IPAR EUSKALHERRIKOHITZA

JOANES ETXEBARRIA

Ofizio anitzen arteko elkarlanean harrera egiten diete Bankan haur elbarrituei b20 urtez gorakoentzat,berriz, lekuak eskas dira helduen zentroetan bBihar besta bat antolatu dute 50 urteak ospatzeko b 4-5

Bankako

Ihintzak

50 urte

Ingurumena Masa turismoakhondarkinen zama azkarki

emendatzen du uda garaian

3Ipar Irati Irabiak, Iratiko ibarrekozazpi herri biltzen dituen biltzarrak

bertso bazkaria antolatu du

2Ostirala

2018ko irailaren 21aIX. urtea367. zenbakia

www.iparraldekohitza.eusieh@hitza.eus

LABORANTZA

HERRIKOIA

ZUEN ESKU

EHLG-ren lana beharrezkoa da.

ehlgbai.org

Egin zaitez sustengatzaile ORAIN !

Joanes Etxebarria Donibane Garazi

Ipar Irati deitzen duten ere-

muan zazpi herri elkar-

tzen ditu biltzar sortu be-

rriak: Behorlegi, Mendibe,

Lekunberri, Ahatsa, Ain-

tzila, Duzunaritze eta Donazaha-

rre. Biltzarrari Irabia izena eman

diote, Iratiko aintziratik harturik.

«Zazpiak bat», diote.

Biltzarrak Euskal Herriaren

historian izan duen garrantzia

oroitaraziz hasi du Gorka Torrek

Irabiaren aurkezpena: «Gure ohi-

ko antolaketa politikoa —P handi

batekin, erran nahi baita bizi pu-

blikoa— biltzarrean oinarritu da.

Euskaldunak biltzarrean biltzen

ginen, eta demokrazia zuzena

zen». Botere delegaziorik gabe

gaiak eztabaidatzea eta erabakiak

hartzea da, beraz, herri horietako

talde berrian duten intentzioa.

Estatuen sorrerarekin biltzarra

higatu, delegazioak plantan eza-

rri eta «boterea jende batzuen

esku» gelditu dela aztertu du so-

laskideak.

«Biltzarra sortzearen ideia he-

rritarren artean elkartzea da, eta

ukaitea eztabaida gune bat denei

irekia; ekintzak egiteko edozein

arlotan, erabakiak hartzen ditu-

gu». Nahiz eta gauza baterako

edo besterako delegazio bat izan

daitekeen, Gorka Torrek azpima-

rratu du «epe luzerako» ez dela

delegazio finkorik ematen: «Or-

duan norbanakoa gomitatua da

gogoetatzera, erabakiak hartzera

eta ardurak hartzera». Arlo psi-

kologikoan, osasunean, arazo

ekonomiko, politiko edo soziale-

an ardurak ez dira hartzen, haren

erranetan, eta horren ondorioz

«boterea duten horiek beren in-

teresen arabera» ari direla dio.

Ohiko elkarteen ibilmoldetik

ere arras bereizi du Torrek biltza-

rrarena: ardura delegazio gisa

ikusten du bulego baten funtzioa,

presidente, diruzain eta abarre-

kin. «Zaila da zinez parte hartzea,

ardurak hartzea, delegatzen baita

bi biltzarren arteko lana», dio.

Elkarteen ibilmoldearekin pa-

raleloa eginez, ekainean hasirik

eta gaur arte hilabetean behin Ira-

biak egin dituen biltzarrak elkar-

te baten «biltzar nagusiak» beza-

la lirateke: «Den-denak gomita-

tuak dira; denek hitz egin lezake-

te eta erabakiak hartu».

Euskarari lehentasunaEskualde euskalduna da zazpi he-

rriek osatzen dutena. Baina, leku

anitzetan bezala, «egitura sozio-

politikoetan, nahiz eta euskara

anitzek eta batzuetan denek ja-

kin, bigarren mailan gelditzen

da», Torrek dioenez. Desagertu

behar ez badu, argiki trenkatu

dute euskarak «lehen planoan»

izan behar duela. Edozein hiz-

kuntza onartzen dute, itzulpenak

eginez, baina euskara dute hiz-

kuntza nagusia.

Udaberriaz geroztik biltzar gu-

txi egin dituzte, laugarrena hila-

bete hondarrean eginen baitute.

Giro «goxoa» dutela ziurtatu du

kideak, eta belaunaldien nahas-

keta azpimarratu. Gai desberdi-

nak aipatzen hasiak dira, baita

saio batzuk finkatzen ere: euska-

raren alorrean igandean izanen

dute lehen saioa, bertso bazkari

batekin.

«Bertsolaritza herrikoia bul-

tzatu nahi dugu. Garai batean

praktika zabalagoa zuen bertso-

lariak, eta bertsoa denek egin ze-

zaketen, pixka bat denek palan

jostatzen dakigun bezala nola-

bait». «Goi mailako bertsolari-

tzaz gozatzea» ez dute baztertzen

Amets Arzallus eta Patxi Iriart

bertsolariekin eginen den bezala;

baina ondotik mahai inguruan

nahi duen oro aritzen ahalko da

kantuan: «Helburua bi maila ho-

riek uztartzea da».

Bestalde, ipuin eta kondaira za-

harren inguruko gaualdiak, es-

kualdeko antzerki zerbait mun-

tatzea, kantuaz gozatzea... ideiaz

gainezka abiatu dira. Euskarari

loturik beti, ekitaldi batzuekin

bat egitea aipatu dute: Euskaral-

dia, Euskararen Urtaroa, Euska-

raren Nazioarteko Eguna, mus

txapelketan parte hartzea edo

Gartxot filmaren inguruko

gaualdi bat ere pentsa-

tuak dituzte oraingoz.

Igandeko bertso baz-

kariaren ondotik, urrira-

ko Behorlegiko Intxaus-

peko baratzeen bisita an-

tolatu dute. Bi saioek lotura

badute, igandeko bazkaria tokiko

—edo hurbileko— jakiekin presta-

tuko baitute. Gerora proiektatzen

hasirik, uda honetako besten ai-

tzakian Irati inguruko beste he-

rriekin —Nafarroan, Zuberoan—

abiatu harremanak barnatu nahi

lituzkete.

Irabia biltzarraren «espazio politikoa» hainbat gaieztabaidatzeko eta deliberoak hartzeko baliatu nahi dute,euskarari lehentasuna emanez. Ekainean hasi ziren biltzen, eta iganderako lehen ekitaldia antolatu dute, Ahatsan.

Irati inguruko herrienbiltzarra sortu dute

Iganderako bertso bazkaria antolatu dute, eta urrirako, Behorlegiko Intxauspeko baratzeen bisita. IRABIA

Gai desberdinak aipatzenhasiak dira, baita saio batzukfinkatzen ere. Lehena,igandeko bertso bazkaria

2 IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2018ko irailaren 21aGaiak

Iñaki Etxeleku Baiona

Bil Ta Garbi sindikatuaren balioz-tapenek diote udako bakantzatia-rrek Ipar Euskal Herriko biztanle-ria 30.500 jendez emendatzendutela urte osora ekarriz, arabe-ran. Bortxaz, hondakin kopuruaazkarki emendatzen du.Bereiziak ez diren zikinen hon-

darrak %30 emendatzen diraudan. Guneka, hala nola Hego La-purdin, %60ko emendatzea ikusidu 2017an Bil Ta Garbik. Urteanzehar, bana beste 8.000 tona hon-dakin kontatzen ditu hilabetekasindikatuak. Udan, 2.700 tonagehiago, guti gorabehera. Horieigehi bereizten direnak, zikinontzihorian botatzen diren brika, plas-tiko, metalki eta gainerakoak.Usaian, 10.500 tona dira hilabete-an; udan, berriz, 3.700 tonagehiago. %35eko emendatzea. Heldu da uztail eta agorrilean,

bi hilabetez, Ipar Euskal Herrikourteko hondakin zamaren laur-denaz goiti metatzen dela, beti BilTa Garbi sindikatuak eman da-tuen arabera. Xehekiago ageri da aldaketa zi-

kin biltzeko lantaldeetan, orozgain, turista gehien biltzen denitsas hegian. Mixel Ibarluzia, Bo-kaletik Bidarterainoko eremuazarduratzen da Euskal HiriguneElkargoko hondakin biltze zerbi-tzuan. Udako, langile eta kamioikopurua azkarki emendatzen du-tela esplikatu du: «Bi talde gehia-go izaten dira ekainaren 20tik le-kora, buruilaren 17ra arte. Eta,lurpean diren ontzien biltzeko gi-dari bat eta kamioi bat gehiagoateratzen dugu udako». Epe horretan, bi talde badituzte

espresuki eginak, erraterako, An-geluko Amodio Ganbera gune tu-ristiko nagusian ibiltzeko. Horrezgain, beste talde berezi bat:«Arratsaldetan, hartzen ditugubeste bi gazte, botatze basakdei-tzen direnen biltzeko. Itzulbirakaibiltzen dira; goizetan, Baiona egi-

ten dute; arratsaldetan, lehenbi-zian, Angelu —plaia zokoak—, etagero, joaten dira Biarritzerat. Za-kuak baldin badira ezker-eskuin,biltzen dituzte, eta batzuetanhaiekin ibiltzen da polizia bat isu-nak emateko». Aurten indartudute alor hori, bi langile ezarrizBaionako eta beste bi Biarritzeko.«Hola hasiz geroztik anitz garbituda, zernahi gauza atzematen bai-kenituen udan bide bazterre-tan». Talde indartzea beharrezkoa

da, bestela, udan ez bailiratekehelduko: «Ezagun da bai diferen-tzia, horregatik hobe da egun gu-ziz pasatzea. Bi egunez ez dituzuuzten ahal». Uztaileko zazpi gaz-te gehiago eta agorrilean bestezazpi gazte hartzen dituzte ka-mioien bilketarako.

Izartzeko, zama batzuk aipatuditu: «Hamabost talde baditugudenetarat asteartetan ibiltzen di-renak plastiko biltzen, eta banabertze, bakoitzak egiten dute bitona. Heldu da, etxez etxe ibilizkamioiekin, 25-30 tona arteanbiltzen dituztela astearte guziz.Itsas bazter horretan, lekuka, hirualdiz gehiago bada udan».Hiri batetik bestera, bakantza-

tiarren egonlekuen arabera ego-kitu behar dira. Bistakoa da Bi-

darteko kanpinetan, konparazio-ne: «Bidarten, kanpinekin, buf!Urritik lekora ez duzu fitsik iza-nen, eta bi astetarik pasatzengara. Kanpinak hetsiak izatendira negu betean. Gero, pazkotiklekora idekitzen hasten dira, etaegun guziz joan behar dugu ka-mioi batekin, bakarrik kanpinguzien husteko». Aire kutsadura aztertzean, au-

toak metatzen diren guneen iker-ketak erakutsi bezala, turismomasiboa duten leku berak diragehien hunkiak: «Ikusten duguBokale eta Biarritz ala Bidarterenartean, alimaleko diferentzia da!Bokalen, neguan eta udan, lanbera da kasik. Bidarten, neguan,hiru lagunekin egiten ahal da zi-kinen biltzea; udan, zazpi-zortzibehar dituzu eman». Elkargoko biltzaileez gain,

hondartzak dituzten hiriek erebilketa antolatzen dute berenaldetik. Angelun, eman dezagun,udatik kanpo sei langile ibiltzendira urte osoan, asteko sei egu-nez, hondartzetako zikinen bil-tzen. Udan, 50 sasoilari hartzendituzte egun guziz ari direnak.650.000 euro xahutzen dituztehorretarako. 2017. urtean, 800tona hondakin bildu zituztenhondartzetan. Biarritzek, Doni-bane Lohizunek, Hendaiak, bes-teak beste, beren taldeak badi-

tuzte, gisa berean, udako bilketahorren egiteko. Beste bilketa ohargarria, Kosta

Garbia itsasontziak egiten duenada. Iaz, Aturri eta Bidasoa artean,hamabost tona hondakin bilduzituen ur gainean zebiltzanak. Biherenak egur puskak ziren, besteherena plastikoak.

Canopian beroUdako zikinen zamaren errezibi-tzeko, Baiona Canopiako bereizteeta tratatzeko zentroan langilegehiago hartzen dituzte. Bereiz-ketaren egiteko, hiru lanpostugehiago gauaz: «Bi gau uztailekolehen hamabostaldian; hiru gauuztailaren 14tik irailaren 15era,eta bi gau irailaren 17ko astean»zehaztu du Nicolas Seguin Bil TaGarbiko komunikazio arduradu-nak. Bereizten ahal ez dituztenhondarrak berriz bideratzekozerbitzuan, berriz, lan egunakzazpitarat luzatzen dituzte. Gauzabera Urruñako Bittolako lekual-daketa kaian eta Senpere Zalua-gako zikin lurperatzeko ere-muan. Usaian, astean sei egunezari dira.Aurtengo uda ez dute beti aisita

izan Canopian, iduriz. Hitz neur-tuz aitortu du komunikazio ardu-radunak: «Errezibitzeko baldin-tzak tinki izan dira agorrila buka-erako zenbait goizetan ikusiz

zenbat bazen, baina hondakinguziak hartuak izan dira». Ibar-luziaren biltzaile taldeko langile-ek beste gisan bizi izan dute:«Aurten izan dute problema.Maiz, arrastatua izan da. Hustekoproblemak izan dira; ez zituztenirensten ekartzen genituen gu-ziak. Gidariak erotzen ziren, ba-tzuetan hiru oren laurden, edoberdin, oren bat goaitatu beharbaitzuten hustu aitzin». Langile batzuk joan dira ere

uda betean tratatze zentrotik. Ko-munikazio arduradunak dio, ha-atik, ez duela deus ikustekorik lanzama edo baldintzekin: «Egituraguztietan ikusten diren mugi-menduak dira, karrera bilakaerabatean norberaren hautuei lo-tuak direnak».Hondakin emendatze inpor-

tanteak erran nahi du birzikla-ezintzat dauzkaten hondarrak —errefus deitzen dituztenak—emendatzen direla araberan.Errefus lodiak eta errefus ttipiakezberdintzen dituzte. Errefus lo-diak —nagusiki ezin birziklatuzkoplastikoak— erretzerat doaz; partebat, Begles hiriko (Gironda) Astriagunerat, beste parte bat, BenesseMarenneko (Landak) Sitcomerraustegira, eta azkena, zemen-tu industriara Saica egituraren bi-dez. Errefus ttipia, hura, lurpera-tzen dute Senpereko Zaluagan.

Milaka tonazikin gehiagoudan, kostanAutoen kutsaduraren gisan, udakoturismoak hondakinen emendatze handiadakar Ipar Euskal Herrian b Biltzeko etatratatzeko lantaldeetan ere eragina badu

Baionako Canopiako zentroan hiru langile gehiago hartu behar dituzte gauaz aritzeko, udan. BOB EDME

Etxez etxe, 25-30 tonabiltzen dituzte astearteguziz. Itsas bazterrean,lekuka, hiru aldizgehiago bada udan»Mixel IbarluziaElkargoko zikin biltze zerbitzukoa

«Errezibitzekobaldintzak tinki izan diraagorrila bukaerakozenbait goizetan ikusizzenbat bazen»Nicolas SeguinBil Ta Garbiko komunikazio arduraduna

‘‘

3IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2018ko irailaren 21a Gaiak

d

Turismoaren eragina ingurumenean

Hondarkinak

4IPAR EUSKAL HERRIKO HITZA

Ostirala, 2018ko irailaren 21aAstekoa

Joanes Etxebarria Banka

Bankan haur el-

barrituen zen-

troak, Ihintza

edo La Rosee

zentroak, bo-

rrokatu behar

izan du 50. urtebetetzea ospatze-

ra heltzeko. Bizirauteko borrokak

etengabe egokitzera behartu du

eta hala segitzen dutela diote ar-

duradun eta langileek, geroari so.

Mende erdi baino historia luze-

agoa du zentroak: XIX. mende

hondarrean serorek emazte gaz-

teen zentro bat sortu zuten ber-

tan, besteak beste meatzarien ala-

bei harrera eginez. 1894ean, mea-

tegiak itxirik, behartsuen zentro

bilakatu zen, 1924 urtean tuber-

kulosiaz eri zirenak artatzen hasi

ziren arte. Gero serorak bi zaldiko

auto batean kurritu omen ziren,

han horka, zentroa zein beharrei

egokitzen ahal zitzaion jakin

nahian. 1968. urtean, tuberkulo-

sia desagerturik, Ihintza zentroa

—frantses izenean ezagunagoa: La

Rosee— fisikoki eta mentalki elba-

rrituak ziren haurren aterpe bila-

katu zen.

Serorak haurren zaintzara mu-

gatzen baziren, 50 urte berantago

talde profesional zabal batek die

harrera egiten: mediku eta erizai-

nak, psikologoa, hezitzaile bere-

zituak, kine, ortofonista eta abar

luze batek. 30 haur errezibitzen

dituzte eta zentroaren profesio-

naltasuna ezagutua da. Departa-

menduko gisa bereko beste zen-

troak ez bezala, urte osoan irekia

da. «Familia batzuek hatsaldi ba-

ten beharra badute, eta inportan-

tea da horri erantzutea. Ez baita

aisa egunero haur elbarritu bat

ukatea etxean». Christian Barne-

txe zerbitzuetako zuzendariak

azaltzen du zentro horretan urte

osoan egoten diren haurrez gain,

familiek bakantzetan, asteburue-

tan, astean zehar... egoki zaien

bezala baliatzen ahal dutela Ihin-

tzaren zerbitzua. Beste zentroak

ixten direlarik, oporretan adibi-

dez, Bankara eramaten ahal di-

tuzte.

Herriarekin lotura

Ez da, nehola ere ez, zentro itxi

bat. Elbarrituentzat egokituak di-

ren kirol andana bat praktikatzen

dituzte: eskia San Martiko Ha-

rrian, itsas bela Soustonsen... Bes-

talde, Baionako bestetara doaz.

«Batzuentzat denetatik urrun

gaude, baina energia anitz ezar-

tzen dugu besteengana joaten»,

zehazten du Barnetxek. Herriko

eta inguruko eskolekin besta des-

berdinak, ihauterietan, ferian,

mendi lasterketan ere parte dute.

Euskal Trailean ohitura bilakatu

da lasterkariek haur bat erama-

tea, lau pertsonaren artean era-

manik.

Herritarren parte hartzea han-

dia izan da zentroaren garapene-

an ere. Haien emaitzekin berritu

zen eraikin bat —besteak Estatua-

ren diruztatzeekin—, baita mate-

riala erosi ere —balneoterapia gela

adibidez—. «Gaur egun ere Ihin-

tza herrian errotua da, besteak

beste 43 lanpostu osoren heina

enplegatzen baita hemen. Ibarre-

ko lehen enplegatzailea da»,

Chaterine Oteiza elkarteko presi-

dentaren erranetan. Gogoan du

nola, behar izan delarik bereziki,

baina epe luzean ere «ibarreko

hautetsiak zinez engaiatuak»

izan diren. Horren erakusle Mixel

Ozafrain, Bankako auzapeza,

Ihintza elkarteko administrazio

kontseiluko kide ere izatea.

Larunbatean izanen dira men-

de erdiko ibilbidea markatzeko

ospakizunak; astelehenean jada-

nik 200 pertsonak izena eman zu-

ten bazkariarentzat. Baina Sonia

Etxegarai zuzendariaren ustez,

argumentu ekonomikoa ez da

ibarreko jendeen atxikimendua

esplikatzen duen bakarra: «Be-

harrei lekuan lekuko ihardestea

ere beharrezkoa da; zergatik dena

behar litzateke Baionan izan?».

Bankako Ihintza zentroan 30 haur elbarrituren lekuabadute. Bihar mende erdiko historia ospatuko dute,herrian, egun osoko bestarekin. Borrokatu behar izandute zentroa irekirik atxikitzeko eta modernizatzeko.Gaur egun, erronka bilakatu da 20 urteak betetzendituztenean leku bat atzematea helduen zentroetan.

Haur elbarrituenzerbitzura

5IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2018ko irailaren 21a

Astekoa

30 haurren lekua bada Bankan,

28 barnetegian eta besteak eguna

bertan pasa eta etxeratzeko. Le-

kuko haurrak beti izan baitira eta

bi dira orain. Harrera desberdi-

nak printzipio berarekin egiten

dira: haur bakoitzari egokitua

zaion programa plantan ezartzen

dute familiarekin adosturik, hel-

buruak finkatzeko. «Autonomia,

sozializazioa, komunikazioa ho-

betzea izan daitezke helburuak

adibidez», Valerie Guison hezi-

tzaile berezituaren erranetan.

Xede horiek plantan ezartzeko

eta egunerokoan ere, familiekin

lotura egiten dutela gehitzen du.

«Bakoitzaren beharrak eta errit-

moak kontuan hartzen ditugu»,

zehazten du Marie Jegouic hezi-

tzaileak bere eguneroko lana des-

kribatzean.

Xede pertsonalizatuak, defini-

zioz, desberdinak dira haur bate-

tik bestera. Baina aldaketa nabar-

menak ikusi dituzte Bankako lan-

gileek azken hamarkadetan. Bar-

netxeren erranetan, bereziki az-

ken hamabost urteetan: «Orain

haurren %90 erregularki etxera-

tzen dira. Gauza anitzen ondorio

da. Duela 30 edo 40 urte diskur-

tsoa bestelakoa zen: familiei erra-

ten zitzaien beren haurren bizi es-

perantza laburra zela, erraten zi-

tzaien ez atxikimendu sobera

ukaiten saiatzeko. Hemendik

haur bat 20 urterekin joan zenean

bere amak erran zidan ez zela ho-

rretara prestatua, ez baitzekien

hain luzaz biziko zela».

«Lehen baziren anitzez pertso-

na gehiago elbarritasun anitza zu-

tenak, besteak beste fisikoki ani-

tzez ezinduagoak», dio Guisonek.

Gaur egun, berriz, konportamen-

du arazo gehiago ikusten dituzte.

«Lan egiteko maneran aldaketak

ekartzen ditu», Jegouicek dionaz,

horretarako dituzten formakun-

tzen aipamena eginez. Ihintzako-

ek harro diote beti egokitzen jakin

dutela, eta elkarteko presidente-

ak ziurtatzen du beti geroari so

daudela: «Hemendik hogei urte-

tara zer eginen dugun galdetzen

diogu gure buruari, zer haur pato-

logia mota ukanen dugun, beha-

rrei nola egokitu ikusten dugu».

Horretarako ahalak behar dire-

nez, Estatuko osasun zerbitzuek

bultzada ematen ote dutenez gal-

deturik, Sonia Etxegaraik tes-

tuingurua oroitarazten du lehe-

nik: «Sektore mediko-soziala

mutazioan da denetan bezala, fu-

sioak egiten dira, mutualizazio-

ak...». Elkarrizketatu guztiek

diotenaz, eraikin berriak bai, ma-

terial doi bat ere badute, baina

egunerokoan gauza anitz beren

oldez egin behar dituzte. «Gure

zentroa txiki-txikia da», gehitzen

du Etxegaraik, xede berriak el-

karte handientzat izan ohi direla

azalduz.

Helduentzat leku eskasezAlta, bada gabezia bat identifika-

tua, aspaldi honetan, betetzen

ahalko luketena finantzaketa es-

kasagatik ez balitz. Bankako zen-

troan, zoinahi haur zentrotan be-

zala funtsean, 20 urtez peko per-

tsonak egoten dira. Adin horreta-

tik aitzina, helduentzat berezi-

tuak diren guneetara bideratzen

dituzte. Hala izan behar luke be-

deren, azken urte luzeetan le-

kuak eskas baitira. «Baditugu ha-

mar bat 20 urtez gorakoak hel-

duen zentroetan lekuak hustea

zain daudenak», onartzen du zu-

zendariak.

2006. urtean, alta, helduen

zentro berri bat irekitzekotan

izan ziren Bankan berean, Chate-

rine Oteizak oroitzen duenaz:

«Estatuko egiturekin xede bat

plantan ezarri genuen. Xedea egi-

na zen, Estatuak onartu zuen,

baina azken momentuan finan-

tzaketa kendu ziguten. Alta, bai-

men guztiak baziren, baina diru-

rik ez».

Arazoak berdin segitzen badu

ere, xede berriak plantatzeko ma-

nera arras aldatu da Etxegarairen

erranetan: «Orain dena aldatu

da. Lehen xedeak guk muntatzen

genituen gora eramateko, orain

gainetik behera jiten dira. Eskain-

tza publikoak badira, baina guk

ezin dugu hurbiletik ere horiei

erantzun». Erronka beste teilatu

batera joan da, dirudienez.Bankako zentroan

elkarlanean ari dira medikuak,

erizainak eta hezitzaileak,

besteak beste. J.E.

Ihintza herrian errotuada, besteak beste 43lanpostu osoren heinaenplegatzen baitahemen»Catherine OteizaIhintza elkarteko presidentea

«Batzuentzat denetatikurrun gaude, bainaenergia anitz ezartzendugu besteenganajoaten»Christian BarnetxeZerbitzuen zuzendaria

«Baditugu hamar bat 20 urtez gorakoakhelduen zentroetanlekuak hustea zain daudenak»Sonia EtxegaraiIhintza zentroko zuzendaria

‘‘

RJENOFA BERHOKOIRIGOIN

Euskaraldiko arduraduna

Hats hartzeetatikarnasguneetara

Euskarak arnasguneakezinbesteko ditu bizi-rauteko eta biziberri-tzeko. Hots, euskaratik

eta euskaraz diharduten inguru-ne batzuk (naturalak edota anto-laturikoak). Bestela neke izanenzaio. Bizitzea neke baita hatsahartzeko zailtasunekin. Berrikiarte bizia bera zuen arnasgune,euskara zelako herritarrek natu-ralki erabiltzen zuten hizkuntza,etxean zein plazan. Baina urteakjin urteak joan, abiadura handianaldatu zaio panorama: 2016ko in-kesta soziolinguistikari segi, 16urtez goragokoen artean, IparEuskal Herriko biztanleriaren%18,3k du erabiltzen, eta haue-tan, %8,1k frantsesa bezainbat alagehiago (Euskal Herri mailan%25,7k). Zergatik? 1: Gutiengoanizanki aukera gutti dugulako,(Ipar EHko populazioaren %20,5gara); 2: diglosia egoera bateangarelako, hizkuntza azkar bat(frantsesa, ofiziala, prestigio han-dikoa eta arnasgune andana due-na) eta beste bat (euskara, gu-txiengoan, aitortzarik gabekoa.

Euskaraldiak hirugarren espa-rru horri begiratu nahi dio: hiztu-nari, hiztunaren barnekoari, ze-hazkiago, bakoitzak dituen hiz-kuntza ohiturei. Ohitura: ohartugabe egiten dena. Bi hizkuntza el-karbizitzan ditugula, batean bateta bestean bestea erabiltzendugu, artetan biak elkar nahasiz.Naturalki euskarazko harremanadugun solaskidearekin euskarazari gara, beti eta beti, salbuezpe-nez frantsesez aritu behar girene-an trukaketa zinez arraroa etanekea bihurtzeraino. Hori da hiz-kuntza ohitura. Baina ohiturekegiten dute ere euskara erabiltze-ko momentu batzuk huts egitenditugula. Nork ez du ezagutzenetxean tira-ahala euskaraz aridena eta etxetik atera ordukofrantsesari lotzen den bat? Norkez du ezagutzen biek euskara ja-kinda ere frantsesez dabilen bi-koterik? Nori ez zaio gertatu den-da batera sartu, frantsesez galde-tu eta bukaeran ohartzeaparekoak euskara zekiela? Noriez zaio gertatu Gau Eskolan burubelarri euskara ikasten dabilenari

(eta ikasia duenari!) frantsesezegitea? Nor ez da kausitu herrikogazte euskaldunen artean etaohartu frantsesez ari direla ?Nork ez du ezagutzen euskaraikasi baina euskaraz adieraztekourratsa nekeegia zaionik? Horiekere dira hizkuntza ohiturak.Usaia horietaz du ohartarazi nahiEuskaraldiak: kontzientzia har-turik, ohitura zaharrak deseraikieta euskararen alde doazen berribatzuk eraikitzeko. Hastapen ba-tean, aldaketa horiek hautuzko-ak izanen dira, artetan gogor izandaitezkeenak, baina denborare-kin eta errepikatzearen bortxaz,ohitura berri bilakatuko direnak.Euskal hiztunon aktibatze hauezinbestekoa dugu. Hiztun gisa,aktibaturik, badugu indarra etaboterea errealitatea aldatzeko!Hori erranda ere, plaza euskal-duntzeko instituzioek duten be-tebeharra ez dut baztertzen. Ins-tituzioek ere behar dituzte alda-ketak gauzatu eta heldu denurtean eskatuko zaizkie entitate-ei pauso berriak: bidea erraztubehar zaiolako hiztunari.

Aldaketa horiek bideratzekobidea errextuko digu Euskaral-diak, azaroaren 23tik abendua-ren 3ra, 11 egunez herritar sarezabal bat osatuko dugulako. Ko-lektiboak norbanakoa lagundu-ko du 11 egun horietan. ZenbatAhobizi ala Belarriprest izanengara? Zenbat herritarretan piztu-ko da 11 egunez lehen hitza betieuskaraz egiteko eta parekoakulertuz gero euskaraz jarraikitze-ko gogoa (Ahobizi) ala euskarakonprenitzen duelako hari eus-karaz egiteko gomita luzatzekogogoa (Belarriprest)? Neke da au-rreikustea. Jada gogotsu garenokbi hilabete ditugu gure inguruko-en motibatzeko, ariketan partehartzeko gomita luzatzeko etadenok ditugun hizkuntza ohitu-rei buruz ohartarazteko. Bistan

da, bi hilabete hauetan euskal-gintza sozialak zein instituziona-lak segituko du mezua plazara-tzen, baina ez da nahikoa izanen:oinarritik, pertsonatik, tokian-tokitik eraikiz du funtzionatukoEuskaraldiak. Astelehen astirianentzun genituen Ipar Euskal He-rriko hamaikakoaren parte dire-nen hitzak. Euskaraldia izan dai-tekeenaren aitzin-jasta ukan ge-nuen: 11 errealitate,euskararekiko 11 harreman, ha-maika bizipen eta Euskaraldianparte hartzeko 11 arrazoi. Gutien-goan izanik ere bagarelako etadenek dugulako euskararen aldezertxobait gehiago ekartzekoahala: gure barnari begiratuz,gure hizkuntza ohiturei eta ho-riek aldatuz. Euskaraz emandakotrukaketa bakoitza delako euska-rarentzako arnas hartze bat. Ar-nas gunerik ez denean, arnashartze bakoitza delako ezinbeste-ko; eta arnas guneak ukanda ere,arnas hartzeak ezinbesteko ditu-gulako euskararen biziraupen etabiziberritzerako. Horra hor go-mita: eman ezazu zure izenaAhobizi ala Belarriprest gisawww.euskaraldia.eusgunean!11 egunez iraunen duen arnasgu-ne zabal eta ederra izan daiteke.Zabal, eder eta eraginkorra: on-doko egunetan iraunen duten al-daketak ekarriko dituelako.

Hiztun gisa,aktibaturik, baduguindarra eta boterea

errealitateaaldatzeko!

Irudia b Baiona

Zikin biltzaileen greba agerikoa izan daIragan ostiralean hasi zuten greba Hirigune Elkargoko zikin biltzaileek, CGT sindikatuak deiturik. CFDT eta LAB

sindikatuek ez zuten grebara deitu lan baldintza eta sariei buruzko solasekin segituz. Egunez egun, bilduak ez

ziren zikinontziak metatu dira Baiona, Angelu, Biarritz eta Bokaleko eremuan, baita Hego Lapurdikoan ere.

Euskal elkargoak erabaki zuen bilketa egiteko enpresa pribatu bati dei egitea asteartetik lekora. 250 biltzaileta-

rik 83 sartu ziren greban lehen egunean. HITZA

Ipar Euskal Herriko Hitzak irakurleen eskutitzak plazaratzen ditu. Ez dituzte 1.400

karaktere baino gehiago izan behar, tarteak barne, eta Ipar Euskal Herriko Hitzak

mozteko eskubidea du. Helbide honetara bidali behar dira, izen-abizenak eta herria

adierazita: Lisses karrika, 3, 64100 Baiona. Eskutitzak Internet bidez bidaltzeko:

ieh@hitza.eus.

%

6 IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2018ko irailaren 21aIritzia

«Nolaz [gure hizkuntzaeskubideen inguruan] ez daonartzen, sinpleki, norbaitekartzea 1.500 euroren trukebat-bateko itzulpena izateko?»If MatxikoteUztaritze Bai taldetik kanporatu hautetsia

2.250BI ASTEZ MINTZALASAIN PARTE HARTU DUTEN JENDEAK

Irailaren 1ean hasi eta 30a arte irauten duen Mintzalasaiko tailer eta age-

rraldietan, 2.250 lagunek parte hartu dute lehen bi asteetan Baiona, An-

gelu eta Biarritzen. «Marka guziak gainditu ditugu!», diote antolatzaileek,

«geroz eta parte hartzaile gehiagok ematen du izena aitzinetik». Hortik,

ondorioa jalgi dute: «Tailer, ikusgarri, bisita, mintzaldi, proiekzio, inizia-

zio… BAB-en ere euskaraz bizitzeko gogoa handia da».

Beste guzien artean, hitzordu baten berri zabaldu dute, bestalde: iraila-

ren 26a, heldu den asteazkena, Europako hizkuntzen eguna da. «Horren

karietara, Biarrizko gaztetxeak ikusgarri bat antolatu du familia guziaren-

tzat, berbereen kulturaren inguruan».

Kasik egunero eta hilabete osoan apailatu euskarazko aktibitateez gain,

besta nagusia irailaren 30ean izanen dela oroitarazi dute: Biarrizko Ma-

rion aintziraren inguruan iraganen da, egun osoan.

MUSIKA

AZKAINEOxigenoa euskarari

6.000 metroan ereegitasmoari

sustenguz, Xeiki eta Diabolo Kiwi.

bGaur, 20:30etik goiti, gaztetxean.

BAIONAZortzi.

bGaur, 20:15ean, Luna Negran.

BAIONAMaialen Errotabehere.

bBihar, 21:00etan, Gambetta

plazabaratzean.

BIARRITZLumi.

bBihar, 18:00etan, Atabalen.

BIDARTEBiga Ranx, Ze Esatek!

eta Elisa Do Brasil.

bGaur, 22:00etan, plazan.

DONIBANE LOHIZUNEAguxtin

Alkhat, Willis Drummond, Obic,

Lie Detectors, Polygorn eta 2zio.

bGaur, 22:00etan, plazan.

MAULE-LEXTARREXiberoots.

bBihar, 21:00etan, plazan.

BERTSOAK

AHATSA-ALTZIETA-BAZKAZANE

Bertso bazkaria Amets Arzallus eta

Patxi Iriartekin, Irabiak antolaturik.

b Igandean, 12:00etan, herriko gela

berrian.

DONAPALEUHernandorena ber-

tso sariketaren bigarren kanpora-

keta. Bertsolariak: Sarai Robles,

Jon Gurrutxaga, Irati Alcantarilla,

Ane Zuazubiskar, Jokin Bergara,

Txaber Altube.

bGaur, 21:00etan, Aldaka

gaztetxean.

ANTZERKIA

MAULE-LEXTARRE Jour de Fete

konpainiaren Bideaantzezlana.

bBihar, 19:00etan, baratze

pedagogikoan.

DANTZA

HENDAIAProyecto Larruaren

Akullueta La Macanaren Ven.

bBihar, 17:30ean, Gaztelu zahar

pilotalekuan.

BESTELAKOAK

ANGELUPatxika eta Gexanen

ipuin kontaketa (2- 8 urte).

bBihar, 11:00etan, mediatekan.

AZKAINEEuskaraldirako izenen

emateko: afixa erraldoien pinta-

keta.

bGaur, 18:00etan, aterpean.

BAIONABaratzezaintza tailerra

euskaraz.

Asteburuko.

Gaur

20:00: Zurriolako ButakaZinemal-

ditik

Bihar

18:00: Zuzenean Zure Esku: Gara-

ziko gaztetxea

20:00: Zurriolako Butaka

Ostirala

19:05. Aitzur eta Jorra.

Larunbata

19:00. Eskubaloia zuzenean Irisa-

rritik.

Igandea

09:30. Gure Bazterrak.

15:00. Errugbia Mauletik.

IRISARRIEuskaraldia: aperitifa eta

kanpaina prestaketa.

bBihar, 10:30ean, Gure Doia

ostatuan.

ITSASUEuskaraldia: motorrik

gabeko ibilgailuen itzulia eta

aperitifa.

bBihar, 18:00etan, plazatik.

ORTZAIZEEuskaraldia: Ahize

mendian ibilaldia, argazkia eta

pik-nika.

bBihar, 10:00etan, plazatik.

ZIBURUEuskaraldia:

Hamaiketakoa merkatuan.

b Igandean, 11:00etan, herriko

plazan.

bBihar, 16:00etan, Lafitte baratze

saltegian.

BAIONAEscape Game jokoa

euskaraz.

bBihar, 18:00etan, Too Late gelan.

BAIONAHemengo eta hango

ipuin eta musikak, euskaraz.

bHeldu den ostegunean, 19:00etan,

Pannecau karrikako After 8 gelan.

BARDOZEEuskaraldia: pik-nik

partekatua.

bBihar, 19:00etan, Ur Dorrean.

BIARRITZSofrologia musikala

euskaraz.

bBihar, 10:30ean, plaza berrin.

BIARRITZEuskaraldia: pik-nik

partekatua, aperitifa eta argazki

hartze erraldoia.

bGaur, 18:30ean, hondartza

nagusian.

BIARRITZ Imanol Eppherre, Eider

Ballina eta Anne Baskarak mapu-

txeen hizkuntza borrokaz egin Mai

da Bai (Eta ezetzik ez dago) filma.

bHeldu den asteazkenean,

10:00etan, Le Royal zinema gelan.

BIDARRAIEuskaraldia: pik-nik

partekatua, aperitifa eta argazkia.

bBihar, 18:30ean, Arrume gelan.

DONAPALEU Euskaraldia: poteo

alaitua Musutruk, Amikuzeko gai-

teroak, Eskukulako bertsolariekin.

bGaur, 19:00etan, herriko etxetik.

DONIBANE LOHIZUNEEuskaral-

dia: poteo alaitua eta argazkia.

bBihar, 11:00etan, Luis XIV. plazatik.

HENDAIAEuskaraldia: Diana, Hai-

maikakoaren aurkezpena eta ape-

ritifa.

bBihar, 09:00etan, karriketan.

HENDAIALurraldea eta Herria

bere liburua aurkeztuko du Eneko

Bidegainek.

b Irailaren 27an, 18:30ean, Baleak

elkartearen egoitzan

7IPAR EUSKAL HERRIKO HITZAOstirala, 2018ko irailaren 21a Agenda

Irudiab Donibane Lohizune

Akotzeko gaztetxeak 27 urte beteko ditu biharDonibane Lohizune eta Ziburuko gaztetxeak (DZG) kontzertu andana antolatu du biharko, bere hogeita zazpigarren urtebetzearen markatzeko.

Ondoko talde hauek joko dute: Willis Drummond —argazkian—, Aguxtin Alkhat, Lie Detectors, Polygorn, Obic, 2zio eta DJ Freelance. Akotzeko

gaztetxean egun osoko egitaraua antolatu dute urteurrenerako, eta jatekoa eta edatekoa izanen da bertan. Ospakizunak, arratsaldeko hiruetan

abiatuko dira, gaztetxean berean. Sartzea 10 euroan izanen da. JON IRAUNDEGI

Iñaki Etxeleku Baiona

Himalaia aldera joanen diren ha-

mabi gazte euskaldunetarik iza-

nen dira Eneka Sarria (Senpere,

2001) eta Gexan Garate (Sara,

2001) Etxepare lizeoko ikasleak.

Bata, L terminalean, bestea, Z-n.

Oxigenoa euskarari 6.000 metro-

an eredeitu da espedizioa, eta adin

bereko xerpa gazteen ezagutza

eginen dute bidaiariek. Evereste-

ko itzuliaren parte batean ibiltze-

koak dira.

Nondik abiatu zen abentura?

GEXAN GARATE: Hastapenean,ideia Felipe Uriarte euskal goi-mendizaleak ukan zuen. Espe-rientzia badu mendian, Nepalen,eta ideia hori etorri zitzaion. Ho-riek badute elkarte bat jadanik,Mendiak eta Herriak deitzendena, eta gazteentzat egiten zutenjadanik Oxigenoa euskararidei-tu egitasmoa. Erabaki du EuskalHerri osora hedatzea. Nepalerajoatekoa, Oxigenoa euskarari6.000 metroan eredeitzen da. Han zer eginen duzue?

ENEKA SARRIA:Lau haran ezber-dinetan ibiliko gara. Bi 6.000 me-troko eginen ditugu, eta hiru5.000 metroko. Gure adinekoxerpa gazte batzuekin topatukogara. Haiek ere hizkuntza gutitubat dute, haien hizkuntzako hitzbatzuk ikasiko ditugu, eta haiekere euskarazkoak. Azkenean,helburua dugu Euskara-Xerpahiztegi baten egitea. Mendiko gazteak ezagutuko di-

tuzue.

E.S.: Mendian bizi dira. Herriak3.000 metrotan dira. G.G.: Behartuak dira ibiltzeratleku batetik bestera joateko. Xerpen mintzaira ikasi duzue

doi bat?

E.S.: Zerrenda bat ukan dugu,egun on eta nola erraten direnikasteko harat joan baino lehen,baina, gehienbat han eginen da. G.G.:: Ingelesera erabiliko duguere elkar ulertzeko.

Nola hautatuak izan zarete?

E.S.:Felipe Uriarte etorri zen lize-ora, hamar bat ginen motibatuak,eta, pittaka-pittaka, denek aban-donatu dute, baxoa dugulakourte bukaeran, edo diru zama so-bera inportanta zelako. Ez da izankanporaketarik. Dirua biltzea zuen gain da?

G.G.:Burasoekin. Beharrik hor di-rela. 6.000 euro atzeman beharditugu bakoitzarentzat. Guztira,18.000 euro. Hegazkina, janariaeta xerpen bidaia ere pagatzen di-tugu. E.S.: Enpresengana joan gara la-guntza galdetzeko. Zozketak ere

egin ditugu, eta tixertak saldu. Finantzaketa kolektibo bat emandugu Interneten, https://www.

ulule.com/himalaia-oxigeoa/

helbidean. G.G.:Galdetu ditugu 5.000 euro;1.200 eurotan gara, eta gelditukoda urriaren 1ean. E.S.: Orokorki, 10.000 eurotarahelduak gara. Enpresek nola segitu dute?

G.G.:Gehienetan handiek ez duteematen. Egiazki, ttipiek lagundugaituzte gehien. Biak, baxo urtean izaki, ez du-

zue, beraz, urte hondarreko az-

terketaren beldurrik?

G.G.: Ez du nornahik, hola, nahiduelarik egiten ahal halako bi-daia. Aski ohiz kanpokoa da.Gauzak ekarriko dizkigu ere guri. E.S.:Beldur pixka bat, bai, nik L-nfilosofia anitz baitut, eta badakithuts eginen dudala eta nire gainizanen dela dena berriz harrapa-tzea. Baina, bo... Lizeoko talde pedagogikoak

nola hartu du?

E.S.:Uriartek proiektua muntatuzuelarik, nahi zuen alde pedago-gikoa landu. Hegoaldean, ikasto-

letan, sartu dute programan Ne-palgo biologia eta guzti, eta nahizuen hemen egitea ere, baina ez;hemen ez dute segitu nahi izan. Mendi hain goretan ez zarete

usatuak; zer egiten du?

E.S.: Egia da hain gora behar delaaklimatazio bat. Lasai joanen garausatzeko eta sei milakoak egin etagero, pausatuko gara behereanegun batez. Prestakuntza berezirik egin du-

zue?

G.G.:Hastapenean, guzien arteanegiten genuen bilkura bat hilabe-tero probintzia batean. Bilkura,ikusteko nola ginen, eta gero

mendi ibilaldi bat denenartean. Eskalada egindugu ere behin, mate-riala ikusteko eta beste. E.S.:Uztail hastapeneanPirinioetara joan gara

aste batez. 3.000koak egin ditugukranpoi eta pioletekin trebatze-ko. Luzeran ibiltzen usatzeko ere. Eta, trenpuan zarete?

E.S.:Bai. G.G.:Unagarria zen baina plazeregiten du.Zer aro aurkituko duzue?

G.G.: Urteko aro onena da han.Hemengo udan euri anitz badute,baina orain sasoin ona da. Tenpe-ratura goxoak. Handik itzuli eta, zein da asmoa?

E.S.: Eginen ditugu film proiek-zioak. Normalki, erakunde bate-kin ikusi dugunez, kolegioetanpasaraziko dugu. Sosa eman du-ten enpresen eskertzeko proiek-zio bat eginen dugu zinema gelabatean. Helburua da agerianematea, han, 6.000 metrotaneuskaraz mintzatzen ahal bada,zendako Euskal Herrian ez litza-tekeen egiten ahal. Zer goaitatzen duzue bidaiatik?

G.G.:Nepalgo kultura ezagutukodugu, nola bizi diren. Beste herribatera joatea ere. Ibilaldi luze bategitea. E.S.:Kultura eta hizkuntza ezagu-tzea.

«Halako bidaia bat aski ohizkanpokoa da»

Eneka Sarria eta Gexan Garateb Ikasleak

Euskal Herriko 12 gazte abiatuko dira Nepaleraurriaren 10tik azaroaren 8ra; horietan, hirulapurtar. Bost eta sei mila metroko mendietanibiliko dira, laguntzaile eta kamerariarekin.Xerpa gazteekin hizkuntza trukea eginen dute.

I.E.

«Helburua da agerian emateahan 6.000 metrotan euskarazmintzatzen ahal bada zendakoEuskal Herrian ez»

IPAR EUSKAL

HERRIKOHITZA

OSTIRALA, 2018ko irailaren 21a b0.50 €

Zuzendaria/Directeur de publication: Iñaki Etxeleku. Argitaratzailea/Editeur: SARL Euskal Komunikabideak.

Egoitza nagusia/Adresse: Lisses karrika, 3, 64100 Baiona / 3, rue des Lisses, 64100 Bayonne.

Inprimategia/Imprimerie: Bidasoa Inprimatzeko Zentroa SA Sansinenea erreka, A1 sektorea, 20740 Zestoa (Gipuzkoa).

Lege gordailua/Depot legal: SS-1527-2010 / ISSN 2491-1666. Batzorde parekidea/Commission paritaire: 0623 C 90915.

Tel: 0559-25 62 20. Fax: 0559-25 43 03. Posta e.: ieh@hitza.info