Argitalpena: Euskal Herriko IkastolakItzulpena: Bakun S.L.

Azalaren diseinua: Txema GarciaMaketazioa: Roberto Gutierrez

© Euskal Herriko IkastolakInprimaketa: Lankopi

AURKIBIDEA

GIzA EsKUBIDEAK, pARADIGmA BAtI ERAntzUnEz .......................................................................................................................... 5

UnEsCO EtXEKO OHOREzKO BAzKIDEEn AHOLKULARItzA KOntsEILUAREn BI URtEAn BEHInGO IV. tOpAKEtA

HUmAnIsmO BERRI BAtERAntz ........................................................................................................................................................................... 7

Jon mirena LAnDA

GIzA EsKUBIDEEtARAKO HEzKUntzA: nAzIOARtEtIK EUsKAL HERRIRA .............................................................. 19

Jonan FERnAnDEz

ELKARBIzItzARAKO HEzKUntzAKO 4 pUntU KARDInALAK ................................................................................................. 41

Juan Carlos tORREGO

IKAsLEEn ARtEAn ELKARtAsUn-EGItURAK sORtzEAREn zEntzUA: IKAsLE LAGUntzAILEEn pROGRAmA ........................................................................................................................................................... 51

tAILERRAK

1. tailerra: IKAstEtXEEtAKO GAtAzKEn tRAtAERA ........................................................................................................................ 63

2. tailerra: IntELIGEntzIA EmOzIOnALA ...................................................................................................................................................... 79

3. tailerra: pEntAzItAtEA ............................................................................................................................................................................................ 81

4. tailerra: BItARtEKARItzA ...................................................................................................................................................................................... 91

5. tailerra: BAKERAKO HEzKUntzA ................................................................................................................................................................ 103

GIzA EsKUBIDEAK, pARADIGmA BAtI ERAntzUnEz

Badira urte batzuk ikastola taldean elkarbizitzari buruzko gogoeta egin, oinarrizko

txostena adostu eta konpromisoari eutsiaz gaia bakoitzak bere zentroan landu zuene-

tik. Hori testuinguru sozial eta politiko jakin batean gertatu zen. Gaur egunekoa, zo-

rionez, ordukoa baino hobea da. Berez, 180 gradutako bira eman du egoerak. Orain,

egoera berriaren ezaugarrietara egokitzeari ekin beharra dago eta horixe da, Jardu-

naldi hauetan egin nahi dena.

zein ezaugarri beharko luke etorkizuneko elkarbizitza-ereduak iragana berriro gerta

ez dadin. Jakina, paradigma honen erantzuna politikaren eremuan dago nagusiki, bai-

na denon ekarpena da beharrezkoa eraldaketa gerta dadin. Guri hezkuntzaren alorra

dagokigu, hortik egin nahi dugu gure ekarpen espezifikoa.

Gogoeta emankorra egiteko deialdia egiten dizuegu aurtengo Jardunaldi pedago-

gikoetan (dei zintzoa eta era berean ilusionatua).

> oharrak

ADIERAZPENA

HUmAnIsmO BERRI BAtERAntz

UnEsCO EtXEKO OHOREzKO BAzKIDEEn AHOLKULARItzA KOntsEILUAREn BI URtEAn BEHInGO IV. tOpAKEtA

Demokrazia eta askatasunak lortzeko premia eta aldarriaren alde agertu dira ahots ugari munduko hainbat eta hainbat lekutan. Poztekoa da, poztekoa denez.

1. FINANTZA- ETA EKONOMIA-KRISIAREN AURREAN

1.1. mundua krisi larria jasaten ari da 2007-2008 urteetatik hona. Hainbat adierazpide ditu krisi horrek. sortu, berez, 1980ko hamarkadan sortu zen, balio demokratikoen eta justizia sozialaren ordez merkatuko legeak ezarri zirenean, merkatuen desarautzea etorri zenean eta alde humanoa eta soziala bazterrera laga dituen zientzia ekonomikoak indar hartu zuenean. Amerikako Estatu Batuetako finantza-krisiarekin azaleratu zen eta mundu osoraino hedatu da azkenerako krisi larri modura. Bistan da, larriak dira gizartean eta politikan sortutako ondorioak ere.

1.2. Urrun dago, gainera, krisiaren amaiera. Itxura guztien arabera oraindik ere beste urtebete edo bi iraungo du; areago, adierazpen hau aurkezten ari garen honetan, krisiaren unerik okerrenetara itzultzeko arriskua dagoela adierazten dute hainbat zantzuk.

1.3. Krisia batez ere mendebaldeko gizarteetan ari da luzatzen eta bereziki Eu-ropan. Europar Batasuna sortu zenetik inoizko erronka ekonomiko, politiko eta sozial handienak ditugu aurrean: euroaren krisia, finantza-erakundeen eta are estatuen kaudimenari buruzko mesfidantza, besteak beste.

1.4. Indar hartzen ari diren herrialdeak (txina, Errusia, Brasil eta beste) lehenago eta airosoago atera dira, munduan eta ekonomian azken aldian izan diren al-daketen adierazle. Albiste ona da jakitea gero eta herrialde eta biztanle gehiagok dutela ongizate material dezentekoa eskuratzeko aukera; izan ere, aurrez men-debaldeko herrialdeetako biztanleei mugatua zirudien ongizate horrek.

1.5. Krisiak, ordea, gordinago kolpatzen ditu biziraupenaren muga-mugan dau-denak. Hainbat urtetan desnutrizio-zifrek behera egin ondoren, azken hiru ur-teotan gora egin dute berriro, eta gaur egun 925 milioi pertsonak pairatzen dute

7

> oharrak

8

egoera hori; Elikadura eta nekazaritzarako nazio Batuen Erakundeak1 estatis-tikak egiten dituenetik inoizko daturik txarrenetara itzuli gara. Bizitzeko gutxie-neko baliabiderik ez izatea pertsona batek jasan dezakeen dramarik latzena ez ezik, giza eskubideen urraketa ere bada.

1.6. Europan eta bereziki herrialde batzuetan, hala nola Espainian, higiezinen “burbuila” eta bestelako hainbat faktore direla medio, beste era batera azaleratu da krisia: langabezia izugarri igo da, jasan ezin diren kopuruetaraino, eta pertso-nen arteko desoreka eta pobrezia ere areagotu egin da.

1.7. Urterik urte, aurrekontu publikoak behin eta berriro murriztu dituzte, behar sozialak handienak diren partidetan murriztu ere. Komunitatean eginiko inber-tsioekin eta bizikidetza eta gizarte-kohesioko politikekin lotura duten partidetan, hain zuzen: hezkuntza, osasuna, gizarte-prestazioak, nazioarteko lankidetza, etab.

1.8. Egin beharreko erreforma fiskalei buruzko eztabaida garrantzitsua ari da gertatzen oraintxe bertan. Keinu harrigarria eta aurrekaririk gabea egin dute mun-duko pertsona aberatsenetako batzuek: ekimena hartu eta estatuei ohartarazi diete gehikortasuna bukatzeko hainbat bide daudela, eta askotan zerga-arloan alderantziz aplikatzea dela horietako bat. Eztabaida hori ere iritsi da Espainiara. Euskal Autonomia Erkidegoan ere hor dugu zerga-arloaren erreformari buruzko eztabaida.

1.9. Krisiaren hasieran G20ak eta nazioarteko beste erakunde batzuek azpima-rratu zuten zerga-paradisuen garaia amaitu zela. Eta, horrez gain, beste zerga-eredu batzuk ezarriko zirela kapital-mugimenduen eta batez ere espekulazio-mugimenduen gainean. Aurrerapauso gutxi izan da bide horretan.

1.10. Premia bizikoa da nazioarteko finantza-jarduerak arautzea eta komunita-te globalaren interes publikoaren mende jartzea, baita inbertsiogileek katean-katean hartutako erabakiak galaraztea ere (pentsio-fondoak, aurrezki-fondoak, seguruak, etab.).

1.11. Arautu egin behar da lehengaien, produktuen eta zerbitzuen salerosketa, era horretara guztiek aukerak izan ditzaten lortzeko eta giza eskubide zibil, eko-nomiko, sozial eta kulturalak, baita ingurumenarenak ere, errespetatuko direla bermatzeko.

1.12. segurtasun militarrean egiten den gastu izugarria murriztu beharra dago, eta energia-produkzioan, garraioetan, telekomunikazioetan eta komunikabidee-tan egiten den gastua arautu, bikoizketak eta aginte bakarreko egoerak saiheste-ko; izan ere, sistema aldetik munduan kolapsoak eragiteko arriskua sortzen dute egoera horiek.

1.13. Argi dugu abiapuntuko egoerara itzultzeak ez duela krisiaren konponbidea ekarriko. Ezinezkoa da, gauzak aldatu egin dira, eta, gainera, aurreko egoera ere bidegabea zen, zuzentasunik gabekoa eta eutsiezina. Horrenbestez, gertatzen ari zaigun guztia ez da txarra: beharbada krisiak

aukera emango digu gauzak beste modu batera berregiteko. Eta horretarako, banandutako dinamikak, gardentasunik gabeak eta epe motzekoak direla medio sortutako desorekak eta bazterketak gainditu beharko dira; eta norbanakoen as-

1. http://www.fao.org/hunger/en/

> oharrak

9

katasunak uztartu egin beharko dira sistemen arriskua mugatuko duten baldintza eta testuinguruetako araubideekin.

1.14. mundu mailako gaur egungo krisiak justizia sozialaren eta giza eskubideen gain eragiten dituen mehatxuen aurrean, UnEsCO, bere Konstituzioan zehaztu-tako printzipio demokratikoei jarraituz, garapen ekonomiko eta sozialari buruzko beste ikuskera baten alde ari da ahalegin betean; giza eskubideak oinarri izango dituen ereduaren alde, era horretara krisiaren ondorio sozialei hobeto erantzu-teko2.

1.15. Krisitik aterako bagara, indarrean jarri beharko ditugu zenbait balio uni-bertsal, hala nola elkartasuna eta justizia soziala, baita lana, meritua eta ekint-zailetasunaren eta ekimen pribatuaren aldeko bultzada ere.

1.16. Krisitik aterako bagara, hezkuntzaren, berrikuntzaren, ingurumenaren eta zientziaren alde egin beharko dugu apustu. “Garapen iraunkorra lortzeko, –oroi-tarazten digu 2011ko mGHei buruko txostenak–, behar-beharrezkoa da bakea-ren, zuzentasunaren, berdintasunaren eta iraunkortasunaren aldeko konpromiso aktiboa”3.

1.17. UnEsCO Etxeak konpromisoa hartu du euskal gizartearen aurrean hurren-go urteetan ere lanean jarraitzeko eta ahalegin handiagoa egiteko hezkuntza, kultura, ingurumen, nazioartekotze eta berrikuntzaren arloetan, era horretara, herri honen garapenean eragile izaten jarraitzeko, gure esku dagoen guztian.

2. GOBERNAMENDU BERRIA KRISI POLITIKO ETA SOZIALAREN ONDOREN

2.1. Gizarte demokratikook alde publikoa, ondasun komuna, kudeatzeko egokitu ditugun tresna sozialen (hots, arau eta erakundeen) mugak eta gabeziak agerian geratu dira krisiaren eraginez.

2.2. Egunez egun Estatuak gero eta ahulago ageri dira indar ekonomiko globa-lekiko edo merkatu esaten diegun horiekiko, eta ahultasun hori, gainera, konpli-zea eta arduraduna da askotan. politikak, berriz, gero eta gaitasun gutxiago du erronka handi horiei erantzuteko.

2.3. Europar Batasunak, herri askotarikoen batasun politikoa den aldetik, behar besteko autonomia eta indarra emango liokeen gidaritza hartu behar du bere gain; izan ere, aspaldi utzi zion batasun ekonomiko hutsa izateari. Begien bis-takoa da politika erkidearen eta zerga arloko koordinazioaren beharra, baina horren aurrean EBk batasun modura erantzuteko gaitasun gutxi erakutsi du, gaitasun gutxi erantzun bateratua emateko, eta hainbat eragile ari da horrelako erantzun baten eskean, Europako Etorkizunerako Kontseilua, besteak beste4.

2.4. nazioarteko erakundeen lekua, eta bereziki nBErena, beste erabaki-organo batzuek hartu dute, ordezkaritza txikiagoko organo elitistagoek, hala nola G-20ak.

2. http://unesdoc.unesco.org/images/0018/001837/183708s.pdf3. http://www.un.org/spanish/millenniumgoals/pdf/mDG_Report_2011_sp4. El país egunkariko artikulua, 2011-9-5ean argitaratua: (www.elpais.com), 5-9-2011.

> oharrak

10

2.5. Ustelkeria, elkar gurutzatzen diren erantzukizunen arrastoa, orban handi samarra da oraindik ere herrien garapen ekonomiko, sozial eta moralerako. poz-tekoak dira, poztekoak direnez gizarte zibilak ustelkeria kontrolatzeko abiatutako ekimenak.

2.6. Krisiaren aurrean ez da erantzun ausartik izan, eta, hiru urteren buruan, etorkizunera begirako planteamendurik ere ez dago. Horrek herritar suminduen mugimendu handiak sorrarazi ditu, bai herrialde autoritarioetan (Egipto, tunisia, Libia, siria…) eta bai herrialde demokratikoetan (Islandia, Espainia, txile…).

2.7. Esaterako, Espainiako m-15 mugimenduak adierazten du gizarteko sektore zabaletan egonezina dagoela politikak egoerari erantzuteko gaitasunik ez due-lako, eta, paradoxa bada ere, politikak eta politikariek sortu eta eman beharko lituzkete erantzunak. mugimendu horrek bere egin du stéphane Hesselek su-mintzeko eta haserretzeko eginiko aldarria5 (2008ko UnEsCO/Bilbo saria Giza Eskubideen Kulturaren alde) eta erreforma sakonak eskatu ditu.

2.8. Krisitik aterako bagara, demokrazia gehiago eta demokrazia hobea beharko dugu, eskubideak beharko ditugu baina baita erantzukizunak eta obligazioak ere. Konponbidea ez da etorriko politika gutxiago eginda edo alde politikoa eta politikariak gutxietsita, politika hobea eginda baizik, demokraziarako hezkuntza bultzatuta, tokikoa eta globala hobeto gobernatuta.

2.9. Demokrazian sakondu behar dugu, besteren esku utzitako demokrazia hu-tsa izan ez dadin. Aitzitik, parte hartzeko aukera handiagoa eman behar du de-mokraziak, eta hor gizarte zibilak esku-hartze handiagoa izan behar du eta al-derdi politikoen (beharrezkoak), sindikatuen eta enpresa-erakundeen lana osatu behar du, eta parte hartzeko beste zenbait bideren artean aukera izan behar du teknologia berrien bidez (Internet, eskuko telefonoak, gailu digitalak…) guztion ondasun horretan eragina duten gaiei buruzko informazioan, ezagueran, eztabai-detan eta erabakietan esku hartzeko.

2.10. Gaur egun botere globaleko zenbait eremu ohiko kontrol demokratikoko tresna eta bideetatik kanpo geratzen dira; jakin egin behar dugu ditugun gober-namendu-ereduak hobeto aprobetxatzen eta, behar denean, beste batzuk egitu-ratzen. Alde askotatik, Federico mayor zaragozak esan izan duen moduan, be-rriro hasi beharra daukagu mundu mailan6. Etorkizunera begira, mundu mailako arazoak gainditzekotan, erakunde globalak beharko ditugu, komunitate global berri horren erronkei erantzuteko behar beste botererekin.

2.11. Era berean, gizarteak ere gobernamendu global horren egituran parte hartu behar duela uste dugu; garaiei aurre hartuz, horrela aurreratu zuten UnEsCOko sortzaileek erakundearen Konstituzioan.

2.12. UnEsCO Etxeak ardura hartu du euskal gizartearen aurrean tokikoa eta globala hobeto gobernatzeko zeregin horretan lanean jarraitzeko eta ahalegin handiagoa egiteko; bi eremu horietan eragile aktibo izaten jarraitzeko eta, bide horretatik, guztiontzako gobernamendua lortzeko, eskubideekin eta betebeha-rrekin.

5. stéphane Hessel, euskaraz: Haserretu zaitezte! Inma Erreak itzulia, Denonartea, 2011. Gaztela-niaz: Hacia nuevas solidaridades, Ed Catarata, 2009; Indignaos, Destino, 2011; y ¡Comprometeos!, Destino, 20116. http://federicomayor.blogspot.com/2011/08/inaplazable-un-nuevo-comienzo-escala.html

> oharrak

11

3. ONGIZATE-ESTATUTIK GIZA GARAPEN IRAUNKORRERA

3.1. Europan Estatu soziala edo Ongizate-Estatua esan izan diogun eraikuntza historiko hori krisian dago, gainbeheran, alde batetik globalizazioaren eraginez, eta, bestetik, demografiaren eta populazioaren piramide eutsiezinaren eraginez.

3.2. Estatu sozialaren oinarrian dauden balioak, printzipioak eta helburuak (zu-zentasuna eta justizia soziala) axola zaizkigu, eta ez ditugu horiek galdu nahi; areago, sendotu egin nahi ditugu.

3.3. Alabaina, defentsa hutsezko erantzunak, Ongizate-Estatua babestearen al-deko erantzun soilak ez dira nahikoa, ez digute balio; izan ere, aldaketei uko egitera eta ezezko planteamenduetara edo planteamendu atzerakoietara muga-tzen dira. Garbi dago aurrean ditugun arazoak larriak eta egiazkoak direla, eta aldaketak iritsi, iritsiko direla, edo, hobeto esan, iritsi direla.

3.4. Ongizate-Estatuak, mundu modernoaren eraikuntza horrek, ez ditu konpon-du krisi globalaren eraginez sortutako arazoak, eta, horrenbestez, beharrezkoa da beste sistema bat ezartzea, herri eta pertsona guztientzako giza garapen iraunkorrean oinarriturikoa, bakea eta giza eskubideak ardatz direla.

3.5. trantsizio horren adierazle da, kontzeptu aldetik bederen, “Lehiakortasun Globalari buruzko 2011-2012ko txostena” (munduko Ekonomia Foroa); izan ere, txosten horrek kohesio soziala eta epe luzerako iraunkortasuna kontzeptuak jaso ditu nazioartean lehiakor izateko faktore garrantzitsu modura, eta, era berean, Giza garapenerako txostenetan (nBGp) bildutako ekarpenak ere hartu ditu ain-tzat.

3.6. Erronka ez da Estatu sozialaren krisia eragin duten globalizazioaren indarrei aurre egitea, ezta horiei entzungor egitea ere; aitzitik, indar horiek gobernatzea eta Estatu soziala gorpuzten duten printzipioen zerbitzura jartzea da kontua, estatu sozial hori beste molde batzuekin unibertsal egiteko, era horretara indar horiek garapen sozialaren, giza garapen iraunkorraren eta giza eskubideen alde lan egin dezaten.

3.7. Globalizazioaren eta politika eta gobernamendua aldatzearen eraginez, es-tatuen autonomiak (eta, ondorioz, politikak) espazio (eta gaitasun) aldetik galera handiak izan ditu. Ekonomiaren grabitate-zentroa Asia aldera mugitu da: alde ba-tetik, inbertsioak eta produkzioa hara joan dira, hein handi batean produkzio al-detik neurriz gaineko deslokalizazioa gertatu delako, baina, bestetik, B+G, zien-tzia, talentua eta sormena ere Asiara joan dira. Europak kanpoko inoren beharrik gabe bere burua diseinatzeko espazioa eta ahalmena galdu du. Horrek beste aukera batzuk eman dizkie indar hartzen ari diren herrialdeei. Europan arazoak sortzen dizkigu, baina baita aukerak ere.

3.8. Ekonomiak eta aberastasuna sortzeak ez du diskurtso sozialetik aparte-ko gaia izan behar. Gizarte-erakundeak ez gara gastu-eragile hutsak, ez gara kezkatzen soilik aberastasuna banatzeaz; aitzitik, oparotasuna (iraunkorra eta eskubideak aintzat hartuko dituena) sortzeaz ere kezkatzen gara. Ez gara ha-zkunde itsuaren aldekoak, hazkundea helburutzat hartzearen aldekoak, baina, era berean, ezin dugu ohiko diskurtso sozialean geratu, gastu sozialera muga-tzen den diskurtsoan. Beste batzuekin batera baliabideak sortzeko eragile eta erantzule izan gaitezkeela sinetsi behar dugu eta horretan lan egin, eta kohesio

> oharrak

12

eta justizia soziala hartu behar ditugu helburutzat, baita garapenerako baldin-tzatzat ere (horrela adierazten du nBGparen 2005eko Giza Garapenari buruzko txostenak). Eta, sormenerako eta berrikuntzarako ardura ere hartu behar dugu gure gain, beste batzuekin batera. Aberastasuna sortzeko zeregin horretan guk ere badugu gure ardura, esparru bietan gainera, makroan eta mikroan, munduan eta enpresan. Eskubideak bai, baina baita ardurak eta betebeharrak ere.

3.9. Gizakiok nahierara erabili eta moldatu ditugu Lurreko ekosistemak, baliabi-deen gero eta eskaera handiagoa betetzeko eta asetzeko, batez ere azkeneko 50 urteotan, teknologian eta bioteknologian izan diren aurrerapenei esker. plane-taren eraldatze horrek onura nabarmenak ekarri ditu pertsonen ongizaterako eta ekonomiaren garapenerako, baina horra jardun horren ifrentzua, azken urteotan agerian geratzen ari dira onura horiei loturiko kostuak. Gainera, eskualde guztiek eta pertsona-talde guztiek ez dute etekin bera atera; areago, askok kaltea baino ez dute jasan.

3.10. Baliabideen eskaerak gainditu egiten du planetaren ahalmena 1980. urte-tik, gaur egun %20an gainditu ere. Europan, batez beste, aztarna ekologikoak bikoiztu egiten du planetak har dezakeen zamaren gaitasuna. Euskal esparruan gainditu egiten dugu batez besteko hori. Baliabideen kontsumoa hazten ari da, naturaren sistemak baliabide horiek ordezkatzeko duen ahalmena baino azka-rrago hazten ere. nazio Batuek milurtekoko Ekosistemen Ebaluazioari buruz egi-niko txostenaren arabera, aztertutako ekosistemen zerbitzuen %60 degradatzen ari da edo ez irauteko moduan erabiltzen da.

3.11. Bestelako gidaritza zientifikoa behar dugu, ekonomia eta ongizate soziala jakintzan oinarri daitezen, eta, horretarako, unibertsitateen eta ikerketa-zentroen rola indartu behar dugu, eta ingurumen arloko gaietan 2000. urteko Lurraren Gu-tuna oinarritzat hartzea lortu behar dugu.

3.12. Herrialde garatuetan biztanle bakoitzak gaur egun kontsumitzen duena eta sortzen duen zabor kopurua ezin da planetan gaur egun bizi diren biztan-le guztiengana orokortu, eta, are gutxiago etorkizuneko belaunaldietako biztan-leengana. Akabo bestela naturaren ondasun guztiak. Gehiegizko xahutzeak eta garapen-ereduen desberdintasunak, etorkizun ez oso urrunean proiektatuta, in-gurumenak jasan ezingo duen egoera ekarriko du.

3.13. Herritarrak eta eskubideak aintzat hartuko dituen gizartearen alde egin dugu apustu. Herritarrik gabeko Demokraziarik ez dugu nahi; herritar moral eta kosmo-politak, arduratsuak, demokrazia indartsua eraikiko duten herritarrak nahi ditugu.

3.14. UnEsCO Etxeak konpromisoa hartu du kultura sozial berri horretan par-te hartzeko eta, horrenbestez, bere egin du kultura horren funtsa: hau da, alde sozialetik esparru bietan, mikroan eta makroan, aberastasuna sortzeko eta, aldi berean, aberastasun hori modu bidezkoan banatzeko ardura hartu du beste era-gile batzuekin batera.

3.15. Euskadin, Ekoeuskadi prozesua planteatu da 2020ari begira Garapen Iraunkorreko Estrategiatzat. Garapen iraunkorreko eredu jakin bat, baliabide gutxiago kontsumituko dituena, eta bestelako ekonomia bat, giza ongizatea eta ingurumena zaintzea lehenetsiko dituena, hartu dira jomugatzat. Ekoeuskadi 2020 eta Garapen iraunkorreko bulegoa dira iraunkortasunaren estrategia ga-ratzeko Euskadiko markak, eta horiekin elkarlanean jarraitzeko konpromisoa du UnEsCO Etxeak, batez ere nazioartean.

> oharrak

13

4. BAKE KULTURA ETA GIZA ESKUBIDEAK

4.1. Bakearen nazioarteko Egunaren harira urtero zabaldu ohi duen mezuan, ho-rrela adierazi zuen nazio Batuen Idazkari nagusiak, Ban Ki-moon jaunak: “aur-tengo gaiak bakearen eta demokraziaren arazoa du ardatz”. Eta segidan hauxe erantsi zuen: “[demokrazia] funtsezkoa da Giza Eskubideak izateko”.

4.2. Demokraziari buruzko Adierazpen Unibertsala berretsi eta babesten dugu. Indar hartzen ari da aipatutako ekimena, besteak beste stéphane Hessel, Fede-rico mayor zaragoza eta Jacques Delorsek bultzatua.

4.3. nBEk ezin zezakeen gai egokiagorik proposatu Bakearen nazioarteko Egu-naren aurtengo ediziorako; izan ere, aurten, udaberri arabiarrak erakutsi digu herrialde guztien eskakizuna eta beharra dela demokrazia egiazko eta eraginko-rra, baita ezinbesteko baldintza ere bakea lortzeko. Libian izan, palestinan izan edo sirian izan, gatazkak konpontzeko ez dago beste oinarririk: herrien aldarri demokratikoak eta aldarri horiei nazioarteak emandako babesa aintzat hartzea; epe motzerako beste erabakien gainetik horiek dira bakerako ardatzak.

4.4. zuzendari nagusiak Bakearen nazioarteko eguneko mezuan esandako hi-tzak dira: “Aurten, Gazteriaren nazioarteko Urtean, gogo onez hartu ditugu asmo bakezale horiek, eta asmo horiek bultzatu dituzten aurreikuspenak bete baizik ezin dugu egin. Kontuan hartu behar ditugu emakume eta gizon gazteen ideiak, eta gizarte guztietan dagokien lekua izateko eskubidea bermatu behar diegu. Gazte horien ahotsak aditu egin behar dira, eta, are garrantzitsuagoa, entzun. UnEsCOk egunero egiten du lan balio eta instituzio demokratikoak, justizian, berdintasunean eta giza eskubideen errespetuan oinarrituriko balio eta instituzio-ak, bultzatzeko zeregin horretan gazteei laguntzeko. Bake kultura eta indarkeria-rik eza sendotzeko egiten dugu lan, eta, horretarako, kulturen eta erlijioen arteko elkarrizketa baliatzen dugu, elkar ulertzea sustatzen dugu eta berradiskidetzea bultzatzen. Adierazteko beste tresna eta bide batzuk eman nahi dizkiegu gazteei, eta aukerak eskaini aldaketa baketsuaren alde jardun dezaten. UnEsCOk pari-sen, urriaren 17tik 20ra egingo duen Gazteriaren Foroak zehaztutako helburuak dira horiek. Hauxe izango da foro horren goiburua: nola bultzatzen dute aldaketa gazteek?”7.

4.5. UnEsCO Etxeak zuzendari nagusiaren gogoeta horri laguntzeko, eta urriko foroan mamituko diren hausnarketak aurreratzeko, “Gazteak eta Bake Kultura” nazioarteko mintegia antolatu du irailaren 22tik aurrera Bilbon. Eusko Jaurlari-tzaren Bizikidetza planaren testuinguruan bost kontinentetako 150 gazte baino gehiagok hartuko dute parte mintegi horretan. Federico mayor zaragoza jaunak zabalduko du ekitaldia. Amaieran, mintegian ateratako ondorioak zuzendari na-gusiari bidaliko zaizkio, pariseko topaketa hori aberasteko.

4.6. Bakea eraikitzeko beste oinarrietako bat da estaturik ez duten herriak erres-petatzea, onartzea eta nortasun propioarekin munduko gainerako herrialdeekin batera bizitzea. Horrek sakondu egiten du gizarteen kalitate demokratikoa.

4.7. Gure herrian ere urte garrantzitsua dugu; bakea behin betiko sendotuko den urtea izatea nahiko genuke, eta, horretarako, Euskadin bakeaz hitz egingo bada, ezinbestekoa da EtA desagertzea.

7. http://unesdoc.unesco.org/images/0021/002117/211764s.pdf

> oharrak

14

4.8. Baina EtA desagertzeaz gain, urratsak eman beharko dira pertsona guz-tien eskubide guztiak errespetatzeko bidean, aintzat hartu beharko dira biktima guztien eskakizunak eta memoria historikoari loturikoak, sendotu egin beharko da erakunde demokratikoen funtzionamendua, eta bermatu egin beharko eragile politiko guztiek horietan parte hartzeko aukera izatea, betiere giza eskubideak eta bizikidetza eta pluraltasuneko gutxienekoak errespetatzen badituzte. Guztiok errespetatu behar ditugu nazioarteko erakundeek gure herrialdeari buruz eman-dako ebazpenak, hala gure ikuskera politikoarekin bat datozenean nola ez dato-zenean.

4.9. Euskadin berradiskidetzea lortzea dugu helburu; horrek ez du esan nahi, ordea, gertatutakoa ahaztu behar denik, biktimek eta biktima horiek eragin dituz-tenek elkarri beharrezko barkamena eskatu behar diotenik ere, ez du esan nahi lagun bihurtu behar dutenik, baizik eta gizartean gizalegez elkarrekin bizitzeko gutxienekoak errespetatu behar ditugula guzti-guztiok, ezinbestekoak direla gu-txieneko horiek gure gizarteak aurrera egiteko.

4.10. UnEsCOk, erakundearen konstituzioari leial, Bake Kulturaren ideia pro-posatu zuen bere garaian, kontzeptu horren baitan biltzeko aipatutako proposa-menak eta horiek lortze aldera eman beharreko urratsak dinamizatzeko. Bake kultura da UnEsCO Etxeak egiten duen lanaren esparru nagusia. Bake kultura horri jarraituz, pertsonen adimenean du sorburua bakeak eta haien dinamika so-zial eta politikoak gidatzen ditu giza garapena eta justizia lortzeko bidean.

4.11. UnEsCO Etxeak aukera izan du azken urteotan biktimen, memoriaren eta erreparazioaren eta egiaren esparruan lan egiteko; hala, Eusko

Legebiltzarreko talde guztiek horri buruz onartu duten agirian hartu du parte; au-rrekaririk gabeko ekimena izan da.

4.12. UnEsCO Etxeak arlo horietan lanean jarraitzeko eta eragile izateko konpromisoa du, bake kulturaren testuinguruan, Idazkari nagusiak aipatutako Giza Eskubide, Demokrazia eta Bakea uztartzeko bidean aurrera egin dezagun. zehazki, Bizikidetzarako Kontsulta Batzordeko Giza Eskubide eta Bakearen al-deko Elkarteen Foroan jarraituko dugu lanean, baita Eusko Legebiltzarrean, or-gano horretako Giza Eskubideen Batzordean eta biktimen gaineko ponentzian laguntzen ere.

5. HUMANISMO BERRIA

5.1. Oinarrizko balioak ardatz direla, beharrezkoa eta are premiazkoa da giza espeziea bereizten duten ahalmenak ahalik eta gehien erabiltzea: pentsatzea, sortzea, asmatzea, imajinatzea. norbanakoen ongizateak bateragarri izan behar du gizakiaren izaera sozialarekin, besteekiko eta ingurumenarekiko ditugun be-tebeharrekin.

5.2. Aurrekaririk gabeko krisiak, mundu mailakoak, erantzun etikoak, bidezkoak eta eraginkorrak behar ditu, globalak eta integralak horiek ere, eta erantzun ho-rietan jaso behar dugu gure tradizio desberdinetako jardun politiko eta kulturala-ren onena, gaur egungo beharrizanetara moldatzeko.

> oharrak

15

5.3. Ez du balio bertan goxo egiteak, krisia etorri den moduan joango dela uste izateak. Hutsetik berriro hasi beharrik ere ez dugu, ezerk balioko ez balu bezala. Gaur arte jaso eta eraiki dugun on guzti hori aintzat hartzen jakin behar dugu.

5.4. Berriz aztertu behar ditugu gizateriari mendez mende aurrera egiteko eta lorpen nabarmenenetako batzuk eskuratzeko aukera eman dioten balio handiak: justizia, demokrazia, giza eskubideak, zientzia, hezkuntza.

5.5. Ez dira kultura baten edo bestearen lorpenak. Iparraldeko eta hegoaldeko, ekialdeko eta mendebaldeko, erlijio-kultura askotariko eta tradizio laikoa duten kulturetako ekarpenekin mamitutako lorpenak dira. Unea da esateko behar ditu-gun balioak gizateria osoarenak direla, kulturen eta politiken aniztasuna errespe-tatzen duten neurrian.

5.6. UnEsCOren zuzendari nagusiak, Irina Bokova8 andreak, HUmAnIsmO BERRIA kontzeptuari buruz gogoeta egiteko proposatu digu UnEsCOren familia handia osatzen dugun erakunde guztioi.

5.7. nazioarteko bizitza jada ez da subiranotasunak elkarren ondoan egotea eta botereen arteko erkatze hutsa. Badira jada jardun eraginkorrak zehazteko gai diren erakundeak. Gobernamendu egokiaren osagai dira, esaterako, honakoak: jurisdikzio unibertsala printzipioaren hazkunde mantsoa, giza eskubideen uni-bertsalizatzea eta nazioarteko integrazioaren sendotzea. Horiek dira epe luzera erronka globalei aurre egiteko bideak. pixkanaka-pixkanaka hezurmamitzen ari da nazioarteko humanismoa, edo, beste egile batzuek definitu duten moduan, nazioz gaindikoa9 edo globala.

5.8. Humanismo Berria Giza Eskubideetan oinarritzen da, unibertsalak baitira giza eskubideak, eta berdintasuneko eta inor ez baztertzeko printzipioetan.

5.9. Humanismo Berriak aintzat hartzen du genero berdintasuna, bai eta jakintza eta boterea berdintasunez eskuratzeko eta horietan parte hartzeko aukera ere.

5.10. Humanismo berriak lehen mailan jartzen du hezkuntza: unibertsala, ez baz-tertzailea, osoa eta bizitza osorakoa.

5.11. Humanismo Berriak errespetatu eta sustatu egiten du munduko hizkuntza- aniztasuna.

5.12. Humanismo Berriak errespetatu eta sustatu egiten du kultura-aniztasuna, eta askatasun eta eskubideak gauzatzeko oinarritzat hartzen du; gizakiaren ahal-men, gaitasun eta aukera guztiak gozatzeko eta erabiltzeko oinarritzat.

5.13. Humanismo Berriak ulertu egin behar du gizakiak zer eginkizun duen na-turan, naturaren parte den heinean, eta ingurunearekin garapen harmoniatsua bideratu behar du.

5.14. Humanismo Berriak, azken batean, pertsona guztien eta herri guztien Giza Garapen Iraunkorra bermatu behar du.

5.15. Humanismo Berriak aztertu egin behar du segurtasun globalaren arazoak nola gobernatu, aurre egin behar die globalizazioak sortutako arrisku siste-

8. Humanismo Berri bat XXI menderako. (Gaztelaniaz): http://unesdoc.unesco.org/images/0018/001897/189775s.pdf9. http://www.diariovasco.com/v/20110516/opinion/articulos-opinion/humanismo-transnacio-nal-201105 http://www.globernance.com/d-innerarity-gobernar-los-riesgos-globales/ 16.html

> oharrak

16

mikoei10, eta, horretarako, konfiantza sortu behar du, araubideak zehaztu behar ditu eta lankidetza eratu behar du proiektu eta erakunde berrien bitartez.

5.16. nazio Batuen sistema sendoagoaren baitan hezurmamitu beharko da Hu-manismo Berria, eta hor UnEsCOk berebiziko eginkizuna izango du. Hainbat ar-lotan (besteak beste hauetan: milurtekoko Garapen Helburuak, Giza Garapena, milurtekoko Ekosistemak, zibilizazioen Aliantza, Klima-aldaketa, armak kentzea, kultura-aniztasuna eta jakintzaren gizartea pertsona guztientzako) arrisku global horiei aurre egingo dieten mundu mailako proiektuak oinarri direla eratu beharko da humanismo hori.

5.17. UnEsCO Etxeak konpromisoa hartu du aurrera begira zuzendari nagusiari laguntzeko Humanismo Berri hori aztertzen, proposamenak egiten eta zabaltzen, eta indar berezia egingo du gizarteak prozesu horretan parte har dezan.

Hauek dira adierazpenaren sinatzaileak:

Federico mayor zaragoza

Daniel Innerarity

Fèlix martí

txomin Bereciartua

Carlos Fernández-Jaúregui

Ruper Ormaza

mikel mancisidor

10. http://www.globernance.com/d-innerarity-gobernar-los-riesgos-globales/

> oharrak

GIzA EsKUBIDEEtARAKO HEzKUntzA: nAzIOARtEtIK EUsKAL HERRIRA

Jon mirena LAnDA

zuzenbide penaleko Irakaslea (UpV/EHU)Giza eskubideetarako zuzendari ohia (EJ)

AURKIBIDEA/GIDOIA

1. sarrera

2. nazioarteko estandarrak 2.1. nazioarteko giza eskubideak eta hezkuntza • 1948ko aldarrikapen unibertsala • 1966ko itunak • Sektorekako itunak • Giza eskubideen hezkuntza: sorrera eta agiri nagusiak - Hamarraldia - munduko programak

2.2. Europako testuingurua • Aurrekari batzuk • Giza eskubideen hezkuntzaren “aldarrikapena” (Charter 2010)

3. nazioartetik Euskal Herrirantz 1.1. Estatuko testuingurua • Lotura giza eskubideen estandarrekin • Giza eskubideen aldeko hezkuntzaren gaineko erreferentziak 1.2. Euskadiren bilakaera • Aurrekariak (90 hamarkadan) • Bakearen eta Giza Eskubideen aldeko Hezkuntzako Euskal Plana (2008-

2011) • Bizikidetasun Demokratikoa Sustatzeko eta Indarkeria Deslegitimatzeko Pla-

na (2010-2011): “birformulazioa”.

4. Etorkizuneko erronka • Giza eskubideen hezkuntza-definizioa eta erakunde-eredua. • Bakegintza eta giza eskubideen hezkuntza: - diagnostikoa - zuzeneko eta zeharkako bake-hezkuntza - azkeneko proposamenak

19

> oharrak

20

1. SARRERA

Lan honen helburu nagusia da aurkeztea zer eduki eta zer modu izan behar duen giza eskubideen aldeko hezkuntzak eta bake-hezkuntzak gure Euskal He-rriko gizartean. EtAk behin betiko su-etena aldarrikatu duela aintzat harturik, nola eratu beharra dago hezkuntza hori? nola lagundu dezake gizartegintzan, oro har, eta, bereziki, bakegintzan? Bizi izan dugun indarkeriarekin lotu beharrekoa da? Alegia, egoera horren ondorioa da? Edo, bestela ere, ekin beharreko kontu bat al da? Ba al da eskola formalari dagokion ezer? Haratago doa? nori dagokio gai horri bultzada ematea (lidergoa)? zer da premiazkoa? zer garrantzitsua (estrate-gia)? zer eduki landu behar da?

Aipatutakoak helburu izanik, ez dugu espero galdera guztien erantzun argi eta biribilik, baizik eta hausnarketa bat sustatzea galdera horien inguruan. Eta, horre-tarako, nazioartean dauden estandarrak, erreferentziak, izango dira abiapuntu. Nazioarteko giza eskubideen zuzenbidean ditugu giza eskubideen definizioak, edukiak, obligazioak, gomendioak… Horrek ahalegin bat dakar, baina, aldi be-rean, ziurtasuna (erreferentzia-marko bat) ematen digu; izan ere, gure gizartean hain ohikoa den polarizazio politikoan, ematen du kolore ideologikoak edota poli-tikoak dena baldintzatu eta kutsa dezakeela. Errepide-orri bat izatea, unibertsala, guztiontzako –baita euskaldunontzako ere– loteslea eta orientabidezkoa, hortaz, aukera bat dugu, zama baino.

Hori dela eta, lehenik eta behin, merezi du deskribatzea nola sortu zen giza eskubideen aldeko hezkuntzaren gaineko kezka nazioartean, aurrean dugun erronkari neurria hartzeko balioko digu-eta horrek. Izan ere, giza eskubideen al-deko hezkuntza –jada aurreratu beharra dago– jaioberria da, eta, hortaz, an-tsietatea eta espero ditugun emaitzen inguruko irrika apaldu beharra dugu. Gutxi batzuek jorratu duten bide batean sartuko gara: gehiena egiteke egonik, aitzin-dariak izango gara. Horrek ausardia eskatzen du, baina, aldi berean, baita tentuz ibili beharra ere.

nazioarteko ikuspegia aurkezturik (batez ere, nazio Batuetako Giza Eskubideen Goi Agintariaren ikuspegitik), begirada zorroztuko dugu, eta Europan ditugun toki-estandarrak aztertuko ditugu.

Sorrera eta estandarrak identifikaturik, gure herrira begiratzeko momentua izan-go da. Orain arte egin den bidearen azterketari ekingo diogu; ez suntsitzailea izan nahi duen kritika bat egiteko asmoz, baizik eta gaiaren gaineko diagnostiko bat egiteko. Diagnostikoa egiteko orduan, Espainiako estatuaren testuingurua ere aipatuko dut, hango joera batzuetan txertatzekoa baita eskuartean darabil-gun gaia. Diagnostikoak, diagnostikoaren argi-ilunak, abiapuntuaz jabetzen la-gunduko digu, etorkizunari begira gaiotan nola jardun behar dugun hausnartzeari begira: etorkizuneko erronkari begira, alegia.

> oharrak

21

2. NAZIOARTEKO ESTANDARRAK

Giza eskubideez hitz egiten hasten garenean, lehenengo unetik hasita argitu be-harra dago termino horrek hiru adiera izan ditzakeela gutxienez. Lehenengoan, “giza eskubideak” oso zentzu zabalean erabiltzen dira, filosofia edota zuzenbi-de-filosofiaren ikuspegitik, justiziaren ideiarekin loturik, giza eskubideek justizia-kode ideala ematen baitute aditzera. Adiera hori gizateriaren historiarekin bat dator honako ideia honetan: gizakia existitzen denez geroztik, haren arrastoak arakatu egin daitezke (horra hor zuzenbide naturalaren aurrekaria edota, atzera-go begira, erromatarren eta grekoen kulturaren ekarpenak, Hammurabi kodea, eta abar). Lehenengo zentzu horretan, zentzu ez-juridiko batean hitz egiten dugu giza eskubideez.

zentzu modernoan, ordea, giza eskubideak Frantziako Iraultzarekin batera sortu ziren, herritarrak (burgesia) Estatuaren botere absolututik defendatzeko nahian. XVIII. eta XIX. mendeen arteko iraganbidean, eskubideak aldarrikatzen hasi zi-ren (esate baterako, Frantzian eta Amerikaren kolonietan), eta horrek badu zen-tzu politiko bat: botereak herritarrak nahierara eta injustiziaz zapaldu ditzakeen neurrian, herritarrak babestu egin beharra dago. Estatua Leviathan munstro mi-tologikoarekin identifikatzen zuten (Hobbes-en ikusmolde klasikotik); kontrolpean izan beharreko munstro bat, minik egin ez dezan. Eskubideen eskutik etorri ziren kontrola, muga eta bermea; pertsona ororen giza eskubide modernoen eskutik, hain zuzen.

Bigarren adiera, ordea, ez da unibertsala. Eskubideak estatuz estatu aitortzen zituzten (geroago, estatuetako konstituzioetan txertatu zituzten), baina Bigarren mundu Gerraren ondoren iritsi zen giza eskubideen aitorpen orokor eta uniber-tsala; batez ere, naziek eragin zuten trauma kolektiboaren ondorioz. Hala, Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala iritsi zen. Genozidioa, holokaustoa, leher-gailu atomikoa eta halako gertaeren ondoren, gizabanakoaren duintasuna beste edozeren gainetik aldarrikatu beharra zegoen; estatuen botereen gainetik, batez ere. Hirugarren adiera, hortaz, nazioarteko giza eskubideen zuzenbidearekin lo-tuta dago: giza eskubideak nazioarte-mailan identifikatzen eta definitzen dira.

2.1. Nazioarteko giza eskubideak eta hezkuntza

Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala (1948) garrantzi handiko erreferentzia historiko bat izan zen; izan ere, instantzia unibertsal batek lehen aldiz aldarrikatu zuen zer eskubide errespetatu behar zaizkigun denoi. Gizakiak izatea da eskubi-deak izateko arrazoi bakarra.

Ikuspegi juridikotik asko eztabaidatu da Aldarrikapen Unibertsalak zein puntu-taraino duen indar “loteslea” edota zein puntutaraino den orientabide moral bat besterik ez. Eztabaida juridikoa gorabehera, gaur egun, denon –legelari zein ez-legelarion– erreferentzia bilakatu da, eta giza eskubideen konstituzioa-edo da guretzat. Aldarrikatzen diren eskubideen edukiaz berri zehatzagoak nahi izanez gero, aldarrikapenari buruzko nazioarteko itun edo hitzarmenetara jo beharra dago.

Izan ere, aldarrikapen horren ondoren, tresna zehatzagoak sortu ziren, hala nola nazioarteko itunak, 1966an. Itun horiek, eskubide zibil eta politikoez gainera (giza

> oharrak

22

eskubideen lehenengo belaunaldia), eskubide ekonomiko, kultural eta sozialak ere (giza eskubideen bigarren belaunaldia) bildu zituzten.

Aldi berean, hitzarmen espezifikoak ere agertu ziren, hainbat gairi buruzkoak: genozidioa, arraza-diskriminazioa, langile etorkinen aurkako diskriminazioa, emakumeen aurkako diskriminazioa, tortura, haurraren eskubideak, eta abar. Horri esker, batetik, giza eskubideen babesaren eremu substantiboa (eskubi-deen definizioa) zabaldu da, eta, bestetik, eskubide horiek betetzea bermatzeko eta betetzera behartzeko mekanismoak hobetu eta zehaztu dira (estatuek bete behar duten txosten-sistema, demanda indibidualak aurkezteko aukera, giza es-kubideen adituen bisitak egoera salatzeko…).

Baina, eskubideak aldarrikatzeari eta eskubide horiek egiaz ezartzeko eta berma-tzeko borrokari zor zaion begirunea gorabehera, orain dela gutxi arte, nazioarte-ko erakundeak (eta, bereziki, nazio Batuak) ez dira jabetu beharrezkoa zela giza eskubideen aldeko hezkuntzari buruzko lan sistematiko, koordinatu eta iraunkor bat egitea. Gerra Hotzaren garaiko blokeen arteko aurkaritza ideologikoa gaindi-tu ondoren etorri zen, segur aski, aurreko mendearen 90eko hamarkadan, giza eskubideen kultura bat eta batera bultzatzeko jokaleku egokia; betiere, giza es-kubideak eskakizun zatiezintzat, elkarren mendekotzat eta unibertsaltzat hartuta. Une horretara arte, estatu batzuek eskubide zibil eta politikoak lehenesten zituz-ten; beste batzuek, berriz, eskubide sozial, ekonomiko eta kulturalak lehenesten zituzten. Guda ideologikoak politika sartu zuen giza eskubideen alorrean; ondo-rioz, nazioarteko lana blokeaturik gelditu zen neurri handi batean. Alemaniako harresia erori ondoren, blokeen aldia gainditzeko bidean, aukera sortu zen, hor-taz, giza eskubide guztiak –lehentasun politikorik gabe– serio hartu eta mundu-mailan bultzatzen saiatzeko.

Horren isla dugu Vienako Konferentzia, Nazio Batuek bultzatua (Viena, 1993): Giza Eskubideei buruzko Munduko Konferentzia inflexio-puntutzat hartu behar da. Lehenengo aldiz, giza eskubideak definitzeaz edota bermatzeaz gain, begi-bistako bilakatu zen ezagutzera eman behar direla eskubideak berak. Konferentzia horren azken deklarazioan eta ekintza-programan, zehatz-mehatz bildu zuten ezinbestekoak direla giza eskubideei buruzko hezkuntza, trebakuntza eta informazio publikoa, komunitateen artean harreman egonkor eta harmonia-tsuak ezartzeko eta sustatzeko, eta baita elkar ulertzea, tolerantzia eta bakea bultzatzeko ere. Horretaz gainera, konferentziak estatu eta erakundeei eskatu zien honako gai hauek biltzeko irakaskuntza akademikoa eta ez-akade-mikoa ematen duten erakunde guztien ikasketa-programetan: giza eskubi-deak, zuzenbide humanitarioa, demokrazia eta legearen nagusitasuna.

Vienako Konferentziaren ondorioz, nazio Batuen Elkartearen Batzar nagusiak Nazio Batuen hamarraldia giza eskubideen arloko hezkuntzaren alde izen-datu zuen 1995-2004 aldia, 1994ko abenduaren 23ko 49/184 Ebazpenaren bitar-tez. Hala, esparru horretan, jardun-programa orokor bat ezarri zuten. Haren ar-datz nagusia: estatuek edo eskualde-erakundeek beren ekintza-plana aurkeztu behar dute. Alegia, Giza Eskubideen plana egiteko obligazioa dute. Hamarraldi horretan, honako helburu hau lortu nahi zuten: jardun koordinatu eta homoge-neoetan oinarritutako sare-egitura bat diseinatzea mundu-mailan, guztiok ere hizkuntza, tresna eta xede berekin jarduteko. Gainera, egitura hori plangintza estrategiko baten bitartez garatu beharra zegoen, eta plangintza horren emai-tzak ebaluatu behar ziren, giza eskubideen kultura hedatzearen aldeko ahale-

> oharrak

23

ginak berriz ere bideratzeko eta hobetzeko. Hamarraldiaren jardun-programa orokorrak eta ekintza-plan nazionalen egiturak honako abiapuntu hau izan behar zuten: munduko eta tokiko premien diagnostikoa eta ebaluazioa ezartzea, eta, ondoren, giza eskubideei buruzko programa zehatzak diseinatzea trebakuntza-ren, sustapenaren eta hedapenaren arloan. zehatzago, koordinazio-zentroak eta baliabide-zentroak ezarri beharra adierazten zuen. Eta, azkenik, programak eba-luatzeko irizpideak ezarri zituen.

nazio Batuetako Giza Eskubideen Goi Agintariaren irudia sortu berria zela, ha-ren esku geratu zen hamarraldirako finkatutako lana, eta, UNESCOrekin batera, idazkaritza teknikoa osatu zuten. Vienako Konferentziaren beste ondorio bat izan zen, halaber, ohiz kanpoko mekanismoak bultzatzea, eta, hala, harrezkeroztik giza eskubideen aldeko hezkuntzaren erronkari lotuta geratu ziren bai goi-agin-taria (eta haren bulegoa), bai Giza Eskubideen Batzordea –gaur egun Giza Es-kubideen Kontseilua deritzona–.

Giza eskubideen arloko hezkuntzaren alde nazio Batuen hamarraldiak hasitako lan eskerga horrek ez zuen denbora-mugarik ezarri nahi. Aitzitik, nazioarteko komunitatea mugiarazi nahi zuen, oinarri sendoak ezartzeko eta oinarri horien gainean etengabe eta iraunkortasunez aurrera egiteko. Horregatik, hamarraldia amaitzean eta programaren emaitzak ebaluatu ondoren, jardun-programa bat ja-rri zuten abian. 2004ko abenduaren 10eko 59/113 Ebazpenean, nBEren Batzar nagusiak Giza Eskubideetan Oinarritutako Hezkuntzarako Mundu Programa aldarrikatu zuen. programa 2005eko urtarrilaren 1ean hasi ziren gauzatzen, eta ondoz ondoko zenbait etapatan egituratu da, giza eskubideen arloko hezkun-tza-programak sektore guztietan gauzatzea sustatzeko. zehatzago, eta, mun-du-programaren lehen etapari begira (2005-2009 aldia), Batzar nagusiak giza eskubideetan oinarritutako hezkuntzarako ekintza-plana onartu zuen lehen eta bigarren hezkuntzako sistemetarako, 2005eko uztailaren 14ko 59/113B Ebazpenaren bitartez (A/59/525/Rev.1 agiriaren bitartez berrikusia).

mundu-programaren bigarren etapa 2010-2014 eperako dago aurreikusita, eta haren helburua zera da: giza eskubideen arloko trebakuntza sustatzea goi-mai-lako hezkuntzan (unibertsitateetan) eta baita funtzionario publikoen artean ere (militarrak, poliziak, eta funtzionario publikoak oro har). Giza Eskubideen Kon-tseiluak emandako 12/4 Ebazpenaren ondorioz, nazio Batuetako Giza Eskubi-deen Goi Agintariaren Bulegoak ekintza-plan bat prestatu du (A/HRC/15/28 agi-ria); gainera, egitasmoa bultzatzen eta koordinatzen dute bulego horretatik.

Laburpena. nazioarteko giza eskubideak 1948. urtean aldarrikatu arren, 1977. urtean garatu eta sartu ziren indarrean (1966ko itunak urte horretan sartu ziren-eta indarrean). XX. mendearen 80ko hamarkadan, sektorekako itunak bultzatu zituzten (tortura, haurren eskubideak…). 90eko hamarkadan, giza eskubideen aldeko hezkuntzaren garrantziaz jabeturik, hura antolatzen hasi ziren mundu-mailan; nazio Batuetako Giza Eskubideen Goi Agintariaren Bulegoaren lidergo-pean, batez ere. Bulegoak lan handia egin du, bai hamarraldian (1994-2004), bai mundu-programan (2005-2009; 2010-2014), estatu eta eskualdeek planak egin eta plan horien barruan programak txerta ditzaten. mundu-mailan, hortaz, kasurik onenean, 18 urte daramatzagu erronka horri eutsi nahian. Ikus dezagun, orain, labur, Europan zer isla izan duen joera unibertsal horrek.

> oharrak

24

2.2. Europako testuingurua

Korronte unibertsal horrek, bestalde, oihartzun berezia du izan Europako eskual-deen eremuan. Eremu horretan, bereziki pizten ari da herritartasunaren, balio demokratikoen eta giza eskubideen arloan hezkuntza-alderdiak indartzeko kon-tzientzia.

90eko hamarkadatik aurrera, Europako Kontseiluak bereziki areagotu zuen giza eskubideetan oinarritutako hezkuntzako jarduera. Horren adibiderik argiene-tako bat dugu Legebiltzarreko Batzarraren 1346/1997 Gomendioa, Giza Eskubi-deen Aldeko Hezkuntzari buruzkoa, nazio Batuen hamarraldiarekin bat egiteko deia egiten duena: giza eskubideen aldeko hezkuntza-sistema maila guztietan txertatu behar dela adierazten du, eta maisu, irakasle, funtzionario publiko, poli-zia, kazetari edota politikarientzako trebakuntza-programak sustatzen. Harrezke-roztik, beste ekimen askoren artean, Hezkuntzaren Bidezko Herritartasunaren Urte Europar izendatu zuten 2005. urtea. nazio Batuen hamarraldiaren kasuan bezala, esku-hartzean etenaldirik ez ezartzea lortu nahi izan zuten izendapen horren bitartez. Hala, xedea zen herritartasunaren aldeko hezkuntza eta giza eskubideen aldeko hezkuntza hezkuntza-politiken funtsezko helburu bihurtzeko lan jakin bat (handik aurrera irauteko pentsatua) egiten hastea.

Aurrekariak gorabehera1, gaiotako agiririk garrantzitsuena dugu, ziurrenik, Euro-pako Kontseiluaren ministroen Batzordeak 2010ean onartu zuen Aldarrikapena edo Karta.2

Karta horretan, hamarraldiaren aldean, elkarrekin lotu zituzten giza eskubideen eta herritartasun demokratikoaren aldeko hezkuntza. Baina, hamarraldian beza-laxe, honako ideia nagusi hauek azpimarratu zituzten:

• Giza eskubideen aldeko hezkuntza eskubide bat da, denona.

• Bizitza guztian zehar gureganatzeko eskubide bat da.

• Hezkuntza-sistema formalean ez ezik, ez-formalen zein informalean ere ain-tzatetsi behar da (arlo horretan, parte-hartze handia izan behar dute bai gober-nuz kanpoko erakundeek, bai gazte-elkarteek).

• Eskolan bertan sustatu beharra dago demokrazia; ez teorian bakarrik, baizik eta baita jarduteko orduan ere. Horrenbestez, denon erantzukizuna da de-mokrazia eguneroko praktikan/funtzionamenduan sustatzea.

1. Recommendation 1849 (2008) for the promotion of a culture of democracy and human rights through teacher education; Declaration by the European Ministers of Education on intercultural education in the new European context (2003); Recommendation (2002)12 of the Committee of Ministers to member states on education for democratic citizen-ship; Resolution on Results and conclusions of the completed projects in the 1997-2000 medium-term programme (2000); Resolution 1193 (1999) on Second-chance schools – or how to combat unemployment and exclusion by means of education and training; Recom-mendation 59 (1999)1 on “Europe 2000 - Youth participation : the role of young people as citizens”; Recommendation 1401(1999) on Education in the responsibilities of the individual; Recommendation 1346 (1997)1 on human rights education; Recommendation R (85)7 on Teaching and Learning about Human Rights in Schools, adopted by the Com-mittee of Ministers on 14 May 1985.2. Recommendation CM/Rec(2010)7 of the Committee of Ministers to member states on the Council of Europe Charter on Education for Democratic Citizenship and Human Rights Education.

> oharrak

25

• Funtsezko balioak izan behar dute honako hauek: berdintasuna, kulturarteko-tasuna, tolerantzia, gatazkak modu baketsu batean konpontzea eta pertsona ororen duintasuna.

• Heztea ez da jakintza handitzera murrizten; aitzitik, inguruko gizartean giza eskubideak egikaritzen laguntzea ere bada heztea.

• Hainbat pertsonaren arteko lana behar du izan: eskolako profesionalak, gura-soak, gazte-elkarteetako ordezkariak, komunikabideak, politikariak, gobernuz kanpoko erakundeak.

• trebakuntza funtsezkoa da. trebakuntzak behar besteko bitartekoak behar ditu, eta egitarau jakinak zehaztu behar ditu.

• Giza eskubideen aldeko hezkuntza aurrera eraman beharra dago, eta, ildo horretatik, nazioarte-mailako elkarkidetza bultzatu behar da, eta praktika onak trukatu eta partekatu.

• Giza eskubideen gaineko ikerkuntza bultzatu beharra dago.

• Ebaluazioa ezinbestekoa da.

3. NAZIOARTETIK EUSKAL HERRIRANTZ

3.1. Espainiako estatuko testuingurua

Espainiako 1978ko Konstituzioan, 10. artikuluan dago txertatuta giza eskubi-deen arloko nazioarteko tresnetatik bertako ordenamendurako trantsizioa:

1. Pertsonaren duintasuna, hari datxezkion eskubide bortxaezinak, per­tsonalitatearen garapen librea, legearekiko eta gainerakoen eskubidee­kiko errespetua dira ordena politikoaren eta bake sozialaren oinarri.

2. Konstituzioak onartzen dituen funtsezko eskubideei eta askatasunei buruzko arauak Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalaren eta gai ho­riei buruz Espainiak berretsi dituen nazioarteko itunen eta akordioen ara­bera interpretatuko dira.

Espainiako Konstituzioak, hortaz, 10.2 artikuluaren arabera, mundu-mailako giza eskubideen estandarrekin bat etorri behar du, halabeharrez. Arestian deskriba-tu dugun joera unibertsala eta Europa mailakoa, beraz, giza eskubideen aldeko hezkuntzan kontuan eduki beharrekoak dira. Ez da hau horrek dakarren indar lo-teslea aztertzeko lekua. Esan dezagun, laburbiltzekotan, ez dagoela obligazio sen-dorik aipatu ditugun estandarrak betetzeko, baina bai obligazio moral bat (soft law), bederen; teorian, Espainiako estatua obligazio moral hori betetzeko prest dago, nazio Batuetan egon badagoelako, giza eskubideen arloko erakunde nagusietan parte hartzen duelako eta giza eskubideen arloko nazioarteko itunak izenpetu eta berretsi dituelako, eta legez barneko ordenamendu juridiko horiek ere bilakatu.

Aipamen orokorretatik aipu zehatzetarako bidean, 27/2005 Legea dugu gai ho-riei buruzko erreferentziarik garrantzitsuena: Bakearen Hezkuntza eta Kultura

> oharrak

26

Sustatzeko 27/2005 Legea, azaroaren 30ekoa, hain zuzen ere. Lege horretan, bake-hezkuntza giza eskubideen aldeko hezkuntzarekin batera bultzatu beharra azpimarratzen da. Eta, beste alde batetik, herritartasunaren eta giza eskubi-deen aldeko hezkuntzaren irakasgaia dugu, 2006an sortu zena, Europako Kontseiluak bultzatutako joerarekin bat etorriz. Jakina denez, irakasgaia desa-gertu egingo da, jada Espainiako gobernu berriak esan berri duenez, eta, haren ordez, Konstituzio Hezkuntza zibikoa-edo bultzatuko omen dute.

3.2. Euskadiren bilakaera

3.2.1. Aurrekariak

nazioarteko testuingurua deskribatzean adierazi dugunez, giza eskubideen al-deko hezkuntza-arloko politikak ez zituzten erakunde ofizialen agendan txertatu 90eko hamarkadara arte (nBEn edota Europako Kontseiluan).

Giza eskubideen aldeko hezkuntza sustatzeko kontzientzia nazioartean pizteare-kin batera (Giza Eskubideei buruzko munduko Konferentzia, Viena, 1993), Eus-kadin ere, laurogeiko hamarkadaren amaieran, gai horren inguruko kezka pizten hasita zegoen. Baina gizarte-dinamika horrek bazeukan oztopo zehatz bat: Eus-kadin, ia ezinezkoa zen alderdi politikoak bat etortzea giza eskubideei buruzko agiri baten inguruan. Denek aipatzen zituzten giza eskubideak, baina, hortik au-rrera, alderdi bakoitzaren ikuspegiek inposatutako lehiak ez zien lekurik uzten bakearen eta giza eskubideen balioetan oinarritutako hezkuntza-estrategiari eta halako ekimenei.

Hala ere, Euskal Autonomia Erkidegoan, lan horiek 90eko hamarkadan hasi ziren egiten, nazioartean giza eskubideen aldeko hezkuntzaren hastapenak ezagu-tzen ari ziren garai bertsuan. zehatzago, 1997. urtean, UnEsCOrekin elkarla-nean hasi zen Eusko Jaurlaritza, eta, parisen, Elkar Ulertzerako Memorandum bat sinatu zuten, bakearen kulturaren arloko proiektuak garatzeko. 1998an, erakundeek, Euskadin bakean oinarritutako hezkuntzaren alorrean diharduten gizarte-erakundeekin batera, lehen diagnostikoa landu zuten: “Bakean oinarritu-tako hezkuntza bat eskaintzea Euskal Herrian. Bakean oinarritutako hezkuntza bat Euskadin indartzeko eta garatzeko oinarri eta proposamenak”.

2000. urtean, Bizikidetzaren eta Bakearen aldeko Hezkuntza programa onartu zuen Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa sailak, honako uste honetatik abia-tuta: hezkuntza-sistemak pertsonak prestatu behar ditu demokrazian elkarrekin bizitzeko printzipioaren arabera, eta horrek esan nahi du giza eskubideetatik, jus-tiziatik eta arrazako, generoko edo erlijioko diskriminazioaren aurkako borroka-tik abiatu behar duela hezkuntzak zuzenean. Bestea onartzearen, ahulenekiko elkartasunaren eta gure ekintzen erantzukizunaren aldeko hezkuntza sustatu behar da. Ildo beretik doaz Hezkuntza Berriztatzeko programak (2003-2006) ere, eta, halaber, bizikidetzan eta bakean oinarritutako hezkuntzari ematen diote lehentasuna, eskolari buruzko hausnarketa egiteko prozesuari hasiera emateko, eta eskola herritartasuna eraikitzeko eta desberdintasun pertsonalak eta kultura-lak errespetatzeko tokia izan dadin.

Aldi berean, Kultura sailaren Gazteria eta Gizarte Ekintza zuzendaritzak sus-tatutako Gazte planean, zeharkako helburu bat bildu zuten; batetik, balioetan oinarritutako hezkuntzaren bitartez indarkeriazko portaeren inguruan kontzien-

> oharrak

27

tziatzeko eta hari aurrea hartzeko, eta, bestetik, elkarrizketan eta parte-hartzean trebatzeko, gatazkak konpondu eta bizikidetza erraztearren.

Justizia, Lan eta Gizarte segurantza saila, Hezkuntza, Unibertsitate eta Iker-keta saila eta Kultura saila elkarlanean jarduten hasi ziren gaiotan, eta horrek egoera-mapa bat egiteko talde tekniko eta adituak eratzea ekarri zuen 90eko hamarkadan, bizikidetzaren eta bakearen aldeko hezkuntzaren inguruko errea-litatea, premiak eta proposamenak deskribatzeko xedez, hezkuntza formalari eta ez-formalari dagokienez. Euskadik arlo horretan zuen egoeraren diagnostiko globala 2004an eta 2005ean argitaratu zuten, plangintza estrategiko sendo eta iraunkor bat garatzeko asmoz.

Ikasgeletan ez ezik, gizarte osoan ere bizikidetzaren eta bakearen alde jarduteko sare bat osatzeko, hainbat esku-hartze jarri zituzten abian; besteak beste, gober-nuz kanpoko erakundeen eta udalen proiektuen bitartez bereziki, honako helburu nagusi hau zutela: giza eskubideak jardun indibidual eta komunitario ororen ar-datz bihurtzea. Horretarako, Giza Eskubideen zuzendaritzak diru-laguntzen be-rariazko programa bat sustatu zuen, bai udaletan, bai elkarteetan.

sortu zenez geroztik, Giza Eskubideen zuzendaritzak hainbat programa garatu ditu Euskadin giza eskubideen kultura bultzatzeko eta hedatzeko, eta bakearen, bi-zikidetzaren eta balio demokratikoen aldeko politika multzo hori funtzionalki artiku-latzen da zuzendaritza horren sustapen eta hedapen sistematikoko jarduerekin.

Hala, beraz, bakearen eta giza eskubideen aldeko hezkuntzako euskal plana etorri aurretik, aurrekariak martxan zeuden jada, eta euskal planak aurrekari ho-riekin lotzea eta gobernu-ekintza hori sistematiko eta iraunkor bihurtzeko jauzi kualitatiboa egitea ekarri zuen.

3.2.2. Bakearen eta Giza Eskubideen Aldeko Hezkuntzako Lehen Euskal Plana (2008­2011)

Bakearen eta Giza Eskubideen Aldeko Hezkuntzako Euskal planaren sustraiei dagokienez, Bake eta Bizikidetza Plana aipatu behar da, Eusko Jaurlaritzaren Kontseiluak 2006ko maiatzaren 2an onartua. plan horrek giza eskubideen euskal ekintza-plana osatu zuen, Vienako ekintza-planak galdatzen zuen moduan. Giza eskubideen euskal planak, hortaz, konpromiso gisa hartu zuen hezkuntzaren ar-loko plana ere.

Giza Eskubideen eta Bakearen Hezkuntzaren Aldeko Euskal plana sortzeko, 2006ko urriaren 17an, Giza Eskubideetan Oinarritutako eta Bakearen Alde-ko Hezkuntzaren sailarteko Batzordea sortu zen, Jaurlaritzaren Kontseiluaren Akordio baten bitartez. Akordio horren 2. artikuluak azpimarratzen du batzordea-ren funtsezko betebeharra: alegia, Giza Eskubideetan eta Bakean Oinarritutako Hezkuntzako Ekintza plana diseinatzea eta egituratzea.

2007ko abenduaren 26an, Jaurlaritzaren Kontseiluak “Bakearen eta Giza Es­kubideen Aldeko Hezkuntzako Euskal Plana 2008­2011” onartu zuen. plan ho-rrek behin betiko lan-esparru egonkor, koordinatu, sistematiko eta etengabe bat ezarri zuen, hain zuzen, giza eskubideetan eta bakean oinarritutako kultura eus-kal gizartearen maila guztietara hedatzeko. plana diseinatu eta pixkanaka idaz-teko prozesuak gutxi gorabehera hamalau hilabete iraun zuen; Giza Eskubideen Aldeko nazio Batuen Goi Komisarioaren Bulegoak horrelako prozesuetarako egokitzat jotzen duen epearen barnean egin zuten, beraz.

> oharrak

28

plan orohartzaile bat izateak berebiziko garrantzia zuen esparru horretan, haren bitartez antolamendua eta, haren ondorioz, eraginkortasuna lortzen zuten neu-rrian. Une horretara arte bagenuen bakearen aldeko hezkuntzaren eta giza es-kubideen aldeko kultura sendotzeko beharraren inguruko adostasun orokor bat, baina kontzientzia hori, borondate ona gorabehera, sakabanatuta zegoen. Koor-dinatu gabeko ekimen gehiegi zeuden, ekimenak bikoiztu egiten ziren, eta ez zen ondo jakiten ekimenek nolako emaitzak ekartzen zituzten. Horixe gertatzen zen, gainera, bai gizarte-ekimenen kasuan, baita erakundeen ekimenetan ere.

politika guztien lehenengo faseetan, hastea izan ohi da garrantzitsuena. Baina bigarren pauso ezinbestekoa izaten da nora goazen planifikatzea, koordinazioa eraginkorra izan dadin herrialde osoa antolatzea, eta diagnostikoa eta ebaluazioa egiteko elementu egonkorrak jartzea, modu horretan izango baikara geure pau-soen jabe eta hobeto neurtuko baititugu emandako aurrerapausoak. Hain zuzen ere, beharrezko azpiegitura hori eskaintzen zuen planak: organo espezifikoak sortu zituen ekintzak sustatzeko eta gauzatzeko, ebaluatzeko, eztabaidatzeko, hobetzeko... baita jardueren mapaz ohartzeko eta ahaleginei ahalik eta etekinik handiena ateratzeko informazio egokia edukitzeko ere.

Planari esker, gizartearen parte­hartzea eta instituzioen arteko koordinazioa ber-matu zuten. Aurreneko aldiz, euskal administrazioaren hiru mailak –Eusko Jaur-laritza, hiru foru-aldundiak eta udalak– batera ari ziren lanean. Bakoitzak bere autonomia eta espezifikotasunei eutsiz, baina denak batera. Gizarte zibilarekin bat egiteko funtsezko asmoa zuten, gainera.

Giza eskubideen eta bakearen aldeko planari esker, nazioartean azaltzea lortu zuten. plana zorrotz eta zehatz-mehatz bat zetorren Giza Eskubideen Aldeko nazio Batuen Goi Komisarioak, UnEsCOk eta Europako Kontseiluak sustatzen duten plan-ereduarekin. Eta, horregatik, erakunde horiek sustatzen ari ziren Jar-dunbide Egokien Compendiumean jardunbide egokitzat txertatzea lortu zuten3.

3. Council of Europe/OSCE/ODIHR/UNESCO/OHCHR, Human Rights Education in the School Systems of Europe, Central Asia and North America: A Compendium of Good Practice, Warsaw, 2009, 17-18. or. Hona hemen Compendiumak planari buruz txertatzen duen informazioa:

Name of Practice: 2. Basque Education Plan for Peace and Human Rights (2008–2011)Name of Organization: Human Rights Directorate, Department of Justice, Work and So-

cial Security, Basque GovernmentDonostia-San Sebastián, 1, Vitoria-Gasteiz 01010 SPAINWebsite: http://www.Euskadi.netPhone: + 34 945 019089Intended Audience: Educational policymakers, educational personnel, teachers, civil-so-

ciety organizations, the media and the general publicPurpose: The Basque Education Plan for Peace and Human Rights aims to engage a

range of stakeholders in the implementation of human rights education, citizenship education and education in mutual respect and understanding. Stakeholders include formal and non-formal educational agents, local and regional authorities, NGOs, the media and the public in general.

The need to promote and protect human rights, promote social cohesion and improve in-dividual well-being provided the fundamental stimulus for developing the Plan. The Plan was then developed following a diagnosis of the state of human rights in the Basque region and an intense participatory process involving consultations with different governmental (at both regional and municipal levels) and non-governmental stakeholders.

Description: The practice is a national human rights action plan following guidelines from the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. The Plan seeks to iden-tify steps whereby the Basque Country can use education as a means to improve the promotion and protection of human rights.

The Basque Education Plan for Peace and Human Rights has four main strategic goals: to

> oharrak

29

Lehenengo aldiz sartu zituzten nazioarteko estandarren definizio eta printzipio-ak, antolatzeko eta kudeatzeko proposamenak, eta ebaluazioa eta diagnostikoa egiteko irizpideak. Horri esker, geure burua erakutsi ahal izan genuen bakea-ren eta giza eskubideen aldeko hezkuntzaren arloko nazioarteko korronteetan, eta errazagoa izango zen, alde batetik, beste herrialdeetako jardunbide egokiak ekartzea eta, bestetik, guk geuk ere gure ekarpentxoa egitea. Baina, batez ere, oinarri sendoak jarri zituzten epe ertain eta luzean gaia eztabaida partidistetatik ateratzeko. Giza eskubideen inguruko lan sistematikoaren arloan, ia dena as-matuta dago. norabide egokia hartzeko, nahikoa da kontzeptu eta printzipioak definituak dituzten nazioarteko ibilbide handietan sartzea. Hain zuzen ere, horixe lortu nahi izan zuten planaren bitartez; alegia, nazioarteko erakundeek –haien aginpide eta esperientziari esker gaia guztion gai bat izateko aurrera egiten la-gunduko zigutelakoan– betiere ekimenak gure lan-tradizioetan txertatzea, baina gure espezifikotasunei eutsiz.

Lehen aldiz, ia 30 urteko autogobernuaren ostean, horrelako plan bat izatea lortu zuten, eta 90 jardun-programa baino gehiago bildu zituzten bertan (Eusko Jaurlaritzarenak ziren haietako 70): prestakuntza- eta trebakuntza-programak,

raise social awareness about human rights; to educate society about human rights; to enforce institutional work in human rights and peace education;and to co-ordinate policies of peace education and human rights in the Basque Country.

Participating organizations comprise a broad set of governmental departments, including the Department of Education, the Directorate of Youth and Community Action, the Directo-rate of Human Rights, the Directorate for Attention to Victims of Terrorism, the Directorate of Immigration; the Basque Television and Radio Public Entity (EITB); the Network of Town Councils (EUDEL); and the Provincial Councils of Bizkaia, Gipuzkoa and Araba. In parallel, and mainly as a consequence of this process, a network of NGOs working on peace and human rights education was established to create synergies and reinforce actions included in the Plan.

The Plan is based primarily on non-formal approaches but also incorporates actions spe-cific to the school system. School-focused programming involves the Education for Coexist-ence, Peace and Human Rights Programme (2007–2010). The Programme’s main objective is to promote the inclusion and practice of human rights in both primary and secondary schools through the use of democratic practices and methodologies, the development of appropriate guidelines and learning materials, and the education and professional development of teachers and other personnel. To meet these goals, an observatory on coexistence was established in school centres, and a specific Department of Education unit was created to catalyze and co-ordinate efforts and to give proper follow-up support to schools.

Non-formal learning programmes for youth employ initiatives focused on the training of young leaders on the themes of peace and human rights, the development of extra-curricular activities, and the generation of financial support for

NGOs for a range of activities, such as student exchanges, cinema, theatre, co-operative games, exhibitions and summer camps.

Strengths: The Basque Education Plan for Peace and Human Rights is based on an analy-sis of the human rights situation in the Basque region and illustrates a consultative process for developing a national plan of action for human rights. In implementing peace and human rights education, the Plan includes a range of governmental and civil-society organizations whose relationships were strengthened through the Plan’s development process.”

The Plan itself is clear and precise, providing a ready blueprint from which results can be monitored and evaluated as it is put into action.

Adaptability: Although the human rights analysis, Plan objectives and actors are specific to the Basque region, the consultative process and format of the report are models that can be used in other national contexts.

Availability: An English-language version of the Plan and the Spanish-language version of evaluation of the Plan are included in the Compendium Annex. Basque-, Englishand Spanish-language versions of the Plan can be found at http://www.juslan.ejgv.euskadi.net/r45–19299/es.

This website also contains documentation on the analysis leading to the development of the Plan (in Spanish) and suggested steps for the preceding year (2007) of implementation (in both English and Spanish).

> oharrak

30

zinemaren edo antzerkiaren bitartez esku hartzeko programa berriak, eta baita hitzarmenak, diru-laguntzak edo giza eskubideen ikuspegia oinarri hartuta Eus-kadiko egoera soziopolitikoari buruzko berariazko programak bultzatzeko progra-mak ere. Eta horrek guztiak ia 6 milioi eta erdiko aurrekontu globala izan zuen; aurrekontu horren barnean sartu zuten diagnostikoaren eta ebaluazioaren kultu-ra, alor hori politika serio bihur dadin, garapenaren norabidearen eta abiaduraren berri izanik.

planaren egiturari dagokionez, lehen atalean (DEsKRIpzIOAREn AtALA izene-koan), planaren aurrekariak, testuingurua eta diagnostikoa azaldu zituzten. Biga­rren zatian (ATAL SUBSTANTIBOA), dokumentua egituratzen duten oinarrizko aukera politikoak deskribatu zituzten. Azken batean, helburu nagusia, printzipio gidariak eta ildo estrategikoak zehaztu zituzten atal horretan.

Alegia, planaren helburua da giza eskubideetan oinarritutako eta bakearen al-deko hezkuntza bat bultzatzea euskal gizartean, eta eskura ditugun baliabideak optimizatzea eta sektore estrategikoen artean beharrezkoak diren sinergiak sor-tzea. Baita jardun-programa sistematiko, koordinatu, etengabe eta iraunkor bat sortzea ere, giza eskubideetan oinarritutako eta bakearen aldeko kultura susta-tzeko eta hedatzeko, kultura horri buruzko informazioa emateko eta kultura ho-rretan trebatzeko. Epe ertainean, zera lortu nahi da: informazioak eta trebakun-tzak poliki-poliki jarrera­aldaketa bat ekartzea biztanleriaren sektore zabaletan.

Helburu orokor horren bitartez, honako hauek lortu nahi dira:

• Euskal gizarteak giza eskubideak hobeto ezagutzea, baita eskubide horiek in-gurune hurbilean zer egoeratan dauden jakitea ere; modu horretan, giza es-kubideak ezagutzea, babestea, gauzatzea eta sustatzea bultzatzeko, eskubide horiek urratzen direnean.

• Herri­administrazioak giza eskubideetan oinarritutako eta bakearen aldeko hezkuntzako politika publikoen buruan jartzea, behar bezala koordinatuta, eta politika horiek dauden baliabideen aprobetxamendu egokia bermatzea, baita beharrezko baliabide eta programak sor daitezen bermatzea ere.

• Gizarte­ eta hezkuntza­egitura aktiboa izatea, giza eskubideak zabaltzeari eta sustatzeari dagokionez, eta gizartea giza eskubideetan oinarritutako eta bakea-ren aldeko hezkuntzaren esparruan trebatzea.

• Komunikabideak –nagusiki titulartasun publikoa dutenak– giza eskubideen eta bakearen zabalkunde-lanean eta pedagogia aktiboan bereziki aktiboak izatea.

Giza Eskubideetan Oinarritutako eta Bakearen Aldeko Hezkuntzako Euskal Pla­naren printzipio gidariak honela banatzen dira: printzipio orokorrak, printzipio substantiboak eta antolamendu-printzipioak. printzipio orokorrak nazioarteko organismoek proposatzen dituzte horrelako planen kasuan. printzipio substan-tiboek planaren ildo estrategikoen berri ematen dute; antolamendukoek, berriz, plana nola ezartzen den azaltzen dute.

Hala, bada, honako printzipio gidari substantibo hauek nahitaezkoak eta na-hikoak dira helburu nagusia lortzeko:

• Duintasunaren printzipioa.

• Erantzukizun publikoaren printzipioa.

• Gizarte-arloko parte-hartzearen printzipioak.

> oharrak

31

planaren helburua eta printzipio gidariak aurkeztu ostean, oinarrizko lau ildo es­trategiko aurkezten ditu planak, eta bakoitzak bere helburu orokor eta beraria-zkoak ditu. Gainera, lau ildo estrategiko horiek baliagarriak izango dira aurreran-tzean planaren atal operatiboari dagozkion jardunak antolatzeko:

• Gizarte­sentsibilizazioa. Helburu orokorra: bakearen eta giza eskubideen kultu-raren balioak hedatzea euskal gizartean.

• Gizarte­trebakuntza. Helburu orokorra: euskal gizartea giza eskubideen eta bakearen aldeko hezkuntzaren eremuan trebatzea.

• Erakundeen trebakuntza (ahalduntzea). Helburu orokorra: instituzioen eta erakundeen lana indartzea giza eskubideen eta bakearen aldeko hezkuntzaren esparruan.

• Koordinazioa (bultzatzea). Helburu orokorra: giza eskubideetan oinarritutako eta bakearen aldeko hezkuntzako politikak gidatzea Euskadin.

Azkenik, hirugarren atalean, atal operatiboan, sektorekako programak ezarri zi-tuzten erakundeen eremuan esku hartzeko; zehatzago, Eusko Jaurlaritzaren sei programa, foru-aldundien hiru programa (bana), eta udalen programa bat –EU-DEL–. Programa horietan, eragile arduradunak identifikatu zituzten, eta bakea-ren eta giza eskubideen aldeko kultura zabal eta indartsuago bat arian-arian errotu dadin zer ekintza garatuko den zehaztu. Guztira, ia 90 ekintza edo jardun-programa identifikatu zituzten, eta Eusko Jaurlaritzarenak dira haietatik 70. Hona hemen ekimen esanguratsuenak:

• trebakuntzako askotariko programak garatzea GKEetako kideentzat, izenda-pen politikoko karguentzat, espetxeetako funtzionarioentzat, polizientzat, ko-munitateko gazte lider bitartekarientzat, irakasleentzat eta abarrentzat.

• Diru-laguntzen programak elkarte, udalerri, ikastetxe eta bereziki gazteei zu-zendutako proiektuentzat.

• Beka-programak.

• Giza eskubideetan oinarritutako eta bakearen aldeko hezkuntzan zinemaren bitartez esku hartzeko programa.

• Giza eskubideetan oinarritutako eta bakearen aldeko hezkuntzan antzerkiaren bitartez esku hartzeko programa.

• Giza eskubideetan oinarritutako eta bakearen aldeko hezkuntzan esku hartze-ko programa, EItBren eta, bereziki, BEtIzUren bidez.

• Giza eskubideetan oinarritutako eta bakearen aldeko hezkuntzan esku hartze-ko programak, kultura arteko ikuspegia bereziki kontuan hartuta.

• Giza eskubideen eta terrorismoaren biktimen arloko proiektu pilotuak (unitate didaktikoak).

• Giza eskubideen eta bakearen arloko oinarrizko testuen dibulgazio-argitalpenei bultzada bat ematea.

• Giza eskubideen eta biktimen arloan unibertsitate-ikasketak sustatzea.

• Bakearen eta giza eskubideen aldeko hezkuntzaren arloko praktika egokiei buruzko jardunaldiak elkarte eta udalentzat.

• nazioarteko mintegiak.

> oharrak

32

• Giza eskubideen eta bakearen aldeko nazioarteko erakundeekiko hitzarmenak indartzea.

• sentsibilizazio-kanpainak garatzea.

Baina, agian, proiektu nagusitzat har daiteke giza eskubideetan oinarritutako eta bakearen aldeko hezkuntzaren arloko Baliabideen, Aholkularitzaren, Laguntza Teknikoaren eta Informazioaren Zentroa garatzea eta sendotzea.

Horretaz gainera, hirugarren atal horretan, egitura organiko zehatz bat ezarri zu-ten. Batetik, Giza Eskubideetan Oinarritutako eta Bakearen Aldeko Hezkuntza-ren sailarteko Batzordeak (Eusko Jaurlaritza) eta, bestetik, Giza Eskubideetan Oinarritutako eta Bakearen Aldeko Hezkuntzaren Kontsulta Kontseiluak osatzen dute. Egitura horren ardura zen plana behar bezala betearaztea lau urteko epean (2008-2011).

Azkenik, planaren jarraipena eta ebaluazioa egiteko irizpideak eta arduradunak aipatzen ditu planak, baita zeregin horietara bideratutako aurrekontua ere: guz-tira, ia 6,5 milioi euro. Hain zuzen, Eusko Jaurlaritzari dagozkio ia 5,6 milioi, eta foru-aldundiei, berriz, 850.000 euro.

3.2.3. Birformulazioa

2010eko maiatzean indarrean zegoen Euskal plana moldatu egin zuten. Haren ordez, honako izen hau eman zioten: Bizikidetasun Demokratikoa sustatzeko eta Indarkeria Deslegitimatzeko plana (2010-2011). Aldaketak eragina izan zuen, izenean ez ezik, bai printzipioetan, bai helburuetan, bai ildo estrategikoetan, bai atal substantiboan, bai atal operatiboan. Aldaketen muina zera da: EtAren terro-rismoaren aurkako borrokan laguntzea hezkuntza-mailan. terrorismoa ez omen zen behar bezala kontuan hartzen planaren jatorrizko bertsioan, eta, hori dela eta, gai hori agerian jarri nahian, terminologia aldatu eta terrorismoari buruzko unitate didaktiko berri batzuk plazaratu zituzten.

Birformulazioak baditu bi alderdi, nagusiki, kritika egiteko: bata, positiboa, bere horretan utzi izana planaren egitura organikoa eta jatorrizko diseinua. Alegia, planak bazuen abantaila handi bat; izan ere, lehenengo aldiz, Eusko Jaurlaritza-ren menpe koordinaturik zeuden hezkuntza mota horretan parte hartzera deitu-tako guztiak (eskola formala, ez-formala, informala, gazteen taldeak, gobernuz kanpoko erakundeak, gurasoak, udal taldeak, erakundeak –hiru administrazio-mailetan: udalak, aldundiak, Jaurlaritza–, komunikabide publikoak –EItB–, Arartekoa, unibertsitateak...). Aldi berean, Jaurlaritza bera egituratu egin zuten (sailen arteko batzorde baten bitartez, giza eskubideen zuzendaritzapean), eta Jaurlaritza eta kanpoko eragileak ere elkarrekin koordinatu zituzten (Kontseilua). nazioartean parte hartzeko ezarrita zegoen antolaketan ere ez zen eraginik izan (Giza Eskubideen Arloko Goi Agintariarekiko harremana; nazio Batuekikoa, ale-gia). Alegia, planaren bizkarrezurra bere horretan mantentzea ona da, eta, gero esango dugun bezala, etorkizunari begira, probetxuzkoa. Baina kritikak ere badu alde txarra edo negatiboa: terrorismoa aipatzeko eta tratatzeko modua dela eta, planaren diskurtso-oreka galdu zen, bai hezkuntza-komunitatean, bai handik kanpoko gizartera izan zuen inpaktua dela eta. Hezkuntza ezin da borroka-tres-na bat balitz bezala bultzatzen saiatu, ez behintzat kontsentsurik ez duten gai politiko zabal eta minberetan, eta, are gutxiago, gaiok zerikusirik baldin badute zuzeneko biktimekin.

> oharrak

33

neure aburuz, plana birformulatzeak izan duen ondorioa zera izan da: itsasontzia ez da hondoratu, haren egitura eta bizkarrezurra mantendu delako, baina ibilbi-dea gelditu egin da, itsasontzian sartu den zamak geldiarazi duelako. Giza es-kubideen aldeko hezkuntza, abian zena, baraturik dago, bai behinik behin gizar-tearen, eskolaren eta Jaurlaritzaren arteko harremanetatik begiraturik. Beste era batera esanda: “zeharkako” giza eskubideen eta bakearen aldeko hezkuntzatik “zuzenekora” igarotzeko moduaren eraginez, prozesua gelditua da aldi baterako.

4. ETORKIZUNEKO ERRONKA

nazioarteko testuingurua ikusirik, testuinguru horretan Euskadik izan duen ibilbi-dea aurkezturik, nola heldu behar diogu etorkizunari? zer salba daiteke egindako lanetik? zer abiapunturi ekin behar zaio?

neure ustez, lehenik, kontsentsua mantendu beharra dago nazioarteko errepide-orriari heltzeari begira. Alegia, denok onartu beharko genituzke, halabeharrez, handik datorkigun definizioa eta mota horretako hezkuntza antolatzeko modua. Horrek osa dezake lehenengo oinarri partekatua; ideologia guztiek partekatu ahal izateko oinarria, alegia. Ikus dezagun horrek noraino ematen gaituen (defi-nizio orokorra, antolaketa politiko-instituzionala) eta nondik aurrera asmatu behar dugun bidea guk geuk, nazioarteko erreferentziarik ezaren poderioz. Bigarren gai horretan, eztabaidarako iradokizunak ematen besterik ez naiz ausartzen.

4.1. Giza eskubideen aldeko hezkuntza: definizioa eta erakunde-eredua

DEFInIzIOA. Giza eskubideen aldeko hezkuntzaren alorreko terminologia eta definizioa polarizazio politikoaren menpe egon da. Ikusi besterik ez dago lehe-nengo euskal planetik birformulaziora egin zen terminologia-aldaketa.

terminologia-borrokak bukatu egin beharko lirateke. Giza eskubideen aldeko hezkuntzak izan behar du erreferentzia. Giza eskubideak ezinbesteko erreferen-tea dira justiziaren, askatasunaren, berdintasunaren eta elkartasunaren oinarrien gainean eraiki nahi den edozein gizarte- eta politika-antolamendu eredurentzat. pertsona guztien giza duintasuna da balio gorena eta gizabanako bakoitzak gizar-tean dituen eskubide eta betebehar guztiak lotzen hasteko abiapuntua. Eta horrixe ekin diote, hain zuzen, nazioartean, giza eskubideen hezkuntzaren garrantziaz ja-betzeko eta hura bultzatzeko. Giza eskubideen aldeko hezkuntza dugu, hortaz, oi-narri nagusia, eta, oinarri horren gainean, errepide-orri zehatzagoak diseinatu eta jorra ditzakegu gero (hala nola bake-hezkuntza, herritartasun demokratikoaren aldeko hezkuntza, ingurumen-hezkuntza, berdintasun-hezkuntza…). Hezkuntza berezituak giza eskubideen alor jakin bati buruzkoak dira, baina, lehenik, oinarria sortu eta egonkortu beharra dago: hots, giza eskubideen aldeko hezkuntza oro-hartzaile bat.

Hortaz, nazio Batuen hamarralditik hona ezarri zen moduan, honako hau izan daiteke giza eskubideetan oinarritutako –eta giza eskubideen aldeko– hezkuntzaren definizioa4: “Giza eskubideen arloan kultura unibertsala sortzera

4. Ikusi A/52/469/Add.1, 5. or.: “In accordance with those provisions, and for the purpos-

> oharrak

34

bideratutako trebatze-, hedatze- eta informatze- jardueren multzoa. Jarduera ho-riek jakintzak transmitituz eta jarrerak moldatuz egiten dira, eta honako helburu hauek dituzte:

a) Giza eskubideak eta funtsezko askatasunak ezagutzea eta haiekiko errespe-tua indartzea.

b) Giza nortasuna eta gizakiaren duintasunaren zentzua erabat garatzea.

c) sexuen artean elkar ulertzea, tolerantzia eta berdintasuna sustatzea, eta he-rrialde, herri indigena eta talde guztien arteko adiskidetasuna bultzatzea, edo-zein arraza, nazio, etnia, erlijio eta hizkuntza edukita ere.

d) pertsona guztiek gizarte aske batean parte hartzeko aukera izan dezaten erraztea.

e) nazio Batuek bakeari eusteko abian jarritako jarduerak areagotzea”.5

es of the Decade, human rights education may be defined as training, dissemination and information efforts aimed at the building of a universal culture of human rights through the imparting of knowledge and skills and the moulding of attitudes, which are directed towards:(a) The strengthening of respect for human rights and fundamental freedoms;(b) The full development of the human personality and the sense of its dignity;(c) The promotion of understanding, tolerance, gender equality and friendship among

all nations, indigenous peoples and racial, national, ethnic, religious and linguistic groups;

(d) The enabling of all persons to participate effectively in a free society;(e) The furtherance of the activities of the United Nations for the maintenance of peace

(see A/51/506/Add.1, appendix, para. 2).5. Bakearen aldeko hezkuntzak, zentzu zabal batean, bere baitan hartzen du eta bat egiten du giza eskubideetan oinarritutako hezkuntzarekin. Izan ere, bakearen aldeko hez-kuntza, bake positibo gisa ulertua, zuzeneko indarkeriarik eza (bake negatiboa) baino askoz gehiago da. Hala, beraz, zuzeneko indarkeriaren maila txiki baterako eta justiziaren eta adiskidetze-kulturaren maila handi baterako joera sustatzera zuzenduta dago bakearen aldeko hezkuntza. Ildo horretan, indarkeria estrukturala eta kulturala desagerraraztea bi-latzen da eta, aldi berean, gizarte-oreka eta guztion eskubideekiko errespetua lortu nahi da, berdintasunaren, justiziaren eta elkartasunaren lehentasunezko balioetan oinarrituta.Bakearen aldeko hezkuntzak askotariko hezkuntza-alderdi osagarriak biltzen ditu:Balioetan oinarritutako hezkuntza eta hezkuntza etikoa.Hezkuntza soziala eta pertsonala.Gatazkan oinarritutako hezkuntza.Ulermen globalerako hezkuntza.Armagabetzearen aldeko hezkuntza.Kulturen arteko hezkuntza.Garapen iraunkorraren aldeko hezkuntza.Honako helburu nagusi hau dute guztiek ere: pertsona baketsuak lortzea eta, era horre-tan, tolerantzian, errespetuan, pertsonen duintasunean eta garapenean, egian eta gizarte-justizian oinarritutako gizarte bat eraikitzea.Hala, beraz, kontzeptuzko hainbat planoren gainean proiektatu behar da bakearen eta giza eskubideen aldeko hezkuntza (elkarren artean lotuta daude plano horiek), sinbiosi emankor bat lortzeko, beharrezkoa baita. Izan ere, globalizazioaren fenomenoek, per-tsonek nazioartean egiten dituzten mugimenduek eta ingurumenean eragiteko dugun gero eta ahalmen handiagoak behartzen gaituzte bakearen eta giza eskubideen aldeko hez-kuntza fenomeno horietatik eratorritako giza aldagaiekin osatzera. Zentzu horretan, giza eskubideetan oinarritutako hezkuntzak garapenaren aldeko hezkuntza, kultura arteko hezkuntza eta ingurumen-hezkuntza izan behar du aldi berean, hiru adierazpenen zen-tzurik zabalenean.Modu horretan, gaur egun, ezinezkoa da giza eskubideen aldeko hezkuntzaren programa bat egitea Iparraldearen eta Hegoaldearen arteko bidegabekeriaren egiturazko arrazoiak aztertu gabe. Giza eskubideen aldeko hezkuntzak garapenaren alderdia eransten du; izan ere, eskubide zibil eta politikoen adinako premia eta maila dute eskubide ekonomiko, sozial eta kulturalek ere, nazioartean adostu denaren arabera. Gaur egun, ezinezkoa da

> oharrak

35

ERAKUnDE-EREDUA. Lehenengo planaren edukiak arestian aurkeztu ditugu-nean, jadanik azpimarratu dugu sarean lan egiteko egitura sortzen ahalegintzen direla nazio Batuak –are gaur egun ere–. Gure herria prestatu egin behar dugu kanpoan dauden eragile kualifikatuekin gaiok lantzeko. Horrek zera eskatzen du, neure aburuz:

• Jaurlaritzaren baitako barne-antolaketa bat erakunde-maila ofizialean (gober-nu- eta administrazio-mailen artekoa, erakunde ofizialen artekoa).

• Hezkuntza-eragileen arteko barne-antolaketa (eskola formalen eta unibertsi-tatearen artean).

• Barne-antolaketa bat bultzatzea hezkuntza formalarekin, ez-formalarekin eta in-formalarekin; batez ere, giza eskubideetan jarduten duten eragileei –eta, batez ere, gazte-elkarteei– begira: gobernuz kanpoko erakundeak, gazte-mugimen-duak, guraso-elkarteak, komunikabideak, udaleko gizarte-talde antolatuak…).

Antolaketa horrek bi koordinazio-gune eskatzen ditu: batetik, Jaurlaritzaren bar-nekoa, sailen artekoa alegia (sailen arteko batzordea), eta, bestetik, kanpokoa

giza eskubideen aldeko hezkuntza bat ematea, nazioarteko elkartasunaren eta elkartasun horrek eragiten duen toki-adierazpenen aldeko hezkuntza bat eman gabe, hau da, arreta eman behar zaie euskal gizartearen moduko gizarte garatuetan gertatzen diren laugarren munduko egoeren arretaz ari gara.Era berean, guztiz beharrezkoa da aintzat hartzea euskal gizartea gizarte plurala dela gaur egun, eta gero eta kultura-, erlijio- eta hizkuntza-aniztasun handiagoa duela. Ezberdinen arteko bizikidetasunak gizarte-eskubideen interpretazio tradizionala berriz aztertzeko be-harra sortzen du. Interpretazio berri hori inklusiboa eta kultura artekoa izango da. Giza eskubideen aldeko hezkuntzak ezin du multikulturaltasunaren aldagaia ukatu, eta kultur-arteko konponbideak bultzatu behar ditu ezberdintasunak errespetatzeko eta babesteko, eta gizartearen kultura-adierazpen askotarikoen artean elkarrizketa bultzatzeko. Aniz-tasuna, borroka eragiten duen alderdi bat izan beharrean, gure gizartean aberastasuna eta pixkanaka irekitzea eragingo duen faktore gisa hartu behar da, eta, horretarako, gatazkei heltzeko eta giza eskubideak betetzeko formula berriak baliatu behar dira.Azkenik, gaur egungo nazioarteko errealitateak behartzen gaitu gizakiok bizi garen ingu-rumenari buruzko parametroekin planteatzera giza eskubideetan oinarritutako hezkuntza. Hezkuntzak ingurumen-hezkuntza bat izan beharko du, bizitza ekologikora bideratu-takoa, etorkizuneko belaunaldientzat ingurumena babesteko. Bestalde, naturarekiko er-respetua balio sendo bat da, eta haren gainean eraiki daiteke bizitzarekiko errespetuan oinarritutako kultura, are eta munduko kulturen jarreren errespetuan eraiki ere, bizitza defendatzen duten heinean. Esparru horretan, gizarte garatuek –eta, haien artean, euskal gizarteak– bide garrantzitsua egin behar dute oraindik. Bide hori, hein batean, giza esku-bideetan oinarritutako hezkuntzarekin hasiko da.Nolanahi ere, pertsonen duintasuna da bakean, balio demokratikoetan eta giza esku-bideetan oinarritutako hezkuntzaren balio nagusia. Hala, pertsonak dira beren existen-tziarekiko errespeturik handiena bilatzen duen hezkuntza-politika horren balio nagusi. Existentzia gisa ulertzen da gizakion bizitza bera, giza eskubideek babestu beharreko lehenengo gauza eta berezko balio bat baita. Bizitza izango da, beraz, bakearen eta giza eskubideen aldeko edozein hezkuntza-politika eraikitzeko oinarria. Kontzeptu horretan biltzen da, ez bakarrik pertsona guztien bizitza abiapuntu utziezin gisa ulertuta, baizik eta baita bizitzeko baldintza duinak eta horretarako ingurumen egokia aintzat hartuko dituen bizitzaren kontzeptu zabalago bat ere.Gizakion existentziak aipatzen ditugunean, bizitzak bere alderdi sozialean, politikoan, zibikoan eta kulturalean hartzen dituen formez ari gara. Euskal gizartea osatzen dugun pertsonok hainbat modu ditugu pentsatzeko, sentitzeko, hitz egiteko edo kultura adieraz-teko. Denborarekin, gizartea gero eta askotarikoagoa da, eta, gizarte horretan, desberdi-nak direnen arteko eragin-trukeak gero eta ohikoagoak dira. Gizarte horretan, elkarrekin bizi dira, gure mesederako, hainbat filosofia- eta erlijio-ikusmolde, hainbat kultura eta haiei dagozkien balio-eskalak, bakoitzaren jatorriaren edo gizarte-sektorearen arabera be-reiziak. Bakearen eta giza eskubideen aldeko hezkuntzaren bidez, gizakion bizitza babe-stu ez ezik —bizitza hori existentzia huts gisa ulertuta—, gizarte ireki eta tolerante batean gizakien bizimodu guztiak errespetatzea eta babestea ere lortu nahi da.

> oharrak

36

(kontseilua). Kontseiluak honako erakunde hauek ordezkatzen ditu: hiru admi-nistrazio-mailak (Jaurlaritza, aldundiak eta udalak), hezkuntza formala (eskola eta unibertsitatea), giza eskubideen aldeko erakundeak (Arartekoa, giza eskubi-deen aldeko institutuak…), gobernuz kanpoko erakundeak (giza eskubideen eta bakearen aldeko hezkuntzarekin zerikusia duten GKEen foroa), komunikabideak (EITB, batez ere), eta nazioarteko erakunde ofizialak. Kontseilua ezin da gober-nuaren menpean egon; alegia, gobernuak sustatu, finantzatu behar du, baina ez kontrolatu. Horretarako, ordezkariak eta presidentea aukeratzeko arauak blinda-tu egin behar dira. Baliabide-zentro indartsu eta ofizial bat izan beharko litzateke antolaketa ororen motorra, aholkularitza teknikoa eta koordinazio-lana errazteko.

4.2. Giza eskubideen aldeko hezkuntza eta bakegintza: gaur eta orain

Giza eskubideen aldeko hezkuntzaren definizioaren eta antolaketaren gaine-tik, hezkuntza horrek gure herrian ukitu behar dituen edukiei begira ez dago kontsentsurako errepide-orririk nazioartean. Definiziotik at, printzipio batzuk bes-terik ez dituzte ezarri6; hori bai, giza eskubideen tratamendua “zatiezina” dela az-

6. Giza eskubideen hezkuntzaren aldeko ekintza-plan nazionalak lantzeko ildo nagusie-tan, honako printzipio hauek bildu dituzte (NBEren Giza Eskubideen Aldeko Goi Komi-sarioaren Bulegoa, A/52/469 dok./1. add.):a) Giza eskubideen arloko eta eskubide horien aldeko hezkuntza funtsezko giza eskubide

bat da.b) Giza eskubideetan oinarritutako hezkuntzak giza eskubide guztien errespetua eta ba-

besa sustatu behar du, gizarteko kide guztientzako hezkuntza-jardueren bitartez.c) Giza eskubideetan oinarritutako hezkuntzak giza eskubideen arteko mendetasuna,

zatiezintasuna eta unibertsaltasuna sustatu behar du, eskubide zibil, kultural, ekono-miko, politiko eta sozialak barne, baita eskubide horiek garatzeko eskubidea ere.

d) Giza eskubideetan oinarritutako hezkuntzak emakumearen eskubideak eta genero-ikuspegia hartu behar ditu kontuan plan nazionalaren alderdi guztietan, giza eskubi-deen zati diren aldetik.

e) Giza eskubideetan oinarritutako hezkuntzak bere garrantzia aintzat hartu eta azpima-rratu behar du; hain zuzen ere, demokrazia, garapen iraunkorra, legearen nagusitasuna eta bakea sustatzeko, eta ingurumena babesteko duen garrantzia.

f) Giza eskubideetan oinarritutako hezkuntzak onartu eta azpimarratu behar du eginki-zun berezia bete behar duela eskubide horien urratzeei aurrea hartzeko estrategia gisa.

g) Giza eskubideetan oinarritutako hezkuntzak arazo larri, egiturazko eta/edo sortu be-rriak aztertzea sustatu behar du, eskubide horiekin bateragarri diren konponbideak aurkitzeko.

h) Giza eskubideetan oinarritutako hezkuntzak eskubide horiek babesteko tresna eta me-kanismoei buruzko jakintza sustatu behar du, baita horiek guztiak munduan, eskual-dean, nazioan eta toki-eremuan aplikatzeko beharrezko ahalmena ere.

i) Giza eskubideetan oinarritutako hezkuntzak beharrezko baliabide guztiak jarriko ditu komunitate eta pertsona guztien eskura, funtsezko eskubideen alorrean dituzten pre-miak zehazteko eta premia horiek bete daitezen zaintzeko.

j) Giza eskubideetan oinarritutako hezkuntzak metodo didaktikoak lantzea sustatuko du. Jakintza, azterketa kritikoak eta giza eskubideak sustatzeko jarrerak garatzea bildu beharko dute metodo horiek.

k) Giza eskubideetan oinarritutako hezkuntzak printzipio orokorretan oinarritutako ma-terial didaktikoari buruzko ikerketak eta prestaketak bultzatuko ditu.

l) Giza eskubideetan oinarritutako hezkuntza ahaleginduko da ikasteko ingurune ego-kiak —premiarik eta beldurrik gabekoak— sustatzen, parte-hartzea, giza eskubideak baliatzea eta giza nortasuna erabat garatzea sustatzeko.

m) Plan nazionala [Euskal Ekintza Plana] lantzeko, gauzatzeko eta ebaluatzeko prozedu-ra eta praktika guztiek honako hauek bermatu behar dituzte:

I. gizartearen ordezkaritza pluralista, gobernuz kanpoko erakundeak barne, II. eragiketen gardentasuna, III. kudeaketa publikoaren erantzukizuna, eta IV. parte-hartze demokratikoa.n) Gobernuko agintari guztiek giza eskubideekiko errespetua agertzen duten erakunde

> oharrak

37

pimarratu dute. Alegia, ezin da lehentasun politikorik ezarri giza eskubideen tra-tamenduan, dela giza eskubide batzuk besteen gainetik jartzeko (hierarkiarik ez), dela eskubide batzuk kontuan ez hartzeko (giza eskubideen maularik ez): alegia, denak serio hartu behar dira, maularik egin gabe, hierarkiarik gabe, egitarau po-litikorik gabe. Laburbildurik: giza eskubideak, oro har, eta baita hezkuntza-mailan ere, zatiezintasunaren, unibertsaltasunaren eta elkarren arteko mendetasunaren (interdependentziaren) printzipioei helduta ulertu behar dira. Hortaz, giza eskubi-deen urraketa guztiak, belaunaldi guztietakoak, eta diskriminaziorik egin gabe tratatu behar dira. Gai jakin batzuen gainean (emakumearen bereizkeria, esate baterako) aritzeak ez du esan nahi oreka eta printzipioak apurtzen direnik, betie-re hezkuntza-mailan planteamendu orohartzailea behar bezala zainduta baldin badago sektorekako tratamenduak ez duela maularik egin nahi.

Gai guztiak berdintasunean landu behar direla alde batera utzita, nazio Batuek bi ikusmolde mota azpimarratu dituzte: ikusmolde kritikoa (gatazken sustraie-tara joatea gomendatzen duena) eta ikusmolde aurre-hartzailea7. Alegia, aurre hartzea du helburu giza eskubideen aldeko hezkuntzak. Hona hemen, hortaz, hezkuntza bakegintzarekin lotzeko ideia funtsezko bat, munduko programaren Ekintza planak berak (2010-2014 aldiari dagokiona; indarrean dago gaur egun) hasiera batetik giza eskubideen hezkuntzaren helburu nagusiarekin identifika-tzen duena:

La comunidad internacional ha expresado cada vez más el consenso de que la educación en derechos humanos contribuye decisivamente a la realización de los derechos humanos. La educación en derechos humanos tiene por objeto fomentar el entendimiento de que cada persona comparte la responsabilidad de lograr que los derechos humanos sean una realidad en cada comunidad y en la sociedad en su conjunto. En ese sentido, contribuye a la prevención a largo plazo de los abusos de los derechos humanos y los conflictos violentos, a la promoción de la igualdad y el desarrollo sostenible y al aumento de la participación de las personas en los procesos de adopción de decisiones dentro de los sistemas democráticos. (A/HRC/15/28, 6. orrialdea)

Eta horixe da, esan dezagun, nazioarteko kontsentsutik geure tokiko planteamen-dua egiteko eskuratu dezakegun guztia. Hemendik aurrera, guri dagokigu kontsen-tsua sortzea, “aurre hartzeko” eta “ikusmolde kritikoz jarduteko” agindupean. Eta, ildo horretatik, bi galdera nagusi planteatu nahiko nituzke: batetik, zer funtzio bete behar du giza eskubideen aldeko hezkuntzak gatazka eta zatiketa bizi duten gizar-teetan? Eta bestea: zer eduki “propio” sartu (bai ala ez) beharko genuke?

guztien independentzia eta autonomia errespetatu beharko dute plan nazionala gauza-tzeko orduan.

o) Plan honen arabera gauzatutako hezkuntza-zereginak honako hauek sustatu beharko ditu:

I. aniztasuna errespetatzea eta balioestea, eta edozein arrazoiren ondoriozko (arraza, jatorri nazionala edo etnikoa, sexua, erlijioa, adina, baldintza soziala, fisikoa edo mentala, hizkuntza, sexu-orientazioa, eta abar) diskriminazio orori aurka egitea;

II. hizkuntza eta portaera ez-diskriminatzaileak; III. iritzi-aniztasuna errespetatzea eta balioestea; IV. parte-hartzean oinarritutako trebatze- eta ikas-metodoak; V. giza eskubideen inguruko arauak eguneroko portaeran islatzea; VI. irakasleen trebakuntza; VII. ahalmen eta eskumen nazionalak sortzea eta indartzea, plana eraginkortasunez

gauzatzeko.7. Ik. aurreko oin-oharreko “f” eta “g” printzipioak.

> oharrak

38

BAKEGIntzA. Indarkeria politikoa bizi (izan) duten gizarteetan, bakegintza edo bake-prozesua abiatzen dutenean, zenbait fasetatik igarotzen dira. Faseok hiru-tara laburbil genitzake: hasierako fasea, eraldatze-fasea eta berreraikitze-fasea. Hasierako fasean, indarkeriaren egoera errotik aldatzen da, dela une horretara arte izandako zapalketa guztiz iraultzen delako, dela aldeen arteko gatazka ar-matua (guztiz edo nabarmen) gelditzeko bidean sartzen delako, dela hilketak, atentatuak, mehatxuak, giza eskubideen aurkako urraketa larriak nabarmen gel-ditzen hasten direlako. Bestelako ñabardurarik gabe, hemen horretarako modurik ez dago eta, har dezagun hasierako fasetzat EtAk aldarrikatutako behin betiko su etena, une horretatik aurrera ez baitago atzerabiderik status quo politikoan.

Bigarren faseak –orain murgilduta gauden fasea, agian– aldaketa ugari dakar-tza: erakundeetan, sistema politikoan, eztabaida publikoan... Hirugarren faseak, luzeenak, berreraikitzekoa izan beharko luke. Berriz adiskidetzea izan beharko litzateke helburua, bai maila kolektiboan (gizarte-zauriak sendatzen eta ixten ahaleginduz, teorian giza eskubideen errespetuaren oinarria behar duen gizarte berri baterantz), bai maila indibidualean (biktimen eta biktimak eragin dituzten pertsonen artekoa).

Gizartean apurtuta dauden harremanak konpontzeari begira, giza eskubideen al-deko hezkuntza tresna ezinbestekoa dugu berreraikitze-fasean, eta, horretarako, urratutako giza eskubideak tratatu egin behar dira. Izan ere, berreraikitzeko, or-dena juridiko-moral berri bat eraiki beharra dago, inklusiboa edo barneratzailea izan behar duena eta aldi berean iraganean gertatu ziren urraketarik larrienak argi eta garbi identifikaturik uzten dituena, eta, ahal dela, egia, justizia eta kalte-konponketa handiena ematen duena.

Beste hitz batzuetan: berriz adiskidetzerantz egiten badugu, iraganeko giza es-kubideen urraketarik handienak identifikatzea da osagaietako bat; alegia, egia atera, erantzukizunak ezarri, eta biktimak aitortu eta haien kaltea konpontzea. Hori bideratuta uzten ez bada gizarte-kontsentsu handi batez, ez da batere erra-za izango kontsentsu oinarrizko hori lortzea eraikiko den gizarte-egitura eta egi-tura politiko berrian, non eta giza eskubideen kultura muina izan behar baita.

Hori eginez gero, egiarik gabeko gatazkaren ondoren badu zentzua egia ate-ratzeak eta egiaren gainean ondorioak ateratzeak (justizia eta kaltea konpon-tzea baita kaltea gerta ez dadin neurriak hartzea: adibidez, tortura berriro ere ez gertatzeko legezko neurriak, polizientzako trebakuntza-egitarau sistematiko eta ofizialak, giza eskubideen aldeko kultura bat jaso dezaten). Baina baita, etorki-zunari begira, aurre hartzeko neurri orohartzaileagoak ere, dela erakunde-izaera dutenak (giza eskubideen institutu ofiziala, esaterako), dela giza eskubideen al-deko hezkuntzaren egitarau sistematiko bat haur, gazte eta helduentzat.

Euskal Herriko Euskadi politikoan, zein da egoera? Hasi besterik ez dugu egin bi-garren fasetik aurrerako bidea. Eraldatze-fasean gabiltza: eztabaida politiko za-balagoa –inoiz baino zabalagoa– daukagu, mapa politikoa aldatzen ari da, baina hori guztia, konpondutako beste gatazka batzuekin konparaturik, gizarte-inplika-zio apalarekin gauzatzen ari da (agian horrek badu zerikusia “bigarren transizio” kontzeptuarekin, orain gertatzen ari dena 1975-1978-1981 urteekin lotu behar baita zuzen-zuzenean).

Gauden fasean, esandakoaz aparte, bai presoen bai biktimen nondik norakoak lehenengo mailan daude: sakabanaketa eta urruntzea versus zigorrak oso-osorik betetzea modu eragingarri batean. Halaber, lehenengo mailan dago oroimena-

> oharrak

39

ren eztabaida: ea EtAren terrorismoak eta Estatuak egindako giza eskubideen urraketa larriak aintzat hartu behar ote dituen oroimenak, nola aintzat hartu behar dituen, eta abar. Labur esanda: egiaren maila dugu gori-gorian, bai ikuspegi ko-lektibotik, eta baita, batez ere, ikuspegi indibidualetik (biktima zehatz eta zuze-nekoen mailatik) ere.

Beraz, giza eskubideen aldeko hezkuntza ere horretan sartu behar ote da? sar-tuz gero, nola?

Bake-hezkuntzan –eta baita giza eskubideen aldeko hezkuntzan ere–, ze-harkakoa eta zuzenekoa desberdindu beharra dago. Lehenengoa –zeharkakoa– ez baizik eta bigarrena –zuzenekoa– norberaren gatazka edo urraketez ardu-ratzen da. Gure gizartean, zuzeneko hezkuntzaren edukian sar genitzake in-darkeria politikoak eragindako urraketak eta gatazkaren kudeaketa. zeharkako giza eskubideen hezkuntza lantzen denean, denok eduki dezakegu buruan –ispilu-efektuaren eraginez– gure herrian zer gertatzen den. Israelek egiten di-tuen erailketa selektiboak, palestinarrek jartzen dituzten lehergailuak, Estatu Ba-tuek jardundako guda-tokietan gertatutako torturak… horrek guztiak, esaterako, eskola batean landuz gero, harremanak sortuko ditu hemen bizi ditugun arazoe-kin, baina zeharkako era batean. Jauzi kualitatiboa da, ordea, “gure” arazoei eki-tea: terrorismoak sortutako biktimak, tortura, polizien gehiegikeriak, mehatxuak, beste ideologia-familiekiko mespretxua eta gorroto-diskurtsoa, eta abar.

zuzeneko giza eskubideen aldeko hezkuntza modu sistematiko batean bultza-tzeko unea izango dugu egiaren gainean akordio nahikoa lortzen denean. Irakur-keta inklusibo eta partekatu bat egiten ez bada gizartean eta eremu politikoan gertatu diren urraketen gainean, ehuneko ehun ez izan arren, kontsentsu na-hikoz, nolatan izango gara gauza gaiok eskoletara eramateko eskola demokra-tiko baten ikuspegitik?

neure ustez, orain eta hurrengo bi-lau urteetan, egia-politikak bideratzeko modua izango dugu, eta orduan izango da zuzeneko giza eskubideen aldeko hezkuntza-ren garaia. Bitartean, hona hemen, laburbildurik, aurretik kontuan izan beharko genukeen errepide-orria:

Erronken errepide-orria, laburbildurik:

1. Giza eskubideen aldeko hezkuntza landu beharraren kontsentsua sortu/egonkortu.

2. Giza eskubideen aldeko hezkuntza nazioarteko ereduekin landu beharraren kontsentsua sortu/egonkortu.

3. Giza eskubideen aldeko hezkuntza lantzeko eredu instituzionalaren gainean kontsentsua sortu/egonkortu.

4. Giza eskubideen aldeko hezkuntza eta bake-hezkuntza “zeharkakoa”ren errepide-orria sortu/egonkortu, bai curriculumean (unibertsitatea barne), bai eskola formaleko beste ekintza batzuetan, bai hezkuntza ez-formalean eta in-formalean, baita irakasleen trebakuntzan ere.

5. Euskal Herriko indarkeria politikoaren gaineko politikak egiaren alorrean (bikti-men multzoa, behinik behin) helduta egon arte, “zuzeneko” giza eskubideen aldeko hezkuntza eta bake-hezkuntza prestatuz joan (materialak, estrategiak, proiektu pilotuak, trebakuntza…), baina ez ezarri modu orokor eta sistematiko batean.

> oharrak

ELKARBIzItzARAKO HEzKUntzAKO 4 pUntU KARDInALAK

Jonan FERnAnDEz

Baketik elkarteko zuzendaria

HITZAURREA (KONTZIENTZIAZ)

Beherantz egindako sei solairuko eraikin bat omen da kontzientzia, aztertu du-ten adituek diotenez. Hirugarren solairuan, adibidez, onartzen, hartzen, ordezka-tzen... gaituen taldearekiko edo kausarekiko leialtasun-kontzientzia dago. Izu-garrikeria handiak egiten dira kontzientzia onarekin, edo, besterik gabe, nahita egiten dira gauzak gaizki, kontzienteki, kontzientzia lasai izanik. nola litekeen hori? Bada, kontzientzia azaletik bakarrik entzunda, geure kontzientziaren 2., 3. edo laugarren mailetan aurkitzen dugunarekin konformatuta.

Eta hona hemen galdera: “zertarako behar dugu kontzientzia?”. Aukeratu ahal izateko daukagu kontzientzia; etikarekin hautatzeko, bizi dugun egoera bakoi-tzean geure erantzukizun etikoa onartzeko. Horixe dugu geure ahalmen nagu-sia: geure askatasuna, aukeratzeko daukagun gaitasuna. Oso garrantzitsua da hori. Ez gaude predeterminazioaren mende, aukera bakar batera behartuta. Beti daukagu hau edo hura aldatzeko aukera. Hobetzeko gaitasuna dugu gizakiok, hautatzeko gai garelako.

Geure giza altxorrik preziatuena dugu, ordea, geure arazo nagusiena ere: hau-tatzeko gai gara. Hauta dezakegu egoismoaren, dogmatismoaren, amorruaren, beldurraren, indarkeriaren, aurreiritziaren eta abarren bulkada hutsa izatea, edo, bestela, bulkada hutsa baino zerbait gehiago izatea. Kontzientziaren hirugarren solairuan geratzea aukeratu dezakegu, edo harago jotzea. Horra gizakion para-doxa: helburu handiena eduki, eta gutxienera jotzen dugu.

Handiena nahi izaten dugu, bai: justizia, bakea, elkartasuna, berdintasuna, adis-kidetasuna... Gutxienera jotzen dugu, ordea: egoismora, gatazkara, norberaren interesera... Bidegurutze horretan, tentsio horretan, geure bizitza, elkarbizitza edo hezkuntza daude jokoan. Eta hor daude geure erantzukizuna eta askata-suna. Bidegurutze horretan, hortxe daukagu geure kontzientzia, hautatzen la-guntzeko. Hautatzeko gai gara, izan ere. Egoera bakoitzean, kontzientzia kri-tiko bat aukeratu dezakegu, edo kontzientzia akritikoaren bidetik jo. Beste hitz batzuekin esanda, kontzientziaren azaleko mailetan gera gaitezke, eroso, edo kontzientziaren sakontasunean murgildu.

41

> oharrak

42

“zer dela-eta kontzientziari buruzko hitzaurre hau?”, galdetuko diozue, agian, zeuen buruari. Bi arrazoirengatik. Alde batetik, giza eskubideetan oinarritutako kontzientzia kritikoa sustatu behar dela dio, esplizituki, jardunaldi hauen azpiti-tuluak. zer da, baina, kontzientzia kritikoa? Azaleko mailak gainditzeko gai den kontzientzia, bertan eroso sentitzen ez den kontzientzia. Kontzientzia kritikoa ez da kontzeptu teoriko bat, geuri dagokigun zerbait baizik.

Bestalde, kontzientzia-hartze sakon baterako gonbita dakarkizuet hitzaldi honen sarrerara. zehazki, hau eskatzen dizuet areto honetan zaudeten guztioi: bizitzen ari garen une historikoaz ohartzeko, aurrean dugun desafioa eta aukera sakon aztertzeko.

Hainbat hamarkadatako inertzia eten egin da, azkenik. Indarkeria, giza eskubi-deen urratzeak, zatiketa, amorrua, irainak, oinazea eta sufrimendua jasan ditu geure herriak, inertziak iraun duen bitartean. Ez dakigu zer ibilbide egin beharko dugun, baina, iragan urriaz geroztik, suntsipen-enfrentamenduaren bidetik irtena da geure herria. Urrats historikoa, benetan.

Horren garrantziaz jabetzeko eskatzen dizuet, egoera honetan gutako bakoitzari dagokion erantzukizun etikoaz ohartzeko. merezi du tartetxo bat hartzea sakon hausnartzeko. merezi du, bestalde, hiru egun ematea horretaz guztiaz hausnar-tzen jardunaldi hauetan. zorionak!

1. MAPA BERRI BAT

• Ibilbide zaharra. Aspalditik, duela hilabete gutxira arte, mapa sinple batek gidatzen zuen geure eremu publikoa, geure bizikidetza soziopolitikoa. Autobi-de hesitu baten mapa zen. Irtenbide gutxi zituen autobideak, eta ez zeraman inora. Ibilbide espirala egiten zue•n geure gizartean. Paisaia, berriz, asperga-rria, errepikakorra eta mingarria zen: indarkeria, giza eskubideen urratzeak, amorrua, tentsioa, elkar ezinikusia, ezina, frustrazioa, etsipena... Urte askoan, ez dira aprobetxatu autobide horren irtenbide bakanak.

• Ibilbide berria. Orain, azkenik, irteera-errei batean sartu gara. Ez dakigu oso argi ez nondik goazen, ez nora iritsiko garen. Baina gauza batzuk badakizkigu: lehenbizikoa, aurreko mapak ez digula jada balio; bigarrena, mapa berri bat behar dugula; eta hirugarrena, mapa berri horren iparrorratza hau izan behar dela: giza eskubideetan oinarritutako kontzientzia kritikoa. Ez dakigu askorik; baina ez da gutxi ere, eta, batez ere, garrantzizkoa da.

• Beste mapa bat. Berreraiki beharra daukagu bizikidetza sozialaren mapa, eremu publikoaren eta komunitarioaren mapa. nazioartean, “berradiskidetze-prozesua” deitzen diote horri. Hemen, errezelo handiak sortzen ditu hitz ho-rrek, “berradiskidetzeak”. Guk, ordea, ez ditugu hitzak arazo bihurtzen. Biziki-detza- (eta berradiskidetze-) kultura berri baten oinarriak dituen mapa behar dugu. Horra geure desafioa. Ikus ditzagun, bada, bide horretan aurkituko ditu-gun mugarrietako batzuk.

> oharrak

43

2. MUGARRIAK: BIDAIA HONETARAKO ERREFERENTZIA BATZUK

• Abiapuntua. Lehenbiziko mugarria abiapuntua dugu. nondik hasi? Jakina, ez dugu errealitatetik urrundu behar. Hona hemen geure iradokizuna: onartu beharra daukagu esperientzia traumatiko bat bizi izan duela geure gizarteak.

Hainbat hamarkadatako indarkeriak, giza eskubideak urratzeak eta zatiketak eragina izan dute geure arteko harremanetan, baita geure iraganarekin, orai-narekin eta geroarekin harremanetan jartzeko moduan ere. Bizikidetza-mapa berri baten eginkizuna muga horiek gainditzea da. Libre begiratu nahi diogu geure buruari, geure iraganari, orainari eta geroari; aurreiritzietatik eta gaitzon-dotik libre.

• Koordenatuak. Hiru denbora horiek (iragana, oraina, geroa) egituratzen dute berradiskidetze sozialeko prozesu batean egin beharrekoa. mapa berriaren koordenatuak dira, eta hiru galdera hauei erantzuna bilatzea da haien eginki-zuna:

- Iraganari dagokionez, zer gertatu da eta zer ondorio ateratzen dugu?

- Orainari dagokionez, zein da lehentasuna, orain?

- Eta, geroari dagokionez, zer egin behar da berriro horrelakorik ez gertatzeko?

Hiru galdera horien erantzun zintzoa, egiazkoa, ulergarria eta partekatua ema-tea baino ez da beste bizikidetza- eta berradiskidetze-kultura bat eratzea. Ko-meni da, bestalde, irudikatzea gazteen belaunaldiak egingo dizkigula galdera horiek.

• Ibilbiderako orientazio-irizpidea. Oso delikatuak izan ohi dira prozesu ho-riek; oso erraz desegonkortzen dira. Horregatik, egonkortasun-irizpide bat be-har dugu ibilbide osorako. Hau iradokitzen dugu: “Orekari eustea iraganari, orainari eta geroari eskaini behar diegun ahaleginean”. Funtsezkoa da hori. Izan ere, erabakitasun bera behar dugu hiru denboretarako:

- Iraganari dagokionez, erabakitasun irmoa behar dugu, giza eskubideen urraketa bakar bat ere ez baztertzeko eta biktima guztien sufrimendua ain-tzat hartzeko, salbuespenik gabe.

- Orainari dagokionez, erabakitasun irmoa behar dugu geure gizartea huma-nizatzeko, eta, horretarako, iraganaren inertziak alde batera utzi eta bakea sendotzeko hartu behar diren erabakiak hartu behar ditugu.

- Geroari dagokionez, azkenik, erabakitasun irmoa behar dugu bizikidetza gi-zartean erabat txertatzeko etorkizunean; irizpide etikoak eta demokratikoak oinarri direla, betiere.

Iraganerantz gehiegi makurtzen bagara, ez gara geroa sustatzeko gai izango; geroari bakarrik begiratzen badiogu, iraganaz ahaztuta, zauriak ez dira ondo itxiko; orainaren lehentasunak ahazten baditugu, prozesuak ez du aurrera egingo. Iraganaren, orainaren eta geroaren arteko oreka behar dugu, beraz.

> oharrak

44

3. IBILBIDE BERRIRAKO GILTZARRIA

Iraganaren irakurketa bat egitea da berradiskidetze-prozesu bateko alderdi de-likatuena. Horregatik, ez gaitezen engaina: ez da egongo adostasun politikorik gertatutakoaren jatorriaz edo sorburuaz. Diagnostikorik partekatuena hau izango da: ez dago diagnostiko partekaturik. Hala eta guztiz ere, ate guztiak ez daude itxita.

Interpretazio edo diagnostiko desberdinak egin arren, ondorio edo balioespen adostu batera irits gaitezke. “Berradiskidetze-prozesuaren giltzarria hau da: geure historiako azkeneko mende-erdiari buruzko oinarrizko balioespen etikoa eta gutxieneko ondorio praktiko bat partekatzea”. Ez da erraza izango, baina gutxieneko hori beharrezkoa da ibilbideari ekiteko.

• Oinarrizko balioespen etikoa. Hona hemen iraganari buruz oinarrizko balio-espen etiko bat partekatzeko dakargun proposamena:

“Gertatu zena (giza eskubideen urraketak) gertatu zen beste balio batzuk jarri zirelako zenbait talderen eta zenbait pertsonaren arrazoibidean, giza duinta­sunaren gainetik (kausa bat, helburu bat, estatu­arrazoia, ikuspegi ideologiko bat, sinesmen eta irizpide jakin batzuk...)”.

• Gutxieneko ondorio praktikoa. Hona hemen gutxieneko ondorio praktiko bat partekatzeko dakargun proposamena; etorkizunari begira egina, betiere:

“Etorkizunean, inoiz gehiago ez da jarri behar giza duintasunaren gainetik, gi­zakiaren eta bizitzaren gainetik, inongo kausa politikorik, estatu­arrazoirik edo bestelako uste edo irizpiderik, balio absolutua balira bezala”.

• Edukiak. Belaunaldi berriari, gazteei, argibideak eman behar badizkiet, uste dut hau funtsezkoa dela. neure seme-alabek edo ikasleek istorio honetatik ezer ikastekotan, hiru eduki nagusi dituen gaiaren funtsa, mamia, ondo uler-tzea gustatuko litzaidake:

Ezin dugu ahaztu giza eskubideen urratze izugarriak egin zirela, eta urratze horiek biktimak eta sufrimendua eragin zituztela, bidegabeki, eta demokrazia­ren printzipioak eta elkarrizketa bazterrera utzi zirela.

Norberaren iritziei balio absolutua emateak ahalbidetu zuen hori, helburua lortzeko edozein bitarteko dela zilegi uste izateak, beste edozeren gainetik ipintzen den zerbait erdiesteko “denak balio du” pentsatzeak.

Berriro horrelakorik gerta ez dadin, inoiz ez da ipini behar giza duintasunaren gainetik norberak garrantzitsuen deritzon kausa. Horrek, praktikan, demokra­ziaren printzipioekin eta elkarrizketarekin konpromisoa hartzea esan nahi du.

neure ustez, orain aipatu dudan hori da ardatza, bizikidetza- eta berradiskidetze-kultura berri baten muina. Iraganean gertatutakoaren balioespen etiko bat parte-katu beharra daukagu, orain, etorkizuneko bizikidetzarako baliagarri izan dadin. Balioespen eta ondorio horrek ardatz bera dute: giza duintasuna. Izan ere, giza duintasuna da giza eskubideetan oinarritzen den kontzientzia kritikoaren funtsa. Alegia, jardunaldi hauen izenburuarekin topo egingo dugu berriro.

> oharrak

45

4. OINARRIAK: GIZARTERAKO ETA HEZKUNTZARAKO PRINTZIPIOAK

Geure bizikidetzak hasi behar duen bidaiak hainbat eratako eraginak izango ditu alor soziopolitikoan eta hezkuntzan. Hala ere, beharrezkoa da oinarri berak parte-katzea. Bizikidetzaren berradiskidetzerako gizarte- eta hezkuntza-mailako praxia partekatzera garamatzaten kontzeptuak dira. Funtsezkoa da, adibidez, geure gatazkak kudeatzeko printzipio batzuk partekatzea, bai alor soziopolitikoan, bai hezkuntzan. Hiru printzipio hauek azpimarratzen ditu Baketik-ek:

• Printzipio etiko bat. Ezin da ipini inongo kausarik giza duintasunaren, giza-kiaren eta bizitzaren gainetik, ezta kausa hori defendatzeko edo gauzatzeko aukeratutako bitartekorik ere.

• Printzipio demokratiko bat. Ezin da galarazi demokratikoki defendatutako inongo kausa garatzea eta gauzatzea, baldin eta giza eskubideak errespeta-tzen eta bide demokratikoak erabiltzen badira eta behar adinako gehiengoa bereganatzen badu.

• Printzipio metodologiko bat. Elkarrizketa bidez kudeatu behar dira elkarren aurkako kausak, eta, adostasunik ez badago, printzipio eta bitarteko demokra-tikoen arabera jardun.

printzipio horiek —edo oso antzekoak— hedatu behar dira bizikidetza-kultura berri bat sortzeko politikan, gizartean, komunikabideetan, kalean, familian eta eskolan. Gizalegezko elkarbizitzaren oinarrizko arauak dira. Horretan ados ja-rriz gero, ez zaio beldurrik izan behar desberdintasunari, gatazkari, eztabaidari, aniztasunari...

5. HEZKUNTZARAKO LAU PUNTU KARDINALAK

Ez dagokio hezkuntzari ibilbide berri honetako arazoen funtsa konpontzea. Bes-telakoa da hezkuntzaren eginkizuna: bizikidetza berri horretan nola ibili irakastea. Orain arte esan dudan guztia puntu honetarako prestakuntza izan da. Iritsi gara, bada, hezkuntza-alorrak behar dituen zehaztasunetara eta alderdi praktikoetara.

Aipatua dugu mapa berria, baita helmuga ere; aztertu ditugu mugarriak, giltza-rriak eta oinarriak. Kokatu egin gara, alegia. Orain, abiatzeko unea iritsi zaigu. Bizikidetzarako pedagogiaren lau ardatz, lau puntu kardinal, irakaskuntzarako bereziki prestatuak, jorratuko ditugu. Ardatz horiek dira, hain zuzen ere, txosten honen muina.

• Atariko ohar bat. proposamen hau zehazten hasi aurretik, gauza bat argitu behar dugu: ez dago formula magikorik elkarbizitzaren aldeko hezkuntzan; ezin ditugu ikasleak berriz programatu. Ez dago gizon-emakume berriak, adeitsuak, eskuzabalak, elkarrizketarako irekiak, solidarioak... sortzeko estra-tegiarik edo proposamen didaktikorik. Ez dago horrelakorik, itxaropen faltsu horretan tematzen bagara ere.

Ez dago formula errazik eta azkarrik. Bideak eta prozesuak daude, eta hau dute helmuga: egoerak sortzea, ereitea. Horixe da bidea: egoerak sortzea,

> oharrak

46

hezkuntza-jarduera xumeen, txikien eta etengabeen bitartez, behin eta berriro. Ardatz bakan batzuk baliatu behar ditugu, eta haietara itzuli behin eta berriz. Horra geure filosofia.

• Proposamena, labur. txosten honen izenburuko ardatzak ditugu, bada, ai-patu berri ditugunak. Lau ardatz proposatuko dizkizuegu, eta ardatz horietara jo behar dugu behin eta berriz, balio didaktiko handia baitute bizitzarako eta elkarbizitzarako. Hauek dituzue, labur-labur:

Gizakiok mugatuak garela barneratzea eta partekatzea. Izaera mugatuak, izan ere, alderik alde zeharkatzen du geure bizitza, eta erabat baldintzatzen.

Esker onaren zentzua barneratzea eta partekatzea. Esker onak askatasuna ematen digu bizitzaren alde onak, positiboak eta ederrak ikusteko, eta aukerez jabetzeko.

Kontzientziari entzuteko ohitura barneratzea eta partekatzea. Dogmatismo, egoismo, amorru... bulkada hutsa baino zerbait gehiago izatea ematen digu.

Giza duintasunaren balioa barneratzea eta partekatzea. Baliorik gorena giza­kia dela jabetzen laguntzen digu.

Baketik-en Bizizikasi pedagogiatik hartuak dira lau ardatz horiek. zortzi ikaskun-tza- eta esperientzia-ardatz ditu, eta Izan proposamenaren bidez garatzen da. Hezkuntzarako, lehenbiziko lau horiek dira garrantzizkoenak. Ardatz horietara jo behar dugu, behin eta berriro, bizikidetzaren aldeko heziketa-lanean. Bestalde, ez dugu emaitza ikusgarririk espero behar; egunero landu behar dira lau ardatz horiek, baliagarri izan dakizkigun bizitzarako, elkarbizitzarako eta hezkuntzarako.

Gizakion alderik gizatiarrena adierazten dute izaera mugatuak, esker onak, kontzientziari entzuteak eta giza duintasunarekiko errespetuak. Erreferentzia-eremu etiko baten ardatzak dira, bizikidetza-kultura berri baten oinarrizko pe-dagogia baten euskarriak.

• Proposamen honen potentzial pedagogikoa. Geure iritziz, lau ikaskuntza horiek oinarrizkoak dira bizikidetzaren bide berritik ibiltzen ikasteko. Izan ere, esanahi, bizipen eta ikasgai erabakigarri batzuei dagozkie. Azter ditzagun, la-bur bada ere:

1. Gizakion izaera mugatua. mugatuak garela ohartzea da, jabetzea ez du-gula arrazoi guztia, konturatzea zenbateko garrantzia duen horrek geure bizitzan. Indarkeriaren aurkako prebentzio-modu bat da. Dogmatismoarekin edo egia absolutu baten jabe izatearen ustearekin justifikatzen da bitarte-ko ez-etikoak erabiltzea. Hona bizipen horren ikaskuntza nagusia: “Neure ikuspegiak beti osatugabeak direla onartzea da elkarbizitza”. Horrek, berriz, galdera erabakigarri honetara garamatza: “Zertan ez dut arrazoi guztia?”.

2. Esker ona. Mugatuak izan arren aukera infinituak ditugula esan nahi du. Bizitzaren alderdi onak, positiboak, ederrak, batzen gaituztenak, aukerak... bereizten laguntzen digu. sakon jorratuz gero, zera erakusten digu: beti ba-daudela hobezina edo saihetsezina deritzoguna baino aukera hobeak. Era-bakigarria da, bai bizitzarako, bai elkarbizitzarako, “beste biderik ez dago” esatea izaten baita bitarteko ez-etikoak erabiltzeko aitzakia. Esperientzia horren ikaskuntza praktikoa honako hau dugu: “Zailtasunen artean auke­rak sustatzen ikastea da elkarbizitza”. Ardatz honi dagokion galdera, berriz, hauxe: “Zer alderdi positibo du egoera honek?”.

> oharrak

47

3. Kontzientzia entzutea. Kontzientzia aintzat hartzea esan nahi du. De-nok dugu kontzientzia, eta zerbaiterako daukagu: aukera etikoak egiteko. Esperientzia-prozesu bat da kontzientziari entzutea. Dogmatismo, amo-rru, oldarkortasun, beldur, egoismo... bulkada hutsa baino zerbait gehiago izan gaitezkeela ohartzen laguntzen digu. Kontzientziari sakon eta modu kritikoan entzunez gaindi ditzakegu bulkada horiek guztiak. Funtsezko es-perientzia da gizakion bizitzan. Azaleko kontzientziari bakarrik entzuten diogulako jotzen dugu indarkeriara edo bitarteko ez-etikoak erabiltzera. Esperientzia horren ikaskuntza, berriz, hau dugu: “Egiten dudan hautaketa bakoitzean neure erantzukizun etikoa onartzea da elkarbizitza”. Ardatz horri dagokion galdera, berriz, hau: “Zer dagokit niri?”.

4. Giza duintasunaren sakoneko esanahia. Gizaki guztioi zor zaigu errespe-tua. Esanahi sakona du baieztapen xume horrek. Geure buruaz egiten du-gun edozein murrizketa baino gehiago gara. Jartzen diguten edozein etike-ta baino gehiago gara. Gizakiaren balio transzendentalarekiko kontzientzia erabakigarria da gizalegezko elkarbizitza bat izateko. Bere kausa nagusia-ren gainetik kausa goragoko bat (giza duintasuna) ezagutzen duenak bi-tarteko ez-etikoak erabiltzea prebenitzen du. Esperientzia horren ikaskun-tza, beraz, hau dugu: “Gizaki guztioi dagokigun giza duintasuna (urraezina) errespetatzea eta sustatzea da elkarbizitza”. Ardatz horri dagokion galdera, berriz, hau: “Zerk du lehentasuna?”.

Garrantzi handikoak dira lau ardatz horiek, hiru arrazoi hauengatik, besteak beste: gizakion bizitzako oinarrizko esperientziak dira, gizakion funtsezko al-derdiak erakusten dituzte, eta elkarbizitzarako gainerako ikaskuntzak ulertzen laguntzen digute. Ez digute ezer berririk irakasten; gizaki bakoitzak barruan daramana erakusten dute, ez besterik. Gizaki bakoitzak bizitzen eta gaine-rakoekin bizitzen ikasteko duen gaitasuna areagotu egiten dute.

Adibide bat: elkarrizketaren gaineko ikaskuntza. Lau erreferentzia pedagogiko: bat, neure ikuspegiak osatugabeak direla onartzea da elkarbizitza (izaera mu-gatua); bi, elkarrizketak sentsibilitatea eskatzen du, besteen alderdi positiboak hautemateko (esker ona); hiru, arbitrariotasunik gabe hautatzea da elkarrizke-ta (kontzientziak zer dioen entzutea); eta lau, elkarrizketak gizakiaren alde-rik onenean ipintzen du itxaropena, eta bestearekiko konfiantza eskatzen du (giza duintasuna).

Laburbilduz: mugatuak gara, baina, hala eta guztiz ere, aukera infinituz in-guratuta gaude; bestalde, badugu kontzientzia, aukera horien artean etikoki hautatzeko; azkenik, beste guztien gainetik dagoen balio baten jabe gara: giza duintasuna. Horrela hasiko gara elkar hobeto ulertzen eta hobeto orientatzen. Besteak hobeto ulertzen laguntzen digute lau abiapuntu horiek; bizikidetza eta gatazkak beste ikuspegi batetik begiratzen laguntzen digute. Hona, bada, geure mezua, deialdia eta proposamena: elkarbizitzarako hezkuntzan lau ar-datz horiek erabiltzea.

> oharrak

48

Elkarbizitzaren aldeko hezkuntzaren lau puntu kardinalak

Esanahia Esperientzia Ikaskuntza Galdera nagusia

Izaera mugatua

“Ez daukagu arrazoi guztia”

mugatuak gara. Horretaz jabetzeak bitarteko ez-etikoak erabiltzea prebenitzen du, egia absolutu baten jabe izatearen ustearekin (dogmatismoa) justifikatzen baita erabilera hori.

neure ikuspegiak beti osatugabeak direla onartzea da elkarbizitza.

Zertan ez dut arrazoi guztia?

Esker ona

“Badakigu aukerak bereizten”

Hautatzeko gai gara. Larderia, indarkeria edo giza eskubideen urraketa ez dira aukera bakarra. “Beste biderik ez dago”ela hartzen du aitzakiatzat bitarteko ez-etikoak erabiltzen dituenak.

zailtasunen artean aukerak sustatzen ikastea da elkarbizitza.

Zer alderdi positibo du egoera honek?

Kontzientzia

“Hautaketa etikoak egin ditzakegu”

Dogmatismo-bulkada hutsa baino zerbait gehiago izatea hauta dezakegu, kontzientziari esker. Azaleko kontzientzia bakarrik entzuteak dakar bitarteko ez-etikoak erabiltzea.

Egiten dudan hautaketa bakoitzean neure erantzukizun etikoa onartzea da elkarbizitza.

Zer dagokit neuri?

Giza duintasuna

“Errespetua zor zaigu”

Jartzen diguten edozein etiketa eta geure buruaz egiten dugun edozein murrizketa baino gehiago gara. Bere kausa nagusiaren gainetik kausa goragoko bat (giza duintasuna) ezagutzen duenak bitarteko ez-etikoak erabiltzea prebenitzen du.

Gizaki guztioi dagokigun giza duintasuna (urraezina) errespetatzea da elkarbizitza.

Zerk du lehentasuna?

EPILOGOA (GIZA DUINTASUNAZ)

Luze hitz egin dugu giza duintasunaz. Izan ere, ibilbide honen guztiaren giltzarria da. ziurtzat eman dugu haren esanahiarekin bat gatozela, baina, beharbada, ez da erabat zuzena. Bestalde, kontzientziari buruzko hitzaurre batekin hasi dugu hitzaldia. Amaitu, berriz, giza duintasunari buruzko epilogo batekin amaituko dugu.

Lehenik eta behin, argitu beharra dago giza duintasuna asmakizun bat dela, gi-zakion sorkuntza bat, giza eskubideak bezala. neure ustez, gizateriak inoiz egin duen asmakizunik onena da. Hala eta guztiz ere, asmakizuna izan arren, izugarri ongi egokitzen da gizakiaren alderdirik gizatiarrenera.

Giza duintasuna ez da eskubide bat, eskubide guztien sorburua baizik. Kon tzeptu horretan oinarritzen dira eskubideen eta askatasunen deklarazioak, konstituzio-ak, hezkuntza unibertsala, osasun unibertsala, erretiroa... neure ustez, geure bizitza sozialeko eta komunitarioko baliorik gorena da giza duintasuna, berradis-kidetzearen eta bizikidetzaren oinarria.

zer esan nahi duen? Gizaki guztioi dagozkigula eskubideak eta erantzukizunak, eta errespetua zor zaigula. Giza duintasunari esker, ez dugu elkar ikusten bitar-

> oharrak

49

teko huts gisara, helburu modura baizik. Hautatzeko gaitasuna dugulako gara helburuak. Laburbilduz, sakratuak garela esan nahi du giza duintasunak, gizaki bakoitza sakratua dela, bizitza bakoitza bakarra eta errepikaezina dela, errespe-turik gorena zor zaiola. Bizipen bikoitza eskatzen du giza duintasunak: norbera-ren buruarekin, eta besteekin.

• Giza duintasunaren esperientzia norberaren buruan. Erreferentzia-balio gorena da giza duintasunaren etika. Gutako bakoitza izatearen garrantziaz eta balioaz ohartzea esan nahi du. Geure bizitzaren garrantzia dela eta, nor-beraren kontzientzia sakona eta zintzoa da giza duintasuna. Benetakotasuna bilatzea eskatzen du.

norbera onartzea, errespetatzea, maitatzea eta zaintzea esan nahi du giza duintasunak. Geure gizatasunaren muina aurkitzea da. neure izaera muga-tuaz eta sormenaz ohartzea, eta hori baino zerbait gehiago naizela. Geure arazoak, sufrimenduak, sentimenduak, nortasuna, dogmatismoa... eta hori baino zerbait gehiago garela. Adibidez, neure beldurrak baino gehiago nai-zela, jartzen didaten edozein etiketa eta neure buruaz egiten dudan edozein murrizketa baino gehiago naizela.

Geure barrenean aurkituko dugun “zerbait gehiago” hori neure giza duinta-suna da; hori guztia baino zerbait gehiago. Geure loturek eta miseriek gu geu ez blokeatzera bultzatzen gaitu duintasunak, geuregandik ikasten jarraitzera.

• Giza duintasuna besteekiko harremanetan. Geure-geurea dugu norberaren giza duintasuna. preskribaezina da. Baldintza-gabetasunezko esperientzia bat da norberaren giza duintasuna bizitzea. Horregatik, funtsezkoa da bizitza-rako eta elkarbizitzarako. Giza duintasuna bizitzeak, izan ere, besteena uler-tzen laguntzen digu, geure duintasunaren eta gainerako gizakien arteko lotura etiko sakonaz jabetzen.

Giza duintasunak errespetuaren, berdintasunaren, elkartasunaren, justiziaren, bakearen, askatasunaren... sakoneko zentzura hurbiltzen gaitu. Kontzeptu ho-riek guztiak ulertzeko, giza duintasunaren esperientzia behar da. Oso zaila da goi-balio horiek heztea norberaren giza duintasunaren esperientzian oinarritua ez bada. Iturri bat da giza duintasunaren sakoneko kontzientzia, eta bizitzarako zein elkarbizitzarako etika unibertsal bat ureztatzen du. Hezkuntzak bakearen eta bizikidetzaren balioak irakasteko duen euskarria da giza duintasuna.

Amaitzeko, lekukotasun pertsonal bat. Egun gutxi barru, 50 urte beteko ditut; baditut seme-alabak, eta irakasle-lana ezaguna dut etxean; Baketik-ek, berriz, prestakuntza eskaintzen die helduei eta irakasleei; hogeita hamar urte darama-tzat gatazkak aztertzen... Bakearen, justiziaren eta elkarbizitzaren aldeko hezike-ta zer den labur azaltzeko esango balidate, hau litzateke neure erantzuna:

“norberaren eta besteen izaera mugatua, esker ona, kontzientzia entzutea eta giza duintasuna behin eta berriro lantzen laguntzea da elkarbizitzaren aldeko hezkuntza”.

Horra, neure ustez, zer egin behar dugun. mila esker.

> oharrak

51

IKAsLEEn ARtEAn ELKARtAsUn-EGItURAK sORtzEAREn zEntzUA:

IKAsLE LAGUntzAILEEn pROGRAmA

Juan Carlos tORREGO

madrileko Alcala Unibertsitatearen didaktika departamentuko irakaslea

Kideen arteko harremanen eremuari buruzko hamaika ikerketa egin dira azken hamarkadetan eta berdinen arteko adiskidetasunaren gaia interes-foku nagusietako bat izan da ikerketa horietan. Jakin badakigu ikasle laguntzaileek esku hartzen duten hezkuntza-praktikak hezkuntzako eta garapen moralerako aukera bihurtzen direla, harremanekin edo ikasketekin loturiko gatazketan borondatez eta modu autonomoan jarduten dutenean. Jarraian, Alcalako Unibertsitatearen proiektuaren aholkularitzako, prestakuntzako eta ikerketako jardueren esparruan gaur egun garatzen ari garen bizikidetza hobetzeko proiektutik ateratako zenbait ondorio aurkeztuko ditugu; jarduera horiek bizikidetza kudeatzeko ereduaren barruan egiten ari dira eta eredu horri “integratua” (torrego 2006) (2011) deitu diogu. Latinoamerikan, Txilen, Mexikon eta beste hainbat eremu geografikotan bultzatzen ari da: madril, nafarroa, Gaztela eta Leon eta Gaztela-mantxa (torrego 2004), eta berdinen arteko laguntza-programek garrantzi berezia dute.

Gaur egun, hezkuntza-zentroetan hainbat sistema abiarazten ari dira eta, sistema horietan, gatazken prebentzioan, azterketan eta konponbidean ikasleek parte-hartze aktiboa eta protagonismo handia dute. Horietako bat Ikasle Laguntzaileen programa da. prestakuntza egokia jaso duten ikasleek arazoak izan ditzaketen ikasleak atzeman eta ikasle horiei harrera egin eta laguntza emateko sare sozialak sortzea da kontua, betiere zentroaren antolaketa, gainbegiratzea eta onarpena izanik eta prestasuna, konfiantza eta elkartasuna eskainita.

Gure esperientzian oinarrituta, sistema hauek Gatazketako Bitartekotza programen ezinbesteko osagarri direla esan behar dugu; gatazkak lankidetzaren bitartez eta modu baketsuan konpontzeko kultura partekatzen dute bi programek eta, horiei esker, Eskola Komunitateko kide guztiek dute gatazken konponbidean parte hartzeko aukera, batera. Azkenaldian ezinegon handia eragin duen fenomeno berezi baten prebentzioan oso baliagarria dela nabarmendu nahi dugu; hain zuzen ere, bullying edo eskola-jazarpenaren fenomenoan.

Oinarri teorikoei dagokienez, laguntzak balio handia du garapen pertsonal eta sozialerako iturritzat hartuta. soledad Andrés (2009) autorearen esanari jarraiki, gizarteratze-prozesuetan bada egiteko bat berdinek baino bete ez dezaketena; izan ere, lagun eta kideek garapenerako eta ikaskuntzarako egoerak eskaini eta aukerak ematen dituzte, eta ezein gizarteratze-agentek ezin ditu ordeztu:

> oharrak

52

berdinekiko —definizioz, antzeko maila kognitiboa dutenak— harremanei esker, askotariko aukerak ahalbidetzen dira: ideiak eta azalpenak azaltzeko, negoziazioak eta eztabaidak egiteko, konpromisoak bete edo baztertzeko…; eta hori guztia heldu baten kritikarik jasan behar izan gabe eta, beraz, ideia pertsonalak askatasunez adierazi eta azaltzeko aukerak ahalbidetzen dira (moreno eta Del Barrio, 2000). Halaber, eta horregatik, berdinen eremua harreman konplexuak, garapen soziala, morala eta pertsonala bultzatuko duten harremanak hasteko espazio egokiena da. Dena dela, esan gabe doa berdinen taldearen potentzialtasunaz ari garela.

Aipatu berri ditugunen antzeko gaitasun edo trebetasun konplexuak Ikasle Laguntzaileen programa bat duten zentroetan irakasten eta, beraz, ikasten ari direla esan dezakegu. Horrek esan nahi du ikasleen errepertorio pertsonalean gizarte-harremanen espazioan ekintza eraginkorra lortzeko erabiltzen diren trebetasunak, jakintzak, motibazioa, balio etikoak, jarrerak, emozioak eta gizarte-arloko nahiz portaerari dagozkion bestelako osagai batzuk txertatuko dituztela. Gainerakoekin testuinguru heterogeneoetan eta asmo hezigarri nabariarekin elkarreragiten dutenean, ikasleek besterekin ongi erlazionatzeko gaitasuna eskuratzen dute, lankidetzan aritzeko, baita gatazkak kudeatu eta konpontzeko ere.

Ildo beretik, eta trianes, múñoz eta Jiménez (1997) autoreek gizarte-gaitasunaren inguruan egindako proposamenean oinarrituta, gure ustez programa hauen bitartez trebetasun soziokognitibo jakin batzuk bereziki indartzen ari dira eta galdera erraz hauei erantzuteak eragindako hausnarketaren bidez jakin dezakegu zeintzuk diren:

• Ekintzen gaineko erantzukizuna hartzea. Zer gertatu da? • Arrazoibide kausal eta morala. Zergatik jokatu da horrela?• Pentsamendu emozionala. Nola sentitu zara zu eta nola uste duzu sentitu

direla gainerakoak?• Ondorioen pentsamendua. Zure ekintzek zer ondorio izan dituzte?• Pentsamendu alternatiboa. Beste modu batera joka zenezakeen? Nola?• Transformaziorako eta aldaketarako konpromisoa. Egin al dezaket zerbait

ordainetan, kaltea konpontzeko… eta berriz gerta ez dadin?• Komunikatzeko trebetasunak, igortze/hartze alderdi bikoitzean. Gogoan

izan badela komunikazio mota bat, hurbildu eta bildu egiten duena: konfiantza sortzen du, aukerak zabaltzen ditu, esaterako, “Egin dezakezu, bai horixe” moduko mezuak transmititzen ditugunean; baina, aldi berean, beste komunikazio mota batek bereizi, baztertu egiten du: mesfidantza sortzen du eta aukerak ixten ditu, adibidez, “hau ezinezkoa da” moduko mezuak igortzen ditugunean.

Egiten ari garen ekarpenarekin jarraituz (Funes, mas eta torrego, 20121), programa hauen ezaugarri nagusiak azalduko ditugu, baita hezkuntza-zentroetan modu eraginkorrean antolatzeko jarraibideak ere.

1. “Experto Universitario en Convivencia y Mediación en el Ámbito Educativo” (on line edizioa) ikastaroaren materialak. Alcaláko Unibertsitatea. Berdinen arteko laguntza hezkuntza-eremuan modulua

> oharrak

53

ZEINTZUK DIRA IKASLE LAGUNTZAILEAK?

Ikasle laguntzaileak talde gela bateko ikasleak dira (ohiko moduan, bi/hiru egon ohi dira talde bakoitzean)

• gatazkak konpontzeko alorrean prestakuntza dutenak• ikaskideen konfiantza dutenak• taldeko bizikidetzari begira daudenak• gaizki daudenei edota zailtasun pertsonalak edo ikasteko zaitasunak

dituztenei laguntza ematen dietenak.

Azken batean, ikasle horiek gizarte-gaitasun jakin batzuk eskuratu dituzte (enpatia, elkartasuna, ongizate orokorra eta abar), besteren konfiantza izaten dute, ikaskideen premiekin sentiberak dira eta laguntza eta babes horiek modu egituratuan eskainiko dituzten programa batean parte hartzeko prest egoten dira.

programa horiek hainbat izen izan ditzakete: “berdinen arteko laguntza”, “bizikidetza-taldeak”, “laguntza-ikasleak”, “kideen kluba”, “ikasle solidarioen sarea”, “ikasle laguntzaileak”, edo “peer support”; izen horiek guztiak bat datoz ikasleei bizikidetzaren hobekuntzan protagonismo berezia ematen dieten egitura espezializatuak ikastetxeetan indartzearekin.

Ikasle laguntzaileen eginkizunak

Laguntza programen antolakuntza ikastetxe bakoitzaren errealitatera eta ikasle laguntzaileen heldutasun-mailara eta gaitasunetara egokitzen da. Horregatik, jomuga zera da, ikastetxeak berak eta ikasle laguntzaileek zehatz ditzaten taldearen eginkizunak eta lehentasunak, ikastetxearen premien arabera, eta halaber, beren jarduerarako ezarritako mugak zehatz ditzaten. Horrela, eginkizunak finkatzea ikasle laguntzaileen prestakuntza-prozesuaren barruko beste hezkuntza-jarduera bat izango litzateke.

Jarraian, gauzatu beharreko eginkizun nagusiei buruzko proposamen bat eskainiko dugu:

Bizikidetzako Ikasle Laguntzaileen eginkizunak:

• Ikasle iritsi berriei harrera egitea eta taldean integra daitezen ahalbidetzea. • Baztertuta daudela sentitzen duten, zailtasun pertsonalen bat duten, norbaitek

entzutea behar duten edota norbaitekin egotea behar duten ikasleei laguntzea. • Ikaskideei laguntzea, beste norbaitek “zirikatzen” dituztenean.• Eskolako lanetan emateko laguntzaren antolakuntzan laguntzea. • Gatazkak atzematea eta aztertzea eta horietarako konponbide, esku-hartze

edota bideratze posibleak bilatzea.• Zailtasun handieneko lanetan, uneetan edota egoeretan ikaskideei laguntzea.• Ikastetxeko bestelako agenteekin batera, bizikidetza, elkarri izan beharreko

errespetua, ingurumena eta pertsonak zaintzea eta abar hobetzeko ekintzetan eta balioetan parte hartzea eta horiek sustatzea.

• Ikasle Laguntzaileen Taldearen bileretara joatea.

Laguntza-jardunak hainbat denbora eta gunetan gara daitezke: jolasgaraian, jolastokian, ikasgeletan, jantokian, eskola-orduetan nahiz eskola-ordutik kanpo eta

> oharrak

54

abar. taldeak jolastokian gertatzen diren elkarreraginak atzemateko eta aztertzeko esku-hartzeak diseina ditzake, horiek interpretatzeko adierazleak hautatuz eta, hortik abiatuta, atzemandako zailtasunak konpontzeko edota inklusioa sustatzeko jarduerak asmatu. taldeak erne egon behar du, laguntza eskatzen dutenei edota isolatuta daudela atzemandako pertsonei laguntzeko eta lagun egiteko. Ikastetxera iritsi berri direnei harrera egin diezaiekete, eta baita lagundu ere, ikasketa-zailtasunei, frustrazioei, ikaskideekiko arazoei, bakardadeari, goibeltasunari, familia-arazoei, tratu txarrei eta abarri aurre egiten lagundu, hain zuzen.

Baina horretaz gain, poztasunean, jarduera berezien antolakuntzan, ekitaldietan edota topaketa-jardunaldietan ere parte hartzen dute, kultura-adierazpenen aniztasuna bultzatuz, tradizioei berriz ekinez eta jarduerak dinamizatuz. Baita lehiakortasun-jardueretan ere, ikastetxeetako bizitzan oso ohikoak baitira horrelakoak; horrela, adibidez, talde-kirolak egitea lagungarria izan daiteke bizikidetza- eta adiskidetasun-sareak bultzatzeko.

IKASLE LAGUNTZAILEEK KONPONTZEN DITUZTEN GATAZKA NAGUSIAK:

• Taldeko partaide izatea, isolamendua, gutxiespena• Liskarrak: irainak edota eraso txikiak• Gaizkiulertuak• Arazoak ikasgela osoan: portaera txarra, zikintasuna ikasgelan, taldea

banatuta egotea eta abar• Ikasgela osoari kalte egiten dioten banako jokabideak• Arazo pertsonalak• Absentismoa

NORK LAGUN DEZAKE? IKASLE LAGUNTZAILEEN PROFILA

• Ikaskideen ongizateari/ondoezari begira dagoen pertsona da,• konfiantza ematen duena, • entzuten dakiena, • eta berdinei laguntzen saiatzen dena, • arazo larriak konpontzeko ikastetxeak dituen baliabideak ezagutzen dituena,• behar dutenei baliabide horien existentziaren eta edukiaren berri ematen diena, • eta bere jarduteko gaitasuna gainditzen duten arazoak bideratzen dituena,

beste norbaitek konpon ditzan.

Ikasle laguntzaileen profila definitzeko modu errealista samar bat, legitimitate handia duena, ikasleen iritzia kontuan hartzea da; prestakuntza-jarduerak antolatzen ditugunean, ikasleek esan ohi digute laguntza-harremana “zer den” eta “zer ez den” edo zer ez lukeen izan beharko. Horrela, ikasleek honako

> oharrak

55

ezaugarri hauek dituzten pertsonak bilatzen dituztela esan ohi dute:

• Zer gertatzen zaidan konta diezaioket.• Ni entzuten eta ulertzen badaki.• Ongi tratatzen nau eta ez du nitaz barre egiten.• Naizen bezala onartzen nau.• Badakit ez nauela traizionatuko.• Gauzak partekatzen ditugu.• Kontuan hartzen nau.• Aintzakotzat har dezaket.• Behar dudanean, laguntzen nau.

Horretaz gain, pertsona bereziak edo hobeak ez direla ere nabarmendu dute. Beraietako inor ez da kontakatilua, marmartia, berritsua, lausengaria, gainerakoak baino hobea dela uste duena, irakaslearen laguntzailea eta abar.

Hain zuzen, laguntza-eginkizunak betetzen dituen ikaslea gainerakoen premiekin sentibera da, entzuten badaki eta konfiantza eman ohi du, laguntza eskaintzeaz, errespetatzeaz eta babesteaz gain, besteak beste.

Horrelako egitekoetan, ikasle talde batek hartzen du parte, borondatez. taldea sortu ondoren, laguntzari, asertibitateari, entzuteari, emozioak maneiatzeari, enpatiari, gatazkak eraldatzeari, arazoak konpontzeari eta abarri buruzko prestakuntza eman ohi zaio talde horri.

zentroak kideen arteko parte-hartzearen eta laguntzaren formula honekin konpromisoa hartzen du eta ez soilik prestakuntza emanda; zentroaren beraren antolakuntzan txertatuta, ikasle horiek laguntzeko eta lagun egiteko tokiak eta uneak sortuta; helburuak, balioak eta egitekoak zabalduta; irakasleak eskainita beren esku-hartzeak gertutik jarraitzeko eta gainbegiratzeko, zailtasunei aurre egiteko, adore emateko, erabakiak hartzeko, berdinen arteko laguntza-zerbitzua sustatzeko.

LAGUNTZA-HARREMANAREN FASEAK

Laguntza prozesu bat da eta harreman pertsonal mota bat dagoela esan nahi du, iraupen mugatukoa baina adiskidetasunezko edo, besterik gabe, kideen arteko harreman iraunkor bihur daiteke.

Harreman pertsonal guztien moduan, “historia” bat (faseak) du. zenbait kasutan, fase guzti-guztiak gertatuko dira eta, bestetan, zenbait fase baino ez, edo fase jakin batek besteek baino garrantzi handiagoa izango du. prozesu horretan bost fase bereiziko ditugu:

1. Hurbiltzea2. Laguntza3. sakontzea4. Jarraipena5. Urruntzea

> oharrak

56

BERDINEN ARTEKO LAGUNTZA PROGRAMAK EZARTZEARI BURUZKO ONDORIOAK

Lehen ere esan dugunez, programa hauen bitartez, ikasleek osatutako eskola-sareak edo sistemak indartzen dira, betiere ikaskideei laguntzeko eta gatazken prebentziorako, atzemateko eta konponbiderako sare edo sistemak izanik. Jokabide altruista bultzatzea dute xede, adin eta status berdineko beste pertsona bati arazoak edo gatazkak konpontzen edo eskolako lanen bat egiten laguntzeko jokabidea, hain zuzen.

Ikastetxeei prestakuntza alorreko laguntza eskaintzen ari gara Bizikidetza planaren barruan programa hauek txertatzeko eta hona hemen zenbait ondorio (Galán, más eta torrego, 2008):

ZENTROAREN ANTOLAKETARI DAGOKIONEZ

Ikasle laguntzaileen proiektuak prozedura eta egitura berriak sortzen ditu zentroaren antolaketan, irakasleen eta ikasleen arteko lankidetzaren balioak ardatz izanik. Ikasle laguntzaileen programak zentroan laguntza-sare solidario bat dagoela esan nahi du. Balio praktiko handia du gatazka eta problemen prebentzioan eta horiek atzeman eta modu partizipatiboan konpontzeko garaian, baina, batik bat, balio hezigarri handia du ikasleentzat.

Berdinen arteko laguntza-sarea ikasleen parte-hartzearen adierazgarri da, ikasleek zentroaren bizitzan parte hartzen duten adierazgarri bizia; partaide izatearen zentzua eragiten du eta, beraz, hezkuntza-inklusioa sortzen du. taldeen barruan kideen arteko elkarrekiko mendetasun positiboa sustatzean, guztiek baliabideak partekatzen dituzten dinamika bultzatzen da, denek elkarri laguntzen diote eta elkarrekin erdietsitako lorpenak batera ospatzen dituzte.

zentro askotan gauzatzen ari dira Laguntza programak eta emaitza oso onak lortzen ari dira eskolako bizitza hobetzeari dagokionez. Ikastetxeetan laguntza-egiturak sortzeko ahaleginak areagotu egin dira azkenaldian, bai ikaskuntzaren alorrean, bai eskola-bizikidetzaren alorrean eta, horren ondorioz, ikastetxe “goxoagoak”, seguruagoak, kooperatiboagoak eta, aldi berean, eraginkorragoak dira. Gure hezkuntza-sistemaren bi gaitz nagusiak —eskola-porrota eta bazterketa— arazo beraren bi alderdiak dira eta, kasu askotan, laguntzarik eza izaten da arazo horren muina. Ikasgeletako ondoeza areagotu egiten da ez baldin badago behar beste baliabide ikasleei zailtasunak gainditzen laguntzeko, edo laguntzeko baliabiderik onena ikasleak beraiek direla aintzat hartzen ez bada. Hori horrela izanik, talde baten barruan ikaskuntza eta bizikidetza bil ditzakeen paradigma izan daiteke laguntza.

> oharrak

57

IKASLE LAGUNTZAILEEN GARAPEN PERTSONALARI DAGOKIONEZ

Berdinen arteko laguntza-proiektuak bereziki balio hezigarri handia du, lidergo positiboa sustatzen du, ikasleen gizarte-gaitasuna garatzea ahalbidetzen baitu, honelako trebetasunak garatuta: enpatia, entzute aktiboa, autokontrola, komunikazioa eta garapen morala. Elkarrizketaren, tolerantziaren eta laguntzaren balioetan oinarritutako hezkuntzaren praktika moral “erreala” da, gizarte-bizitzarako egiazko prestakuntza, alegia.

IKASLE LAGUNDUEI DAGOKIENEZ

Laguntza jasotzen duten ikasleek egoera latzak gaindi ditzakete; badakite norengana jo dezaketen babes eske. pertsonen arteko guneetara iristea lortzen da eta, ziurrenik, irakasleek ezin izango lukete gune horietara iritsi. naylor eta Cowie (1999:160) autoreen arabera, Bigarren Hezkuntzako 51 ikastetxeetako ikasleekin eztabaida-taldeetan bilerak egin zituztenean, zerbitzu hori erabiltzearen funtsezko hiru onura ondorioztatu zituzten: «hitz egiteko norbait, entzungo zaituen norbait» eskaintzen du, «arazoari aurre egiteko indarra», eta «norbaitek zainduko zaituela» erakusten du.

Halaber, programa ezarrita zegoen zentro bateko kasu jakin bat aztertu ostean (Andrés, 2009: 488), honako ondorio nagusi hau atera dugu: Ikasle Laguntzailearen programa oso baliagarria izan da ikasleen arteko gatazkak atzemateko eta, batez ere, botere-gehiegikeriak eragindako berdinen arteko tratu txarren kasuak. Era berean, programan zuzenean inplikatutako ikasleen gizarte-garapenerako faktore erabakigarria izan dela frogatuta geratu da.

> oharrak

58

OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA

ALzAtE, R.: Análisis y resolución de conflictos. Una perspectiva psicológica, Euskal Herriko Unibertsitatearen Argitalpen zerbitzua, Bilbo, 1998.

AnDRés s.: Los sistemas de ayuda entre iguales como instrumentos de mejora de la convivencia en la escuela: evaluación de una intervención, Hezkuntza ministerioa, Espainia, 2009

BAtsOn, C.D., Ahmad, n., Lishner, D.A. eta tsang, J.A.: Empathy and altruism, Oxford University press, 2002.

COwIE, H. eta sHARp, p.: Peer counselling in schools, D. Fulton publishers, London, 1996.

COwIE, H. eta wALLACE, p.: Peer support in action, sage, London, 2000.

GALáN A., MAS C., eta TOrrEGO JC.: Convivencia en centros educativos: investigación evaluativa en mediación y tratamiento de conflictos desde un modelo integrado, 2008, in Torrego JC: El Plan de convivencia, Editorial Alianza 43­94.

FERnánDEz, I., FUnEs, s., VILLAOsLADA, E.: El conflicto en el centro escolar. El modelo de alumno ayudante como estrategia de intervención educativa, La catarata, madril, 2002.

FUnEs, s., koord.: Gestión eficaz de la convivencia en centros educativos, wolters Kluwer, madril, 2009.

FUnEs, s. eta mOREnO, J.: Los mediadores escolares, los alumnos ayudantes y los coordinadores/tutores de convivencia: ejes de prevención, 2007, in moreno J. m. eta Luengo, F.(koord.): Construir ciudadanía y prevenir conflictos. La elaboración de los planes de convivencia en los centros, wolters Kluwer, madril.

JOHnsOn, D eta JOHnsOn, R : Cómo reducir la violencia en las escuelas, paidós, Bartzelona, 1999.

LEDERACH, J. p.: El abecé de la paz y los conflictos, La Catarata, madril, 2000.

mARtínEz, I. eta VásqUEz-BROnFmAn, A.: La resiliencia invisible. Infancia, inclusión social y tutores de vida, Gedisa, Bartzelona, 2006.

mOREnO, A. eta DEL BARRIO, C.: La experiencia adolescente. A la búsqueda de un lugar en el mundo, Aique, Argentina, 2000.

nAyLOR, p. eta COwIE, H.:. the effectiveness of peer support systems in challenging school bullying: the perspectives and experiences of teachers and pupils, Journal of Adolescence, 22 (1999), 462-479.

mOyA, p. eta zARIqUIEy, F.: El aprendizaje cooperativo: una herramienta para la convivencia, 2008, in torrego, J.C.: El Plan de Convivencia: fundamentos y estrategias para su elaboración y desarrollo, Alianza, madril.

sLAVIn, R.: Aprendizaje cooperativo. Teoría, investigación y práctica, Aique, Buenos Aires, 1994.

tORREGO, JC.: Gestión de la convivencia dentro de un modelo integrado e inclusivo, in VII Jornadas de cooperación educativa con Iberoamérica sobre educación especial e inclusión educativa, UnEsCOren Hezkuntzako Latinoamerikarako Eskualde Bulegoa, santiago (txile), 2011.

> oharrak

59

tORREGO, JC: La mejora de la convivencia en un Instituto de Educación secundaria de la Comunidad de madrid (2010), 251-274 or. in revista profesorado,14. bol. 1. zk.

tORREGO, JC (koord.): Mediación y resolución de conflictos en instituciones educativas, Fundación Creando Futuro, santiago (txile), 2008.

tORREGO J.C. (koord): El Plan de Convivencia: fundamentos y recursos para su elaboración y desarrollo, Alianza, madril, 2008.

tORREGO, JC. eta Galán, A.: Investigación evaluativa sobre el programa de mediación de conflictos en centros escolares, in revista de Educación, Hezkuntza ministerioa, Espainia, 2008. http://www.revistaeducacion.mec.es/re347/re347.pdf

tORREGO, J.C.: El modelo integrado: un nuevo marco educativo para la gestión de los conflictos de convivencia desde una perspectiva de centro, in rev. Digital Milenio, 2004. http://www.gh.profes.net/especiales2.

tORREGO, JC. (koord): Modelo integrado de mejora de la convivencia: estrategias de mediación y tratamiento de conflictos, Graó, Bartzelona, 2006.

tRIAnEs m,V, mUñOz A., eta Jimenez m.: Competencia social. Su educación y tratamiento, Ediciones pirámide, madril. 1997.

VILLAOsLADA, E.: mediación informal y ayuda, Fundación Creando Futuro santiago (txile), 2008, in torrego, JC. (koord): Mediación y resolución de conflictos en instituciones educativas, Fundación Creando Futuro, santiago (txile).

63

Tailerraren helburuak

• Elkarbizitza kontzeptua testuinguratzea

• Ikastetxeetako gatazkak antzemateko gai izatea.

• Kasu errealen azterketatik abiatuz, gatazkak modu baketsuan tratatzeko oinarriak finkatzea.

Tailerraren edukiak

• Elkarbizitza kontzeptuaren argitzea: teoria, praktika.

• Diagnostiko tresna desberdinen ezagutza: Lehenesteko Alpha Teknika, Gelako Giroa arakatzeko Itaunketa, AmIA...

• Gatazkaren Kontzeptua.

• Kasu errealak lantzeko prozedura

Erabiliko den metodologia

• Hausnarketa pertsonala zein taldekoa.

• Joko kooperatiboak.

• Espaziori dagokionean: U moduan, tartean espazioa utziz, eta mahai besodunak.

IKAstEtXEEtAKO GAtAzKEn tRAtAERA

tailerra1.

64

tailerra • Martxoak 15 • IKASTETXEETAKO GATAZKEN TRATAERA1.DEFINIZIOA

Zer da elkarbizitza?

1. Eskola-giroa.

2. Eskolan, pertsonak bizi dira, hainbat motatako per-tsonak (hainbat izaera, heldutasun-maila, jatorri sozioekonomiko, ideia politiko, erlijioso... egon dai-tezke), eta baita hainbat roletako pertsonak ere (gu-rasoak, ikasleak, irakasleak, langileak), hots, hezkun-tza- (heziketa-) komunitate bat osatzen dugu, harre-manak dituen hezkuntza-komunitate bat.

3. Hezkuntza-komunitateko pertsonen arteko harre-man-sareen multzoa. sare horietan, komunikazio-prozesuak, uste eta sinesmenak, balio eta jarrerak, sentimenduak, rolak, estatusak eta boterea adie-razten dira eguneroko heziketa-jardunean.

XXX IKASTOLAKO ELKARBIZITZAREN DEFINIZIOA

Ikastolak egiten duen lehen definizioa:

“Hezkuntza-zentroan, bizikidetzatzat hartzen da hezkuntza-komunitateko kide guztien artean izaten diren pertsona-harremanen sarea. sare horretan, komunikazio-prozesuak, sentimenduak, balioak,

jarrerak, rolak, estatusak eta boterea eratzen dira”. (Ortega, 1997)

Ikastolak bere beharretan oinarrituta egiten duen de-finizioa:

Errespetuan, konfiantzan eta komunikazioan oinarriturik, harreman harmoniatsu bat izatea hezkuntza-komunitate-ko estamentu guztien artean. Iritziak adierazteko aukera izanik eta kanpoko presiorik gabe lan eginez, gure arteko harremanak sendotzea, gatazkei aurre egiteko gai izanik.

Zer da, zure ustez, ikastolako elkarbizitza?

Zein baliotan oinarritzen duzu bizikidetza hori (idatz itzazu zure ustez garrantzitsuenak diren hiruzpalau balio), eta zergatik?

65

DIAGNOSTIKORAKO TRESNAK

AMIA-DAFO, diagnostikoak egiteko tresna

D: debilidades, AHULtAsUnAK

A: amenazas, mEHAtXUAK

F: fortalezas, InDARRAK

O: oportunidades, AUKERAK

AHULtAsUnAK InDARRAK

mEHAtXUAK AUKERAK

ORAInA

BARREnERA

O RAInA

EdoGEROA

KAnpORA

tailerra • Martxoak 15 • IKASTETXEETAKO GATAZKEN TRATAERA1.

66

tailerra • Martxoak 15 • IKASTETXEETAKO GATAZKEN TRATAERA1.DIAGNOSTIKORAKO TRESNAK

AMIA-DAFO, diagnostikoak egiteko tresna

D: debilidades, AHULtAsUnAK

A: amenazas, mEHAtXUAK

F: fortalezas, InDARRAK

O: oportunidades, AUKERAK

AHULtAsUnAK InDARRAK

1. Gero eta ikasle desmotibatu gehiago geletan, errazkeriarako joera eta ardura gutxi.

2. Gurasoek beren zeregin hezitzailea irakasleengan uztea.

3. Langileen iritzia erabaki garrantzitsuenetan kontuan ez hartzea edo ia ez hartzea.

1. Gurasoen eta irakasleen arteko harremanak, oro har, onak dira.

2. Langileen arteko harremanak onak dira.

3. Azken urteetako Urteko Elkarbizitza planak.

mEHAtXUAK AUKERAK

1. Komunikabideek eta gizarteko hainbat sektorek eskaintzen dituzten eredu eta jokamolde desegokiak.

2. Erakundeetatik izan dezakegun laguntza behar bezala ez baliatzea.

1. Gizarte-mugimendu batzuek lanerako eskaintzen diguten aukera..

2. Gure beharren araberako prestakuntza-plan bat antolatu behar dugu.

ORAInA

BARREnERA

O RAInA

EdoGEROA

KAnpORA

67

tailerra • Martxoak 15 • IKASTETXEETAKO GATAZKEN TRATAERA1.ALDERDI AHULAK

AHULtAsUnAK:1. Gero eta ikasle desmotibatu gehiago geletan, erra-zkeriarako joera eta ardura gutxiGure ikasleak XXI. mendekoak dira, eta iruditzen zaigu haien nahiak, interesak eta ikasteko moduak ez datozela bat gelan erabiltzen ditugun dinamikekin. Horrek dizipli-na-arazoak sortzen dizkigu sarritan; DBHn, batez ere.Hezkuntzaren munduan lanean ari garen profesionalok ez ditugu beti tresna egokienak erabiltzen motibazio-arazoei aurre egiteko, eta ez dugu behar dugun denbora hartzen honelako gaiak aztertzeko: besteak beste, des-motibazioaren arrazoiak arakatzea, metodologia dina-mikoago eta parte-hartzaileagoak erabiltzea, dinamika aurreratuagoetan trebatzea...

2. Gurasoek beren zeregin hezitzailea irakasleengan uzteaIruditzen zaigu seme-alaben heziketaren hainbat alderdi gurasoen egitekoak izatetik ikastetxearenak izatera pa-satzen ari direla. Irakasleok hezitzaileak garenez, balioen heziketa gure lana ere bada, baina hainbat guraso ez dira konturatzen berak direla oinarrizko lehen hezitzaileak. Gu-rasoek egiten dizkiguten eskabideak kontuan hartuz, badi-rudi heziketa horren ardura gure esku uzten dutela, egokia eta beharrezkoa den baino neurri handiago batean.

3. Langileen iritzia erabaki garrantzitsuenetan kon-tuan ez hartzea edota ia ez hartzeaGure ikastetxearen hezkuntza-proiektuaren ezaugarrietako bi dira gestio demokratikoa eta parte-hartze aktiboa, baina gauza bat da zer dagoen idatzita, eta beste bat, aldiz, zer gertatzen den. Ulertzen dugu, bai, parte hartzeko hainbat maila daudela, baina behin baino gehiagotan gertatu zai-gu ikastolarentzat garrantzitsuak izan diren erabakietan ez dugula parte hartu eta erabaki horiek inposatu-edo egin di-zkigutela. Izan ere, ez ditugu erabaki horiek patxadaz azter-tzen, eta ez da adostasun-maila nahikorik lortzen.

mEHAtXUAK:

1. Komunikabideek eta gizarteko zenbait sektorek es-kaintzen dituzten eredu eta jokamolde desegokiakIkastolako profesionalok zera sumatzen dugu: eremu horietako hainbat eragilek aldarrikatzen dituzten balioek

eta beren jokamoldeek ez digute batere laguntzen gure zeregin hezitzailean. Errespetua, elkarkidetza, justizia, elkarrizketa, leialtasuna eta esfortzua ez dira estimatzen. Aldiz, gezurra, ospe erraza, boterea, prestigio erraza, kontsumismo gordina eta horrelakoak, besteak beste, jartzen dizkigute modan. Joera horrek luze irauten badu, gure hezitzaile-jarduna zaildu egingo da.

2. Erakundeetatik izan dezakegun laguntza behar be-zala ez baliatzea Gaur egun, garai batean ez bezala, irakasle zein gura-soek aukera paregabea daukagu lehentasunak finkatze-ko eta erakundeetatik prestakuntza jasotzeko, eta, gero, ikasten dugun hori ikasle eta seme-alabekin lantzeko. Horretaz gainera, garai batean, urria zen euskarazko ma-terial didaktikoa; gaur egun, ordea, material asko dugu euskaraz. Beraz, egoera aztertzen, adosten eta plangin-tza bat egiten ez badugu, bakoitzak bere aldetik jokatze-ko eta ahal duena egiteko arriskuan egongo gara.

ALDERDI SENDOAK

InDARRAK:1. Guraso eta irakasleen arteko harremanak, oro har, onak diraEgin ditugun itaunketetan, gurasoek oso ondo balioetsi dituzte irakasleekiko harremanak. Gertukoak eta hurbile-koak garela esaten dute, eta prest gaudela edozein mo-mentutan beren seme-alabei buruz dituzten zalantza edo kezkei buruz hitz egiteko. Guk ere sentipen bera dugu; izan ere, prest gaude hitz egiteko; batez ere, arazoren bat dagoenean, bai eta tutoretzatik kanpo bada ere. tal-de gisa, irakasleok oso kontuan hartzen dugu gertutasun hori.

2. Langileen arteko harremanak onak diraIrakasleek eta irakasle ez diren langileek ordu asko pa-satzen ditugu batera, eta, oro har, gure arteko harrema-nak onak dira. Izan ere, nahiz eta batzuetan arazo eta ikuspuntu desberdinak ditugun, gure arteko erabakiak adostasunez hartzen saiatzen gara. Bestalde, bakoitza bere sektorean (irakasleak berenean, eta beste langileak berenean) prest gaude lanak eta, hala behar denean, ar-durak denon artean banatzeko; batik bat, lan-karga han-diagoa dugunean.

68

tailerra • Martxoak 15 • IKASTETXEETAKO GATAZKEN TRATAERA1.3.- Azken urteetako Urteko Elkarbizitza PlanakEz gara hutsetik abiatu gai horretan. Irakasle batzuek ge-hiago eta beste batzuek gutxiago, baina denok jaso dugu bizikidetzari buruzko nolabaiteko prestakuntza. Bestalde, hasiak gara guraso eta ikasleak gehiago kontzientziatzen, eta ikasturtero bi egun berezi hartzen ditugu hainbat hitzaldi, mahai-inguru eta ekintza eskaintzeko (pobrezia munduan, etorkinak eta integrazioa, gatazken trataera, eta abar); cu-rrilumarekin lotuz, betiere. Halaber, Ikastolen Elkartearen la-guntzaz, diagnostikoak egiten ditugu, eta jaso dugun pres-takuntza astiro-astiro ordenatzen ari gara: zer daukagun eta zer falta zaigun, eta hori nola txertatu Urteko Elkarbizitza planean. pixkanaka ere ari gara guraso eta ikasle batzuk plangintza horretara erakartzen (Bizikidetzaren Behatokia dela eta), guztiok partaide senti gaitezen.

AUKERAK:1. Gizarte-mugimendu batzuek lanerako eskaintzen diguten aukeramehatxuen lehenengo aldagaian gizarteko hainbat se-ktoretatik jasotzen duguna ezkorra bada ere, badaude besteen alde lana egiten dutenak, hots, batzuk sentsibi-lizatuta eta motibatuta daude, eta eredu onak dira guz-tiontzat eta baita gure ikasleentzat ere. Horren adibide gisa, esate baterako, gure herrian badugu Gobernuz Kanpoko Erakunde bat, eta gure ikasle batzuk hasiak

dira jada haiekin lankidetzan: arropa eta eskola-materiala biltzen laguntzen dute. Ikasleek jarduera horretan parte-hartzea handiagoa izatea nahi dugu, eta baita ikastolak eta erakundeak geroari begira egituratu ditzaketen proie-ktu txikietan parte hartzea ere. Hori dela eta, merkatu baten proiektuan sartu nahi dugu ikasleen elkarkidetza edo solidaritatea; kontsumismoaren eta berekoikeriaren eragina moteldu nahian, laguntza eta elkarkidetza indartu nahi ditugu.

2. Gure beharren araberako prestakuntza-plan bat an-tolatu behar duguLehen esaten genuen bezala, ez gara hutsetik abiatzen, eta badugu gure beharrak bideratzeko tresna bat: Urte-ko Bizikidetza plana, alegia. Alderdi akademikoak pisu handia, handiegia, hartzen du askotan, eta ez dugu gel-diunerik egiten hezkuntza integral horretan, pertsona gisa hezitze horretan; ez dugu behar adina hausnart-zen alderdi moral, emozional eta afektibo horrek duen pisuaz. Gure ikasleak era integral batean hezi nahi ba-ditugu, gure ustez ezinbestekoa da prestakuntza-plan bat egitea. Hezkuntza-komunitatearen (guraso, ikasle eta langileak) beharren arabera, hurrengo hiru urteeta-rako prestakuntza-plan bat diseinatu behar dugu. Eta helburua garbia da: mailaz mailako egitasmo bat pres-tatzea ikasleentzat.

69

tailerra • Martxoak 15 • IKASTETXEETAKO GATAZKEN TRATAERA1.IKASTOLAREN ALDERDI EZKOR EDO AHULAK HAUTEMATEKO SARETXO PERTSONALA

Balioets ezazu ezaugarri hauen guztien artean zeinek egiten dion kalte gehien ikastolako elkarbizitzari. Hone-tarako erabili itzazu 1etik-5era bitarteko zenbakiak eskui-

neko zutabean; betiere garrantziaren arabera: 5 zenba-kiak garrantzi haundiena adierazten du, eta 1ek, berriz, garrantzi txikiena. tarteko puntuazioak ere erabil ditzake-zu. Ondoren, ordenatu itzazu ezaugarri horiek ezkerreko zutabean, ematen diozun garrantziaren arabera.

ORDENA GURE IKASTOLAREN ALDERDI EZKORRAK: GARRANTZIA

1.Zuzendaritza taldea edo/eta Gestio Batzordea fiskalizatzailea izatea.

2.Ikasle eta irakasleen arteko konfiantza eta errespetu falta.

3.Orientabide metodologikoetan irakasleak bat ez etortzea, edo bat etorrita ere, orientabideak ez betetzea.

4.Gatazkak edo diziplina arazoak sortzen direnean, ikastetxeak neurri gogorregiak hartzea.

5.Guraso eta irakasleen arteko inkomunikazioa edo harreman “hotzak”.

6.Ikasleek irakasleen aurkako “pintada iraingarri” edo bestelako ekintza batzuk egitea (kotxea hondatu,,,).

7.Ikasleen arteko tratu txarrak.

8. Langileriaren iritzia erabaki garrantzitsuenetan kontuan ez hartzea edota ia ez hartzea.

9.Ikastola ideologia edota erlijio-aukera zehatz batekin identifikatuta egotea.

10.Irakasleen arteko inkomunikazioa eta laguntza falta.

11.Gurasoek bere zeregin hezitzailea irakasleengan uztea.

12.Guraso eta irakasleen elkarbizitzarako proiektu partekatu baten falta.

13.“Arazoak” dituzten ikasleen kasuan, familia eta irakaslea bat ez etortzea trataeran.

14.Gai garrantzitsuak aztertzeko denbora falta

15.Gatazkak edo diziplina arazoak sortzen direnean, ikastetxeak behar den neurririk ez hartzea.

16.Motibazioa galdutako gero eta ikasle gehiago geletan, errazkeriarako joeraz eta ardura gutxirekin.

17.Irakasleen utzikeria (“paso egitea”) elkarbizitzako gaietan.

18.ikasleen diziplina arazoak.

ELKARBIZITZA MINTEGIA. TAILERRAIKAstOLAREn ALDERDI EzKORRAK HAUtEmAtEKO EtA LEHEnEstEKO ALpHA tEKnIKA. IRAKAsLEAK.

70

IKASTOLAREN ALDERDI AHULAK HAUTEMATEKO TALDE-SARETXOA

saretxoan ageri den zenbaki bakoitzak lan-taldeko kide bat adierazten du. talde-balioespena eta erabakien ha-rrera egiteko, honako urrats hauek egin behar dira: le-

henik, taldeko idazkariak kide bakoitzaren balioespena saretxora pasatuko du. Ondoren, balioespenen zebate-koa gehitu, eta taldekide kopuruaz zatitu behar da. Behin batezbestekoak kalkulatutakoan, islatzen duten garran-tziaren arabera ordenatu behar dira.

ORDENA GURE IKASTOLAREN ALDERDI EZKORRAK 1 2 3 4 5 x

1. Zuzendaritza taldea edo/eta Gestio Batzordea fiskalizatzailea izatea.

2. Ikasle eta irakasleen arteko konfidantza eta errespetu falta.

3. Orientabide metodologikoetan irakasleak bat ez etortzea, edo bat etorrita ere, orientabideak ez betetzea.

4. Gatazkak edo diziplina arazoak sortzen direnean, ikastetxeak neurri gogorregiak hartzea.

5. Guraso eta irakasleen arteko inkomunikazioa edo harreman “hotzak”..

6. Ikasleek irakasleen aurkako “pintada iraingarri” edo bestelako ekintza batzuk egitea (kotxea hondatu,,,).

7. kasleen arteko tratu txarrak.

8. Langileriaren iritzia erabaki garrantzitsuenetan kontuan ez hartzea edota ia ez hartzea.

9. Ikastola ideologia edota erlijio-aukera zehatz batekin identifikatuta egotea.

10. Irakasleen arteko inkomunikazioa eta laguntza falta.

11. Gurasoek bere zeregin hezitzailea irakasleengan uztea.

12. Guraso eta irakasleen elkarbizitzarako proiektu partekatu baten falta.

13. “Arazoak” dituzten ikasleen kasuan, familia eta irakaslea bat ez etortzea trataeran.

14. Gai garrantzitsuak aztertzeko denbora falta.

15. Gatazkak edo diziplina arazoak sortzen direnean, ikastetxeak behar den neurririk ez hartzea.

16. Motibazioa galdutako gero eta ikasle gehiago geletan, errazkeriarako joeraz eta ardura gutxirekin.

17. Irakasleen utzikeria (“paso egitea”) elkarbizitzako gaietan

18. Ikasleen diziplina arazoak.

tailerra • Martxoak 15 • IKASTETXEETAKO GATAZKEN TRATAERA1.

71

tailerra • Martxoak 15 • IKASTETXEETAKO GATAZKEN TRATAERA1.IRAKASLEEN BEHARRAK HAUTEMATEKO SARETXO PERTSONALA

Balioets ezazu ea behar hauen guztien artean zein diren zuretzat garrantzitsuenak. Horretarako, erabil itzazu 1etik 5era bitarteko zenbakiak eskuineko zutabean; betiere,

garrantziaren arabera: 5 zenbakiak garrantzi handiena adierazten du, eta 1ek, berriz, garrantzi txikiena. tarteko puntuazioak ere erabil ditzakezu. Ondoren, ordenatu itza-zu ezaugarri horiek ezkerreko zutabean, ematen diozun garrantziaren arabera.

ORDENA NIRE BEHARRAK GARRANTZIA

1. Eskola-giro seguru batean eta taldean lan egitea, modu eraginkor batean, eta esker ona jasotzea.

2. Lankideen errespetua eta onarpena izatea.

3. Nire lanean agertzen diren erronka profesionalei aurre egiteko prestakuntza jasotzeko aukerak izatea.

4. Nire iritzia kontuan hartzea ikastolan hartzen diren erabaki garrantzitsuenetan eta lan egitea suertatzen zaidan taldeetan.

5. Ikasleen errespetua eta onarpena izatea.

6. Nire lanaren aitortza eta onarpen profesionala jasotzen dudala ikustea.

7. Familiekin ondo konpontzea eta errespetatua izatea.

8. Ikasleak lanean ari direla eta saiatzen direla ikustea.

9. Diru gehiago irabaztea.

10. Nire lankideen laguntza, maila pertsonalean zein profesionalean.

11. Nire lana kalitatez garatzeko behar adina baliabide izatea.

12. Zuzendaritzaren laguntza izatea behar dudanean.

ELKARBIZITZA MINTEGIA. TAILERRAIRAKAsLEEn BEHARRAK HAUtEmAtEKO

EtA LEHEnEstEKO ALpHA tEKnIKA

72

tailerra • Martxoak 15 • IKASTETXEETAKO GATAZKEN TRATAERA1.IRAKASLEEN BEHARRAK HAUTEMATEKO TALDE-SARETXOA

saretxoan ageri den zenbaki bakoitzak lan-taldeko kide bat adierazten du. talde-balioespena eta erabakien ha-rrera egiteko, honako urrats hauek egin behar dira: le-

henik, taldeko idazkariak kide bakoitzaren balioespena saretxora pasatuko du. Ondoren, balioespenen zenbate-koa gehitu, eta taldekide kopuruaz zatitu behar da. Behin batezbestekoak kalkulatutakoan, islatzen duten garran-tziaren arabera ordenatu behar dira.

ORDENA IRAKASLE-TALDEAREN BEHARRAK GARRANTZIA

1. Eskola-giro seguru batean eta taldean lan egitea, modu eraginkor batean, eta esker ona jasotzea.

2. Lankideen errespetua eta onarpena izatea.

3. Nire lanean agertzen diren erronka profesionalei aurre egiteko prestakuntza jasotzeko aukerak izatea.

4. Nire iritzia kontuan hartzea ikastolan hartzen diren erabaki garrantzitsuenetan eta lan egitea suertatzen zaidan taldeetan.

5. Ikasleen errespetua eta onarpena izatea.

6. Nire lanaren aitortza eta onarpen profesionala jasotzen dudala ikustea.

7. Familiekin ondo konpontzea eta errespetatua izatea.

8. Ikasleak lanean ari direla eta saiatzen direla ikustea.

9. Diru gehiago irabaztea.

10. Nire lankideen laguntza, maila pertsonalean zein profesionalean.

11. Nire lana kalitatez garatzeko behar adina baliabide izatea.

12. Zuzendaritzaren laguntza izatea behar dudanean.

73

tailerra • Martxoak 15 • IKASTETXEETAKO GATAZKEN TRATAERA1.IKASTETXEETAKO GATAZKEN ZERGATIAK

Lau arrazoi mota nagusi daude. Hala ere, zenbaitetan, elkarrekin lotuta daude, eta ez dira era isolatu batean in-terpretatu behar.

1. Ideologiko-zientifikoak• Aukera pedagogiko desberdinak egotea.• Aukera ideologiko desberdinak egotea (eskola uler-

tzeko moduak).• Kanpoko eragina, zenbait presio mota.• Antolaketa-aukera desberdinak egotea (eskola an-

tolatzeko era desberdinak).• Eskola-kultura desberdinak egotea.

2. Boterearekin lotutako arrazoiak• Erakundearen kontrola: nork kontrolatu nahi duen...• Sustapen profesionala.• Baliabideak eskuratzea.• Erabakiak hartzea.

3. Egiturarekin lotutako arrazoiak• Noranzkoa definitzeke: nora joan nahi dugun.• Funtzioen gaineko zalantzak: nori zer egitea dago-

kion... • Organoen funtzionamendu eskasa: bilera luzeegiak,

plangintza garbirik eza...• Tankan itxitako konpartimenduetan bizitzea: gutxie-

neko loturak behar bezala egiteke...• Antolakuntza argala.

4. Norberarekin eta besteekin harremanetan jartzea-rekin lotutako arrazoiak• Norberaren autoestimua nola dagoen, horren baitan

nola jokatzen duen/Baieztapena.• Norberaren segurtasunarekin edo segurtasun falta-

rekin lotutakoak• Lanarekiko asebetetze eza.• Besteekiko harremanak: begirunea, lankidetza, ko-

operazioa...• Benetako komunikazioa edo komunikazio hotza...

74

tailerra • Martxoak 15 • IKASTETXEETAKO GATAZKEN TRATAERA1.GATAZKA AZTERTZEN

Zein dira ohikoenak?

Seinala itzazu zure ustez garrantzitsuenak izan diren

gaztazkak, garrantziaren arabera eta zenbakiak jarriz

Nola konpondu dituzue?

(konpondu baldin badituzue)

Zer da, zure ustez, gatazka edo konflikto bat?

Nola bizi izan dituzu zure ikastetxeko gatazkak?

75

tailerra • Martxoak 15 • IKASTETXEETAKO GATAZKEN TRATAERA1.

Zein dira ohikoenak?

Seinala itzazu zure ustez garrantzitsuenak izan diren

gaztazkak, garrantziaren arabera eta zenbakiak jarriz

Nola konpondu dituzue?

(konpondu baldin badituzue)

ZER DA GATAZKA BAT?

Bi pertsonaren edo gehiagoren artean oposaketa edo desadostasuna dagoenean gertatzen da, pertsona ho-rien posizioak, interesak, beharrak, nahiak edo balioak

bateraezinak direlako edo haiek era horretan ikusten dituztelako. Emozioak eta sentimenduak garrantzitsuak dira gatazketan, eta gatazkan dauden bi alderdien arteko harremanak indartu edo okertu egin daitezke gatazkaren ondoren, gatazkaren ebazpenaren prozesuaren arabera.

“ZER EGIN” GATAZKA BATEN AURREAN

Konpontzen laguntzen du Konponbidea zailtzen du

- Lasaitzen saiatzea.

- Arretaz entzutea.

- Begirunez hitz egitea.

- Arazoa eta pertsona elkarrengandik bereiztea.

- Arazoan arreta ipintzea.

- norberaren iritziari eusten jakitea bestearen sentimenduak errespetatuz.

- Akatsen aurrean barkamena eskatzen jakitea.

- Konponbideak eskaintzea.

- Akordioak bilatzea eta akordio horiek errespetatzea.

- Denbora eta lekua izatea gatazkei aurre egiteko.

- Iraintzea.

- mehatxatzea.

- Erruduntasuna beste norbaiti egoztea.

- salatzea.

- Gutxiestea, bestea irrigarri uztea.

- Epaitzea.

- Gure iritzia soilik aintzatestea.

- Orokortzea, “sailkatzea”.

- Elkar jotzea.

- Gatazkarekin zerikusirik ez duten gauzak aipatzea.

76

KASUEN AZTERKETA

1. kasua: “Istiluak jolas-orduan”

“Xabier matematika-irakaslea da bigarren hezkuntzako ikastetxe batean. Aurrekoan, jolas-orduan begirale-lanak egiten ari zela, lehen mailako ikasle batzuk gerturatu zitzaizkion, 3. mailako ikasleekiko zituzten kexak azal-tzera. Izan ere, azkenaldian, ez diete bosnako futbolean jokatzen uzten: baloia kentzen diete, trufatu egiten dira, baloikadak botatzen dizkiete, mehatxatu, edota, besterik gabe, ez diete jokatzeko dagoen pista bakarrean jokat-zen uzten.

Lehen mailako ikasleek diotenez, hilabetetik gora dara-mate egoera horretan.tutorearekin hitz egin dute, baina denak berdin darrai. Galdetu zioten azken aldian eran-tzun zien ez zegokiola berari jolas-orduko eta patioko arazoak, sartu-irtenak zein ordu tartekoak konpontzea. Horretaz gainera, gai hori txikikeria bat zela esan zien, eta elkarren artean konpondu behar zutela arazoa, edo, bestela, zuzendariarengana edo ikasketa-buruarengana jotzeko. Aukera hori, ordea, ez dute gauzatu jaso dituzten mehatxuak direla eta.

Horren aurrean, eta, salaketa egiazkoa dela frogatu ondo-ren, Xabierrek arazoan parte hartzea erabaki zuen. Hala, lehenik eta behin, lehen mailako eta beste mailetako ikasle batzuekin hitz egin zuen. Denek aitortu zuten egoera ho-rrelakoa zela, eta eremu bat kontrolik gabe zegoela, edo, hobeto esanda, bazegoela ikasle nagusiek kontrolatutako eremu bat bosnako futboleko pistaren inguruan. 3. mailako zenbaitek ere berretsi zuten salaketa, nahiz eta gehienek ukatu. Ukatzeaz gain, mihiluze eta “oraindik ikastolan dau-den mukizuak” izatea leporatzen zieten lehen mailakoei. Horiek horrela, Xabierrek ikastetxeko zuzendaria jakinaren gainean jartzea erabaki zuen”.

Kasuaren analisia:Aztertu kasua gatazkaren eskemari jarraituz. Lehenik, bakarka, eta, gero, taldean:1.- Kausak.2.- protagonistak.3.- prozesua.4.- testuingurua.5.- nola konpondu da?6.- nola konponduko zenuke?

tailerra • Martxoak 15 • IKASTETXEETAKO GATAZKEN TRATAERA1.

Zergatiak edo arrazoiak Protagonistak Prozesua

(Gatazkaren ibilbidea)

Testuingurua

(fisikoa, soziala, kulturala)

Nolaz konpondu da?

(Konpondu baldin bada)

Nolaz konponduko genuke guk?

nagusiak:

Bigarren mailakoak:

Gertakizunak hurrenez-hurren.

Jarrerak:

KAsUEn AztERKEtA. pROzEDURA

77

pertsonaiak ¿ze jarrera garatzen dituzte? ¿ze balio sustatu? ¿ze kontrabalio?

KASU HONETAN EMATEN DIREN JARREREN AZTERKETA ETA BERAUEN ERLAZIOAK BALIOEKIN

Kasu zkia: ...........

tailerra • Martxoak 15 • IKASTETXEETAKO GATAZKEN TRATAERA1.

79

Tailerraren helburuak

• Heziketan parte hartzen duten eragileengan emoziek duten eragina (ikasle-guraso-irakasle).

• Norberaren emozioetatik abiaturik gatazken hausnarketa. (konpetentzia intrapertsonalak)

• Gatazka egoeretatik abiatuta, bestearen emozioez kontuan hartzea eta egoeraren ikuspegi osatuagoa lortzea. (Konpetentzia interpertsonalak)

Tailerraren edukiak

1. Gatazka bat perspektiba desberdinetatik aztertzea

2. AEren 5 konpetentzien erabilera bizipenetik ezagutzea:

- Kontzientzia emozionala

- Erregulazio emozionala

- Autonomia emozionala

- trebetasun sozioemozionalak –Bizikidetza

- Bizitzarako trebetasunak

Erabiliko den metodologia

• Taldekako lana

• Euskarri teorikoa

• Talde dinamikak

• Bakarkako hausnartzeak

• Batera jartzea

IntELIGEntzIA EmOzIOnALA

tailerra2.

81

Tailerraren helburuak

1. pentazitate proiektuaren oinarri teorikoak ezagutzea.

2. Ikastetxeko egunerokotasunean pentazitatea nola erabiltzen den azaltzea:

2.1. tutoretzan gaitasunak lantzeko

2.2. Lantzen diren arloetan, ikastaldea kudeatzeko.

3. Familia proiektuan nola inplikatzen den ezagutzea.

Tailerraren edukiak

• Gaitasunak lantzeko ibilbideak.

• Ereduaren gestio guneak eta tresnak.

• Laguntza taldeak -koadernoak -autoebaluazioa.

• Elkarbizitzako arazoen aurrean ereduaren erabilpena.

Erabiliko den metodologia

1. Azalpen teorikoa (power-point)

2. material aurkezpena (erakusketa).

3. Kasu praktikoa lantzea: bakarkako lana, talde txikiko lana,talde handiko lana.

pEntAzItAtEA

tailerra3.

82

tailerra • Martxoak 15 • PENTAZITATEA3.GEstIO-UnEAK EtA HAIEn ERAntzUKIzUnAK

sIntOnIA

- musika eta aparatua prest izan.

- sintonia gidatu.

- Erregistroa eta pauten kontrola egin

EmOzIOAK

- sentipenen panelaren erabileraren kontrola egin, eta gaizki sentitzen direnei lagundu.

- norbaitek sentipen ezkorrak birziklatzeko beharra duenean, nirekin egoteko unea erabiltzera gonbidatu.

- Jarrera ezkorrak birziklatzeko prozesua kontrolatu.

KOmUnIKAzIOA

- Oinarrizko komunikazio- arauak erabiliz harreman egokiak sustatu.

- Hezkidetzaren hizkuntza bermatu.

- Adostutako komunikazio-pautak gelako horman eta taldeko koadernoan jarri.

BIzIKIDEtzA

- Adostutako pautak paretetan egotea eta lan-taldeko koadernoetan egotea bermatu.

- pautak eta maitasungramak betetzen direla bermatu.

- Gatazken bitartekaritza egin eta jarrera ezkorrak birziklatzea bermatu.

IKAsKEtA

- Bakarkako uneen behaketa eta jarraipena egin.

- taldeetako rolen betetze-maila eta, autoeba-luazioa egoki erabiltzeko, elkarlanean aritu.

- Eskatzen eta ematen den laguntza bideratu eta horren jarraipena egin.

LAGUNTZA- TALDEAK

83

tailerra • Martxoak 15 • PENTAZITATEA3.EMOZIOAK KUDEATZEARI BURUZKO ARLOA

Eginkizunak Nola lortu

Sentitzen dudanaz ohartzea

• Arnasketa kontzienteen bidez sentimendua identifikatu.

• Adierazi zer sentitzen duzun, sentimenduen panelean.

• Beste pertsonen sentipenak behatu.

• Sentimendu ezkorrei aurre egin, laguntza eskatuz edo laguntza emanez.

Egiten dudanari buruzko hausnarketa bat egitea

• Neure buruarekin egoteko unea erabili:

- Erlaxatzeko ariketak egin, lasaitzeko.

- Gorputzaren sintomez ohartu: presioa, mina, izerdia....

- Sentipen ezkorra identifikatu eta onartu, justifikatu gabe.

- Askatu arnasketen, deskargen bidez (ahotsa askatuz, zerbait kolpatuz...).

• Jarrera ezkorrak birziklatzeari buruzko fitxa egin.

Pentsatzen dudana identifikatzea

• Pentsamendu eta uste ezkorrak behatu. Justizia faltaren, alderaketaren, erruaren eta akusazioaren sentimenduak behatu.

• Gertatzen dena epairik egin gabe ikusten ausartu (egiak ezin zaitu kaltetu).

• Ebazteko gai bihurtuko zaituen pentsamendu baikorra sortu.

• Lagun hurkoa epaitu gabe ulertu.

Birziklatzea

• Erruak onartu, inori ezer ez leporatu edo inor ez epaitu.

• Laguntzaileak bilatu (balioak eta dohainak), eta ekintza baikorrak egin.

• Eskaintzen zaizun laguntza jaso, zailtasunak gainditzeko.

• Arlo ezkorrak kontrolatu, zure ahalmena erabiliz inori ezer leporatu gabe.

Jarrera aldatzeko konpromisoa hartzea

• Sentimenduen panela erabili eta haren jarraipena egin.

• Neure buruarekin egoteko espazioa erabili eta birziklatzeko konpromisoa aplikatu.

• Nire uste ezkorrak aldatu eta epaitu gabe ulertu.

• Zure akats eta zailtasunei aurre egin, berek zu deusezten utzi gabe.

84

KOMUNIKAZIOA

Jarraibideak Nola lor dezakezu

Neure baitatik hitz egitea

• Egoera bat edo gertaera bat gaizki hartu baino lehen, esaten ari zarena arnastu eta hausnartu.

• Aukeratu zer adierazi nahi duzun.

• Lehenengo pertsona erabili, besteen ahotan jarri gabe sentitzen eta pentsatzen duzuna.

• “Zuk egin didazu... esaten duzun hori ...da, zu zara“ iraintzeko edo epaitzeko erabili ordez, “zuk... diozunean, … nik sentitzen dut“ modu egokia erabili.

Emakumeak izendatzea eta emakumeak ikusgai jartzea

• Emakumeak izendatu.

• Genero gramatikal egokia erabili bi sexuetako pertsonak aipatzeko.

• Hitz egitean, kontziente izan, eta ikusarazi emakumeak eta defendatzen dituzun balioak hizkuntzan.

• Jarrera kritiko bat azaldu emakumeak iraintzen dituzten txiste eta publizitate-mezuen aurrean.

Hizkuntza positiboa erabiltzea

• Hiztegietan, konparaziorik ez egin.

• Hizkuntza positiboa erabili.

• Pertsonen eta egoeren aldarte positiboak behatu eta adierazi.

• Pertsonen arteko loturak eta emozio-giro ona sortuko dituzten ideia eta emozioak adierazi.

Entzuten jakitea

• Hitz egiten ari den pertsonari begietara begiratu.

• Buru- eta gorputz-jarrera positiboa izan.

• Hitz egiteko txanda errespetatu.

• Hitz egiten ari den pertsona epaitu gabe.

• Gainerako pertsonek esaten dutena ulertu duzula egiaztatu.

Hitza hartzen ikastea

• Hitza hartzera bultzatzen zaituen asmoa edota sentimendua behatu: positiboa bada, aurrera! sentimendua behatu: positiboa bada, aurrera! sentimendua negatiboa bada, birzikla ezazu hitz egin baino lehen.

• Esan nahi duzunaz kontziente izan, esandako ideiak hartuz eta beti hitz egiten ari den gaiari lotuta.

• Nabaritasunez oinarritutako argudioez, datuez eta adibideez ideiak eta ikuspuntuak adierazi.

• Inguruko gauzak, egoerak eta pertsonak positiboki balioesten dituzten adierazpenak erabili.

tailerra • Martxoak 15 • PENTAZITATEA3.

85

BIZIKIDETZA KUDEATZEKO EREMUA/ARLOA

Eginkizuna Nola lor daiteke

Ondo sentitzeko zer behar duguna aurkitzea

• Egoerekiko, gauzekiko eta gainerako pertsonekiko zure jokaera/portaera positiboak/onak ezagutu (nortasuna).

• Gainerako lagunengan/pertsonengan ekintza positiboak ikusi eta ekintza horiek balioetsi/aintzat hartu (berdintasuna).

• Nire bertuteak/dohainak aintzat hartzen dituztela nabaritu/hauteman (autoestimua).

• Pertsona bakoitzaren ezaugarri fisiko eta psikikoak eta emozioak onartu eta aniztasunaren arretaren eraginez sor daitezkeen eragozpenak gainditzen lagundu (berdinasuna/zuzentasuna).

Bizikidetzarako arauak lantzea/onartzea

• Pertsonekiko, egoerekiko eta gauzekiko jokaera positibo guztiak bildu eta bizikidetzarako arau bihurtu/bilakatu.

• Landutako/prestutako arauak ezagutu eta errespetatu.• Pertsonekiko, egoerekiko eta gauzekiko nire ekintza txarrak, negatiboak, aitortu

(diagnosia).• Zure portaera hobetzeko behar dituzun jokaera-arauak identifikatu.

Berrikustea eta bizikidetzarekin konpromisoa hartzea.

Bizikidetza-arauekiko konpromisoa berrikusi honako kasu hauetan:• Arauak ezagutzea eta norberarentzat hartzean.• Arauak lantzeko prozesua balioestean.• Arauak maitasungramaren bidez barneratzean eta indartzean.• Indartutako araua herritar-gaitasuna dela jakitean.

Bizikidetza Batzordea sortzea

Batzordearen helburua da norberaren eta taldea asebetetzea/poztasuna lortzea. Honako eginkizun hauek ditu:• Portaera onak/positiboak ikustea/behatzea eta zoriontzea.• Egoera txarrak/negatiboak ikustea/behatzea eta modu positiboan konpontzeko

bitartekotza egitea.• Gatazken konponketan positiboki parte hartzen ikastea.• Bizikidetza-arauak betetzeaz arduratzea eta birziklatzen laguntzea.

Portaera txarrak/negatiboak birziklatzea

• Gaizki sentiarazten zaituena identifikatu/hauteman. • Sentimendu eta portaera txarrak urrats hauen bidez birziklatu:

1- Ondoezak sortzen duen sentimendu ezkorra onartzea.2- sentimendu horiek zerk eragiten duen ezagutzea.3- Jarrera edo portaera txar horrek berekin dakartzan ondorio negatiboak

identifikatzea/hautematea.4- zure dohainak/kualitateak erabiltzea (asko izan daitezke) portaera berri bat

sortzea.

tailerra • Martxoak 15 • PENTAZITATEA3.

86

IKASKETA: IKASTEN IKASTEKO OINARRIZKO JARRAIBIDEAK

Jarraibideak Nola lor daiteke

Zer lan egin behar den ezagutzea

• Jakin-mina eta interesa erakutsi.

• Lana egoki egiteko jarraitu beharreko pausoak identifikatu.

• Zertarako egin behar den jabetu.

• Egin beharreko lanaren aurrean zeure ezaguera eta sentimenduez jabetu eta, behar izanez gero, laguntza eskatu.

Lana antolatzea

• Egin beharreko lanaz arduratu.

• Garrantziaren arabera lana antolatzeko denbora eskaini.

• Lekua, denbora eta lana antolatu.

• Agenda erabili, lanaren jarraipena eta kontrola egiteko.

Bakarka zein taldeka lan egiten jakitea

• Bakarkako lana espazio pertsonalean egiten ikastea.

• Arreta jarri sortzen diren zailtasunak gainditzeko.

• Dagokizun lanaz eta rolaz arduratu.

• Ekintzen eta arduren jarraipena eta kontrola egin.

Ikasitakoa aplikatzea eta partekatzea

• Ikasitakoa zein egoeratan erabil dezakedan jakin.

• Elkarlanean aritzeko jarrera baikorra erakutsi.

• Norberaren ideiak eta emozioak egoki adierazi eta besteen iritziak errespetatu.

• Laguntza-taldearen eta norberaren hobetze-prozesuaz arduratu.

Autoebaluazioa

• Norberaren lorpenak ezagutu.

• Zure zailtasunak identifikatu eta zailtasun horiek hobetzeko ekintza zehatzak proposatu.

• Ekintza horien jarraipena eta kontrola egin.

• Etengabeko hobekuntzak sorrarazten duen poza sumatu.

tailerra • Martxoak 15 • PENTAZITATEA3.

87

tailerra • Martxoak 15 • PENTAZITATEA3.JARRERA EZKORRAK BIRZIKLATZEA

Denok egiten ditugu akatsak. Arazoa ez dago akatsetan, baizik eta akatsen zergatietan eta akats horiek dakartza-ten ondorio ezkorretan. Horregatik, akatsak gainditzeko, hausnarketa bat egin behar da, nork bere buruaren gai-neko behaketa egin, eta agertutako jarreraren edo ekin-tzaren zergatiak edo kausak ezagutu.

1.- Egoeraren deskribapena.

2.- Zer egin nuen nik?

3.- Zer ondorio izan zituen horrek?

4.- Nola sentitzen naiz?

5.- Nire sentipena birziklatuko dut: identifikatuz, onartuz eta arnasketen bidez askatuz.

6.- Nire laguntzaileen artean (neure ezaugarri pertsonalak), egoerari aurre egiten lagunduko didatenak hautatuko ditut.

7.- Jarrera berria: egoera berean nagoen bakoitzean, zer egingo dudan aurrerantzean.

HARTUTAKO KONPROMISOA:

88

HAUR HEZKUNTZA 5 URTE

Hezkuntza-gaitasun orokorra: pertsona izaten ikas-tea: nortasunaren eremuanorberaren nortasuna eraikitzea, pertsona bakoitzak dituen balioak eta besteenak kontuan hartuta, pertsona bakoitzaren ekintzak bideratzen dituzten balioen kon-tzientzia izanda, eta norberaren garapen osoa lortuta.

1) Lan hori egunean behin egiteko da.2) Egun batean ezin baduzu zoriondu, utzi egun horre-

tako bihotza margotu gabe.3) Orri hau familiak ikusteko moduko leku baten kokatu.4) Bihotzen orria bidali eskolara umearekin, URRIAREn

18an, AstELEHEnA

Ahalmena: nia berrestea Balioa: trinkotasuna Balio hori adierazten duten ekintza eta jarrerak

Zer egin dezaket hori lantzeko

Ezaugarri fisikoak eta nortasunaren ezaugarriak identifikatzea

- norberaren burua maitatzea

- Ezetz esaten jakitea, nahiz eta zure lagunek kontrakoa esan.

- Arnasa hartzean, mugimenduak koordinatzeko gai da.

- Behatzailearen lana ondo betetzen du: merezi duena zoriontzen du.

- Jolasaren aurrean badaki ezetz esaten.

zORIOnDU: Urduri edo haserre dagoenean

arnasketak egiten baditu besoak igoz eta jaitsiz eta gorputza espazioan zehar mugituz (familiak ere gauza bera egingo du): zORIOnAK! ARnAsKEtAK EGIn DItUzU LAsAItzEKO EtA HOBEtO sEntItzEKO!

Astelehena Asteartea Asteazkena Osteguna Ostirala Larunbata Igandea

zorionak: zorionak: zorionak: zorionak: zorionak: zorionak: zorionak:

zorionak: zorionak: zorionak: zorionak: zorionak: zorionak: zorionak:

tailerra • Martxoak 15 • PENTAZITATEA3.

89

tailerra • Martxoak 15 • PENTAZITATEA3.MAITASUNGRAMAK

HELBURUA: Gainerakoen eta norberaren jarrera eta ezaugarri baikorrak ezagutzea eta agerian uztea, zorionak eta eskerrak emanez eta barkamena eskatuz.

TALDEKO ZEREGINAK

BEHAtzAILEA: taldearen arauak betetzen ote diren begiratzea: hitza eskatzea, txanda errespetatzea, begietara begi-ratzea, lana elkarrekin egitea, behar duenari laguntzea, eta zoriontzea.

mODERAtzAILEA: Eskatzen duenari hitza ematea, txanda errespetatuz.

DEnBORA-KOntROLAtzAILEA: Jarduera egiteko adostutako denbora kudeatzea eta beste kideei horren berri ematea

IDAzKARIA: taldean zer egiten dugun edo zer akordio lortzen dugun idaztea.

BOzERAmAILEA: Beste ikaskideei taldearen ekarpenen berri ematea.

ZORIONTZEKO ARRAZOIAK

• Egindako lan batengatik• Erantzun egoki batengatik• Amore ematen jakiteagatik• Beste norbait laguntzeagatik• Inori errurik bota gabe arazo bat konpontzeagatik.• Gelan parte hartzeagatik: galdetuz, ideiak emanez…• Ezaugarri pertsonal batengatik• Entzuten jakiteagatik• Zintzotasunez hitz egiten jakiteagatik.• Pertsonen alderdi eta egoera baikorrak ikusten jakiteagatik• Ezetz esaten jakiteagatik• Koherenteak izateagatik• Erantzukizunez jokatzen jakiteagatik• Modu baikor batean hitz egiteagatik• ...

ESKERRAK EMATEKO ARRAZOIAK

• Jasotako laguntzarengatik• Adiskidetasunaren zenbait adierazlerengatik• Eman diguten zerbaitengatik• Entzun eta ulertzen gaituztelako• Kexatu gabe itxoiten gaituztelako• Hitz goxo batengatik• Irribarre batengatik• ….

BARKAMENA ESKATZEKO ARRAZOIAK

• Egindako hanka-sartze batengatik• Arazoak konpontzean oihuka egiteagatik• Errua beste norbaiti botatzeagatik• Hanka-sartzeak ez onartzeagatik• Hitz desegokiak erabiltzeagatik• Gainerakoen erritmoa ez errespetatzeagatik• Itxaroten ez jakiteagatik• Pentsamendu ezkorrei jarraitzeagatik• Ez entzuteagatik• Hitz egiten, lanean, gozatzen, espazio pertsonalean dagoen norbait mozteagatik.

91

Tailerraren helburuak

• Bitartekaritza programa batek ikastetxeko elkarbizitzan duen eragina aztertu

• Zer den bitartekaritza eta zertarako balio duen ikasi

• Ikastetxean Bitartekaritza martxan jartzeko eman behar diren oinarrizko pausuak ikusi

• Bitartekaria izateko trebetasun batzuk praktikatu

Tailerraren edukiak

• Esparru teorikoa: eskola-bitartekaritza eta elkarbizitza.

• Zer da eta zertarako balio du

• Eskola-bitartekaritzako programa baten inplementaziorako faseak:

• Gehiago jakiteko baliabideak

Erabiliko den metodologia

seminario honetan norberaren eta taldearen esperientzian oinarritutako ikasketak izango du lehentasuna. Helburu hau lortzeko azalpen teorikoak eta talde dinamikak erabiliko dira. Beraz, bertaratuko diren pertsonei aktiboki parte hartzea gonbidatzen zaie.

Tailerraren garapenean erabiliko diren baliabideak

Digitalak-Ikus-entzunezkoak: ordenagailu eta proiektorea power point bat jartzeko.

Eransten den materiala (tailerkideek jasoko dutena)

partaideek artikulo bat eta dossier txiki bat jasoko dute.

BItARtEKARItzA

tailerra4.

92

1. Esparru teorikoa: eskola-bitartekaritza eta bizikidetza

2. zer da eta zertarako balio du

3. Eskola-bitartekaritzako programa bat inplementatzeko faseak

• 1. fasea: Talde koordinatzailea sortzea eta osatzea

• 2. fasea: Programa diseinatzea: oinarrizko elementuak

• 3. fasea: Programa hezkuntza-komunitatean hedatzea eta hezkuntza-komunitatea sentsibili-zatzea

• 4. fasea: Bitartekariak aukeratzea eta trebatzea

• 5. fasea: Programa gauzatzeko behar diren baliabide eta bitarteko logistikoak prestatzea eta antolatzea (espazioak, denborak, elementu materialak, dokumentazioa...)

• 6. fasea: Bitartekaritza-zerbitzua martxan jartzea

• 7. fasea: Koordinazioa eta jarraipena

• 8. fasea: Ebaluazioa

4. Gehiago jakiteko baliabideak

BItARtEKARItzA-pROGRAmAK IKAstEtXEEtAn

Edukiak

tailerra • Martxoak 15 • BITARTEKARITZA4.

93

Esparru teorikoa: eskola-bitartekaritza eta bizikidetza

Eskola-bitartekaritzako programa batek zera eskatzen du: ikastetxean bitartekaritza-zerbitzu bat sortzea eta garatzea, hezkuntza-komunitatea osatzen duten taldeen (ikasleak, irakasleak, gurasoak...) gatazkak konpontzeko. Lankideen edo berdinen arteko bitartekaritza-programak bizikidetza baketsuaren eredu baten zerbitzura dauden tresnak dira, eta bizikidetza-eredu hori parte-hartzean, lankidetzan eta elkarrizketan oinarrituta dago. Eskola-bi-tartekaritzaren zerbitzuak ikastetxeetan integratuta gera-tzen dira, eta ikasleek edo irakasleek berek koordinatzen eta zuzentzen dituzte. Eskola-bitartekaritzako programa bat asko alda daiteke ikastetxe batetik bestera, haietako bakoitzaren behar eta baliabideen arabera. Komenigarria da eskola bakoitzerako diseinu berezi bat egitea.

Ikuspuntu eraldagarria Gatazka bakoitza ikasteko aukera bat da. Bitarteka-

ritzak gizabanakoei bi dimentsiotan gaitzen laguntzen die: dimentsio indibiduala (jabekuntza) eta dimentsio soziala (bestea onartzea). Horri esker, bakoitzak bere gatazkak zuzenki bideratzea lortzen da. Azken batean, bitartekaritzak hazkunde pertsonalerako ahalmen han-dia du.• Errespetua• Elkarrizketa• Erabakiak hartzea• Ardura

Zer da eta zertarako balio du

Eskola-bitartekaritzako programa baten helburu zehatza zera da: eskolako komunitateko kideen artean dauden gatazkei erreparatzea. Arrazoia edozein izanik ere, prota-gonistek berek ezin izan dituzte gatazka horiek konpondu une jakin batean, ezta bitartekaritza informalaren bidez ere, eta beharrezkotzat ikusten da bitartekaritza formal baten bidez esku hartzea.

• Bitartekaritza prozesu bat da, eta haren helburua da gatazkak konpontzea, gatazka horretan modu batera edo bestera parte hartzen duten pertsonen interes eta beharretan oinarrituta.

• Beste pertsona inpartzial batek esku hartzea es-katzen du; bitartekariak, hain zuzen. Bi aldeen ar-

teko komunikazioa berreskuratzen, elkar ulertzen eta elkarrekin lan egiten laguntzen du bitartekariak, bientzat mesedegarria den akordio bat lortu arte.

• Bi aldeek beren borondatez onartzen dute bitarteka-riak parte hartzea irtenbideak bilatzeko garaian.

• Tresna bat gehiago da, bizikidetza positiboaren eta baketsuaren eredu baten zerbitzura jarria.

• Bizikidetza-programa zabalago baten esparruan ikusi behar da.

• Izaera prebentiboa eta hezigarria (eraldagarria) du.

Helburuak• Gatazkei heltzea, modu batera edo bestera parte

hartzen duten aldeek gatazka horiek beren kasa konpondu ezin dituztenean, arrazoia edozein izanik ere.

• Ikasleen parte-hartzea onartzea arazoak konpont-zeko orduan.

• Bizikidetza hobetzea.• Indarkeria murriztea.

Oinarriak• Borondatezkoa izatea.• Konfidentzialtasuna.• Neutraltasuna.• Inpartzialtasuna.• Bi aldeek erabakitzeko gaitasuna izatea.• Asmo ona.

Eskola-bitartekaritzako programa bat inplementatzeko faseak

1. fasea: talde koordinatzailea sortzea eta osatzea.2. fasea: programa diseinatzea: oinarrizko elementuak.3. fasea: programa hezkuntza-komunitatean hedatzea

eta hezkuntza-komunitatea sentsibilizatzea.4. fasea: Bitartekariak aukeratzea eta trebatzea.5. fasea: programa gauzatzeko behar diren baliabide

eta bitarteko logistikoak prestatzea eta antolatzea (es-pazioak, denborak, elementu materialak, dokumenta-zioa...).

6. fasea: Bitartekaritza-zerbitzua martxan jartzea.7. fasea: Koordinazioa eta jarraipena.8. fasea: Ebaluazioa.

tailerra • Martxoak 15 • BITARTEKARITZA4.

94

Gehiago jakiteko baliabideak

Bibliografia

ORtEGA RUIz, Rosario. “La convivencia escolar: qué es y cómo abordarla”. programa educativo de pre-vención de maltrato entre compañeros y compañeras. Hezkuntza eta zientzia saila. Andaluziako Junta.

CRUz ROJA JUVEntUD. “Estrategias educativas para la prevención de la violencia. mediación y diálogo”.

BRAnDOnI, F. (koord.) (1999). mediación escolar. pro-puestas, reflexiones y experiencias. Buenos Aires, paidós.

TORREGO, J. C. (koord.) (2000). Resolución de conflic-tos en instituciones educativas: manual para la forma-ción de mediadores. Ed. narcea.

BOqUé, m. C. (2003). Guía de mediación escolar. pro-grama comprensivo de actividades de 6 a 16 años. Bartzelona. Octaedro.

COHEn, R. (1990). manual de Entrenamiento en media-ción Escolar. Belmont, mA; school mediation Associa-tes.

ROmERO C. “presentación de un servicio de mediación escolar en educación primaria”. Revista Aula de Inno-vación Educativa. Bartzelona. 2002ko urria.

Web-orriak

http://educacion.pnte.cfnavarra.es/portal/Informacion+de+Interes/Asesoria+para+la +Convi-vencia/profesorado

Bitartekoen prestakuntza. Bizikidetzarako Aholkularitza zerbitzua. Hezkuntza Departamentua. nafarroako Gobernua.

http://mediacionescolar.blogia.com/

http://convivencia.mec.es

http://convivencia.wordpress.com/

http://centros4.pntic.mec.es/ies.ramiro.ii/mediacion/me-diacion.html

http://proyecto-atlantida.org/

tailerra • Martxoak 15 • BITARTEKARITZA4.

95

Hirugarren pertsona neutral baten esku-hartzeak al-derdiei lagun diezaieke gatazka-egoera bat beren kabuz eraldatzen. Prozesu hori borondatezkoa eta konfidentziala da, jokoaren arauak finkatzen hasten da, eta orekatua eta errealista behar duen akordio ba-tekin amaitzen da. Panazea ez bada ere, bitartekaritza erreminta erabilgarria da, batez ere, ikastetxe-eredu integratu batean gertatzen bada.

Ikastetxeetako bitartekaritzari buruz hitz egiten dugunean, zeri buruz ari garen zehaztu behar dugu. Irakaskuntzan dihardugun guztiok behin baino gehiagotan jokatu behar izan dugu bitartekari gisa, ikasleen artean nahiz irakas-le baten eta ikasle baten artean, edota ikasle baten eta bere gurasoen artean, besteak beste, batez ere, tutoreak bagara edo izan bagara. Hau da, betitik, hobeki edo oke-rrago, ikastetxeetan “bitartekaritzak” egin dituztela sentitu ohi dute irakasleek. zenbait kasutan, esplizituki gatazkei aurre egiteko abileziei buruz jasotako prestakuntzaren la-

guntzarekin, eta bestetan, berriz, norbere esperientziak eta sen onak lagunduta.

Bitartekaritzak itxaropenak sortzen ditu

Haatik, duela gutxi planteatu zen eskola-bitartekaritza gatazketan esku hartzeko teknika gisa, eta itxaropen handiak jarri ohi dira teknika horretan. Batzuetan, itxaro-penak handiegiak izan daitezke, bitartekaritzaren mugak eta bitartekaritza aplikatzeko testuinguruak ezagutzen ez badira, panazea handi gisa plantea baitaiteke, eta geroago desilusioa izan. Eta hori penagarria litzateke, behar bezala erabiliz gero, eta bizikidetzaren tratamen-durako eredu integratu baten testuinguruan (aurrerago agertuko dugu eredu hori), gatazketan esku hartzeko hezkuntza-balio handiko tresna baita. Arestian adierazi-tako itxaropenen froga gisa, Eskolako Bizikidetza sus-tatzeko eta Hobetzeko planean –Hezkuntza eta zientzia ministerioak eta irakasleen sindikatuek izenpetutakoan (2006ko martxoaren 23a)–, 7. eranskinean, bitartekari-

BItARtEKARItzA: AUKERAK EtA mUGAK

pERE JOAn

tailerra • Martxoak 15 • BITARTEKARITZA4.

96

tza aipatzen da, zehazki, “estrategiak, orientazioak eta materialak bultza tzeko jardunak” planteatzen dira, espli-zituki, “bitartekari tza praktikatzeko materialak eta zeha-pen-espedienteetarako bestelako alternatibak” jasotzen dira, eta zehazkiago, honako hauek:

- eskola-bizikidetzan bitartekaritza ezartzea, oinarrizko hezkuntza-printzipio gisa;

- ikastetxeetan bitartekaritzaren ardura izango duten egiturak –banakoak nahiz kolektiboak– finkatzea eta abiaraztea;

- Ikastetxetik kanpoko bitartekaritza-foroak txertatzea.

Aurrerago, eranskin horretan bertan, eskolako bizikide-tzarekin eta bitartekaritzarekin loturiko gaien arduradu-nak prestatzeko ikastaroak egitea proposatzen da.

Halaber, ikastetxe guztietan bizikidetza-planak gara-tzearen gaiari heltzen zaionean, “ikastetxe guztietan bizikidetza-batzorde bat sortzea” proposatzen da, “eta bizikidetzaren aurkako jokabideak prebenitzeko, horie-tan bitartekaritza-lanak egiteko eta horiek zuzentzeko eginkizunak ematea batzorde horri”.

Itxaropen horien kausak honako faktore hauek izan dai-tezke:

Berdinen arteko tratu txarren kontzientzia hartzea, gizar-te-alarmen aktibazioarekin: Berdinen arteko indarkeriako egoerak kanalizatzeko erreminta gisa hautematen da bi-tartekaritza.

Irakasleen ondoeza, batetik, ikasleen diziplinarik ezak sortua, eta bestetik, ohiko diziplina-baliabide zehat-zaileek, arazoak bukarazi ordez, larriagotzen dituztela egiaztatzeak eragindakoa.

zenbait ikastetxe aitzindaritan bitartekaritza-taldeak jarri ziren praktikan duela hamar urte edo gehiago, baita es-perientzia horiek hedatu ere, eta horren ondorioz, nola-baiteko moda garatu da; horrela, ikastetxe ugaritan ezarri da bitartekaritza, bizikidetza-arazoak konpon ditzakeen makila magiko antzeko bat dela pentsatu ohi baita. moda horren atzetik, nonahi agertzen dira eskola-bitartekariak prestatzeko beren produktua saltzen duten “adituak”.

Ikastetxeetan bitartekaritza sartzeko zentzuzko modua zein den zehaztu nahi genuke dokumentu honen bitar-tez, bizikidetza-gatazkei modu ez-bortitzean aurre egiten

lagun dezan, ikastetxeko bizitzan anekdota soil gisa gera ez dadin eta ikastetxearen antolamendu- eta pedagogia-egituran txertatzeko aukera eman dezan. Ikastetxeetako bizitzan bitartekaritza txertatzeko asmo handiko proiektu batean parte hartzetik abiatuz planteatzen dugu ekarpen hori, defendatzen dugun “eredu integratuaren” barruan (torrego eta Villoslada, 2004; to¬rrego, 2006). Lehenik eta behin, gure ustez “bitartekaritza” kontzeptua zer den zehaztuko dugu.

Zeri deritzogu bitartekaritza?

Gatazka batean hirugarren pertsona neutral batek parte hartzean datza, tartean sartutako alderdiei beren kabuz eraldatzen laguntzeko (torrego, 2001). Borondatezko prozesua da, konfidentziala eta elkarrizketan oinarritua, alderdiek elkarrekin komunikatzeko ahalegin daitezen, elkar uler dezaten eta bidezko akordioak lor ditzaten es-katzen duena. Bitartekariek beren egitekoa betetzeko prestakuntza behar dute, bereziki, modu aktiboan en-tzuteko, bitartekaritza-prozesua egituratzeko, bestearen lekuan jartzeko eta modu asertiboan komunikatzeko gai tzen duten abilezietan. normalean, bitartekaritza for-malek honako urrats hauek izan ohi dituzte:

1. Aurkezpena eta jokoaren arauak.

2. Konta iezadazu: fase horretan, alderdi bakoitzak gata-zkari buruz duen iritzia agertzen du.

3. Arazoa argitzea, alderdiak konpondu nahi duten gata-zkaren gai garrantzitsuetan ados jar daitezen bilatuz.

4. Konponbideetarako proposamena, alderdiek egina.

5. Akordioa, orekatua eta errealista izateaz gain, gata-zkaren muinaren alderdiak nahiz alderdien harrema-naren alderdiak bildu behar dituena.

Horretaz gain, bitartekaritza-saioa baino lehen, aurre-bitartekaritza-saio bat egin ohi da (bitartekariek alderdi bakoitzarekin bereiz egindako bilerak), eta bitartekaritza-saioaren ondoren, akordioei jarraipena egiteko zenbait topaketa egiteko ohitura ere egon ohi da. Ikastetxeko bitartekariek bitartekaritza informalak egiten dituztenean, arauak askoz ere malguagoak izan ohi dira.

tailerra • Martxoak 15 • BITARTEKARITZA4.

97

Bitartekaritza gatazka guztietan al da mesedegarria?

Lehenik eta behin, bitartekaritza ikastetxeetan gertatzen diren gatazka askotarako erreminta mesedegarria izan daitekeela esan behar da, baina ez guztietarakoa. Duela gutxi, Valentziako Herrialdeko sei institututako zuzenda-ritza-taldeen eta irakasleen ordezkarien presentzia izan zuen prestakuntza-saio batean, honako tipologia honeta-tik abiatuz sailkatu zituzten gatazkak:

- pertsonen arteko gatazkak.- Haustura ikasgeletan.- Utzikeria ikasleen edota irakasleen egitekoetan.- Arauak ez betetzea.- Bandalismoa.- segurtasun-arazoak.- Iruzurra, ustelkeria.

Beren ikastetxeetan zeuden gatazka motak gailentasun-hurrenkerari jarraiki ordenatzeko eskatu zitzaienean (hots, garrantziaren edo maiztasunaren arabera), ezei-nek ez zituen kokatu pertsonen arteko gatazkak lehen postuan. Egitekoen utzikeria zegoen lehen postuan, eta horren ondoren, haustura eta arauak ez betetzea. pert-sonen arteko gatazkak laugarren postuan baino ez ziren agertzen (batez beste), eta horiexek dira, hain zuzen, bitartekaritza-prozesu batean heltzeko egokienak. Gaine-rako gatazkei beste bide batzuetatik heldu ohi zaie, na-hiz eta, bakoitzaren kasuistikaren arabera, bitartekaritza egokia izan daitekeen kasu jakin batzuetan, kontuan har-tuz gainerako gatazka-tipologietan pertsonen arteko ga-tazkak egon ohi direla hein handiagoan edo txikiagoan.

Horrela, ikasle bakar batean eta irakasle bakar batean zentratutako haustura-kasuetan, ikaslearen eta irakas-learen arteko bitartekaritza egin daiteke; alabaina, haus-tura talde-arazoa izan ohi da, eta ikasle eta irakasle ugari egon ohi dira sartuta horrelako kasuetan. Kasu horretan, irakasle-taldeak, tutoreak eta abarrek hainbat esku-har-tze gauzatu behar dituzte normalean, eta esku-hartze ho-riek bitartekaritzaz askoz ere haraindi joan ohi dira; dena den, hainbat estrategia gauza daitezke, besteak beste, talde-bitartekaritza, nahiz eta horrek trebakuntza-maila handiagoa eskatzen dien bitartekariei, denborari eta aha-leginari dagokienez neketsuagoa izateaz gain.

Eta bullying-eko kasuetan?

Bigarrenik, bitartekaritza batzuetan kaltegarria izan daite-ke, baita pertsonen arteko gatazketan ere. Bullying-eko edo eskola-jazarpeneko kasuetan bitartekaritza erremin-ta onargarria ote den zalantzan jartzen da bereziki. Ezta-baida irekia da hori, erantzun sinplerik ez duena. Halaber, jazarpenarekin loturiko gaiei heltzeko badaude beste zen-bait erreminta, adibidez, pikas metodoa, eta isolamendu-kasuetarako, berriz, lagun taldearena (Fernández, 1998, 148.-157. orr.). zenbait kasutan, oso larriak badira, ez dago zalantzarik. norbaitek bitartekaritza proposatuko al luke sexu-erasoko kasu batean, ikasle batek gazteagoa den beste bat eraso izan balu, hain zuzen ere? Baina gauzak beti ez dira zuriak ala beltzak. Berdinen arteko jazarpenarekin loturiko gaiak gero eta garrantzi handia-goa hartzen ari direnez gero, dirudienez, komenigarria da zenbait kontsiderazio edo muga ezartzea horrelako ka-suetan bitartekaritzak izan beharreko eginkizunaren in-guruan. Gutxienez, honako hauek garrantzitsuak dirudite:

- Askoz ere hobeto jazarpenaren hasierako faseetan (baita oraindik berez jazarpenaz hitz egin ezin daite-

pE

RE

JO

An

tailerra • Martxoak 15 • BITARTEKARITZA4.

98

keenean ere) geroagoko faseetan baino, horietan, nor-malean, egoera larriagotu baita eta biktimak asko su-fritu baitu. Azken kasu horretan, egokiagoa izango da aurretiaz bestelako jardunak egitea, esate baterako, aurrerago aipaturikoak, eta bitartekaritza bigarren une baterako uztea.

- Hasieratik, alderdien gurasoek –biktimarenek eta era-sotzailearenek– jakinaren gainean egon behar dute, eta baita prozesurako baimena eman ere. Era berean, ikasketaburuak prozesu osoaren jakinaren gainean egon behar du bereziki.

- Biktimek eta erasotzaileek borondatez joan behar dute bitartekaritza-prozesura (prozesua jarraitzeko nahikoa indar sentitu behar du biktimak), eta baita fede onez ere (kontsiderazio hori eta hurrengoak baliozkoak izan daitezke edozein bitartekaritzarako, baina berdinen arteko tratu txarren kasuan, are gehiago nabarmen-du behar dira). Orobat, kasu askotan bereziki zaindu beharko da prozesuaren konfidentzialtasuna, biktima gehiago ez kaltetzeko.

- Bitartekariak ez dio neutraltasun aseptikoari eusten, bi alderdiak berdintasun-egoeran egongo balira bezala. Batzuetan “neutraltasun aktiboaz” hitz egin da edota neutraltasunaren balio positiboak galdu gabe, alder-dien arteko botere-aldea berriz orekatzen laguntzen duen jarrera denotatzeko bestelako esamoldeak bilatu izan dira. Jazarpen-kasuetan, ezinbestekoa da proze-su osoan oso erne ibiltzea, bi alderdiek askatasunez eta zintzotasunez hitz egin behar baitute, eta bereziki, erasotzaileek, entzuteaz gain, biktimaren sufrimen-duarekin enpatizatu behar baitute.

- Bitartekaritzaren printzipioetako bat zera da, gatazka-ren alderdi guztiek lortu behar dutela azken akordioa, bitartekaria akordio horren katalizatzaile soila izanik. Jazarpen-kasuetan, bitartekariek bereziki zaindu be-har dute akordioa bidezkoa izan dadin, biktimak bene-tan senti dezan ordaina eman diotela, eta ahal bada, adiskidetzegune bat ireki dadin (Gal¬tung-ek ematen dion zentzuan: adiskidetzea: ixtea + sendatzea; ixteari dagokionez, areriotasuna berriz ere ez azaleratzea, eta sendatzeari dagokionez, ostera, birgaitzea, biktimaren kasuan, traumatik, eta erasotzailearenean, berriz, erru-duntasunetik; Gal¬tung, 1998, 77. orr. eta hurrengoak).

Horretarako, erasotzaileak ordaina eman nahi duela adierazi behar du aurretiaz eta argi eta garbi.

- Lorturiko akordioei egin beharreko jarraipenak askoz ere zorrotzagoa izan behar du, eta gainera, aldian be-hingo bilerak egin behar dira (bitartekaritza “normalen” kasuan baino askoz ere maiztasun handiagoz), jazar-pen-egoerak erabat amaitu direla eta akordioetako baldintza guztiak bete direla egiaztatu arte.

Hirugarrenik, gatazkak tratatzeari dagokionez, bitarteka-ritzak ordain-dimentsioei (eragindako kaltea ordaintzea-ri) eta adiskidetze-dimentsioei (aurreko zentzuan) hel diezaieke, baina normalean, gatazka asko konpontzeko dimentsioari ezin dio heldu, horietarako beharrezkoak baitira ikastetxearen antolamenduan, curriculumean, gizarte-testuinguruan eta abarrean eragina izan dezake-ten egiturazko neurri jakin batzuk. Esate baterako, ikasle baten eta irakasle baten arteko erasoa gertatu bada, hi-tzezko indarkeria egonik, bitartekaritza-prozesuak, agian, ordaina eta adiskidetzea lor ditzake, baina beharbada, gatazka konpontzeko gatazkaren erroa aztertu behar da (kontuan hartuz krisialdia hitzezko indarkeriaren bitartez azaleratu baino lehenago gertatu ohi dela hori), eta horre-tarako, akaso, egiturazko zenbait alderdi zalantzan jarri behar dira (curriculuma, antolamendua, eta abar), nahiz eta, askotan, horiek aldatzea alderdiei ez dagokien.

Hori guztia gorabehera, bitartekaritzaren aldeko apustua egiten dugu

Halarik ere, eta bitartekaritzak erreminta gisa dituen mugak gorabehera, eta hain zuzen eta batik bat, azken muga hori dela-eta, hezkuntza-komunitateetako kideak bitartekaritzan prestatzearen aldeko apustua egiten ja-rraitzen dugu. Baina bitartekaritza zentzuzkoa izan dadin eta ongi atera dadin lortzeko funtsezko hiru alderdi dau-dela deritzogu, zehazki, honako hauek: batetik, hezkun-tza-komunitateko sektore guztien inplikazioa, eta berezi-ki, ikasleena, bestetik, bitartekaritza ez ezik, orokorrean bizikidetza-gatazken tratamendua dinamizatuko lukeen egitura baten sorrera, eta azkenik, ikastetxearen kulturan sartu beharreko aldaketa, zehazki, bizikidetzaren ikuspe-gian, “bizikidetza erregulatzeko eredu integratua” deritzo-gunean, hain zuzen ere (torrego eta Villaoslada, 2004). Jarraian, hiru alderdi horietako bakoitza garatuko dugu.

tailerra • Martxoak 15 • BITARTEKARITZA4.

99

Hezkuntza-komunitateko sektore guztien inplikazioa, bereziki, ikasleena

Hezkuntza-komunitateko edozein kidek bitartekarit-za-abilezietako prestakuntza izan behar du. Izan ere, bitartekaritza-programen aberastasunetako bat zeran datza, irakasleek, ikasleek, familiek eta irakasleak ez diren langileek hartzen dutela parte bizikidetzaren ku-deaketan, eta hori dela-eta, ikastetxeko bizitzan parte hartzeko esparru pribilegiatua dela. Ikasleen eginkizu-na bereziki garrantzitsua da. Isabel Fernández andreak zenbaki honetan bertan idatzitako artikuluan –”La voz del alumnado para vencer el conflicto” deritzonean– xe-hetasun-maila handiagoz agertzen da proposamen ze-hatz baten bitartez bizikidetza-arazoen tratamenduan ikasleak sartzeak duen garrantzia. Agerikoa da “kideen baliabidea esku-hartzearen elementu erabakigarria iza-nik, bizikidetza kudeatzeko prozedurak sortzean, babe-serako eta guztien ongizateak kezkatzeko jokabideak izateko joera duela eskolako giroak” (Fernández, Vi-llaoslada eta Funes, 2002).

Egitura baten sorrera

Ikastetxeko hezkuntza-komunitateko sektore guztiek ba-tera egin behar duten bitartekaritza-prestakuntza abia-puntu ona dugu ikastetxean zerbitzu berria bideratuko eta abiaraziko lukeen talde egonkor bat sortzeko. Hasiera batean, horrelako taldeei “bitartekaritza-taldeak” zeritzen (Bt), baina Btak zentzua izan zezan, bitartekaritzak nor-baitek eskatzen zionean egitea ez zen nahikoa, harata-go joan behar zuen taldeak. Laster, “bitartekaritzako eta gatazkak konpontzeko taldeak”, “bitartekaritzako eta bi-zikidetza hobetzeko taldeak” eta abar deitzen hasi ziren. taldeak eginkizun ugari ditu:

- Existitzen direla hedatzea eta komunitate osoari horre-lako taldeak balia ditzan erraztea.

- Ikastetxeko bizikidetzaren behatokia izatea, esparru horretako premiak detektatzea, eta bizikidetza-batzor-dearekin lankidetzan aritzea.

- Ikastetxeko bizikidetza hobetuko luketen mota guztie-tako proposamenak egitea (antolakuntzari, curriculu-mari, araudiari eta abarri dagokienez).

- taldekide berriak prestatzea eta autoprestakuntza-la-na egitea.

- Bitartekaritza formalak eta informalak egitea eta sus-tatzea.

- taldeak eta ikastetxeak erabiltzeko materialak sortzea.

- norbaitek talde-gatazketan –edo bestelakoetan– esku hartzeko eskatzen dienean, laguntzea.

- norbaitek zirikatzen dituenean edota norbaitek entzu-tea behar dutenean, kideei laguntzeko esku-hartzeak gauzatzea.

- Ikastetxean sartu berriak diren ikasleei harrera egitea, eta abar.

Jakina, arestian adierazitako eginkizunetako batzuk tal-dekideak diren irakasleek gauzatu behar dituzte lehenta-sunez, eta beste batzuk, aldiz, ikasleek, baina gehienak guztien eskumenekoak izango dira.

Ikastetxearen kulturan sartu beharreko aldaketa: eredu integratua

Bitartekaritza txertatzeak ez du zentzurik gatazken erregulazioa ulertzeko zigor-eredu batean esklusiboki oinarrituta dagoen eta bizikidetza positiboa faboratze-ko neurriak modu kontzientean planifikatzen ez dituen ikastetxe batean. Bitartekaritza, alderdientzat nahiz bi-tartekarientzat hezkuntza-botere handia duen erremin-ta erabilgarria bada ere, krisialdia hasten denean, eta honenbestez, gatazkaren alderdiei indarkeria eta/edo sufrimendua eragiten dienean hirugarrenek egin beha-rreko esku-hartzea da azken batean. Haatik, bitarteka-ritzaren esentziak berak eragin behar du bitartekaritza gero eta gutxiago erabili behar izatea, honako bi arrazoi hauengatik: lehenik eta behin, eskola-komunitateko kide guztiek krisialdi-egoerei laguntzarik gabe aurre egiteko behar diren abileziak dituztelako (negoziazioa), eta abi-lezia horiek prestakuntzaren bitartez eta lankideekin esperientziak partekatuz hartuko dituzte irakasleek, eta ikasleek, aitzitik, gizarte-abileziak ikasiz; gizarte-abi-leziei dagokienez, tutore Ekintzak zeresan handia du. Bigarrenik, ikastetxeak bizikidetza erregulatzeko eredu “integratua” –funtsean hiru oinarri dituena– hartzen due-lako bere gain (torrego, 2006).

tailerra • Martxoak 15 • BITARTEKARITZA4.

100

Lehenari dagokionez, aurrerago agertutako egitura baten sorrera litzateke (bitartekaritzarako eta bizikidetza hobe-tzeko taldea, eta abar).

Bigarrena, berriz, ikastetxeko arauen sorkuntza (edo birsorkuntza) partizipatiboa eta demokratikoa. Gatazke-tan esku hartzeko eredu baten aldeko apustua egiteak (elkarrizketaren bitartez lortuko litzateke eredu hori) ez du esan nahi araurik ez duela egon behar. Arauak beha-rrezkoak dira, baina komunitate osoak berezko gisa bere gain hartzen dituenean baino ez dute betetzen bizikide-tzaren erregulazio positiborako eginkizuna. taldeen egin-kizunetako bat, hain zuzen ere, zera da, aldaketez gain, ikastetxeko arauetan aldaketa horiek txertatzeko meka-nismo demokratikoak proposatzea.

Hirugarrena “gatazkaren babes-esparrua” deritzoguna da, eta zabalagoak diren zenbait alderdirekin zerikusia du, baita bitartekaritzak gatazkaren konponketa-dimen-tsiora iristeko duen zailtasunari dagokionez aurrerago esan dugunarekin ere (egiturazko alderdiak). Horreta-rako, ikastetxeak pausoak eman beharko ditu honako noranzko hauetan:

- Gero eta demokratikoagoa eta inklusiboagoa izango den curriculuma.

- Bizikidetza hobetzearekin zuzeneko lotura duten an-tolakuntza-neurriak diseinatzea (taldeak, guneak, den-borak, eta abar).

- Familiekin eta familiek izan beharreko lankidetza han-diagoa izatea.

- Irakasleek ikasgelan faboratzen dituzten giroa eta elkarreraginak berrikustea (hitzezko eta ez-hitzezko elkarreragina, motibazio-estiloa, hausturarekin bere-hala izan beharreko erreakzioa, eta abar).

- Gizarte-testuinguruarekin lotutako neurriak.

- tutoretza-ekintzarako plana, bizikidetzaren hobekun-tza ardatz nagusi gisa bilduko lukeena (gelaren batza-rrak, gizarte-abilezietako prestakuntza, garapen mora-la, eta abar).

Gehiago jakiteko baliabideak

Bibliografia

GALtUnG, J.: tras la violencia, 3R: reconstrucción, re-conciliación, resolución, Bakeaz. Gernika Gogoratuz, Bilbo, 1998.

FERnánDEz, I.: prevención de la vio¬lencia y resolu-ción de conflictos. El clima escolar como factor de ca-lidad, narcea, madril, 1998.

TORREGO, J. C. (koord.): Mediación de conflictos en instituciones educativas. manual para la formación de mediadores, narcea, madril, 2001.

FERnánDEz, I.; VILLAOsLADA, E.; FUnEs, s.: El conflicto en el centro escolar. El modelo del alumno ayudante como inter¬vención educativa, La Catarata, madril, 2002. tORREGO, J. C., VILLAOsLADA, E.: “El modelo integrado de regulación de la convivencia y tratamiento de conflictos. Un proyecto que se de-sarrolla en cen¬tros de la Comunidad de madrid”, in tabanque, 18. (2004), palencia Escuela Uni¬versitaria de Educación, 31-48.

tORREGO, J. C. (KOORD.): mejora de la convivencia desde un modelo inte¬grado, Editorial Graó, Bartze-lona, 2006.

Harreman interesgarriak

Albacete. Carmen Heras (Albaceteko LHI): cheras@jccm.es

Asturias. Valle de Aller LHI: http://web.educastur.prin-cast.es/proyectos/mediacion/

Bartzelona. maria Carme Boque (Eskola Bizikidetza eta Bitartekaritzako programa): mariacar-mebt@blan-querna.url.edu

Bartzelona. Galeria de mediació: Roger de Llúria 108, 2n 1a. 08037 Bartzelona: scasano-vas@telefonica.net

Bartzelona. paco Cascón (sEDUpAz): pacoc@pangea.org http://www.pangea.org/pacoc

Cádiz. Antonio Lobato (CEp Cádiz): alobato@cepcadiz.com

tailerra • Martxoak 15 • BITARTEKARITZA4.

101

Girona. ACORD sC: info@solomediacion.com

Madril. Las Acacias Berrikuntzako eta prestakuntzako Eskualde zentroko Orientazio Departamentua: dor.crif.acacias@educa.madrid.org

Madril. Juan Carlos torrego seijo (Bitartekaritzako eta Gatazka tratamendurako prestakuntza mintegia. Alcalako Unibertsitateko proiektua): juancarlos.torre-go@uah.es

Málaga. Antonio poleo (sEDUpAz): apoleo@pangea.org

EAE. Gernika Gogoratuz: gernikag@gernikagogoratuz.org

València. José Ignacio madalena (CEFIRE València): jmada@telefonica.net. http://jmada.eresmas.net/in-dex.htm

tailerra • Martxoak 15 • BITARTEKARITZA4.

103

Tailerraren helburuak

• Bakea eta Biolentziaren definifizioa ezagutzea.

• Bake eta Biolentzia mota ezagutzea.

• Gatazka Bake Hezkuntzaren aldetik zer den eta nola landu ezagutzea

• Bakean hezitzeko tresnarik erabilgarrienak ezagutzea: empatia, asertibitatea, adimen aktiboa...

• Bakerako hezitzaile baten ezaugarriak zeintzuk izan ohi dira jakitea eta praktikan jartzea.

• Benetako ekintza Bake Hezkuntzan ekintzetan dagoela ohartzea: horretarako pausuak pentsatu- sentitu eta egin garatzen bizi izatea helburutzat hartuko dugu.

Tailerraren edukiak

• Biolentzia eta Bakea. Definizioa eta motak.

• Hezkuntza eta Gatazka bake hezkuntzaren ikuspuntutik.

• Agente hezitzaleak bake hezkuntza benetan hedatzeko.

• Bake kultura – Biolentzia kultura (bandoak etsai irudia, estereotipoak, aurreritziak, moral bikoitza...)

• Zainketa kultura eta Balorazio kultura- Indifirentzia kultura.

• Bakearen dimensioak: non egin lana, zein arlotan

• Bakerako 4Ds: Desarme, Desarrollo( Garapena), Derechos Humanos (Giza Hezkubideak) eta Demokrazia.

Erabiliko den metodologia

• Metodologia oso aktiba izango da. Tresna eta dinamika asko erabiliko dugu batez ere bakerako hezkuntza tresnak ezagutzeko eta lantzeko.

• Besteak beste autoestima, asertibitatea, adimen aktiboa, empatía, resiliencia, baikortasuna, lenguia eta galdera egokiak bake kultura garatzeko...

• Bideon bidez biolentzia mota desberdinak identifikatuko ditugu.

• Esperientzi batzuen bidez agente hezitzaileak zeintzuk diren aipatuko ditugu.

• Beti tailerkideen esperientziaren arabera, hau da bizi izan dutena kontutan hartuz, tailerra bideratuko dugu, beraien kezkak, zalantzak eta abarren arabera

BAKERAKO HEzKUntzA

tailerra5.

104

Leiho irekia

Zer da? parte hartzeko teknika bat da. Haren bidez, guz-tiok dugu aukera parte hartzeko eta egoki deritzogu-na esateko; betiere, parte hartzeko oinarrizko arauak errespetatu behar ditugula kontuan hartuta: hitz egite-ko txanda errespetatzea. Beste guztien iritzia errespe-tatzeaAdi entzutea

modu asertibo batean adieraztea ez gatozela bat, bes-te ikuspuntuekiko kritika suntsitzailerik egin gabe.

Zergatik esaten zaio leiho irekia? Gune horri “leiho irekia” esaten diogu; izan ere, sentimenduak eta sen-tsazioak adierazteko leku bat izatea nahi dugu, arnasa hartzen eta giroa aireberrituta dagoela sentitzen lagun-duko digun leku bat. Gela bat aireberritzeko, minutu batzuetan aireztatzea nahikoa dela esaten dute. Ho-rixe egin nahi dugu, hain zuzen, parte hartzeko gune horren bidez.

Zertaz hitz egin dezakegu leiho irekian? modu egoki edo asertibo batean kudeatu nahi ditugun sentimendu, emozio, egoera eta arazoei buruz hitz egin, elkarrizke-ta egin eta eztabaidatu dezakegu, eta iritziak elkarrekin partekatu, edo gizartean, ikasgeletan eta inguru hur-bilean modu pasibo edo bortitz batean kudeatu diren gatazkei buruz jardun dezakegu. Gatazkak oraingoak izan daitezke, edo iraganekoak; hots, jorratu ez diren gatazkak, edo modu negatibo batean jorratu direnak.

Zenbat denbora iraun behar du leiho irekiak? Oro har, 10-15 minutu; izan ere, egunero egin beharreko ekintza bat da, ikasgelaren dinamikaren atal bat osa-tzen duena. Dena den, mahaigaineratutako gaiak in-teres berezia pizten badu edo zuzenean eragina badu ikasgelako dinamikan, zilegi da bilera luzatzea, edo, bestela, beste espazio bat bilatzea gai hori jorratzen jarraitzeko. Egoera horiek, baina, salbuespenak dira.

Eskolaren zer momentutan egin dezakegu? Eskola-hasieran egin ohi da; izan ere, eskola-orduan lasai eta orekaz egotea galaraziko luketen kezkak, ondoe-zak eta ezinegonak adierazten eta eztitzen laguntzen du.Edonola ere, irakasleari dagokio teknika noiz eta non erabili erabakitzea.

Fundación de la pau-k antolatutako bakearen aldeko animazio-lehiaketako argazkia.

tailerra • Martxoak 15 • BAKERAKO HEZKUNTZA5.

105

Araudiko araua(gelako kortxoan zintzilikatzeko)

zer eskubide bermatzen dizkit?

zer konpromiso eta betebehar dakarzkit?

zer lotura du giza eskubide unibertsalekin? Aipatu

Giza Eskubideen Aitorpen Unibertsaleko zenbatgarren

artikuluari dagokion.

tailerra • Martxoak 15 • BAKERAKO HEZKUNTZA5.

106

Distortsio kognitiboak

Giza jokabidea hiru elementuren bidez deskriba dezake-gu: pentsamendua, sentimendua eta ekintza. Elementu horiek, baina, ez dute bereizirik jokatzen: hertsiki lotuta daude elkarrekin; hau da, bat aldatuz gero, besteak ere aldatzen dira. Gertaera batek gugan duen eragin afekti-boaren araberakoa izango da gertaera hori buruz dugun iritzia, bai eta erantzuteko modua ere.Gizakiok hautema-te-distortsioak eta distortsio kognitiboak sentitzen ditugu. pentsatzeko ohitura txarrak dira distortsio kognitiboak. Haien erruz, modu irreal batean interpretatzen dugu errealitatea.Hona hemen distortsio kognitibo arruntenak:

Pentsamendu dikotomikoa (dena edo ezer ez)

Gauzak zuri edo beltz ikustean eta egiazkotzat edo faltsutzat sailkatzean datza, kontuan hartu gabe hitz horiek continuum beraren muturrak direla.

Adibidez: Beka ematen ez badidate, etorkizuna hon-datuko zait. Pentsaera hori erabiltzearen ondorioa: pentsaera hori itxaropen zentzugabeekin eta lortu ezin diren helburuak lortzeko erabiltzen badugu, etengabe frustratuko gara.

Hiperorokortzea

Datu edo gertaera jakin bat lege orokor bilakatzean datza.Adibidez: norbaitek horrelako esaldiak esaten dituenean: “Inork ez nau maite”, “Dena gaizki egiten dut”, “Gizon guztiak berdinak dira”.Ondorioak: norbait askotan baztertzea dakarte neurriz gaineko orokor-tzeek.Distortsio horrek galarazi egiten du aldatzea eta haztea.

Abstrakzio selektiboa

Arreta errealitatearen xehetasun batzuetan jartzean datza, eta ez testuinguruan.

Adibidez: Arreta ezaugarri positiboetan jarri beharrean, zergatik nabarmentzen ditugu gehiago ezaugarri ne-gatiboak?

Ondorioak: Gauza negatiboak soilik ikusten baditugu, azkenean, errealitatea bera bilakatuko da negatibo, eta dena negatiboa dela sentituko dugu.

Inferentzia arbitrarioa

Dedukzio edo ondorio okerrak dira. Bi motakoak izan daitezke:

a) pentsamendua interpretatzea

b) etorkizuna asmatzea

a) Besteek gustuko ez gaituztela edo gutaz gaizki pentsatzen dutela pentsatzean datza, hori pentsatzeko frogarik izan gabe.

Adibidez: Batzuetan, ikasleren batek barre egiten du gelan, eta irakasleak uste du berataz ari direla barrez.

b) Itxaropen negatiboak izatea da, gauzak gaizki irten-go zaizkigulako ziurtasuna izatea, kontuan hartu gabe gauzak neutralak edo positiboak izan daitezkeela.

Adibidez: “Biharko festara joango naiz, baina badakit oso gaizki pasatuko dudala”, “Bakearen eta giza es-kubideen alde lan egingo dugu, baina beti bezain gaiz-ki jarraituko du guztiak”. Ondorioa: Gertatzen denaren gaineko kontrolik ez dugula sentitzea.

Arrazoiketa emozionala

Gauzak sentitzen ditugun bezala direla sinestean datza.

Adibidez: “Gauzaez sentitzen naiz; beraz, gauzaeza naiz”.Ondorioak: nire autoestimua nire emozioen ara-berakoa izango da, eta ez nire pentsamenduaren ara-berakoa. Hainbat gorabehera izango ditut.

“Egin beharko zenuke” esaldia gehiegi erabiltzea

Geure buruari ezartzen dizkiogun eginbehar horiek ezinezkoak izatea eta ukatzea merezi izatea.Adibidez: “Edozer egiteko gai izan beharko nuke beti”, “Ez nuke inoiz akatsik egin beharko”, “Ez nuke inoiz beldur izan behar”.Ondorioak: Inposizio horien erruz, geure buruari iruzur egiten diogu, eta frustratu egiten gara etengabe. Interesgarria izango litzakete inposizio horiek alde ba-tera uztea eta benetan aldatzeko gogoa guregana tzea, exijentziarik gabe; esate baterako, “hain beldurtia ez izatea gustatuko litzaidake” esanez. Horrela joka tzeak lagundu egingo digu hobeto sentitzen eta ez sentitzen geure burua etengabe epaitzen ari garela.

tailerra • Martxoak 15 • BAKERAKO HEZKUNTZA5.

107

Pertsonalizazioa

nork bere burua gertaera desatsegin edo zorigaitz ba-ten erruduntzat hartzea da, nahiz eta ez izan gertaera horren erantzule.

Adibidez: semeak izandako istripuaren errudun senti-tzea ama, bazkaltzera gonbidatu zuenean autoa har-tzera bultzatu zuelako.Ondorioak: Errudun sentitzeak geldiarazi egiten gaitu, eta ez digu trauma edo mina gainditzen uzten.

Handiestea edo gutxiagotzea

pentsamenduaren azpikeria hori gauzak gehiegi han-diestean edo gehiegi txikiestean datza.

Adibidez: Batzuek beren perfekzioak handiesten di-tuzte; beste batzuek, aldiz, beren inperfekzioak eta akatsak.Ondorioak: Inperfekzioen eta akatsen garran-tzia puztearen ondorioz, katastrofe izugarri bihurtzen da edozer gauza negatibo.

Kontrola saihestea

Batzuek uste dute ez dutela beren bizitzaren gaineko kontrolik. Esaten dute zoriak edo kanpoko indar jakin batzuek manipulatzen dutela beren jokabidea.

Adibidez: “txotxongiloak gara”. Ondorioak: Distortsio horrek pasibotasuna sortzen du; izan ere, distortsio hori sentitzen dugunean, ez dugu ekiteko motibaziorik, eta ez dugu hartzen gure ekintzekiko erantzukizunik.

Etiketatzea

Besteak eta norbera era zurrun eta sinplista batean katalogatzean datza.Adibidez: A! Bai! Hori mikel “za-paltzailea” da, eta beste hori, maria “salataria”.

Ondorioak: Besteei etiketak jartzeak etsaitasuna era-giten du; izan era, besteak “gauza bihurtuta” sentitzen dira. Geure buruarekin hori egitea akatsa da; izan ere, gure izatea dinamikoa da, eta etengabe aldatzen da. Gizakiok ibaiak bezalakoak gara, ez gara estatuak.

tailerra • Martxoak 15 • BAKERAKO HEZKUNTZA5.

EMOZIOAK LANTZEN. BIZIKIDETZA. HAURRAK

Helburuak

• Oinarrizko bost emozioak identifikatzea: poztasuna, tristura, beldurra, harridura eta haserrea.

• Emozioak adierazten ikastea.

• Emozioak identifikatzen ikastea eta besteen beharrez jabetzea.

• Enpatia eta entzute aktiboa lantzea.

Jardueraren deskribapena

a) Oinarrizko emozio horiek adierazten dituzten aurpegierak jarriko ditugu ikasgelan, eta, haien bidez, ikasleek beren emozioak identifikatzen ikasiko dute.

b) Egunero edo irakasleak egoki deritzonean, ikasgelan galdera-txanda egingo dugu, honelako galderak egiteko: Nola sentitzen zara gaur? Zergatik?

c) Denborarekin, b) jarduera ikasgelako ohitura bilakatzen denean, entzute aktiboa eta enpatia landu ahalko ditugu galdera hauen bidez: Nola sentitzen zara gaur? Zergatik?

Oharrak

Irakasleak egoki deritzon momentuan eta espazioan egingo ditu jarduera horiek, betiere, ikasleen arabera.

Materialak

Oinarrizko emozioak agerian jartzeko kartoi meheak edo matxardak.

Iraupena

Irakasleak erabakiko du, ikasgelako erritmoaren arabera, zenbat denbora erabili jarduerak egiteko.

108

Alegia labur bat... Esaten dutenez, antzinateko Indian, ja­kintsu handienetan sei handienei eskatu zieten begiak esta­lita zeuzkatela gela batean sartzeko, eta, irtetean, barruan zer zegoen konta tzeko.

Jakintsuetako bat sartu zen, eta soka bat ukitu zuen; biga­rrenak, horma bat aurkitu zuen; hirugarrenak, zuhaitz baten enborra; laugarrenak, haizemaile bat; bosgarrenak, lantza bat; eta azkenak, suge bat.

Ika­mika hasiko balira arrazoia nork duen ikusteko, bakoitza bere frogei eusten tematuko balitz, “neuk ukitu dut; beraz, hala da”, inoiz ez lukete asmatuko elefante bat zegoela gela barruan.

Soka buztana zen; horma, sabela; enborra, hanka bat; hai­zemailea, belarri bat; lantza, hortz bat; eta sugea, tronpa.

Haietako bakoitzak hautemandakoa elkarrekin partekatu behar izan zuten jakintza eskuratzeko. Horixe egin behar da, hain zuzen ere, filosofiako eskoletan: ikuspuntuak elka-

rrekin partekatu kontzeptuari buruz gehiago jakiteko.Aska-tasunaren gaiari eusteko, lehenik eta behin, hel diezaiogun definizioari:“Norberaren borondatearen arabera kontzienteki jokatzean datza askatasuna”

Hauxe izan daiteke jorratu beharreko lehenengo galdera:Beti al da askatasuna desiragarri?

nola jabearazi norberaren askatasunaren mugez gizartean bizi garela jakinik?

Ez dugu ahaztu behar askatasuna erantzukizunarekin lotu-ta dagoela, eta errespetua modu jakin batean ulertzen dela kultura bakoitzean. Azken batean, bakoitzak “badaki” “kon-tzienteki eta nahierara jokatzen” ari den edo ez.

Askatasuna abiapuntutzat hartuta, hausnar dezagun egoera hauei buruz: aireportuan atxilotzea, harreman emozional bat haustea, ohitura kaltegarriak alde batera uztea, libre bizi-tzea, eta norberaren etxean sartzeak ematen duen askata-sun-sentsazio soila eta zoragarria sentitzea.

Atsegin duzu askatasunaren definizio hau: Mugarik eta lo-turarik ez izatea sentitzea da askatasuna.Ezinezkoa al da erabateko askatasuna?

Una bonita voz. http://dolphin.blogia.com/2012/010301-una-bonita-voz.php

tailerra • Martxoak 15 • BAKERAKO HEZKUNTZA5.