batasuneanlan egin, pozez bizi ta gure Eus-kalerria konpondu-ta goratzeko.

Gure aurrekoak alan bizi izanziran, orregaitik itxi euskuen Eus-kalerri aberatsa, polita, baketsua.Orain ziztrindu dogu.

Geure zorakeriak itzi daiguzanalde batera, jarri gaitezan bideonean, gero jarraitzeko.

Alan, bizitza onetan izangogara jente alaiak, notin bereziak,kristiñau zintzoak eta askeneanagertuko gara Jaungoikoaren au-rrean bakean, pozez, irribarrekaegitada onakin, eskuak beteta,ludi onetan bete dogulako Josurenberri ona eta berak artuko gaitubere eskuetan.

- 14 -

KUMRAM

ESKU-IDAZKIAK

XVII

GORAPEN-ABESTIA

IX sorta

2 Nire begiak ez dira gabez isten,

3 erruki bagarrik be [... ezin bizi naiteke].[Atzamatu egiten naz] sumin oldarsuansu ta gar [...] triskantzaz.

°[Murgildu egiten naz] eriotz-olatuetan.Inpermuan lez natza etzan-lekuan,arao, erosta, negar egiten dot.

5 Nire begiak, negarrez, labako keeaz mindutalez.Nire negar-malkoak amil-urak lez.Nire betseiñak erre egiten dira atsedena eskatzendabela.

6Nire espirituak urrunera egiten dau iges, urru-nera;ez dot idoroten.Nire bizitza ara-ona dabil:ondamenditik triskantzara, miñetik zaurira,esturatik zoritxarrera.Eta, alan be, nire arimeazeure aal-izatez beterik dago;nire izatearen sakoneanZuk ez nozula baztartzen ulertzen dot.

8Aldia igaroteaz batera,nire arimea zeure maitasun zabalean galtzen da.

9 Berba gaiztoak jaurtiko dautsadazni kentzeko aalegiñak egiten dauzanari,iraiñak (jaurtiko dautsedaz) nire azkena billatzendabenai.Nire auzia, ostera zuzena dala autortuko dot;

1D izan be, ezagutzen dot Zu zer zareaneta ba-dakit ni obeto ezagutzen nozuna.Atsegiñetan nago txiki-izateaz;Zeugan soillik dot azken-bagarik.

"Eskari bat ezarri zenduan zure morroi onenagoan.Nire biziarentzat ez izan baztartzerik, ez atzerape-nik,zure bakea ez zan joan nigandik urrun,ez yatan gogora etorri be eginZuk ni bertan-beera itziko nendukezunik.

' 2 Zartadearen atzean zartadea [eroan dot]eta ez da nire itxaropena gutxiagotu.Eutsi egin zeutsan nire espirituari,aunditu egin zenduzan nigan aren ormatzarrak.

13 Zeuk ezagutzen dozuz nire leia, nire esturea ta

— 15 —

KUMRAN

nire pozgarria.Zure parkamena miritza lez da.Nire damua neure leenengo obeneraiño luzatzen da.

14 Zure ontasun sakonetikbeti sortzen da itxaropen bat,zure indarraren aal-izatetikuste ona dator niretzat;iñor ez da berez zuzena.

13 Zure aurrean iñor be ez da errubageaZeuk aztertzen dozunean.Gizon batek beste gizon bat zuzena dala autortu aalizango dau;bera lakoa dan beste gizon batek bejakituna dala esan aal izango dautso,

1 'buztiñaz egindako beste gizaki batek begoragarria dala autortu aal izango dautso.Bera lakoa dan beste batekespirituz indartsua dala autortu daike,

"baiña zure ondoan 'ñok ez dau ezer balŕo.Zeu bakarrik zara goragarria azken-bagarik,edozein negurritik aruntzago Zu;zure jakituria ta zintzotasuna negurribageak dira.

18[Leza bat] aregandik banantzen diranentzat.

baiña, Zeuri eskerrak,ni zeure ondoan naukazu,

19 ez dozu urruntzen nigandik zure biozperatasu-na.Zurbillerazo egingo dozuz zure arerioak,

20 nitzaz zirtzil bat, ondakin bat egin izateazarrotzen dirala.

21 (...] ni [ezin ondatu naikezul,[...] [nitzaz] ona zara-ta.Ez dira nagusitzen. Nire oiñak ez ziran jausilakioaren burdiñetan.

22 Gizon aurpegi gorrituak neure aurka diardueburrukan.Zoritxarra nire txarto-esaleen aurka,

"Zeu zara nire Jaungoikoa-ta;egunsentia ezkero Zeuk epaitzen dozu nire auzigaia.Ni zigortu ba'nozu,zeure jakitearen asmo ezkututsu bategaitik da.

24 Estalduta dago niretzat zure egiazure burua . Zeuk agertzen dozun une bererarte.Zer da zure zigorradea niretzat7:poz-irrintziak sakonetik;

"nire zauriak: osasuna;

destaŕñaldia niri gorroto dausten eskuetan nago-nean.aintzazko koroea. Nire makaltze betikoa: indarra.

26Egia.Zeure jakitean egiten naz jakintsu,zeure aintzan egiten dau dizdiz nire argiak.Izan be, illunpeetako altzotikizar argitsu bat iziotu zan niretzat.

27 Osatu egin zenduan nire min bizia,sendarazo nire zauria,nire ezbairuntz luzatutako indar miragarria.

28Wire estura-barruan zabaldutako toki-unea.

Zeu, ene Jainko, nire igeslekua, nire gordelekua,29

nire arkatxa, nire euskarria, nire gaztelua,edozein ezbearrerako magalpea.

30Askatze ziurra zara;neure aitaren erne mil-lean ezagutu nenduzun;

31 neure amaren sabeletik zaindu nenduzun.

Zeure bularretik edan neban ugatza,zeure errukiaren barruan ŕsuiten zan niren janaria.Ama-sabelean janaritu nend:ian.

J2 Neure gaztarotatik argitu nozuzure jakituriaz eta zure adimenaz,kaltebaga eutsi daustazu zure egiaz.Azkenengo unerarte gorde nozu zure espiritu san-tuaz, nire atsegilial

"Ezetz dirautsazu beti nire guzurrari,zure «Shalom» gordeleku bat da nire arimearentzat;nire ibilkerak negurtuta datoz zure parkamenaz ba-tera;erruki ugariak inguratzen nauzure epaitzea neure izatearen iturbegira jatsiten da-nean;

34nire ulea zuritu arte,

Zeu bakarrik izango zara nire euskarri.

"Izan be, egiaz, nire aitak ez nenduan ezagutu,nire amak Zeugan itzi nenduan bertan-beera.Zeu zara egiari itsasten yakozanen aita;eurakan dozu atsegin,

36 bere bularrekoagana makurtzen dan amak lez,bere bernetan semea janaritzen dauan aitak lez,norberaren ardurea dauanak lez,bere umea ezagutzen dauanak lez.

KERETXETA

— 16 —

EUSKERAZALEAK

ERITXI BATZUKBIZKAIERAREN ALDE

"Ama, zenbatek saldu zaitue...Zenbat eta almentsuagozure semetarik askozuretzat etsaiago ".—PA ULIN'ek

"Erriko euskerea galtzen ba'da, geure arimea, geure sena, geure biotza galtzen da... Bizkaitarrak azpi-ratuta gagoz, Bizkai'ko euskerea zapaldu egin dabe.

Alako euskera guztiz ederra".GALLASTEGI'TAR KAULDI'K

* **

"Nik bizkaiera muiñetaraiño sartuta daukat, eta nire bizitza aiña maite dot. Ezin dagiket jasan, azke-nengo urteotan sorturiko erri euskalkiak txokoratzen (baztartzen) dauzan joera barri ori. Asmakeria eta ku-tsu errikoia ez dauanaren alde ekin bear ori..."

ZUBIRI'TAR IÑAKI'K* *

*

"Nik, bizkaitar lez, lenengo erakutsi eusten izkuntza lez, bizkaiera erabiltera beartuta nagoan lez, nireburuari itanduten dautsak: Ze pekatu egin dogu bizkaitarrok gure jaiotzatik artu eta erabilli dogun bizkaieraerabilteagaz? Zeiñen aurka egin dogu pekatu ori? Gure izkuntza au emon euskun Jainkoaren aurka? Sorle-kua emon euskun Bizkai erriaren aurka? Edo ta ez ete dogu guk bizkaitarrok gure nortasunez euskaldun iza-teko eskubiderik?"

Augustin ZUBIKARAI'K*

*

"Nire ardura edo kezkarik andiena da Bizkaiko euskerea baztartuta ta zapalduta ikustea. EtaBizkaian ez dagola beste euskera bizirik BIZKAIEREA baiño. Eta euskerearen izenean euskera bizi ori ito-tzen ba'dabe... agur emengo eta ango euskerea".

J. A. RETOLAZA'K* *

*

"Bizkaiko gaztetxuak ikastolatik etortean, sarritan gurasoei edo etxeko edozeiñeri erderaz esate-ko esaten dautsee, ikastolan ikasten dagozan euskerea desbardiña dalako.

Aurreko menperatzaillea, Franco, il zan ezkero, noren euskuetan gagoz orain?Aizu bizkaitarrok! geureari da baztartze andiena egin dautsoena, ez itzi borroka!, BIZKAIERA ilten

ba'da, Bizkaia be ilko da eta Bizkaia barik ez dago Euskalerririk!PALMI MERINO'K

* **

"Gaur ain zapaldua ikusten dodan Bizkai'ko euskera ederra eta gure elertian guztiz aberatsa da-naren alde zerbait egin bearrean nago. Zapaltze guztien aurka jokatzea, zuzentasunak berak eskatzen dau-ta".

OLAZAR'TAR MARTIN'EKBILBAO'TAR JON E'K

Aukeratuak