Exposición bibliográfica Febreiro 2013Febreiro 2013Febreiro 2013Febreiro 2013

Biblioteca Provincial Deputación

A Coruña

Catálogo da exposición

Máscaras, comparsas….

Entroido! Entroido! Entroido! Entroido!

2

Índice Entroido de Verín ............................................................................................................. 3 Entroido de Viana do Bolo ............................................................................................... 4 Carnaval de Cobres........................................................................................................... 5 Entroido de Laza............................................................................................................... 6 Xinzo de Limia ................................................................................................................. 7 Folión do Entroido de Manzaneda ................................................................................... 8 Gastronomía no Entroido ................................................................................................. 9 PRINCIPAIS FESTAS GASTRONÓMICAS DO ENTROIDO ............................... 11

Exposición bibliográfica................................................................................................. 12 Infantil e Xuvenil........................................................................................................ 17

Introducción

Cando chega o Entroido toda Galicia está de festa pero, quizais, máis na provincia de Ourense que noutros sitios. Ademais, dentro desa provincia hai tres localidades que destacan e dúas delas atópanse neste xeodestino. Unha é Verín, a outra, Laza. Tanto o descenso nocturno desde Monterrei o Xoves de Comadres no primeiro caso (as mulleres copan a totalidade dos restaurantes locais), como a baixada da Morena no segundo, reúnen a milleiros de persoas. En Laza, ademais, hai o costume de botar encima da xente formigas rabiosas xunto con fariña, algo que todo o mundo acepta, polas malas ou polas boas. Ademais, na zona consegue gran repercusión a Festa do Pemento de Oímbra, así como a Festa da Androlla e do Entroido de Viana do Bolo. Todas elas contan coa declaración de Festas de Interese Turístico de Galicia. O presente catálogo recolle a mellor producción bibliográfica da biblioteca sobre o Entroido nestas localidades e en Galicia en xeral. Tamén votamos unha pequena ollada aos productos gastronímicos máis típicos desta época.

3

Entroido de Entroido de Entroido de Entroido de VVVVerínerínerínerín

Nesta localidade ourensá, os “cigarróns” son os protagonistas

do Entroido que aparecen na vila o Domingo Corredoiro, o

anterior ao Domingo de Entroido, tras as misas da mañá,

saudando coas súas danzas e o son das súas chocas.

Moitos son os rituais que se suceden nestas lúdicas festas, como

son as guerras de sexos de mozos e mozas, nos Xoves de

Comadres e de Compadres.

O Luns de Entroido ten lugar en Verín a batalla de fariña,

un síntoma de ruptura das barreiras da vida cotiá,que era un

antiguo xeito que tiñan os mozos de achegarse ás mozas e chamar

a súa atención; e o Martes, o gran desfile de carrozas,

comparsas, máscaras e “cigarróns” polo centro da vila.

4

Entroido de Entroido de Entroido de Entroido de Viana dViana dViana dViana doooo Bolo Bolo Bolo Bolo

Aquí a personaxe típica é o “boteiro” que, coa súa máscara de

madeira de cor negra rematada por unha pantalla con

armazón de arame recuberta de tiras de papel de seda de cores e

os seus saltos, garda reminiscencias de culturas exóticas.

Rechamante tamén polo colorido das fitas de tea que cobren a

súa camisa, que forman debuxos xeométricos ou florais, o

“boteiro” é o encargado de abrir paso aos folións e

manter a orde da comparsa. Moi respectado polo público,

cos seus movementos ten a habilidade de facer que as chocas do

seu cinto, de distintos tons, soen como é axeitado en cada

momento.

5

Carnaval de CobresCarnaval de CobresCarnaval de CobresCarnaval de Cobres

O Carnaval de Cobres (parroquia da ría de Vigo) remóntanse ata

o século XVIII. Aquí, madamas e galáns (mulleres e

homes vestidos de branco) e aldeáns representan distintas

posicións sociais que se reflexa en bailes e exhibicións. Todos van,

neste Entroido, a cara descuberta.

De sábado a martes, durante todo o día as madamas e galáns

percorren distintos lugares das parroquias de Santa

Cristina e Santo Adrán, acompañados por unha charanga, e

agasallan aos presentes cos seus bailes, entre eles a popular

Danza dos Cobres.

O día grande é o martes, cando teñen lugar antigos

xogoscomo o da “corrida do galo”, o “galo no río” ou o

“galo na vara”, nos que participa toda a mocidade do lugar.

6

Entroido de LazaEntroido de LazaEntroido de LazaEntroido de Laza

Estas festas ourensás que aquí comezan semanas antes dos

días grandes de Entroido, con catro Venres de Folión. O

Entroido discorre entre a praza da Picota e os bares, tomados

polos mozos da vila. Os “peliqueiros”, armados con zamarras

(unha especie de látego, con mango de madeira), con seis

chocas no cinto, son as personaxes “estrelas” do Entroido (con

caretas demoníacas adornadas con imaxes de animais).

Aparecen o Domingo de Entroido, despois da misa e pódeselles

insultar pero nunca tocar nin ensuciar o seu atavío.

O Luns de Entroido ou “Día da Borralleira”, cando ten

lugar a Farrapada (batalla de trapos untados con barro) e a

Xitanada (procesión de parellas montadas en burros) e a

“Morena”, un home cuberto cunha manta e cunha cabeza de

vaca que se dedica a levantar as saias das mulleres, unha

chuvia de formigas vivas, en ocasións mesturadas con

vinagre e fariña.

7

Xinzo de Limia Xinzo de Limia Xinzo de Limia Xinzo de Limia

E o ciclo de carnaval máis longo de toda España, xa que comeza

o Domingo Fareleiro (tres antes do Domingo de Entroido) e

remata co Domingo de Piñata. O Martes de Entroido as

“pantallas” percorren a vila golpeando dúas vexigas de

animais, secas e inchadas como globos, impoñendo a súa lei.

Prazas, bares e tascas da localidade ouerensá convértense durante

estes días nunha continua troula, protagonizada pola xuventude,

entre música de charangas e verbenas.

8

Folión do Entroido de ManzanedaFolión do Entroido de ManzanedaFolión do Entroido de ManzanedaFolión do Entroido de Manzaneda

O son atronador do folión, con bombos, tambores, chocas

e utensilios de labranza metálicos enche a localidade ourensá

de Manzaneda durante este peculiar pasarrúas de carnaval, que

nesta localidade é acompañado polo seu personaxe tradicional, a

“mázcara”, cos seus característicos puchos engarzados con fitas

de cores e os seus saltos e danzas de orixe arcaica. O gran folión

ten lugar o Martes de Entroido, que é festa local, cando se

xuntan na vila os folións de todas as parroquias

formando un impresionante estrondo.

9

Gastronomía no EntroidoGastronomía no EntroidoGastronomía no EntroidoGastronomía no Entroido

Comida popular no Entroido en Galicia é a base de porco:

chourizos, cachucha, rabo..., é a comida típica destas datas.

A androlla é un embutido típico da comarca de Viana, que se

fai en tripa gorda, afumada como un chourizo, e reenchida de

costela de porco tallada e adobada con carne, todo sazonado con

sal, pemento doce e picante e un pouco de allo. Necesita afumarse

durante dez días e secarse durante uns dous meses. O Domingo

de Entroido, este produto elaborado con carne de porco é o

produto estrela da xornada en Viana do Bolo e son moitas as

persoas que acoden a degustala, acompañada de cachelos e de

grelos, en medio do ambiente festivo propio do Entroido, un dos

máis orixinais da provincia de Ourense.

10

A filloa é un produto gastronómico típico da sobremesa en

Galicia coñecido tamén nalgunhas zonas como freixó ou

marrucho. É prato propio do Entroido ou ben da época da

matanza do porco. As filloas fanse con ovos, leite ou auga e fariña

milla ou de trigo, en diversas proporcións, e outros posibles

ingredientes, segundo costumes locais. Estes ingredientes

mestúranse para dar lugar a un solto que se frite nunha tixola

especial (filloeira) ou sobre unha plancha, lousa ou pedra. No

xeito tradicional de elaboración o amoado cocíñase nunha

prancha de ferro chamada filloeira ou sobre unha pedra

rectangular, aínda que hoxe xeralmente faise nunha tixola. Nas

zonas do nordeste adoitábase botar o amoado nunha lousa ou

pedra quentada previamente ao lume. A pedra de facer filloas

chámase parrumeira en galego.

11

PRINCIPAIS FESTAS GASTRONÓMICAS DO ENTROIDO

Data Produto Localidade Provincia

Domin. anterior

Entroido

Cocido Galego Lalín Pontevedra

Domin. anterior

Entroido

Butelo A Fonsagrada Lugo

Domingo Entroido Androlla Navia de Suarna Lugo

Domingo Entroido Cabrito Vilariño de

Conso

Ourense

Domingo Entroido Androlla ou

Botelo

Viana do Bolo Ourense

Domingo Entroido Grelo As Pontes A Coruña

Febreiro (variable) Queixo galego

de tetilla

Antas de Ulla Lugo

1.º domingo marzo Queixo galego

de tetilla

Arzúa A Coruña

Domingo Piñata Filloa Lestedo-

Boqueixón

A Coruña

12

Exposición bibliogrExposición bibliogrExposición bibliogrExposición bibliográáááficaficaficafica “Máscaras, comparsas.... Entroido!”

Bioy Casares, Adolfo

Máscaras venecianas ; La Sierva ajena / Adolfo Bioy Casares. -- Madrid : Alianza, D.L. 1994 I. TITULO II. TITULO: La Sierva ajena III. SERIE 3A/1873 3A/1873 3A/1873 3A/1873 Blanco Conde, Xesús

Laza : o entroido enxebre / Xesús Blanco Conde. -- Ourense : Deputación Provincial, D.L. 2000 1. Carnavales - Laza (Ourense) I. Ourense (Provincia). Diputación Provincial, ed. II. TITULO GAL/8834 GAL/8834 GAL/8834 GAL/8834

CARNAVAL 92. -- La Coruña : Ayuntamiento, D.L. 1992 1. Carnavales - A Coruña - Programas I. TITULO FOL/12/1FOL/12/1FOL/12/1FOL/12/12222

CARNAVALES : colección de carteles del Círculo de Bellas Artes. -- 2ª ed. -- Madrid : Círculo de Bellas Artes, 1993 1. Círculo de Bellas Artes (Madrid) - Colecciones de arte 2. Carnavales - Madrid - Carteles I. Círculo de Bellas Artes (Madrid), ed. II. TITULO 4I/3144I/3144I/3144I/314 Caro Baroja, Julio

El Carnaval : análisis histórico-cultural / Julio Caro Baroja. -- Madrid : Taurus, 1965 1. Carnavales - España I. TITULO 3I/671 3I/671 3I/671 3I/671 Cocho, Federico

O Carnaval en Galicia / Federico Cocho. -- Vigo : Xerais de Galicia, D.L. 1990

13

1. Carnavales - Galicia I. TITULO II. SERIE GAL/2895GAL/2895GAL/2895GAL/2895 Cocho, Federico

O Entroido galego / Federico Cocho. -- Vigo : Promocións Culturais Galegas, D.L. 2001 1. Carnavales - Galicia I. TITULO II. SERIE GAL/9858 GAL/9858 GAL/9858 GAL/9858 Coifman, David

Imágenes carnavalescas : a propósito del Mômoprecóce de Heitor Villa-Lobos / David Coifman. -- [S.l.] : Fundación Cluster, 2003 1. Villa-Lobos, Heitor. Mômoprecóce 2. Carnavales - Historia I. TITULO 3I/13053I/13053I/13053I/1305 Díaz, Mª del Mar

Galicia : el sabor de una fiesta / [autores, Mª del Mar Díaz, Jesús Blanco, Tania Saldaña]. -- [A Coruña] : Octo, D.L. 2003 1. Gastronomía - Galicia 2. Fiestas - Galicia I. Blanco, Jesús II. Saldaña, Tania III. TITULO GAL/10746 GAL/10746 GAL/10746 GAL/10746

El CARNAVAL en Europa / edición, selección, prólogo y notas de José Luis Sánchez. -- Madrid : Miraguano, D.L. 2007 1. Carnavales - Europa - Artículos periodísticos I. Sánchez, José Luis, ed. lit. II. TITULO III. SERIE 3M/247053M/247053M/247053M/24705

FORMAS carnavalescas en el arte y la literatura / Javier Huerta Calvo... [et al.] ; edición al cuidado de Javier Huerta Calvo. -- Barcelona : Ediciones del Serbal, 1989 Seminario de la Universidad Internacional Menéndez Pelayo, Santa Cruz de Tenerife, marzo, 1987 1. Carnavales en la literatura - Congresos y asambleas 2. Carnavales en el arte - Congresos y asambleas I. Huerta Calvo, Javier, ed. lit. II. TITULO 3L/1841 3L/1841 3L/1841 3L/1841

14

Fortes, Alberto

Memorias de Ravachol / Alberto Fortes. -- Bueu (Pontevedra) : Paradela 10, D.L. 2006 1. Ravachol (Persoanje de ficción) 2. Carnavales - Pontevedra I. TITULO GAL/12849 GAL/12849 GAL/12849 GAL/12849 Fraguas Fraguas, Antonio

Carnaval e outras festas / Antonio Fraguas Fraguas. -- Ed. non venal. -- Santiago de Compostela : El Correo Gallego, D.L. 1992 1. Fiestas - Galicia I. TITULO GAL/3625 GAL/3625 GAL/3625 GAL/3625 Fraguas Fraguas, Antonio

Do entroido / Antonio Fraguas Fraguas. -- [Santiago de Compostela] : Museo do Pobo Galego, 1994 1. Carnavales - Galicia I. TITULO GAL/7347 GAL/7347 GAL/7347 GAL/7347 García, Mariano

Festas gastronómicas de Galicia : festas, receitas, calendario e puntos de interese turístico / Mariano García ; Fina Casalderrey. -- Vigo : Xerais de Galicia, 1994 1. Fiestas gastronómicas - Galicia 2. Cocina gallega - Recetas I. Casalderrey, Fina II. TITULO III. SERIE GAL/4821 GAL/4821 GAL/4821 GAL/4821 García, Mariano

Repostería en Galicia : sobremesas e outras lambetadas de onte a hoxe / Mariano García, Fina Casalderrey. -- Vigo : Xerais de Galicia, D.L. 1997 1. Repostería - Galicia - Recetas I. Casalderrey, Fina II. TITULO GAL/7320 GAL/7320 GAL/7320 GAL/7320 Gato Soengas, Antonio

O Entroido de Casa de Naia / Antonio Gato Soengas. -- Lugo : Diputación Provincial, Servicio de Publicaciones, D.L. 1992 1. Carnavales - Casa de Naia (Lugo) I. TITULO GGGGAL/4277 AL/4277 AL/4277 AL/4277 GAL/3867 GAL/3867 GAL/3867 GAL/3867

15

González Reboredo, Xosé M.

Entroido en Galicia / José Manuel González Reboredo, José Mariño Ferro. -- La Coruña : Diputación Provincial, 1987 1. Carnavales - Galicia I. Mariño Ferro, Xosé Ramón II. A Coruña (Provincia). Deputación Provincial, ed. III. TITULO 394.25(461.1) GAL/2233 GAL/2233 GAL/2233 GAL/2233 GAL/2234 GAL/2234 GAL/2234 GAL/2234 González Reboredo, Xosé M.

Guía de festas populares de Galicia / Xosé M. González Reboredo ; fotografías, Vítor Vaqueiro. -- Vigo : Galaxia, D.L. 1997 1. Fiestas - Galicia - Guías I. TITULO GAL/6849 GAL/6849 GAL/6849 GAL/6849 Heers, Jacques

Carnavales y fiestas de locos / Jacques Heers ; traducción de Xavier Riu i Camps. -- Barcelona : Península, D.L. 1988 1. Carnavales I. TITULO II. SERIE 3I/1110 3I/1110 3I/1110 3I/1110

La MASCARA / por Geneviève Allard y Pierre Lefort. -- México : Fondo de Cultura Económica, 1988 1. Máscaras I. Lefort, Pierre II. TITULO 3T/93 3T/93 3T/93 3T/93 Lista, Omayra

Galicia : la historia de una fiesta / Omayra Lista, Raquel G. Amarelle, Tania Saldaña. -- A Coruña : Octo, D.L. 2003 1. Fiestas - Galicia 2. Galicia - Historia I. Amarelle, Raquel G. II. Saldaña, Tania III. TITULO GAL/11405 GAL/11405 GAL/11405 GAL/11405 Mariño Ferro, Xosé Ramón

O Entroido ou os praceres da carne / Xosé Ramón Mariño Ferro. -- Sada (A Coruña) : Ediciós do Castro, 2000

16

1. Carnavales - Galicia I. TITULO GAL/8932 GAL/8932 GAL/8932 GAL/8932 Núñez Lendoiro, José Raimundo

El Antroido en las Mariñas dos Condes / José Raimundo Núñez Lendoiro. -- Betanzos (A Coruña) : Ayuntamiento ; A Coruña : Diputación Provincial, D.L. 1985 1. Carnavales - Mariñas dos Condes (A Coruña) I. A Coruña (Provincia). Deputación Provincial, ed. II. TITULO GAL/2969 GAL/2969 GAL/2969 GAL/2969 GAL/2232 GAL/2232 GAL/2232 GAL/2232 Puga, Carlos

O Entroido ancestral = Carnival in the past = El carnaval ancestral / Carlos Puga, Nacho Gómez, Xerardo Dasairas. -- Vigo : Edicións do Cumio, D.L. 2002 1. Carnavales - Galicia I. Gómez, Nacho II. Dasairas Valsa, Xerardo III. TITULO GAL/10368 GAL/10368 GAL/10368 GAL/10368

TEMPOS de festa en Galicia. -- [A Coruña] : Fundación Caixagalicia, D.L. 2006-2008 1. Fiestas populares - Galicia I. TITULO GAL/13759/1 GAL/13759/1 GAL/13759/1 GAL/13759/1 GAL/13759/2 GAL/13759/2 GAL/13759/2 GAL/13759/2

VERIN e Viana / [editor e director, Bieito Ledo Cabido ; redacción Equipo Ir Indo...]. -- Vigo : Ir Indo, D.l. 2005 1. Verín (Comarca, Ourense) - Descripción 2. Viana (Ourense) - Descripción I. Ledo Cabido, Bieito, ed. lit. II. SERIE GAL/13927 GAL/13054 Vila Pernas, Miguel

A Cociña do entroido e San Xoán / Miguel Vila. -- Vigo : Xerais de Galicia, 2006

17

1. Cocina gallega - Recetas 2. Gastronomía - Galicia 3. Fiestas gastronómicas - Galicia I. TITULO II. SERIE GAL/13109GAL/13109GAL/13109GAL/13109

XINZO de Limia : imaxes para a lembranza / [coordinación da obra, recompilación, identificación e datación de fotos, Concepción Rúa González]. -- Ourense : Deputación Provincial de Ourense ; Xinzo do Limia (Ourense) : Concello Xinzo de Limia, [2009] 1. Xinzo de Limia (Ourense) - Historia - Fotografías I. Rúa González, Concepción, ed. lit. II. Ourense (Provincia). Diputación Provincial, ed. III. SERIE GAL/14506

Infantil e Xuvenil

Abracadabra. Enero-marzo 2013, nº 17. A Coruña: Biblioteca Infantil e Xuvenil, Deputación da Coruña, 2008-. Durán, Teresa

Manual del carnaval / Teresa Durán ; [ilustraciones], Irene Bordoy. -- Madrid : Anaya, 199 1. Carnavales - Guías 2. Disfraces 3. Caracterización teatral I. Bordoy, Irene, il. II. TITULO 39 DUR man / v 39 DUR man / v 39 DUR man / v 39 DUR man / v Eigl, Maria

Originales y creativos disfraces y maquillajes fáciles de hacer / Maria Eigl. -- Madrid : El Drac, [2004] 13 modelos de disfraces y maquillajes 1. Trabajos manuales 2. Disfraces I. TITULO II. SERIE 379 CRE / v379 CRE / v379 CRE / v379 CRE / v Fittkau, Ernestine

Sorprendestes máscaras, coronas, sombreros y viseras de papel / Ernestine Fittkau. -- Madrid : El Drac, [2004]

18

1. Trabajos manuales 2. Papel - Trabajos manuales I. TITULO II. SERIE 379 CRE / v379 CRE / v379 CRE / v379 CRE / v Hertfelder, Birgit

Maquillajes para niños: divertidos, salvajes, terroríficos / Birgit Hertfelder. -- Madrid : El Drac, [2006] 1. Trabajos manuales 2. Maquillaje I. TITULO II. SERIE 379 CRE / v 379 CRE / v 379 CRE / v 379 CRE / v Stegmann, André

Maquillajes rápidos para transformar a los niños en un pis pas / André Stegmann. -- Madrid : El Drac, [2003] 30 p. : il. ; 21 cm. -- (Crea con patrones. Serie maquillaje) 14 divertidos y fáciles modelos de maquillaje 1. Trabajos manuales 2. Maquillaje I. TITULO II. SERIE 379 CRE / v379 CRE / v379 CRE / v379 CRE / v

TALLER de fantasía. -- Barcelona: Hymsa, D.L. 1995 Contiene: t. 1. Disfraces para fiestas / Gill Dickinson. t. 2. Maquillaje para niños / Lynsy Pinsent 1. Trabajos manuales 2. Disfraces 3. Maquillaje I. Dickinson, Gill II. Pinsent, Lynsy III. TITULO IV. TITULO: Disfraces para fiestas V. TITULO: Maquillaje para niños 379 TAL dis / v 379 TAL dis / v 379 TAL dis / v 379 TAL dis / v 379 TAL maq / v379 TAL maq / v379 TAL maq / v379 TAL maq / v Wick, Walter

Descubro el carnaval mágico: un libro de adivinanzas visuales / fotografías de Walter Wick ; adivinanzas de Jean Marzollo. -- Madrid : Altea, [2002] 1. Libros - Juego I. Marzollo, Jean II. TITULO III. SERIE 79 WIC des / v79 WIC des / v79 WIC des / v79 WIC des / v Wilberg, Bettina

Maquillajes para fiestas / Bettina Wilberg. -- Madrid : El Drac, [2005] 1. Trabajos manuales 2. Maquillaje I. TITULO II. SERIE 379 CRE / v379 CRE / v379 CRE / v379 CRE / v

19

Wilberg, Bettina

Nuevos maquillajes para los más jóvenes / Bettina Wilberg. -- Madrid : El Drac, [2005] 1. Trabajos manuales 2. Maquillaje I. TITULO II. SERIE 379 CRE / v379 CRE / v379 CRE / v379 CRE / v