LATINISMOAK

Latin hizkuntzako hitzak, beste hizkuntzetan bere latindar forman erabiltzen direnak.

ACCESITGerturatu zen

Lehiaketa edo sariketa batean 1. postua lortzen

ez duenari baina oso puntuaketa altua izanik ematen zaion ezohiko

saria.gehienbat sariketa literario edo artistikoetan.

AD HOCHorretarako

Zerbait (azalpen bat edo lan egiteko eskema, adb.)helburu konkretu baterako egokia denean erabili behar da. Zentzu zabalean, ad hoc urletu daiteke “espezifikoki”

AD KALENDAS GRAECAS

Kalenda greziarretaraino

Inioiz ez, ilabete greziarrek ez zuten kalendarik eta.Gauza bat aurreikusitako epean bukatzeko ezintasuna

adierazten du. Sekula santan “cuando las ranas críen pelo” o “cuando los burros vuelen”.

ALEA IACTA ESTApostua eginda dago

Literalki, dadoak botata daude. Ez dagoela atzera egiterik adierazten du. Zesarrek esan omen zuen Rubikoi ibaia gurutzatu eta Italia, Erroma estaduaren gunean sartzeko momentuan. Horrela, senaduaren aginteak desobeditu eta guda zibila hasi egin zuen.Erabaki garrantzitsua edo arriskutsua hartu beharretan erabiltzen da.

ALIASBestela ( bestea)

Alia nomine cognitu, esaeratik dator “beste izenez ezaguna” . Ezizenez, izen faltsuez. Izena faltsuari erreferentzia egiten duen hitza, persona baten identitatea babesteko. Bestela izen hipokoristiko edo goitizena.

ALMA MATERAma elikatzailea

Universitatea Edo zerbait erabat garatzeko laguntzen duen pertsona

ALTER EGOBeste “nia”

Beste persona aspektu guztietan ordezkatzen duena . Fikziozko personajea, zeinean autoreak bere pertsonalitatea adierazten duen.

ANTE MERIDIEM (AM)Eguerdia baino lehenago

meridies=eguerdia

A PRIORIAurrekoetatik abiatuz

Elizako latineko mailegua. Egoera konkretu batetik, beste azterketarik gabe, egindako enfokea edo iritzia. a priori-ak aurreiritziak dira, gai batzuei buruzkoak ditugunak.

A POSTERIORIbigarren arrazonamenduaren bidez

ratione hitza ulertu behar da, aurreko latinismoan bezala. Fenomeno bat aztertu eta gero, beste era batez ulertu behar da.

AUDITORIUMEntzuteko lekua

Irakurketa eta musika emanaldiak egiteko lekua; ikuslegoak hartzen duen lekua, antzokiaren barna

AVE CAESAR, MORITURI TE SALUTANT

Ave Zesar, hil behar direnek agurtzen zaituzte!

Inperioaren Garaiko gladiadoreek erabilitako formula borrokan hasi baino lehen. Erabil daiteke ekintza arriskutsua hasi behar denean.

BISbitan

Zerbait errepikatu behar denean erabiltzen da .Se Era berean, erabiltzen da lege baten, epigrafea, edo araua edo testua errepikatzen denean.Bis esaten da ere emanaldi baten bukaeran ematen den pieza, eskupeko moduan.

CAMPUSzelai

Unibertsitatearen eremua eta eraikinak

CARPE DIEMoraina disfrutatu

Expresión del poeta Horazio olerkariaren aipua, mendebaldeko literaturaren topiko bilakatua, zeinekin bizitzaren laburraren aurrean mementuaren gozamenera bultzatzen den.

CASUS BELLIgudaren pizgarria

Elkar arteko liskarra edo guda bat probokatu duen gertaera .

CITIUS, ALTIUS, FORTIUSazkarrago, altuago, indartsuago

Olinpiar mugimenduare leloa.

CORPORE INSEPULTOgorputza (gorpua) lurperatu babe

Hileta ospakizuna, hildakoa zerraldoan

gagoela, oraindik lurperatu gabea.

CUM LAUDELaudorioarekin

Kalifikazio handienarekin titulua edo agiria lortzen denean.

CURRICULUM VITAEBitzaren ibilbidea

Norbaiten meritu, titulu edo lan eskarmentu ziurtagarrien zerrenda.

DE FACTOIzatez

Errealitatearen egoera arauen edo

legeen arabera espero

dezakegunarekin bat etortzen ez denean

DE IURELegez, legearen arabera

Esamoldea erabiltzen da “de

facto”aren oposizioan.

DEFICITfalta izan zen

superavit-en kontrakoa; Aurreikusitakoan galpenak edo edozer falta mota.

DE INCOGNITO ezagutua izan gabe, nabarmendu gabe

Duintasun edo tiutlu bat duenak bere burua nabarmendu gabe pasatu nahi duela, bhar

diren zeremoniarik gabe.

DEUS EX MACHINA jainkoa makinetatik

Jainkoa, ikuskizun batean , tramankulu baten bidez jeisten

dela eta egoera konpontzen du, akzio

damatikoak erakusten zuenaren kontra.

DO UT DES ematen dizut, zuk emateko

Elkarrekikortasun hastapena, erromatar zuzenbidean transakzioetan dagoena,jainkoekin egiten direnetan

ere .

DURA LEX SED LEXlegea gogora da, baina legea

Justinianoren aipua, zeinarekin legea trinkoa dela eta beti bete behar dela edierazten zen

ETCETERAeta abar

Enumerazio batean, beste hitzak edu kontzeptuak ez aipatzeko erabiltzen da:(a)Beste gauzak ulertzen dira testuinguraren(b)Beste gauzak azaltzea ez da intrsgarria(c)Edo ahaztu dira.

EX ABRUPTOBat-batean,

Bi hitz elkartuek eman dute beste

izen bat “lekuz kanpoko hitza” edo gordinkeria baten parekoa

den hitza zentzuarekin

EX AEQUOmeritu berdinarkin

Lehiaketetan sari bat bi partehartzaileentzat denean

EXEMPLI GRATIAadibidez

EX LIBRISliburuetatik

ex libris-a es jabetasun marka bat da.

Normalean sigilu edo irudi bat da liburuaren

barruko azalean eta normalean pertsonaren edo liburutegi jabearen

izena darama.

FAC SIMILEegin ezazu berdina

faksimila ere esaten da. Dokumentu baten

erreprodukzio zehatza. Gehienetan dokumentu

hori zaharrra eta oso baliotsua da, eskuz

egindako liburua, mapa edo marrazkia.

FAC TOTUMegin ezazu dena

Denetarako balio duen mutila

(zerbitzaria)baina asuntu guztienan sudurra sartzen duena ere. Gaur egun ez de

zentsu gutxietsitzailean erabiltzen.

GROSSO MODOÑabardurarik gabe ( eta ez agrosso modo)

HABITATbizi da

ingurugiroaren baldintzak, non animalia bat bere bizitza egiten duen.

HONORIS CAUSA Ohorearengatik

Ohore titulua, normalean unibertsitate batek

doktoraduarena pertsona bati ematen diona, pertsona horren, bere arloan dituen

merituengatik.

IBIDEMleku berean

textu baten aipamenetan erabiltzen da adierazteko iturri bat aurreko aipuan

azaldua iza dela . Biografietan ere erabiltzen da, lehenengo oinarrizko datuak ematen direnean, azaltzeko

heriotzaren lekua, jaiotzarena ere izan dela.

4. E. Vijh, Latín para principiantes (Académico, Nueva York, 1997), p. 23.

5. Ibíd., p. 100.

ICTUSinfartoa

Burmuin infartoa adierazteko erabiltzen da

IDEMGauza bera

Arrean esandako zerbait osotasunean edo parte batean errepikatzen dela adierazteko.

IN ALBIStxurietan

Norbaitek esan behar duena edo

nahi duena esateko ezintasuna

adierazten du latinismo honek.

Gauza bera norbaitek ulertzen

ez duenean.

IN DUBIO PRO REOZalantzan, akusatuaren alde.

Zuzenbideko oinarria non, injustizia ekiditeko nahian,

azaltzen da frogak nahikoak ez direnean, akusatua askatu

behar dela. Pertsona guztiak inozenteak dira, erruduntasuna

demostratu arte.

IN EXTREMISAzken monetuan, muturretan

IN MEDIAS RESGertakizunen erdian

(kontaketa hasten da )

IN MENTEpenstamenduan, buruan

«Revisé in mente cada una de mis danzas y todas me parecían muy pobres»

INCIPIThasten da

Eskuiskribu edo inprimatu zahar baten lehenengo hitzak.

IN SITUlekutan bertan

IPSO FACTOgertatua bukatuta, beraz bat-batean

IUNIORgazteagoa

Erroman 30 eta 46 urte tareko gizonezkoei egiten zion erreferentzia ( iuvenes, iuniores) zaharretatik ( seniores) banatzeko Gaur egun , kiroletan erabiltzen da gazteen kategoriak desberdintzeko. Lan munduan profesional gaztea, eskarmentu murritzarekin adierazteko rabiltzen da.

Familia barruan ( batez ere anglosaxoi eremuan)sema ezendatzeko, honek eta

aita izen berekoak direnean(JR.)

LAPSUS CALAMIidazteko akatsa (kalamuaren irristada)

Erromatarrek , tinta erabiltzean, kañaberatxoarekin(calamus) idazten zuten, beraz, akatsa zen kañaberaz egindakoa, nahiz eta idazlearen buruaren errua izan

LAPSUS LINGUAEmingainaren irristada

Hitz agiteko akatsak.

LAPSUS MEMORIAEoroimenaren irristada

Ahaztura (berehala pasatzen ) edo okerra gogoratze ekintzan

LOCUS AMOENUSleku atsegingarria

Literatur topikoa non leku erosoa eta babestua, toki eder batean, itsalpetua, basokoa eta iturriekin, paradisuaren konnotazioekin adierazten den

MARE MAGNUMitsaso handia

Era familiar batean, handitasuna, oparotasuna edo anabasa eta jendearen nahasmena adierazten den latinismoa

MEA CULPAerrua enea

Erligo katolikotik hartutako expresioa, barkamena eskatzeko erabiltzen dena.

MEMORANDUMgogoan hartzekoa

Informea non gai konkretu bati buruzko bilera bateko edo foro bateko esanguratsua azaltzen den

MIRABILE VISUikusteko miresgarria

Zerbait ezohikoa handitasunagatik edo edertasunatik gertatu dela.

MODUS OPERANDIegiteko era

Esamoldea polizi edo forentse ikerketetan erabiltzen da, egilearen pausuak adierazteko.Zentzu zabalean, prozedura, edo protokoloa

MODUS VIVENDIBizitzeko modua

Edo bizimodua. Bizitzeko filosofia. Zehazki , pertsona batek biziko zer bitartekoak dituenei erreferentzia egiten duen latinismoa

MOTU PROPRIOberezko ekimenarengatik

Inork bere borondatez eta beste norbaitek erabakian parte hartu gabe zerbait egitea.

MUTATIS MUTANDISaldatu beharrekoa aldatu eta gero

Bi gauza edo ideia edo egoeren arteko analogia egiten dugunean, bakarrik atenzioa zehaztasun berdinetan jarri behar eta besteak ahaztu behar ditugula adeirazteko. Diferenziaz diferentzi , gazteleraz: salvando las distancias

PASSIMhandik eta hemendik, leku guztietatik

Idazki batean, aipamenak egitean, titulu baten atzean jarrita, esan nahi du , aipamen hori, leku ugarietan azalduko dela .

PATER FAMILIASfamiliako aita(burua)

Erromatar zuzenbideko formula familaburutza edo aitaren agintearenpean ez dagoen hiritar bati erreferentzia egiteko.

PER CAPITAburu bakoitzeko

Ekonomia arloko konzeptua, personako bataz bestekoa estadistika zehatz batean adierazten duena, bereziki diru sarrerak.

PERSONA NON GRATApertsona ez atsegina

Norbait ongi etorria ez dena. Gehienetan Erakunde batek pertsona honi

izendapen baztertzaile hori ematen dio.

PLACEBOgustagarria izango naiz

Ustezko sendagaia ( askotan medikuek erabiltzen zuten gaixoaren antsietatea apaltzeko). Oinarri

aktiborik gabeko botika.

PLACETlaket

Baimena,oniritzia, edo onarpena

PLUSgehiago

Konplementoa soldatan edo eskupekoa. Zerbait egiterakoan intentsitatean punttu bat gehiago jartzen denean.

PLUS MINUSVEgutxi gora behera

PLUS ULTRAharatago

Plus Ultra Espainiaren nazio goiburua da, latinez idatzia, eta «harago» esan nahi du. Karlos I.a Espainiakoa (Karlos V.a Alemaniakoa ere bazena) izan zen goiburu pertsonaltzat erabili zuena, bere inperio kosmopolita berriaren dinamismoaren adierazle

NON PLUS ULTRAez haratago

Columnas Plus Ultra» de Ignacio Gavira -

Kondairaren arabera Herkulesek hau idatzi zuen Gibraltarreko itsastartean adirezteko harago ezer ez zegoela. Izena bezala adierazten du perfekzioa, zerbait hobeto ezin dena

PODIUMoholtza

Arkitekturan, pedestala non tenpluak reraikitzen zituzten.Kirol lehiaketetan oholtza non txapeldunek saria jasotzen duten.

POST DATAeman eta gero (gutuna)

Sinatutako gutun baten ostean esaten dena.

POST MERIDIEMeguerdiaren ostean

PRIMA FACIElehenengo begiradan

PRIMUS INTER PARESlehenengoa berdinen artean

Gradu jerarkikoan desberdintasuna adierazten duen leloa, baina ez duintasunean edo pertsona mailan : Errepublikako presidenta primus inter pares besterik ez da.

QUIDmuina, gakoa

Punturik inportanteena, afera baten garrantzitsuena, asunto baten muina (el quid de la cuestión).

QUISQUEbakoitza

Mundu guztia

QUORUMde quienes

Esamolde judiziala bilkura deliberatibo batean berganatuen

kopurua erabaki baliogarri bat hartzeko nahikoa dela adierazten

duenalokuzioa osoa da: quorum

praesentia sufficit, formula legala “zeinen egotea nahikoa dela”

esan nahi duen.

RARA AVISezohiko egaztia

Inoiz ez ikusitakoa, ohikoarenetik gailentzen den pertsona.

(AD) REFERENDUMgaldetzeko

Plebiszitu,herriko galdeketa . Prozedura jurikoa zeinarekin legeak edo administrazio ekintzak herri bozkaketarenpean jartzeko eta, honen bidez,herriaren onespena lortzen den

REQUIESCAT IN PACEbakean atseden har dezan

R.I.P. hizkiekin adierazten dena hilobietan eta eskeletan (gazteleraz D.E.P.) Goian bego

RIGOR MORTISHeriotzaren zurruna

Gorpuek jasatzen duten fenomenoa (tengeratura galpena eta giharren zuzrruntasuna) zeinarekin hil eta hurrengo egunean heriotzaren ordua jakin

daitekeen

SINE DIEegunik gabe

Eguna jarri gabe; atzerapena egiten dela baina data jarri gabe.

SINE QUA NONzeinik gabe, ez

Ezinbesteko baldintza.(conditio sine qua non) batzutan izen bezala erabiltzen da: sinequanon

STATUS QUOegoera zeinean

Hizkuntz politikoaren esamoldea, afera baten egoera denbora zehatz batean adierazteko erabiltzen dena. Oro har, afera hauetan bi parte intersatuak badaude eta haien artean, faktore guztien bidaz oreka batean mantantzen dira.

STATUSegoera

Pertsona bat gizartean hartzen duen lekua.

SUB IUDICE epailearen azpian

Bide judizialean afera bat dagoenean eta epailea ebazpena eman gabe dagoela. Sekretupean

egon behar da

SENSU STRICTOzentzu zehatzean

Esamoldea zerbaiten lehenengo zentzua azpimarrazteko erabiltzen dena.

TIERRA DE NADIE'Morir' de pie o vivir de rodillasALBERTO NUÑEZ SEOANE | ACTUALIZADO 04.11.2013 - 08:49 No se trata, 'sensu estricto', de abandonar esta vida, de fallecer. Se trata de 'morir', de terminar nuestro existir como personas con la dignidad imprescindible para poder considerarnos seres humanos. Esto, es los que nos siguen empezando a quitar.

SUI GENERISbere generokoa

Pertsona edo gertera baten izaera berezia azaltzen du

Un primer día de trabajo sui generis

SUPERAVITgainditu du

Soberan dagoena, gainetikoa . Beharrak beteta, sobran dagoena

TEMPUS FUGITDenborak ihes egiten du

Literatur topikoa denbora ez galtzera gonbidatzen duena.

Leloa azaltzen da askotan erlojuetan eta epitafioetan..

ULTIMATUMAzken jakinarazpena

Azken abisua, honen ostean, adierazleak neurri kaltegarriak hartuko ditu abisuaren jasotzailearentzat.

URBI ET ORBIHiriari eta munduari

Bedeinkazio edo aita saintuaren iragarpena.

VADEMECUMibili nirekin

Eskuliburua garrantzitsua eta laburtua. Madikuek badaramate merkatuan dauden bitika guztien erreferentziekin.

VADE RETROatzera egin

Deabruak Jesusi tentatzen ari zenean ,

Jesusek hitz hauek esan zizkion.

Eskaintza tentagarriei uko egiteko

erabiltzen dira.

VELIS NOLISnahi ala ez

Modu onean edo txarrean.

VENI, VIDI, VICIetorri, ikusi, garaitu egin nuen

Zesarrek hitzak, Farnazesen, Pontoko erregearn aurkako gerratea irabazita esan zituenak. Eroonka batean garaipena azkarra eta erreza denean erabiltzen da.

VERBI GRATIAadibidez

Hizkuntz idatzian erabiltzen da gehienbat(v.gr.)

Comunismo y socialismoPor: Freddy J. Melo | Sábado, 23/11/2013 08:55 AM | La idea de convivencia en fraternidad, solidaridad y mutuo enriquecimiento, compartiendo los bienes producidos y adquiridos en común fue surgiendo como planteamiento radical en el curso de las luchas sociales. Sectas precristianas, v. gr. los esenios, buscaron practicarla, y de estos proviene la consigna de dar “a cada quien según sus necesidades”, dos milenios largos después asumida por Carlos Marx. Jesucristo habló y actuó acorde con esa línea y sus adeptos de los primeros siglos, así como frailes y grupos medievales, lo siguieron.

VERSUSaurka

Kirol lehiaketetan erabiltzen da.

VOX POPULIHerriaren ahotsa

Zurrumurru, esamesaren sinonimo kultua